Rukszenice al Rukszeniec dawniej Hłyboczaka wś, pow. połocki, w 1 okr. pok. do spraw włośc, gm. Turowla, w 1863 r. 54 dusz rewiz. Posiada kościół par. kat. drewniany, p. w. Opieki N. M. P. , w 1804 r. wzniesiony przez kś. A. Jakubowskiego; par. kat. , dekanatu połockiego, 643 wiernych. Własność niegdyś Reuttów, była później w zastawie u kś. jezuitów, dalej Romana Szyszki. Rukszki, fol. , pow. wiłkomierski, gmina Onikszty, o 76 w. od Wiłkomierza. Rukszna, dobra, pow. rossiński, gm. Erżwiłk, o 41 w. od Rossień. Ruksznie al. Ruksze, wś, pow. władysławowski, gm. Szyłgale, par. Słowiki, odl. od Władysławowa 17 w. , ma 21 dm. , 141 mk. W 1827 r. 22 dm. , 157 mk. ; par. Sudargi. Ruksznie, wś, pow, rossieński, gm. i par. Jurborg, o 52 w. od Rossień. Ruksztany 1. wś, pow. wileński, w 5 okr. poL, gm. Szumsk, okr. wiejski i dobra Sidorowiczów, Kierniany, o 5 w. od gminy a 35 w. od Wilna, ma 13 dm. , 4 mk. prawosł. i 99 kat. w 1864 r. 48 dusz rewiz. ; młyn wodny i tartak. 2. R. , ob. Rukszany. Rukszyszki 1. zaśc. włośc, pow. świę ciański, w 2 okr. poL, gm. i okr. wiejski Za błociszki, o 6 w. od gminy a 16 w. od Świę cian, ma 3 dm. , 33 mk. katol w 1864 r. 23 dusze rewiz; należy do dóbr skarbowych Swięciany. 2. R. , folw. . pow. nowoaleksan drowski, w 5 okr. pol, o 78 w. od Nowoale ksandrowska. J. Krz. Rukujże, wś nad rz, Szwetelą, pow. szawciski, gm. Żagory, o 56 w. od Szawel Rukundzie, wś, pow. telszewski, w 4 okr. pol, o 20 w. od Telsz. Ruląjcie, wś, pow. telszewski, w 3 okr. pol, o 32 w. od Telsz. Rulaki 1. własnośc ziemska, pow. borysowski, 5 1 2 włók; należy do mieszczanina Alchimowicza. 2. R. , wś w zachodniopółnocnej części pow. borysowskiego, w gm, Dokszyce, ma 2 osady; miejscowość lekko falista, grunta szczerkowe, lekkie, len rodzące. Rulewicze 1. wś, pow. lidzki, w 4 okr, pol, gm. i okr. wiejski Myto dawniej Waw erka, o 20 w. od. Lidy a 18 w. od Wasili szek, , ma 17 dm. , 4 mk. prawosł. i 135 katol. w 1864 r. 52 dusz rewiz. ; należy do dóbr Dzitwa, Rossudowskich. 2. R. , wś nad rzką Zakawanką, pow. rzeczycki, w 3 okr. pol. , gm. Antucewcze, ma 26 osad pełnonadziałowych; cerkiew. Miejscowość tę skanalizowa no przed kilku laty. J. Krz. A. Jel. Rulewiszki, przysiołek, pow. swięciański, w 1 okr. pol, gm. Święciany, okr, wiejski i dobra skarbowe Mile, o 12 w. od gminy, 3 dusze rewiz. Rulewko al Rolewko, niem. Rohlewken, fol do Rulewa, dziś zwinięty, pow. świecki. R. 1777 czynsz wynosił 200 zł. ob. Zeitsch. d. Westpr. Gesch. Ver. , XIX, 290. Ki. Fr. Rulewo 1. lepiej niż Rolewo, niem. Rohlau, Rolau, dok. 1295 Rulewo, Rulaw, 1489 Rolaw, 1526 Relaw, 1542 Rullaw, dobra ryc. , pow. świecki, st. pocz. i kol Warlubie, 4 klm. odl, paraf. katol W. Komorsk; razom z folw. Steinhof 1885 r, 2 dm. , 24 mk. i Rozgardami 9 dm. , 66 mk. obejmują 1530 ha 815 lasu, 33 łąk, 537 roli om. , której ha przynosi 12, 14 mrk czyst. dochodu. W 1885 r. było 22 dm. , 50 dym. , 300 mk. , 210 kat. , 90 ew. , gorzelnia parowa, hamernia wyrabiająca głównie osie do wozów, hodowla bydła holend. rasy i owiec rasy Rambouillet. Około r. 1850 natrafiono przy budowie kolei, w boru rulewskim na praw. brzegu Mątawy, na grób skrzynkowy, ob. Gesch. d. Kr. Schwetz von Wegner, I, 42. R. 1295 wyznacza bisk. kujawski Wisław dziesięciny z R. dla nowo założ. kościoła w W. Komorsku ob. P. U. B. von Perlbach, str. 468. R. 1310 nadaje Henryk z Płocka, nadkomtur malborski, Rulewo Henrico dicto de Pon na prawie chełm, ob. tamże, str, 608. Za Rukszna Rukujże Rukundzie Ruksztany Rukszki Ruksznie Rukszenice Rukszyszki Rukszeniec Hły boczaka Rulikówka Rulniczyns Rulów czasów krzyżackich należało R. do wójtowstwa tczewskiego. R, 1445 sprzedaje Jan Bischof trzecią częśó Buszny i trzecią część Rulewa za 350 grz. dobrej monety. R. 1583 płaci z R. mesznego 11 gburów po 1 kor. żyta i tyleż owsa ob. Wizyt. Rozdrażewskiego, str. 62. Na innem miejscu tejże wizyt. czytamy, że Rulewo należało do Konarskiego, ssty w Czarnem Hammerstein; poddanych było 11, posiadających po 2 włóki, każdy dawał mesznego po 1 kor. żyta i tyleż owsa str. 82. R. 1710 pobierał prob. ztąd 5 korcy żyta i tyleż owsa ob. Szaniawskiego wizyt. , str. 191. Według taryfy z r. 1648, gdzie uchwalono pobór podwójny a akcyzę potrójną, płacił tu Dorpowski z Rulewa i z Buszna summatim 16 fl. 18 gr. ob. Roczn. T. P. N. w Pozn. , 1871, str. 176. R. należało wówczas do pow. nowskiego. Podług taryfy na symplę płaciło R. 1 zł. 20 gr. ob. Cod. Belnensis w Peplinie, str. 83. R. 1765 istniała tu kaplica domowa we dworze. R. 1780 posiada Rulewo, Rulewko i Rozgard prob. komorski kanonik Pawłowski. Kapelanem przy kaplicy był wtedy jeden z bernardynów z Nowego ob. Utracone kościoły przez kś. Fankidejskiego, str. 266. R. 1478 ustępują Dyteryk i Milwen i jego synowie R. Fryderykowi Nebischitz i Gabryelowi Ton Hirszgrin wraz z wsią Buszynem; mają jednak 20 grz. dopłacić i w granice drugich dóbr sprzedających nie wkraczać. Jeszcze r. 1486 i 1489 należało R. do Gabryela, zowiącego się teraz Gabryel z Rulewa Rulaw. R. 1533 nabył Jan Kopicki prawo swego brata do Rulewa z przyległościami. R. 1542 należała część tutejszego lasu do W. Lubienia. R. 1558 zamienia Rafał Kos dział swój w R. i inne dobra z Franciszkiem Żelisławskim, sstą prabuckim, podczas kiedy Kopieccy dział swój i nadal dzierżyli. R. 1548 darowali Feliks Konarski i jego małżonka Eufrozyna z Sokołowskich dział swój w R. Stanisławowi Konarskiemu z wszyrstkimi poddanymi i pertynencyami. R. 1649 był tu dziedzicem ssta Konarski z Czarnego niem. Hammerstein, r. 1684 Jakub de KrowiczynDorpowski, r. 1712 sprzedali Adam i Stanisław Konarscy swoje rulewskie posiadłości Kazimierzowi Kosbudowi Pawłowskiemu za 27, 000 zł. R. 1736 dzierżył R. ławnik świecki Jakub Pawłowski, potem r. 1787 jego syn Michał, proboszcz w Komorsku, po nim Michał P. , dziedzic Mokrego pod Chojnicami. R. 1828 nabył te dobra na subhastacyi Rudolf Maercker za 15, 050 tal. ob. Zeitsch. d. Westpr. Gesch. Ver. , XIX, 228. R. 1773 należało R. do pow. starogardzkiego. Stan inwentarza był wówczas następujący koni było 37, źrebiąt 2, wołów 40, krów 31, jałowic 7, owiec 570, świń 51. Wysiew pszenicy 3 korce, żyta 420, jęczm. 190, owsa 144, grochu 20, tatarki 24, lnu 2, siana ze brano 48 fur str. 366. 2. R. leśn. , tamże, dawniej do dóbr rulewskich należące; 1868 r. 1 dm, 6 mk. ; w najnowszym spisie nie wy mienione. Kś. . Fr. Rulewszczyzna, wś na lewym brzegu rz. Hrezli, pow. owrucki. Rulice, kol. , pow. łowicki, gm. i par. Bielawy, ma 162 mk. , 335 mr. W 1645 r. siedział tu jeden kmieć, stała jedna chata i było 21 sztuk bydła. Rulicov dok. , ob. Lubkowo. Rulików, wś, pow. wasylkowski, w 2 okr. poL, gm. Ksawerówka, par. praw. Mytnica, o 11 w. od Wasylkowa, ma 603 mk. Założona w bieżącym wieku przoz Józefa Rulikowskiego, który przeniósł tu część włościan z Motowidłówki i Sołtanówki. Własność Rulikowskich. Rulikówka, część wsi Świtarzowa, w. pow. sokalskim, na praw. brzegu pot. Karbowa, na płd. wschód od wsi Świtarzowa. Na wsch. R. obszerne błota, śród których wpada do Karbowa pot. Szeroka al. Spasówka. Br. G. Rulniczyns łotew. , ob. Rolniczyn. Rulów al. Rolów potok, wypływa śród wsi Przyłbic, w pow. jaworowskim, z łąk moczarowatych, wpada wkrótce do stawku, a z niego przechodzi na obszar Czołhynia, opływa wś od płd. zach. , i przechodzi na obszar Przyłbic. Pod fol. Rulowem zwraca się na płn. zach. i wchodzi na obszar Jaworowa, uchodząc tu na przedmieściu Grobli do rzki Szkła. Na płd. od fol. Rulowa powstaje ma ły jego lewoboczny dopływ. Wśród Przyłbic i Czołhynia płynie dolinką podmokłą, mocza rowatą. Źródło leży 260 mt. npm. , ujście 237 mt. Długośó biegu 9 klm. Br. G. Rum 1. wś nad Isłoczą, pow. oszmiański, w 4 okr. pol. , gm. i dobra Wołożyn, okr. wiejski Ponizie, o 73 w. od Oszmiany, ma 18 dm. , 353 mk. , w tej liczbie 300 prawosł. , 42 katol. i 11 żydów w 1864 r. podano 92 dusz rewiz. ; kaplica prawosławna drewniana. Począwszy od R. rz. Isłocz poczyna być spławną na wiosnę. 2. R. , zsaśc. nad rz. Łoszą, lewym dopł. Niemna, pow. ihumeński, w 1 okr. pol. , par. katol. uździeńskiej, gm. Pereszewska Słoboda, ma 3 os. , młyn; miejscowość dzika, nizinna, od płd. leżą olbrzymie błota Aleksino, Omelno, Korytno, Bobowe i inne. Do R. zwożą zimą z okolicznych puszcz wyrabiane drzewo towarne i ztąd wiosną spławiają na Niemen. Grunta piaszczyste, łąk błotnych dużo. 3. R. , fol. nad Niemnem, pow. nowogródzki, w 4 okr. poL mińskim, gm. Jeremicze; w pobliżu mała przystań dla wiązania drzewa w tratwy i dla łodzi. 4. R. , wś, pow. rohaczewski, gm. Tichinicze, ma 5 dm, Rum Rulewszczyzna Rulice Rulicov Rulewszczyzna Rulików Rumbke Rumaki Rumbe Rumaki Rumbenhof Rumbiki Rumboltyszki Rumborg Rumbortyszki i 43 mk. 5. 1. R. Wysoki, zaśc, pow. roha czewski, terpentyniarnia, zatrudnia 3 ludzi, produkuje rocznie 500 pudów i daje 400 rs. dochodu; własność Świackich. J. Krz. Rumaki, wś i fol, pow. wyłkowyski, gm. Zielonka, par. Olwita, odl. od Wyłkowyszek 8 w. , ma 23 dm. , 249 mk. W 1827 r. było 20 dm. , 162 mk. W 1868 r. folw. Rumaki rozl. mr. 1156 gr. orn. i ogr. mr. 933, łąk mr. 10, lasu mr. 196, nieuż. mr. 17. W skład dóbr poprzednio wchodziły wś. R. os. 30, z gr. mr. 30; wś Zielonka Rumacka os. 2, z gr. mr. 3; wś Żynie os. 20, z gr. mr. 766. Rumbe łotew. , ob. Rummel 2. Rumbenhof, dobra pryw. w okr. mitawskim, pow. i par. dubleńska Kurlandya. Do dóbr należy fol Meschenecken. Rumbke niem. , wyb. do Smołdzina, pow. słupski; 1885 r. 6 dm. , 49 mk. Rumbiki wś, pow. rossieński, gm. i par. Szweksznie, o 126 w. od Rossień. Rumboltyszki ob. Rombortyszki Rumborg, właściwie Ronnburg al. Ronnenburg ob. , mko w Inflantach gub. ryskiej, stanowiło niegdyś sstwo niegrodowe rumborskie, położone w ks. inflanckiem, mianowicie w tej części, która na mocy traktatu oliw skiego z 1660 r. odpadła do Szwecyi. Obej mowało ono mto R. z przyległościami i zam kiem. J. Krz. Rumbortyszki, w dok. Romboltyszki Rumboltyszki, folw. nad Krożentą, pow. rossieński; ob. Rombortyszki i Carycyn, Rumbowicze, fol. nad Niemnem, pow. kal waryjski, gm. Nadniemeńska, par. Rumbo wicze, odl. od Kalwaryi 60 w. , posiada ko ściół par. drewniany, gorzelnię, młyn, 13 dm. , 98 mk. W 1827 r. było 11 dm. , 89 mk. W 1866 r. fol. ten rozl. mr. 499 gr. or. i ogr. mr. 344, łąk mr. 80, pastw. mr. 27, nieuż. mr. 39; bud. mur. 2, z drzewa 26. W skład dóbr poprzednio wchodziły wś Proniuny os. 20, z. gr. mr. 14; wś Jacuńskie os. 11, z gr. mr. 252. Kościół tutejszy erygował 1742 r. Bar naba Krzywkowski. Był on filią par. Punie, po ostatnim podziale kraju odłączony od Puń, został parafialnym. Obecny wzniesiony zo stał w końcu XVIII w. R. . par. , dek. kalwa ryjski, 3518 dusz. Br. Ch. Rumby, dwór, pow. poniewieski, w 4 okr. pol. , o 88 w. od Poniewieża. Rumejki, wś, pow. augustowski, gm. Bar głów, par. Rajgród, odl. od Augustowa 19 w. , ma 9 dm. , 64 mk. Rumejki, wś na pol. prus. Mazurach, pow. łecki, tuż nad granicą margrabowskiego, mię dzy jeziorami Krzywiankowskiem a Strzęsneńskiem, o 9 klm. na płn. wsch. od Ełku, 3 1 2 klm. od st. pocz. Gąsek. Ad. N. Rumen, z fol. Tilehof, dobra pryw. w Kurlandyi, okr. tukumski, pow. talseński, par. kandawska. Rumia 1. niem. Rahmel al. Rhamel dokum. 1220 Rumina, 1235 Rumna, 1253 Rumpna, Rum ma, 1583 Romla, 1686 Rumla, wś włośc. nad Zagórską strugą, na Kaszubach, pow. wejherowski, st. kol. Reda, 4 klm. odl. ; st. pocz. w miejscu. Posiada kościół kat. i ewang. par. , tartak, hamernię i młyn. Szkoła 2klas. bezwyznaniowa liczyła 1887 r. 156 dz. , 1 kat. i 1 ew. naucz. Razem z wyb. Louisenhof 11 dm. , 136 mk. zawiera 668 ha 78 łąk i 439 roli or. , której ha przynosi 7, 44 mrk; zagród 14, gbur. posiadłości 13. W 1869 r. było 736 mk. , 547 kat. , 189 ew. , 57 dm. ; 1885 r. 81 dm. , 167 dym. , 808 mk. ; 646 kat. , 157 ew. , 2 dyssyd. , 3 żyd. Co rok odbywa się jarmark kramny. Patronat kościoła p. w. św. Mikołaja mieli cystersi oliwscy. Od 1730 r. istnieje bractwo do Opatrzności Boskiej. Bo parafii dek. pucki należą R. wś i dobra ryc, Kadzimierz, Janowo i Louisenhof, oprócz tego kościół filialny w Redzie ze swemi wioskami. W 1867 r. było 3626 dusz, 1887 zaś 4546 dusz. Kościół istniał tu już 1253 r. ob. Zeitsch. d. Westpr. Gesch. Ver. , X, str. 69. Wś tę darował już Subisław, syn Sambora I, cystersom w Oliwie ob. P. U. B. v. Perlbach, str. 17, którzy ją też posiadali aż do konfiskaty. R. 1220 potwierdza tę darowiznę Świętopełk. W Rumii była przechowywaną przez pewien czas głowa św. Barbary. Legenda powiada, iż pewnego razu powstał spór między królem Dacyi i niektórymi prałatami. Dla pogodzenia, z Rzymu wysłano biskupa wielkiego poważania. Wiatr przeciwny zapędził go do portu gdańskiego. Mieszkańcy tutejsi, jeszcze poganie, zrabowali rozbity okręt, a biskupa i załogę zabrali w niewolę. Biskup dostał się do Rumii Romel, Romyl i musiał tu żarno obracać. Zabrane kosztowności i głowę ś. Barbary oddano księciu w Sartowicach. W trzy lata potem biskup z Kamienia, zaproszony od ks. Świętopełka, przejeżdżał przez Rumią. A słysząc jak w pobliskiej chacie śpiewał ktoś bardzo pobożnie Salve Regina, zatrzymał konie i zaszedłszy do chaty znalazł tam starca pracującego przy żarnie. Opowiedział on swe dzieje i dodał ażebyście się przekonali, że prawdę mówię, poślijcie do Rzymu. A jeżeli mnie z tej niewoli wybawicie, uczynię w Rzymie, że wasze kamieńskie biskupstwo wyjęte zostanie z pod zależności od arcybiskupów gnieźnieńskich, co się też stało ob. Script, . rer. Pruss. , II, str. 401 i Cudowne obrazy p. kś. Fankidejskiego, str. 188. Legenda ta obrobioną została w formie powieści p. t. Głowa św. Barbary Peplin u Romana. W wizyt. Rozdrażewskiego z r. 1583 czytamy, że był tu kościół murowany p. w. Rumbowicze Rumby Rumejki Rumen Rumia Rumiańcowo Rumian św. Stanisława. Bo prob. należały 4 włóki, włościan było 24, z których każdy miał 3 wł. i od każdej dawał mesznego po 1 kor. żyta i tyleż owsa. Do par. należała tylko Rumia. Prob. był Romulus Valbius Hollander. Pro wizorami kośc. byli Walenty Alpheikt, Ja kub Temerman i Michał Kruszer str. 12 13 Na innem miejscu taż wizytacya opiewa, że, , in ingressu pagi Capella est S. Crucis str. 164. Wizyt. Madalińskiego z r. 1686 donosi, że tu był kościoł murowany tyt. św. Krzyża z 2 ołtarzami. Prob. był Jan Blangaim, któ ry naprzemian odprawiał nabożeństwo tu i w Redzie. Dusz było 150, bo tylko Rumia należała do parafii str. 52. Wizyt. Szaniaw skiego 1710 r. podaje Kościół p. w. św. Mikołaja i Krzyża św. miał prezbyteryum murowane, reszta zaś w pruski mur. Do prob. należały 4 włóki, 2 ogrody. Każdy włościa nin był zobowiązany zwieść księdzu 1 furę drzewa, albo dać 1 gęś. Na wielkanoc miał każdy kmieć dawać 15 jaj, mesznego pobierał prob. 52 kor. żyta i tyleż owsa; os. Juncrof zaś płaciła 6 fl. ; dusz było około 146, ew. zaś około 20. Prob. był Jan Antoni Cratz. Orga nista był zarazem nauczycielem. Włościanie musieli uprawiać jego ogród i płacić po 3 gr. i po pół korca żyta od włóki ob. str. 38 40. Z tutejszych prob. są znani r. 1568 Walenty Leopolita, dawniej prob. w Lubiewie; 1682 Jan Jansen, autor Trifolium seu Tractatus Moralis de ss. Sacramento in fol. 1688 Olivae; 1730 Ernst Weinreich, dawniej prob. w Koczale; 1747 Jan Baptysta Kamehl ob. Borck, Echo sepulchralis, II, str. 504. 2. R. , dobra ryc, tamże; 286 ha 60 łąk, 194 roli or. , hodowla bydła i owiec. W 1869 r. 91 mk. , 67 kai. , 24 ew. , 6 dm. ; 1885 r. 6 dm. , 14 dym. , 94 mk. , 46 kat. , 46 ew. Dawniej była to domena. Kś. Fr. Rumian, dok. 1303 Roman, 1338 Romna, jezioro na granicy pow. lubawskiego i niborskiego, do których też po połowie należy. Ciągnie się z płn. zach. ku płd. wschodowi. Z północy uchodzi do niego rz. Rumienica, z południa Wkra Wicker. Jezioro to stanowiło granicę między ziemią lubawską a saską Sassen; ob. Urk. B. d. Bist. Culm von Woelky, str. 106; Cod. dipl. Prussiae von Voigt, II, p. 53 i Kętrz. , O narodow. pols. , str. 20. Rumian, dok. Rommen, wś kośc. nad jeziorem t. n. , pow. lubawski, st. p. Montowo, okr. urz. stanu cywil. Rybno. Wś ma 1360 ha 146 łąk i 832 roli or. , której ha przynosi 3, 52 mrk czyst. dochodu. W skład wsi wchodzi młyn Lesiak 1885 r. 1 dm. i 13 mk. . W 1868 r. liczyła wś sama 117 bud. , 411 mk. , 381 kat. , 25 ew. ; 1885 r. wraz z młynem 55 dm. , 86 dym. , 485 mk. , 453 kat. , 24 ew. Szkoła lklas. kat. miała w 1887 r. 72 dzieci. Teraźniejszy kościół p. w. św. Barbary zbudowa ny r. 1713 a konsekrowany r. 1724 przez bi skupa Feliksa Kretkowskiego. Patronat na leży koleją miesięcy do biskupa i rządu. R. należał dawniej do bisk. chełmińskich. Przy kościele istnieje szpital dla 4 ubogich i brac two trzeźwości od 1855 r. . W skład parafii wchodzą R. , Naguszewo, Rumienica, Rybno, Kopaniarze, Jeglia, Dębień, Gronowo, Wery, Gutowo, Lesiak, Zarybinek, Ruda, Grabacz, Kostkowo i Groszki. R. 1867 liczyła parafia 2358 dusz, zaś 1887 r. 3450 dusz. W wizyt. Strzesza z r. 1667 czytamy, że kościół był pierwotnie kaplicą, którą później powiększono. Proboszcz posiadał 4 włóki; był nim wtedy od r. 1664 Mateusz Kańgowski; z jogo poprze dników wymienia wizytacya Alberta Miecznikowskiego h. Pobóg. Mesznego pobierał proboszcz od włóki po 1 korcu żyta i tyleż owsa; było zaś włók 60, z których posiadali dwaj sołtysi 6, karczmarz 2, Kruszewski nobilis 3, młynarz 2, leman 1, młynarz z Lesiaka 3, wreszcie z 6 włościan posiadał każdy 2 włóki. Reliqua desertata. We wsi była i szkoła z rolą. Organista posiadał włókę da rowaną przez bisk. Zadzika. Parafian było 360, innowierców 2 ob. str. 242. Wizyt. Potockiego z r. 1706 podaje; kościół był już stary, drewniany. Włók posiadał proboszcz 6 w 3 polach. Pierwsze na wschód, Szczytne zwane, zawierało także łąkę na gaju i jezior ko Okonek; w pobliżu był las Krzywa zwany. Drugie pole ciągnęło się w stronę wsi Dę bieńca. Tu jedna częśó zwała się Przecz, by ło tu i bagienko. Trzecie pole wreszcie leżało na północ. Mesznego pobierał po pół korca od włóki, razem 15 kor, żyta i 15 1 2 kor. ow sa. Miał także prawo łowienia ryb w jez. Linówcu małemi narzędziami. Żywy inwen tarz proboszcza składało 4 wołów 2 stare, 4 krów 2 dojnych, 1 jałowica roczna, 4 koni robotnych, to jest 2 podjezdków, jeden sta ry, z nich 4 klacze, źrebiec łoński; 6 owiec ro dnych, 5 owieczek jarliczek, 9 jagniąt latosich, 4 świni starych, 6 gęsi starych, 2 ko koszki, 1 indyk, 2 kałkunów, 6 kaczek; żyta korcy 12, jęczm, korcy 3, grochu 2, sie mienia lnianego 1, słodu korcy 6. Żyta ozi mego wysiano korcy 45, jęcz, 5 1 2 owsa 20, siemienia lnianego 1, grochu 1 1 2. Szkoła by ła nowo w szachulec zbudowana, mieszkał w niej organista uczący dzieci od św. Micha ła aż do niedzieli palmowej. Dzieci było oko ło 30. Komunikantów do 500, oprócz tego przychodzili tu katolicy z Prus Książęcych. Ewang. było tylko 2. Proboszcz Baltazar Turowski, wykształcony w seminaryum cheł mińskiem, instytuowany r. 1700 ob. str. 454 463. Kś. Fr. Rumiańcowo al Borzdyń, zaśc, włośc. , Rumian Rumienica Rumiańcowski Rumiejki Rumiańcowski pow, oszmiański, w 2 okr. pol, gm. Bienica, okr. wiejski Jurowszczyzna, o 6 w. od gminy, 2 dusze rewiz. ; należy do dóbr skarb. Łosk. Rumiańcowski, wał na gruntach wsi Wielkiej Sołtanówki i Mytnicy, w pow. wasylkowskim, na mocy delimitacyi w 1783 r. dokonanej, służył za granicę pomiędzy Rossyą a Polską. Rumianek, dok. Rumino r. 1288, Riminko i Rumkowo r. 1580 82, wś i domin. , pow. poznański, o 13 klm. na płn. wschód od Bu ku, na bitym trakcie poznańskopniewskim. Wznies. 96, 8 mt. npm. , u źródeł Samicy Sza motulskiej, dopł. Warty; par. Ceradz Kościel ny, poczta w Tarnowie, st. dr. źel. w Rokitnicy o 10 1 2 klm. W r. 1288 płacił R. dzie sięcinę kościołowi lusowskiemu; w r. 1580 należał do Marcina Nagórskiego; było wtedy 5 łanów osiadł. , 1 karczm. , 1 szewc i komor nik. W r. 1582 był dziedzicem Piotr Potulicki Pawiński, Wielkop, , 7. W 1767 r. Ignacy Twardowski, woj. kaliski, za zezwoleniem sej mu zamienił E. na królewszczyznę Modrze Konstyt. , str. 305. Jako królewszczyzna za brany przez rząd pruski, wcielony został R. do t. zw. domeny Mrowino. Obecnym dzie dzicem jest Fedor v. Zobeltitz. Wieś ma 7 dm. , 84 mk. kat. i 112 ha 89 roli, 18 łąk. Dom. 10 dm. , 130 mk. 119 kat. , 11 prot. i 242 ha 182 roli, 37 łąk. E. Cal. Rumianowo al. Gołębiewo Średnie, niem. Mittel Golmkau, dobra ryc, pow. tczewski, st. poczt. i kol. Sobowicz, o 1 klm. odl. , par. kat. Godziszewo o 1 2 mili, okr. urz. stanu cywil. Gołąbkowe, 682 ha 112 lasu, 47 łąk, 480 roli or. . W skład dóbr wchodzą fol. Szwagrowice 1885 r. 1 dm. , 3 mk. , leśn, Wymisłowo 1 dm. , 4 mk. i Kamionka. W 1869 r. było w całym kluczu 166 mk. , 112 kai, 54 ew. , 14 dm. ; 1885 r. 15 dm. , 40 dm. , 223 mk. , 141 kat. , 82 ew. Hodowla bydła i koni. R. 1583 liczyło R. Gołębiowe Secundum 31 włościan, każdy dawał mesznego pół korca żyta i tyleż owsa Wizyt Szaniawskiego, str. 173. Według taryfy z r. 1648, gdzie uchwalono pobór podwójny a akcyzę potrójną, płacił tu w R. Jmc. P. wojewoda pomorski od 5 komorn. 20 gr. ob. Roczn. T. P. N. w Pozn. , 1871, str. 169. Podług taryfy na symplę z r. 1717 płaciło Gołębiewo 1 zł. 10 gr. ob. Cod. Belnensis, rękop. w Peplinie, str. 80. Kś. Fr. Rumiańskie, wś, pow. wilejski, w 2 okr. pol, gm. , okr. wiejski i dobra Kamieńskich Dołhinów, o 5 w. od gminy a 50 w. od Wilejki, ma 4 dm. , 33 mk. w 1864 r. 13 dusz rew. . Rumiejki 1. Kościelne al Królewskie, także RomiejkIi, Romiejewice i Rumiejewice, Oraycovicz vel Ramenevicze fr. 1305, wś, pow. średzki, o 7 klm. na wschód od Środy, między Chudzicami a R. Szlacheckiemi, na trakcie miłosławskim; par. Winnagóra, poczta i st. dr. żeL w środzie; 8 dm. , 84 mk. kat. i 107 ha 102 roli, 4 łąk. W r. 1305 bisk. poznański Andrzej przekazał kościołowi winnogórskiemu dziesięciny z Rumiejewic; w r. 1578 posiadał tu Krzysztof Iwiński 9 śladów osiadł. a w r. 1618 jeden z dostojników gnieźnieńskich 4 ślady. Czy R. już wówczas były królewszczyzną, nie wiadomo; w r. 1771 pod nazwą Rumiejek płaciły 27 złp. hyberny i razem z Ulejnem 125 złp. kwarty. R. przyłączone do dóbr winnogórskich, nadanych przez Napoleona I gen. H. Dąbrowskiemu. Kościół pod wez. św. Stanisława, z drzewa, istniał już przed r. 1481 i był parafialnym jeszcze przy schyłku zeszłego wieku; w skład par. wchodziły Chudzice. O szkole w R. wspomina wizyta kościelna z r. 1784. 2. R. Szlacheckie, posiadłość, tamże, ma 4 dm. , 69 mk. kat. i 224 ha 175 roli, 12 łąk, 13 lasu. Właścicielem jest Nap. Ks. Mańkowski. Przypuszczamy, że obie R. jedne tworzyły osadę. W r. 1393 pisał się Jakub z Romejewic, w r. 1397 Grzegorz Romejewski a w r. 1578 Stanisław Romiejewski, który na R. posiadał 2 1 2 ślad. osiadł, 3 zagrodn. , 1 komorn. ; w r. 1618 było śladów 3 i zagrodn. 2. Około 1773 r. zachodziły spory między Zbijewskim, miecznikiem wschowskim, dziedzicem Chudzic, a Krzyżanowskimi, dziedzicami Rumiejek Konstyt, sejm. , II, 284. Około r. 1793 należały R. do Krzyżanowskiego, skarbnika poznańskiego, w r. 1840 do Romana Dobrowolskiego, później do Bron. Dąbrowskiego, dziedzica Winnej Góry. Wykopaliska znajdują się w zbiorach Pozn. Tow. Prz. Nauk. E. Cal. Rumienica, niem. Ronitz dok. 1302 Ramnite, struga w pow. lubawskim. Powstaje pod wsią t. n. i wpada z płn. strony do jez. Rumian. Dok. z r. 1303 wymienia ją jako granicę między ziemią lubawską, a więc biskupią, i saską, wówczas krzyżacką ob. Woelky Urk. B, d. Bist. Culm, str. 106. Kś. Fr. Rumienica, niem. Rommen, wś nad Rumienicą, pow. lubawski, st. p. Lubawa, par. kat. Rumian o pół mili; 886 ha 5 lasn, 36 łąk, 781 roli or. , której ha przynosi 3, 37 mrk. W 1868 r. 97 bud. , 51 dm. , 425 mk. , 388 kat. , 33 ew. , 1885 r. 53dm. , 88 dym. , 444 mk. , 400 kat. , 44 ew. Szkoła lklasowa katol liczyła 1887 r. 99 dz. R. należała dawniej do bisk. chełmińskich. R. 1566 oddaje bisk. Sielisławski R. i Gutowo krewnemu Feliksowi Konarskiemu do końca swego życia i do 7 lat po śmierci. Za to ma płacić co rok na św, Marcin 100 grz. Udzielamy mu także wolne rybołówstwo w jez. Rumian małemi narzędziami; wolno mu także zakładać stawy na zarybienie. Dan w Starogrodzie. Wizyt. Strzesza z r. 1667 podaje, że było 2 sołtysów na 6 Rumianek Rumianowo Rumiańskie Rummel Rumin włók. , karczmarz na 2 wł. , włościan czterech, każdy na 2 wł. , reszta pusta. Z szlachty mieszkał Fabian Majowski ob. str. 246 i 244. R. 1706 pobierał ztąd proboszcz w Rumianie mesznego 12 kor. żyta i tyleż owsa ob. Wizyt, Potockiego, str. 460. Inwentarz biskupstwa chełmińskiego z r. 1731 podaje Opisanie wsi R. do folw. Gutowskiego należącej Jan, sołtys, na włókach wiecznych, domostwo jego i inne budynki. Stanisław, sołtys, wieczny, z budynkami swojemi. Stecka, gbur, spustoszony uciekł, prowiwidowany od P. dzierżawcy Raby, gdy się nie mógł utrzymać, po nim P. dzierżawca zebrał krescencyą i obsiał na ten rok. Inwentarz po nim pozostały pański zabrano do dzierżawy Gutowskiej, koni parę, wołów 4, krowę i cielaka, owiec dwoje, datum ignoratur, refert sołtys, na tym miejscu siedzi chłop na czynsz. Franciszek, gbur, chałupa nowa, stodoła cale ladaco i z dachem, szopa w szacholec i z stajnią w dyle niezła, dachy totaliter złe, woziarka w dyle ladaco. Stanisław siedzi za kontraktem na włókach kiedyś gburskich, to jest pustych; pobudował sobie budynki, chałupę w zrąb od lat 11, stodoła w zrąb, szopa także w zrąb, stajnia w zrąb dobra, daje z nich złotych 20, prawa na to nie ma. Adam, gbur, chałupa w szacholce ladaco. Błażek, gbur, chałupa w szacholec dobra, stodoła w zrąb zła z dachem. Adam Smołka, chałupa w szacholec, stodoła w dyle ladaco. Piotr, na gburskich włókach pustych, a budynki pańskie, chałupa zła z dachem, szopa, stodoła złe. Karczmarz za prawem wiecznem, budynki jego i gościeniec. Cieśla na lemaństwie za prawem dorocznem ob. str. 71 72, manuskrypt w Peplinie. Kś. Fr. Rumin al. Rumino, też Romin, wś i fol. nad rz. Wartą, pow. koniński, gm. i par. Staremiasto, odl. od Konina w. 5; wś 58 dm. , 373 mk. ; fol. 3 dm. , 6 mk. W 1827 r. 35 dm. , 336 mk. Fol. Rumin, w 1868 r. oddzieony od dóbr Staremiasto, rozl. mr. 389 gr. or. i ogr. 293, łąk mr. 77; bud. mur. 4, z drzewa 4; płodozmian 4 i 9polowy; pokłady węgla brunatnego. Kmiecie tutejsi w XVI w. dawali prob. w Koninie tylko meszne, po mierze owsa i żyta z łanu Łaski, L. B. , I, 241. W 1579 R. , w par. Staremiasto, wieś starostwa konińskiego, miała 4 1 2 łan. 1 łan soltysi, 3 kom. z byd. , 1 rzem. Pawiński, Wielkp. , I, 238. Ruminek, młyn nad jez. Ryńskiem, na polprus. Mazurach, o 1 1 2klm. od Rynu st. i tel. . Prowadzi tędy trakt z Ządzborka do Rynu. Ad. N. Rumiszcze 1 wś, pow. dzisieński, w 2 okr. pol. , gm. Nowy Pohost, okr. wiejski Biruki, o 6 w. od gminy a 51 w. od Dzisny, ma 4 dm. 35 mk. , w tej liczbie 28 prawosł. , 7 katol w 1864 r. 13 dusz rewiz. ; należy do dóbr Zaleś, dawniej Klotów, następnie ks. Litwinowskiego. 2. R. , wś w gub. witeb skiej, nad Niszczą, na której znajduje się tu most. J. Krz. Rumiszki, wś i folw. , pow. nowoaleksandrowski, w 4 okr. poL, o 38 w. od Nowoaleksandrowska. Rumity, niem. RumethenSee, jezioro w pow. margrabowskim. Rumkie, wś nad rz. Wysoką dopł. Szeszupy, pow. maryampolski, gm. Wejwery, par. Pilwiszki, odl. od Maryampola 32 w. , ma 10 dm. , 99 mk. Rumkiele, wś, pow. poniewieski, w 3 okr. poL, o 48 w. od Poniewieża. Rumkiszki 1. zaśc, pow. wiloński, w 6 okr. pol, gm. Mickuny, okr. wiejski Paluliszki, o 14 w. od gminy, 5 dusz rewiz. ; należy do dóbr Wierszuby, Aleksandrowiczów. 2. li, wś, pow. nowoaleksandrowski, w 5 okr. poL, o 80 w. od Nowoaleksandrowska. Rumlówka, dobra, pow. grodzieński, w 1 okr. poL, gm. Gornica, o 2 w. od Grodna. Rummel niem. al. Ruba Ryska, skały podwodne w rz. Dźwinie, pod Dahlholmem. 2. R. , po łotew. Rumbe, piękny wodospad Wenty pod Goldyngą. Z wysokości większej niź sześć stóp rzeka spada tu całą szerokością. Rummelsberg, góra wznies. 1198 st. npm. , na Szląsku pruskim, między Priebornem a Pogarthen, w pow. ziębickim. Góra ta jest częścią małego pasma górskiego, ciągnącego się pomiędzy praw. brzegiem Olawy lewy dopł. Odry a lew. brzegiem Krynbachu dopł. Olawy. Na szczycie, na ruinach dawnego zamku, wzniesiono belweder, dający rozległy widok. W 1439 r. Elżbieta, ks. na Lignicy i Brzegu, pozwoliła panom von Czirnau wznieść gród obronny na górze Romsberg. W 1445 r. potwierdzili i rozszerzyli ten przywilej dla Opitza i Haina von Czirnaw Jan i Henryk, książęta na Brzegu. Góra i zamek na niej stanowiły częśó dóbr Prieborn. W 1615 r. ród Czirnów wygasł a w 1665 r. Christyan, ks. lignicki, oddał dobra Prieborn swemu krewnemu Augustowi hr. na Lignicy jako lenno. Po śmierci Augusta dobra z księstwem Brzegu przeszły w 1675 r. do korony czeskiej. Kiedy zamek popadł w ruinę, niewiadomo. Rummelslburg niem. , ob. Miastko. Rumna dok. 1283, pewnie Rumia, dopływ Redy, wymieniony w przywileju Mestwina ob. Perlbach P. U. B. , str. 320 i Kod. dypl. Wielkopol, IV, 41. Rumnice, węg. Runya wś, hr. goemoerskie Węgry, kościół paraf, ewang. , 491 mk. Ludność po części szlacheckiego pochodzenia, zajmuje się rolnictwem. Rumnice Rumna Rummelslburg Rummelsberg Rumlówka Rumkiszki Rumkiele Rumkie Rumethen See Rumiszki Rumiszcze Ruminek Rumin Rumoka Rumpischken Rumeiken Rumosze Rumosz Rumoliszki Rumno ob. Romny. Rumno rus. Rimno, Hrimno, w XV w. Hrumno, wś, pow. rudecki, 24 klm. na płd. wschód od Rudek, 7 klm. od sąd. pow. i urz. pocz. w Komarnie. Na wschód leży Horożana Wielka, na płd. Tatarynów, na zach. Łow czyce, Adryanów i Komarno, na płn. Klicko i Jastrzębków, na płn. wsch. Humieniec dwie ostatnio w pow. lwowskim. Wieś leży w do rzeczu Dniestru za pośrednictwem pot. Gasiska dopł. Wereszycy. Wchodzi on z Horo żany Wielkiej a płynie do Adryanowa. W dolinie potoku leżą zabudowania wiejskie. W płd. stronie wsi powstaje dopływ Dniestru, pot. Kożuszny i płynie na płd. wsch. Naj wyższe wznies. 310 mt. w płn. zach stro nic. Na płd. zach. wzgórze Rumno 302 mt. . Cerkiew w środku wsi, wznies. 283 mt. Włas. więk. Karola hr. Lanckorońskiego ma roli or. 559, łąk i ogr. 17, pastw. 32 mr. ; własn. mn. roli orn. 2045, łąk i ogr. 184, pastw. 268 mr. W r. 1880 było 317 dm. , 2215 mk. w gm. , 3 dm. , 24 mk. na obsz. dwor. ; 763 rz. kat. , 1428 gr. kai, 31 izrael. , 17 innych wyzn. ; 780 Polaków, 1442 Rusinów, 17 Niemców. Par. rz. kat. w miejscu, dek. drohobycki. Za łożył ją w r. 1471 Stanisław z Chodcza, wda ruski, ststa kamieniecki i halicki Liske, A. G. Z. , t. II, str. 206 nn. . Do parafii należą Horożana Wielka, Horożanka, Nowosiółki, Podwysokie, Ryczychów i Saska. Kościół drewniany, konsekrowany w r. 1797 p. w. św. Katarzyny. Par. gr. kat. w miejscu, dek. ho rożański. We wsi cerkiew i szkoła etat. dwu klasowa. Lu. Dz. Rumoka 1. wś i fol. nad rz. Mławką, pow. mławski, gm. Turza, par. Lipowiec, odl. o 14 w. od Mławy, leży nad odnogą rozle głych błot, ciągnących się od Żuromina, po siada cegielnię, 25 dm. , 408 mk, W 1827 r. 32 dm. , 215 mk. W 1886 r. fol. Rumoka rozl. mr. 2122 gr. or. i ogr. mr. 796, łąk mr. 531, pastw. mr. 34, lasu mr. 728, nieuż. mr. 33; bud. mur. 18, z drzewa 8; płodozmian 6, 8 i 10polowy; las urządzony. Wś R. os. 45, z gr. mr. 85; wś Dobrowola os. 19, z gr. mr. 368. 