od Strzelna, łączą się z Rostkowcem 92 mt. npm. . Wyspy na Gople Rzepna wprost Myszej wieży kruszwickiej, Potrzymionek wprost Ostrówka, tudzież 2 wysepki b. n. , z których jedna na wysokości Gocanowa, druga o 2 klm. na płd. od Kruszwicy; półwysep ostrowski, prawie 8 klm. długi, którego płn. kończynę zowią Potrzymiechami, styka się z lądem na południu, przy granicy królestwa polskiego, wprost Połajewka. Wybrzeże zachodnie Gopła, od Łęgu po za Kobylnicę, wzn. 838 do 86 mt. npm. , a wschodnie z pod Kicka popod Kruszwicą od 818 do 826 mt. ; w płd. zach. części powiatu ciągnie się pasmo wzgórz, Białemi górami zwane, z pod Kożuszkowa do Kościeszek; wzgórza strzelińskie, na zachód od S. , wznoszą się 105 do 110 mt. ; na południu 106 do 108 mt. , na wschodzie 102, na północy 102 104 nat. ; oderwane wzgórza sterczą pod Stodołami 112 mt. , pod Książem 100 mt. , a na wsch. pobrzeżu Gopła Chełmce 118 mt. , Chełmiczki 103 mt. Nomenklatura miejscowości topograficznych, nadzwyczaj bogata, przechowuje się w ustach ludu, o ile jej nie zaciera napływająca niemczyzna; w nowszych dopiero czasach zaczęto ją zbierać i spisywać staraniem poznańskiego Tow. Przyj. Nauk. Lasy sosnowe, przeważnie poklasztorne dziś królewskiemi zwane, z któremi zlewają się mirosławicki, kożuszkowski i rzeszyński, pokrywają płd. zach. część powiatu; w płn. zaoh. stronie jego znachodzimy lasek pod Gajem Moellendorf; w wschodniej połowie powiatu, za Gopłem, podobno nigdy lasów nie było. Komunikacyą w stosunku do innych powiatów z pod panowania pruskiego jest zaniedbana. Dla wygody i użytku cukrowni pociągnięto kolej polową od Inowrocławia na Mątwy i Kruszwicę dziś także dla osób i towarów do Suków i drugą z Kruszwicy na Bacharcie, Piaski, Paproś, przez Bachorze do Brodni Brudnia w pow. inowrocławskim. Główną komunikacyę stanowi droga bita z Inowrocławia do Strzelna 14 klm. , która na Mątwach rozchodzi się do Kruszwicy i ztąd do Łęgu 17 klm. i do Karska 13 klm. ; z Strzelna prowadzi taka droga do Mogilną, na przestrzeni 6 klm. w powiecie, i druga do Wronów 7 klm. . Żegluga na Gople służy przeważnie cukrowniom okolicznym. Noteć jest spławna. Ludność przeważnie polska i katolicka trudni się uprawą roli, chowem bydła, handlem i przemysłem. Lud jest dzielny, zdrów, pojętny i bystry z przyrodzenia, przywiązany do gleby, podań swoich i wiary. Niewiasty są urodziwe. Ubiór Kujawiaków stanowią sukmana granatowa z wyłogami i podszewką amarantową, pas pąsowy, jedwabny lub bawełniany, na długich ciemnozielonych kamizelach, kapelusz czarny, niski, wstążką, kwiatami lub pawiem piórem ozdobiony; u kaftana kilka rzędów guzików błyszczących. Niewiasty noszą zawoje na głowach, gorsety i spódnice; lubią żywe barwy, pierścienie i korale. Dawne obrzędy nikną zwolna ob. Przyjaciel Ludu, XIII, 156, i J. Łepkowskiego, o zabytkach Kruszwicy, 173 6. Ziemi dziedzicznej zostało dotąd w ręku Polaków 14, 327 ha, w. ręku Niemców znajduje się 16, 687, rząd posiada 6870 ha lasów i 1516 ha roli. Kolonizacya niemiecka ograniczyła się dotąd na dobrach rycerskich; największy obszar 1972 ha posiada Niemiec Ton WillamowitzMoel lendorf z Kobylnik; największy obszar w ręku Polaków 984 ha posiada Amrogowicz z Rzeszynka. Chowem i tuczą bydła na większą skalę zajmują się Amalienhof na Jeziorkach, Bożejewice, Chełmiczki, Dobsko, Głębokie, Gocanów, Gołejewo, Górki, Janocin, Kijewice, Kobylnica, Kobylniki, Kruszą Zamkowa, Lachmirowice, Ludzisko, Markowice, Mietlica, Ołdrzychów, Ostrów nadgoplański, Ostrówek, Piaski, Piotrkowice, Polanowice, Popowo, Przedbojowice, Rzeszynek, Siemionki, Skotniki Królewskie, Tarnówko, Trzcianek, Waldau fol. poklasztorny, Witkowo, Wróble, Wronowy i Żerniki; nabiałem Bożejewice, Kobylniki, Łęg, Piotrkowice, Polanowice i Racice; chowem koni Kruszą Zamkowa, Kobylniki, Tarnowo i Witkowo; chowem owiec Baranów, Głębokie, Górki, Kobylnica, Kobylniki, Lachmirowice, Markowice, Mirosławice, Ołdrzychów, Ostrów nadgoplański, Polanowice, Trzcianek, Waldau, Witkowo i Żołwiny; nierogacizną Kobylniki. Gorzelnię parową ma Brzeście, browar Kruszwica dwór, fabrykę krochmalu Amalienhof na Jeziorkach, młyn wodny ma Ludzisko. Wiatraki swoje moją Brzeście, Głębokie, Golojewo, Kożuszkowo, Ludzisko, Nożyczyn, Popowo i Tarnówko; cegielnie Amalienhof na Jeziorkach, Brzeście, Głębokie, Janowiec, Kobylnica, Krusza. Zamkowa, Lachmirowice, Mirosławiec, Nożyczyn, Polanowice, Proczyska, Racice, Rzeszynek, Siemionki, Sukowy, Tarnowo i Tarnówko; torfiarnie Niemojewko, ostrów nadgoplański, Piotrkowice i Siemionki. Cukrownie stoją w Kruszwicy, Kruszy Zamkowej, na Mątwach i Tupadłacb. Uprawą buraków zajmują się Kruszą Zamkowa, Markowice, Mątwy, Ołdrzychów, Polanowice, Racice i Żegotki. Dzieje. Najstarszą z istniejących dotąd w powiecie osadą jest legendowa Kruszwica, kolebka Piastów; po niej pojawiają się w r. 1065 odn. 1165 Gocanów i Wójcin, przed r. 1133 Strzelno, r. 1136 Bacharcie, Chełmce i Konarzewo, r. 1145 Mirosławiec, Siedluchna, Sieraków i Włostów, r. 1150 Mątwy, r. 1193 Bielsko 1175, Ciechrz, Cięciwsko 1175 i wieś Gopło, r. 1215 odn.

Strzelno