żoną. Naziom tej wierzchowiny, lekko sfalowany, załamuje się w doliny, zwykle łagodnie zaklęsłe, rzadziej w głębokie parowy lub w płytkie zagłębia, z charakterystycznemi jeziorkami stępowemi. Podglebie całej tej wierzchowiny jest gliniaste. Po praw. brzegu Bugu, w okolicy Boratyna, Opulska, Bojańca i Chorobrowa przeważa tłusty czarnoziem podolski, z cechującemi go dąbrowami. Obszar południowy jest znowu częścią zapadłej kotliny niżowej, rozwiniętej na górnem dorzeczu bugowem a sięgającej aż do krawędzi płaskowzgórza podolskiego. Jestto równina jednostajna, wzniesiona przeciętnie na 200 do 210 mt. npm. , bądź przykryta morenowemi piaskami, bądź, bliżej wierzchowiny sokalskiej, odsłonięta w czarnoziemne rumosze, z pod których bezpośrednio odkrywa się kreda senońska, stanowiąca podłoże całego obszaru niżowego. Ku południowym granicom powiatu głównie tylko piaski mają przewagę, nie rzadko przechodzące w otwarte wydmy, z których największą jest Parchacka, rozwinięta pomiędzy zlewiskiem Raty a Bugu, powyżej Krystynopola. Tam, gdzie wyłącznie piaski się rozścielają, charakter niżu sokalskiego zupełnie się różni od północnej wierzchowiny. Zamiast dębu sosna jest tu panującem drzewem. Tworzy ona rozległe bory o dnie moczarowatem, torfiastem, którem wody przewijają się leniwie ku Bugowi. Charakterystycznemi są dla tej okolicy zwały odsepiska piasków, wzniesione do 10 mt. przeszło po nad poziom piaszczystej równiny niżowej. Zwały te ciągną się przeważnie w kierunku płn. zach. , płd. wsch. a są niekiedy na kilka do kilkunastu kilometrów długie. Są to jedyne wzniesienia zapadłego niżu, zwane tu garbami lub górami np. Kluczowa góra 216 mt. , Wysoka góra 218 mt. i t. d, . W budowie geologicznej obszaru tego biorą udział dwie formacye kreda senońska i utwory dyluwialne. Pokrywy trzeciorzędnej brak tu zupełny. Kreda senońska, zwana pospolicie opoką, jest tu najstarszą formacyą, tworzącą podłoże całego powiatu. Charakter jej petrograficzny i paleontologiczny jest taki sam, jak dalej ku południowi i wschodowi na krawędzi podolskowołyńskiej. Skamielin zawiera bardzo mało. Najwyraźniejszemi są tylko belemity Belomitella mucronata i okruchy inoceramów Inoceramus sp. , często wypłukane i leżące luźnie na jej powierzchni lub w nadległych żwirach dyluwialnych. Na wierzchowinie sokalskiej odsłania się kreda tylko w większych parowach i dolinach, gdzie też tworzy lity rdzeń dyluwialnego wału sokalskołopatyńskiego. Wzdłuż brzegów bugowych znachodzą się odkrywki kredowe tylko po prawem zboczu Wólka Poturzycka, Sokal, Skomorochy. Natomiast Wielkiemi płatami odsłania się kreda tak na północnym jak południowym rąbku wierzchowiny sokalskiej, tworząc rumosze przykryto cienką warstewką stepowego czarnoziemu. Szeroki pas tych rumoszów ciągnie się od zachodnich granic powiatu z okolicy Bełza ku Krystynopolowi, a przerwany piaskami parchackiemi, rozpościera się po drugiej stronie Bugu od Wołświna i Poździmierza ku Korczynowi i Radwańcom. Mniejszy płat rumoszów występuje w północnej części powiatu, opodal praw. brzegu Bugu, powyżej Skomoroch i Baranich Peretoków. Dyluwium potężnie rezwanięte tak w półn. jako też w połudn. części powiatu i nadające całemu niżowi właściwe piętno, składa się z następujących ogniw a gliny lodnikowej, żwirów i głazów narzutowych; b gliny piaskowatej, uwarstwowanej i piasków; c gliny niewarstwowanej stepowej. W samym spągu utworów dyluwialnych a bezpośrednio na kredzie, której górna warstwa zwykle jest zwietrzałą biała glina, ułożyły się żwirowiska, złożone z okruchów skał przeważnie północnoeuropejskiego pochodzenia. Rzadko w tem żwirowisku morenowem znachodzą się bryły większej niż 1 demt. średnicy. Całkiem odkryte żwirowiska występują tam, gdzie górnych ogniw dyluwialnych brak zupełny, jak na rumoszach niżowych, które wówczas są polami narzutowych głazów, niekiedy tak licznie rozsianych, że utrudniają uprawę roli. Największe głazy, mające do 1 mt. średnicy, znaleziono tylko w niektórych punktach na rumoszu za Skomorochami, w Steniatynie, Horbkowie. Głazy te są dwojakiego pochodzenia miejscowego i zamiejscowego. Do pierwszych należą wapienie trzeciorzędne litotamniowe, słodkowodne, wapień kredowy; do drugich zaś granity granit z Aelandu, Rappakiwi i t. d. , gnejsy, amfibolity, kwarcyty pochodzenia przeważnie finlandzkiego, tudzież rogowce i krzemienie z północnej Polski nadbałtyckie. Glina lodnikowa, ciemnożółta, zbita, zwykle zrzadka rozrzucone ziarna piasku zawierająca, utrzymała się tylko w kilku punktach na pierwotnem swem złożysku. Powyżej żwirowej warstwy, lub w braku jej bezpośrednio na kredzie, ułożyły się sine gliny, iły i piaski lub gliny piaskowate, wyraźnie uwarstwowane, często jeszcze ze smugami i soczewkami przepłókanych żwirów dolnych. Odznaczają się one właściwą temu poziomowi fauną dyluwialną, złożoną z kilkunastu gatunków bagiennolądowych ślimaków, a świadczących tak o jakości wód, które jo w tych warstwach złożyły, tudzież o klimatycznych stosunkach, panujących wówczas tuż po ustąpieniu pokrywy lodowej. Zamiast Sokal