2. R. , wś i fol, pow. ciechanowski, gm. Młock, par. Sulerzyż, odl. o 10 w, od Ciecha nowa, ma 37 dm. , 318 mk. W 1871 r. była gorzelnia, cegielnia i smolarnia. Fol. Rumoka rozl. mr. 1261 gr. or. i ogr. mr. 580, łąk mr. 76, pastw. mr. 38, wody mr. 1, lasu mr. 300, zarośli mr. 218, nieuż. mr. 48; bud. mur. 2, z drzewa 9; płodozmian 7polowy; las nieu rządzony. Poprzednio w skład dóbr wchodzi ły wś R. os. 31, z gr. mr. 41; wś Budy Rumockie os. 17, z gr. mr. 252; wś Budzynka os. 2, z gr. mr. 40; wś Ostrów al. Grądy os. 2, z gr. mr. 26. Br. Ch. Rumoliszki, okolica, pow. szawelski, gm. Szawkiany, o 16 w. od Szawel. Rumosz al. Hromosz, Romus, Romusz, folw. i leśniczówka, w obr. Skomoroch, w pow. so kalskim, przy drożynie od Baranich Peretok. Wznies. 208 mt. npm. Należy do obszaru dworskiego w Poturzycach. Br. G. Rumosze al. Na Rumoszach tak nazywają obszar na granicy Wołynia, obejmujący części pow. brodzkiego i kamioneckiego. RumeikenPaul al. Waaschken, wś, pow. kłajpedzki, st. p. Proekuls; 27 dm. , 114 mk. , 218 ha. Rumpischken, dobra, pow. kłajpedzki, blisko Kłajpedy; 10 dm. , 81 mk. , 142 ha. Rumska, niem. Rumbske, wś i dobra ryc. w Pomeranii, pow. słupski, st. pocz. Główczyce, par. kat. Słupsk. Dobra mają 601 ha; cegielnia; 1885 r. 13 dm. , 26 dym. , 175 mk. ew. Wś liczyła 9 dm. , 16 dym. , 85 mk. ew. ; 167 ha. Rumsza, przedmieście mta Chocimia, w gub. besarabskiej. Rumszajcie, okolica szlach. , pow. rossieński, par. girtakolska. Rumszen al. BruiszPakull, Kenkeln, wś, pow. szyłokarczemski, st. pocz. Kolletzischken; 54 dm. , 239 mk. , 440 ha. Rumszyszki 1. wś włośc. nad Mereczanką, pow. wileński, w 5 okr. poL o 37 w. od Wilna, 6 dm. , 57 mk. kat. 2. R, , żmujdz. Rumszyszkis, mko rząd. przy ujściu Proweny do Niemna, pow. kowieński, w 4 okr. poL, gm. Rumszyszki, o 21 w. od Kowna odległo, w 1859 r. 89 dm. , 969 mk. , młyn wodny, kościół par. kat. , dom modlitwy żydowski, zarząd gminy; stacya obserwacyjna i przystań na Niemnie. Tutejszy kościół kat. drewn. , p. w. św. Michała Archanioła, wzniesiony został pierwotnie przez Władysława Jagiełłę; przebudowany w 1859 60 r. kosztem skarbu i parafian. Na cmentarzu kaplica p. w. św. Anny z 1840 r. Parafia kat. , dek. kowieńskiego, ma 3666 wiernych. Gmina, należąca do 2 okr. pok. do spraw włośc, 3 rewiru sądowego oraz 1 rewiru konskrypcyjnego, składa się z 5 okr. wiejskich i obejmuje 24 osady, zamieszkałe przez 1395 włościan. Jest to stara osada, wspominana niejednokrotnie w dziejach, leżała bowiem na szlaku, którym Krzyżacy dążyli na pustoszenie księstwa trockiego. Tu przeprawili się oni przez Niemen w 1381 r. pod marszałkiem zakonu Kuno v. Hattenstein i w. komturem Ruedigerem t. Einer; tu znowu, kiedy w. mistrz Konrad Zolner cofając się w 1385 r. z pod Wilna, zmuszony był w odwrocie szukać przeprawy przez Niemen, wysłane przez niego chorągwie pomorskie zdobyły obronne stanowisko I Litwinów, co ułatwiło przebycie rzeki dla ca Rumno Rumno Rumszyszki Rumszen Rumszajcie Rumsza Rumska lego wojska niemieckiego. W 1599 r. Zygmunt III pomnożył fundusze probostwa rumszyskiego. W tym czasie R. zaliczały się do dóbr stołowych królewskich; następnie zamienione zostały na ststwo niegrodowe, zwane też ekonomią kowieńską i obejmujące mko R. z przyległościami. W 1766 r. ststwo to posiadał Brunoff, opłacając kwarty 3531 złp. 2 gr. a hyberny 2058 złp. Na sejmie warszawskim z 1773 75 r. Stany Rzpltej nadały te dobra narodowe w emfiteutyczne posiadanie Mateuszowi Zyniewowi, stście berznickicmu, pod warunkami w konstytucyi wyrażonemi. Poniżej R. , naprzeciw wsi Szylany w król. polskiem znajduje się w Niemnie rapa, zwana Biczeniata Biczęta. Stanowią ją głazy podwodne ciągnące się kilkaset kroków z obu stron rzeki. Mniej więcej środkiem Niemna idzie wąska droga, którą statki przepływają. O pół mili poniżej R. naprzeciwko fol. Dworaliszki w król. polskiem znajduje się największa ze wszystkich rap niemnowych, t. z. Most dyabelski al. Bicze. Rapy te nie są utworzone przez pojedyncze olbrzymie głazy, lecz składają się z wielu mniejszych i większych, częścią zanurzonych w wodzie, częścią wystających nad jej powierzchnią. Nazwa przeto nadawana tym rapom Rumszyski Olbrzym jest niewłaściwą i powstała na podstawie ustępu z Grażyny A. Mickiewicza Tak ojciec Niemen, mnogich piastun łodzi, Gdy Rumszyskiego napotka olbrzyma i t. d. . Wedle podania ludowego głazy te rzucili w Niemen dyabli w celu zatamowania rzeki, i ztąd nazwa Dyabełskiego Mostu. Inne podanie głosi, że gdy dyabeł niósł wielki głaz dla rozwalenia nim pewnego klasztoru nienawistnych sobie jezuitów, kur zapiał, a szatan upuścił kamień w wodę i zawalił rzekę. Oddawna starano się o usunięcie głazów, tamujących żeglugę na Niemnie. Pierwszych prób dokonał za Zygmunta Augusta Mikołaj Tarło ze Szczekarzowic, chorąży przemyski i dworzanin królewski. Następnie Stanisław August, zachęcony przez podskarbiego lit. Tyzenhauza, polecił około 1775 r. komisyi skarbowej litewskiej zająć się zupełnem oczyszczeniem rzeki. Robotę poruczono biegłemu matematykowi i mechanikowi Franciszkowi Narwojszowi, z jezuity proboszczowi grodzieńskiemu i kanonikowi katedralnemu wileńs. , późniejszemu profesorowi akademii wileńskiej. Narwojsz w ciągu trzech lat usunął wiele rap na Niemnie, ale niektórych głazów pod Rumszyszkami nawet przy pomocy sprowadzonych z Anglii nurków, nie zdołał uprzątnąć. W skutek tego nie stanął w R. zamierzony dla niego pomnik z wydobytych skał, z napisem przygotowanym już przez Krasickiego. Później w latach 1805 6 i 1820 25 znowu usunięto nieco głazów, ale nie więcej od Narwojsza. Wszystkie te bezskuteczne usiłowania utwier dziły lud litewski w przekonaniu o niemożliwości usunięcia tych przeszkód w żegludze. Obszerniejszą wiadomość o rapach pod Rumszyszkami podał Gloger w art. Podróż Nie mnem Wisła, IL str. 289 292. 3. R. , wś, pow. telszewski, w 4 okr. pol. , o 37 w. od Telsz. J. Krz. Rumunek i Rumunki z niem. raumen opróżniać są to osady zakładane po wyciętych lasach. Nazwę tę roznieśli niewątpliwie koloniści niemieccy lub zostający pod wpływem niemieckim włościanie wielkopolscy. Spotykamy ją też w zachodnich głównie powiatach królestwa gostyński, lip. nowski, rypiński. Rumunek Stopiński, pow. sierpecki, ob. Stopin. Rumunki 1. Nowej Wsi, wś wlośc. , pow sochaczewski, gm. Iłów, mają 88 dm. , 93 mr. 2. R. , wś włośc, pow. gostyński, gm. Dobrzyków, ma 87 mk. , 251 mr. 3. R, Zadworskie, wś włośc. pow. gostyński, gm. Łąck, par. Gombin, ma 135 mk. , 216 mr. 4 R. , wś włośc, pow. gostyński, gm. Rataje, 48 mk. , 84 mr. 5. R. Nowe wś włośc, pow. gostyński, gm. Łąck, ma 101 mk. , 131 mr. 6. R. , Chojeńskie, z os. Huta Chojeńska i Ławy, pow. rypiński, gm. Chrostkowo, par. Ruże Lożą nad jez. Chojno, mają 17 os, , 13 dm. , 200 mk. , 323 mr. 7. R. Likieckie, ob. Likiec. 8. R. Nadroż, ob. Nadroż, 9. R. PolskoNiemieckie, ob. Pląskowizna. 10. R. Trombińskie, os. włościan. , pow. rypiński, gm. Płonne, odl. 7 w. od Rypina, ma 96 mr. obszaru. Br. Ch. Rumunki Brzezińskie, niem. BresinerRaum land, wybud. , pow. świecki, gm. Brzeziny. W 1868 r. 18 bud. , 13 dm. , 76 mk. , 10 kat. , 66 ew. ; 1885 r. 32 dm. , 200 mk. Rumuszajcie, wś, pow. szawelski, gm. Gruździe, o 33 w. od Szawel. Rumy 1. wś na pol. prus. Mazurach, pow. szczycieński, nad granicą polskiej Warmii, przy trakcie z Biskupca do Szczytna, w dawnym pow. ryńskim, o 6 klm. od Dżwierzut st. p. , 10 klm. od Biskupca par. kat. . Par. ew. w Kobultach. Wś ma 138 dm, 717 mk. 150 kat. , 1211 ha. Ks. Olbracht podaje do wiadomości, że Paweł Kosak z Mikosz, w powiecie ryńskim, podjął się r. 1557 osadzić ludźmi 100 włok boru za Łupowem i że na ten cel otrzymał 10 włók sołeckich na prawie magdeburskiem. Dan w Królewcu r. 1565. R. posiadają r. 1602 przeważnie polską ludność, r. zaś 1677 tylko polskich mieszkańców, oto ich nazwiska Czeladła, Naroska, Raczek, Jabłonka, Czajka, Kocielik, Grzywacz, Spychała, Gburek, Zaraza; Fryderyk Januta i Jerzy Grzeszczyk byli karczmarza Rumunki Rumuszajcie Rumunek Rumunek Rumy Runiańce Runice Runiki Runjina Runk Runka Runcoń Rundany Rundpol Ruhenthal Rundeit Michel Rundewiese Rund Goerge Rundischken mi; nowoosiedlonymi chłopami byli Kłosek, Dana i Kita. 2. R. wś, tamże, 95 dm. , 489 mk. , 690 ha. U Kętrzyńskiego i na mapie jej nie ma, za to najnowsza statystyka urzędowa ją wymienia. Ad. N. Runcoń, niem. Runzen, 1359 Ruwinczun, wś, pow. olawski, par. ew. Brzezmierz, par. kata Domajowice. W 1842 r. 54 dm. , sołtystwo, 354 mk. 56 kat. . Uprawa lnu i hodowla pszczół. Runcu, ob. Runku. Rundale łotew. , ob. Ruhenthal. Rundale Rupule, zaśc, pow. poniewieski, w 4 okr. pol, o 77 w. od Poniewieża. Rundany, po łotew. Rundani, wś i dobra, pow. lucyński, gm. i par. Rundany, odl. 35 w. od Lucyna, mają 814 dzies, ziemi dwors. ; własność Witolda Szachny. Lud rz. kat. wy znania, w części z Łotyszów, w części z Rusi nów złożony; pomiędzy nimi sporadycznie rozsiani starowiercy rossyjscy. Majętność ta w XVII w. należała do Kublickich, w XVIII w. do Jodków, od których na początku bieżą cego stulecia nabył ją dziad teraźniejszego dziedzica Andrzej Szachno. W 1820 r. wzniósł on tu na miejscu dawnej kapliczki filialnej dominikanów posińskich kościół murow. p. w. Podwyższenia św. Krzyża, przy którym nie bawem utworzono osobną parafią, wchodzącą w skład dekanatu przedlucyńskiego. W pa rafii, mającej 1253 wiernych, znajduje się ka plica we dworze rundańskim i w folw. Bezlesie, własność Narbutów, mającym 60 dzies. ziemi dwors. Do dóbr R. należą wsie Wiktorynowo łotew. Wyktorinowa i Krynica łotew. Kryniejca. G. Man. Runde łotew. , ob. Ruhenthal RundeitMichel al. Wietullen, ws, pow. szyłokarczemski, st. p. Kukoreiten; 69 dm. , 302 mk. , 381 ha. Rundewiese 1. wś z agenturą pocztową, w Pomezanii, na praw. brzegu Wisły, pow. kwidzyński, o 15 klm. od Kwidzyna, par. kat. Mokre, filia Wołcz. Ma 273 ha 5 lasu, 81 łąk, 99 roli or. ; pokłady torfowe, uprawa ty tuniu. W 1868 r. 87 bud, , 52 dm. , 375 mk. , 19 kat. , 356 ew. ; 1885 r. 53 dm. , 60 dym. ; 327 mk. kat, , 319 ew. Szkoła ew. 2klasowa liczyła 132 dzieci. 2. R. , dobra ryc, tamże, st. kol. Gardeja o 9 klm. , z fol. Reutersrode obejmują 741 ha 153 lasu, 216 łąk, 324 roli. W 1868 r. 33 bud. , 13 dm. , 345 mk. , 29 kat. , 310 ew. ; 1885 r. 37 dm. , 51 dym. , 282 mk. , 29 kat. , 253 ew. Kś. Fr. RundGoerge al Bendicken, wś, pow. . klajpedzki, st. poczt. Kłajpeda; 16 dm. , 107 mk. 347 ha. Rundischken, fol. do dóbr Ziobrischken należący, pow. kłajpedzki, st. p. Aglonen; 1 dm, , 8 mk Rundpol fol. i dobra, pow. dzisieński, w 4 okr. poL, gm. Mikołajów, okr. wiejski Rundpol; fol. ma 1 dm. , 17 mk. ; własność Kwintów. W skład okręgu wiejskiego wchodzą wsie Kociołki, Kuchcińce i Trasne, w ogóle 49 dusz rewi. , włośc. uwłaszczonych. Rundy, wś, pow. dzisieński, w 3 okr. poL, gm. Stefanpol, okr. wiejski i dobra Jeśmanów Zacisze, o 8 w. od gminy a 13 w. od Dzisny, ma 7 dm. , 52 mk. w 1864 r. 22 dusz rewiz. . Rundzie, wś; pow. wiłkomierski, gmina Żmujdki, o 19 w. od Wiłkomierza. Runejki, wś, pow. wiłkomierski, gm. Pogiry, gm. Onikszty, o 29 w. od Wiłkomierza; własność Kiełpszów. Rungendorff, 1385 r. Rungendorff, wś, pow. świdnicki, par. ew. i kat. Domanze. W 1842 r. 14 dm. , fol, 21 mk. 8 kat. . Rungie, ob. Rujgie, Rungul, rzeka w pow. szyłokarczemskim, wypływa na granicy pow. królewieckiego, i w kierunku płn. zach. zdąża do zatoki Kuryjskiej, do której wpada pod wsią Karkeln. Rungurska Słoboda, ob. Słoboda Rungurska. Rungury, wś, pow. kołomyjski, odl. 4 klm. na płd. od Peczeniżyna sąd pow. i urz. pocz. , o 17 klm. od Kołomyi st. kol. żeL, urz. tel. i rz. kat. par. , nad pot. Łuczka dopł. Prutu. Granice wschod. Kluczów Mały, połud. Słoboda Rungurska, zachod. Osłan Czarny i Potok Czarny, półn. Markówka i Peczyniżyn. Obszar dwor. łąk i ogr. 58, past. 599, lasu 2029 mr. ; włośc. 1944 mr. W 1856 r. 1161 mk. ; w 1880 r. w gminie 1292, rz. kat. 6, gr. kat. par. w miejscu, dek. Pistyń. Cerkiew drewniana; metryki od 1785 r. Dusz w R. 1335, Słobodzie Rungurskiej 842, razem 2177 gr. kat. ; szkoła, kasa pożycz, gm. z kapit. 100 złr. Wieś należy do dóbr rządowych. B. R. Runiańce, wś, pow. wiłkomierski, gm. Sudejki, par. Owanty, o 38 w. od Wiłkomierza; uwłaszczona od dóbr Owanty. . Runice Runicy wś i dobra, pow. bielski gub. grodzieńskiej, w 4 okr. poL, gm. Narojki, o 52 w. od Bielska. Runiki, zaśc, pow. poniewieski, w 4 okr. poL, o 76 w. od Poniewieża. Runjina, węg. Runya, wś, hr. ziemneńskie Zemplin, Węg. , kościół par. gr. kat. , uprawa roli, 632 mk. Runk 1. al. Rancu, grupa zabudowań wól ki Dorny Watry, w pow. kimpoluńskim, na płd. zach. stoczystości góry Runku Pizdelli 1052 mt. , na płn. od rz. Dorny. Ob. Popeny, 12. R. al. Runc, grupa zabudowań na obszarze Pojany Stampi, w pow. kimpoluńskim, na zach. od gościńca z Kimpolunga do Maroszen w Siedmiogrodzie. Br. G. Runka, osada, pow. królewiecki, 1 dm. , 12 mk. Rungul Rungie Rungendorff Runejki Rundzie Runcoń Runcu Rundale Rundy Rungurska Rungury Runku Runkenfluss Rmikenfluss Runkoszów Runkul Runkulec Runkuszno Runkuszów Runo Runok Runów Rmikenfluss, rzeczka, prawy dopływ Redy, pow. wejherowski. Runkoszów, ob. Ronkuszów. Runku 1. góra w obrębie Kimpolunga, w pow. kimpoluńskim, na południe od miasta, na praw. brzegu Mołdawy, tuż nad granicą gm. Pożoryty, pod 43 12 26 wsch. dłg. g. F. a 47 31 17 płn. sz. Wznies. 1142 mt. npm. 2. R. , Basoli, góra na płn. zach. wsi Wikowa Górnego, w pow. radowieckim, na płn. brzegu rz. Suczawy, a na wsch. od pot. Laury. Wznies. 602 mt. npm. a 110 mt. nad doliną rz. Suczawy. Miejsce znaku triang. 3. R. Arinisz i Porcu, dwa szczyty w dziale Obczyny Wielkiej, w Karpatach bukowiń skich, na obszarze gm. Warny, w pow. kim poluńskim, od szczytu Rogozy 1077 mt. na płd. zach. , na wschod. brzegu pot. Bielcagu, dopływu pobliskiej Mołdawy. Pierwszy bli żej Rogozy, wznosi się 915 mt. , drugi na płd. od niego, opadający do doliny Mołdawy, 858 mt. a 331 mt. nad tąż doliną. 4. R. Foczi, szczyt w tymże dziale, na płn. od ujścia Mołdawicy do Mołdawy, między Mołdawicą a pot. Dobrą, a na płd. od szczytu Affinit 1028 mt. ; wznosi się 1012 mt. 5. R. Preszaku, góra na obszarze gm. Preszaki Elsenau, w pow. kimpoluńskim, na płn. zach. od wsi, na lew. brzegu rz. Mołdawy. Wznies. 1137 mt. Stanowi płd. wsch. kończynę pasma Ob czyny Feredeu. Br. G. Runku 1. grupa zabudowań w obr. Negrylassy, w pow. kimpoluńskim. 2. R. , Perzu, wólka w obr. gm. Pożoryty, w pow. kimpoluńskim. W r. 1880 było tu 18 dm. , 69 mk. 3. R. Pizdele al. R. . Pisdelli, część Dorny Watry, w pow. kimpoluńskim, u stóp góry Runkul Pizdelli 1052 mt. , wznoszącej się nad ujściem rz. Dorny do Złotej Bystrzycy. Runkul al. Runcul 1. kol. w obr. Mołdawicy Ruskiej, w pow. i obw. sąd. kimpoluń skim, na wsch. brzegu rz. Mołdawicy, tuż poniżej ujścia Putny. W r. 1880 było 24 dm. , 93 mk. Br. G. Runkul al. Runcul 1. góra w Karpatach bukowińskich, na obszarze Fundula Mołdawskiego, w pow. kimpoluńskim, na wschód od Walestyny, kopalni żelaza, pod 42 56 49 wsch. dłg. g. F. , a 47 35 płn. sz. , na płn. brzegu potoku Botuszela Botosel, dopł. Mołdawy. Wznies. 1142 mt. npm. szt. gen. . 2. R. , góra, w obrębie gm. Dorny Watry, W pow. kimpoluńskim, na zach. brzegu rz. Niagry, praw. dopływu Złotej Bystrzycy, wznosi się 1214 mt. npm. Na płn. zach. rozpościera się pasmo Niagra 1312 mt. . 3. R. Pizdelli, . dział górzysty, w obrębie Dorny Watry, tamże, między rz. Złotą Bystrzycą a jej dopływem Dorną, 7 klm. długi; płn. zacb. szczyt dochodzi wys. 1253 mt. a płd. wsch. 1052 mt. Na płd, zach. stoczystości legła wólka Popeny i grupa zabudowań Runk, u płd. wsch. podnóża miasteczko Dorna Watra. 4. R. , Ruska, góra, w tejże gminie, nad samą granicą multańską, na płn. od Wólki Ruskiej, pod 43 8 wsch. dłg. g. F. , a 47 23 płn. sz. Wznies. 1154 mt. npm. szt. gen. . Ob. Runku. Runkul Fromosa al. Runcul Fromoasa, gru pa zabudowań w obrębie Mołdawicy Ruskiej, w pow. kimpoluńskim w płd. wsch. stronie obszaru tej gminy, tuż nad wsch. granicą z gm. Czumurną al. Czumorną. Br. G. Runkulec al. Runkuletu, góra w obr. Sado wy, w pow. kimpoluńskim, na płd. zach. sto ku działu Obczyny Feredeu, na płn. brzegu doliny rz. Sadowy, między pot. Matare od zach. a Żabranką od wschodu; wznosi się 1059 mt. npm. Br. G. Runkuszno, ob. Ronkuszów. Runkuszów, ob. Ronkuszów. Runo al. Runoe, wyspa na Bałtyku, należy do gub. ryskiej, pow. ozylijskiego, odl. 49 w od płd. brzegów wyspy Ozylii Oesel, 90 w. od Duenamuonde, o 33 w. od przylądka kurlandzkiego Domesnacs i 58 w. od wybrzeża inflanckiego ujście rz. Salis, Ma około 9 w, kw. rozl. , 6 w. dłg. , 4 w. szer. , bez 50 60 maleńkich okolicznych wysepek, zwanych halligami. Mieszkańcy, w liczbie do 400, pochodzenia szwedzkiego, zachowali dawne zwyczaje, obyczaje i język; zajmują się przeważnie rybołówstwem i połowem psów morskich oraz myślistwem. Na płd. wschod. wybrzeżu wyspy, pod 57 48 płn. szer. i 40 19 wsch. dłg. znajduje się latarnia morska, wzniesiona 200 stóp npm. Runok Mały i Wielki, dwa wzniesienia w obr. gm. Łuczy, pow. kołomyjski, między pot. Łaskunką al. Askunzo od zach. a Medwędzą od wsch. , dopływami Łuczki. Półn, szczyt ma 612 mt. , pld. zaś 480 mt. Br. G. . Runów, wś i fol. , pow. grójecki, gm. i par. Jazgarzew, ma 155 mk. , 230 mr. dwor. i 381 mr. włośc. W 1827 r. było 11 dm. , 98 mk. Folw. jest własnością instytutu ew. Kazimierza w Warszawie. Wś wspominana już w aktach z XV w. ob. Falenty. Lasy R. stanowią jedną całość z lasami dóbr Pęchery ob. . Runów 1. niem. Runau, wś, okr. wiejski i leśnictwo, pow. czarnkowski, o 9 klm. na pld. od Trzcianki, u źródeł strugi dopł. Noteci; par. kat. Czarnków, prot. w miejscu, poczta w Siedlisku Stieglitz, st. dr. żel. w Trzciance; 56 dm. i 435 mk. Sołtystwo ma 327, 57 ha 223, 57 roli, 53, 38 łąk, 8, 90 past. , 37, 42 lasu i 4, 27 nieuż. ; maślarnia, chów bydła holenderskiego. Par. prot. posiada kościół, skła da się z 4 os. i liczyła w 1860 r. 4097 dusz, obok 154 kat. W skład okr. wiej. wchodzą Kienort 9 dm. , 60 mk. i Steinort 21 dm. Runowski Runowskie Runtołds Runtort Runówko Runowo Runowska 191 mk. ; cały okrąg ma 86 dm. , 781 mk. 79 kat. , 686 prot. , 16 żyd. i 1567 ha 1072 roli, 242 łąk, 79 lasu. Leśnictwo 1 dm. , 5 mk. należy do Biały. 2. R. , al. Runowo, wś i fol. , pow. szremski, o 4 klm. na płn. wsch. od Kurnika, między Pierzchnem a Szczodrzykowem, przy drodze żel. poznańskooleśnic kiej, par. i poczta w Kurniku, st. drogi źel. w Gądkach o 5 1 2 klm. Z R. pisał się Wojciech w r. 1352 Kod. Wielkop. , n. 1313 i w r. 1389, tudzież Szczedrzych r. 1389 1399 i Dzierzysław w r. 1391 Akta gr. pozn. , wyd. r. 1888 mylnie objaśniają Runowem w pow. wągrowieckim. W r. 1618 należał R. do Zygmunta Grudzińskiego, kaszt. biechowskiego; później wchodzi w skład klucza kurnickiego. Wś ma 17 dm. , 112 mk. 91 kat. , 21 prot. i 184 ha 161 roli. Folw. liczy 91 mk. w 3 dm. i należy do okr. domin. Bnin. 3. R. al. Runowo, Rumnowo r. 1577 1618, później Ronowo, wś i domin. , pow. wągrowiecki, o 5 klm. na płn. wschód od Rogoźna par. , poczta i st. dr. żeL, między rz. Wełną i Rudką. W 1365 r. pisał się Berwold z R. Kod. Wielkop. , n. 1542; r. 1579 było na R. 10 śladów osiadł. , 5 zagrod. i 4 komor. ; około r. 1793 należał R. do Wojciecha Korytowskiego, później do Szulczewskich r. 1840 i w końcu do Laskowskich, którzy dziedzictwo swoje na R. sprzedali kolonizacyi niemieckiej za 310, 000 mrk. Wś ma 5 dm. , 42 mk. 22 kat. , 20 prot. i 72 ha 45 roli, 8 lasu. Domin. miało 11 dm. , 138 mk. 133 kat. , 5 prot. i 602 ha 355 roli, 26 łąk, 89 lasu; gorzelnia, młyn wodny i torfowisko. 4. R. . al. Runowo, wś kośc. , okr. wiejski, domin. i okr. domin. , pow. wyrzyski, dek. bydgoski, o 3 1 2 klm. na płd. zachód od Więcborka, na trakcie łobżenickim, nad jeziorem bez odpływu, wznies. 114 do 135 mt. npm. ; par. kat. w miejscu, par. prot. i poczta w Więcborku Vandsburg, st. dr. żel. w Nakle o 23 klm. W r. 1325 był R. własnością klasztoru byszowskiego, w r. 1391 pisał się Dobiesław Runga Odrowąż z R. Kod. Wielkop. , n. 1049 i 1909; w r. 1578 było 27 łanów osiadł. , 15 zagrod. , 7 komor. , i 2 rzemieśl. a w 1618 r. 19 łanów osiadł. , 5 pustych i 1 wcielony do folw. , 9 zagrod. i młyn o 2 kołach. Nowy kościół z cegły palonej, p. w. św. Trójcy, wystawił w r. 1607 Jan Orzelski, kaszt. rogoziński, ststa kościański. Par. 766 dusz składają Augustowo, Borzyszkowo, Gniłka, Maurycewo, R. , Runowska osada i Runowski młyn kś. Korytkowski, Brev. descript. , I, 65. Wś ma 62 dm. , 606 mk. ; w skład okręgu wiej. wchodzi os. Runowska 145 mk. w 20 dm. ; cały okrąg ma 82 dm. , 751 mk. 476 kat. , 275 prot. i 971 ha 837 roli, 86 łąk, 19 lasu. Domin. ma 20 dm. , 402 mk, i wraz z folw. Gniłka, Borzyszkowo, Dzwierzchno, Heidchen. Klaranowo, Johannisthal i Wiele 6066, 57 ha 2628, 08 roli, 56644 łąk, 266, 47 past. , 182970 łasu, 102, 34 nieuż, i 673, 54 wody; czysty dochód grun. 36, 438 mrk w r. 1884; gorzelnia, młyn i cegielnia; chów koni, owiec i bydła. W skład okr. domin. wchodzą Gniłka 3 dm. , 97 mk. , Wiatrogoszcz 7 dm. , 24 mk. , Heidchen 6 dm. , 55 mk. , KlaranowoJoachimsboch 7 dm. , 158 mk. , Rothhof 2 dm. , 25 mk. , Johannisthal 7 dm. , 118 mk. , tudzież leśnictwa Czarnomskie i Stebenki; cały okr. ma 54 dm. , 793 mk. 449 kat. , 344 prot. i 5379 ha 1945 roli, 380 łąk, 2113 lasu; czysty dochód z ha roli 7, 83, łąk 10, 57, lasu 3. 52 mrk. E. Cal. Runówko, niem. Klein Runow, wś w Pomeranii, pow. sławiński; 1885 r. 70 mk. Runowo, niem. Gross Ruhow, dobra ryc. w Pomeranii, pow. słupski, st. p. Potęgowo, 7 klm. odl, par. kat. Słupsk, 1633 ha 736 lasu, 108 łąk, 664 roli; młyn. Kś. Fr. Runowo, niem. Ruhnau, wyb. na pol. Warmii, 3 dm. , 38 mk. W r. 1683 dostał tu Jan Łączyński, burgrabia reszelski, karczmę. Runowska Osada, niem. RunowoColonie, pow. wyrzyski, o 3 klm. na płd. od Więcbor ka poczta, nad jez. Runowskiem, par. i okr. wiejski Runowo, st. dr. żeL w Nakle o 21 1 2 klm. ; 20 dm. , 145 mk. E. Cal. Runowski Młyn, niem. R. Muehle, osada młyn. , pow. wyrzyski, o 2 klm. na płd. Więcborka poczta, nad Rudną, dopł. Łobżonki, przy granicy powiatu złotowskiego; par. Runowo, st. dr. żel. w Nakle o 22 1 2 klm. ; 2 dm. , 25 mk 6 kat. , 19 prot. i 125 ha 56 roli, 11 łąk, 34 lasu. Runowskie Holendry, niem. RunowoHau land, pow. wągrowiecki, o 7 klm. na płn. wschód od Rogoźna par. , pocz. i st. dr. żeL; 11 dm. , 93 mk. 1 kat. i 92 prot i 167 ha 134 roli, 8 łąk, 2 lasu. E. Cal Runowskie Jezioro, niem. Runower See, pow. wyrzyski, o 3 klm. na płd. od Więcborka i o 1 klm. na wschód od Runowa, wznies. 104 mt. npm. , 1 klm. długie, 800 mt. szer. , leży między jez. Więcborskiem na płn. i Czarnomskiem Czarnun na płd. ; łączy je Rudna, dopł. Łobżonki. Na wschod. wybrzeżu rozłożyła się os. Runowska. Jezioro to bywa zwane większem, w przeciwstawieniu do mniejszego, przypierającego do Runowa. E. Cal. Runtołds łotew. , ob. Runtort. Runtort, po łotew. Rontołds, wś i fol. pow. lucyński, par. Lucyn, gm. Pyłda, odl. o 5 w. od Lucyna, 1026 dz. ziemi dwor. Lud czysto łotewski, rz. kat. wyznania. Za czasów Rzeczypospolitej R. stanowił królewszczyznę; w 1746 r. 27 września został posiadłością rodu Hylzenów, po wygaśnięciu którego nabył tę majętność w wieku bieżącym Rejmer a od Runówko Rupejki Runya Runzka Ruptau Rupszukajtis Rupinie Rupejkiszki Rupin Rupieny Rupieński Rupieńka Rupienica Rupiechy Rupniów Ruponiany Rupoty Rupówka Ruppendorf Ruppersdorf Rupsze Rupiszki Runya Rupie niego przeszła ona drogą kupna do obecnego właściciela senatora Arciszewskiego. G. Man. Runya 1. węg. , ob. Rumnice. 2. 1. , ob. Runjina. Runzka, niem. Ronisch, wś nad rz. Stynawą, pow. niemodliński, odl. 3 mile od Niemodlina, ma 1077 mr. obszaru. Należała do dóbr Chrzelice. W 1861 r. 42 dm. , 221 mk. 7 ew. . Rupejki 1. wzgórze w górach telszewskich, w par. siadzkiej, 478 st. ang. npm. 2. R. , wś i dwór, pow. rossieński, gm. Szymkajcie, par. Girtakol, o 25 w. od Rossień. 3. R. . wś, pow. szawelski, gm. Gruździe, o 18 1 2 w. od Szawel 4. R. , wś i uroczysko, pow. wołkowyski, w 5 okr. poL, gm. Biskup ce, o 8 1 2 w. od Wołkowyska. Rupejkiszki, wś, pow. rosieński, gm i par. Kielmy, o 33 w. od Rossień. Rupie 1. ob. KamieńRupie, pow. mazowiecki. 2. R. , pow. łomżyński, ob. Ćwikły. Rupiechy, wś i dobra, pow. telszewski, w 1 okr. poL, o 29 i 30 w. od Telsz. Dobra mają 525 dzies. ziemi dwor. ; własność Ign. Gadona. Rupienica al. Rupiennica i Rupienice, niem. Schoendorf, wś, pow. bydgoski, tuż pod Bydgoszczą par. , poczta i st. dr. żeL; 85 dm. , 1281 mk. 574 kai, 686 prot. , 21 żyd. i 62 ha 56 roli, 1 łąk. Należy do mta Bydgoszczy. Rupieńka 1. polana z zabudowaniami halnemi, w obr. Kamesznicy, pow. żywiecki. W r. 1880 było 7 dm. , 56 mk. 2. R. al. Rupeńka, grupa zabudowań w obr. Podusilnej, pow. przemyślański, wznies. 342 mt. Br. Ch. Rupieński Młyn al. Rupeński, młyn, w obr. gm. Cieniawy, w pow. dolińskim, przy drożynie od Reszniatego na zach. do doliny rz. Radowy. Wznies. 420 mt. npm. Br. G. Rupieny al. Gudziony, Gudziuny, wś. pow, rossieński, z kaplicą kat. par. Girtakol; niepodana w spisie urzędowym ani u Buszyńskiego w Opisie pow. rossieńskiego. Rupin 1. wś włośc, pow. przasnyski, gm. 1 par. Baranowo, odl. o 28 w. od Przasnysza, posiada smolarnię, 28 dm. , 176 mk. , 872 mr. W 1827 r. 11 dm. , 72 mk. Wchodziła w skład dóbr Krasnosielc. 2. R. wś, pow. makow ski, gm. i par. Sieluń, posiada szkołę począt kową. Mieszka tu drobna szlachta. W 1827 r. 22 dm. , 158 mk. 3. R. , fol, pow. kolneń ski, gm. Czerwone, par. Kolno, odl 5 w. od Kolna, leży na granicy od Prus, posiada ce gielnię, pokłady torfu. W 1871 r. fol R. rozl mr. 223 gr. or. i ogr. mr. 107, łąk mr. 15, past. mr. 5, lasu mr. 60, zarośli mr. 30, nieuż. mur. 6; bud. mur. 3, z drzewa 12, las nieurządzony. Do folw. należały poprzednio wś Wykowo lit. T os. 3, z gr. mr. 50; wś Wincenta lit. E or. 12, z gr. mr. 143. Br. Ch. Rupinie, wś, pow. nowoaleksandrowski, W 1 okr. pol. , o 38 w, od Nowoaleksandrowska. Rupiszki, zaśc, pow. wiłkomierski, gm. Subocz, o 70 w. od Wiłkomierza. Rupkalwen al. MikutBlausden, wś, pow. szyłokarczemski, st. p. i tel Szyłokarczma, 33 dm. , 138 mk. , 297 ha. Rupkalwer Moor al. Bismarck, dobra ryc, pow. szyłokarczemski; 334 dm. , 1375 mk. , 1833 ha. Rupniów, wś, pow. limanowski, w zwartej dolinie pot. Bednarki dopł. Łososiny, wznies. 422 mt. npm. Przy wsi przysiołki; Bednar ka, Szklana i Krzyżowa. Par, rz. kat. w Rybiem Nowem. Przez wieś prowadzi gminna droga od Tymbarku 4, 7 klm. , st. kol. żeL Wraz z obszarom większej pos. 4 dm. , 28 mk. składa się R. ze 111 dm. i 751 mk. ; 743 rz. kat. i 8 izrael Obszar więk. pos. Anast. Meisner ma 361 roli, 28 łąk, 36 past. i 321 mr. lasu; pos. mn. składa się z 579 roli, 128 łąk, 167 past. i 88 lasu. Graniczy na wschód z Kisielówką, na płn. z Rybiem Nowem, na zach. z lasami Kostrzą, na płd. z Zawadką i Zamieściem, częścią Tymbarka, od którego oddzielają R. lasy na wzgórzach wznies. do 705 mt. . W spisie z r. 1491 Pawiński, Ma łop. , 450 nazwana Rupinów. Mac. Ruponiany, wś, pow. kowieński, w 1 okr. poL, o 18 w. od Kowna. Rwpusowo wś rząd. w pow. juchnowskim gm. smoleńskiej, o 30 w. od Juchnowa. W r, 1776, przy pierwszym rozdziale gub. smoleńskiej na powiaty, założono tu miasto powiatowe, lecz już 1777 r. przeniesiono je do słobody podklasztornej, którą przezwano miastem Juchnowem. Rupoty, wś, pow. nowoaleksandrowski, w 4 okr. poL, o 35 w. od Nowoaleksandrowska. Rupówka 1. grupa zabudowań w obr. gm. Podusilnej, w pow. przemyślańskim, na zach. od Rupieńki ob. . 2. R. fol. w obr. Kiernicy, pow. grodecki. Br. G. Ruppendorf, wś i dobra, pow. żegański, par. ew. Reicbenau. W 1842 r. 34 dm. , dwór, fol, 182 mk. 3 katol, młyn wodny, watsztaty tkackie. Ruppersdorf, 1347 Ruprechtisdorff, wś i dobra nad rz. Krynbach, pow. strzeliński. W1842 r. był tu zamek, fol, 82 dm. , 515 mk. 47 kat. , kościół par. ew. , szkoła, młyn wodny, hodowla owiec W 1509 r. wzniesiono tu kaplicę cmentarną, która w 1592 r. stała się kościołem ew. , przy którym utworzono parafią. Księgi kościelne przechowały się od początku. W kościele pochowany jeden z ks. Brzegu i Lignicy, zmarły 1612 r. Rupsze, wś, pow. rossieński, par. kołtyniańska. Rupszukajtis, dwór, pow. telszewski, w 4 okr. pol, o 19 w. od Telsz. Ruptau Nieder i Ober, zapewne po polsku Rupkalwen Rupkalwer Rurokolnia Rury Ruptawiec Ruś Rupule Ruryszki Ruptów, wś i dobra, pow. rybnicki, par. kat. w miejscu. R. leży na wzniesieniu stanowiącem dział wodny Wisły i Odry, na granicy od Austryi. W 1851 r. było 123 dm. , 888 mk. 226 ew. , należących do par. Gołaszowice i 5 żyd. . Kościół par. drewniany z XIII w. , szkoła kat. Ludność wyłącznie polska. Obszar dóbr wraz z przyl. Ruptowiec ma 1870 mr. roli a obszar wiejski 1240 mr. Do dóbr należą fol. Lipowiec 15 mk. , Biadaczek 8 mk. i Maria Alm 3 mk. . R. par. , dek. wodzisławski, obejmowała 1869 r. 1890 kat. , 342 ew. , 25 izrael. Ruptawiec, niem. Ruptawietz, kol. , pow. rybnicki, par. kat. Ruptau. W 1861 r. 11 dm. , 85 mk. 45 ew. , szkoła ew. , 95 mr. roli Rupule, wś, pow. poniewieski, w 4 okr. poL, o 63 w. od Poniewieża. Rurokolnia, zaśc, pow. wileński, w 3 okr. poL, gm. Giedrojcie, okr. wiejski i dobra hr. Tyszkiewiczów Dubinki, o 15 w. od gminy, 3 dusze rewiz. Rury, przedmieście Lublina, pow. lubelski, gm. Konopnica, par. Lublin, składa się z 4ch folwarków i wsi. Ciągnie się ono w przedłużeniu ulicy Namiestnikowskiej za rogatkami rurskiemi, nad Bystrzycą. Nazwa pochodzi od wodociągów, które tu urządziło miasto w 1535 r. Nazwa ta objęła z czasem folwarki duchowne, które na gruntach miejskich powstały w pobliżu wodociągów. W regestrach pobor. z 1676 r. w opisie par. Lublin wymieniono Rel. patrum Soc. Jesu fundus in Canalibus, a personis ibidem existentibus 53. Monialium regulae s. Brigitae fundus osób 106. Bonifratellorum praedium gener. succamerarius Podniesiński osób 31. Folwarku szpitalnego św. Ducha nie podają regestra. Dziś folwarki te noszą nazwy R. Bonifraterskie własność szpitala św. Jana Bożego, R. św. Ducha, R. Pojezuickie wś i fol. , R. Powizytkowskie, R. Brygidkowskie. W 1827 r. było tu 57 dm. , 331 mk. W 1884 r. fol R. lit. A rozl. mr. 338 gr. or. i ogr. mr. 276, łąk mr. 26, past. mr. 22, wody mr. 2, nieuż. mr. 12; bud. 8, z drzewa 10; cegielnia, pokłady torfu i kamienia wapiennego. Wś Rury Pojezuickie 08. 