w górze pod folw. Maryampolem do 950 st. npm. Sady ogrody i drobne laski otaczają zewsząd S. Kilka źródeł, dających początek strumieniowi, dostarczają wody osadzie, pozbawionej prawie całkiem studzien. S. leży nad strumieniem b. n. , dopł. rzki Sanicy, odl. 17 w. od Korczyna nad Wisłą, około 12 w. od Wisły i granicy galicyjskiej, około 28 w. od Pińczowa, 57 w. od Opatowa, 126 od Radomia a 223 w. od Warszawy. Najbliższa st. dr. żel. dąbrowieckiej w Jędrzejowie, około 50 w. odległa. Miasto posiada kościół par. murowany, kościół i klasztor reformatów, pałac przerobiony z zamku, pomnik żelazny ze statuą Matki Boskiej, na pamiątkę nadania ziemi włościanom w 1864 r. . szkołę początkową, szkołę rzemieślniczą niedzielną, sąd gm. , urząd gm. , urząd powiat. , urząd poczt. i tel. , szpital św. Karola na 34 łóżek od 1855 r. , dom przytułku dla starców, około 200 dm. w połowie murowane i do 4000 mk. przeważnie żydzi. W 1827 r. było 196 dm. , 1247 mk. ; 1857 r. 147 dm. 43 mur. i 2263 mk. 1504 żyd. . Z zakładów fabrycznysh istnieją tu warsztaty sukienne 1878 r. było 6 fabryk z prod. na 20, 950 rs. i garbarnie. S. leży na krawędzi wschodniej tarasu wzgórzystego, górującego nad wyżyną okoliczną i stanowiącego węzeł wodny, z którego rozchodzą się dopływy Nidy, Wisły i Czarny. Jestto starożytna wieś królewska z dworcem grodzisko, który zapewne był zawiązkiem osady. W 1275 r. Bolesław Wstydliwy wydaje ztąd przywilej dla klasztoru w Wąchocku Kod. Małop. , II, 136. Kazimierz W. upodobał sobie S. , zamek odbudował i nadał w r. 1362 prawo miejskie, średzkie, osadzie, która wytworzyła się obok wsi Stara Stobnica, W tym czasie na miejsce dawnego drewnianego, wzniósł król kościół ostrołukowy, z kamienia wapiennego. Kościół ten, p. w. św. Piotra i Pawła, otrzymał od króla w srebro oprawną głowę św. Maryi Magdaleny. W połowie XV w. łany miejskie i folw. królewski dawały plebanowi dziesięcinę wartości do 30 grzywien, przedmieście zaś Stara Stobnica, wieś dawało w wartości do 40 grzyw. Przy kościele byli mansyonarze Długosz, L. B. , II, 441. W 1498 r. Jan Olbracht potwierdził przywilej Kazimierza W. W 1579 r, S. zapłaciła szosu in duplo fl. 22 gr. 24. Od 22 komom, po 6 gr. , od 8 biednych, przekupniarza 1, dudy 1, 2 sług żydowskich, 18 rybaków, 6 rzeźników, 9 szewców, sledziarki, 31 rzemieśln. po 15 gr. , od żydów pogłówne 25 fl. , ogółem fl. 91 gr. 2 Pawiń. , Małop. , 238. Mieszczanie uwolnieni byli od podwód, jak świadczy potwierdzenie przywileju odnośnego w 1502 r. Zamek tutejszy wraz z dobrami oddany był na jakiś czas Zygmuntowi Świdrygielle, w. ks. litew. , następnie zamieszkiwany i zarządzany przez starostów. Jeden z nich Marcin Zborowski, woj ew. kaliski, urządził tu podobno w dworze starościńskim zbór kalwiński około 1551 r. Kościół parafialny nie był przez niego na ten cel zabrany. Już przy końcu XVI w. wedle wizyty Radziwiłła, biskupa krak. , było w mieście tylko dwu heretyków krawiec i strzelec Maurycy, chodzili oni na nabożeństwo do Oleśnicy Bukowski, Hist. Reform. , I, 285, 651. Przy lustracyi 1562 r. Zborowski zaprodukował spis przywilejów królewskich z lat 1410, 1439, 1442, 1444, 1455, 1487 i 1520 r. Lustr. , 4 44. Po Zborowskich starostwo otrzymali Tarnowscy. Stanisław Tarnowski, kaszt. sandomierski, wybierając się do Gdańska na spotkanie przybywającego do Polski Zygmunta III, został napadnięty przez Andrzeja Zborowskiego, marszałka koron. , i wraz z żoną i dziećmi uprowadzony do Wiślicy. Na wstawienie się Szafrańca, woj ew. sandomisrskiego, Zborowski wypuścił jeńców, pod warunkiem, iż ustąpione mu będzie starostwo stopnickie i pokrzywdzeni zrzeka się pretensyi wszelkich. Wojny szwedzkie zniszczyły w 1657 r. i tak ubogie już miasteczko. Przemysł rękodzielniczy był mało rozwinięty, skoro rzemieślnicy tutejsi kowale, ślusarze i inni utworzyli jeden tylko wspólny cech, zatwierdzony przez Zygmunta I w 1548 r. W 1633 r. Krzysztof z Tęczyna Ossoliński założył tu klasztor i kościół reformatów. Kościół murowany z kaplicą fundacyi Stefana Bidzińskiego, ststy sandomierskiego, w 1701 r. , posiada groby familijne Bidzińskich, Rupniewskich, Lubienieckich. Z zabytków przeszłości przechował się dawny dwór starościński. Po zniszczeniu przez Szwedów, Jan Klemens Branicki, marszałek nadworny, otrzymawszy starostwo stobnickio przerobił budowlę tę 1661 r. w stylu włoskim. W 1783 r. przebudował ją i rozszerzył oficynami Eliasz z Granowa Wodzicki, generał wielkopolski. Od 1838 r. należy do donacyi rządowej. Jestto budowla piętrowa, z kaplicą, oficynami i pięknym ogrodem. Najstarożytniejszym zabytkiem jest kościół paraf. , dobrze zachowany, mimo przeróbek. W skarbcu znajdują się pamiątki po Kazimierzu W. kielich i relikwiarz, który mieścił części głowy Maryi Magdaleny, Są na nich napisy i herby królewskie. Ze S. był rodem uczony profesor filozofii w akademii krak. , piszący się Jan ze Stobnicy. S. par. , dek. stopnicki, 6580 dusz. Opisy S. z rysunkami pomieszczał Tyg. Illustr. z 1860 r. t. I, 244 i z 1873 r. Nr. 303. O nazwie pisał Tym. Lipiński Stobnica czy Stopnica Bibl. Warsz. , 1854, t. III, 593. Wś Stara Stobnica, nieistniejąca

Stopnica