1175 Książ, Rzadkwin i Sokolniki, r. 1220 Ostrów w okolicy Strzelna i Wójcina i Złotowo nad Gopłem, r. 1230 Kicko, r. 1231 Bronisław, Młyny, Sławsko Małej i Witkowo, r. 1238 Karsko i Ludzisko, r. 1250 Kobylnica i Piaski, r. 1253 Chełmiczki, r. 1254 Sławsko Wielkie, r. 1265 Baranów, r. 1271 Kobylniki, Kościeszki i Łękomirowice dziś Lachmirowice, r. 1293 Stodoły, r. 1298 Kraszyce, r. 1299 Ostrów nad Gopłem i Popowo, r. 1303 Skotniki Królewskie, r. 1311 Tarnowo, r. 1314 Bożejewice, r. 1318 Polanowice, r. 1323 Rożniaty, r. 1356 Kożuszkowo i Kruszą Duchowna, r. 1357 Siedlimowo, Sukowy i Żerniki, r. 1358 Proczyska, r. 1369 Chrośna, r. 1370 Ołdrzychów, r. 1377 Łąkie, r. 1378 Nożyczyn, r. 1381 Rusinów, r. 1390 Kijowice. Z osad, które już dawno znikły, wymienimy Opatowo r. 1065 1314 pod Sławskiem, Młodojewo r. 1147 1361 pod Strzelnem, Dłutowo r. 1215 i 1228 w okolicy Strzelna i Kruszwicy, Mikorzyn r. 1246 1450 pod Mątwami, Korabniki r. 1271 1318 pod Sławskiem, Kretków r. 1298 pod Kraszycami, Poryszyce r. 1320 pod Sławskiem, Gościejewo r. 1369 pod Chrośną, Sadowie r. 1471 zlało się z Złotowemj Osikowy młyn i Wilczak r. 1583 w par. Rzadkwin. W nowszych czasach znikły, niewykazano w Spisie gmin i okręgów z r. 1888, Czerwona Karczma pod Janocinem, Dąb wprost Kruszwicy, Gaj pod Brześciem, Gapa pod Proczyskami, Góry pod Górkami, Konarzewo pod Janocinem, Ława pod Tarnówkiem, Lisianki pod Wronowami, Nowy i Stary Młyn pod Bronisławiem, Piaski pod Zbytowem, Pudgaj pod Karskiem, Raj tuż pod Strzelnem, Rucewo pod Mirosławicami, Śmiernia pod Kruszą Duchowną, Węgrzynowo w lasach poklasztornych, Wygoda pod Golejewem, Wymysłowo, jedno pod Gajem Moellendorf i drugie pod Nową Wsią wójcińską, Zazdrość pod Stodołami i inne. Pierwszymi, znanymi nam właścicielami znaczniejszy cli włości były klasztory i kościoły. Różnemi czasy posiadali w powiecie benedyktyni mogilniccy Ciechrz, Gaj, Gocanów, Nową Wieś i Wójcin; augustynianie kanonicy trzemeszeńscy Mirosławiec, Siedluchnę, Sieraków, Stodoły, Strzelno i Włostów; norbertanki strzelińskie Bielsko, Bławaty, Bronisław, Cięciwsko, wieś Gopło, Książ, Łąkie, most i karczmy na Mątwach, Młyny, Ostrów w okolicy Strzelna i Wójcina, Rzadkwin, Siedluchnę, Sławsko Małe, Sokolniki, Strzelno, Witkowo i Złotowo; cystersi łekneńscy Mątwy; bożogrobcy gnieźnieńscy Nożyczyn, arcybiskupi gnieźnieńscy odn. kapituła Bacharcie, Konarzewo, Ołdrzychów i Siedlimowo; biskupi kujawscy t. j. kruszwiccy i włocławscy kościoły i kapituły Bacharcie, Biskupice, Chełmce, Chełmiczki, Cykowo, Jeżyce, Karsko, Kioko, Kobylnicę, Konarzewo, Kraszyoeg Kruszę Duchowną, Paproś, Piaski, Piecki, Skotniki Zabłotne, Sławsko Wielkie, Świątniki, Włostów, Wolę Wapowską i Złotowo. W skład ststwa kruszwickiego wchodziły Chrośna, Kruszwica, wieś i fol. , Łagiewniki, Sieraków, Sławęcin i Włostów; do ststwa radziejowskiego należały Skotniki Królewskie; innemi dzierżawami skarbu polskiego były Bronisław, Skalmirowice, Złotowo i część Mątew; miasto Strzelno posiadało część Bławat. Rząd pruski utworzył z dóbr zabranych t. zw. domenę Strzelno ob. powyżej, zredukowaną dziś i zwaną Amt Waldau; lasami poklasztornemi zarządza królewskie nadleśnictwo Mirau czyli raczej Miradz. Z rodów szlacheckich, osiadłych rożnemi czasy w tym zakątku Kujaw, wymieniamy domy Amrogowicz, Babiński, Baranowski, Białeński, Bogucki, Brzeski, Budzisławski, Budziszewski, Buszkowski, Chwaliszewski, Dąbski, Dębołęcki, Dobrosołowski, Głębocki, Gocanowski, Golejewski, Górski, Gośki, Grabski, Grudziński, Jaczyński, Jankowski, Jaraczewski, Jarochowski, Jeżewski, Juczyński, Karski, Kobyliński, Kobylski, Kołaczkowski, Kołudzki, Konarski, Kościelecki, Kościelski, Kościeski, Kossowski, Kotecki, Kozłowski, Kruski, Leski, Łęski, Łuszczewski, Makowiecki, Markowski, Maszeński, Mirosławski, Mlicki, Morzycki, Moszczeński, Niemojewski, Oborski, Orpikowski, Ossowski, Padniewski, Bętkowski, Piaskowski, Piotrkowski, Piotrowski, Polanowski, Poniński, Popowski, Potworowski, Prusinowski, Przybyszewski, Racicki, Rogaliński, Rusinowski, Ruszkowski, Rutkowski, Rzeczycki, Siedlecki, Siemieński, Sierakowski, Skrzydlewski, Sławoszewski, Słonecki, Sokolski, Sosnowski, Stawski, Stęszewski, Świecki, Świeżewski, Tarnowski, Tomicki, Trzciński, Tupadlski, Węgierski, Więckowski, Wieniecki, Witowski, Wodziński, Wójciński, Wolski, Wyganowski, Wysocki, Zabłocki, Żakowski, Zakrzewski, Zawadzki, Żegocki, Żukowski. Prawem niemieckiem rządziły się Książ i Rzadkwin od r. 1295, Skotniki Królewskie r. 1303, Stodoły r. 1343, Chrośna r. 1369, Ołdrzychów r. 1370, Kruszwica r. 1422, Strzelno r. 1436 i inne osady. Żydów nie było przed okupacyą pruską ani w Strzelnie ani w Kruszwicy; kordon graniczny zwabił ich w te strony. Kasztelania kruszwicka utrzymała się aż do upadku Polski; pierwszym znanym kasztelanem był Piotr w r. 1173, ostatnim Kazimierz Bogatko; zamek kasztelański zburzyli Szwedzi; rozebrał go w znacznej części Niemiec i wystawił sobie istniejący obecnie pałac. Inne zamki stać niegdyś

Strzelno