32, z gr. mr. 261. Do R. Pojezuickich należał też fol. Konstantynów ob. . Ruryszki, wś, pow. wiłkomierski, gm. Konstantynów, o 10 w. od Wiłkomierza. Ruś, łać. Rusia, Russia, Ruscia, Ruzia, Ruthenia. Nazwa niedająca się ściśle określić pod względem geograficznym, w rozmaitych bowiem okresach dziejów, rozmaite pod nią rozumiano obszary. Pod względem etnograficznym oraz etymologicznym objaśnienie tej nazwy przedstawia niemałe trudności. Gdy bowiem jedni, opierając się na Nestorze, samą nazwę wywodzą od skandynawskich WareSłownik Geograficzny T. X. Zeszyt 109. gów, zwanych Rusią, przytaczając na dowód, że Czudy dotychczas zowią Szwedów Ruotsi, Rootsi a Szwecyą Ruotsimaa; inni uważają Ruś za Prusaków Słowiańskich Łomonosow, w nowszych czasach Kostomarow, mając na względzie nazwę jednego z ramion ujściowych Niemna Rusa; inni wreszcie łączą R. z Rugią i Prusakami Kollar, Kaczenowski, Maraszkin, lub też mają Ruś za Chazarów Ewers albo Finów Tatyszczew, Hipping, Sindstroem. Nie mogąc rozbierać w tem miejscu tych sprzecznych hypotez, ograniczamy się na zestawieniu ważniejszych momentów dziejowych, uwydatniających zmiany w pojmowaniu tej nazwy i odnoszeniu jej do różnych plemion słowiańskich i rozmaitych obszarów. Podług opowieści Nestora zaproszeni przez Słowian i Czudów, dla objęcia nad nimi rządów, Waregowi ruscy, bracia Ruryk, Sineus i Truwor, zabrawszy rody swoje i całą Ruś, przenieśli się do nowych siedzib w 862 r. i kraj przez siebie zajęty nazwali Rusią. Początkowo zajęli oni grody słowiańskie Ładogę, Izborsk, Nowogród, Połock i fińskie Rostów, Białejezioro, Muroma, nazwa więc Rusi w tym czasie do tych tylko okolic mogła się odnosić i obejmować sobą słowiańskie plemiona Nowogrodzian i Krzywiczan oraz czudzkie Meranów, Wesi i Muromców, Następca Ruryka Oleg, posuwając się na południe, zajął Smoleńsk, Lubocz, Kijow, osadził je swemi ludźmi i zdobyte posady nazwał ziemiami ruskiemi, Kijów zaś macierzą grodów ruskich. Za czasów Olega Rusią nazywały się nietylko ziemie przez Ruryka podbite ale i plemiona Polanów, Siewierzanów, Drewlanów, Radymiczów, Chorwatów, Dulebów i Tyweroów. Było to urzędowe geograficzne nazwisko, którem władca oznaczał państwo, skupione jego siłą, te grody słowiańskie i po części czudzkie, wśród których panowali ruscy przybysze zdobywcy. Państwo to istniało jednak tylko w pojęciu władcy, pojedyncze bowiem plemiona nie wyrobiły w sobie pojęcia jedności politycznej. Po dawnemu byli w Rusi Nowogrodzianie, Krzywicze, Polanie, Siewierzanie, Drewlanie itd. , których, prócz władzy książąt, nic z sobą nie łączyło, nie dziw więc że już za Swiatosława, więc w 80 lat po zajęciu Kijowa przez Olega, rozdzieliło się państwo ruskie na kilka działów. Zlepiane znowu, rozdzielało się za Włodzimierza i Jarosława, aż w końcu, po upływie następnych 80 lat, rozpadło się naprzód na kilka wielkich działów, potem na kilkanaście, liczba których w końcu doszła do stu a moze i więcej. Do jedności nigdy już nie przyszło. W rozbitem na kawałki dawnem państwie ruskiem miejscowa ludność słowiańska walczy z książętami, ci zaś nawzajem sprowadzają na kraj tłu Ruptawiec Ruś my stepowych narodów Połowców, Torków, Berendejów. W owych czasach przepadła wspólna nazwa Rusi, wróciły natomiast miejscowe słowiańskie nazwiska. Utworzyły się oddzielne grupy księstw kijowskich, czernihowskich, krzywickich, smoleńskich, suzdalskich. Jedynie tylko książęta, pomni swego pochodzenia, nazywają się Rusią, ale Ruś jako ziemia ograniczyła się do jednej tylko okolicy kijowskiej, siedliska Polan nad Dnieprem. Pod koniec XI w. Kijów stał się stolicą najdostojniejszego państwa, ambicye książąt dobijały się o Kijów, tę macierz grodów ruskich, podług wyrzeczenia Olega i wówczas to przywiązała się ostatecznie do tej okolicy nazwa Rusi, która służyła jej wyłącznie w ciągu XII i XIII w. Pełno na to dowodów znajdujemy nietylko w starych latopisach słowiańskich ale i u polskich kronikarzy Wincentego Kadłubka i Długosza. Granice ówczesnej Rusi zamykały się na wschód Dnieprem, na północ niedochodziły do Owrucza, tem więc bardziej do Pińska i Turowa, niepewne tylko i zmienne były granice od zachodu i południa. Początkowo do w. ks. kijowskiego należał cały pas ziemi na zachód od Kijowa i Dniepru aż do Polski, w której panowali Piastowie. Od tej strony granica długo była zmienną; szedł spór o grody czerwieńskie. Od Lechów zajęli je waregscy Rusowie, którym odebrał je Bolesław Chrobry a potem zajął znowu Jarosław Mądry. Następnie wydziedziczony przez stryjów ks. Rościsław, za czasów Bolesława Śmiałego, opanował te grody a synowie jego potrafili się na nich utrzymać, założywszy nową dynastyą Rościsławowiczów oraz państwa, które oderwali od kijowskiogo. Wkrótce odpadł też i Wołyń, który rozbił się zaraz od początku na dwie części włodzimierską i łucką. Nadto powstało mnóstwo drobnych księstw, tak że niebyło prawie grodu na Wołyniu w okolicach Kijowa, któryby krócej lub dłużej niebył stolicą jakiego małego udzielnego księstwa. W tym czasie pierwotna nazwa Rusi ograniczała się do przestrzeni pomiędzy Dnieprem a mniej więcej Słuczą i Horyniem, t. j. do ziemi bezpośrednio od w. ks. kijowskiego zależnej. Wkrótce jednak nazwa Rusi zaciśnięta do samego Kijowa, rozszerza się na cały systemat państw kijowskich. Początkowo przyczepiła się ona do grodów czerwieńskich i Halicza, zdobytych przez ks. wołyńskiego Romana. Przez ugruntowanie się tutaj dynastyi waregskich Rusów z nazwy geograficznej pierwotnie, staje się wkrótce polityczną. W końcu Wołyń, ujęty w dwie Rusie, kijowską i halicką, i sam staje się Rusią za syna Romanowego Daniela, który zostaje królem Rusi rex Russiae i koronuje się na tę godność w Drohiczynie za błogosławieństwem papiezkiem, przez ręce legata Opizona z Mezanu. Obszerne królestwo Daniela obejmowało dzisiejszą gub. Wołyńską, Podolską, Kijowską, Galicyą Wschodnią, rozległe stopy ku morzu Czarnemu, na północ opierało się o Litwę, dotykało Nowogródka i Mińska. Nazwa Rusi, nadana przez Daniela swemu państwu, podobnie jak poprzednio za Olega, jak w XII i XIII w. w Kijowie, była nazwą wyłącznie polityczną, urzędową. Że tak było najwidoczniej pokazuje się nam z tego, że po śmierci Daniela wraz z wywrotem jego państwa, owo imię sztuczne ginie a raczej w nowe fazy przechodzi. Każdo księstwo, mniejsze czy większe, na rozwalinach królestwa Danielowego powstało, bierze na powrót swojo nazwisko miejscowe, ogólna zaś nazwa Rusi przyczepiła się do dawnych grodów czerwieńskich i tym sposobem powstała poDanielowa Ruś Czerwona, jako pamiątka, że z tych stron wyszło państwo potężnego króla ruskiego. Kijów przestaje być Rusią, przynajmniej nie nazywają go tak więcej książęta. Kraj ten dawnych Polan nad Dnieprem odczepia się od zaimprowizowanej jedności i zostaje, jak wprzódy, udzielną posadą i pod koniec XIII oraz na początku XIV w. nie ma mowy o kijowskiej Rusi. W ślad zatem uwolnił się od nazwy Rusi i Wołyń; pozostała ona odtąd tylko przy grodach czerwieńskich i zwie się Czerwoną, przez pamięć na pierwotnych mieszkańców tych okolic Chrobatów Czerwonych. Obejmuje ona wówczas okolice nad Bohem i Sanem, dzisiejszą Galicyą Wschodnią i stepy pobliższe Podola. Po śmierci Daniela pozostali dwaj jego synowie podzielili się królestwem ojcowskiem. Lew posiadł dawne grody czerwieńskie, t. j. ziemię sanocką, przemyską, lwowską, bełzką, chełmską, zachodnie Podlasie z Drohiczynem i księstwo halickie, Mścisław zaś objął najprzód Łuck i Dubno, następnie po bracie stryjecznym wziął resztę dzielnicy wołyńskiej, t. j. Włodzimierz, starożytną stolicę ziemi. Lew w przywilejach podejrzanej autentyczności zresztą zowie się po prostu tylko synem króla Daniela, dux terrarum Russiae. W owym też czasie grody czerwieńskie od stolicy swojej Halicza zaczynały coraz, częściej występować jako księstwo halickie, Wołyń natomiast, od Włodzimierza, po dawnemu jako księstwo włodzimierskie. Ztąd utworzyły się historyczne nazwy łacińskie Galicyi i Lodomeryi. Syn Leona Danielowicza Jerzy, odziedziczywszy po bracie stryjecznym czy też stryju Wołyń, t. j. Włodzimierz, dzisiejszą Lodomeryą, odnowił tytuł królewski, który zresztą w rękach jego nie miał żadnej rzeczywistej wartości, nie był bowiem koronowany przez kościół. Ze znanej majesta tycznej jego pieczęci, mającej dwa pola, na jednym z których znajduje się wizerunek królewski w koronie i z berłem, z napisem Domini Georgi regis Russie, na drugiej zaś rycerz w pancerzu konno, z tarczą i proporcem w ręku, z napisem Dotmni Georgi principis Ladimerie, jasno się okazuje, że Rusią, królestwem, w pojęciu epoki są dawne grody czerwieńskie czyli późniejsze księstwo halickie, Lodomerya zaś, t. j. Wołyń pobliższy Haliczowi, jest księstwem. Jerzy zatem jest książęciem i królem, ma dwa państwa. Państwa te rozdaje swoim synom; Andrzej otrzymuje Halicz czyli tak zwaną Ruś, Lew zaś Wołyń północny, t. j. ks. łuckie. Książęta ci piszą się razem duces totius terre Russie, Galicie et Ladomirie. Obadwaj więc bracia mieli pod swem panowaniem całą Ruś. Lew łucki ma jedyną córkę, którą wydaje za Lubarta Gedyminowicza i tym sposobem Wołyń północny dostaje się w moc Litwy, wskutek czego Gedymin w dyplomatach łacińskich pisze się Rex Letvanorum et multorum Ruthenorum. Tak więc obok siebie istniały dwie i dynastye, ginąca Daniela była ruską, posiadała całą Ruś, nowo wzrastająca litewska miała tylko poddanych Rusinów. Obok tego znajdujemy w tym czasie nową zagadkową nazwę Rusi mniejszej, mianowicie w przywileju Jerzego o pokoju z Krzyżakami nos Georgius Dei gratia natus dux tocius Russie mynoris. Nazwa ta jak się zdaje powstała w skutek naśladowania sąsiedniej Polski, poj dobnie jak w późniejszych dyplomatach Jerzego przybierany tytuł dux et heres Regni Russie, na wzór Łokietkowego Dux et haeres Regni Poloniae. Po śmierci Jerzego f 1339 r. , czy nawet jeszcze za jego życia, objął panowanie nad dawnemi grodami czerwieńskiemi Bolesław mazowiecki, syn jego siostry Maryi Trojdenowej, księżny czerskiej, a szwagier Kazimierza Wielkiego, obadwaj bowiem mieli za sobą Gedyminówny. Po Bolesławie mazowieckim spadkobiercą Rusi halickiej został Kazimierz Wielki, król polski, i prawie bezzwłocznie po jego śmierci przyłączył kraj cały do Polski. Pamiątką po dawnych księciach pozostało tylko nazwisko kraju, będące niegdyś nazwą urzędową dynastyi, rządu, a które z czasem przenikło w masy narodu, stało się miejscowem i wyrugowało dawną nazwę tuziemną Chrobatów. Kazimierz Wielki w pierwszej chwili po przyłączeniu zachował pewną udzielność Rusi, mianował nawet oddzielnego kanclerza w osobie Jana ze Strzelcy Suchegowilka, doktora dekretów, późniejszego arcybiskupa gnieźnieńskiego, oraz bił oddzielną monetę ruską. W dyplomatach nazywał się niekiedy królem Polski i Rusi. W 1434 r. nastąpiło porównanie wszelkich praw rycerstwa polskiego i ruskiego i tem samem część ruska królestwa spłynęła w całość. W tym też czasie z dawniejszych czterech wojewodów lwowskiego, przemyskiego, bełzkiego i łuckiego, zniesiono dwóch pierwszych i ustanowiono natomiast wspólnego wojewodę ziem ruskich ze stolicą we Lwowie; wojewoda łucki dostał się pod panowanie Litwy, bełzki zaś utrzymał się osobno i nadal. Rusią wtedy w pojęciu polskiem była wyłącznie tylko Ruś halicka, nie zaś żadne inne strony, jak Wołyń, Podole, Ukraina. Inne Rusie powstały później i urobiły się na wzór jedynej Rusi, która nazwę tę za miejscową przyjęła. Zauważyć tu jednak należy, że w połowie XIV w. obok Rusi nad Dniestrem i Sanem, powstaje druga Ruś nad Moskwą i Oką. Po otrzymaniu bowiem przez w. ks. moskiewskie supremacyi nad okolicznemi księstwami, Symeon Pyszny Gordy, w. ks. moskiewski, syn Iwana Kality, panujący od 1340 do 1353 r. , przybrał tytuł w. ks. wszej Rusi. W sto lat przeszło po tem w. książe Iwan Wasilewicz, który ostatecznie wyzwolił się z pod jarzma mongolskiego, nazwał się w. księciem Białej Rusi. Nazwa ta wkrótce potem musiała przenieść się na kraj, któremu później służyła, t. j. na ziemie Krzywiczan, smoleńslcą, połocką i witebską. W połowie XVII w. powstała Ruś Mała, imieniem tem przezwał bowiem Chmielnicki ziemie oderwane od Rzpltej. Nazwisko Rusi Małej przywiązane pierwotnie za Chmielnickiego do Kozaczyzny za Dnieprem, przeszło następnie i na dawne województwo, późniejszą gubernią kijowską. Dziś jeszcze pod nazwą Małej Rusi rozumieją cztery gubernie czernihowską, charkowską, połtawską i kijowską. J. Krz. Ruś 1. wś nad rz. Narew, pow. łomżyński, gm. Borzejowo, par. Wizna. W 1827 r. było 9 dm. , 55 mk. 2. B. , pow. mazowiecki, ob. Łopienie i. 3. R. pow. ostrowski, ob. Czyżewo R. Ruś 1. w dok. Reussen, Reusen, wś na prawym brzegu Łyny, na pols. Warmii, pow. olsztyński, par. Bartąg, poczta, tel. i st. kol. żel. w Olsztynie. Wś zdawna i do dziś polska. W r. 1374 nadaje kapituła warmińska Jerzemu, Michałowi, Mikołajowi i Piotrowi i spadkobiercom tychże trzy wolne włoki blisko jeziora Prawoszen, w miejscu zwykle zeu den Rewszen zwanem, na prawie pruskiem; za to muszą być stróżami nad pasiekami, jakie w tamtejszych lasach kapituła posiada, za co jeszcze dostają 1 3 część zyskanego miodu. Gdyby zaś w przyszłości pszczoły wymarły i pasieki zniesione zostały, natenczas winni posiedziciele czynić 1 służbę z koniem od każdej włóki; także pociągani Ruś Ruś Rusa Rusa będą do budowy zamków. R. 1444 sprzedała kapituła młyn swój w R. z 2 1 2 włókami, 3 ostrowami i prawem użytkowania z lasu Janowi Y. Proszen, a 1614 r. pozwala młynarzowi używać zagranicznego kamienia we młynie. R. 1594 otrzymuje kotlarz Marcin Schimmelpfennig pozwolenie założenia nad rzeczką, młyn w R. pędzącą, huty kotlarskie ob. Cod. dipl. Warm. , II, 502. W r. 1656 należała R. do Milewskiego. 2. R. ,, leśniczówka, tamże. 3. R. wś nad jeziorem t. n. , pow. morąski, nad traktem z Ostródy do Morąga, o 1 milę na płd. od Morąga st. p. , tel. i kol. żel. 4. R. Mała, wś na pols. prus. Mazurach, pow. ostródzki, st. p. , tel. i kol. żel. Ostród. 5. R. , targ. nad rz. Rusą ramię Niemna, pow. szyłokarczemski, 8 klm. na płd. zach. od Szyłokarczm, 10 klm. od ujścia rz. Rusy do zatoki Kuryjskiej, 4 klm. od morza. Leży w środku delty, jaką tworzy rz. Rusa, tak nisko, że przy silnych wiatrach morze zalewa okolicę. Wtedy komunikacya uskutecznia się tylko łodziami, zaledwie kilka najwyżej położonych ulic suchą nogą przejść można. Ziemia z namułu rzecznego nie nadaje się w takich warunkach do uprawy, natomiast łąki są wyborne, a ogrodnictwo kwitnie. Siano i warzywa stanowią ważny artykuł handlu z pobliską Kłajpedą i Królewcem. Głównem zatrudnieniem mieszkańców, w liczbie 2078 1886 r. ewang. wyznania, jest handel i spław drzewa, żegluga i rybołówstwo. Spławiane Niemnem drzewo obrabia tu na miejscu 6 parowych pił na deski i belki, odstawiane następnie do Królewca, Bremy i Hamburga, częścią płynie zatoką Kuryjską lub kanałem Wilhelma do Kłajpedy. Wszystkie partye drzewa tu nadchodzące łączą się w wielkie tratwy i dopiero spuszczane są Niemnem ku zatoce; tem wiązaniem i łączeniem tratew trudnią się specyalni robotnicy. obrót roczny drzewa wynosi tu do trzech milionów marek. Kłajpedzcy kupcy, którzy tu swe faktorye i spedytorów mają, zakupują rocznie drzewa za milion talarów. Rybacy i żeglarze puszczają się aż do Grodna i Kowna i do Królewca, Elbląga i Gdańska na łodziach. Z ryb słyną tutejsze łososie i minogi, łowione w wielkich masach i wywożone do Niemiec. Targi, jakie się tu odbywaja, są licznie odwiedzane i ożywione. Domy w R. ciągną się w jednym rzędzie i tworzą z sąsiednią wsią Pokalną ulicę, prawie na milę długą. Znajduje się tu filia banku państwa, kilka browarów, poczta, telegraf. W lecie kursują ztąd parowce do Tylży, Kłajpedy i Królewca. Ad. N. Rusa, jezioro w okr. dorpackim w gub. inflanckiej, przez które przechodzi strumień Macierzysty Mutterquelle, stanowiący początek rz. Omowży. Rusa al. Rus, Russ, rzeka w Prusach wchodnich, stanowi prawe ramię Niemna, który 1 1 2 mili za Tylżą rozdziela się na dwa ramio na Rusa stanowi płn. zachodnie a Gilia płd. zachodnie. Odłączywszy się Kusa wchodzi w granicę, powiatu nizinnego i płynąc w kie runku płn. zach. stanowi granicę między pow. tylżyckim a nizinnym. Niedaleko przed wsią Gr. . Schilleningken przestaje być granicą i zmieniwszy kierunek na zachodni, odcina pół nocną część pow. nizinnego, wrzynającą się nakształt półwyspu między pow. tylżycki i szyłokarczemski, od głównego korpusu i przy wsi Klein Schilleningken wstępuje do pow. szyłokarczemskiego, zmieniwszy kierunek na północny. Krótko przed miojscowością Rusą poczyna się dzielić; najprzód odłącza odnogę Skirwint, następnie Pokalnę, potom Warusę, a w końcu Atmatę. Odtąd toż przestaje zwać się Rusą. Przybiera Lejtę wpadającą do niej pod Jodckrant i Jegę powyżej Warrischken. Husa występuje corocznie z brze gów i zalewa nadbrzeżne okolice. Te regu larne powodzie są, jak powodzie Nilu, dobro dziejstwem dla mieszkańców; nadzwyczajne za to, co lat kilka się wydarzające, są wielką klęską. Wtedy cała nizina litewska, delta niemeńska stoi pod wodą, na 11 mil wzdłuż a 8 3 4 wszerz. Rząd wznosi nad brzegami ta my, zabezpieczające nadbrzeżne łąki przed zalewem. Mieszkańcy jednak nie bardzo z nich kontenci, bo łąki, na które się wody wylewa ją, obfitsze dają żniwo, aniżeli, pola, które ta my przed powodzią ustrzegły. Kraj nad zatoką, objęty Skirwintem i Atmatą zowie się Ruską Deltą RussDelta. Przybywa jej cią gle choć zwolna i tak przed 200 laty leżała wś Rus tuż nad zatoką, a dziś przeszło 3 4 mili od niej odległa ob. Gilia, Kurońskie niziny i Niemén, Podług niektórych badaczów Łomo nosów, Kostomarow okolico R. były kolebką twórców organizacyi państwowej, pierwotnie pomiędzy Słowianami północnowschodnimi w okolicach Ilmenu i sąsiedniemi plemiona mi czudzkiemi, , następnie zaś pomiędzy Pola nami naddnieprzańskimi ob. Ruś. O rzece R. pisał J. Schreder w Bibliotece Warszaw skiej 1848, t. IV, 433. Ad N. Rusacino, wś nad bezim. dopł. Mczawki, pow. nowogródzki, w 2 okr. poL horodyszczańskim, gm. Cyryn, ma 5 osad; miejscowośó małoleśna, falista, grunta bardzo urodzajno. Rusaczki 1. wś nad rz. Mierzycą, pow. dzisieński, w 3 okr. pol, gm. i par. Miory, okr. wiej. i dobra ks. Mirskich Staniulewo, o 1 2 w. od gminy, 30 w. od Dzisny a 33 w. od st. dr. żel. dyneb. witebskiej Balbinowo, ma 4 dm. , 46 mk. . w 1864 r. 19 dusz rewiz. , 159, 15 mr. gr. włośc. 2 R, wś, tamże, okr. wiejski i dobra Zajkowskich Okułowo, Rusaczki Rusacino Rusakowicze ma 2 dm. i 27 mk. w 1864 r. 8 dusz rewiz. , 78 mr. grun. włośc. Mieszkańcy dość zamoż ni. 3. R. , wś, pow. lidzki, w 4 okr. pol. , gm. Wasiliszki, okr. wiejski i dobra Raczyńskich Szejbakpol, o 10 w. od gminy a 45 w. od Li dy, ma 5 dm. , 45 mk. kat. w 1864 r. 16 dusz rewiz. . 4. R. , fol. , pow. oszmiański w 3 okr. pol. , o 67 w. od Oszmiany a 39 w. od Dziewieniszek, ma 5 mk. kat. ; własność Mi lewskich. 5. R. , wś, pow. wilejski, w 2 okr. poL, gm. , okr. wiejski i dobra Szwejkowskich Krzywicze, o 2 w. od gminy a 31 w. od Wi lejki, ma 6 dm. , 39 mk. kat. w 1864 r. 22 dusz rewiz. . J. Krz. Rusaki 1. fol. pryw. nad rz. Bieglec, pow. dzisieński, w 1 okr, poL, o 61 w. od Dzisny, 1 dm. , 18 mk. 2. R, . wś nad rz. Bereźwicą, pow. dzisieński, w 1 okr. poL, gm. Wierzchnie, okr. wiejski Udział, o 5 w. od gminy a 50 w. od Dzisny, ma 6 dm. , 80 mk. w 1864 r. 35 dusz rewiz. . 3. R. , wś nad Łastowicą, pow. dzisieński, w 1 okr. poL, gm. Głębokie, okr. wiejski Żuki, o 4 w. od gminy a 64 w. od Dzisny, ma 6 dm. , 52 mk. w 1864 r. 20 dusz rewiz. ; własność Jarkowskich. 4. R. , wś nad rz. Miadziołką, pow. dzisieński, w 2 okr. poL, gm. Postawy, okr. wiejski Kuropole, o 7 w. od gminy a 96 w. od Dzisny, ma 15 dm. , 176 mk. w 1864 r. 74 dusz rewiz. . 5. R. , wś nad rz. Święcicą, pow. lidzki, w 3 okr. poL, gm. Różanka, okr. wiejski Rakowicze, o 61 w. od Lidy, ma 5 dm. , 47 mk. W 1864 r. w części należącej do dóbr Ludwinów, Songajłów, 11 dusz rewiz. ; w części zaś do dóbr UpichowszczyznaMoraczewskich, 15 dusz rew. 6. R. ,, wś, pow. oszmiański, w 3 okr. pol. , gm. Lipniszki, okr. wiejski, Rusaki o 7 w. od gminy r. 57 w. od Oszmiany a 29 w. od Dziewieniszek, ma 30 dm. , 163 mk. kai w 1864 r. 108 dusz rewiz. ; należy do dóbr Lipniszki Wolskich. W skład okręgu wiejskiego wchodzą wsie R. , Dzieszewicze, Jodkiewicze, Sienkowicze, Sontaki, Sudragi i Szyłucie, w ogóle 347 dusz rewiz. włościan uwłaszcz. 7. R. , wś włośc, pow. święciański, w 3 okr. poL, gm. , okr. wiejski i par. Komaje, o 5 w. od gminy a 35 w. od Święcian, ma 8 dm. , 83 mk. , w tej liczbie 77 kat. , 3 starow. i 3 żyd. podług spisu z 1864 r. 20 dusz rewiz. . 8. R. , wś i dobra, tamże, okr. wiejski Karolinowo, o 6 w. od gminy, 5 dusz rewiz. ; własność Kamieńskich. 9. R. , wś, pow. wilejski, w 3 okr. poL, gm, Miadzioł, okr. wiejski MiadziołUzła, o 16 w. od gminy a 29 w. od Wilejki, ma 6 dm. , 63 mk. w 1864 r. 29 dusz rewiz. ; należy do dóbr Uzła hr. Tyzenbauzów. 10. R. , wś nad rz. Mussą, pow. waloński, w 2 okr. poL, gm. , okr. wiejski i dobra Rudominów Muśniki, o 2 w. od gminy a 43 w. od Wilna, ma 3 dm. , 25 mk. kat. w 1864 r. 11 dusz rewiz. . 11. R. Dolne, wś nad rzką Rzeszą, pow. wileński, w 1 okr. poL, gm. , okr. wiejski i dobra Sienkiewiczów Rzesza, o 4 w. od gmi ny a 15 w. od Wilna, ma 5 dm. , 39 mk. kat. w 1864 r. 15 dusz rewiz. . 12. R. Górne, wś, tamże, o 5 w. od gminy, 10 dusz rewiz. 13. R. , zaśc. nad rzką Noczwichą, dopł. Kargowicy, pow. borysowski, w 2 okr. poL łohoj skim, gm. Prusewicze, par. kat. okołowska, ma 2 osady; grunta lekkie. 14. R. wś nad rz. Małką, dopł. Dźwinosy, pow. borysowski, w 2 okr. poL łohojskim, gm. Pleszczenice, ma 8 osad; miejscowość falista, dość leśna, grun ta szczerkowe, kamień narzutowy. 15. R. , wś w pobliżu kotliny rz. Szaciłówki, praw. dopł. Suły, pow. miński, w 3 okr. poL kojda nowskim, gm. Rubieźewicze, ma 13 osad peł nonadziałowych; miejscowość nieco falista, dość leśna, grunta szczerkowe dobre, łąki piękne. 16. R. wś, pow. białostocki, w 3 okr. poL, gm. Przytulanka, o 32 w. od Białe gostoku. 17. R. wś, pow. grodzieński, w 2 okr. pol, gm. Krynki, o 43 w. od Grodna, 18. R. wś, pow. słonimski, w 4 okr. poL, gm. Kozłowszczyzna, o 23 w. od Słonima. 19. R. wś, pow. słonimski, w 4 okr. poL, gm. Pacowszczyzna, o 56 w. od Słonima. 20. R. , sioło, pow. borecki, gm. Horodyszcze, ma 37 dm. , 157 mk. , z których 32 zajmuje się garn carstwem. J. Krz. A. Jel. Rusaki, wś nad rzką Terniawką, dopł. Teterewa, pow. radomyski, w 5 okr. poL, gm. i par. prawosł. Przyborsk o 4 w. , o 98 w. od Radomyśla, przy drodze z Przyborska do Krasiłówki, ma 471 mk. ; należy do dóbr Przyborsk. Podług Pochilewicza jest tu 565 mk. , nadzielonych 1035 dz. ziemi, z której płacą 506 rs. 77 kop. wykupu rocznie. Wspaniała rezydencya wzniesiona przez dawniejszego właściciela dóbr przyborskich Horwata oraz wielka gorzelnia parowa, wystawiona przez obecnego właściciela Zaleskiego. Rusakolina, okol. szlach. , pow. trocki, w 1 okr. poL, o 14 w. od Trok, 8 dm. , 81 mk. kat. Rusakowce, wś; pow. oszmiański, w 4 okr. poL, gm. i dobra Wołożyn, okr. wiejski Kibudzie, w 1864 r. 22 dusz rewiz. Rusakowicze, białorus. Rusakowiczy 1. wś. i dobra nad rz. Ptycz, lewym dopł. Prypeci, pow. ihumeński, do niedawna w 1 okr. poL uździeńskim, teraz w 4 puchowickim, gm. i par. pounicka Citwa, par. kat. niegdyś dukorska, następnie annopolska, od 1880 r. kalwaryjska. R, są osadą bardzo dawną, o czem świadczy przed kilku laty odnaleziona na brzegu Ptycza przedhistoryczna stacya krzemienna. Wś ma 27 osad pełnonadziałowych, kaplicę cmentarną pounicką, fundacyi Bykowskich, z grobami tej rodziny. Dobra, niegdyś Szwykowskich, z kolei Bykowskich, a teraz Rusaki Rusaki Rusakolina Rusakowce Rusańce Rusałówka Rusaliszki Rusanowce Rusakowo przez wiano Józefy Bykowskiej Weyssenhofów. Rozgraniczenie tych dóbr z sąsiednim Ozieryczynem nastąpiło po długich sporach w 1639 r. Po odseparowaniu włościan w 1866 r. pozostało około 96 włók wraz z fol. Okuninów i osadą Klin. Oprócz tego do domin. R. należy pograniczny fol. Krystynpol, przeszło 6 włók i o 17 w. odległy Bacharewicze, 20 1 4 włók. Rezydencya niegdyś zamożna, obecnie podupadła. W domu nieco pamiątek, dzieł sztuki, zbiorek numizmatyczny, książek, pa pierów, krzemieni przedhistorycznych, czem się zajmuje Jan Weyssenhof. Grunta w R. lekkie, łąk dużo, lasy do niedawna znaczne, uległy prawie całkiem wyrąbaniu. 2. R. wś poradziwiłłowska na praw. brzegu Niemna, na połudn. krańcu pow. mińskiego, o 2 w. od mka Mikołajewszczyzna, w 3 okr. poL kojda nowskim, gm. Swierżeń, ma 20 osad pełno nadziałowych; grunta faliste, urodzajne, łąki obfite nadrzeczne, miejscowość bezleśna; lud rolniczy i flisaczy. A. Jel. Rusakowo 1. wś, pow. wilejski, w 3 okr. poL, gm. i okr. wiejski Norzyca, o 5 w. od gminy, 21 dusz rewiz. ; należy do dóbr Hulidowo, Okuszków. 2. R. , wś w pobliżu rzki Babinki, będącej początkiem Osoki, pow. ihumeński, w 1 okr. uździeńskim; gm. Dudzicze, ma 6 osad; grunta lekkie, miejscowość dość leśna. 3. R. wś, pow. słonimski, w 2 okr. poL, gm. Żyrowice, o 15 w. od Słonima. 4. R. , wś, pow. drysieński, par. Przydrujsk. Rusakowszczyzna, zaśc. włośc, pow. dzisieński, w 3 okr. poL, gm. , okr. wiejski i dobra skarbowe Przebrodź, o 14 w. od gminy a 53 w. od Dzisny, 1 dm. , 7 mk. starow, w 1864 r. 2 dusze rewiz. . Rusaliszki 1. z przysiół. Ruksliszki, wś włośc, pow. święciański, w 1 okr. pol, gm, , okr. wiejski i dobra skarbowe Święciany, o 11 w. od gminy, 25 dusz rewiz. 2. R. , zaśc, pow. święciański, par. Komaje. 3. R. , wś, pow. wilejski, w 1 okr. poL, gm. Horodek, okr. wiej. i dobra Olendzkich Piotrowszczy zna, o 7 w. od gminy a 48 1 2 w. od Wilejki, przy b. dr. poczt. z Mołodeczna do granicy pow. mińskiego, ma 2 dm. , 13 mk. w 1864 r. 9 dusz rewiz. . J. Krz. Rusałówka, wś przy ujściu rzki Bahwy do Tykicza, pow. humański, w 3 okr, poL, gm. Rusałówka, o 50 w. od Humania, pomiędzy wsiami Kiślin i Nowa Grobla, ma 2075 mk. w 1863 r. 1520 prawosł i 3 kat. , 3238 dzies ziemi; cerkiew p. w. św. Jakuba Apostoła, drewniana, wzniesiona w 1742 r. , uposażona jest 50 dzies. ziemi. W 1863 r. należała do Karola Rokickiego, który kupił ją w 1849 r. od Feliksa Przygockiego. Gmina R, składa się z 9 okr. wiejskich starostw, obejmuje 20 miejsc zamieszkałych mko Buki, 6 chutorów, 5 ferm, mających 2510 dm. , 13, 717 mk. , 21, 425 dzies. ziemi 8261 włościańskiej, 13, 008 dworskiej, 156 cerkiewnej. Rusańce, pow. sejneński, gm. i par. Sereje, odl. od Sejn 48 w. , 20 dm. , 175 mk. W 1827 r. było 12 dm. , 94 mk. Rusanów. wś nad rz. Trubeżą, pow. osterski gub. czernihowskiej, na pograniczu pow. perejasławskiego gub. połtawskiej, na wschód od mka Hoholewa. Rnsanowce 1. wś, pow. lidzki, w 4 okr. poL, gm. Wasiliszki, okr. wiejski Szejbakpol, o 12 1 2 od gminy a 49 1 2 w. od Lidy, ma 5 dm. , 69 mk. kat. i 1 prawosŁ w 1864 r. 16 dusz rewiz. . 2. R. , okol. szlach. , pow. lidzki, w 4 okr. . pol. , gm. Wasiliszki, okr. wiejski Glinicze, o 7 w. od gminy a 43 1 2 od Lidy, w 1864 r. 2 dusze rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Wasiliszki. Rusanowce, wś nad Bohem, pow. latyczowski, okr. poL, gm. i par. kat. Międzyboż, o 4 w. odl. , ma 90 osad, 502 mk, 1054 dzies. ziemi włośc. Należała niegdyś do klucza międzyboskiego ks. Czartoryskich i nadana przez nich kościołowi w Międzybożu. Po przejściu na własność rządu zamieniona była przez pewien czas na kolonie wojskowe. Dr. M. Rusanówka 1. w dok. Rusianowicze, wś nad rz. Ikwą Ikawą, pow. lityński, w 4 okr. pol, gm. i par. Stara Sieniawa, o 50 w. od Lityna, ma 18 osad; wś bezleśna, grunt dobry. Należy do dóbr Teleżyniec Dorożyńskiej. Podług Złotej Księgi t. IX, 143 nadana była Bartłomiejowi Russanowskiemu Lustracya z 1559 r. , tit. 45, fol 82. Podług lustracyi kaszt. kam. Humieckiego z 1616 r. wchodziła, jako wieś bojarska, w skład ststwa chmielnickiego. Lustracya ta podaje następujące szczegóły Rusianowicze, tej wsi posesorami nobiles Aleksander, Jan, Mikołaj Piotra, Jan, Hrehory Stefana, Jan, Jędrzej Pawła Kuryłowskich, synowie, Kuryłowscy alias Rusianowscy, na którą ukazali starą sumę grzywien 30 ab Joanne comite in Tarnow exercituum ductore generali, de dato in Chmielnik, feria secunda festi sacri Paschatis anno 1534 na osadzenie tej wsi, którą potem 8. p. król Zygmunt I de data Craoome in conventu regni anno 1539 konfirmował. Ukazali i drugi przywilej na prawo lenne Jerzemu, Stefanowi, Pawłowi, Piotrowi Kuryłowskim, ojcom posesorów teraźniejszych służący, de data Petricoviae in comitiis regni anni 1559, za podpisem p. kanclerza Ocieskiego, który potem król JMć dzisiejszy de data Varsaviae in comitiis regni anno 1592 sumę starą grzywien 30 aprobując, konfirmował; które prawo acz nowe jest, i de jure zostać by się nie mogło, jednak iż z nich służbę woenną równo z inszemi odprawują, tedy posse Rusakowszczyzna Rusakowo Rusanów Rusanówka sores modernos przy posesyi, prawo to lenne na potem J. K. Mci i sejmowi zostawiwszy, zachowujemy Jabłonowski, Lustracye, 49. 2. R. wś, pow. radomyski, w 3 okr. poL, gm. Potyjówka, par. prawosł. Czajkówka o 10 w. , o 12 w. od Radomyśla, ma 471 mk. , na dzielonych 595 dz. ziemi, z której płacą 467 rs. 94 kop. rocznego wykupu. W 1784 r. by ło tu 123 mk. Wś należy w części do spad kobierców Stefana Michałowskiego 75 dzies. ziemi użytk. , 167 lasów i 32 nieuż. , w części zaś do Anastazyi Górkowskiej 100 dzies. zie mi użyt. , 400 lasów i 68 nieużyt. . 3. R. wś nad rz. Bałtą Samnowatą, dopł. Czarnego Taszlika, pow. elizawetgradzki gub. chersoń skiej. W 1869 r. 21 dm. J. Krz. Rusanowo 1. futor pryw. , pow. dzisieński, w 1 okr. poL, o 68 w. od Dzisny, 2 dm. , 14 mk. kat. 2. R. wś, pow. wiłkomierski, gm. Szaty, o 32 w. od Wiłkomierza. Rusanowska, kolonia, pow. radomyski, w 3 okr. poL, gm. Potyjówka, o 12 w. od Radomyśla, należy do wsi Rusanówka. Rusawy 1. wś i fol. , pow. trocki, w 2 okr. poL, o 52 w. od Trok; folwark ma 1 dm. , 22 mk. kat. , wś zaś 4 dm. , 105 mk. tegoż wyzn. 2. R. , Gaj, wś, pow. trocki, w 2 okr. poL, gm. Żyżmory, okr. wiejski Kasperyszki, o 10 w. od gminy, 14 dusz rewiz. ; własność hr. Tyszkiewiczów, Rusawa, ob. Rosawa. Rusawa 1. wś nad rz. Trościańcem, dopł. Rosawy Rusawy, pow. jampolski, w 1 okr. poL Babczyńce, gm. i par. Jampol, ma 30 osad. 2. R. Hołowa, ob. Hołoworusawa, 3. R. Mała, wś nad rz. Rosawą Rusawa, pow. jampolski, okr. poL i par. kat. Tomaszpol, gm. Rożniatówka, rzeką przedzielona od R. Wielkiej, ma 54 osad, 610 mk. , w tej liczbie 50 jednodworców, 649 dzies. ziemi włośc, 49 cerkiewnej; cerkiew pod wez. św. Mikołaja, wzniesiona w 1871 r. , z 650 parafianami. Własność Młochowskiego. 4. R. Wielka, wś nad rz. Rosawą Rusawa, pow. jampolski, w 3 okr. poL i par. Tomaszpol, gm. Rożniatówka, o 10 w. od Tomaszpola, ma 210 osad, 1428 mk. , 2066 dzies. , ziemi włośc, 1457 dwors. , 84 cerkiewnej; cerkiew p. w. N. M. P. , wzniesiona w 1857 r. , z 1837 parafianami Gleba czarnoziemna, grunta równo, kamień wapienny. Mieszkańcy trudnią się wyrobem nagrobków, kamieni do toczenia, osełek i t. d. Własnośc niegdyś Koniecpolskich, Lubomirskich, Sobańskich, dziś Winogradzkich. Dr. M. Rusawka, wś nad rz. Rosawą Rusawą, pow. jampolski, w 3 okr. poL i par. Tomaszpol, gm. Dzygówka, ma 50 osad. Należy do Ihnatkowa, własność Jaroszyńskich. Mieszkańcy robią z wydobywanego tu kamienia pomniki, piedestały pod takowe, płyty, osełki i t. d. Ruśce, wś nad rzeczką, pow. dzisieński, w 3 okr. poL, gm. Druja, okr. wiejski Drujka, o 13 w. od Miłoszewa zarząd gminy, 19 w. od st. dr. żel. Balbinowo, a 58 w. od Dzisny, ma 2 dm. , 22 mk. kat. w 1864 r. 16 dusz rewiz. ; własność Gajdzielów i Rypińskich. Ruschdorf niem. , ob. Rusinowice. Ruschen, nieistniejący młyn ob. Grzmiąca, należał za czasów krzyżackich do komturstwa brodnickiego, miał 2 kola i płacił 3 łaszty ob. Gesch. d. Stadt und d. Kr. Kulm v. Schultz, II, 113. Ruschendorf niem. , ob. Ruszona, Ruschpelken 1. wś, pow. kłajpedzki; 3 dm. , 32 mk. 2. R. Goerge al. Russen, wś, tamże, 11 dm. , 93 mk. , 167 ha. Ruschuetz niem. , ob. Rzuszcze, Ruściagi, wś, pow. nowoaleksandrowski, w 3 okr. poL, o 55 w. od Nowoaleksandrowska. Rusek, niem. Russek, dobra ryc, pow. starogardzki, st. p. i par. kat. Bobowo 1 8 mili odl. , st. kol. Morzeszczyn o 8 klm. ; odl. od Starogrodu 1 3 4 mili, 145 ha 27 lasu, 41 łąk, 32 roli. W 1869 r. 24 mk. kat. , 3 dm. ; 1885 r. 2 dm. , 3 dymy, 16 mk. , 15 kat. , 1 ew. Dziedzic 1858 r. Tuchołka, 1885 Józef Binerowski. R. . leży dosyć nisko, wśród łąk, które dawniej stanowiły niedostępne bagna, służące mieszkańcom w czasie wojen szwedzkich za kryjówki. Granicę na zachód tworzą góry Ubiedrznie. Na północ płynie Węgiermuca, lecz granicę stanowi rów, ciągnący się od zach. ku wschodowi przez małe jeziorko i przez dwa ostrowy Wielkie i Małe Lisie. Wschod. granicę oznacza t. z. Bartnicki Rów, który półn. końcem wpada do Węgiermucy a potem przerzyna jez. Wietraczek, Piotrzek i Rudne i uchodzi do jez. Brzezińskiego. Nad Wietraczkiem stał dawniej wiatrak, który pędził wodę ze wszystkich rowów do Węgiermucy. Bartnicki rów dzielił parafią bobowską od nowocerkiewskiej, Nowacerkiew zaś należała do cystersów w Peplinie. Oni to wykopali ten rów, aby stanowił granicę ich posiadłości i dla osuszenia bagien. Południowa granica ciągnie się od rowu Bartnickiego aż do Ubiedrzni. W obszarze tych granic leżą liczne ostrowy, z których każdy ma swą nazwę. Są one 1 Góra, przy której istniała przedtem wioska; 2 Wielka Góra al. Wielki Ostrów; pomiędzy temi dwoma ostrowami były zabudowania dwors. ; 3 Gliniak; 4 Gliniaczek; 5 Leszczynów, 6 Wysokie; 7 Ryk, w pobliżu którego jest jeziorko Smółek; 8 Ostrówek; 9 Wapienko; 10 Dębów; 11 Wilczak; 12 Długie; 13 Liwondziak; 14 Mały Ostrówek; 15 Franów; 16 Lisie i 17 Lisiaczek. Na Ubiedrzniach napotykano groby skrzynkowe. Na granicy grabowskiej pewnie jeszcze dziś takowe się znajdują. Jeszcze Rusek Rusawa Rusawka Rusawy Rusanowska Rusanowo Ruschuetz Rusanowo Ruschdorf Ruschen Ruschendorf Ruschpelken Rusiany przed r. 1845 istniała tu oprócz folwarku znaczna wioska, w której mieszkali t. z. swo jacy. Opłacali oni dziedzicowi czynsz od gruntu, na którym stały ich budynki. Każdy posiadał też kilka morgów roli, jako też od powiedni kawał łąki i ogródek. Płacili tylko mały czynsz, a w żniwa pracowali przez parę dni na folwarku. Miał też nieomal każdy z nich kilka sztuk rogatego bydła i parę koni lub wołów, potem nie mało gęsi, które się pasły razem z pańskiemi, za to dziesiąta gą ska była pańska; lecz gdy ich ciężary wzro sły, zwinęli chłopi swoje gospodarstwa tak, że nie pozostało nic prócz zabudowań dzie dzica i jednej chaty, Kś. Fr. Rusek 1. Wielki, wś na pols. prus. Mazurach, pow. szczycieński, nad jeziorem t. n. , o 2 1 2 klm. od granicy pow. olsztyńskiego, 8 klm, na wsch. od Dźwierzut st. p. i tel. , 7 1 2 klm. od Pasymia. Wś założona przed r. 1390. R. 1472 odnawia Henryk v. Richtenberg, w. mistrz, Brożejowi z Elganowa Brosie Gilgenau przywilej na Wielki Rusek z 60 włóka mi chełm. , nadając je wyższem i niższem sądownictwem i podwójną służbą zbrojną. 