rs. , poprzednio zaś podług Poohilewicza zatrudniała 500 robotników i produkowała do 45000 arszynów wartości, 100000 rs. , przynosząc czystego dochodu około 10000 rs. Cukrownia i rafinerya, założone w 1844 r. , wyprodukowały w 1866 7 r. 25000 pud. piasku i 47500 pud. rafinady, zaś w 1867 8 r. 49000 pudów piasku i 115, 200 pud. rafinady. W mku uchodzą do Rosi strugi Borowica i Chorobra. Składa się ono z 6 części, t. zw. kątów. Na Zarosi jest przedmieście Rzyszczów, dawniej Rzyszczówka. Według podania miało to być znaczne miasto w bardzo dawnych czasach, dowodem czego ceglane fundamenta, wyorywane niedawno jeszcze blizko Rosi. Mieszkańcami mieli być Grecy i ich sklepy stały na t. zw. zamku greckim, na wyspie utworzonej przez wody Rosi. Istnienie tej osady należało by odnieść do epoki czarnomorskich kolonii greckich, których handel sięgał tych okolic, jak o tem świadczą liczne zabytki greckiego pochodzenia, wykopywane w mogiłach. Niektórzy dawniejsi badacze przypuszczali, że dzisiejszy S. jest starożytnym Torczeskiem; nowsze jednak badania wykazały dowodnie, źe Torczesk stał nie nad Rosią, ale nad Stuhną. Początek obecnego S. sięga zaledwo pierwszego dziesiątku XVII w. , mamy bowiem pewny dowód w dokumentach, że jeszcze przy końcu XVI w. była to miejscowość pusta, należąca wpierw do sstwa czerkaskiego, a potem do nowoutworzonego sstwa korsuńskiego. Step ten, jako leżący na drodze tatarskich zagonów, długo się niezasiedlał i dopiero gdy Korsuń się dźwignął, to wtedy na tymże stepie inne osady powyrastały, a w liczbie ich Steblów. Ludność pierwotnego S. była przeważnie kozacką. Pod r. 1602 czytamy w konstytucyi sejmowej Mieszczanie korsuńscy, czehryńscy, danielowoy Medwedówka, steblowscy w województwie kijowskim, a w podolskim mieszczanie i bojarowie wszyscy starostom subesse mają i służby odprawować pod karaniem srogiem i utraceniem piaw i wolności swoich Vol. leg. . Według lustracyi sstwa korsuńskiego z 1616 r. w S. mieściło się domów miejskich 100, a kozackich 400. Mczko to otrzymało prawo magdeburskie; istniała tu Pojemszczyzna, to jest każdy mieszczanin biorąc za syny żony, dziewkę wydając, lub sam się żeniąc, powinien był dawać kunicę od dziewki i wdowy Arch. J. Z. R. , o herodach, cz. V, t. 1, str. 137. W testamentach, przechowywanych do niedawna w cerkwi steblowskiej, można było znaleźć częstą wzmiankę o miejscowych wójtach, burmistrzach i ławnikach. Urodził się tu Olifer Hołub, nazywający się Steblowcem, którego w 1622 r. wybrali kozacy za star1 szego. W 1631 r. d. 4 września Zygmunt III wydał w Warszawie dla Zofii z Żółkwi Daniłowiczowej, wdziny ruskiej, przywilej na ustąpienie sstwa korsuńskiego, z miastami Korsuniem, Czehrynem, Steblowem, Lisianką, Zwinigródką i innemi na rzecz syna tejże Stanisława Daniłowicza Arch. J. Z. R. , cz. V, t. 1, str. 560. W 1643 r. d. 13 października hetman w. kor. Stanisław Koniecpolski, w przejeździe do swoich dóbr zadnieprskichj zatrzymał się w S. Dyaryusz Oswiecima. Z nastaniem ogólnego spokoju w Ukrainie mko rosło w ludność. Niedługo atoli to trwało, wkrótce bowiem pod wodzą Bohdana Chmielnickiego cała Ukraina uchwyciła za broń 1648 r. , przyczem i mieszkańcy 8. wzięli czynny udział w walce. Władza starostów upadła od tej chwili, a Chmielnicki znaczniejsze horody uorganizował w kozackie, podzielone na sotnie, pułki. Odtąd S. został miastem sotniczem, należącem do pułku korsuńskiego. Po śmierci Chmielnickiego 1657 r. hetmanem ukraińskim został Jan Wyhowski, który w skutek paktów Hadziackich wraz z całą Ukrainą powrócił pod władzę Rzplitej. S. , oderwany od sstwa korsuńskiego, został w 1659 r. nadany, tytułem nagrody, Fodorowi Kiprianowiczowi Wyhowskiemu Chcąc wierne usługi Ur. Fedora Wyhowskiego łaską naszą ozdobić, konferowaliśmy mu mko Steblów z przynależy teściami od sstwa korsuńskiego, prawem dożywotniem, na co przywilej wydany approbujemy Vol. leg. , IV, st. 303. W 1662 r. 14 kwietnia w grodzie łuckim, według przywileju temuż Fedorowi Wyhowskiemu na mto S. Stary i Nowy Rzyszczówkę została przyznana posessya arch. Lachowickie. Wyhowski niedługa jednak dzierżył S. , albowiem, jak to widzimy z akt tegoż grodu łuckiego, uczynił donacyą na S. z przyległością na osobę Pawła Tetery, ówczesnego z ramienia Rzplitej hetmana wojsk zaporozkich. Nowy nabywca S. , na wstępie swych rządów, wystawił w nim fortecę na wyspie Rosi. W czasie powstania 1664 r. , gdy Stefan Czarniecki zdobywał zbuntowane horody na prawym brzegu Dniepru, S. był wzięty przez niego szturmem i na łup oddany posiłkującym Tatarom. Zdaje się, że Kozacy zaparli się nie w samem mieście, ale na wyspie skalistej, gdzie wzniósł był Tetera fortecę, a która z jednej strony właściwem korytem rz. Rosi, a z drugiej jej odnogą była oblana. Są na tejże wyspie do dziś dnia widoczne ślady okopów. Zresztą być może w S, jak i w Wielu innych miejscach, były aż dwa jednocześnie zamczyska, i teraz bowiem znać dwa głębokie przekopy, otaczające dwór dzisiejszy, z których pierwszym jest wjazd do promu na Rosi, drugim

Steblów