sztuk koni, 17, 296 bydła rogatego, 11, 272 owiec zwyczajnych, 6207 nierogacizny, 2206 kóz. Powiat obejmował 929 miejsc zamie szkałych 4 miasteczek, 4 pogosty, 9 siół, 84 folw. , 787 wsi 41 mających po przeszło 10 dm. i 40 karczem. Było w powiecie 20 cer kwi paroch. , 12 domowych, 1 filialna, 2 cmen tarne i 3 monasterskie. Katolicy posiadają jednę tylko parafię Stańków. Przemysł fa bryczny był bardzo nieznaczny, oprócz bo wiem gorzelni znajdowała się w powiecie jedna tylko huta szklana, produkująca za 3000 rs. rocznie. Marszałkami szlachty pow. suraskiego byli 1783 1865 r. Łuskina Ta deusz h. Odrowąż, Ciechanowiecki Krzysztof h. Dąbrowa, Rahoza Tadeusz h. Szreniawa, Hurko Ksawery h. własny, Hurko Sylwester h. własny, Luboszczyński Jan, Bykowski Józef, Bohdanowicz Rafał i Józef h. Mogiła ostatni 1856 1865 r. . J. Krz. Suraż, w dok. Suroż 1570 r. , wś nad Wilią, pow. krzemieniecki, na pograniczu ostrogskiego, na płn. wschód od Szumska a na płd. zachd od Ostroga, o 4 mile od Krzemieńca, ma cerkiew, będącą pierwotnie kościołem jezuitów. S. był dawniej aż do połowy XVIII w. miasteczkiem. Jestto ogromna wś, na kilku górach rozrzucona, dokoła otoczona, przed niedawnemi przynajmniej czasy, nieprzebytemi lasami. Na trzech wyniosłych, naprzeciw siebie w niewielkiej odległości leżących górach, z których jedna w samym środku wsi położona, znajdują się ślady murów, całkiem już prawie z ziemią zrównanych, oraz opasujących je wałów i okopów ziemnych. Są to niewątpliwie szczątki dawnego zamku obronnego, stawiającego niegdyś silny opór Tatarom i Kozakom. Jestto dawna osada. Podług reg. pobor. pow. krzemienieckiego z 1570 r. własność kn. Iwana Mossalskiego, urzędnik którego Monczej Floryan Łupieński wnosi z imion pana swego Onoszkowicz, Surozi, Thurowa, Chodakowa i Sernik od 6 bojar putn. , 74 dym. , 2 ogrodn. po 4 gr. , 28 ogrod, po 2 gr. , 9 kół młyn. , 2 karcz. , 2 kotłów gorzałczanych. W 1583 r. własność ks. Konst. Ostrogskiego, wwody kijowskiego, który ze wsi Suraża płaci z 17 dym. W 1589 r. jest już mkiem, z którego ks. wwoda płaci szosu 7 fl. , z ról miejskich 5 fl. , z rzemieśl. 4 fl. ; czopowe per arend, czyni 15 fl. Summa 31 fl. Jabłonowski, Wołyń, 34, 145, 157. Ks. Konst. Ostrogski część dochodów z S. przeznaczył na szpital dla włościan w Ostrogu. Z podziału fortuny księcia S. dostał się na dziedzictwo wnuczce jego Annie Chodkiewiczowej, żonie hetmana Jana Karola, która w 1640 r. zapisała tę majętność jezuitom ostrogskim, wkładając na nich obowiązek utrzymywania bezpłatnie 20 uczniów z ubogiej szlachty w kolegium ostrogskiem. Jezuici wznieśli tu niewielki kościółek, przerobio ny obecnie na cerkiew, , oraz mały klasztor, z 6 lub 8 cel składający się, z narożną wie życzką, na kształt bastyonu zbudowaną. Na dziedzińcu klasztornym stała niewielka okrą gła kapliczka. Jednocześnie była tu cerkiew wschodniego obrządku, pamiątką po której pozostał się dość duży krzyż srebrny, z cien kich blaszek złożony, wewnątrz próżny, z na pisem sławiańskiemi głoskami, że pochodzi z daru gromady mta S. z 1648 r. Mko było wówczas dość ludne i zamożne, jezuici pro wadzili tu znaczny handel drzewem z otacza jących lasów, zaprowadzili cechy rzemieślni cze, których początkowo było więcej, nastę pnie zaś, jak widać z dokumentu wydanego przez rektora kolegium ostrogskiego Adama Łotynskiego d. 1 listopada 1724 r. , jeden tylko garncarski, do którego powinni należeć wszyscy inni rzemieślnicy, znajdujący się w Surażu. Dokument ten, przechowany w miej scowej cerkwi, ogłoszony został przez T. J. Steckiego Wołyń, II, 80 82. Upadek S. i zamienienie go na osadę wiejską nastąpił jednocześnie prawie ze zniesieniem jezuitów. Dobra suraskie, do których w ostatnich cza sach należały Ś. , Zińki, Onyszkowce, Choda ki, Andruszówka, Huta i Hucisko Suraskie, przeszły na rzecz komisyi edukacyjnej, od której w 1775 r. otrzymał je Józef Mielżyński, kasztelan poznański, dając ewikcyę na dobrach swych Woźniki, Kotowo, Borysław, Snowidowo i Grodziszowo, w pow. kościań skim wwdztwa poznańskiego, przyczem intrata roczna oznaczoną została na 25, 000 złp. Mylnie przeto podaje Stecki ibid. , 77, że nabył je Józef Strójnowski, komisarz cywilnowojskowy pow. łuckiego. Prawdopodobnie wszedł on później dopiero około 1780 r. w prawa Mielżyńskiego. Po Strojnowskich przeszedł S. we władanie Karwickich, następnie Rakowskich, którym w 1828 r. zabrał rząd za nieopłacanie przez lat kilka podatków. O dobra suraskie zacięte spory wiódł Czacki, pragnący dochody z dóbr przeznaczyć na szkołę nauczycieli parafialnych w Krzemieńcu, ze Śniadeckim, starającym się je zacho wać dla ogólnego funduszu edukacyjnego, zostającego pod zawiadywaniem uniwersytetu wileńskiego. Obszernie całą tę sprawę opi suje M. Baliński w Studyach historycznych str. 41 50. O S. pisał Stecki Wołyń, II, 74 82 i Sendulskij w Wołyn. eparchial. wiedom. , 1873. J. Krz. Suraż, miasto powiatowe gub. czernihowskiej, na prawym, wyniosłym brzegu Ipuci, w miejscowości suchej i otwartej, odl. o 268 w. na płn. wschód od Czernihowa. W 1870 r. było tu 318 dm. 3 murowane, 3850 mk. 11

Suraż

Suraż

1570 z z 4 rw  XVIII zrz  w w z w s ws z z z z w w w z sz   

Krz