1872 r. , 1887 r. miał 2 klasy 52 uczniów; gimnazyum założone 1880 r. liczyło 142 ucz niów 1883, a w dwóch klasach przygotowawczych 35. obszar S. obejmuje 1500 ha 1193 roli or. , 91 łąk, 31 ha lasu. W 1885 r. było 395 dm. , 1816 dym. , 6634 mk. , 3054 kat. , 3027 ew. , 24 dyssyd. , 529 żyd. , z których na wyb. Ebenau przypada 35 mk. i 2 dm. ; na Fredę Froede 101 mk. i 7 dm. a na folw. Hermannshof 132 mk. , 8 dm. W radzie miejskiej zasiadało 1887 r. 18 członków 4 kat. , 10 ew. , 4 żyd. R. 1780 liczył S. 900 kat. , 800 ew. i 120 żyd. ob. Wizyt. Rybińskiego, str. 249; 1858 r. 4962 mk, 325 dm. ; 1875 r. 6022; 1880 r. 6253 mk. R. 1869 płaciło miasto podatku gruntowego 373 tal. 20 sbr. 4 fen. , od budynków 1174 tal. 10 sbr. , od dochodu 1683 tal. 15 sbr. , klasowego 3888 tal. 15 sbr. , od procederu 1368 tal. Bram posiadało miasto 4 tczewską młyńską, gdańską szewcką, chojnicką i poplińską al. gniewską. Stare mury i dwie wieże są poczęści jeszcze zachowane, szerokie fasy zamieniono na ogrody i Na roli miejskiej znajdowano często bursztyn, jak świadczy Rzączyński. R. 1889 odkryto tu w parku przy strzelnicy grób skrzynkowy. S. oppidum non ignobile, mówi Borek w Echo sepulchralis II, 523, zalicza się do najstarszych osad na Pomorzu. Odnosi się to jednakowoż tylko do starego miasta, castrum Starigrod; trzeba bowiem rozróżniać książęcy Stary Gród na lewej strome Wierzycy od krzyżackiego Stargard na prawej stronie. Pierwszego należy szukać gdzie dziś jest dworzec kolei żelaznej. Tento gród wraz z okolicą darował ks. pomorski Grzymisław r. 1198 rycerzom jerozolimskim św. Jana czyli Joanitom Dedi. .. castrum meum, quod vocatur Starigrod. .. dedique totam terram inter viam mercatorum, quae ducit in Gdantz et inter Verissam Wierzyca fluvium usque ad fines Cameron Chamirowo, ob. P. U. B. v. Perlbach, str. 7. Ponieważ tędy szła stara droga handlowa z Gdańska do kraju via domini Grimlslai dlatego gród tutejszy większe miał znaczenie. Darowiznę tę potwierdził papież Grzegorz IX d. 21 marca 1238 r. Sprowadziwszy się Joanici wybudowali przy grodzie kościół św. Jana Chrzciciela. Kronikarz Grunau opowiada, że był dokoła niby forteca murami i fosami obwiedziony; zaraz od początku był parafialnym. Oprócz zwykłej opłaty po pół korca żyta i owsa od włóki, posiadał proboszcz 4 włóki roli, chmielnik, łąki i ogrody; pobierał także ofiary, które wierni składali podczas wspólnej modlitwy; wino, światło i opłatki potrzebne do nabożeństwa dostarczano mu darmo. W XVI w. podczas reformacyi zaczął kościół podupadać; wizyta bisk. Rozdrażewskiego z końca XVI w. mówi, że był wprawdzie cały murowany, jednak wymagał reperacyi, ponieważ już od lat przeszło 26 stał pusto. W r. 1655 zburzyli go podobno Szwedzi i ziemią zasypali, jak lud opowiada, żeby łatwiej sporządzić szaniec. Być jednak może, że kościół już dawniej uległ zniszczeniu. R. 1702 tylko widać było szczątki. R. 1869 odkopano przy równaniu ziemi pod kolej żelazną, fundamenta tego dosyć dużego kościoła w formie krzyża. Cztery włóki kościelne ma teraz proboszcz katolicki; miejsce jednak gdzie kościół i zamek Joanitów stały, jeszcze dziś lud Św. Janem nazywa ob, Pieigrzym, 1869, Nr. 19; Utrac. kościoły przez kś. Fankidejskiego, str. 243. Pod Starym Grodem Joanitów powstała wieś, która jednak dopiero r. 1350 od nich dostała przywilej lokacyjny. Tam zaś gdzie dziś stoi miasto, na prawym brzegu Wierzycy, wspominają dokumenty tylko wieś Starogard villa Stargard; tę odbiera król Wacław II dla zdrady, dawniejszemu kasztelanowi w świeciu, Adamowi i nadaje ją r. 1305 Piotrowi świecy, który ją tegoż roku sprzedaje Krzyżakom ob. P. U. B. v. Perlbach, Nr. 637. Ci założyli na prawym brzegu Wierzycy dzisiejsze miasto. Kronikarz Grunau utrzymuje, że to nastąpiło za czasów w. mistrza Siegfrieda v. Feuchtwangen r. 1309 lub 1310 i że założycielem był braciszek Teodat z Florencyi. Inni kronikarze atoli twierdzą, że to nastąpiło dopiero r. 1338 ob. Gesch. d. Stadt Stargard v. Stadie, str. 34 36. Przechowała się pieczęć miejska z 1339 r. dotąd jeszcze w używaniu. Na pieczęci jest na czerwonej tarczy, ponad złotą koroną czarny krzyż zakonu rycerskiego, a pod koroną mniejszy, zdaje się biały krzyż Joanitów. R. 1348 nadaje w. mistrz Dusemer v. Arfberg miastu prawo chełmińskie i 70 1 2 włok. Na pół włóce leżało miasto, 60 włók podzielono między mieszczan a 10 przeznaczono na spólny użytek jako pastwiska. Z wymienionych 60 włók otrzymał proboszcz 4, sołtys 6, zaś 2 miały między mieszczan na ogrody być podzielone, z reszty 48 włók czynszowych pobierał zakon po 1 grzywnie, 1 gęsi i po 2 kury rocznie; oprócz tego po 6 fen. od włóki na uznanie zwierzchnictwa. Sądowi miejskiemu podlegali tylko niemieccy mieszczanie, Polacy zaś, Wendowie, Prusacy i goście szukali swego prawa u komtura krzyżackiego w Gniewie, dokąd S. należał. Sołtys pobierał trzeci fenik kar sądowych jako i czynszu od jatek rzeźnickich, piekarskich i szewckich, drugą trzecią pobierał zakon, trzecią miasto. Także prawo utrzymywania łazienki dostało miasto. Roku 1360 sprzedali Joanici swój majątek Krzyżakom, ażeby ujść ich natarczywo

Starogard