2. R. Mały, dobra ryc. , tamże, na drugim brzegu jeziora, na płn. wschód od W. Ruska. Obszaru 433 ha. M. Rusek, w dok. Cleyne Rusky 1412, nadany został przez w. mistrza Konrada Zoellnera von Rothenstein 1382 1390 Hankowi Hanneke, Olbrechtowi, Kiersztanowi i Burkartowi 30 włók w lesie Nida na prawie chełm. , z obowiązkiem jednej służby zbrojnej. R. 1435 w dzień ś. Pryski odnawia Henryk Reuss z Pławna, komtur elbląski, powyższy przywilej Szymonowi, Jakubowi i Janowi Joen z M. Ruska. Ad. N. Ruseni, wś nad Czuhorem, dopł. Prutu, pow. sorocki gab. bessarabskiej, par. Belcy, cerkiew drewniana. W 1868 r. 226 dm. Rusiańce, wś, pow. kowieński, w 3 okr. pal. , o 65 w. od Kowna. Rusianówka al. Rusinówka, wś, pow. tar nopolski, odl. 7, 5 klm. na wschód od Tarno pola sąd pow. , urz. poczt. , tel. i st. kol. żel. , nad pot. Chodorówka, dopł. Gniezny. Grani ce wschod. Bajkowce, połud. Smykowce, za chod. Tarnopol, półn. Szlachcińce. Na zachód od osady wznies. Szczur 1931 mt. n. p. m. Czarnego. Obszar dwor. 146, gm. 227 mr. W 1857 r. 200 mk. , w 1880 r. w gm. 228, na obsz. dwor. 6; rz. kat. 42, par. Czernelów Ma zowiecki, gr. kat. par. Bajkowce. Kasa po życzkowa z kapit. 425 złr. Właśc. pos. dwor. Maryan Maniewski. B. R. Rusiany 1. wś nad rz. Wilią, pow. trocki, w 2 okr. pol. , gm. Żośle, okr. wiejski Rusiany, o 17 w. od gminy a 37 w. od Trok, ma 14 dm, , 155 mk. kat. i 9 żyd. w 1864 r. 87 dusz rewiz. ; należy do dóbr Zubiszki Zaleskich, W skład okręgu wiejskiego wchodzą wsie R. , Jaguny, Buhany, Kasperzyszki i Putryszany, w ogóle 123 dusz rewiz. b. włościan skarb. i 180 włośc. uwłaszczonych. 2. R. , wś włośc, nad rz. Duksztą, pow. wileński, w 2 okr. poL, gm. Mejszagoła, okr. wiejski i dobra skarb. Dukszty, o 8 w. od gminy a 29 w. od Wilna, ma 2 dm. , 28 mk. kat. 13 dusz rewiz. . Rusiborek, wś, pow. średzki, o 9 klm. a wsch. płn, od Środy poczta i st. dr. żel, par. Giecz, okr. wiej. Rusiborz, 4 dm. , 43 mk. kat. Przy schyłku zeszłego wieku należał R. do Krzyżanowskiego, skarbnika poznańskiego, później do Grabskich. E. Cal Rusibórz, wś, okr. wiejski i domin. , pow. średzki, o 9 1 2 klm. na wsch. płn. od Środy poczta i st. dr. żeL, par, Giecz. W 1578 r. mieli tu Cieleccy śladów osiadł. 4, tyleż pu stych i 3 zagrod. ; w r. 1618 był dziedzicem podczaszy poznański. Przez pewien czas był R. podobno własnością jezuitów poznańskich; około 1793 roku posiadał go Krzyżanowski, skarbnik poznański, później Karol Łaszczyński, a w końcu Grabscy, Wykopaliska tutej sze znajdują się w zbiorach poznań. Tow. Prz. Nauk. Wś ma U dm. , 90 mk. ; w skład okr. wiej. wchodzą Rusiborek 4 dm. , 43 mk. i Kopaszycka 9 dm. , 77 mk. ; cały okr, ma 24 dm. , 210 mk. kat. i 337 ha 313 roli, z czyst. doch. z ha 14, 40 mrk. Domin. ma 10 dm, 115 mk. kat. i 350 ha 336 roli, 5 łąk, 4 lasu; właścicielem jest Pluciński. E. Cal. Rusica, przyległ. dóbr Kadłubek, w pow radomskim. Rusie, zaśc, pow. wiłkomierski, gm. Pogiry, o 33 w. od Wiłkomierza. Rusiec 1. wś, pow. błoński, gm. Młochów, par. Nadarzyn, ma 250 mk. W 1827 r. było 17 dm. , 157 mk. W 1867 r. fol. Rusiec rozl. mr. 932 gr. or. i ogr. mr. 491, łąk mr. 70, zarośli mr. 285, nieuż. mr. 86. Wś R. os. 22, z gr. mr. 239. 2. R. , w XVI w, Rusyecz i Ruszcza, wś i fol. nad rz. Nieciecza, pow. łaski, gm. Dąbrowa Rusiecka, par, Rusiec, odl. 14 w. od Szczercowa st. pocz. i 10 w. od Widawy, posiada kościół par. drewniany; wś ma 99 dm. , 634 mk. , 749 mr. ; prob. 2 dm. , 3 mk. , 6 mr. ; fol. 8 dm. , 96 mk. , 2531 mr. 568 ornej. W 1827 r. było 60 dm. , 486 mk. W XVI w. należał R. do par. Restarzew. Kiedy wzniesiono tu kościół niewiadomo. Pierwotnie był filialnym. W 1643 Maciej Łubieński, arcyb. gnieźn. , na prośbę Jana Koniocpolskiego, dziedzica R. , utworzył przy nim parafią. W wielkim ołtarzu jest obraz N. P. Maryi uważany za cudowny Łaski, L. B. , 464, przypisy wydawcy. W XVI w, dziesięciny z R. pobierał pleban w Restarzewie. W 1553 r. było tu 6 łan. km. i 5 zagrod. Pawiński, Wielkop. , II, 216. Wydawca Lib. Ben. Ła Rusek Ruseni Rusiańce Rusianówka Rusiborek Rusibórz Rusica Rusie Rusiec Rusino Rusiłów Rusiec skiego podaje, iż R. był kiedyś miasteczkiem pod nazwą Toporowa. Być może, iż R. zosta wał jakiś czas w ręku Korycińskich, którzy, uzyskawszy przywilej na założenie miasta, nadali mu nazwę od herbu. Jak w wielu po dobnych wypadkach, utworzenie osady miej skiej okazało się niemożebnem i R. po dawne mu pozostał wsią. R. par. , dek. łaski, 2000 dusz. Br. Ch. Rusiec, wś i domin, pow. wągrowiecki, o 7 klm. na południe od Kcyni poczta i st. dr. źel. , par. Dziewierzewo. W r. 1458 Abra ham Smogulecki, pleban, syn Dobrogosta z Dziewierzewa, darował dziesięciny z R. i Miastowic na restauracyę kościoła dziewierzewskiego; około r. 1523 miała altarya św. Krzyża w kościele par. żnińskim zabezpieczo ne sobie 2 grzywny na R. ; z łanów kmiecych i dziedzicznych płacono daniny prob. dziewierzewskim Łaski, L. B. , I, 136, 7 i 146. W r. 1579 należał R. do Rusieckich i Smoguleckich; pierwsi posiadali tam 5 ślad. osia dłych i 3 zagr. a drudzy 2 śl. osiad. ; w r. 1618 było 3 śl. os. , 2 puste i 2 zagr. Około r. 1793 wchodził R. w skład dóbr dziewierzewskich Józefa Radzimińskiego; później należał do Piotra Radzimińskiego. Wś ma 7 dm. , 64 mk. 1 prot. , 100 ha 77 roli, 3 łąk. Domin. ma 4 dm. , 132 mk. 86 kai, 46 prot i 410 ha 368 roli, 15 łąk, 6 lasu; cegielnia i chów by dła holenderskiego. E. Cal. Rusiecka Dąbrowa, wś i fol. nad rz. Nieciecza, pow. łaski, gm. Dąbrowa Rusiecka, par. Rusiec; wś ma 26 dm. , 358 mk. , 256 mr. ; fol. 8 dm. , 112 mk. 1464 mr. dwors. ; por. Dąbro wa Rusiecka, Rusiecki potok al. Łucyanówka, ob. Kościelnicki potok. Rusiłów rus. Rusyliw, wś, pow. kamionec ki, 35 klm. na płd. wsch. od Kamionki Stru miłowej, 6 klm. od st. kol. , urz. pocz. i tel. w Krasnem. Na płn. leży Ostrów, na wschód Krasne i Firlejówka, na płd. wsch. Skniłów, na płd. Bałuczyn, na zach. Kutkorz prócz Ostrowa wszystkie w pow. złoczowskim. Z moczarów w części płd. płyną wody na zach. do potoku, dopływu Pełtwi. Wznies. na płd. wsch. 244 mt. , na płd. zach. 224 mt. R. tworzy z Ostrowem jedną gminę katastralną. W r. 1880 było 35 dm. , 236 mk. w gm. , 6 dm. , 40 mk. na obsz. dwor. ; 44 obrz. rz. kat. , 220 gr. kat. , 12 izrael. ; 60 Polaków, 216 Ru sinów. Par. rzym. i gr. katol, w Kutkorzu. We wsi jest cerkiew, szkoła filialna i kasa pożyczk. z kapit. 230 złr, Lu. Dz. Rusiłówka, okolica szlach. nad Izówką, dopł. lewym Izwy, pow. nowogródzki, w 1 okr. pol. niehniewickim, gm. i par. katol. Wsielub, o 9 w. ku zachodowi od Nowogródka, ma 10 osad; miejscowość dość leśna, grunta szczerkowogliniaste, urodzajne. A. Jel. Rusiły, wś, pow. brzeski gub. grodzieńskiej, w 4 okr. poL, gm. Wojsko, o 51 w. od Brześcia. Była tu kapl. katol. b. parafii Wierzchowiec. Rusin, wś wiośc, pow. kozienicki, gm. i par. Świerze Górne, odl. od Kozienic 7 w. , ma 11 dm. , 34 mk. , 59 mr. Rusin, rus. Rusyn, wś, pow. sokalski, 17 klm. na płd. zach. od Sokala, 12 klm. na płn. wschód od sądu pow. i et. kol. w Bełzie, 7 klm. od urz. pocz. w Warężu. Na płn, leży A Waręż. na wschód Leszczków, na płd. Wierz biąż i Węzłów, na zach. i płn. zach. Dłużniów. Wieś leży w dorzeczu Wisły za pośrednic twem pot. Bród dopł. Bugu. Ma tu początek jedno z ramion Brodu i płynie na płd. wsch. do Leszczkowa. Zabudowania wiejskie lożą w środku obszaru. Wznies. na płd. zach. 256 mt. , na płd. wsch. 229 mt. Własn. więk. ma roli orn. 488, łąk i ogr. 60, pastw. 13, lasu 220 mr. ; wł. mn. roli or. 374, łąk i ogr. 49, pastw. 3, lasu 1 mr. W r. 1880 było 63 dm. , 368 mk. w gm. , 6 dm. , 45 mk. na obsz. dwor. ; 165 obrz. rz. kat. , 235 obrz. gr. kat. , 13 izr. ; 180 Polaków, 233 Rusinów. Par. rzym. kat. w Warężu, gr. kat. w Siebieczowie. Niegdyś istniała we wsi cerkiew p. w, św. Łukasza, losy jej nie znane. We wsi jest szkoła nie zorganizowana. Lu. Dz. Rusindorf, ob. Reisendorf. Rusingi, fol, pow. sejneński, gm. Kudrany, par. Liszkowo, odl. 49 w. od Sejn. W 1886 r. fol. ten z nomenklaturą Kajetanowo i Podmerecz, oddzielony od dóbr Kudrany, rozl. mr. 1405 gr. or. i ogr. 493, łąk mr. 20, past. mr. 526, łasu mr. 225, zarośla, błota i piaski mr. 99, nieuż. mr. 13, przestrzenie sporne mr. 29; bud. mur. 1, z drzewa 6; płodozmian 4polowy las nieurządzony. Rusinki, zaśc. nad rz. Łowkistą, pow. trocki, w 2 okr. poL, gm. Żośle, okr. wiejski Stabinciszki, o 4 w. od gminy a 37 w. od Trok, ma 2 dm. , 31 mk. katol. w 1864 r. 14 dusz rewiz. ; należy do dóbr Poporcie, dawniej Zaleskich, następnie Tuchołków. Rusino, fol. , pow. wołkowyski, w 1 okr. poL, gm. Podorosk. Rusinów 1. wś włośc, pow. noworadomski, gm. i par. Kruszyna, ma 7 dm. , 43 mk. 56 mr. W 1827 r. było 4 dm. , 15 mk. Wchodziła w skład dóbr Kruszyna. 2. R. , wś nad rzką Jabłonnicą, pow. konecki, gm. Chlewiska, par. Wysoka, odl. od Końskich 28 w. , ma 27 dm. , 179 mk. , 8 mr. dwors. , 202 mr. włośc. W 1827 r. było 8 dm, 77 mk. , par. Chlewiska. Wś należała do dóbr Chlewiska. Istniała tu kuźnica, która przerabiała do 800 centn, żelaza rocznie. Czy jest jeszcze czynną Rusinów Rusinki Rusingi Rusindorf Rusiły Rusiecka Rusiecki Rusiec Rusin Rusiłówka Rusinowa niewiadomo. 3. 1. , wś, foł. i dobra nad rz. Drzewiczką, pow. opoczyński, gm. Rusinów, par. Nieznamierowiec, odl. od Opoczna 24 w. , ma 55 dm. , 453 mk. W 1827 r. było 31 dm. , 216 mk. , par. Smogorzew. W 1880 r. dobra Rusinów składały się z fol. Rusinów i Boro wa, rozl. mr. 2295 fol R. gr. mr. i ogr. mr. 392, łąk mr. 119, past. mr. 1, lasu mr. 1029, nieuż, mr. 40; bud. mur. 17, z drzewa 6; pło dozmian 6 i 16polowy; fol. Borowa gr. or. i ogr. mr. 383, łąk mr. 34, past. mr. 5, lasu mr. 272, nieuż. mr. 20; bud. mur. 1, z drzewa 2; płodozmian 12polowy; lasy urządzone. W skład dóbr wchodziły wś R. os. 54, z gr. mr. 353; wś Grabów os. 36, z gr. mr. 457; wś Nieznamierowice os. 75, z gr. mr. 1088; wś Wola Gałecka os. 24, z gr. mr. 543; wś Przystałowice Małe os. 63, z gr. mr. 710; wś Gał ki os. 12, z gr. mr. 426. W XVI w. R. nale żał do par. Smogorzew lecz dziesięcinę tak z łanów kmiecych jak folw. dawano pleban. w Drzewicy, wartości od 10 do 12 grzyw. a za konopną po 2 gr. z łanu. Pleban w Smogorzewie brał tylko z pewnych ról folwarcznych wartości około pół grzywny Łaski, L. B. , I. 651, 694. W akcie podziału dóbr, dokonanym w 1354 r. w Radomiu przez kilku braci stry jecznych z Dunajowie, Smogorzewa i Skrzyn na Rusinów wraz ze Smogorzewem, Sokolni kami i Wolą zwaną Krzesławice dostaje się Mieczysławowi i Włodzimierzowi synom, Wło dzimierza ze Smogorzewa. W 1374 r. Elżbie ta królowa przenosi te dobra z prawa polskie go na niemieckie Kod. Małop. , III, 92, 282. R. gm. ma 403 dm. 17 mur. , 3464 mk. 1694 męż. , 1770 kob. , 14014 mr. obszaru, w tem ziemi włośc. 6364. Sąd gm. okr. III i st. p. w os. Przysucha o 9 w. W skład gm. wcho dzą Aniutyno, Bąków, Borowa, Duży Las, Gałki Szlacheckie i Poduchowne, Gałecka Wola, Grabów, Kawęka, Nieznamirowice, Przystałowice Duże, P. Małe, Rdzuchów, Ru sinów, Sady, Więcierzowa Wola, Wereszczynowo. Br. Ch. Rusinów Stary i R. Nowy al. Podrusinów z Koziołkiem i os. karcz. Gałką, wś, pow. kol buszowski, nad pot. Murynią dopł. Łęgu pod Wilczą Wolą, o 7 klm. na wschód od Majda nu, w okolicy piaszczystej, pokrytej borami sosnowymi, wznies. 194 mt. npm. Par. rz. kat. w Spie. Wś ma 47 dm. i 279 mk. Koziołek 8 dm. i 64 mk. Posiadłość większa J. Rembisza ma 10 mr. roli, 4 mr. łąk, 1 mr. past. i 341 mr. lasu; pos. mn. 320 mr. roli, 125 mr. łąk i 68 mr. łasu. Gleba piaszczysta, nieuro dzajna, lasu. sosnowe. R. graniczy na zach. z lasami i Brzostową górą, na płd. z Rusino wską Wolą i Zmysłowem, na wschod z Wil czą Wolą a na płn. z Krządką. Mac. Rusinów, mor. Rusin, niem. Rausen, wś, pow. karniowski, obw. sąd. osoblahski, na po graniczu Szląska Pruwkiego pow. głupczyc ki. Graniczy od wschodu i płd. ze Szląskiem Pruskim, od zach. z Hrozowa Grosse, od płn z Kobiernem Kawarn, Leży przy gościńcu z Rudolcie do Głupczyc, Zach. granicę tworzy pot. Hrozowa, dopływ Osy, W płn. stronie wznosi się góra Hutborg 314 mt. , Wś ma 88 dm. , 454 mk. rz. kat. , nar. niemc. 427. St. p. Rudolcice. Br. G. Rusinów 1. al Rusinowo niem. Ruschinoo, posiadłość, pow. inowrocławski Strzelno, o 7 klm. na płd, wschód od Kruszwicy, na wschod. wybrzeżu Gopła, na Kujawach; par. i poczta w Chełmcach, st. dr. żeL w Inowro cławiu o 21 klm. ; 7 dm, , 97 mk. 84 kat. , 13 prot. 1474 ha 345 roli, 12 łąk, 12 lasu. W r. 1381 pisał się Jakusz z R. , później Rusinowscy; z tych posiadał Erazm ok. r. 1560 na R. 2 łany osiadłe i 5 zagrod. 2. li al Rusinowo, mylnie Rosinowo i Rosinowo, niem. Rosenhof, fol. , pow. wyrzyski, o 5 1 2 klm. na płn. wschód od Nakła, w okolicy wznies. 112 do 118 mt. npm. ; par. i st. dr. żel. Nakło, okr. domin. Trzeciewnica, poczta w Ślesinie; 2 dm. , 31 mk. E. Cal. Rusinowa, polana w półn. stokach Tatr nowotarskich, w gm. Brzegi, pow. nowotarski, wznies. 1298 mt. mt gen. , nad źródłami pot. Filipczańskiego, na płd. od lasu Brzanówki, a na płn. od doliny Waksmundzkiej, Rusinowa Góra, wzgórze w pobliżu Komorowa i Miksztata, w pow. ostrzeszowskim. na wschod. stoku turni Gęsiej Szyi 1493 mt. . Wycieczka jednodniowa z Zakopanego. Dojeżdża się wózkiem przez Poronin, Bukowinę i Głodówkę na Rusinowa polanę, a ztąd na Gęsią Szyję piechotą, albo piechotą przez Jaszczurówkę i polanę Waksmundzką. Polanę tę zowią także Jaworzyną Rusinową. Br. G. Rusinowce, wś, pow. grodzieński, w 4 okr. pol. , gm. Skidel, o 36 w. od Grodna Rusinowice, wś nieistniejąca obecnie W XVI w. stała już pustką. Należała do par. Niewiesz, część dziesięcin szła do Spicimierza Łaski, L. B. , I, 357. Rusinowice, niem. Ruschinowitz, wś i dobra, pow. lubliniecki, par. Sadów. Odl 1 milę od Lublińca. W 1861 r. 52 dm. , 397 mk. 9 ew. , szkoła kat. od 1760 r. , wielki pico i kuźnico. Obszar większej posiadłości z częściami Droniowice Mało i Kokotek obejmował 18, 618 mr. , w tom zaś 15, 605 mr. lasu, 1350 mr. roli, 769 mr. łąk, 620 mr. wody stawy. Gleba piaszczysta, wydaje żyto i kartofle. Obszar wsi wynosi 520 mr. 437 mr. roli. Do wsi należą przyległ. Bor al. Borowiany al. Pietrki, Brzeziny i zniesiony młyn Psiuk. Rusinowicze 1. w dokum, Seksnarowicze, wś i dobra na praw. brzegu rzeki Ptycza, Rusinowicze Rusinów Rusinowice Rusinowce Rusinów Rusinówka pow. miński, w 1 okr. poL, gm. Samochwałowicze, par. katol. do niedawna Annopol, te raz Kalwarya, w dość malowniczej miejsco wości, tuż pod miasteczkiem Samochwałowice; o 18 w. od Mińska a 12 w. od st. dr. źel. moskiewskobrzeskiej Fanipol. Wś ma 37 osad pełnonadziałowych, w gruntach wywybornych, szczorkowych. W XVII w. R. al. Seksnarowicze należały do Żyżemskich, a następnie przeszły do Uniechowskich h. Ostoja i do dziś dnia są ich własnością. Z inwentarza z 1632 r. widać, że w tym cza sie w R. było 6 osad bojarów, płacących ro cznie po 4 kopy groszy od włóki, z dodaniem 1 furmanki na posyłki i 6 robotników w cza sie tak zwanej tłoki żniwowej. Włościanie dzielili się na czynszowników i ciahłych i mieli pod pługiem w dwóch wsiach Scksnarowiczach i Uhłach 40 włók. Czynszownicy pła cili rocznie od włóki po 2 kopy groszy i da wali w naturze po 1 beczce żyta miary miń skiej 128 garncy, po 1 beczce owsa, po 1 gęsi, 2 kury, 20 jaj, tudzież po 1 furmance w drogę lub w zamian za nią po 2 kopy gro szy. Pańszczyźniani osiadli na półwłókach. odbywali co tydzień w letniem półroczu po 3 dni, a w zimowem po 2 dni. Nadto dawali w sianokos i żniwo gwałty 6 razy z całą siemienistością; niemniej kobiety musiały zimą chodzić do przędziwa na wikcie dziedzica, a mężczyzni dawać kolejką stróża do dworu Folwark wysiewał 60 beczek żyta, 6 beczek pszenicy, 6 beczek jęczmienia, 4. beczki jare go żyta, 3 beczki grochu. Miał dwa ogrody warzywne i jeden do bielenia płótna. Żywy inwentarz folwarku składał się z 18 krów, 3 cieląt, 3 byków, 28 owiec, 2 baranów, 15 kóz, 20 świń, 20 gęsi, 3 indyków, 4 kaczek. Obe cnie dobra mają około 67 1 4 włók, w gruntach wybornych; siana doskonałego nadbrzeżnego obfitość, gospodarstwo porządne i zamożne; ogrodnictwo prowadzone na wysoką skalę, sad bowiem fruktowy, zasadzony na 30 morgach, liczy 4000 drzew owocowych. Rezydencya piękna, murowana, z parkiem spacerowym i ogrodem kwiatowym; we dworze dzieła sztuki i pamiątki, zbiór porcelany, starożytnych kry ształów, malowideł. W parku znajdują się groby rodzinne Uniechowskich. Dobra R. należą do najlepiej zagospodarowanych w po wiecie i przynoszą do 12, 000 rubli dochodu rocznie. Lasu około 10 włók. Duży młyn z foluszem przynosi znaczną intratę, jak nie mniej propinacye i arendy z kilku folwarków. 2. R. , wś nad bezim. rzką, pow. słucki, w 2 okr. pol. kleckim, gm. Niedźwiedzica, w pobliźu linii dr. źel. baranowiekołunińskiej, ma 15 osad pełnonadziałowych; miejscowość fali sta, dość leśna, grunta szczerkowe, uro dzajne. Al. Jel. Rusinówka 1. wś włośc, pow. wileński, w 6 okr. pol, gm. Rudomino, okr. wiejski Szkodziszki, 4 dusze rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Jarmoliszki. 2. R. , wś, pow. czauski, gm. Radoml, ma 29 dm. i 122 mk. , z których 21 zajmuje się wyrobem naczyń drewnianych. Rusinowo, i dobra nad rz. Rypie nicą, pow. rypiński, gm. Starorypin, par. Strzygi, odl. o 3 w. od Rypina, ma 19 dm. 364 mk. , browar, młyn wodny, karczmę i 2 cegielnie. W 1827 r. 20 dm. , 206 mk. Go spodarstwo staranne, piękne zabudowania. Dobra Rusinowo składały się w 1885 r, z fol. R. , Maryanki Podole, Ławy i Zakrocz, rozl. mr. 3124 fol. R. gr. or. i ogr. mr. 624, . łąk mr. 335, past. mr. 13, lsu mr. 132, nieuż. mr. 62; bud. mur. 30, z drzewa 11; płodo zmian 8 i 9polowy; fol. Podole gr. or. i ogr. mr. 265, nieuż. mr. 5; bud. mur. 2, z drzewa 3; płodozmian 11polowy; fol. Maryanki gr. or. i ogr. mr. 337, łąk mr. 26, past. mr. 1, la su mr. 58, nieuż. mr. 21; bud. mur. 4, z drze wa 5; płodozmian 11polowy; fol. Ławy gr. or. i ogr. mr. 224, łąk mr. 74, past. mr. 5, nieuż. mr. 19; bud. mur. 4, z drzewa 1; pło dozmian 10polowy; fol. Zakrocz gr. or. i ogr. mr. 185, lak mr. 46, past. mr. 11, lasu mr. 657, nieuż. mr. 24; bud. z drzewa 17; płodo zmian 7polowy; lasy nieurządzone. W skład dóbr poprzednio wchodziły wś R. os. 48, z gr. mr. 218; wś Maryanki os. 20, z gr. mr. 47; wś Starorypin Dolny os. 3, z gr. mr. 97; wś Piaski os. 24, z gr. mr. 30; wś Za krocz os. 19, z gr. mr. 77; wś Podole os. 11, z gr. mr. 38. W 1564 r. było 7 poddanych Andrzeja a Kretkowa na całym ła nie, 3 zagrod. Pawiński, Wielkp. , I, 288. R. 1789 dziedzic R. Michał Hier. Podoski wysiewał tu 69 korcy żyta, 8 kor. pszenicy. Czynszu pobierał 1482 zł. od gburów, 432 od żydów, 1292 z młyna, 526 z połowy Starorypina, 685 z Michałek, 324 z Zakrocza, 15 z Kroków, 240 zł. z Rudnego. Br. Ch. Rusinowo 1. fol, pow. grodzieński, w 4 okr. poL, gm. Skidel, o 36 w. od Grodna. 2. R. , fol. , pow. sieński, własność Władysława i Bronisława Minejków, ma 397 dz. ziemi dworskiej. Rusinowo, niem. Russenau, wś w Pomezanii, w nadwiślańskich nizinach, pow. kwidzyński, st. p. Rundewiese, par. kat. Mokre, filia Wołcz, okrąg urz. stanu cywil. Nebrowo, 350 ha 48 łąk, 256 roli or. . W 1868 r. 56 bud. , 20 dm. , 177 mk. , 34 kat. , 143 ew. ; 1885 r. 26 dm. , 38 dym. , 207 mk. , 22 katol. , 185 ew. Szkoła ewang, liczyła 1885 r. 30 dzieci, Roku 1365 nadaje kapituła pomezańska wsi tej przywilej na 40 włók chełm. Sołtys dostaje 4 włóki i ma służyć jak inni sołtysi. Ód Rusinówka Rusinowo Rusiny Rusiszki Ruska Wola Rusinowska Wola reszty mają mieszkańcy rocznie na Świątki czynszować po 2 grz. i 8 skojców, a na św. Michał gęś, także służbę czynić, jak inne wsie na Nizinach. Za karczmę ma sołtys rocznie na Świątki 2 grz. płacić. Dla kościoła, który tu ma być wybudowany, mają mie szkańcy kupić 2 włóki, które będą wolne. Prob. ma od każdej włóki pobierać 2 korce jęczmienia, a od ogrodnika 2 kury. Ponieważ 10 włok leżało w bagnach, dla tego miał czynsz z nich być dopiero wtedy płacony, skoro ta rola będzie mogła być użyta do za siewów lub jako łąki. Kapituła miała tu na nizinach swego osobnego wójta. ob. Gesch. d. Bisth. Pomesanien v. Cramer, str. 93. R. 1381 rozporządza kapitula, że mieszkańcy mają tamy nad Wisłą naprawiać i podwyż szać. Za to nie mają być zobowiązani do sy pania tam po za granicą wsi. Dan w Kwi dzynie tamże, str. 105. R. 1414 nadaje ka pituła wsi, zwanej w przywileju kościelną, zamiast starych przywilejów z r. 1365 i 1375, nowy list zadawczy. Według tegoż ma wieś zawierać 38 włók 18 1 2 mr. tych ma kościół 2 wolne włóki i 3 mr. proboszcz jako pastwi sko, za co będzie rocznie płacił 7 wiardunków bez szeląga i służbę czynił jak inni włościa nie. Sołtys nazywa się Jakub Staboyn, do staje 4 wolne włóki na prawie chełm, z sąda mi i trzecim fenikiem kar. Za to będzie nam służył jak inni sołtysi kraju, proboszczowi zaś będzie dawał 6 korcy jęczmienia na św. Marcin, a kapitule od ostrowu w Wiśle pół grz. Od reszty 31 włók i pół morga będą nam włościanie od każdej włóki po 2 grz. i 8 skoj ców bez 3 szelągów płacili i to połowę na św. Marcin, a połowę na Zielone Świątki, a na św. Michał 25 tłustych gęsi. Oprócz tego powinni czynić służbę jak inni mieszkańcy w tych nizinach; ci co posiadają włóki powin ni prob. rocznie dawać po 2 korce jęczmienia, a ogrodnicy po 2 kury na św. Marcin. Karcz marz ma kapitule rocznie 2 grz. płacić, 1 na Zielone Świątki, drugą na św. Marcin, a pro boszczowi 2 korce jęczmienia. Dan w Kwi dzynie ob. tamże, str. 137. Kś. Fr. Rusinowska Wola z Poddzielem, wś, pow. kolbuszowski, par. rz. kat. w Spie, leży w równinie piaszczystej, przy drodze z Raniszowa na Lipnicę i Kopcie do Majdanu 4 klm. , między Murynią i Łęgiem. Wś zajmuje polanę między borami, ciągnie się wzdłuż drogi w kierunku połud. wschodnim; ma 150 dm. i 916 mk. , 896 rz. kat. , 20 izrael. Z tego przypada na Poddziele 6 dm. i 36 mk. Obszar więk. pos. Czesł. Kozłowskiego ma 5 dm. i 7 mk. Posiadł. więk. ma 95 roli, 51 łąk, 59 past. i 635 mr. lasu; pos. mn. 1321 roli, 349 łąk i 158 mr. past. Szkoły nie ma. Otoczona lasami graniczy wieś na płn, z Rusinowem Starym, na płd. z Porębami i Dymarką, na zachód z Brzostową górą i Komorowem, na wschód Kopciami i Zmysłowem. Mac. Rusiński Wierch, w gm. Bukowina, pow. nowotarski, na zach. od doliny Białki, mię dzy pot. Palenicą od płn. a Odowsiańskim od płd. , dopł. Białki, 947 mt. npm. a 204 mt. nad doliną Białki. Br. G. Rusiny al Rusiły wś włośc, pow. wlodawski, gm. i par. Opole, ma 41 dm. , 204 mk. , 334 mr. W 1827 r. 35 dm, 144 mk. Rusiny 1. wś, pow. wilejski, w 3 okr. poL, gm. , okr. wiejski i dobra ks. Druckich Lubeckich Mańkowicze, o 2 w. od gminy a 72 w. od Wilejki, przy b. dr. poczt. połockiej, ma 16 dm, 175 mk. 89 dusz rewiz. . 2. R, wś, pow. nowogródzki, w 3 okr. . pol, gm. do niedawna Jastrebl, teraz Małachowce, o 10 w. od st. Baranowicze dr. żeL moskiewskobrze skiej, o 4 w. od linii drogi źel. baranowickorowieńskiej, ma 124 osad pełnonadziałowych; miejscowość małoleśna, równa. 3 R. wś, pow. rossieński, gm. i par. Wewirżany, o 113 w. od Rossień. Rusiszki 1. wś, pow. rossieński, gm. Mańkuny, o 14 w. od Rossień. 2, R, dwór, pow. szawelski, gm. Krupie, o 39 w, od Szawel 3. R. , dobra, pow. telszewski, w 2 okr. poL, o 38 w. od Telsz. Ruska, chutor, pow. słonimski, w 5 okr. poL, o 56 w. od Słonima. Ruska 1. al. Ruska Woda, potok, powstaje w obr. Białej Wody Ruskiej, pow. nowotarski, z połud. stoku Rogacza Wielkiego 1182 mi; płynie dolinką na płd. a u zach. stóp góry Jedliny 938 mt. , a półn. stóp Wierchliczki 955 mt. , zwraca się na płn. zach. , między domostwami Białej Wody; następnie plynie przez Jaworki, gdzie od praw. brzegu zabiera Czarną Wodą a z lewego potok z pod Wysokich Skałek 1052 mt. . Przyjąwszy od prawego brzegu Stary potok, wchodzi na obszar Szlachtowy, gdzie od praw. brzegu bierze Sielski potok, wreszcie przepływa Szczawnicę Wyżnią i Niżnią, uchodząc poniżej do Dunajca z praw. brzegu. Do doliny togo potoku przypiera pasmo Pienin wschodnich, ze szczytami; Wysokie Skałki 1052 mt. , Rabsztyn 899 mt. , Łaźna Skała 772 mi, Jarmuta 773 mt. i Szafranówka 742 mt. . Długośó biegu 15 klm. Źródła wznies. 950 mt. , ujście 427 mt. npm, 2. R, potok, powstaje w obr. Lolina, pow. doliński, z pod Hanińca 1196 mt. ; płynie na płn. wschód od stóp Szerokiego Wierchu 1168 mt. i ubiegłszy 3 klm. wpada do Pohareckiej rzeki al. Mołody. 3. R. , potok, powstaje w obr. Domy Watry, pow. kimpoluński, u połud. podnóża góry Dżumaleu 1859 mt. ; płynie leśnym jarem na płd, , po zach. stronie działu górskiego Kaldu 1535 Rusinowska Rusiński Wierch Ruska Banilla Buda Mołodowycia Nowa Osnowa Wes Pisarzówka Wieś Polanka mt. . Uchodzi tuż przy Ruskiej, wólce dornawatrzańskiej, do Złotej Bystrzycy z lewego brzegu. Długość biegu 8 klm. 4. R. , potok bukowiński, wytryska w obrębie Suczawicy, pow. radowieckim, kilku strugami leśnemi, u wschod, . podnóża góry Hopelanki 1075 mt. ; płynie na wschód, tworząc znaczny wodospad, Szypot zwany, i wpada do Suczawicy z lew. brzegu. Od płn. rozpościera się dział górski Berkieza z szczytem Pojana Cruce 1092 mt. i Capu Dealuluj 1013 mt. . Długośó biegu 5 1 2 klm. 5. R. potok, powstaje w obi. Se letyna, pow. radowiecki, z pod góry Szurdyna 1307 mt. , w dziale Magóry; płynie leśnym parowem na płd. , zabierając pot. Roszyszny. Koło Ruskiej, wólki seletyńskiej, wpada do Suczawy z lew. brzegu. Nad doli ną potoku od zachodu dział górski, Krasnym zwany, a od wschodu szczyty Rotundul 1341 mt. , Lungul Nowy i Stary 1379 i 1382 mt. , Roszyszny 1289 mt. , polana Zubry 1300 mt. i Pohorczyna 1082 mt. . Bługość bie gu 9 klm. Br. G. Ruska 1. wólka w obr. Dorny Watry, w pow. kimpoluńskim, przy ujścia pot. Ruskiej do Złotej Bystrzycy. W r. 1880 było tu 17 dm. , 85mk. 2 R. al. Ruska Ulma, wólka w obr. Seletyna, pow. radowieckim, przy ujściu pot. Ruskiej do Suczawy. W r. 1880 było tu 5 dm. , 31 mk. Br. G. Ruska Banilla, niem. RussischBanilla, ob. Banilla Buska. Tu dodajemy że w r. 1869 obszar wraz z kol. Bereżnicą obejmował 4785 ha 26 ar. , 750 dm. , 3686 mk. ; w 1880 r. 834 dm. , 4222 mk. ; kat. 346, gr. orm. 3056, żyd. 818, innego wyzn. 2; Niemc. 823, Rus. 3176. innych narod. 220. Cerkiew gr. orm. p. w. Uśpienia P. Maryi, drewniana, zbudowana r. 1882. W Bereźnicy cerkiew filialna p. w. . archaniałów Michała i Gabryela, drewniana z 1854 r. St. p. w miejscu. Własność Krzysztofa M. Bohusiewicza i T. Bogdana. Br. G. Ruska Buda, pow. sejneński, gm. i par. Krasnopol. Niepodana w ostatnich spisach urzędowych. Ruska Mołodowycia, ob. Mołdawica Ruska. Ruska Nowa Wes, węg. SosUjfalu, wś w hr. szaryskiem Węg. , ma kościół par. gr. katol, obszerne lasy, 686 mk. Ruska Osnowa, os. włośc, pow. konecki, gm. i par. Czermno, odl. od Końskich 28 w. , ma 86 mr. Ruska Pisarzówka, ob. Pisarzówka 3. . Ruska Pojana, ob. Pojana 3. . Ruska Polana al. Ruskopolana, wś, pow. czerkaski, ob. Polana Ruska. Należy do 2 okr. pol. , gm. Białozierze Biełozierje, odl, o 7 w. od Czerkas, ma 4448 mk. Ruska Posada, ob. Posada 4. . Ruska Polanka, wś, pow. słonimski, w 4 okr. poL, gm. Dworzec, o 41 w. od Słonima. Ruska Wieś, wś włośc, pow. łukowski, gm. Białobrzegi, par. Kock, ma 21 dm. , 204 mk. , 334 mr. W 1827 r. 17 dm. , 109 mk. Wchodziła w skład dóbr Kock. Ruska Wieś 1. z Rudkami, Drabiniarką i Budami, wś, pow. rzeszowski, na płn. od Rzeszowa 1 klm. . Na jej obszarze znajduje się st. kolei Karola Ludwika. Na płn. graniczy z Przybyszówką. Przez wieś prowadzi gościniec do Głogowa, odgraniczający osadę od Staromieścia. Wś ma 168 dm. i 1613 mk. ; 1228 rz. kat. , 9 ew. , 7 gr. kat i 369 izrael. Na obszarze więk. pos. 3 dm. i 30 mk. 13 męż. , 17 kob. , 13 rz. kat. i 17 izrael. Obszar większy należy do probostwa nowotarskiego i składa się z 72 roli i 5 mr. łąk; obszar mn. pos. ma 229 roli, 17 łąk i 19 mr past. 2. R. Wieś, rus. Ruskoje Seło, wś, pow. brzozowski, na praw. brzegu Sanu, który tu wygina się omijając wzgórze pod Dubieckiem 2 klm. i otacza wieś z trzech stron od zachodu, północy i wschodu. Od płd. otacza wieś las na wzgórzach Dział 414 mk. i Iskańska góra 379 mt. . Na Sanie znajduje się ostrów. Po lewej stronie rzeki leży część wsi z cerkwią parafialną p. w. św. Michała i zabudowania więk. posiadłości. Wznies. n. p. m. 290 mt. a nad brzegiem 232 mt. Część na praw. brzegu Sanu graniczy na płd. z Polchową i Iskaniem, część na lew. brzegu na płd. z Podbukowiną, na zach. z Bachorzcem a na płn, z Dubieckiem, Wieś ma 107 dm. 5 na obszarze dwor. i 594 mk. ; 42 rz. kat. , 539 gr. kat. i 34 izr. Pos. więk. Jadw. hr. Weissenwolf ma 295 roli, 22 łąk i ogr. , 51 past. i 287 mr. lasu; pos. mn. 436 roli, 23 łąk, 86 past. i 4 mr, lasu. Jest tu szkoła ludowa. Par. gr. kat. należy do dyec. przemyskiej, dek. birczańskiego i obejmuje Polchowę, Płonno i Podbukowinę. Gleba urodzajna, namulista. Mac. Ruska Wieś 1. dobra ryc, . na pol. prus. Mazurach, pow. łecki, przy bitym trakcie z Ełku do Orzyszo, około 10 klm. na płn. wschód od Ełku, nad rzeczką b. n. St. poczt. Klus o 5 klm. . Obszaru 612 1 2 ha. 2. R. Wieś, wś na pol. prus. Mazurach, pow. ządzborski, na półn. cyplu jez. Szestyńskiego, przy trakcie z Ządzborka do Rastemborka, pół mili od granicy pow. rastemborskiego, 9 klm. na płn. od Ządzborka, 3 klm. od Rydwągów st. p. . W. mistrz Winryk y. Kniprode nadaje r. 1376 Klausowi Schonaw 8 włók przy moście w Ruskiej Wsi Ruszken. Ulryk w Jungingen, komtur baldzki 1396 1404, nadaje za wolą w. mistrza Konrada v. Jungingen Jakubowi Medebaum 60 włók przy polu szestyńskiem nad granicą rydwąską i lembrucką na prawie chełmińskiem; sołtys otrzy Ruska Posada Polana Pojana muje 6 włók; 8 lat wolności. Eberhard Ton Wesentau, komtur baldzki, zatwierdza r. 1448 umowę, według której Michał Torcke von Oesterreich kupił 4 włóki w Ruskiej Wsi Reuschendorf od Wawrzyńca Perske, syna Jana, sołtysa w Ruskiej Wsi. R. Wieś ma r. 1536 prawie samą ludność polską, zaś 1693r. wyłącznie polską. 