du Piotr z Alkantary Ożarowski, pisarz w. kor. , opłacając 5053 złp. 27 gr. kwarty. Cieszące się niegdyś dobrym bytem miasto tak dalece z czasem podupadło, zwłaszcza za panowania Augusta II, że odprawiające się tu sądy ziemskie na mocy uchwały sejmu 1588 r. , przeniesione zostały w 1768 r. do Bielska. Z dawnego zamku książęcego pozostał niewielki okop, otoczony rowem, zwany Zamkową górą. Przy ostatnim rozbiorze Rzpltej w 1795 r. S. dostał się Prusom, a na mocy po koju tylżyckiego w 1807 r. przeszedł pod panowanie Rossyi i został mtem nadetatowem pow. białostockiego. 2. S. , mto nadetatowe pow. witebskiego, dawniej do 1866 r. mto powiat, gub. witebskiej, leży na dość znacznej wyniosłości, po obu brzegach rz. Dźwiny, przy ujściu do niej od praw. brzegu ruczajów Racwina, Ananiewa i Zujewa, od lewego zaś rz. Kaspli z uchodzącą do niej rzką Surażką i ruczajem Sołdynym. Odl o 41 w. na płn. wschd, od Witebska, w 1870 r. miało 357 dm. 2 murow. , 1738 mk. 26 kat. i 731 żydów, 2 cerkwie drewniane, 2 domy modl. żydowskie, szkołę powiatową dwuklasową, szkołę ludową męzką i żeńską, szkołę żydowską rządową, 21 sklepów. Do miasta należało 1606 dzies. ziemi; dochody w 1869 r. wynosiły 2744 rs. Główne zajęcie mieszkańców chrześcian stanowi rolnictwo, żydów zaś rzemiosła i drobny handel. W 1870 r. było tu 70 rzemieślników. W mieście niebyło żadnych fabryk ani zakładów przemysłowych. Targi odbywają się w niedziele, środy i piątki. Miasto założone zostało w 1564 5 r. z polecenia Zygmunta Augusta przez ks. Stefana Zbaraskiego, wwdę witebskiego, na gruntach wsi Drzewieliki, należącej wówczas do Sapiehów. Pobudką założenia tego grodu był cel czysto strategiczny, mianowicie potrzeba obwarowania ujścia rz. Kaspli, dla obrony Białorusi od państwa moskiewskiego. Dla ściągnięcia osadników Zygmunt August nadał miastu w 1570 r. różne przywileje, między innemi jarmarki 29 czerwca i 25 grudnia. W 1580 r. obozował tu Jan Zamoyski, idąc z potężnem wojskiem na odebranie Wieliża. W 1616 r. S. spalony został przez wojska ruskie, poczem w 1654 r. powtórnie był przez nie wzięty, na mocy jednak przymierza Andruszowskiego w 1667 r. ustąpiony Rzpltej. W 1772 r. przyłączony do Rossyi, został w 1777 r. mtem powiatowem gub. połockiej, od 1796 r. gub. białoruskiej, a od 1802 r. gub. witebskiej. W 1812 r. w S. była główna kwatera wicekróla włoskiego Eugieniusza. W 1866 r. S. zamieniony został na mto nadetatowe, powiat zaś suraski wcielony częściowo do sąsiednich powiatów witebskiego, wieliskiego i horodeckiego. Pomimo dogodnego położenia przy zbiegu spławnych rzek Dźwiny i Kaspli, oraz o 2 w. poniżej uchodzącej Uświaczy, S. nigdy nie miał znaczenia ani pod względem handlowym, ani też przemysłowym i rozwijał się bardzo powoli. I tak w 1667 r. było w mieście tylko 60 dm. ; w 1780 r. była tu 1 cerkiew unicka, 100 dm. mieszczańskich, 10 żydowskich, 328 mk. pł. męzkiej mieszczan i 6 żydów. Za czasów Rzpltej S. stanowił starost. niegrodowe, obejmujące mto 8. z zamkiem i przyległościami. Podług metryk litewskich powstało one w 1590 r. , w którym za zezwoleniem Stanów Rzpltej król Zygmunt uczynił zamianę dóbr królewskich na dobra dziedziczne Sapiehów. Odtąd posiadali te sstwo Zawiszowie, Wojnowie, Horscy, Stabrowscy, Słuszkowie, Obuchowiczowie, Kotowiczowie, Pociejowie, wreszcie z mocy przywileju króla Stanisława Augusta z d. 20 lutego 1771 r. , po śmierci Ludwika Pocieja, strażnika wiel. ksieztwa litew. , dzierżył te dobra narodowe Franciszek Czyż, sędzia ziemski wdztwa wileńskiego, z opłatą kwarty 400 złp. a hyberny 460 złp. Dawniejszy powiat suraski graniczył na płn. i wschód z pow. wieliskim i porzeckim gub. smoleńskiej, na płd. z pow. orszańskim gub. mohylewskiej, na zachód z pow. witebskim i horodeckim. Obejmował 2720 w. kwadr. al. 291, 250 dzies. , w tej liczbie 42, 395 dz. ziemi ornej, 12, 945 łąk, 184, 785 lasów, 9, 378 pod wodami i błotami, 31, 736 zarośli, pastwisk i nieużytków. Powierzchnia powiatu pagórkowata, najwyższe wyniosłości w zachodniej części znajdują się około wsi Hory, Seńkowo i Chodyczewo. Wyniosłości południowej części powiatu noszą nazwę gór Wojtowskich. Jeziora rozrzucone są po całej powierzchni powiatu, nie jest ich jednak wiele. Najważniejsze z nich jez. Uświat, Tiosto i Wyszno. Z błot; znaczniejsze; Lipowy Moch, w części płn. wschod. , na pograniczu pow. wieliskiego, zajmujące około 44 w. kw. , dalej błoto pomiędzy rz. Uswiaczą i Uspolą, mające do 22 1 4 w, kw. i we wschodniej części powiatu błoto długie do 10 a szerokie około 2 w. Główną rzeką powiatu była Dźwina Zachodnia, przybierająca od lewego brzegu Kasplę, od prawego zaś Uświaczę. Gleba piaszczystogliniasta, dość urodzajna; łąki dobre, zwłaszcza około Suraża i na wybrzeżach rz. Uświaczy, Owsianicy i Wyszny. W 1863 r. było w powiecie 35, 999 mk. , w tej liczbie 30, 503 praw. , 1576 katol. , 71 jednowierców, 470 rozkolników, 19 protest. , 4390 żydów. Główne zajęcie mieszkańców stanowi rolnictwo; oprócz tego trudnią się uprawą i obróbką lnu, przemysłem leśnym, spławem drzewa oraz pędzeniem dziegciu i smoły. Hodowla bydła niezbyt rozwinięta. W 1864 r. było w powiecie; 9195

Suraż