pogorzelców zbierano w państwie składki. Większa część dzisiejszych domów i kościół ewang. pochodzi z r. 1792 94. Podczas wojen francuskich 1807 15 ciągnęły przez S. , leżący nad głównym traktem, wojska różnych narodów. R. 1807 zajął oddział generała Dąbrowskiego miasto, ale Prusacy wnet wyparli, zabierając 30 jeńców i 2 działa. Do parafii starogardzkiej należą Starogard miasto i folw. , Nowawieś, StaryLas, Fryda, Kotyże, Płaczewo, Brzeziny, Sumiu, Wygoda, Lipy, Rokocin, Kucborowo, Brunoswalde i św. Jan; dalej filia Jabłowo ze swomi wsiami. R. 1686 liczyła parafia około 600 dusz, jabłowska około 150 ob. Wizyt. Madalińskiego, str. 3 i 46; r. 1780 było 1528 dusz, w tej liczbie 968 ewang. , 132 żyd. ob. Wizyt. Rybińskiego, str. 249; 1867 r. 3663 dusz; 1888 r. 4294 dusz. Przy kościele p. w. św. Mateusza, patronatu rządowego, istnieje szpital św. Jerzego dla 4 ubogich, bractwo rożańcowe, bractwo trzeźwości od r. 1866. Mesznego pobierał proboszcz z folwarku starogardzkiego 7 1 2 korcy żyta i tyleż owsa, z Owidza 4 kor. żyta i tyleż owsa, z Jabłowa 30 kor. każdego zboża, z Kolińcza po 3, z Nowej wsi i Sumina po 7, z Rokocina po 10, z Barchnów po 5, a z Kucborowa po 1, razem 74 1 2 kor. żyta, tyleż owsa. Oprócz tego posiada prob. 49 ha na Św. Janie, 58 ha przy mieście, 67 ha w Nowejwsi i 228 mr. w Jabłowie. Z prob. starogardzkich są nam znani 1625 r. Wojciech Zgierski, 1635 Wawrzyniec Smugatius, 1664 Wytramowski, 1688 Mateusz Praetorius, 1739 Chmielewski, 1740 Paweł Sikorski, 1773 Jan Bastkowski, 1848 Mateusz Kołaczkowski, ur. 1791, Jan Rhode od r. 1871 i Józef Block od r. 1882. Teraźniejszy murowany kościół katolicki pochodzi podobno z 1339 r. , zbudowany w kształcie bazyliki, co jest wielką rzadkością u Krzyżaków. Największą ozdobą tej pięknej świątyni są szczyty wszystkie na 3 podzielone pola. Nagrobki w kościele tak są zatarte, że trudno je odczytać. Jest między niemi nagrobek Jerzego z Lubieńca Niemejewskiego 1615 i Fabiana Legendorff, woj. pomorskiego ob. Bauund Kunstdenkm. der Prow. Westpreussen, str. 239. Dawniej katolicy mieli też kościół św. Katarzyny, przy którym przed reformacyą istniało sławne bractwo św. Katarzyny. R. 1642 i 1792 kościół ten zgorzał, potem wystawili sobie ewangielicy nowy lecz na innem miejscu. Kościół św. Jakuba znajdował się w mieście przy murze, był z cegły budowany i jak się zdaje parafialny. Do proboszcza należały 4 włóki. Przez pewien czas posiadali go lutrzy, ale r. 1599 oddali go katolikom; 1655 r. Szwedzi go zburzyli. Kaplica Na Bramie stała nad bramą gdańską i była poświęcona N. M. Pannie, mieściła się w wieży, która dziś służy jako więzienie. Kościół św. Ducha stał nieco dalej za gdańską bramą, na dole przy Wierzycy kiedy zaginął, nie wiadomo. , Prepozytura św. Jerzego na Chojnickiem przedmieściu przy kościółku św. Jerzego, ze szpitalem i cmentarzem. W XVI w. znajdował się przez długi czas w ręku lutrów; r. 1599 jednak katolikom wydany. R. 1655 zburzyli go Szwedzi. Kaplica Jeruzalem stała poza miastem naprzeciw cegielni; luteranie obalili ją w czasie reformacyi ob. Utrać, kościoły przez kś. Fankidejskiego, str. 240 245. Powiat starogardzki w gdańskim obwodzie regencyjnym, został r. 1887 podzielony na starogardzki i tczewski. Graniczy teraz na półn. z tczewskim i kościerskim, na zachód z chojnickim i tucholskim, na połd. z świeckim, a na wschód z kwidzyńskim. Obejmuje 1 miasto, 64 gmin i 132 obwodów administracyjnych, 105, 712 ha 48, 169 roli or. , 5582 łąk i 35, 412 ha lasu; 1 ha roli or. daje średnio 9, 01 mrk czystego dech. , 1 ha łąk 862 mrk, 1 ha lasu 078 mrk. W 1871 r. liczono 46, 233 mk. ; 1880 r. 48, 284 mk. ; 1385 r. 48, 605 mk. , między tymi 37, 365 kat. , 10, 554 ew. , 51 dysyd. i 727 żyd. Głównemi rzekami powiatu są Wierzyca i Czarna Woda. Wierzyca wchodzi na obszar pod Grabowcem, przyjmuje z praw. strony Pisienicę, Węgiermucę i Jonkę, poczem przechodzi do powiatu tczewskiego, Czarna Woda zaś wchodzi pod Więckiem a za nadleśn. Błędnem przechodzi w pow. świecki. Z większych jezior zasługują na wzmiankę Borzechowskie 3 5 mili długie a 1 5 mili szerokie, Czarne, Osieckie, Trzechowskie, Miedacek, Długie, Słone, Kalęba i inne. Oprócz licznych bitych traktów posiada powiat dwie linie dróg żelaznych wschodnia przerzyna go na przestrzeni od Rożentala do Paulshof a chojnickotczewska od Czarnej Wody aż poza Starogard. Północną część powiatu zamieszkują Kociewiacy, połd. zaś Lasacy ob. Słow. Geogr. , t. IX, str. 99. W skład dekanatu starogardzkiego wchodzą parafie Bobowo z filią w Dąbrówce, Stara Kiszewa z fil. w Starych Polaszkach, Klonówka. Kokoszki, Lubichowo, Pinczyn, Pogódki, Starogard z fil. w Jabłowie i Zblewo. Dawniej posiadał dekanat jeszcze kościoły i kaplice W Starogardzie sześć oprócz dzisiejszego, dalej w Nowejwsi, Szpęgawsku, Liniewcu, Koźminie, Kleszczewie, Jezierzu i Iwicznie. Kaplice zaś w Rokocinie, Suminie. Owidzu, Szpęgawsku, Radziejowie, Czarnem, Kiszewie, Sucuminie i w Polaszkach ob. Utrac. kościoły kś. Fankidejskiego, str. XIV. 2. S. , niem. Stargard, folw. , tamże, 601 ha 292 roli or. , 62 łąk, 103 lasu. W 1885 r. 16 dm. , 41 dym. ,

Starogard