3. 1. Wieś al. Reussen, dobra rycerskie na polskopruskich Mazu rach, pow. węgoborski, tuż przy Węgoborku, niedaleko ujścia Węgorapy do jeziora Mam ry. Gorzelnia. Obszaru 502 ha. Wieś zało żona r. 1421 przez Michała Kuechmeistra, w. mistrza, na prawie magdeb. , główczyzna mieszkańców wynosiła 16 grzyw. Ponieważ mieszkańcy byli Prusakami, ponosili więcej ciężarów podatkowych, jak na innych wsiach na tem prawie; musieli stawiać ludzi do polo wania do zamku węgoborskiego, ile razy ich tylko zawezwano. Za to dostawali pożywie nie i szyję od ubitego zwierza ob. Toeppen, Masuren, 124. Zaś bartnikom we wsi tej i okolicznych nadane zostają prawa pruskie przywilejem z r. 1482. Powinni byli, według tychże, corocznie zakonowi dawać 3 rączki miodu 1 rączka około 8 kwart a ile miodu po nadto zyskają, jeżeli go chcą sprzedać, winni zakonowi, a mianowicie wójtowi szestyńskiemu sprzedać i to beczkę po 2 1 2 mar ki 1 beczka 12 rączkom; wosk mogą za trzymać lub sprzedać, gdzie i komu im się podoba. Ad. N. Ruska Wola al. Ruskowola, wś, pow. ra dzyński, gm. i par. Kąkolownica, posiada cer kiew paraf. pounicką, , erygowaną w XVIII w. przez dziedzica wsi Filipa Szaniawskiego. Wś ma 83 dm. , 639 mk. , 2216 mr. ; os. 1 dm. , 4 mk. , 3 mr. Wchodziła w skład dóbr rząd. Kąkolownica. W 1827 r. 73 dm. , 378 mk. W 1552 r. wś królewska Ruska Wola, w par. Trzebieszów pow. łukowski, miała 34 osad. W 1580 r. Jan Ronieszowski płaci od 15 włók osiadłych fl. 15, od 6 komornic bez by dła gr. 12, od 2 kół walnych fl. 1 gr. 18. Su ma fl. 17 Pawiń. , Małop. , 397, 419. 2. R. Wola al. Ruskowola, wś włośc, pow. lubar towski, gm. i par. Syrniki. W 1827 r. było 91 dm. , 615 mk. W 1881 r. spłonęła cała wieś. Br. Ch. Ruskendorf niem. , ob. Ruszona. Ruski Bród, w XV w. Ruszky Brod. wieś u źródeł rzki Radomki, w bagnistej okolicy, pow. konecki, gm. i par. Borkowice, odl. od Końskich 17 w. , ma 31 dm. , 332 mk. , 370 mr. włościań, i 26 mr. dwors. W 1827 r. 25 dm. , 204 mk. Wś ta wchodziła w skład dóbr Końskie. Małachowski, kancl. kor. , założył tu wielki piec 1755 r. Około 1850 r. istniała tu kuźnica przerabiająca do 700 centn. żelaza rocznie. Wspomina tę wieś Długosz w opisie par. Borkowice L. B. , II, 518. W 1569 r. Anna Borkowska miała 3 półłanki, Piotr Borkowski z bracią 2 półłan. , 1 pus. , Jan Borkowski 1 łan, Stan. Borkowski 1 łan, Wojciech Borkowski 1 2 łanu, Piotr Borkowski, 1 łan, 1 zagr. Pawiński, Małop. , 315. Br. Ch. Ruski Bród, leśniczówka i karczma, w gm. Zbydniowie, pow. tarnobrzeskim. Br. G. Ruski Dział 1 al. Ruski Dił, pasmo gór skie w Karpatach wschodnich, dziale czarno horskim, wybiega z grzbietu granicznego ku płn. wschod. , na obszarze gm. Żabiego, w po wiecie kosowskim, z obszernemi połoninami, między pot. Radieską od zach. , a Kiernicznym od wsch. . W niem szczyty Ruski Dział 1560 mt. , szczyt i połonina Mimczelik 1296 mt. . Długośó pasma, kończącego się nad uj ściem Szybenego pot. do Czarnego Czeremo szu, wynosi 8 Mm. 2. R. ,, Dział al. Dealu Rusu grzbiet w Karpatach bukowińskich, na połud. granicy gm. Putny, w pow. sąd. rado wieckim, ze szczytem Rusu Ruski, 1194 mt. wys. , od którego na płd. zach w obr. Ardżela wznosi się Raszkowiec 962 mt. nad ujściem Raszki do Mołdawicy. Br. G. Ruskie, wś, pow. zamojski, gm. i par. Kra snobród, odl. od Zamościa o 25 w. na wsch. połud. , ma 40 osad, 264 mk. kat. , 486 mr. włośc, i 1 dm. dwor. Turzyniec z 2 mr. Da wniej wraz z wsią Podklasztor należała do klasztoru dominikanów krasnobrodzkich. W r. 1827 r. było 22 dm. , 127 mk. T. Z. Ruskie 1. część Woli Batorskiej, w pow. bocheńskim. 2. R. , wś, pow. liski, w okolicy górzystej i lesistej, na lewym brzegu Sanu, otoczona lesistemi stokami góry Dwernik 1000 mt. od pld. a działami górskich dopływów Sanu i Dwernika od wschodu i Głębokiego pot. od zachodu, rozciąga się w wąskiej dolinie wzdłuż potoczka. Składa się z 38 dm. i 195 mk. , 1 rz. kat. , 173 gr. kat. i 11 izrael. We wsi jest cerkiew drewniana, filia do par. gr. kat. w Dwerniku. Obszar więk. J. Kohna wynosi 62 roli, 29 łąk, 61 past. i 414 mr. lasu; pos. mn. ma 274 roli, 103 łąk, 138 past. i 1 mr. lasu. Graniczy na płd. przez góry z Nasicznem, na zach, z Zatwarnicą, na wsch. z Dwernikiem, a na płn. przez San z Chmielem. Odl od miasteczka Lutowisk 151 klm. Gleba górska, jałowa a lasy szpilkowe. Mac. Ruskie al. Pokrowskie Folwarki, przedmieście Kamieńca Podolskiego, ob. Karwasary. Ruskie, niem. RusseSee, jezioro w pow. morąskim. Leży przy zbiegu bitych traktów z Ostródy do Morągu i z Miłomłynu do Mo rągu, dotyka ostródzkich lasów. Obszar ma nieznaczny. Ad. N. Ruskie Muśniki, pow. wileński, ob. Muśniki 2. . Ruskie Piaski, wś i dobra nad rz. Topor Ruska Wola Ruska Wola Ruskendorf Ruski Bród Dział Ruskie Muśniki Piaski nicą, pow. zamojski, gm. Nielisz, ma 48 osad, 442 mk. kat. , 15 prawosł. i 10 żyd. W 1885 r. zgorzała tutejsza wielka gorzelnia. Ob. Piaski 55. . Ruskie Pijawne ob. Pijawne. Ruskie Sioło 1. wś, pow. dzisieński, w 3 okr. pol. , gm. i par. Miory, okr. wiejski i do bra, Doręgowskich, Szczołno, o 8 w. od gmi ny, 43 w. od Dzisny a 25 w. od st. dr. żel. dyneb. witebskiej Balbinowo, ma 13 dm. , 112 mk. w 1864 r. 43 dusz rewiz. , 207, 75 mr. gruntów włośc. 2. R. Sioło, wś i fol. , pow. święciański, w 4 okr. poL, gm. i par. katol. Wojstom, okr. wiejski Ruskie Sioło, o 4 w. od gminy a 79 w. od Święcian. Fol. ma 1 dm. 11 mk. 5 prawosł. i 6 katol. , wś zaś 18 dm. i 150 mk. 74 dusz rewiz. ; należy do dóbr Dziewiętnia, Świąteckich. Jest tu kapl. kat. p. w. N. M. P. fundacyi Michała Chomińskiego, biskupa eleuzyjskiego. W odległej o 1 w, okolicy Rodziewicze znajduje się cerkiew p. w. Opieki N. M. P. , fundacyi Stanisława Burzyń skiego, kasztel. smoleńskiego. Własność nie gdyś Korewów, około 1740 r. Hilarego i Anny z Kopciów Chomińskich, chorążych oszmiańskich, około 1800 r. Józefy z ks. Ogińskich Łopacińskiej, od której w 1802 r. nabył Ju dycki, następnie Mackiewiczów. W skład okr. wiejskiego wchodzą wsie Ruskie Sioło, Mi szuty, Uglany, Lubki, Pukały, Drozdy, Popowce, Kuźliszki, Dubowe, Korolewce, Kur niki, Wojniałtowo; zaśc. Kłausuty, Jamy i Ziewino, oraz okolice Rodziewicze i Giry, w ogóle 635 dusz rewiz. b. włośc. skarb. , 122 włośc. uwłaszczonych i 6 osadników w. ros syjskich. 3. R. Sioło, urzęd. Russkosielje, lit. Gudakemie, wś włośc, pow. trocki, w 4 okr. poL, gm. i dobra skarbowe Merecz, okr. wiejski Ruskie Sioło, o 6 w. od gminy a 78 w. od Trok, ma 16 dm. , 150 mk. kat. w 1864 r. 66 dusz rewiz. . W skład okr. wiejskiego wchodzą wsie R. S. , Nowa Żukówka i Subortowicze, oraz zaśc. Kurniszki, w ogóle 114 dusz rewiz, włościan uwłaszcz. J. Krz. Ruski Kąt. pow. chełmski, gm. Cyców, par. Puchaczów. 2. R. Kąt, pow. lubartowski, gm. i par. Syrniki. Ruski Patków, ob. Patków 3. . Ruski Potok 1. potok, wypływa w obr. Szkła, w pow. jaworowskim, koło wólki Studnyki al. Byrki, na płn. od wólki Kohuty. Płynie na zach. , tworząc granicę gm. Szkła i Olszanicy z Bruchnalem, uchodzi do Hnojeńca na wys. 242 mt. npm. , pomiędzy wólką bruchnalską Romanowem a wólką olszanicką Kierniczką. Długość biegu 6 klm. 2. R. Potok, wypływa w obr. gm. Żabiego, w pow. kosowskim, na połud. stoku pasma Kostrycza 1585 mt. ; płynie lasem na płd. i wpada do Bystrzca z lew. brzegu. Długość biegu 4 1 3 klm. 3. R, Potok, bierze początek na płd. wschod, stoku Heliaszówki 1024 mt. , na obszarze gm. Granastowa, w hr. spiskiem; płynie na płd. wschód i wpada do Granastowego pot. , śród wsi Granastowa. Od płn. góra Gnatówki i Wojtkówka 687 mt. , a od płd. Medwedżelica 890 mt. i wzgórze Korczene 775 mt. . Długość biegu 6 klm. Br. G. Ruski Pud, szczyt, ob. Wielki Wierch. Rusko, wś kość, domin. i okr. domin. , pow. pleszewski Jarocin, dek. borecki, o 9 klm. na wschód od Borku, na praw. brzegu Obry, par. w miejscu, poczta w Borku, st. dr. żel. w Jarocinie o 12 klm. Droga bita wy chodzi ztąd do Borzęciczek i łączy się z tra ktom koźmińskoboreckim. W r. 1578 nale żało R. do Bielawskich, którzy tu posiadali 18 ślad. osiadł, 5 ćwierci pustych, 10 zagrod. i 2 komorn. ; około r. 1631 posiadał Wojciech Suchorzewski 14 1 2 ślad. osiadł, 5 ćwirrci pustych, 4 zagrodn. , 2 rzemieśln. i wiatrak. Około 1793 r. dziedziczył R. Jan Zaremba, następnie Objezierscy. Obecny właściciel hr. Czarnecki posiada tu cenny księgozbiór, zło żony przeważnie z rzadkich dzieł polskich. Kościół p. w. św. Wojciecha, z drzewa, wy stawił w r. 1613 Wojciech Suchorzewski. R. wchodziło wówczas jeszcze w skład par. Ce rekwica. Dzisiejszą par. R. liczącą 1030 dusz tworzą Janowo, R. , Strzyżewko i Suchorzewko. Szkoła i szpital istniały w R. około r. 1683. Wś ma 33 dm. , 269 mk. kat. i 241 ha 233 roli, 5 łąk; czysty doch. z ha roli 11, 75, z ha łąk 16, 84 mrk. Domin. ma U dm. , 245 mk. i z fol. Janowo, Strzyżewko i Suchorzewko 1255, 83 ha 820, 54 roli, 30, 43 łąk, 94, 55 past. , 265, 56 lasu, 33, 82 nieuż. , 1, 93 wody; czysty dochód grunt. 11, 157 mrk. 1884 r. ; 2 cegielnie, chów owiec i bydła; właścicielom jest Zygmunt hr. Czarnecki. W skład okr. domin. wchodzą Janowo 4 dm. , 45 mk. i Suchorzewko 7 dm. , 167 mk. ; cały okr. ma 22 dm. , 457 mk. kat. i 1232 ha 782 roli, 39 łąk, 340 lasu. E. Cal Ruskoje, węg. Ruszkocz, wś w hr. beregskiem Węg. , nad rz. Latorczą, kościół paraf gr. kat. , 592 mk. Ruskołęka, wś, pow. ostrowski, gm. Jasienica, par. Andrzejewo, ma 73 dm. , 691 mr. obszaru, dwa wiatraki. W 1327 r. było 61 dm. , 394 mk. Rusków, wś, fol. i dobra, pow. konstantynowski, gm. Łysów, par. Rusków, odl. 30 w. od Janowa, ma kościół par. murowany, dom schronienia dla starców i kalek, gorzelnią, browar, tartak, dwa młyny wodne, cegielnią, pokłady torfu, 36 dm. , 336 mk. W 1827 r. było 24 dm. , 237 mk. Dobra Rusków składały się w 1887 r. z fol R. , Helenów, Czuchów, attyn. Malinowszczyzna, Pień Ruskie Pijawne ob Sioło Ruski Kąt Patków Potok Ruskie Pijawne Pud Rusko Ruskoje Ruskołęka Rusków Ruslaki Rusle Rusnake Rusmuehle Rusnaki Ruśniak ki i Majdan, rozl mr. 2293 fol. R. gr. or. i ogr. mr. 201, łąk mr. 68, pastw. mr. 10, lasu mr. 104, nieuż. mr. 47; bud. mur. 8, z drzewa 28; płodozmian 10polowy; fol Helenów gr. or. i ogr. mr. 348, łąk mr. 2, lasu mr. 4, nieuż. mr. 5; bud. mur. 2, z drzewa 12; fol. Czu chów gr. or. i ogr. 370, łąk mr. 165, past. mr. 45, lasu mr, 803, nieuż. mr. 120; bud. z drzewa 30; lasy urządzone. Wskład dóbr wchodziły poprzednio wś R. os. 30, z gr. mr. 343; wś Zaborze os. 5, z gr mr. 123; wś Hruszew os. 15, z gr. mr. 108; wś Czuchów os. 18, z gr. mr. 19. Parafią i kościół p. w. Wnieb. N. M. P. erygowano 1440 r. Odnowił 1493 r. Rafał Raczko, dziedzic. Od 1580 do 1619 r. zostaje w ręku protestantów. W 1646 Adam Raczko wznosi nowy kościół z muru, r. 1854 odnowiony. Parafia dek konstantynowski al. janowski obejmowała 1861 r. 1680 rz. kat. , 270 gr. kat. , 36 izrael. Br. Ch. Ruskowie, osada, w obr. Zembrzyc, pow. wadowicki. Br. G. Ruskowo al. Ruszkowo, wś i dobra nad jez. Długie, pow. rypiński, gm. Wąpielsk, par. Trąbin, odl. U w. od Rypina, posiada wiatrak, 18 dm. , 179 mk. , 1136 mr; fol. 23 os. i 55 mr. włośc. W 1827 r. było 21 dm. , 180 mk. Według reg. pob, ziemi dobrzyńskiej z r. 1564 Albert Chalimski miał 2 łan. i 2 zagr. , Mateusz Bodzotha i Tomasz Małyk, poddani Stanisława Losza, mieli 1 łan, 3 zagr. , Mateusz sołtys, Jan karczmarz, 4 zagr. , poddani Mateusza Nasiegniewskiego, na całym łanie. Par. Trąbino płaciła poboru 27 fl 3 gr. 2 sol. Pawiński, Wielkp. , I, 300. Dobra te posiadało prawem zastawu kollegium jezuitów w Grudziądzu ob. t. II, 867. R. 1789 dziedzicJózef Plaskowski wysiewa 63 kor. żyta, 9 pszen, i pobiera 290 złp. czynszu. Br, Ch. Ruskowo, wś na polprus. Mazurach, pow. niborski, par. kat. w Niborku; 43 dm. , 204 mk. , 793 ha. Ruskowola, ob. Ruska Wola. Ruskowy Bród, wś, pow. warszawski, gm, i par. Nieporęt, ma 43 mk. , 4 mr. dwors. , 96 mr. włośc. Ruskuły, łotew. Ruskuli, wś i rozległe dobra, pow. lucyński, wchodziły niegdyś w skład sstwa maryenhauskiego i były niemal wiek cały w posiadaniu Hylzenów, w których rodzie to starostwo przechodziło z ojca na syna. Około 1780 r. przeszły R. wraz z Maryenhauzą do Jełagina, dygnitarza dworu Katarzyny II, a od niego drogą wiana do Buturlina. Córki Buturlina sprzedały je w 1822 r. Szymonowi Horożańskiemu, ten zaś w 1825 r. hr. Teodorowi Kellerowi, od którego spadkobierców przechodziły w ciągu ostatnich lat kilkunastu w ręce kilku nabywców; obecnie posiadaczem jest Loewenstern. Obszar dwors. wynosi 39, 128 dzies. Grunt nieprzepuszczal ny, zimny. W folw. Nummern łotew. Numiernie, mającym wyniosłe położenie, glina zamienia się na żyzną glinkę, rodzącą obficie pszenicę, len i koniczynę. Obfitość lasów wiel ka, lubo ostatnimi czasy bardzo je przetrzebio no. Niedawno obfitowały w okazało dęby, li py, wiązy, brzozy, świerki i sosny. Obecnie jest to jedyna część w której się gnieżdżą niedźwiedzie. Sapy i bagnaporosłe mchom, sitowiem i karłowatymi krzewami, są siedli skiem ptastwa wodnego, szczególniej w pobli żu jez. Lubańskiego i nad uchodzącymi do niego rzeczkami. G. Man. Ruslaki, dwór, pow. szawolski, gm. Ligumy, o 22 w. od Szawel Rusle 1. wś, pow. rossieński, par. koltyniańska. 2. R. al Ruszle, dwór nad rz. Kroją, pow. szawelski, gra. i par. Ligamy, o 22 w. od Szawel; gleba urodzajna, własność Leopolda Żukowskiego. Rusmuehle, ob. Kiszewo. Rusnake, al. Rusnache, przedmieście Sere tu, w pow. sereckim. Br. G. Rusnaki al Ruśniacy, ród góralski na ob szarze Beskidu niskiego Karpat wschodnich, od. źródeł Ropy aż po źródła Sanu, pospolicie Czuhońcami al Czuchońcami lub Kurtakami zwany. ob. Górale i Czuchońcy. Br. G. Ruśniak, potok, w obr. Małej Łomny, w pow. cieszyńskim, wypływa z pod Babiego Wierchu 952 mt. , i wpada do Morawki dopł. Łomny. Długość biegu 2 1 4 klm. Rusnówka i Rusnówka Biskupicka, dwie wsie w pow. włodzimierskim, z kaplicami kat, parafii Sielec. Rusocice, ob. Russocice. Rusocice, w XV w. Ruszoczicze wś, pow. krakowski, na lew. brzegu Wisły, tworzącej tu silne wygięcie ku północy. Od płn. otacza wieś las, od wschodu podmokłe łąki oddziela jące od Klokoczyna. Wznies. łąk 218 mt. npm. , wzgórze zaś na północ od wsi 324 mt. Na za chód styka się z południową częścią Kamie nia. E. należą do par. w Czernichowie, mają 169 dm. i 886 mk. ; 881 rz. .kat. i 5 izral Obszar więk. pos. Art. hr. Potockiego wynosi 28 mr. roli, 14 mr. łąk, 48 mr. past. i 701 mr, lasu; pos. mn. ma 400 mr. roli, 64 mr. łąk i 96 mr. past. W dok. z 16 kwiet. 1414 r. Kod. Katedry krak. , II, 391, Mikołaj de Rusocice stwierdza, iż odstąpił częśó rzeki Wisly Piotrowi z Kamienia. Długosz wspomina tę wieś L. B. , III, 143, 188, 189 i 194. W r. 1581 Pawiński, Małop. , 208 był tu łan km. , 8 zagr. rolą, 6 zagr. bez roli, 2 komorn, z bydłem, 1 rybitwa i 1 rzemieślnik. Mac. Rusocin al Russocin dawniej Ruścin wś, domin. i st. pocz. , pow. szremski, o 7 klm. na płn. wschód od Dolska, nad Bystrzykiem, Ruskowie Ruskowo Ruskowola Ruskowy Bród Rusocice Rusnówka Rusocin Ruskowie Ruskuły Russland Rusocin Manastiora Russ Ńeu Russinnen Russendorf Russenau Russell Sudmanten Hans Rusowszczyzna Rusota Rusociny Rusocin dopł. Warty; par. Wieszczyczyn, szkoła i poczta w miejscu, st. dr. żeL w Szremie o 12 klm. R. należał przy końcu zeszłego wieku do Karola Krzyżanowskiego. Wykopaliska z pod R. znajdują się w zbiorach pozn. Tow. Przyj. Nauk. Wś ma 10 dm. , 77 mk. katol. i 72 ha 63 roli, 5 łąk, 1 lasu. Domin. z fol. Feliksowo 1 dm. , 20 mk. ma 13 dm. , 217 mk. kat. i 715 ha 465roli, 34 łąk, 152 lasu. E. Cal. Rusocin i Rusocinek, niem. Russoschin, dawniej R. Gross i Klein, dobra ryc. nad Kłodawą, pow. gdański górny, st. pocz. kol. i par. ew. Pruszcz, 3, 6 klm. odl. , par. kat. św. Wojciech; 348 ha 38 łąki 284 roli. W 1869 r. 198 mk. , 125 kat. 73 ew. , 17 dm. ; 1885 r. 12 dm. , 28 dym. , 201 mk. , 116 kat. , 85 ew. Rusocinek 35 mk. i 4 dm. ; cegielnia, 2 młyny. Od r. 1311 należał R. do komturstwa gdańskiego. Dziedzice wsi należeli do najzamożniej szych rodzin na Pomorzu. Woysław z R. pisze się r. 1296 i 1303 chorążym gdańskim P. U. B. Y. Perlbach, str. 489, 526 i 548; r. 1305 jest on kaszt. puckim, a r. 1306 wysyła go Łokietek razem z komesami Albertym i Bogusa do obrony zamku gdańskiego przeciw Waldemarowi, margr. brandenburskiemu, W wojnie z Krzyżakami, wezwanymi przez polską załogę, dostał się Woysław do niewoli. Jego synowie Piotr i Bartłomiej odziedziczyli rozległe włości, a zakon rycerski nadaje im chełmińskie prawo rycerskie, uwalniając od podatku płużnego. R. 1342 ustępują Gdańszczanom dla założenia nowej dzielnicy kilka łąk. Po śmierci Bartłomieja układa się Piotr z jego dziećmi celem zatrzymania całego majątku w jednym ręku. Dziećmi temi byli Albrecht i jego bracia, z których są znani Seifried i Szczepan. Wówczas R. posiadał Piotr a prócz tego i łąki w nizinach gdańskich, połowę Gołębiowa, pół jeziora w Żąbrczu Sommerkau wsie Gdynią i Gowino w wójtowstwie puckiem, Suleczyn Boleszyn w ziemi chełmińskiej i prawo rybołówstwa we Wiku. Na te posiadłości wystawia mu w. m. Winryk T. Kniprode r. 1365 przywilej. Piotr miał tylko jednego syna Jana, który około r. 1380 założył klasztor kartuzów w dzisiejszych Kartuzach i sprowadził zakonników z Pragi. Zapisał im Gdynią i dokupił jeszcze Stare Czaple i Kiełpin i duże lasy. Potem sam wstąpił do tego klasztoru f 1398. W dokum, napotykamy Barbarę z Rusocina, jako pannę w klasztorze norbertanek żukowskich. R. 1397 występuje jako świadek Fryderyk Frederich z R. , tegoż r. Stefan z R. jako sędzia polubowny ob. Zeitsch. d. Westpr. Gesch. Ver. , XI, str. 56. W czasie 13letniej wojny członkowie rodu. stali przeważnie po stronie Krzyżaków, zwłaszcza Mikołaj, który r. 1454 wezwany aby się połączył z drugimi, taką dał Słownik Geograficzny T. X. Zeszyt 109. odpowiedź Vort üben heren, ich habe yo mynem hern meyster eynen eyt gesworn, und der orden hot nich dirczogen und was ich hebb, das hot der orden meynen eldern gegeben. W końcu po wierzył on dobra swoje Gdańszcza nom i opuścił kraj Script. r. pr. , IT, 405. Ina czej myślał Gabryel z Rusocina von Russcheczyn, który po bitwie pod Grunwaldem się dopominał, aby zamek krzyżacki w Gdańsku wydać królowi III, 486. Jego córka nazy wała się Gritte Małgorzata, jej mężem był Henryk Kockram; druga córka wyszła za Gottschalka Anepull. Jego synem zaś był Mikołaj ob. Zeitsch. d. Westpr. , Gesch. Ver. , VI, str. 134 i Dregera odpisy w Peplinie, str. 55. R. 1710 dawał R. mesznego 1 korzec ży ta i tyleż owsa ob. Wizyt. Szaniawskiego, str. 147. Według taryfy na symplę z r. 1717 płacił R. i Rusocinek 11 zł. 10 gr. ob. Cod. Belnensis w Peplinie, str. 83. Kś. Fr. Rusociny, kol. , fol. i karcz. nad rzką t. n. , pow. piotrkowski, gm. Grabica, par. Krzepczów; kol. ma 31 dm. , 305 mk. , 657 mr. ; fol. 2 dm. , 17 mk. , 325 mr. ; karcz. 1 dm. W 1827 r. było 31 dm. , 231 mk. R. wchodziły w skład dóbr Grabica. Rusota 1. Boguszewce, dobra nad rzką Rusocką, pow. grodzieński, w 1 okr. poL, gm. Hoża, o 11 w. od Grodna, przy linii dr. żeL warszawskopetersburskiej. W 1845 r. wś należała do kapitana Onufrego Boufałła i liczyła wówczas 78 poddanych płci męz. i miała 936 dzies. 2. R. Klasztorna Monastyrska, dobra, tamże, o 10 w. od Grodna. 3. R. Ka mienna, dobra, tamże, o 7 w. od Grodna. 4. R. Kaplica, dobra, tamże, o 6 w. od Grodna. Rusowszczyzna, wś, pow. słucki, w 2 okr. poL kleckim, w okolicy Naczy, ma 10 osad; grunta szczerkowe urodzajne, miejsco wość dość równa, małoleśna. A. Jel. Russeln al. SudmantenHans, wś, pow. kłajpedzki, st. pocz. Carlsberg; 8 dm. , 56 mk. , 176 ha. Russell 1. niem. wś, pow. stołupiański, 7 dm. , 42 mk. , 105 ha. 2. R. , ob. Ruschpelken. Russenau niem. , ob. Rusinowo, Russendorf niem. , ob. Ruszona. Russinnen, obKerren Goerge. RusslandŃeu niem. , wyb. do wsi Willenberg należące, pow. sztumski; 1885 r. 11 dm. , 61 mk. RussManastiora z Lunguszorą, ws, w pow. i obw. sąd. suczawskim, nad granicą mołdawską, na płd. brz, Suczawy, na wschód od Bosańcze. W płn. zach. stronie obszaru leży przys. Lunguszora, na praw. brzegu Suczawy. W 1869 r. było 755 ha 35 ar. , 159 dm. , 763 mk. ; w 1880 r. 181 dm. , 794 mk. ; kat. 18, gr. orm, 754, żyd. 21, inn. wyzn. 1; Niemo. 28, Rumun. 748, innej narod. 18. Par. rz. kat. i gr. kat. w Suczawie, gr. orm. w Russplawalar; st. pocz. Bosancze, st. tel. Suczawa. Własność Salomona Kostinera. Russmoldawitza niem. , ob, Mołdawica Ruska, Russocice, wś i fol, pow. koniński, gm. Władysławów, par. Rusocice, leży tuż pod os. Władysławowem, odl. od Konina 18 w. , posiada kościół par. , gorzelnią i browar 1871 r. . Wś ma 26 dm. , 455 mk; fol. 9 dm. , 13 mk. ; os. prob. 1 dm. , 6 mk. W 1827 r. było 23 dm. , 292 mk. Fol Russocice rozl. mr. 1113 gr. or. i ogr. mr. 445, past. mr. 15, lasu mr. 624, wody mr. 2, w os. mr. 12, nieuż. mr. 15; bud. mur. 9, z drzewa 20; płodozmian 10po lowy; las nieurządzony W skład dóbr E. wchodziły poprzednio Wś R. os. 27, z gr mr. 302; wś Utrata os. 44, z gr. mr. 491; wś Skarbki os. 33, z gr. mr. 530; wś Wandowo os. 10, z gr. mr. 126; wś Amelin os. 14, z gr. mr. 151; wś Małoszyn os. 47, z gr. mr. 638; wś Mikołajew os. 15, z gr. mr. 142; wś Przemysławów os. 13, z gr. mr. 176; wś Karpaty os. 43, z gr. mr. 450; wś Międzylesie os. 29, z gr. mr. 245; wś Polichno os. 19, z gr. mr. 513; wś Emerytka os. 9, z gr. mr. 77; wś Bronisławów os. 11, z gr. mr. 121; wś Maryanowo os. 10, z gr. mr. 122; wś Felicyanowo os. 28, z gr. mr. 43; wś Ignacowo os. 5, z gr. mr. 47; wś Milinów os. 30, z gr. mr. 400; wś Natalin os. 33, z gr. mr. 553; wś Tury os. 49, z gr. mr, 886; os. Głogowo os. 1, z gr. mr. 39; os. Dębocha os. 1, z gr. mr. 10. Jest to dawna siedziba Russockich. Akta konsystorza gnieźn, wspominają już pod 1419 r. kościół par. w R. jako dawny. Zdaje się, że około połowy XVI w. wzniesiono obecny murowany kościół, który wizytacya archidyakona Wincentego de Seve, odbyta w 1608 r. , nazywa dawnym. W 1528 r. ustanowił i uposażył przy tym kościele arcyb. Łaski czterech mansyonarzy. Fundacya ta upadła w XVIII w. dla braku funduszów. Na początku XVI w. pleban posiadał tu dwa łany roli z łąkami i odrębną łąkę śród boru. Łany folwarczne, karczemne i pięć łanów km. dawały dziesięcinaę plebanowi. Wszyscy zaś kmiecie w ogóle dawali meszne po trzy korce żyta i 3 kor. owna z łanu i kolędę po groszu z domu Łaski, L. B. , I, 267, 268. W 1579 r. Grzegorz Rusocki miał 5 łan. , 2 zagr. z rolą, 2 zagr. bez roli, 5 komor, bez bydła, 1 rzem. Pawiński, Wielk. , I, 236. Dobra te około 1765 i do połowy obecnego stulecia zostawały w ręku Gurowskich. Na obszarze głównego folw. utworzono kol. Alinia i oddzielono folw. Maryantów. R. par. , dek. koniński, 3710 dusz. Br. Ch. Russów, wś, kol. i folw. , pow. kaliski, gm. Zborów, par. Tykadłów, odl 11 w, od Kalisza; wś z kol mają 24 dm. , 234 mk. ; fol 12 dm. , 79 mk W 1827 r, 27 dm. , 214 mŁ W 1884 r. folw. Russów rozl. mr. 800 gr. or. , i ogr. mr. 737, łąk mr. 19, nieuż. mr. 44; bud. mur. 9, z drzewa 9; płodozmian 14polowy; wiatrak. Wś R. os. 3, z gr. mr. 24; wń Tykadłów ob. 40, z gr. mr. 229. Jest to dawna wieś kró lewska. Miała ona już w XV w. kościół para fialny; dla szczupłych dochodów parafia zo stała włączona do Tykadlowa już w końcu XVII w. W 1754 r. ks. Przanownki, prob. ty kadłowski, odnowił tutejszy kościołek dre wniany, który w końcu zeszłego stulecia po padł w ruino i został rozebrany. Całą parafią stanowił sąm K. Pleban w X. V w. miał tu dwa łany, dwa ogrody, pobierał od każdego łanu kmiecego po dwie miary zboża owna i żyta, od każdej rodziny po groszu za meszne. Ponieważ iolwark nie byt uprawiany, dzienięciny nie dawauo Łaski, L. B. , 11, 80. W 1579 r. U. własność Rafaela z Leszzna, miała 13 łan. , 2 sołtysie łany, karczmę z 3 4 łan. , 4 zagr. Pawiński, Wielkp. , I, 127. Jako kró lewszczyzna płaci w XVIII w. kwarty zł. 1600. Tu urodził się w 1813 r. Edmund Sta wiski, zasłużony pracownik na polu dziejów polskiego rolnictwa. Br. Ch. Russów, ws, pow. śmatyński, o 8, 5 klm. na płn. od Śniatynia rzym. kat. par. , w naj urodzaj niej szej części Pokucia. Granice wschod. Stecowa, płd. Potoczek i Bełełuja, zach. Krasnostawce, płn. Podwysokie. Obszar dwors. 620, włośc. 2271 mr, W 1857 r. 1018 mk. , w 1880 r. w gm. 1155, na obsz dwor. 90; rzym. kat. 9; gr. kat. par. w miejscu, dek. Sniatyń, ustanowiona 1730 r. Cerkiew dre wniana N. P. Maryi, wystawiona 1885 r. , me tryki ma od 1730 r. , dusz 1248; szkoła etat. systemiz. 1884 r. Właśc. pos. dwor. Józef Teodorowicz. B. IL Russ pe Boul, wś, pow. i obw. sąd. kimpoluński, na płn. od Kimpolungu, w dorzeczu Mołdawicy. W 1869 r. było 9130 ha 84 ar. obBzaru. Wzdłuż płn. zach. granicy płynie pot. Demakusza dopł. Moławicy; środkowy obszar zraszają pot, Walkan z dopł. Czekanem, Kremeniötym, naHiępuie Boul z dopł. Jevoną i Trifu, wrenzeie pot. Wanyl; wszystkie podążają do pobliftkiej Mołdawicy. Główna częśó wsi legia w dolinie pot Jevony. W płn. zaeh. stronie wznosi się lesisty dział Demakusza 919 mt. ; od niego na płd. szczyt Feredeu 1380 mt. nad żródłami pot. Kremenistego. Wzdłuż płd. zach. granicy rozpościera się grzbiet Obczyna Feredeu ze szczytem Kurmatura Boul 1040 mt. ; między pot. Boni a Wasylem dział górski Magóra 1206 mt. ; między pot. Boul a Jevoua szczyty Faehieet 820 mt. , JeYona 1274 mt. , Pausa 1377 mt. , Pallin 1177 mt. , Sentor 934 mi, Russ pe Boul Russów Russocice Russmoldawitza Russmoldawitza Rustejkowszczyzna W t. 1869 było 156 dm. , 724 mk. ; w 1880 r. 170 dm. , 729 mk. ; gr. orm. 704, żyd. 25; Niemców 17, Rusinów 711, Rumunów 1. Szkoła ludowa jednoklasowa. Stacya pocz. Watra Mołdawicą, st. tel. Warna. Własność fundusz relig, gr. orm. Od r. 1880 stanowi parafią samoistną. Cerkiew gr. orm. p. w. św. Barbary, drewniana, z 1821 r. Parafia obejmuje 761 dusz. Kopalnie żelaza i huty żelazne. W r. 1841 dostarczyły tutejsze huty sztab żelaznych wagi 3599 cetn. Br. G, Russplawalaz wś paraf. , pow. i obw. sąd. suczawski, leży na płd. od Sekuryczen, płd. granica przytyka do Multan. W r. 1869 obszar R. obejmował 1596 ha 37 ar. ; było tu 137 dm. , 764 mk. W 1880 r. 163 dm. , 738 mk. ; kat. 16, gr. orm. 712, żyd. 10; Niemców 22, Rumunów 723, innej narod. 3. Cerkiew gr. orm. p. w. archaniołów Michała i Gabryela, drewniana. Do par. należą Rusmanastio ra, Lunguszora i Russpojeny; w ogóle 1805 dusz. St. pocz. Bosańcze, st. tel. Suczawa. Własność Michała i Józefa Prunkułów. Russpojeny al. Ruspojenille z Teodorówką i Guramiresi, wś, pow. i obw. sąd. suczawski, tuż nad granicą mołdawską, na praw. brzegu Suczawy. W r. 1869 obszar wynosił 762 ha 4 ar. , było 45 dm. , 198 mk. W 1880 r. 38 dm. , 171 mk. ; w Guramiresi 3 dm. , 11 mk. ; w Teodorówce 4 dm. , 18 mk. Guramiresi i Teodorówka stanowią obszary dworskie. Co do religii było kat. 1, gr. orm. 187, żyd. 12; Niemc. 12, Rus. 5, Rumun. 133. Par. rz. kat. i gr. kat. w Suczawie, par. gr. or. w Russplawalar. St. p. Bosancze, st. tel. Suczawa. Własność dra Edmunda Friesela i Salomona Kostinera. Br. G. Rustejkany, wś, pow. kowieński, w 1 okr. pol. , o 44 w. od Kowna. Rustejki 1. wś, pow. nowoaleksandrowski, w 1 okr. poL, gm. Bachmaty, o 12 w. od Nowoaleksandrowska. 2. R. , wś, pow. szawelski, gm. Kurszany, o 77 w. od Szawel. Rustejkiszki 1. wś, pow. wileński, w 2 okr. pol. , gm. Muśniki, okr. wiejski Poszyrwińcie, o 5 w. od gminy, U dusz rewiz. ; należy do dóbr Wybrance, Łukaszewiczów. 2. B. , wś, tamże, okr. wiejski i dobra Jasińskich Narwidziszki, o 3 w. od gminy, 6 dusz rewiz. Rustejkowszczyzna, dobra, pow. kowieński, w 1 okr. poL, o 34 w. od Kowna. Rustorba, rzka, lewy dopływ Suczawy, tworzy wschodnią granicę gm. Mitoki, w pow. suczawskim, a zarazem oddziela na przestrze ni 10 klm. Bukowinę od Mołdawii. Płynie na płd. i pod Ickanami Nowymi uchodzi do Su czawy. Długość biegu 10 klm. Br. G. Rustów, w XVI w. Rostowo i Rostowko, wś i fol. , pow. kutnoski, gm. Krzyżanówek, par. Łęki, odl. 8 w. od Kutna, ma 10 dm. , 93 mk. W 1827 r. było 10 dm. , 155 mk. Folw. Rustów 1886 r. rozl. mr. 339 gr. or. i ogr. mr. 269, łąk mr. 36, , pastw. mr. 16, łasu mr. 12, nieuż. mr. 6; budowli murowanych 2, z drzewa 13. Do włościan należy 20 mr. W XVI w. dziesięciny z całego R. szły dla pleb. w Łękach Łaski, L. B. , II, 490. Br. Ch. Rustweczko al. Rostweczko, wś, pow. mościski, 7 klm. na płd. zach. od sądu pow. , urz. pocz. , st. kol. i tel. w Mościskach. Na płn. leży Trzcieniec, na wschód Czyszki, na płd Hankowice, Myślatycze i Koniuszki Na nowskie, na płd. zach. Balice. Wieś leży w dorzeczu Wisły za pośrednictwem potoku. podążającego do pot. Riczki dopł. Siekanicy, uchodzącej do Wiszni. W płn. wsch. stronie wznosi się punkt jeden do 235 mt. Własn, więk. Józefa Rozborskiego ma roii or. 303, łąk i ogr. 91, pastw. 6, łasu 70; wł. mn. roii or. 148, łąk i ogr. 32, pastw. 8 mr. W r. 1880 było 47 dm. , 215 mk. w gm. , 4 dm. , 41 mk. na obsz. dwor. ; 217 obrz. rzym. kat. , 20 gr. kat. , 19 izrael. ; 250 Polaków, 6 Niemców. Par. rzym. i gr. kat. w Myślatyczach. Rustyniki, wś, pow. rossieński, par. betygolska. Rusywel, Rusiwl, w dok. mylnie Rusiul, wś nad rzką Załuża, pow. ostrogskie o 4 w. na płn. wschód od Ostroga, pomiędzy dwoma wyniosłościami położona, posiada cerkiew parafialną i szkółkę wiejską, młyn wodny na stawie. Wś ogromna, gleba urodzajna, obfitość łąk i wypasów. Lud zamożny, trudni się uprawą roii i chodowla inwentarza. Wszyscy włościanie mają dość rozległe sady przy osadach. Przy drodze z R, do Turowa znajduje się kilkanaście mogił, zwanych przez lud mogiłami rycerskiemi i pochodzących z czasów wojen kozackich za Chmielnickiego. W końcu zeszłego wieku wś należała do klucza nowomalińskiego Jana Malińskiego; w ostatnich czasach była własu ością zmarłego w Bzy mie rzeźbiarza Oskara Sosnowskiego. Z. Róż. Rusz, częśó Mitoki, w pow. suczawskim. Ruszajny; dok. Rueschenhagen al. Russchenhain, wś na pol. Warmii, pow. olsztyńskie tuż przy Wartemborku parafia. W r. 1336 dokumentem z 10 maja upoważnia Henryk de Lutir, advocatus episcopi Warmiensis hone stum virum Lodwicum do założenia wsi na prawie chełmińskiem. Wieś ma 40 włók Lodwicus otrzymuje każdą dziesiątą wraz z sołectwem i pilawem trzymania karczmy, w której wolno mu mięso i chleb sprzedawać. Mieszkańcy otrzymują 17 lat wolności, od ośmnastego płacą czynszu 1 2 marki gotówką. Sołtys ma prawo niższych sądów, adwokat biskupi zaś wyższych. Wolno sołtysowi także łowić ryby w jeziorze Dobrin, Pisse, Worit Russ-plawalaz Russ Rustejkany Rustejki Rustejkiszki Rustorba Rustów Rustweczko Rustyniki Rusywel Rusz Ruszajny Ruszbak Ruszcza Ruszbak i rzeczce Dobringe. W r. 1482 nadaje biskupi Mikołaj T. Tungen całą wieś miastu Wartembork zapisem z 25 stycznia na prawie cheł1 mińskiem, za roczny czynsz 14 marek. Wieś do dziś polska. Ad N Ruszbak, ob. Drużbaki. Ruszcza 1. Dolna, wś i fol. nad rz, Wisłą, pow. sandomierski, gm. i par. Połaniec, odl. od Sandomierza 45 w. , ma 65 dm. , 451 mk. W 1827 r. było 14 dm. , 280 mk. Dobra Ruszczą Dolna składały się w 1867 z folw. R. Dolna i Rybitwy, rozl. dominialna mr. 1722 gr. or. i ogr. mr. 723, łąk mr. 79, past, mr. 177, łasu mr. 269, zarośli mr. 284, nieuż. mr. 190. Sam folw. R. ma około 700 mr. Wś R. Dolna os, 51, z gr. mr. 384; wś Rybitwy os. 31, z gr. mr. 176. W XV w. własność Jana Biechowskiego h. Powała, miała 7 półłan. , z których dziesięcinę wartości 5 grzywien, płacono bisk. krakowskiemu. Dwa folw. rycerskie dawały dziesięcinę, wartości 3 grzywien pleb. w Połańcu Długosz, L. B. , II, 449, 451. 2. R. Płaszczyzna, wś i fol, pow. sandomierski, gm. Łoniów, par. Sulisławice, odl. od Sandomierza 21 w. , ma 21 dm. , 184 mk. W 1827 r. było 22 dm. , 127 mk. Dobra R. Płaszczyzna składały się w 1885 r. z fol. R. Płaszczyzna i Polesie, rozl. mr. 597 folw. R. Płaszczyzna gr. or. i ogr. mr. 356, łąk mr. 16, pastw. mr. 1, łasu mr. 63, nieuż. mr. 19; bud. mur. 6, z drzewa 16; płodozmian 6 i 8polowy; folw. Polesie gr. or. i ogr. mr. 86, łąk mr. 2, pastw. mr. 52, nieuż. mr. 3; bud. z drzewa 3; płodozmian 6 i 8polowy. Wieś R. Płaszczyzna os. 21, z gr. mr. 69; wś Nietuja os. 6, z gr. mr. 107. Jest to starożytna osada. W 1827 r. o 900 sążni od wsi, w kierunku ku wsi Bukowa, rozkopano nasyp piaszczysty, z którego wydobyto bogaty zbiór różnych przedmiotów z epoki przedhistorycznej ob. Lelewel, Polska wieków średnich, I, 413, Poznań 1846. Rektor krzyżowców z Zagości, nie mogąc poradzić sobie ze szkodnikami, którzy mu pustoszyli wś R. , należącą do togo zgromadzenia, oddaje ją w 1248 r. za pozwoloniem bisk. Prandoty, dziekanowi sandomierskiemu w zamian za dziesięciny z Winiar. W potwierdzeniu dóbr i praw kollegiaty sandomierskiej przez Loszka Czarnego w 1284 r. wymieniona jest i Ruszcza, W 1366 r. Kazimierz W. dozwala R. wraz z innemi wsiami przenieść na prawo niemieckie Kod Małop. , I, 36, 126, 337. W XV w. dziekan miał tu 6 łan. km. , z których płacono rocznie jedną grzywnę, łąkę, którą kmiecie kosili, karczmę płacącą 1 seksagenę. Dziesięcina snopowa należała do dziekanii sandomierskiej, jak również dziesięcina z roii karczmarskiej, razem wartości 7 grz. Mniejsza część wsi należała ad Szagneum i Oszkam h. Rawa; ius w niej folwark i kmiecie dawali dziesięcinę do Skotnik, z 2 folw. rycerskich do Sulisławic Długosz, L. B. , I, 313, II, 319, 349. W r. 1578 dziekan sandomierski miał 3 osad. , 1 1 2 łan. , 1 kom. biedny. Zbigniew i Krzy sztof bracia Rusieccy mają 6 oiad. , 3 łan. , 4 komor, biednych A. Pawiński, Małop, str. 168, 458. Br. Ch. Ruszcza, w dok. Ruszcza, Ruysca, Ruszcza, Rusziecz, wś, pow. krakowski, wznies. 221 mt, n. p. m. , w okolicy lekko falistej, z półn. strony gościńca z Krakowa do Cła, na granicy królestwa polskiogo, pod 37 47 dłg. wsch. od F. i 50 5 30 płn. szer. Naziom podnoBi się w stronę północną, opada zaś ku zachodowi na 209 mt. a ku wschodowi ku granicy a 204 mt. n p. nu Starożytna ta onada ma piękny murow, kościół, kaplicę, obHzcrny dwor z oficyną, 39 dm. włośc. Ludność dworu Pawła Popiela składa się z 63 onób, wsi z 252 mk. ; 236 rz. kat. i 16 izrac L Należą do gm. przysiołki Kępa, Wola i Przylasek Rusiecki, położone nad Wisłą i Olszą. Gmina ma szkołę ludową; urz. poczt. w Plcszowie 3, 8 klm. . Posiadłość większa wynosi 293 roii, 16 łąk i 3 mr. pastw, ; mniejsza posiadł. 176 roli, 7 łąk i 12 mr. pastw, Gleba składa się z glinki urodzajnej. Starożytno gniazdo Klemensa z Ruszczy, wojów. krakowskiego, założyciela klasztoru staniątockiogo, ma jcdnę z najdawniejszych parafii. Akt erekcyi tak zetlał i zniszczał, że odczytać go nic można Prof, Łepkowski Roczn. Tow. nauk, krak, 1861, str. 165 odczytał rok 1312, przypuszcjzają jednak, że parafią utworzono przed r. 1217. Najdawniejszym dokumentem jest przywilej Bolesława Wstydliwego z d. 3 czerwca 1250 Kod. dypl, Małop. , ed. Piekosińskiego, II, 80, w którym książę dozwala Klemensowi, synowi Sulisławą, woj. krak. , polować na bobry w dziedzicznych wsiach Ruszczy, Branicach i Brzegach i z r. 1252 ibid. , 86, w którym książę wynagradzając Klemensa, woj, krak. , za uwolnienie go z niewoli u ks, Konrada i za pokonanie Konrada pod Suchodołem, nadał mu bardzo rozlegle prawa, między niemi budowania zamków, zakładania wsi, prawo siuzonia u obcych książąt, sądownictwo a wreszcie wolność od wszelkich powinności i podatków ze wszystkich posiadtosci. W obydwu dokumentach nie ma wzmianki o parafii. W Kod. dypl, katedry krak. II, 293 podany jest dyplom z mylną datą 5 gru, duia 1403 r. , w którym bisk. krak. Piotr potwierdza nadanie mansyonarzy przez Wierzbiętę z Branic. W tym dokumeneie jest przytoczony dokum. z ll grudnia 1403 r. Piotra, rektora połowy kościoła, w którym zrzeka się dziesięciny snopowej z Mikluszowic na rzecz rektora szkoły i 3 wikarych. Wkrótce potem w r. 1417 Ruszcza wybudował Piotr Wierzbięta, cześnik krak. , ststa sanocki, stojący dotąd kościół, ze sklepieniem ostrołukowom w prezbiteryum, a może tylko boczną nawę, co stwierdza dokum. bisk. Wojciecha Jastrzębca z tegoż roku. Nawę środkową uważa prof. Łepkowski za pochodzącą z XVII w. Na prośbę Unisławy, wdowy po Jakubie, sędzim sandomierskim, nadała wsi prawo magdeb. 12 czer. 1373 r. Elżbieta, królowa węg. i poL Kod. Małop. , I, 378. Po wybudowaniu nowego kościoła zamienił Wierzbięta parafią na kolegiatę, złożoną z proboszcza, scholastyka, prebendarza, czterech mansyonarzy i rektora szkół. Uposażenie potwierdził biskup krak. Wojciech dyplomem z 10 maja 1417 Kod. dypl. kat. krak. , 420, ale już w kilka dni później pomnożył Wierzbięta wraz z żoną Dorotą uposażenie mansyonarzy o 12 grzyw. , które miało płacić 6 kmieci z Branic, co bisk. Wojciech zatwierdził ibid. , 426 dokumentem z 24 maja 1417 r. W regest, pobor, z 1490 r. podano R. w par. Górka Gorka paro. chialis wraz z wsiami, które dziś wchodzą do par. Ruszcza Małop. , Pawiński, 943. W r. 1581 własnośc Stanisława Brańskiego, miała 2 łany kmiece, 2 zagr. bez roli, 3 komor, bez bydła, 2 rzem. , 2 zagr. pleban. Pawiński, Małop. , str. 6. W 1739 r. zniósł bisk. Jan Aleks. Lipski, na prośbę Jana Klemensa hr. na Ruszczy, prebendę dwóch kanoników, ponieważ nie wystarczało dawne uposażenie; pozostała tylko prepozytura złożona z 4 wikarych, zniesiona dopiero w XIX w. W kościele, którego widok rytował Kielesiński zbiory po ś. p. G. Pawlikowskim, znajduje się za wielkim ołtarzem grobowiec, w kształcie gotyckiej kaplicy, Stanisława i Katarzyny Badenich z XIX w. . Z zabytków przeszłości godne uwagi witraźe w jednem oknie i kilka pomników. Najdawniejszy Wierzbięty z Branic jest obrazem, z napisem gotyckim w otoku z r. 1425 odtworzony we Wzorach sztuki średniowiecznej, Nr 1. Naprzeciw niego wisi na ścianie starożytny obraz św. Grzegorza. Kamienny pomnik Piotra Wierzbięty przedstawia rycerza w zbroi; prócz tego są marmurowe płyty z napisami grobowemi dziedziców Krzysztoforzyc z r. 1599, ks. Ogonowskiego z r. 1679, Sebastyana Wolfowicza Betnowskiego z r. 1694, Kalinowskiego z r. 1668, Jerzego Teleszewskiego z r. 1618, przełożonych kolegiaty. Par. należy do dyec. krakowskiej, dek. bolechowskiego, i obejmuje Branice, Chałupki, Dojazdów, Holendry, Kępę Rusiecką, Krzysztoforzyce, Las Wyciąski, Łuczanowice, Przylasek Rusiecki, Stryjów, Wadów, Wyciąże i Wolę Rusiecką. Graniczy na zach. z Luboczą i Pleszowem, na płn. z Wadowem i Węgrzynowicajni, na wschód z Kościelnikami a na płd. z Branicami i Wy ciążem. Mac. Ruszcza al. Rujsca, urzęd. Rujsce, dawniej Ruysee, dok. Ruscha r. 1218, Enscza r. 1352 1580, Rusca r. 1355, 1618 i 1793, Ruscze r. 1387 89, Euiscza r. 1580, fol. w pow. średzkim, o 6 1 2, , klm. na wschód od Kostrzy na, poczta i st. dr. żeL, na granicy pow. hi storycznych poznańskiego, gnieźnieńskiego i pyzdrskiego; par. i okr. domin. Iwno; 4 dm. , 58 mk. i 305, 39 ha 10213 roli, 14, 04 łąk 18640 lasu, 1, 80 nieuż, i 102 wody; czysty dochód grun. 2104 mrk 1884; właścicielem jest Jozef hr. Mielżyński. W r. 1218 biskup poznański Paweł przekazał dziesięcinę z R. poznańskim kawalerom św. Jana Jerozolim skiego; z R. pisali się Floryan w r. 1352, Swiętosław r. 1355, Paweł r. 1387, Mikołaj r. 1389, Nastka i Sędziwój w r. 1393 Kod. Wielkop, i Akta gr. pozn. . W r. 1580 było 2 łany osiadł. , 1 zagr. i komor. ; w r. 1618 po siadał na R. Krzysztof Iwiński 3 półłanki; później dziedziczyli Krzyccy. Z nich kaszte lanowa krzywińska wiodła spory graniczne około 1773 r. z Tarniną, stolnikową poznań ską Konstyt, sejm, II, 260, E. Cal Ruszczany, wś, pow. białostocki, w 2 okr. poL, gm. i par. Choroszcza, o 13 w. od Białegostoku; niegdyś własność klasztoru dominikanów w Choroszczy. Ruszczyce 1. wś, pow. wilejski, w 1 okr. poL, o 46 w. od m. Wilejki, przy dr. pocztowej z mka Sosienki do granicy pow. borysowskiego, ma 15 dm. , 203 mk. ; własność żydów rolników w 1866 r. . 2. R. , wś włośc. nad rz. Niewierką, pow. wilejski, w 1 okr. poL, o 27 w. od m. pow. Wilejki, przy b. dr. pocztowej z Wilna do Mińska, ma 25 dm. , 265 mk. prawosł. 3. R, , ob. Ruczyca. Ruszczyn, wś i fol. nad rz. Widawką, pow. piotrkowski, gm. i par. Kamieńsk; wś ma 27 dm. , 282 mk. , 431 mr. włośc; fol. 3 dm. , 32 mk. , 404 mr. Wchodził w skład dóbr Kamieńsk. W 1827 r. 22 dm. , 155 mk. W XVI w. dziesięciny z R. idą dla kanonii i prebendy gnieźn. , zaś pleban w Kamińsku pobiera. tylko kolędę Łaski, L. B. , I, 503. R. należała do Aleksandra Koniecpolskiego, wojew. sieradzkiego, który tu w r. 1609 życia dokonał. Ruszczyńska Piła, pow. piotrkowski, ob. Pila 7. . Ruszczyny, pow. ciechanowski, ob. Mile wo 3. . Ruszczyzna, część Uherec Niezabitowskicb, pow. gródecki. Ruszelczyce, ruskie Ruszeltyczi, wś, pow. przemyski, 21 klm. na zach. od sądu powiat. w Przemyślu, 4 klm. od urz. poczt. w Krzywczy nad Sanem. Na wschód leżą Średnica, Wola Krzywiecka i Krzywcza, na płd. Chy Ruszczyce Ruszczyn Ruszczyny Ruszelczyce Ruszczyzna Ruszczany Ruszcza rzyna i Bachów, na zach. Babice i Skopów, na płd. Wola Węgierska pow. jarosławski. Płd. część wsi przepływa San, tworząc granicę od Bachowa. Do Sanu podąża potok z płd. stoku wzgórza Buczacz 288 mt. wys. . Na praw. brzegu potoku wznosi się wzgórze do 371 mt. , na lewym do 363 mt. Płd. część wsi przebiega gościniec przemyskodubiecki. Przy gościńcu leżą zabudowania wiejskie. Własn. więk. Stanisława hr. Konarskiego ma roii or. 259, łąk i ogr. 46, past. 18, łasu 501 mr. ; wł. mn. roii or. 360, łąk i ogr. 45, past. 73, łasu 85 mr. W r. 1880 było 103 dm. , 621 mk. w gm. , 5 dm. , 41 mk. na obsz. dwor. ; 162 obrz. rz. kat. , 430 gr. kat. , 70 izrael. ; 191 Polaków, 471 Rusinów. Par. rz. kat. w Krzywczy, gr. kat. w Skopowie. We wsi jest cerkiew p. w. Zmartwychwstania. Ruszendorf, po łotew. Krewciwmujża, wś, pow. dyneburski, do Kryżborka należąca. Na miejscu dzisiejszego R. stał niegdyś gród zbudowany przez Rossyan, który u Łotyszów nosił nazwę Krzywcima pile. Ruszenice, w XVI w. Ruschinicze, wś i fol. nad rz. Czarną, pow, opoczyński, gm. Macho ry, par. Skórkowice, odl. od Opoczna 21 w. , od Piotrkowa 35 w, , posiada pokłady kamie nia budulcowego, młyn wodny, fryszerkę o 2ch kuźnicach, 34 dm. , 296 mk. W 1827 r. było 47 dm. , 292 mk. W 1875 r. wyrobiono żelaza kutego 3400 pudów. Fol. R. w 1873 r, rozl. mr. 1725 gr. or. i ogr. mr. 696, łąk mr. 155, past. mr. 163, łasu mr. 648, nieuż. mr. 62; bud. mur. 5, z drzewa 13; płodozmian 10polowy, las nieurządzony. Wś R. os. 32, z gr. mr. 273; wś Tomaszów os. 10, z gr. mr. 124; wś Siediew os. 20, z gr. mr. 143. W XVI w. dziesięcina, wartości do 6 grzywien, szła dla kanonii kurzelowskiej, tamże dawano za kono pną po 2 gr. z łanu, co przynosiło niekiedy do 20 gr. Łaski, L. B. , 1, 553. Według reg; pobor. pow. opoczyńskiego z r. 1506 część R. , własność Jadwigi z R. , płaciła poboru gr. 7 den. 9. R. , Mydliborz, Skornica i inne, wła sność Andrzeja Giżyckiego, płaciły poboru 7 grzyw. gr. 20 den. 2. W r. 1577 Adam i Zy gmunt Drzewieccy mieli 6 3 4 łan. , 8 zagr. z rolą, 6 zagr. Grzegorz Russiński posiadał 3 4 łanu, 2 zagr. z rolą, 1 zagr. Adam Russieński miał 3 4 łanu, 2 zagr. z rolą, Kuźnica zwana Machor, kół 3, robot. 4 Pawiński, Małop. , 288, 482, 483. Br. Ch. Ruszew al. Hruszew, wś nad strugą Szalbienką, pow. rzeczycki, w 4 okr. pol. rzeczyckim, gm. Maładusz, ma 10 osad; miejscowość nizinna, odosobniona; grunta lekkie. A. Jel. Ruszki 1. wś i fol, pow. sochaczewski, gm. Rybno, par. Giżyce, ma 291 mk. , 1162 mr. dwor. , 15 os. i 23 mr. włośc. Fol. R. wchodzi w skład dóbr Giżyce. W 1827 r. było 16 dm. , 144 mk. , par. Rybno. 2. R. , fol, pow. kutnoski, gm. Wojszyce, par. Bedlno, odl 9 w. od Kutna, ma 7 dm. , 63 mk. W 1827 r. było 8 dm. , 66 mk. W 1887 r. fol R. lit. A B rozl. mr. 294; gr. or. i ogr. mr. 282, łąk mr. 1, nieuż. mr. 11; bud. mur, 4, z drzewa 9; płodozmian 11polowy. W XVI w. R. należały do całej grupy drobnych osad szlacheckich w par. Bedlno. Ról kmiecych było tu bardzo mało. Dziesięcina szła do Bedlna Łaski, L. B. , II, 493. 3. R. , wś i dobra, pow. nieszawski, gm. Osięciny, par. Kościelna Wieś, odl 22 w. od Nieszawy, leży nad doliną Bachorzy, ma 285 mk. W 182T r. było 20 dm. , 138 mk. W 1885 r. fol R. z attyn. Donaj rozl. mr. 547 gr. or. i ogr. mr. 407, łąk mr. 21, past. mr. 102, nieuż. mr. 17; bud. mur. 14, z drzewa 1; wiatrak. W skład dóbr poprzednio wchodziły wś R. os. 61, z gr. mr. 137; wś Krotoszyn os. 40, z gr, mr. 74; wś Pocierzyn os. 22, z gr. mr. 30. Znajduje się tu kaplica drewniana p. w. św. Trójcy, wystawiona w r. 1743 przez o wczesnych dziedziców Kazimierza i Teresę z Biesiekierskich Umińskich. Kaplica ta administrowana jest przez proboszcza Kościelnej Wsi. 4. R. , pow. ciechanowski, ob. Mieszki 5. . Br. Ch. Ruszki, wś rząd. , pow. dzisieński, w 2 okr. pol, o 93 w. od Dzisny, 9 dm. , 62 mk. Ruszkinowce al Ruszkinowiec, Ruszkin, niem. Rissdorf al Riesdorf, węg. Ruszkinóc, dok. Villa Rusquini, Villa Ruesken, Villa Rusnicz, miasteczko w hr. spiskiem, w pow. lewockim, nad pot. Ruszkinowskim, w okolicy podgórskiej, 8 klm. na płn. wschód od Lewoczy i tyleż na płd. wschód od Kieżmarku, W 1880 r. miało obszaru 3121 katastr, sążni kwadr. ; 135 dm. , 614 mk. Niemców. Sąd pow. w Lewoczy, urz. podat, w Kieżmarku. R. istniał już r. 1248, powstał prawie jednocześnie z Wielką Łomnicą i Lubica al Lipicą. Jak Genersich twierdzi, była to bogata osada handlowa przed napadami Tatarów. W r. 1277 tamtejsi Sasi mieli spór o granice z kapitułą. Pożary i rabunki przez Kuruców 8 czerwca 1679 r. dały się osadzie we znaki. Kościół par. kat. fundowany r. 1264. Metryki chrztu od 1691 r. , ślubów od 1677 r. , zmarłych od 1691 r. Kościół p. w. św. Agnieszki. Do par. należy wieś Dworzec. Cała parafia liczy rz. kat. 430, prot. 474, gr. kat. 3, nieun. 44, żyd. 23, razem 974, z czego na R. przypada rz. kat. 222, gr. kat. 2, prot. 360, nieun. 25, żyd. 18, razem 627 w r. 1878. Jest też kościół ewang. , założony r. 1573; metryki pochodzą z r. 1783. W r. 1880 było prot. 380; uczniów 48. Dzisiejszy kościół odnowiony i poświęcony 14 paździer. 1801. Spalił się w r. 1839 i 1863. Wzniesienie 754 mt. St. p. Lewocza. Ruszkinowski al. Ruskiński potok, niem. Ruszendorf Ruszkinowce Ruszki Ruszew Ruszenice Ruszendorf Ruszkinowski Ruszków Ruszkowice Ruszkówek Ruszków Rissdorferhach, powstaje w Beskidzie spiskim, dwiema strugami, zachodnią w obrębie gm. Hradyska, z pod góry Sarniej Rehberg, 949 mt. , wschodnią w gm. Lewocza hr. spiskie, z pod góry Knoepfchen 850 mt. . Obie łączą się u zejścia granic Lewoczy, Hradyska i Ruszkinowiec. Odtąd płynie potok na płn. zachód przez Ruszkinowce a na obszarze Li picy wpada z praw. brzegu do Lubicy. Od wschodu wznoszą się szczyty lesiste Spitzen 968 mt. , Gehol 1060 mt. , Mittelster Grund 1044 mt. , a od zach. Spiessberg 916 mt. , Neufuhr 893 mt. , Drei Viertel 886 mt. i Holzberg 829 mt. . Źródła leżą 900 mt. npm. , ujście 663 mt. npm. Długość biegu 8 klm. Pędzi młyny wodne. Br. G. Ruszków 1. wś i kol. włośc, pow. gostyński, gm. Skrzany, par. Solec, przy drodze z Krośniewic do Gostynina odl. 6 w, posiada szkołę początkową, U dm. , 267 mk. , 600 mr. W 1827 r, 7 dm. , 62 mk. 2. R. , pustka należąca do fol. Dąbie, w pow. łęczyckim. 3. R. , wś, fol. i kol. , pow. kolski, gm. Kościelec, par. Dobrów, odl. 5 w. od Koła. Wś ma 21 dm. , 129 mk. ; kol. 43 dm. , 429 mk. ; fol. 6 dm. , 62 mk. W 1883 r. fol. R. dwór z nomenkl. Lemiesz rozl. mr. 223 gr. or. i ogr. mr. 53, łąk mr. 47, past. mr, 90, lasu mr. 15, wody mr. 2, nieuż. mr. 14; bud. mur. 4, z drzewa 6; są pokłady torfu. Wś R. 08. 70, z gr. mr. 570; wś Łąka os. 25, z gr. mr. 93; wś Police Mostowo os. 10, z gr. mr. 345. Dziesięcina z całej wsi szła dla pleb. w Dobrowie; kmiecie dawali jeszcze dziesięcinę lnianą i kolędę Łaski, L. B. , I, 252. W 1579 r. R. , w par. Dubrowo, miała 7 łan. ,; 4 zagr. bez roli Pawiński, Wielkop. , I, 225. R. w obecnem stuleciu był własnością Antoniego Morzyckiego, wzorowego gospodarza i pracownika w zakresie gramatyki polskiej. Posiadał on tu bibliotekę i zbiory archeologiczne. 4. R, wś i fol. nad rzką Żegliną, pow. sieradzki, gm. Barczew, par. Brzeźnio, odl. od Sieradza 12 w. Ws ma 19 dm. , 233; mk. ; fol. 2 dm. a wraz z fol. Stefanów 44 mk. W 1827 r. 17 dm, , 141 mk. Dobra R. składały się w 1874 r. z attyn. Ruszków, fol. Stefanów, rozl. mr. 684 attyn. R. mr. 16, bud. j z drzewa 4; fol. Stefanów gr. or. i ogr. mr. 448, łąk mr. 26, past. mr. 3, lasu mr. 151, nieuż. mr. 40; bud. mur. 1, z drzewa 6; płodozmian 11polowy, pokłady wapna. Wś R. os. 29, z gr. mr. 167; wś Stefanów os. 47, z gr. mr. 843. W XVI w. dziesięciny z fol. szły dla plebana w Brzeźnie, łany kmiece dawały kanonii gnieźnieńskiej, plebanowi zaś kolędę po groszu z łanu Łaski, Lib. Ben. I, 421. W 1553 roku było 3 łany, w 1576 r. 3 1 3 łanów Pawiński, Wielkopol. , II, 218. W 1599 r. Buszków należał do Andrzeja Ruszkowskiego wraz z Barczewem i Złoczewem. 5. R. ,, wś i fol. i R. Poduchowny, wś, pow. opa towski, gm. Sadowie, par. Ruszków. Odl. od Opatowa 7 w. , posiada kościół par. drewnia ny. R. ma 20 dm. , 151 mk. , 156 mr. dwor. , 249 mr. włośc; R. Poduchowny ma 7 dm. , 124 mk. , 77 mr. włośc W 1827 r. było 21 dm. . 1ll mk. Pierwotnym założycielem ko ścioła był podobno jakiś Bartłomiej Rokosz, dziedzic R. w 1313 r. Był on filią parafii Wszechświęte. W drugiej połowie XV w. Zawisza z Oleśnicy h. Dębno, podsędek san domirski, krewny Zbigniewa Oleśnickiego, wzniósł tu nowy kościół drewniany p. w. św. Stanisława i uposażył przy nim parafię za pozwoleniem bisk krakowskiego i prob. par. Wszechświęte. Fundator został w tym ko ściele pochowany. Wieś miała wtedy łany kmiece, z których dziesięcinę snopową i ko nopną, po 4 pęki, dawano prebendzie Szeweńskiej w Kielcach, wartości 10 grzyw. Było tam 3 zagr. bez roli, folwark rycerski, z któ rych dziesięcinę snopową dawano plebanowi w Ruszkowie Długosz, Lib. Ben. , II, 507. W 1578 r. Borzywoj Podlodowski, miał tu 6 osad. , 3 łany. , 6 zagr. z rolą, kowala, 8 biednych, 2 rzem. Pawiński, Małop. , 184. W 1798 r. Jacek Małachowski, właściciel R. , wystawił obecny kościół z muru. R. par. , dek. opatowski, 798 dusz. Br. Ch. Ruszków al. Ruszkowo, posiadłość, pow. średzki, o 4 klm. od Środy poczta i st. dr. żel. , par. Mączniki; 4 dm. , 79 mk. 71 kat. , 8 prot. i 263 ha 246 roli, 6 łąk; czysty doch, z ba roli 1723, z ha łąk 29, 37, mrk, tucz bydła. R. był własnością miasta Środy między r. 1578 1793; około r. 1564 płacił dziesięcinę snopową bisk. poznańskim; w r. 1578 było tam 14 3 4 ślad. osiadł, i 3 komorn. , a w r. 1618 ślad. osiadł. 7 3 4, pustych 6 i komorn. 6 bez bydła. Okolo r. 1773 rozgraniczono Chudzice z Klejnem, R. i Rumiejkami, dzierżawą Anastazego i Jakuba Krzyżanowskich Konst, sejm. , II, 284. Ruszkówek l. folw. , pow. nieszawski, gm. Ruszkowo, par. Broniszewo, ma 17 dm. , 268 mr. ä2 R. , wś, pow. płoński, gm. Modzele, par. Nowemiasto, odl. o 21 w. od Płońska, ma 2 dm. , 18 mk. , 31 mr. W 1827 r. 2 dm. , 11 mk. Ruszkowice, w XV w. Ruskowicze major i R. minor, wś, pow. konecki, gm. i par. Borkowice, odl. od Końskich 22 w. , ma 45 dm. , 534 mk. , 488 mr. dwor. , 596 mr. włośc. W 1827 r. było 36 dm. , 269 mk. Długosz wylicza R. Małe i Wielkie w opisie par. Borkowice L. B. , II, 517. Dziesięciny z łanów kmiecych i folw. dawano w XVI w. do Piotrkowa, także i za konopną po 2 gr. z łanu. Wieś należała do par. Borkowice Łaski, L. B, , II, 224. W 1508 r. wś Ruskowicze minor i Kawy, własność Elżbiety z R. , płaciły poboru m. 1 gr. 20. W r. 1569 R. własność Stanisława Górskiego, miały 3 półłan. , pusty 1 łan. , 2 zagr. W 1508 r. w R. major i Rudno, własność Andrzeja Modliszowskiego, płaciły poboru gr. 24 d. 9. W 1569 R. major, wła sność Jana Wacława i Krzysztofa Ruskowskich, miały 6 łan. , 6 zagr. Pawiński, Małop. , 315, 474. Br. Ch Ruszkowiec, folw. , pow. opatowski, gm. Sadowie, par. Ruszków. Odl. od Opatowa 7 w. , ma 3 dm. , 541 mr. W XV w. R. , w par. Ruszków, własnośc biskupa lubuskiego, miał 6 łanów, 1 łan karczemny, z których dzie sięcinę snopową dawano kustodyi opatow skiej. Wartość dziesięciny wynosiła około 14 grzyw. Kmiecie i karczmarz dawali też kustoszowi opatowskiemu po 4 pęki konopi i ćwiartkę siemienia konopnego Długosz, L. B. , I, str. 583, 641, II, 508. W 1578 r. wś R. , własność illmiducis Mikołaja Radzi wiłła, miała 14 osad. , 6 2 3 łan. , 1 ubogi Pawiński, Małop. , 184. Br. Ch, Ruszkówka, wś nad ruczajem, pow. zwinogródzki, w 1 okr. poL, gm. Stecówka, o 21 w. od Zwinogródki, ma 390 mk. ; w 1863 r. było tu 236 mk. Włościanie na mocy umowy wykupnej nabyli 203 dzies, za opłatą 10, 109 rs. Stanowiwłaściwie północną częśó wsi Oknina, wraz z którą do 1842 r. należała do Władysława Monastyrskiego, od niego nabyta w t. r. przez pułkownika Lucenko. Ruszkówko al. Roszkówek, pow. pułtuski, gm. Nasielsk par. Cieksyn. W 1827 r. 2 dm. , 11 mk. Ob. Ruszkowo. , Ruszkowo 1. w XVI w. Ruskowo major i R. niinor, wś, fol. i dobra, pow. nieszawski, gm. Ruszkowo, par. Broniszewo, odl. 52 w. od Nieszawy, ma 301 mk, gorzelnią 1873 r. z produkcyą 15, 000 rs. W 1827 r. było 18 dm. , 227 mk. Dobra R. składały się w 1873 r. z fol. R. , Ruszkowek, Zaborowo, młyn Ruda, rozl. mr. 2513 gr. or. i ogr. mr. 1225, łąk mr. 363, past. mr. 155, wody mr. 12, lasu mr. 689, nieuż. mr. 67; bud. mur. 34, z drzewa 9; płodozmian 5, 6, 8 i 18polowy, las nieurządzony. W skład dóbr poprzednio wchodziły wś R. os. 33, z gr. mr. 36; wś Ruda os. 50, z gr. mr. 180; wś Holendry Ruszkowskie os. 73, z gr. mr. 564; wś Smolniki os. 2, z gr. mr. 39. Według reg. pob. pow. radziejowskiego z r. 1557 wś R. major, w par. Broniszewo, miała 3 łan. , 4 zagr. , zaś R. minor, własnośc Marcina Sokołowskiego, miała 4 łany Pawiński, Wielkp. , II, 31. R. gmina należy do s. gm. okr. IV w Ziemięcinie, st. poczt. Sompolno, urząd gm. w Rudzku Wielkim. Obszaru ma 16, 695 mr. 4970 mr. włość. i 4330 mk 1870. W gminie istniały cztery kantoraty szkoły ewang. , szkoła początko wa, młyn parowy, młyn wodny, 7 wiatra ków, 2 cegielnie, torfiarnia, 2 gorzelnie, ole jarnia, smolarnia 1870 r. . 2. R. , wś i fol, pow. ciechanowski, gm. i par. Gołymin, odl. o 16 w od Ciechanowa, ma 16 dm. , 252 mk. W 1827 r. 17 dm. , 103 mk. R. należało do dóbr Czajki. W 1886 r. fol R. rozl. mr. 853 gr. or. i ogr. mr. 570 łąk mr. 42, past. 194, łasu mr. 29, nieuż. mr. 18; bud. mur, 3, z drzewa 11; płodozmian 13polowy, cegiel nia. Wś R. 08. 14, z gr. mr. 183. W 1385 r. dziesięciny ze wsi R. Starościce i U. Ciem niewo dziś Ciemniewo, dawane przedtem plebanowi w Sońsku, przenieHiono do kościoła w Czebniewie, t. j. do dzisiejszego iemniewka Kod. Maz. , 109. 3. R. Duże i R. Małe, wsi szlach. , pow. lipnowski, gm. Jhalin, par. Sobowo, odl. o 28 w. od Lipna, R. Duże ma 9 dm. , 79 mk. , 185 mr. , należących do drobnej szlachty. R. Małe ma 5 dm. , 40 mk. , 180 mr. Mieszka tu drobna szlachta. Jeden wię kszy folwark ma 112 mr. obszaru. W 1827 r. R. Duże miało 9 dm. , 67 mk. R. Małe 7 dm. , 46 mk. W 1564 r. , wo wsi R. , w par. Sobo wo, Tomasz, Andrzej i Bartłomiej Pazurkowie mieli 1 4 łan. Pawiński, Wielkp. , I, 276. 4. R. al. Roszkowo, wś, pow. pułtuski, gm. Na sielsk, par. Cieksyn. W 1827 r. 4 dm. , 27 mk. , 33 mr. Wchodziła w skład dóbr Gawło wo wraz Ruszkówkiem. 5. R. , ob. Ruskowo. Br, Ch Ruszkowo w dok. Rawszaw, Ruschau, wś i dobra ryc. na poL prus. Mazurach, pow. ostródzki, o 2 1 2 klm. od granicy pow. dział dowskiego, 8 klm. od Dąbrówna, 4 klm. o d st. poczt. Uzdowa. Wieś istniała już r. 1399. W skutek napadu Polaków, po pokoju toruń skim, poniósł Olbracht z Ruszkowa szkodę 2000 grzyw. W r. 1433 nadaje w. m. Paweł T. Rusdorf Aleksandrowi z Rogoźa 30 włók w R. i 10 włók w Lewałdzie na prawie magd. , z sądownictwem wyższem i niższem. W r. 1652 mieszkali tamże Arnisz, Maćko Kozłow ski, Jędrzej Gendrzey, Michał Miedzinek Mniedczink, Janusz Jakób, Maciej Macko Macs Maozk, Dworak, Palusz, Podsiadła Ju rek, Jędrzej Kurek, Bartek, Nadółka, Tomek Bryk, Michał Pięck, Włóczka, Jadam Ga dam, Jan. Dziś dobra ryc. mają obszaru 654 ha. Ad. N. Ruszkowska Wola, nazwa w Lib. Ben. Łaskiego II, 213 dzisiejszej wsi Roszkowa Wola, w pow. noworadomskim, par. Niedospielin. Rusznejki, dwor, pow. rossieński, gm. Mankuny, o 16 w. od Rossień. Ruszona, Ruszońskie jezioro, po łotew. Ruszonas azars, w dokum. Rossan podług Narbuta, Dzieje narodu litewskiego, t. II, str. 175, Ruszkowiec Ruszkówka Ruszkówko Ruszkowo Rusznejki Ruszona Ruszkowiec Ruszona tyle co, jezioro święte, jezioro w północnej części pow. dyneburskiego. Północne wybrze ża jeziora stanowią granicę od pow, rzęży ckiego. Długość jeziora wynosi 8 1 2, szero kości zaś 4 w. ; podług obliczeń pułk. Strel bickiego obejmuje ono 16 w. kw. Głębokość w pobliżu brzegów nieznaczna, na środku do chodzi do 3 sążni. Dno iłowate a wody przej rzyste, na nich uroczo rozrzuconych 10 wy sepek, pokrytych przeważnie brzozowemi ga jami. Na północnowschodnim wybrzeżu je ziora uchodzi do niego rzeka Pusznica al. Puszyca, biorąca początek w jeziorze Puszańskim, zaś na północnowschodnim wybrzeżu wypada z wielkim impetem rzka Ruszonica, uchodząca po upływie 2 1 2 w. do jeziora Zoł wy, które niemniej bystry strumień łączy z jez. Eszą al. Essen, z którego znowu wy pada rzeka Esza, uchodząca do Dubny. Je zioro ruszeńskie słynie ogólnie z brzegów na der malowniczych. Dwory Kamieniec i Hieronimowo wraz z kośc. paraf. w Ruszonie i Birżagole szczególną są ozdobą tej miejscowości. Na wodach jeziora kursuje niekiedy ma lutki statek parowy, sprowadzony z Leodyum około 1860 roku przoz dziedzica Ka mieńca. G. Man, Ruszona, niegdyś Rossen, po łotew. Ruszonia, wś i dobra w półn części pow. dyneburskiego, stanowią obecnie własność Żołędziów i mają 2661 dzies, ziemi dworskiej. Do dóbr tych należały poprzednio wsie Kamieniec, Ludwikowo, Józefinowo, Zacisze, Kostyr, Warków, Rożanów. Lustracye dóbr inflanckich, dokonane za królów Stefana Batorego i Zygmunta III w latach 1582 do 1599, wykazują że dobra te w 1456 r. były we władaniu Jana Rebindera, pochodzącego z dawnej szlachty inflanckokrzyżackiej, a że następnie w 1562 r. król Zygmunt August oddał je Janowi MuczkowBkiemu, ten zaś niebawem sprzedał R. Melchiorowi Falkerzambowi, od którego w 1592 r. nabywa ją Mikołaj na Krzyżborku Korff, ale już 1597 r. sprzedaje Baltazarowi Buttlerowi. Od Buttlerów dostała się R. w XVII w. Sokołowskim, następnie zaś w XVIII w. znowu Ealkerzambom a przez nich Sielickim, którzy tę majętność w pierwszej połowie bieżącego stulecia ustąpili Żołędziom. Kośc. paraf, ruszoński, p. w. św. Michała Archanioła, założyła w 1766 r. Ewa z Falkierzambów Sielicka, na miejscu, gdzie wedle tradycyi już w XVI w. miał się wznosić dawny kościół, po którego zburzeniu podczas wojen szwedzkich, wystawili Sokołowscy malutki kościołek drewniany, o jakim wspomina biskup inflancki Szembek w relacyi o stanie dyecezyi inflanckiej w 1714 r. do pap. Klemensa XI pisanej Ecclesia Russonensis lignea in bonis Dominorum Sokołowski fundata pro sacerdote ex qua et adhuc controversa. Cura animarum inde agitur per quatuor millia germanica Że zaś i ton ko ściołek drewniany w połowie XVIII w. uległ zniszczeniu, więc sędzina Ewa z Falkierzam bów Sielicka, widząc że jej włościanie dla złych natenczas dróg i częstego rozlewu je ziór korzystać nie mogli z nabożeństwa w są siedniej Agłonie, wymurowała w R. schludny kościołek wraz z klasztorkiem ks. dominika nów, stanowiącym obecnie plebanię. Par. katol. , dek. Dyneburga niższego, w 1868 r. liczyła 2021, obecnie zaś 2238 wiernych, złożonych przeważnie z miejscowych Łotyszów. Do parafii należy filialna kaplica w Ka mieńcu, wystawiona nieopodal jeziora ruszońskiego. Odpusty, połączone z dorocznemi jar markami, obchodzą się w d. 13 czerwca i 29 września. R. jest miejscem pobytu komisarza 3go okręgu policyjnego stanu. W pobliżu wsi znajduje się st. dr. żel. warszawskopetersburskiej Ruszona, pomiędzy stacyami Wyszki o 14 w. , a Antonopol o 15 w. , o 586 w. od Warszawy, 460 w. od Peters burga, a 37 w. od Dyneburga. G. Man. Ruszona 1. niem. Ruchendorf, dok. 1337 Rusenherg, 1789 Rushendorf, Ruszendorf, wś kośc. z agent, poczt. , pow. wałecki, 19 klm. na połd. zach. od Wałcza, przy trakcie z Człopy do Wałcza, w piaszczystej okolicy; par. kat. Mielęcin, okr. urzędu stanu cywun. Sztybowo; 1350 ha 160 lasu, 1180 roii orn. . W 1885 r. 42 dm. , 87 dym. , 416 mk. 374 kat. , 42 ew. Poczta osobowa dojeżdża do Wałcza i Człopy. Tutejsza szkoła kat. liczyła 1887 r. 80 dz. Kościół katol, filialny jest w zrąb zbudowany i deskami pokryty, pochodzi pewnie z połowy XVIII w. Dwa dzwony są ozdobione gotyckiemi minuskulami. Na jednem czytamy anno domini dusent vif 5 hundert und vir got t. j. goss ick Wilhelm Karstede disse Klooke, a na drugiem anno dni MCCCCXXV help got unde maria unde sancto nioolas Katarina. .. ob. Baudenkmaeler d. Prow. Westpreussen, str. 457. R. 1337 stała wś pustkami. R. 1717 sprzedał ostatni z Wedelów sołectwo Kasprowi Kreutz za 350 zł. R. 1736 mieszkało tu 16 wolnych gburów, 15 Czynszowych gburów, 5 zagrodników, 4 ogrodn. i wolny ogrodnik, prócz tego był sołtys wolny. R. 1748 dostaje Krzysztof Koplin przywilej na pustą włókę. Tegoż roku nabywa Jan Magnus przywilej na ogród bez zabudowań z prawem dziedzicznem. Zakupno wynosiło 500 tynfów. Miał płacić 5 tynf. , korzec żyta, dziesięciny od bydła rogatego, owiec, kóz i pszczół, miał także pomagać przy rybołówstwie. Proboszczowi miał dawać meszne, a Rzozpltej zwykłe podatki. Przywilej wsi pochodzi z r. 1731. Kaplica należała Ruszona Rut Ruszor Rutek Rutczyzna Rutańce Ruta Ruta Żeromska 1641 r. do Tuczna ob. Gesch. d. Dr. Croner Kr. Ton Schmitt, str. 237. 2. R. , majętność prywatna, tamże, 600 ha roii orn. i ogr. , 7, 25 łąk, 26 past. , 2, 25 lasu, 18 nieuż. , 1, 75 wody, razem koło 878 ha, czysty dochód z gruntu około 2300 mrk, krochmalnia parowa, hodo wla bydła i owiec. Kś, Fr. Ruszor z Ruszorcem, dwa potoki. R. wypływa w gm. Kosmacz, pow. kosowski, na płn. pochyłości góry Syhlenyja 860 mt. i Tarasiuka 731 mt. dwoma ramionami, które się łączą w Akreszorach. Odtąd płynie na płn. wsch. przez Akreszory i Łuczę, gdzie z praw. brzegu zabiera Ruszorec, z płn. stoków grzbietu Karmatury 801 mt. , między szczytem Kamieniem 604 mt. od zach. a Ruszorem 538 mt. od wsch. Oprócz tego liczne pomniejsze strugi. Długość biegu 10 klm. Ruszów wś, pow. zamojski, gm. i par. Ła bunie, odl. 13 w. od Zamościa, posiada szkołę początkową, 57 dm. , 524 mk. , w tem 512 r. l, 970 mr. roli or. , 80 mr. lasu. Gleba boro wina. Ludność rolnicza. Folw. R. należy do Łabuń. X S. S. Ruszowski Majdan, wś, pow. zamojski, gm. i par. Łabunie, o 2 mile od Zamościa, w okolicy górzystej, gliniastej, ma 45 dm. , 305 mk. w tem 299 rz. kat. , 540 mr. grun tu, 82 mr. lasu. Ludność niezamożna, rol nicza. X S. S. Ruszpelken, pow. kłajpedzki, ob. Kioschen, Ruszupie 1. Małe, wś, pow. telszewski, w 2 okr. pol, o 60 w. od Telsz. 2. R. Małe, zaśc, tamże, o 66 w. od Telsz. 3. R. Wielkie, zaśc, tamże, o 59 w. od Telsz. Ruszyn, dawniej Rusin, niem. Ruschin, wś, pow. gnieźnieński Witkowo, o 66 klm. na płn. wsch. od Powidza poczta i par. kat. , nad jez. Powidzkiem, par. protest. Szydłowiec, st. dr. żeL w Trzemesznie o 20 klm. , 4 dm. , 31 mk. 3 kat. , 28 prot. i 97 ha 55 roli, 20 łąk, 5 lasu; czysty doch, z ha roli 1, 57, z ha łąk 7 05 mrk. R wchodził w skład sstwa powidzkiego. Russino, zachodząca w aktach grodzkich pozn. wyd. w r. 1888, n. 856 i 963 pod r. 1390 1, nie jest tym Ruszynem, jak objaśnia wydawca. E. Cal Rut Stary i Nowy osady nad rzeczką t. n. , dopł. Rosi, w pow. wasylkowskim, pomiędzy Białocerkwią a Chwastowem, w pobliżu mogił Perepiata i Perepiatychy. Istniały już za czasów litewskich; pod koniec XV w. posiadał je Andrzej Makarewicz Iwaszeńcewicz, następnie drogą wiana otzymał je Iwan Lwowicz Kliński; istniały jeszcze w XVI w. Nad brzegami rzki Ruty poniósł klęskę kn. Jerzy Suzdalski. Ruta Żeromska, młyn, pow. łódzki, gm. Żeromin, par. Czarnocin; młyn. os. , 2 dm. , 78 mr. dwors. ; karczma 1 dm. , 2 mk. , 45 mr. dwors. Por. Żeromin. Ruta, rzeka w pow. nowogródzkim, lewy dopływ Serwecza, bierze początek w okolicy wsi Rutka, płynie bystro wśród nieszerokiej kotliny pomiędzy wzgórzami, w kierunku wschodnim, koło wsi Wołkowicz młyn, Amniewicz młyn, Kucewicz młyn, Ruty, Boż ki młyn, tu zasiliwszy się bezimiennym do pływem, płynie koło wsi Rucica młyn, mka Korelicz młyn, o 4 w. za którem ma ujście. Długość biegu przeszło 3 tnile. Pola nadbrze żne bardzo urodzajne, wzgórzyste i malo wnicze. Al. Jel. . Ruta 1. fol. , w pow. nowogródzkim, na dany w 1869 r. urzędnikowi Soliwerstowowi, ma około 8 włók; młyn. 2. R. , Babniewo al. Babniewo, fol. nad rz. Rutą, w 1 okr. poli cyjnym niechniewickim, pow. nowogródiski, gm. Horodeczno, o 6 w. od mka Korelicz, dość dawne dziedzictwo rodziny Maszyńskich, ma około 24 włók, grunta wyborne pszenno, łąki piękne; miejscowość mocno wzgórzysta. Zdaje się, że tu mianowicio urodził się 1584 r. Józef Weljamin Rutski, metropolita kijowski, autor dzieł polemicznych. Na początku b. stu lecia mieszkał tu opiekun Ad. Mickiewicza Rostocki, i tutaj poeta napisał baladę To lu bię. 3. R. , dwie pobliskie wsi w pow. no wogródzkim, na obu brzegach rz. Ruty, lew. dopł. Serwecza, pow. nowogródzki, w 1 okr. niehniewickim, gm. Horodeczno, R. Zachorodna, z lewej strony rzeki, ma 17 osad pełno nadziałowych, R. Podolna, z prawej strony rzeki, również 17 osad. Cerkiew z 1716 r. pod wezw. Narodzenia N. M. P. Grunta wyborjae pszenne, łąki, wś bezleśna; w okolicy są pokłady gliny. Al. Jel, Rutańce, zaśc. włośc nad jez. Gołona, pow. wileński, w 3 okr. poL, gm. Malaty, okr. wiejski Bebrusy, o 7 w. od gminy a 58 w. od Wilna, ma 1 dm. , 25 mk kat. w 1864 r. 11 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Inturki. Rutczyzna, . wś, pow. lidzki, w 2 okr. pol, gm. Różanka, okr. wiejski Rabo wiozę, w 1864 r. 23 dusz rewiz. ; należy do dóbr Unichowszczyzna Moraczewskich. Rutek alRotek, Rotka, Protoka, rzeczka, powstaje z połączenia kilku strug, na polach wsi Maryanówki, w pow. wasylkowskim. Płynie przez Ksawerówkę, Pińczuki, Soło winki, Skrebeszy i wpada do Eosi na przedmieściu Białejcerkwi, zwanem teź Botek. Trzy są tak zwane Ruty, czyli Rotki Wielki, wypływający na polach wsi Maryanówki, około mogiły Perepiatychy, Mały i jeszcze tak zwany trzeci R. Z początku płyną oddzielnie, lecz przed Białocerkwią zlewają się z sobą. Po drodze tworzą stawy obszerne, Ruszor Ruszów Ruszpelken Ruszowski Majdan Ruszupie Ruszyn Rutemberk Rutka 1 Rutemberk przy których młyny. W Sołowinkach fabryka cukru hr. Branickich. R. w dawnych kronikach bardzo wcześnie wspominany. W 1155 Izasław Mścisławowicz, w. ks. kijowski, pobił nad tą rzeczką Jerzego Suzdalskiego. Ze zwyciężonych wielu w rzeczce błotnistej potonęło Letop. Ipat. , str. 301 2. W 1511 r. Jerzy, ks. słucki, wraz z Andrzejem Niemirowiczem, wwodą kijow. , zniósł tu doszczętnie Tatarów, tak że ich ośm tysięcy na placu poległo Strykowski, II, str. 362. Na początku XII w. okolica nad Rutkiem dość była osiadłą. Istniały tu wioski Rut Stary i Nowy, Tuchanów, Oczków, Nowosielc, Kosztomirów. Należały one do rodziny Iwaszeńcewiczów i ks. Hlińskich ob. Daniłowicza Skarbiec, II, str. 276. Osady te spalone zostały przez Tatarów. Sstwo białocerkiewskie pustki to do swoich obrębów wcieliło. Z lustracyi z 1616 dowiadujemy się, iż zapewne na poBadzie zniszczonego Rutu Wielkiego stanął futor Rutek czyii Morubino. Na brzegach moczarowatych tej rzeczki znajdują się pokłady torfu, którego eksploatacya na wielką skalę przed kilku laty rozpoczętą, dziś zaniechaną została. Por. Protoka, Edw. Rul. Rutemberk 1. niem. Ruthenherg, 1648 Rutembergk, dobra rycerskie, pow. człuchowski, st. p. i par. kat. Czarne Hamersztyn o 8 klm. , okr. urz. stanu cywilu. Łoża, razem z Baerenwalderhuette i Gruenhof 1885 r. 10 dm. , 91 mk. i młyn. parowym 6 dm. , 64 mk. obejmują dobra 1655 ha 380 lasu, 14 łąk i 1254 roli orn. , R. 1885 liczyły te osady 26 dm. , 42 dym. , 246 mk. 9 kat. , 237 ew. Według taryfy z r. 1648, gdzie uchwalono pobór podwójny a akcyzę potrójną, płacił tu p. Borna od 8 włók osiadł, i 4 pustych 20 fl. ob. Roczn. T. P. N. w Pozn. , 1871, str. 190. Podług taryfy na symplę z r. 1717 płacił R. 1 zł. 7 gr. i 9 1 2 den. ob. Cod. Belnensis w Peplinie, str. 95. 2. R. wś, tamże, 78 ha 3 łąk, 59 roli orn. . W 1885 r. 3 dm. , 3 dym. , 16 ew. mk. Przed reformacyą istniał tu kościół katol. Arcybiskup Gębicki podaje go między kościołami nowo utworzonego dekanatu czarnieńskiego hamersztyńskiego, a wizytator Trebnic donosi r. 1653, że już oddawna jest zamieniony na ewang. ob. Utracone kośc. p. kś. Fankidejskiego, str. 366. Teraźniejszy kościół ewang. drewniany jest filialny par. w Łoży, Por. Elzanowo. Kś. Fr. Rutka 1. fol. , pow. grójecki, gm. Błędów, par. Wilków, ma 2 dm. , 20 mr. 2. R. , os. włośc, pow. nowomiński, gm. Łukowiec, par. Jeruzal, ma 15 mk. 3. R. Duchnowska, wś, i Ił, Wiązowna, wś, pow. nowomiński, gm. i par. Wiązowna. R. Duchnowska ma 67 mk. , R. Wiązowna 102 mk. , 76 mr. 4. R. Młyn, os. nad rz. Kamienną, pow, iłżeckie gm. Skarżysko, par. Wąchock. Odl od Iłży 24 w. , ma dm, 12 mk. , 55 mr. włośc. 5. R. , os. fabr. , pow. włoszczowski, gm. Kluczewsko. Fryszerka wyrabiająca żelazo i tartak wodny, os. , 50 mr. obszaru. Należy do dóbr Komorniki. 6. R. Wołoska, wś, pow. tomaszowski, gm. Majdan Górno, par. Tomaszów, odl. pół mili od Tomaszowa, ma 37 dm. , 252 mk. 230 rz. kat. , 444 mr. roli, 37 mr. lasu. Ludność rolnicza, 3 tkaczów, wielu przemytników. Gleba popielatka z piaskiem, w części borowinka. Folw. ma 381 mr. roii, 260 mr. lasu. Własność Bujaskiego. 7. R. , nomenklatura dóbr Drobin, w pow. płockim. 8. R. , wś nad rzeką Czarną, pow. suwalski, gm. Pawłówka, par. Jeleniewo. Odl. od Suwałk 40 w. , ma 27 dm. , 254 mk. 9. R. Pachitckich, wś, pow. sejneński, gm. i par. Krasnopol. Odl. od Sejn 8 w. , ma 12 dm. , 100 mk. W 1827 r. było 3 dm. , 37 mk. 10. R. , os. , pow. kalwaryjski, gm. Raudań, par. Urdomin. Odl. od Kalwaryi 10 w. , ma 21 dm. , 97 mk. W 1827 r. było 9 dm. , 90 mk. 11. R. , fol. i wś, pow. kalwaryjski, gm. Nadniemeńska, par. Rumbowicze, odl. od Kalwaryi 50 w. ; fol. ma 5 dm. , 33 mk. , młyn i gorzelnię; wś 21 dm. , 110 mk. W 1827 r. było 13 dm. , 116 mk. W 1885 r. fol R. rozl. mr. 499 gr. or. i ogr. mr. 407, łąk mr. 79, nieuż. mr. 13; bud. mur. 1, z drzewa 20; płodozmian 4polowy. W skład dóbr poprzednio wchodziły wś R. osad 10, z gr. mr. 5; wś Mikasa os. 2, z gr. mr. 33; wś Pokłońskie os. 7, z gr. mr. 25. Br. Ch. Rutka 1. wś pryw. nad jez. Wiszniówką, pow. dzisieński, w 2 okr. poL, o 64 w. od Dzisny, 1 dm. , 27 mk. kat. 2. R. ,, dobra, pow. wilejski, własność Cypry ana Dłuźniewskiego. Niegdyś Biegańskich; w 1788 r. Tomasz Mirski, generał, sprzedaje Joannie Okuszkowej, oboźnej rzeczyckiej. 3. R. , dwie pobliskie wioski i dwa folw. nad rz. Rutą, lewym dopł. Serwecza, pow. nowogródzki, w 1 okr. poL niehniewickim, gm. Horodeczno, o 12 w. od Nowogródka, mają po 7 osad pełnonadziałowych. Folw. , od 1874 r. należą do kupca Weremieckiogo, jeden ma przeszło 9 1 2 drugi około 7 włók. Gleba wyborna, pszenna, miejscowość mocno falista, malownicza. 4. R. Jośki, wś, pow. bielski gub. grodzieńskiej, w 1 okr. poL, gm. Orla, o 18 w. od Bielska. 5. R, wś, pow. sokólski, w 2 okr. poL, gm. Trofimówka, o 29 w. od Sokółki. Rutka al. Rudka, ob. Rudecki potok. Rutka al. Rudka, grupa zabudowań w gm. Czahor, pow. i obw. sąd. czerniowiecki, na płn. zach. stoku wzgórza Czahora 253 mt. , między nim a linią drogi żelaznej czerniowiecko jaskiej. Gm. Czahor odl. 17 klm. od Czerniowiec, przy gościńcu z Czerniowiec do Seretu i Suczawy, nad potokiem b, n. dopł. Rutka Rutka Rutka Rutki Rutkiszki Dereluja. Obszar gminy w 1869 r. 1431 ha 68 ar. W r. 1880 było 415 dm. , 1873 mk. , kat. 20, gr. orm. 1789, żyd. 41, innych wyzn. 23; Niem. 45, Rusin. 1300, Rumun. 510, innych narod. 18. Nazwy grup domów Rutka 1, Kizia 3, Kutie 8, Selestie 4 i Waduwarya 4. Par. gr. orm. w miejscu. Cerkiew p. w. św. Dymitra, drewniana, zbudowana 188084 r. W r. 1885 było w par. 1902 dusz. Szkoła ludowa lklas. Własność funduszu relig, gr. orm. St. p. i tel. Czerniowce. Br. G. Rutka, niem. Ruttka, młyn nad strugą do pływ Osy, pow. lubawski, niedaleko grani cy pow. grudziądzkiego, st. p. Biskupiec, par. kat. Lipinki o 1 4 mili odl. , gm. Mierzynek. W 1868 r. 4 bud. , 2 dm. , 24 mk. , 11 kat. , 13 ew. ; 1885 r. 2 dm. , 20 mk. Młyn istniał już r. 1667 ob. Wizyt. Strzesza, str. 288. Roku 1706 płacił młynarz tutejszy mesznego 1 ko rzec żyta i tyleż owsa ob. Wizyt. Trebnica, str. 511. Kś, Fr. Rutki 1. fol, pow. koniński, gm. Dąbroszyn, par. Grochowy, odl. od Konina 22 w. , 1 dm. , 22 mk. 2. R. , okolica szlach. , pow. ciechanowski, gm. Nużewo, par. Ciechanów odl. 6 w. . W obrębie jej mieszczą się następujące wsie, zamieszkane przeważnie przez drobną szlaclitę. a R. Begny, wś, ma 5 dm. , 54 mk. , 115 mr. W spisie z 1827 r. R. Beyny 6 dm. , 41 mk. b R. Borki, par. Sulerzyż, mają 7 dm. , 85 mk. , 246 mr. W 1827 r. było 9 dm. , 92 mk. c RBorzymy 2 dm. , 24 mk. , 128 mr. W 1827 r. 1 dm. , 15 mk. d R. Bronisze, mają 9 dm. , 85 mk. , 164 mr. W 1827 r. 10 dm. , 50 mk. e R. Głowice, 7 dm. , 61 mk. , 291 mr. W 1827 r. 7 dm. , 48 mk. f R. Krupy, fol, ma 1 dm. , 15 mk. W 1827 r. 3 dm. , 23 mk. W 1886 r. fol. R. Krupy rozl. mr. 104 gr. or. i ogr. mr, 71, łąk mr. 20, łasu mr. 8, nieuż. mr. 5; bud. z drzewa 4. g R. Łęki, wś, 8 dm. , 72 mk. , 158 mr. W 1827 r. 10 dm. , 54 mk. h R. Marszewice, wś, 8 dm. , 87 mk. , 123 mr. W 1827 r. 5 dm. , 32 mk. i R. Szezepanki, wś, 3 dm. , 26 mk. , 120 mr. W 1827 r. 6 dm. , 28 mk. 3. RGłowice, przyl, dóbr Gumowo, w pow, ciechanowskim. 4. R. , wś, pow. lipnowski, gm. Kłokock, par. Ostrowite, odl o 3 w. od Lipna, ma 8 dm. , 72 mk. , 139 mr. 5. R. , fol, pow. makow ski, gm. i par. Karniewo, ma 165 mr. obszaru; wchodzi w skład dóbr Malechy. 6. R. Nory, wś nad rz. Biebrzą, pow. łomżyński, gm. Bo rzejewo, par. Burzyn. Mieszka tu drobna szlachta. W spisie wsi z 1827 r. podane pod i nazwą Rudki Nory, wś rząd, 29 dm. , 211 mk. 7. R. Zaborowo, wś, pow. łomżyński, gmina I Borzejewo, par. Wizna. Mieszka tu drobna szlachta. W 1827 r. R. Zaborowa, w par. Je dwabno, wś rząd. , 1 dm. , 7 mk. 8. R. , wś i fol, pow. łomżyński, gm. Kossaki, par. RutRit ki, odl 80 w, od Łomży; posiada końciół par. murowany, szkołę początkową, tartak parowy, cegielnię. W, 1, 827 r. było 8 dm. , 10 mk. Fol. R. z os. . Pensy Lipno, oddzielony od dóbr Mężenino, rozl w 1878 r. mr, 3947 gr. or. i ogr. mr. 21, łąk mr. 948, pant. mr. 74, wody mr. 1, lasu mr. 2605, zarośli mr. 247, nieuż. mr. 50; bud. mur. 3, z drzewa 7; las nieurządzony, W 1887 r. fol li. lit. I rozl mr. 128 gr. or. i ogr. mr. 81, łąk mr. 8, past. mr. 37, nieuż. mr. 2; bud. mur, 2, z drzewa 2; pokłady kamienia wapiennego. 11. , wś włośc, ma 42 os. , 55 mr. obszaru, wchodziła w skład dóbr Mężenin. Wś ia wspominana w dokum. z XV w. jest gniazdem Rutkowskich, Gloger, Ziemia łomżyńska. , Kościół i par. erekcyi niewiadomej; obecny wyniawit w 15 50 r. Marcin Mężeński, kaszi. winki; w 1825 r. odnowiony. E. par. , dek. lomżyński dawniej I tykociński, 3680 dusz. D. li Nowa i Starą wś, pow. augustowski, gm. Dowapuda, par. Bargłów, odl od Augustowa 14 w. Leży przy samej granicy od Prun, o 2 w. na zachód od Turówki, przedmieścia Au gunio wa. R. Stare mają 59 dm. , 477 mk. ; R. Newo 71 dm. , 566 mk. W 1827 r. R. Nowe, wś rząd. , 42 dm. , 258 mk. a R. Staro 37 dm. , 212 mk. Br. Ch. Rutki, wś, pow. rossieński, gm, Kołtyniany, o 48 w. od Rossień. Rutki, część Szypieniee, w pow. i obw. sąd. kocmańskim, nad rz. Sowicą. Br. G. . Rutki, niem. Klein liuttkeii Muttichcn dok. Eodechin wś na polpruH. Mazurach, pow. szczycieński, tuż nad granicą niborbkiego, blisko jez. Małszewkowskiego, o 6 klm. na płd. od Pasymia par. , st. p. i tel. , 20 dm. , 104 mk. , 596 ha. W 1600 r. R. zowią się Baranowem i mają 62 włók; ludność wyłącz nie polska. Ad. N, Riitkij niem. Rauthe, 1534 Ruthki wś i dobra ryc, pow. niemodliÓHki, par. kat. i ewan. Graase. . Dobra mają 689 mr. 588 mr. roii, a wraz z obszarem wiejskim 1114 mr. 871 roii. W 1861 r. 25 dm. , 185 mk. 111 ew. . Riitkiewicze I. fol i do ra, ow, lidzki, w 3 okr. pol, gm. ft. ożanka, okr. wiejnki Ra kowicze, o 51 w. od Lidy, 1 dm. , 12 mk. ; w 1864 r. właHnoHĆ Ryehhmic zow. 2. R. fol, pow. nowogródzki, whiHnoBe Okołowów, 4 1 2 włók. 3. R. , fol, pow, nowo cródzki, własn. Jakubowskich, ma 6 1 2 włók. A, JeL Rutkiszki 1. wA, pow. maryampolnki, gm. Chlebiszki, par. Preny odl od Maryampola 40 w. , ma 12 dm. , 93 mk. W 1827 r. było 3 dm. , 23 mk. 2. H. , wś i fol nad rz, Szyrwintą, pow. wyłkowyski, gm. i par. Olwita, leży przy drodze z Wierzbołowa do WyłkowyHzek o 10 w. ; fol ma 11 dm. , 158 mk. wś 9 dm. , 70 mk. W 1827 r. było 21 dm. , 259 mk. W skład dóbr R. wchodził Ibl Pirogińce, Fol Rutowiecza R. rozl. mr. 664 gr. or. i ogr. mr. 607, łąk mr. 32, past. mr. 4, nieuż. mr. 21; bud. mur. 18, z drzewa 4 płodozmian 9polowy, pokłady torfu. Wś R. os. 12, z gr. mr. 79. Br, Ch. Rutkiszki, wś, pow. rossieński, gm. i par. Erżwiłek, o 30 w. od Rossień. Rutkowice 1. fol, pow. włocławski, gm. i par. Chodecz, 1 dm. , 20 mk. ; należy do dóbr Kamienna. 2. R. fol. , pow. lipnowski, gm. i par. Spetal, odl. o 20 w. od Lipna, ma 2 dm. , 19 mk. , 600 mr. Rutkowice 1. dok. Rawtkewycz, wś na pol. prus. Mazurach, pow. niborski, w okolicy pagórkowatej, o 1 milę na płn. zach. od Dział dowa st. p. , tel. i koL żeL, par. kat. w W. Lencku, ew. w Płośnicy, o 1 milę na płn. od granicy króL polskiego; 37 dm. , 182 mk. , 248 ha. W. mistrz Jan von Tieften nadaje Janowi Jann, Piotrowi, Niemierzy Niemirsz, Wojt kowi i Pawłowi, braciom, 40 włók w Rutkowicach, które im Jerzy Truchses, wójt dział dowski r. 1493 1505, sprzedał. Włóki te graniczą z W. Turzą, Pryjomą i Skurpiem, bartnicy jednak nad granicą płośnioką wraz z puszczą zostają przy zakonie. Na dobrach tych cięży obowiązek służby na ogierze i w pancerzu. Dan w Królewcu w niedzielę po Trzech Królach r. 1497. Według heraldy ków pochodzą ci bracia z Goszczyna w Polsce i używali herbu Pobóg. R. posiadają r. 1542 tylko polską ludność. 2. R. , dobra ryc, tam że, 17 dm. , 119 mk. , 532 ha. Ad. N. Rutkowizna, wyb. , pow. wąbrzeski, st. p. Wąbrzeźno, gm. Niedźwiedź; 1885 r. 1 dm. , 10 mk. Rutkowo 1. wś, pow. newelski, w 4 okr. pok. do spraw włośc, gm. serucka, w 1863 r. 20 dusz rewiz. 2. R. , wś, pow. drysieński, pow. oswiej. 3 R. , zaśc, pow. ihumeński ob. t. VII, 648. Rutkowo 1. al. Rudkowo, wś na pol. prus. Mazurach, pow. szczycieński, blisko traktu z Szczytna do Biskupca, 1 klm. na płd. od jez. Dymrowskiego, 7 klm. na płn. od Dźwierzut st. p. , 39 dm. , 191 mk. , 547 ba. Konrad Zoelner v. Rothenstein, w, mistrz, nadaje Meosudzie 10 włók pod Tylkowskiem na prawie chełmińs. Dan w Dąbrównie r. 1383 w piątek przed niedzielą Głuchą. Henryk Reuss z Pławna, komtur morąski, podaje do wiadomości, że nabywszy wś Hutki z 20 włókami od pana Mikołaja Pilawskiego Philsdorf, sprzedał takową Pietraszowi za 250 grzywien mniejszej wagi, wraz z prawem chełmiń, i z obowiązkiem jednej służby rzetelnej. Dan w Szczytnie, w piątek, w dzień św. Jana ante portam Latinam 1468. R. 1602 mają R. przeważnie polską ludność. 2. R. al. Rutykowo, wś, tamże, wymieniona u Kętrzyńskiego, w najnowszych spisach urzędowych niepomieszczona. Al. N. Rutkowskie 1. Wielkie, wś i dobra, pow. białostocki, w 3 okr. poL, gm. Jaświłki, o 40 w. od Białegostoku. 2. R. Małe, wś, tamże, o 39 w. od Białegostoku. Rutkowszczyzna 1. zaśc, pow, dzisieński, w 3 okr. poL, gm. , okr. wiejski i dobra skarbowe Przebrodź, o 18 w. od gminy a 63 w. od Dzisny, ma 2 dm. , 10 mk. kat. w 1864 r. 10 dusz rewiz. . 2. R. , zaśc. nad stawem, pow. wileński, w 3 okr. poL, gm. Janiszki, okr. wiejski i dobra ks. Witgensteina Baranowo, o 14 w. od gminy a 59 w. od Wilna, ma 1 dm. , 14 mk. kat. podług spisu z 1864 r. 13 dusz rewiz. . 3. R. , wś włośc, pow. wileński, w 5 okr. poL, gm, Ilino, okr. wiejski Staresioło, o 9 w. od gminy a 28 w. od Wilna, ma 9 dm. , 82 mk. kat. 42 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Swirany. 4. R. , osada karcz. , tamże, o 27 w od Wilna, ma 1 dm. , 9 mk. żyd. 5. R. al. Podwugły, wś, pow. sokólski, w 2 okr. poL, gm. Bagny, o 43 w. od Sokółki. 6. R. , st. poczt. w gub. mohylewskiej, na trakcie poczt. z Orszy do Klimowicz, o 21 3 4 w od Orszy a 21 w. od Horek. Rutnica, wś włośc, pow. lidzki, w 3 okr. poL, gm. i dobra skarb. Różanka, okr. wiejski Rakowicze, 8 dusz rewiz. 1864 r. . Rutoberżo, zaśc, pow. nowoaleksandrowski, w 4 okr. poL, o 46 w. od Nowoaleksandrowska. Rutowiecz al. Nikulińskie, jezioro w pow, orszańskim, pod mkiem Nikulino, ma kształt podłużny; największa długość wynosi do 6 w. , szerokość około 1 w, , zajmuje do 400 dz. przestrzeni; głębokość dochodzi do 7 sażeni Brzegi ma wyniosłe, miejscami górzyste, pokryte zaroślami i lasem. Wypływa z niego rzka Rutowiecza, wpadają zaś rz. Czarna i ruczaj Winigożka. Rocznie poławia się około 220 pudów rożnych ryb. Rutowiecza, rzeka w gub. mohylewskiej, lewy dopływ Kaspli, wypływa z jeziora Ru towiecz al. Nikulińskiego. Rutowina, zaśc wa wsch. północ części pow. mińskiego, w 1 okr. poL, gm. ostroźycko gródecka, przy drodze ze wsi KaralouStan KrólStan do Baturynki; grunta lekkie. Jest podanie, że tędy przechodził król Stefan Batory z całem wojskiem w 1579 r. A. Jel. Rutowszczyzna, zaśc szlach, nad jez. Lokaje, pow. wileński, w 3 okr. poL, o 64 w. od Wilna, 1 dm. , 11 mk. kat. Rutski, niem. Rutzhy al. Ruzzhi łotew. Rutkes, Ruzkes al. GigingaMuischa, dobra w gub. ryskiej, w okr. i pow. wendeńskim, par. Arrasch, o 1 w. od mka Wenden odległe. Własność niegdyś Rutskiego, któremu d. 21 lutego 1626 r przez króla szwedzkiego Gustawa Rutkiszki Rutkowice Rutkowizna Rutkowo Rutkowskie Rutkowszczyzna Rutnica Rutoberżo Rutowiecz Rutkiszki Rutowina Rutowszczyzna Rutski Rit Adolfa odebrane i darowane burmistrzowi wendeńskiemu Hansowi Gigingkowi wraz z domem przez Rutskiego w Wendenie posiadanym. Przed Rutskim dobra te posiadał burmistrz wendeński Sebastyan Detmer ob. Hupel, Topogr. Nachr. von Liefund Esthland, t. Ill 96, 146, 150, 153 Rutuliszki, zaśc, pow. nowoaleksandrowski, w 4 okr. poL, o 10 w. od Nowoaleksandrowska Rutupie, fol. , pow. maryampolski, gm. Pogiermoń, par. Pokojnie, odl. od Maryampola 49 w. , ma 5 dm. , 73 mk Rutwianka, mylnie Rntwienha, wś, pow. owrucki, na wschód od mka Ksawcrowa i na płn. zachód od wi Uniua w pow. radomyskim, niegdyś we włości unińskioj, wlannoBO monasteru pieczerskiego w Kijowie; ob. Arch. J. Z. H. , cz. I, t. 4 043; cz. Ill, t. 2 382 Rutyszki 1. zaśc, pow. poniowieski, w 1 okr. poL 2. 1. 9 wś, pow. wiłkomierski, gm. Źmujdki, o 30 w. od Wiłkomierza Rutzau 1. pow. grobiński, ob. Mejeryszki. 2. R, leśnictwo, tamże Rutzau, niem. , ob. Rucewo. Rutzenwalde, fol. do Osusznicy, pow. człu chowski, st. p. Zielona, par. kat. Borzyszkowy; 1885 r. 7 dm. , 78 mk. Nazwę nadał te raźniejszy dziedzic Jan Rutz. Kś. Fr Ruwele 1. dobra, pow. szawelski, gm. Kurszany, o 33 w. od Szawel. 2. B. , dobra, tamże, o 30 w. Szawel Rux, ob. Ruks. Rux, 1251 Rocos, wś i foL, pow. trzebnicki, par. ewang. Kurzątków, katol. Kopska Wieś. W 1842 r. 30 dm. , 234 mk. 77 kat. , dwór, folwark, gorzelnia, hodowla owiec Buza, mto powiat, gub. moskiewskiej, nad rz. t. n. lew. dopł. rz. Moskwy, o 94 w. na zachód od Moskwy, ma 386 dm. 29 murow. , 4147 mk. , 90 sklepów, szkoła powiat, i paraf. , szkoła dla dziewcząt, szpital miejski, st. pocz. , 7 fabryk nieznacznych, 277 rzemieślników. Mieszkańcy zajmują się przeważnie rolnictwem i przemysłem leśnym. Nieznana jest data założenia miasta; w 1328 r. stanowi dzielnicę ks. Iwana, syna w. ks. monkiowskiego Iwana Daniłowicza, przyłączoną następnie do państwa moskiewskiego. Za czasów Samozwańców oblegana przoz wojsko polskie, zniszczona przez pożar w 1619 r. Ruzski powiat, zajmujący zachodnią część gub. moskiewskiej, ma na przestrzeni 1988, 6 w. kwadr. 68, 369 mk. , zajmujących się przeważnie rolnictwem oraz dowozem i spławem drzewa, węgli i desek do Moskwy. W północnej części powiatu przechodzi dział wodny pomiędzy rzekami systematu Wołgi rz. Łamą a Moskwy rz. Ruzą, pozostała zaś część przedstawia równinę nachylającą się ku rz iui Moskwie. Gleba przeważnie gliniasta, tylko w dolinie rz. Ruzy piaszczysta. Za wyjątkiem nieznacznej części północnej cała po wierzchnia powiatu należy do systomatu rz. Moskwy, która przcsrzyiia południową część powiatu. Z innych rzok ważniejsze Ruza, Iskonia, Czerna i Mała Istra Jezior nie wiek i w ogóle nieznaczne, ważniejsze Anufrieskoje i Głubokoje, oba otoczone rozległemi bło tami. Lasy zajmują 36 ogólnej przestrze ni. W powiecie znajduje m 431 miejsc za ludnionych 45 siół, 303 wsi, 83 folw. i osad. W 1868 r. było w powiecie tylko dwie fa bryki riukna i paplom, poprzednio znacrznie więcej, J. Krz. , Ruzdwiany 1. wś nad rz. Seret, pow. trembowelski, o B kir, na pld. od Struszwa par. rz. kat. i gr. kat. , hL poczt. i tel, a o 9 klm. na zach, od Trembowli Granice wschod. Trembowla, połudii. Zubow, zachod. Bornadówka, półn. Btruaów, ObBzar dworaki 805, włośc. 1865 mr. kwadr. W 1870 r. 972 mk. ; w 1880 r. w gminie 1154, a obsz. dwor. 33; rz. kat. 426, gr. kat, 870 Szkoła etat. o 1 naucz. Kasa pożycz, gm. z kapit. 1293 złr. R. należą do dóbr Strusów, Włodzimierza hr. Baworowskiego. 2. R. , wś, pow rohatyński, na półn. brzegu Dniestru. Granice wschod. Niemszyn, połud. Dniestr, za nim wś Sobo tów, zachod. Martynów Stary, półn. Demiazów; odl. 9, 87 klm. na płd. od st, pocz. . i toL w Bursztynie, rz. kat. par. Martynów, gr. kat. Niemszyn. Obszar dwor. 633, włośc 1876 mr. W 1870 r. 508 mk. ; w 1880 r. 556 mk. , rz. kat. 26, gr. kat. 526. Szkoła filialna, kasa pożycz, gm. z kapit. 387 złr. Wś należała do Szypowskich, ostatni z tego rodu utrzymywał tu stadninę rasowych koni. Obecną właści cielką jest Marya z Szypowskich Rozwa dowska. B. M Ruzgie, wś, pow. Wiłkomirski, par. świadoska; uwłaszczona z dóbr Soły Ruzia, wś włośc, ., pow. now oradomski, gm. Gosławice, par. Dmcniii, ma 7 dm. , 21 mk. , 92 mr Ruziec, rzeczka, pow. rypiunki, powHlajo z połączenia kilku Birnmicni pitu wazy płynie z pod Paprotów ku, zachodowi, irugi od Chojna i Jastrzębców p61n, zachód i trzeci z jeziora pod wnią Źal. e ku połudn. przez jezioro pod Kordynzewcun, poczem od diroatkownkiego młyna nkręca ku płn. zacdiodowi pod Stalmierz i Głęboczek, czwarty wypływa z jeziora pod Moszezenucnn na ln, . Kikoła, płynie ku wschodowi a przyjąwnzy pod Sikorzem strumyk od wschod u z pod Wildna, skręca ku północyStrumieniem te łączą nię pod wsią Ruże, a powstała ztąd rzeczka dąży ku zachodowi pod Sitno, a ztąd płynąc granicą z pow. lipnowskim ku. zach. pln. , poniżej Ruzia Ruzgie Ruwele Rutzenwalde Ruziec Rutzau Rutwianka Rutuliszki Rutyszki Rutuliszki Rutupie Rux Dobrzynia, o 2 w. od wsi Zaremby, wpada z lew. brzegu do Drwęcy. Długa od złączenia się strumieni 15 w. Porusza wiele młynów i tartaków; bieg z początku ma bystry z po wodu znacznego spadku. Jezioro pod wsią Żałe, z którego wypływa strumień trzeci, ma z przeciwnej strony od płn. komunikacyą przez kilka jezior pod wsiami Studzienką, Barzyminem, Trąbincm, Gulbinami, Długiem z Rypienicą. Niewiadomo w którem miejscu rozdziela się spadek tych wód. Poniżej Kordyszewskiego jez. w dok. z 1379 r. Rzyszcz. , II, 763 nosi nazwę f iuvium Bug, zaś wpa dający tamże do niej z lew. brzegu strumień od Pinina Olwnową Wodą ib. .. Podług dok. z 1236 r. ib. , II, 16 wypływa z jez. Ruzouscho Ruzowskie pod Moszczeninem rz. Ruż. W osadach nadbrzeżnych znajdują się dość liczne cmentarzyska grobami kamiennemi i popielnicami. J. Bliz. Ruziec, wś nad rz. Ruziec, pow. lipnowski, gm. i par. Nowogród, odl o 24 w. od Lipna, posiada karczmę, 4 dm. , 32 mk. , 42 mr. W 1827 r. 3 dm. , 23 mk. Ruzieskj wś szlach. , pow. makowski, gm, i par. Krasnosielc, ma 3 os. , 65 mr. Wchodziła w skład dóbr Krasnosielc. Ruzin, os. , pow. włocławski, gm. Łęg, par. Włocławek odl. 7 mr. , ma 90 mr. obszaru. Ruzna, część Bortkowa, pow. złoczowski. Ruzowsko, jezioro pod wsią Żałe. Wymienia je dok. z 1236 r. Por. Ruziec. Ruzsbach węg. , ob. Drużbaki. Ruzan al. Butzun, dobra koronne i leśnictwo w Kurlandyi, w okr. hazenpockim, pow. i par. grobińska. Kościół ewang. W lasach tutejszych dochowały się dotychczas daniele. Była tu st. poczt. na trakcie z Petersburga przez Rygę i Mitawę do Połągi, odl. o 28 1 2 w. od Połągi a 225 1 2 w. od Mitawy. Ruż, rzka, poczyna się w pow. łomżyńskim pod wsią Głębocz Głębocko, śród wyżyny Czerwonego Boru, na płd. od Śniadowa, płynie w kierunku zach. półn. , tworzy granicę z pow. ostrołęckim, wchodzi na obszar tego powiatu, płynie pod Kleczkowem, znowu stanowi graiiicę, wreszcie wraca w pow. łomżyń, 8ld i pod Rybakami wpada z lew. brzegu do Narwi. Długa 26 w. Przyjmuje z prawego brzegu strugę Bzdziążek i cztery strugi bezimienne pod Strzeszewem, Szablami, Zyznowem i Podosiem. W dolinie rzeczki wytworzyły się błota koło Śniadowa i błota Choromańskie od Strzeszewa do wsi Orło. J. Bliz. Ruż, wś, pow. makowski, gm. i par. Sieluń, W 1827 r. było 3 dm. , 22 mk. Rużanpol właśc, Różanpol, zaśc. szlach. , pow. święciański, w 2 okr. poL, o 59 w. od Święcian, 1 dm. , 6 mk. katol. Ruicj wś i fol. nad rzką Ruziec, pow. rypiński, gm. Sokołowo, par. Ruże, odl. 19 w. od Rypina, posiądą kościół par. drewniany, młyn wodny amerykański, kuźnią i karczmę, 27 dm. , 199 mk. , 813 mr. obszaru 511 roli i 49 mr. nieuż. . Fol. , probostwo, os. młyn. i karczma mają 188 mr. Z wsią E. łączy się kol. Poddulsk, mają razem 23 osad, 33 dm. , 205 mk. W 1827 R, wś rząd, miała 29 dm. , 214 mk. Kościół i parafia erekcyi niewiadomej. Obecny drewniany wzniosła 1780 r. kapituła płocka. W 1789 r. R. jako własność kapituły płockiej, dawały czynszu 2074 złp. i z młyna 480 złp. Pleban wysiewał 10 korcy żyta. R. par. , dek. rypiński, 2961 dusz. Rużin, węg. ÓRuzsin, wś, hr. szaryskie, nad rz. Hernadem, kościół katol, filialny, obszerne lasy, 461 mk. Rużmonty, , w spisie z 1864 r. mylnie Rużlukty, fol. i dobra nad Dźwiną, pow. dzisieński, w 4 okr. poL, gm. Mikołajów, okr. wiejski Gregorowicze Hryhorowicze 1sze, o 11 w. od Dzisny. Fol. ma 1 dm. , 8 mk. kat. , kaplicę kat. par. Dzisna, fundacyi Kiełpszów, 360 dz. ziemi dworskiej. Własność niegdyś Kiełpszów, dalej Dąbrowskich, w 1854 r, nabyty na publicznej licytacyi przez Józefa, Wincentego, Jakuba i Kazimierza Krupków za 7500 rs. Rużnica, wś nad rz. Czuhorem, dopL Prutu, pow. sorocki, par. Belcy. Cerkiew murowana. Własność Bibery. W 1869 r. 63 dm. Rużułupis rzeczka w pow. telszewskim prawy dopływ rzeczki Radonupis, uchodzącej z praw. brzegu do rz. Okmiany Dange. Ruiyczaiikay Ruiyczna, mylnie, ob. Rózyczanka, Rózyczna, X, M. O. Rużyłów al. Rusiłów, wś, pow. buczacki, o 8 klm. na płd. od st. p. i tel. i rz. kat. par. w Potoku Złotym. Leży na zachod, brzegu rz. Strypy, naprzeciw Jazłowca. Granice wschod. Strypa; połud. Skomorochy, zachod. Sokołów, Porchowa i Zubrzec, półn. Leszczańce. Obszar dwor. 657, włośc. 589 mr. W 1870 r. 466 mk. , w 1880 w gm. 436, na obszarze dwor. 24; rz. kat. 14, gr. kat. 406. Właśc. pos. dwor. Jan i Antonina Bołoz Antoniewicz Rużyn, mniej właściwie Różyn, miasto i dobra nad rz. Rostawicą, pow. skwirski. Do szczegółów podanych w art. Róźyn ob. dołączamy dane historyczne. Przy schyłku XV w. okolica ta zwaną była, , pustynią Szczerbo w. Rozległa puszcza leśna spotykała się tu ze stepem żyznym. Bracia Lewko i Kondrat Tywonowicze, którym Aleksander Jagielloóczyk nadał 15 sept. , indykta 1 tę pustkę, usiłowali założyć tu osadę, która wkrótce znika. Dopiero za Strzyżewskich, którzy ob. Dawny regestr akt Łuckich w zbiorze Zyg. Radzimińskiego w dziedzictwie pustyni tej zastąpili Tywonowiczów, osada Rużyn Rużyłów Ruiyczaiikay Rużułupis Rużnica Rużmonty Rużin Ruicj Ruż Ruzan Ruzsbach Ruzowsko Ruzna Ruzin Ruzieskj Ruziec Ruziec Rużyn Szczorbówj na miejscu dzisiejszego przedmieścia Bałamutówką zwanego, zaczęła się pomyślniej rozwijać. Strzyżewscy przeniósłszy się z ziemi sanockiej na Ukrainę bracławską, za rycerskie wysługi w znaczne dobra uposażeni zostali. Janów był ich główną siedpbą. Znanym nam jest z akt, jako dziedzic w 1580 r. Janowa i. Szczorbowa, Gniewosz Strzyżewski archiwum Rościszewskich w Lipówce. Około 1591 r. Strzyżowscy sprzedają Szczerbów kniaziowi Mikołajowi Rużyńskiemu Regestr akt daw. Łuckich. Rużyńscy pochodzili z Wołynia i stanowili odrośl rodu kniaziów Bohowickich. Rużyn Stary gniazdo Rużyńskich, leżał koło Kowla nie zaś nad Teterowem jak mylnie podaje Okolski. Rużyńscy uważani byli za potomków Gedymina; Paprocki wyprowadzał ich od Koryata, Okolski od Narymunta. Dobra ich dziedziczne były Ruźyn wołyński, Rohowicze, Horów i Tworynicze. Przez działy rozdrobnili wielce swe mienie i rozsypali się szukać po za zagrodą ojczystą lepszej doli. Kniaź Ostafi, syn Iwana na Starym jeszcze Rużynie, a brat Dymitra, Hrehorego, Stefana i Michała, ożeniwszy się z Anną Wołczkiewiczówną Olizarówną, dziedziczką Pawołoczy, pierwszy osiadł na Ukrainie. Z bratem Michałem piastował on urząd atamana kozackiego na Zaporożu 1578 86, ob. Latopis wyd. przez ks. Pietraszewicza, str. 38 40; nadto był podstarościm w Kaniowie i Czerkasach u ks. Wiszniowieckiego, nareszcie namiestnikiem w Kijowie u ks. wwdy Ostrogskiego. Synami jego byli Bohdan, Mikołaj i Kiryk. W tych trzech kniaziach płynęła krew rycerska, nietylko po ojcu ale i po matce, wnuczce Ostafiego Daszkiewicza. To teź najstarszy z nich Bohdan, z pieluch prawie, jak się wyraża Okolski, przewiniony w zbroję, przez cały wiek swój z pol dzikich nieschodził, gdyż wtedy częściej panowie chodzili w kozactwo w pole, niż tatarowie do nas Andr. Lubienieckiego, Folonoeutichia, str. 30 1. Kozacy ułożyli pieśń na jego imię, która się dziś jeszcze błąka pomiędzy ludem. Nazywali go oni Bohdankiom. Tatarzy żonę mu wzięli. On odpłaca im za to najazdem na Krym, ale gdy oblega Asłangorodek, ginie przy wybuchu własnego podkopu. Dwaj bracia Mikołaj i Kiryk również przebywali na Niżu, uciekłszy po zabiciu w Łucku szlachcica Komara. Atamanowali też Niżowemu kozactwu 1584, ob. Sołowiewa Ist. Rossyi, t. VII, str. 319. Tak więc atamanował najpierw na Niżu Bohdanko 1576, po nim tegoż ojciec Ostafi z bratem Michałem 1578 a nareszcie Kiryk i Mikołaj 1588. Ci ostatni wkrótce rzuciwszy porobi, wrócili na Ukrainę, gdzie pierwszy miał swoją kotelnią, darowaną przez króla jeszcze w 1581 r. , a drugi nabył około 1591 r. Szczorbów od Strzyżowskich. On to Szczorbów nazwał Nowym Rużynem, a to na pamiątkę wołyńskiego gniazda, i przeniosłszy go z zarzecza na dzisiejsze miejsce, wzniósł w nim zameczek, skorhorodkiem nazywany, z drzewa i sypanej ziemi na prędce zbudowany. W 1591 r. król teź nadał mu Romanówkę prawem dożywotniem. Ożeniony z Halską Elżbietą Stroźycką a nie Służynską jak podano w Słow. Geogr. , VII, 726, niezostawił potomstwa. Umarł w 1592 r. i R. przeszedł w powiadanio brata jego Kiryka, który jak zoBtał ziemianinem osiadłym, simienił swą dawną przyjaźń z kozakami na otwartą rozterkę. We włości Kiryka Pawołockiej sporo było kozaków, którzy, jak się wyraża stare pismo, ,, do żywego mu dojęli. Kiryk pojął za żonę Eudoksyą Kuniewską, a owdowiawszy, po raz drugi ożenił się z Jadwigą Chwalczewską. Z pierwszej miał córkę i według Bonieckiego syna Romana, z drugiej trzy córki. Według tradycyi miejscowej gdy Kiryk popędził w step za Tatarami a żona została sama na zamku, horda tatarska wpadła do Rużyna. Co żyło biegło do zamku, ale za uciekającymi wpadli i poganie i lud zaczęli mordować. W tem grom niespodzianie uderzył w dom kniazia Kiryka i w oka mgnieniu płomień ogarnął budowlą. Księżna zginęła w płomieniach. Burzliwość charakteru Kiryka zapełniła nie jedną kartę w księgach sądowych. On to zajechał w 1593 r. Białopol Fryderyka Tyszkiewicza, spalił zameczek i zrównał z ziemią. On też zajechał Wereszczyn Chwastów i spalił nową osadę Pleseckie. Zmarł w 1601 lub 1602, a nie w 1610 ob. Pawołocz. Zwłoki jego pogrzebano w cerkwi kotelańskiej. W 1603 r. żona jego z domu Chwalczewską weszła w powtórne śluby z ks. Jerzym Czartoryskim. Jan Roman Rużyński jedyny Hyn Kiryka, nie zostawił potomstwa. Zona jego Zofia, z domu Korapczejowska, niewiasta czynna i energiczna, objąwszy po śmierci męża obdłużone wielce dobra, dźwigała majątek, spłacające zastawników i dłużników. W potrzebie miiniala rumaka dosiadać i mieczem wywijać. Z sąsiadami swymi spory o granice częKiokroć orężem załatwiała. Rużyńszczyzna graniczyła z Biłołowszczyzną ks. Koreckich. Ci oHiatni o kilka wiorst od Rużyna nad Rantawicą założyli mczko Czeremoszkę dziś łan Czeremoszna a w nim zameczek. Przeciwko temu dziedziczka R. zaprotestowała, dowodząc, iż z dawna miejsce to wchodziło w kompleks Rużynszczyzny. Ale Koreccy ks. Joachim i żona jego Anna z Chodkiewiczów nie chcieli ustąpić. Zebrawszy tedy zastęp sześciotysięczny uderzyła energiczna księżna na zameczek, zdobyła takowy i spaliła a ludność mczka rozpę dziła w 1609 r. . Wspólnikami wyprawy byli Adam Oiizar, Adam kn. Rużyński i Krzysztof Kiewlicz, który trzymał Rużyn prawem zastawu Arch. J. Z. R. , część 6, t. I, str. 350. Dziś jeszcze pozostały ślady zameczka i osady. W 1612 r. przez napad tatarski wielką ruinę dobra rużyńskie poniosły. Na domiar złego i ks. Korecka z Biłołówki wraz z synem Samuelem, za najazd i zniesienie Czeremoszki również zbrojnym na Ruźańszczyznę odpłaciła najazdem. Ks. Zofia wtedy wyszła za mąż powtórnie za Hieronima Chodkiewicza, kaszt, wileńskiego, który jednak niedługo zmarł w 1617 r. , Wolff, Dygnitarze, str. 80. W czasie tym Rużyńszczyzna składała się z mczka Nowego Rużyna, ze słobody Czarnorudzkiego, słobody Ńizgurskich, słobody Orańskich, Bystrzyka, Wójtowej Woli i słobody Żerosławskiego. Po. długim procesie z zastawnikiem Krzysztofem Kiewliczem w końcu udało się Chodkiewiczowej uwolnić R. z zastawy. Ten Krzysztof Kiöwlicz posiadał własne dobra Młynyszcze koło Żytomierza, gdzie po opuszczeniu R. osiadł na starość. Był to towarzysz obozowy ks. Kiryka. W domu Chodkiewiczowej przebywał blizki jej krewniak Samuel Łaszcz. Chciwy awanturnik zażądał od Chodkiewiczowej, jako bezpotomnej, aby jeszcze za życia jakieś mu na dobrach porobiła zapisy. Gdy żądanie to spotkała odmowa, Łaszcz z garścią zbrojnych wpadłszy do Pawołoczy, groźbą na niej żądane zapisy wymógł. Widząc się prawie całkowicie z dóbr wyzutą, cały swój majątek przelała sądownie na Tomasza Zamoyskiego, podkanclerzego kor. 1634 r. . Łaszcz niezawahał stawić czoło i Zamoyskiemu, ale w końcu przystawszy na komplanacya, za pewnem wynagrodzeniem tak ze strony Chodkiewiczowej jak i Zamoyskiego, zrzekł się swoich pretensyi ob. Pawołocz. Tomasz Zamoyski wziął intromissyę do dóbr R. i Pawołoczy r. 1635. Ukraina używała wtedy spokoju. Zamoyski podniósł też swój Rużyn i urządził. Ale wkrótce umarł 1638 i R. spadł na małoletniego syna Jana W 1647 r. trzymał E. w dzierżawie niejaki Uweliński, który wyprawiał transporty zboża do portów Dnieprowych Opis Kiew. Centr. Arch. , Nr 18, str. 9. W 1648 r. , wnet po porażce korsuńskiej, kozacy rozlawszy się po całej Ukrainie i R. zajęli. Jednakże w pierwszych latach, to jest od pogromu korsuńskiego aż do bitwy beresteckiej, gdy wojna Chmielnickiego rujnowała cały Wołyń i pewną część Kijowszczyzny, bliższa okolica R. wolną była od spustoszenia. Jakoż, gdy po bitwie beresteckiej wojska kor. szły na Ukrainę, to o ile kraj przed Büołówką zastawały w pustce leżący bezludnej, O tyle znów przed samym Rużynem uderzył Słownlk Geograficzny T. X. Zeszyt 109. je przyjemny widok pól uprawnych i niewyczerpana obfitość wszystkiego, z dawnych jeszcze spokojnych lat nagromadzona, W Rużynie, mówi stary dyaryusz wojskowy, , wojska nasze jako obiecaną ziemię pełną zbóż zastały Ambr. Grab. , Starożytności polskie, t. I to też i Jan Zamoyski, ssta kałuski, dziedzic R. i Pawołoczy, za wojskiem też zjechała aby nawiedzić swe dobra ukraińskie. Wiadomo, że podczas pobytu jego w Pawołoczy zmarł nagle szwagier jego ks. Jeremiasz Wiszniowiecki. Jan Zamoyski, ssta kałuskie umarł bezdzietnie, i R. wraz z Pawołoczą, Kotelnią, Wczorajszem i Gródkiem przeszedł w spadku do Stanisława Koniecpolskiego, kaszt, krak. , który umierając 1682 r. zapisał dobra R. i Pawołoczą synowcowi Janowi Alelks. Koniecpolskiemu. Dobra te niegdyś 70, 000 zł. rocznie przynoszące, były obecnie wyludnione i puste. Stary dokument mówi też, iż w 1683 r. tak w Rużynie, jak w Wojtowcach, Bystrzyku, Słobodzie i Bałamutówce nie było żadnego człowieka, ani chałupy Arch. J. Z. R, część 6, t. I, str. 153, dopełnienia. Gdy w 1714 r. szlachta wwdztwa kijow. , niezważając na stan mizerny nowych słobód ukraińskich, dla wojska kor. rozpisać kazała kwatery, regimentarz Gałecki cierpko jej zganił to rozporządzenie. ,, W Pawołoczy, pisał, 70 chałup, położyliście więcej niż sto koni, i to siła, czy podobna tam wybierać tak wiele w Rużynie 20 koni; mnie płacz ludzki niedopuszcza tego, abym mógł acceptować, z tak ciężką oppressyą ludzką, krew z nich wyciskając, tego ubóstwa, trzeba się Boga na ostatek bać Arch. J. Z. R. , część III, t. 3, str. 776, W 1712 umarł bezdzietnie Jan Aleksander Koniecpolski i ukraińskie jego dobra przeszły w spadku do Walewskich a od tych zaś nabyte zostały w 1722 przez Jerzego Lubomirskiego, oboźnego kor. Dzięki za biegłości nowego dziedzica włości się rozrosły, a ludność i dobrobyt wzrastał. Administratorem R. w 1727 r. był Kotiużyński Arch. J. Z. R. , część III, t. 3, str. 36. Roku 1727 stanęła tu nowa cerkiew. W 1736 r. już R. należał do synów Jerzego Lubomirskiego, Józefa i Stanisława. Dobra R. nosić też zaczęły szumny tytuł księstwa rużyńskiego. W 1737 r. gubernatorem księstwa R. jak i dóbr pawołockich był Józef Bodakowski ibid. , 256. W 1740 r. tegoż Bużyna został gubernatorem Dominik Bubiski, wzorowy administrator ibid, , 324. W 1746 r, wizyt, cerkiewna parafia R. składała się ze 100 osad w mczku a z 60 na przedmieściu Bałamutówce. W 1763 r. Józef ks. Lubomirski sprzedał klucze rużyński i pawołocki ks. Kacprowi Lubomirskiemu. Ks. Kacper zostawił dwie córki Zofiją za Protem Potockim i Rużyn Rwy Rweńsk drugą za Walewskim. Protowa Potocka na mocy działu z siostrą Walewską wzięła R. , Zwiahel i Pawołocz. Rozwiodłszy się z mężem wyszła za mąż za Waleryana Zubowa, potem za Uwarowa. Z Protem Potockim miała Zofija córkę jedyną Emilią, 1mo voto za Józefem hr. Kalinowskim, 2o Toto za Czeliszczewym. Kalinowscy rezydowali w R. W 1816 r. stanął tu kościół murowany p. w. Bożego Ciała, fundowany przez Józefa i Emilię hr. Kalinowskich. Przedtem zaś było tylko oratorium, należące do par. toporowskiej, dla którego wystarał się był o indult posses sor R. Stefan Damięcki. Kościół zaś nowy murowany poświęcony został w 1817 r. przez kś. Godlewskiego. W 1818 r. Kalinowscy naznaczyli annuatę proboszczowi. Kaplice funduszowe w parafii były w Nizgurcach i Wójtowcach. W 1820 r. kuratcm tutejszym był kś. Cypryan Mogilnicki. Roku zaś 1821 stanęła murowana cerkiew Nikołajewska w obrębie wałów dawnego zamczyska. W 1842 r. stanęła druga cerkiew drewniana na przedmieściu Bałamutówce. Na polu, nieopodal od mczka, znajduje się studzienka z cudowną wodą, będąca celem pielgrzymki ludu okolicznego. Na cmentarzu katolickim lezą dwaj bracia, głośni w okolicy lekarze, Ernest i Adolf Knottowie. Pierwszy zostawił ciekawy pamiętnik o Procie Potockim, na którego dworze ojciec jego przebywał jako nadworny lekarz; drugi pisał poezye, ogłoszone po śmierci dopiero. W 1854 r. R. został nabyty przez Stefanię z Jełowieckich Antonio wa Złotnicką. Rezydencyą dziedziców stanowi ozdobny pałac z pięknym ogrodem. Widok R. z kościołem i pałacem zamieścił Napoleon Orda w swoim Albumie. Budująca się obecnie dr. źel. z Koziatyna do Humania ma wyznaczoną stacyą w R. Przed 50 laty R. był siedzibą sławnego na całą prowincyą rabina. Edward Rulikowski. Rweńsk, wś, pow. czauski, gm. Samotiojewicze, ma 40 dm. i 200 mk. Rwy, zaśc, pow. kowieński, w 4 okr. poL, o 26 w. od Kowna. Rybaciszki, wś, pow. nowoaleksandrowski, w 5 okr. pol, o 70 w. od Nowoaleksandrowska. Rybackie, os. , pow. suwalski, gm. Hutta, odl. od Suwałk 3 w. Rybackie, jezioro na obszarze wsi Podgórze, w pow. nowoaleksandi yjskim, gm. Rogów. Wody jego uprowadza rzka Chodel do pobliskiej Wisły. Rybackie Budy, niem. Fischerbuden, os. nad Notecią, pow. bydgoski, o 71 2 klm. na płd. wschód od Nakła poczta, st. dr. źel. , par. Ślesin, okr. domin, Potulica, 1 dm. i 9 mk. Rybaczki, wś, pow. dzisieński, w 3 okr. poL, gm. Druja, okr. wiejski i dobra Miłoszów Idołta, o 2 w. od gminy a 41 w. od Dzi sny, 3 dm. , 21 mk. prawosŁ i 3 katol, w 1864 r. 16 dusz rewiz. . Rybaczne, białor. Rybacznoje, jezioro na południowym krańcu pow. borysowskiego, południową częścią wchodzące w pow. ihu meński, w obrębie gm. Hiewin, należy do dóbr zabaszewickich Wańkowiczów. Pośród lasów położono, ma do 200 mr. obszaru. Brze gi porosłe gęstą trzciną, latem niedostępne, dno pokryte, grubą warstwą mułu; obfituje w karasie i inne ryby, połów których usku tecznia się jodynie porą zimową. Wypływa z jeziora rzka Rowa, wpadająca do Berezyny. Rybaezyński, zaśc. na południowym krań cu pow. borysowskiego, przy gośc. ze wsi Hradno do Zabaszewicz, w 2 okr. poL łohoj skim, , gm. Hiewin, ma 2 osady; grunta lek kie. A. Jel. Rybak, os. nad rz. Pilicą, pow. rawski, gm. i par. Lubochnia, 1 dm. , 15 luk. , 60 mr. dwors. Rybaki 1. wś włośc, pow. gostyński, gm. Słubice, par. Zyck, ewang. Iłów, 93 mk. , 117 mr. W 1827 r. było 2 dm. , 17 mk. 2. R. , os. , pow. koniński, gm. Golina, par. Myślibórz, odl. od Konina 17 w. Wraz z Radolina ma 14 dm. , 213 mk. R. wraz ze Sławskiem nadane były przez Mieszka Starego klasztorowi w Lądzie por. t. VIII, 650. 3. R. , wś włośc nad rz. Wartą, pow. noworadomski, gm. i par. Brzeźnica, ma 4 dm. , 31 mk. , 70 mr. 4. R, wś, pow. nowoaleksandryjski, gra. Szczekarków, par. 0pole. W 1827 r. było 18 dm. , 118 mk. 5. R. , folw. nad rzką Swarzyną, pow. garwoliński, gra. Kłoczew, par. Żelechów, odl. 27 w. od Garwolina, ma 5 dm. , 7 mk. W 1827 r. było 1 dm. , 5 mk. Folw. ten, odzielony od dóbr Wola Zadybska, rozl. mr. 233 gr. or. i ogr. mr, 99, łąk mr. 42, pastw. mr. 2, wody mr. 6, lasu i zarośli mr. 8, nieuż. mr. 4; bud. z drzewa 3; las nieurządzony. 6. R. , wś, pow. sokołowski, gm. Kossów, par. Ceranów, ma 5 dm. , 50 mk. , 490 mr. 7. R. , folw. nad rz. Wisłą, pow. płocki, gm. Rembowo, par. Wyszogród, odl. o 40 w. od Płocka, ma 5 dm, , 42 mk. , 30 mr. W 1827 r. było 14 dm. , 70 mk. 8. R. , wś włośc nad rz. Narwią, pow, łomżyński, gm. i par. Miastkowo, ma 15 o8. , 474 mr. W 1827 r. było 12 dm. , 81 mk. Wchodziła w skład dóbr Nowogród. Br. Ch Rybaki 1. wś, pow. dzisieński, w 3 okr. poL, gm. Leonpol, okr. wiejski i dobra ks. Mirskiego Międzyrzecz, o 9 1 2 w. od gminy a 45 w. od. Dzisny, 5 dm. , 55 mk. kat. w 1864 r. 35 dusz rewiz. . 2. R, wś włośc nad rz. Kotrą pow. lidzki, w 3 okr. poL, gm. Dubicze, okr, wiejski Głębokie, o 5 w. od gminy a Rybak Rybaki Rweńsk Rybaciszki Rybackie Rybackie Budy Rybaczki Rybaczne Rybaezyński 30 w. od Szczuczyna, ma 12 dm. , 94 mk. w 1864 r. 39 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Ostryna. 3. R. , zaśc, pow. lidz ki, w 4 okr. poL, gm. Wasiliszki, okr. wiejski Szejbakpol, o 5 w. od gmmy a 42 w. od Li dy, ma 1 dm. , 6 mk. katol, w 1864 r. 1 du sza rewiz. 4. R. , folw. , pow. lidzki, w 4 okr. poL, o 10 w. od Wasiliszek a 45 w. od Lidy, ma 1 dm. , 12 mk. katol. ; własność Mokrskiego. 5. R. , wś, pow. oszmiański, w 3 okr. poL, gm. Subotniki, okr. wiejski Huta, o 1 1 2 w. od gminy, 40 w. od Oszmiany a 13 w. od Dziewieniszek, ma 11 dm. , 104 mk. katol. w 1864 r. 49 dusz rewiz. ; należy do dóbr Żemłosław, Umiastowskich. 6. M. , wś, pow. święciański, w 4 okr. poL, gm. Dubotówka, okr. wiejski Daniszewo, dwór Świetlany, o 10 w. od gminy a 83 w. od Święcian, ma 14 dm. , 81 mk. prawosŁ i 14 katol, w 1864 r. 61 dusz rewiz. . 7. M. , wś nad rz. Łań, pow. słucki, w 2 okr. poL kleckim, gm. Zaostrowiecze, ma 2 osady. 8. R. , wś, pow. białostocki, w 2 okr. poL, gm. Obrubniki, o 18 w. od Bia łegostoku. 9. R. , wś i dobra, tamże, w 3 okr. poL, gm. Przytulanka, o 42 w. od Białegosto ku; własność Grodzkiego. Włościanie wnieśli 1806 rs. 37 kop. wykupu za wydzieloną im ziemię, 10. R. , wś, pow. bielski gub. gro dzieńskiej, w 1 okr. poL, gm. Łosinka, o 34 w. od Bielska, 11. R. , wś, pow. grodzieński, w 3 okr. poL, gm. Wołpa, o 50 w. od Grodna. 12. R. , wś, pow. słonimski, w 4 okr. poL, gm. Zdzięcioł, o 53 w. od Słonima. 13. R. , wś, pow. wołkowyski, w 3 okr. poL, gm. Juszków, o 52 w. od Wołkowyska. 14. R. , wś, tamże, w 4 okr. poL, gm. Ros, o 15 w. od Wołkowyska. 15. R. , wś, tamże, w 4 okr. poL, gm. Mścibów, o 12 w, od Wołkowyska. 16. R. 5 wś, pow. nowoaleksandrowski, w 5 okr. poL, o 69 w. od Nowoaleksandrowska. 17. R. , wś, pow. szawelski, gm. Szawle, o 2 w. od Szawel J. Krz, Rybaki 1. część wsi Dębnik, pow. wielicki, na praw. brzegu Wisły, na przeciw Wawelu. Mieszkańcy są przeważnie rybakami. Do szczegółów podanych już ob. Dębniki dodajemy, źe w 1880 r, było 48 dm. , 458 mk. ; 432 rz. kat. , 26 żyd. Obszar tej gm. graniczy przez Wisłę od płn. z obszarem Krakowa i Półwsia Zwierzynieckiego, od zach. z Pychowicami, od płd. z Zakrzówkiem, a od wsch. przez Wisłę z Krakowem. W zach. części obszaru, tuż nad Wisłą, wznoszą się tak zwane skały Twardowskiego, z grotą i obfitemi kamieniołomami, wznies, 245 mt. npm. Piec do wypalania wapna. Ślady dawnego łożyska Wisły w licznych bagniskach. Obecnie przerzyna obszar gm. kolej obwodowa, łącząca tor kolei północnej z transwersalną i Karola Ludwika. W części wschod, powznoszono piękne budowle, tak źe wieś sianowi ponie kąd przedmieście Krakowa. Wiecie stanowi miejsce przechadzek dla Krakowian. Wieś ucierpiała podczas wylewów Wisły r. 1885, 1887 i 1888. 2. R. , częśó Krakowa tuż na lew. brz. Wisły, u stóp Wawelu, osada ry baków. 3. R. , grupa zabudowań w Hołem Kamienieckiem, w obr. gm. Kamionki Woło skiej, pow. rawski. Br, G. Rybaki al. Rybitwy, przedmieście Poznania ob. t. VIII, 904. 2. R, , przedmieście Ro goźna, pow. powidzki, wchodziło w skład sstwa rogozińskiego. 3. R. , wś, pow. gnieź nieński Witkowo, o 6 klm. na płn. zach. Powidza, na zach. brzegu jez. Skorzęcińskie go, par. OstrowitePrymasowskie, poczta w Skorzęcinie, st. dr. żeL w Odrowążu o 10 1 2 klm. ; 8 dm. , 60 mk. katoL i 105 ha 73 roii, 13 łąk, 1 łasu. R. wchodziły dawniej w skład dóbr skorzęcińskich, własność klasztoru lędz kiego, zabrane przez rząd pruski i wcielone do domeny Skorzęcin. E. Cal, Rybaki 1. wyb. do Szczuki należące, pow. brodnicki; 1885 r. 4 dm. , 21 mk. 2. R. , niem. Fischerei, kol. na lew. brzegu Wisły pod Nowem, pow. swiecki. . W 1868 r. 27 bud. , 24 dm. , 333 mk. ; 308 kat. , 25 ew. Przewóz przez Wisłę. W wizyt. Rozdrażewskiego z r. 1583 zowie się ta os. Rybaki na. dole str. 132. 3. R. pod Chełmnem, niem. Fischerei, wś należąca do Chełmna, pow. chełmiński, tuż nad Wisłą, 593, 55 ha. W 1868 r. 64 bud. 45 dm. , 633 mk. ; 598 kat. , 35 ew. W r. 1888 wyrządziła Wisła szkody na 75, 000 mrk. Dawniej posiadały tu benedyktynki folw. Panna ksieni nabyła około r. 1588 grunt od mieszczan i przeniosła na dzisiejsze miejsce naprzeciwko klasztoru. Oddawna istniał tu kościołek św. Agnieszki, fundowany przez benedyktynki. Kiedy podupadł w XVI w. , ksieni na nowo go wzniosła z cegły r. 1591; ponownie zrujnowany za czasów szwedzkich, został r. 1640 rozebrany ob. Klasztory żeńskie, str. 116. 4. R. , niem. Rybacken al. Ribacken, wieś włośc, na Kaszubach, pow. kościerski, zawiera 3 gburs. i 2 zagr. , 570, 77 mr. W 1869 r. 69 mk. kat. , 6 dm. ; leży nad jez. Sudomie, o pół mili od Kościerzyny st. p. i kol. , pat. kat. i ew. . Lustracya komisyi pruskiej z r. 1772 donosi Tu mieszka 4 rybaków i 1 komornik, którzy są narod, polskiej i wyznania katol. Gleba jest licha. Każdy wysiewa 6 kor. żyta, 1 jęczm. , 2 tatarki, pół grochu; zbierają 2 1 2 do 3 ziarn, siana zbiera każdy 2 fury. W starościńskim borze mają wolne pastwiska i drzewo opałowe. Latem mają wolne rybołówstwo w jez. Sudomie, Mielnicy, w Szolnowie, Wierzyskach, Garczynie, w Lubianie i Schodnie. Za te i za rolę płaci każdy 10 tal. czynszu i jest zobowiązany podczas Rybaki Rybaki Rybczewice Rybaki Żniwa 8 dni robić grabiami na folw. w Sidlicach. Nie płacą innych podatków, ani mesz nego; obszar wynosi 2 włóki ob. Zeitschr, d. Westpr. Gesch. Ver. , XV, str. 110. Uwłasz czenie nastąpiło r. 1820. 5. R. , niem. Kuehlhorn, dok. Kulenborn 1437, Kulborn 1466, Kielhorn 177, 9 wś w Pomezanii, pow. sztumski, nad granicą pow. malborskiego, nad rz. Dzierz gonia, niedaleko jez. Bruzna, st. p. AltDoll staedt, par. kat. Bągart, 4 98 mr. W 1868 r. 4 dm. , 36 mk. ew. Już r. 1437 mieszkał tu karczmarz i kilku rybaków, pierwszy czyn szował 9 skojców, każdy z rybaków 1 fl. na św. Marcin. R. 1737 wymarli tu wszyscy mieszkańcy. Wtedy ssta kiszborski i wojew. Jerzy z Przebęndowa na nowo wś osadził trzema rybakami i karczmarzem. Każdy ry bak otrzymał chałupę i płacił po 2 latach wolnych 5 fl. czynszu i 2 kontrybucyi. Karcz marz płacił także tyle i oprócz tego 17 fl za wyszynk. Od tłoki i innych ciężarów byli wszyscy wolni. Rybacy mieli wolne ryboł. w rz. Dzierzgonie i jez. Druznie ob. Gesch; d. Kr. Stuhm v. Schmitt, str. 225. W najnowszym spisie urzęd, z r. 1885 os. ta nie wymieniona. 6. R. , niem. Fischhude, wyb. do W. Słońcy, pow. tczewski, 1885 r. 1 dm. , 4 mk. 7. R. , kol. obecnie nie istniejąca, pow. bro dnicki, par. kat. Szczuka. 8. R. , attyn, do Chmielna należąca, pow. kartuski. Wymie niona w wizytacyi Rybińskiego z r. 1780 str. 209. Kś. Fr. Rybaki 1. , ob. Łańsk 2. H. , ob. Fyszhuza. Rybakiszki 1. wś, pow. nowoaleksandrowski, w 4 okr. poL, o 17 w. od Nowoaleksandrowska. 2. R. , fol. nad jeziorem, pow. wiłkomierski, gm. i par. Traszkuny, należy do dóbr Traszkuny. Rybakowizna, os. , pow. lipnowski, gm. Szpetal, par. Chełmice. W 1827 r. był 1 dm. . 6 mk. Rybakowo, wś, pow. kalwaryjski, gm. Kalwarya, par. Łubów, odl. od Kalwaryi 8 w. , ma 12 dm. , 38 mk Rybakowo, foL, pow. newelski, należy do dóbr Jemieniec. Rybakowszczyzna 1. Wielka, wś, w pow. sieńskim, w pobliżu rozległego błota Lejczenok, zajmującego do 3600 dzies, przestrzeni, gm. Ulanowicze, ma 12 dm. i 84 mk. 2. R. Mała, ws, tamże, ma 6 dm. , 20 mk. Rybalino, ob. Rahalina Rybalnia, pow. suwalski, gm. Zaboryszki, par. Puńsk, odl. od Suwałk 18 w. , ma 7 dm. , 51 mk Rybałty, przyl, dóbr Kawęczyn, pow. grójecki, niedaleko Wisły. Rybałty, dobra, pow. bielski gub, grodzieńskiej, w 3 okr. poL, gm. Grodzisk, o 38 w. od Bielska. Ob. OlszewoRybałty. Rybariwski, potok, wypływa ze źródeł leśnych, u płd. podnóża Senicy 1188 mt. , na wschod, obszarze gm. Żabiego, w pow. kossowskim. Płynie na płd. , tworzy granicę między Żabiem a Jasienowem Górnym, po czem na obszarze Krasnoilli wpada do Czarnej rzeczki ubiegłszy 4 1 2 klm. Br. G Rybarpole al. Rybartowa, przysgm. Gombaszu, w hr. liptowskiem, pow, roźeńskim, nad Wagiem, wznies. 434 mt. Br. G. Rybartowa, ob. Rybarpole. Rybarzowice, wś, pow. bialski, nad pot. Żylczą, wzdłuż drogi z Żywca 4 klm. do Szczyrka, w okolicy podgórskiej i lesistej, ma kaplicę murowaną i 2 młyny wodne. Par. rzym. kat. w Łodygowicach; 172 dm. i 1100 mk. , 1098 rz. kai i 12 izrael Pos. więk. KI PrimaYcsi wynosi 135 mr. roli, 26 mr. łąk i 13 mr. past. ; pos. mn, 887 mr. roii, 157 mr. łąk, 169 mr. past. i 5 mr. lasu. W 1581 r. Pawiński, Małop. , 107 wieś ta par. w Ra dziechowie, własność Jana Komorowskiego, składała się z 3 półłanków km. i 4 komorn. bez bydła. Graniczy na zach. z Buczkowica mi, na płd. z Godziską Nową, na płn. z Meszną a na wschód z Łodygowicami. Mac, Rybce, wś, ob. Pohrebyszcze t. VIII, 525. Rybcy 1. wś w pobliżu kotliny rz. Świ słoczy, pow. ihumeński, tuż przy linii dr. żel lipaworomeńskiej, pomiędzy stac. Rudzieńsk i Michanowicze, w gminie dukorskiej, ma 16 osad pełnonadziałowych; grunta szczerkowe urodzajne, łąki obfite, wieś porządnie zabu dowana, śród sadów. O starożytności osady świadczą często znajdywane narzędzia krze mienne i kamienne. 2. R. , wś, pow. ihumeń ski, w 4 okr. pol. puchowickim, gm. Nowo siółki, przy drodze ze wsi Dryczyn i Biełej do fol Kostrynia ma 6 osad, miejscowość równa, grunta szczerkowe. AL Jel. Rybczanka, rzeczka w gub. wileńskiej, lewy dopływ Wilii, uchodzi między Kobylanką a Wiazucią. Rybczanka, wś włośc, pow, wilejski, w 1 okr. pol, o 42 w. od m. Wiląjki, przy b. drodze poczt. z mka liii do mka Radoszkowic, 4 dm. , 47 mk. Rybczany, wś i dobra nad Miadziołką, pow. święciański, w 3 okr, pol, gm. Jasiewo, okr. wiejski Nowy Dwor, o 8 a w. od gminy a 42 w. od Święcian. Folw. ma 1 dm. , 13 m. k. kat. ; wś zaś 6 dm. , 72 mk. kat. i 5 żydów w 1864 r. 33 dusz rewiz. ; własność Cedrowskich. Rybczewice, w XVI w. Ripczowice, wś, fol i dobra, pow. krasnostawski, gm. Rybczewice, par. Częstoborowice, odl. 24 w. od Krasnegostawu. W 1827 r. było 50 dm. , 41Ö mk. W 1887 r. dobra R, składały się z fol Rybakiszki Rybakiszki Rybakowizna Rybakowo Rybakowszczyzna Rybalino Rybalnia Rybałty Rybarpole Rybartowa Rybarzowice Rybce Rybczanka Rybczany Rybczyce Rybczyczy Rybczyń Rybczyńce Rybczyzna Rybia Rybia Huta Rybianka Rybical Rybicz Rybie R. , Passów i Karczów, rozl. mr. 1870 gr. or. i ogr. mr. 1129, łąk mr. 44, łasu mr. 572, w odpadkach mr. 89, nieuż. mr. 36; bud. mur. 14, z drzewa 20; płodozmian 10 i 11polowy, las nieurządzony, pokłady kamienia wapien nego. Wś R. os. 73, z gr. mr. 1247. Według reg. pob. pow. lubelskiego z r. 1531 w R. par. Cząstoborowicc część Czepclowskiej 1 1 2 łan. ; część Kelczewskiego l 1 2 łan. , 1 młyn; część Piotra Bipczowskiego 1 12 łan. Pawiński, Małop. , 335, 363. B. Ch. Rybczyczy wś, pow. łucki, attyn, dóbr Hranie, do których należy także wieś Tryputnia; w 1860 r. własnośc Szczepana Chamca. Rybczyń wś, pow. wilejski, w 1 okr. poL, gm, Chotenczyce, okr. wiejski Zaborze, o 12 w. od gminy, 14 dusz rewiz, w 1864 r. ; należała do dóbr Wincentowo, Budrewiczów. Rybczyńce 1. w dokum. Rypczyńce, wś nad Śniwodą dopł. Bohu, pow. lityński, gm. i par. kat. Ułanów, w pobliżu traktu poczt. z Chmielnika do Ułanowa, o 42 w. od Lityna. Ma 85 osad, 602 mk. , 688 dzies, ziemi włośc, 1402 dzies, dworskiej wraz z Worobiówka, 41 cerkiewnej. Piękny pałac i park. Cerkiew pod wezw. św. Mikołaja, wzniesiona w 1824 r. , ma 1356 parafian. Wś ta za czasów lustracyi Humieckiego, kaszt, kamienieckiego, w 1616 r. należała do dzierżawy ułanowskiej w sstwie chmielnickim, była w posiadaniu Jakuba Pretfica, wwody podolskiego, i wraz z robociznami, czynszem, owsem, kurami, dawała prowentu 7 fl. 14 gr. ; poczem weszła w skład sstwa Ulanowskiego, darowanego w 1797 r. przez cesarza Pawła hr. Augustowi Ilińskiemu; następnie własność Chołoniewskich, dziś Mazarakich. 2. R. , wś, pow. skwirski, w 1 okr. poL, gm. Worobiówka, par. praw. Molczanówka o 3 w. , par. katol. Skwira o 18 w. , ma 291 mk. W 1862 r. wraz z Julianówką było 343 mk. prawosł. i 56 katol. Połowa wsi z 151 dzies, ziemi, należała wówczas do x ntonicgo Waksmana. Poprzednio wś R, należała do klucza borszczejo wieckiego Brzostowskich, od 1757r. Orzeszków, następnie Hańskich. Dr, M. J. Krz. Rybczyzna, wś nad jez. Dręstwo, pow, szczuczyński, gm. Bełda, par. Rajgród. Rybczyzna, wś nad rzką Radoszkówką, pow. wilejski, w 1 okr. poL, gm. i dobra, Gieczewiczów, Wiazyń, okr. wiejski Jałowo, o 6 w. od gminy a 15 w. od Wilejki, ma 28 dm. , 311 mk. w spisie z 1864 r. 107 dusz rewiz, . Rybia, potok, powstaje na granicy Ligoty Górnej i Kameralnej, pow. cieszyński, u płn. podnóża Fraszywy 843 mt. . Płynie na płn. wschód przez Dobraczyce Dobraticz i Wojkowice, gdzie łączy się od lew. brz. z Praszywka, tworząc pot. Holczynę, dopł. ŁuI czyny. Długość biegu 6 klm. Pędzi kilka młynów. Br. G. Rybia Góra las i góra w płn. części Go gołowa, pow. jasielski, na płn. od jej przy siółka Huty Gogołowskiej. Od płd. zach. bie rze początek pot. Kamienica, dopł. Wisłoki, a od płd. pot. Stępina, dopł. Wisłoka. Wznies. 524 mt. Na płn. zach. szczyt Brzezina, na płn. wsch. szczyt Chełm 532 mt. , a na płd. Kamienna Góra 451 mt. . Br. G. Rybia Huta al. Górna Huta, niem. Oberhuette, wś włośc, na Kaszubach, 756 st npm. , pow. kartuski, st. p. i par. ew. Przywidz, par. kat. Prago wo. Zawiera 15 gburstw i 12 za gród, 207 ha 1 łasu, 14 łąk i 118 roii. W 1869 r. 162 mk. , 33 kat. , 129 ew. , 25 dm. ; 1885 r. 25 dm. , 25 dym. , 152 mk. , 18 kai, 134 ew. Osadę tę założyli w XVII w. jezuici. Por. Gzapiehh. Ks. Fr. Rybianka, w XVI w. Ribienka, wś włośc, nad rzką Korzeniówką, pow. konecki, gm. i par. Szydłowiec. Odl. od Końskich 42 w. , ma 33 dm. , 191 mk. , 410mr. włośc, Imr. rząd. W 1827 r. było 10 dm. , 82 mk. Według reg. pob. pow. radomskiego z r. 1508 Rnależała do sstwa radomskiego. W 1569 r. Jan Kieszkowski miał tu 5 łan. , 2 zagr. Pawiński, Małop. , 309, 478. Br. Ch. Rybical, wś na pol. prus. Mazurach, pow. lecki, nad jez. Ryńskiem, naprzeciw Rynu st. p. i tel. ; 86 dm. , 409 mk. , 736 ha. Wś polska. Gerlach v. Metz, wójt rastemborski, nadaje Augustynowi i Klementowi Orths na prawie chełmińskiem 30 włók wolnych od dziesięcin i tłoki, z obowiązkiem 2 służb zbrojnych, oraz niższe sądownictwo. Dan w Rastemborku r. 1435. Rudolf v. Diepoltskirchen, komtur ryński, podaje r. 1514 do wiadomości, że Szczepan, Jakub, Bartek, Jan i Jakub Boekdigcr z Skorupek Skorupy sprzedali Mikołajowi i Bartkowi Wejtingom, braciom, 4 mr. łąk nad Kocią Strugą i jez. Tałt. Tenże odnawia r. 1515 Stankowi z Rybicalu spalony przywilej na 2 włóki nadwyżki między Rybicalom a Mrówkami. Później był w posiadaniu tych dwóch włók Stanisław Koniecki. W R. mieszkają r. 1539 sami Polacy. Ad. N, Rybicz, pow. wrocławski, ob. Relhiitz 1. . Rybie 1. fol. , pow. warszawski, gm. Falenty, par. Raszyn, odL 9 w. od Warszawy, ma 85 mk. W 1827 r. było 9 dm. , 67 mk. W 1885 r. fol. R. rozl. mr. 152 gr. or. i ogr. mr. 142, łąk mr. 6, nieuż. mr. 4; bud. mur. 4, z drzewa 9. 2. R. , wś i foL, pow. kutnowski, gm. Krzyżanówek, par. Łęki, odl. 10 w. od Kutna, ma 8 dm. , 98 mk. W 1827 r. było 10 dm. , 87 mk. W 1885 r. fol. R. rozl. mr. 382 gr. or. i ogr. mr. 350, łąk mr. 5, pastw, mr. 6, lasu mr. 4, nieuż. mr. 17; bud. mur. 5, z drzewa 11; płodozmian 14polowy. Wś R. os. 16, z gr. mr. 11. W XVI w. role fol dają dziesięcinę pleb. w Łękach, kmiece zaś na stół arcybiskupi Łaski, Lib. Ben. , II, 489. W 1576 r. wś R. pow. orłowski należy do kilku częściowych właścicieli. Jan Rybski ma pół łana km. , 3 zagr. , 1 osad. Inni właściciele niemają kmieci. Walenty Rybski ma 1 łan, Jan Rybski 1 łan, Mateusz i Walenty pół łanu, Mateusz ćwierć łana Pawiński Wielkop. , II, 109, 147. 3. R, wś i fol. , pow. gostyński, gm. Pacyna, par. Gombin, odl. 21 w. od Gostynina, posiada gorzelnię parową z prod. na 32, 000 rs. , cegielnię z prod. 1500 rs. , pokłady torfu; 14 dm. , 123 mk. W 1827 r. było 26 dm. , 258 mk. W 1885 r. fol. R. rozl. mr. 1056 gr. or. i ogr. mr. 957, łąk mr. 29, past. mr. 27, nieuż. mr. 43; bud. mur. 16, z drzewa 11; płodozmian 11polowy. Wś R. os. 33, z gr. mr. 78; wś Koszelówka os. 18, z gr. mr. 271. 4. R. , kol. , pow. koniński, gm. Dąbroszyn, par. Grochowy, odl od Konina 24 w. , ma 22 dm. , 222 mk. , 150 mr. 3. R. i MajdanRybie, kol. , pow. chełmski, gm. Rejowiec, rozl. 412 mi Br. Ch. Rybie 1. al. Rybie Jezioro, Pleso, niem. Fischsee al. Meerange, właściwa nazwa Morskiego Oha ob. . 2. R. al. Mały Rybi Staw nazwa stawu Popradzkiego w Tatrach spi skich, ob. Popradzki Statu. Br. G. Rybie 1. Nowe z Kadiuhną, wś, pow. limanowski, położona w okolicy podgórskiej, 511 mt. npm. , u źródeł Rybiego pot. dopł. Tarnawy, uchodzącej do Stradomki, ma par. rz. kat. z kościołem murowanym, 86 dm. , rozrzuconych po wzgórzach; na obszarze więk. pos. Wikt. hr. Lanckorońskiego 5 dm. ; 637 mk. , 618 rz. kai a 19 izrael. Obszar więk. pos. ma 241 mr. roli, 46 mr. łąk, 63 mr. past. i 251 mr. lasu; pos. mniej, wynosi 368 mr. roii, 102 mr. łąk, 178 mr. past. i 34 mr. łasu. Gleba żytnia, średnia, Szematyzm duchowny podaje, iż parafię założył Jordan Spytek w r. 1365; r. 1795 zgorzał kościół a teraźniejszy wymurował dziedzic Gabryel Gembarzowsld. Siarczyński w Słowniku Galicyi Rps. bibl. Ossol. Nr. 1826 za Kronbachem twierdzi, że istniał tu zbór aryański. W regest, pobor, z r. 1581 Pawiński, Małop. , 53 w opisie par. Nowo Rybie wymieniono nie istniejącą dziś wś Nowa Wiesz, własność Strzeleckiego, mającą 6 półłan, kraiec, 7 zagród z rolą, 5 komorn, bez bydła i karczmę z półłankiem. Ta Nowa Wieś jestto zapewne dzisiejsze R. Nowe. Graniczy napłd, z Kisielówką i Rupniowem, na zach. z Ryjami i Szykiem, na wsch. ma lasy a na płn. Rybie Stare. 2. R, Stare, wś, pow. limanowski, na północ od poprzedniej, od półn. , zach. i wsch. otoczona lasami. Graniczy na płn. z Rdzawą, na zach. ze Słupna, na wsch, z Bełdnem i Kamionna. Składa się z 48 dm. i 331 mk. rzym. kat. Pos. więk. W. Niwiskiej ma 41 mr. roii, 4 mr. łąk, 16 mi pasi i 186 mr. lasu; pos. mn. 306 mr. roii, 68 nar. łąk. , 91 mr. past. i 291 mr. lasu. W r. 1581 Pawiński, Małop. , 53 mieli tu części Strzelecki, Gaboński, Krzysztof Sułkowski i Andrzej Rupniowski. 3. R. wś nie istniejąca dziś. Leżała między Swoszowicami, Prokocimem i Płaszowem w pow. wielickim, wymienia ją doku ment z 1392 r. Kod. Kat. Krak, II, 166. 4. R. , częśó Konieczkowej, w pow. rzeszow skim, nad pot. Gwoźnicą. Mac. Rybień, dawniej część wsi Baranowie, te raz osobna gmina, w pow. nowosądeckim, leży w równinie, na praw. brzegu Kamienicy, przy drodze z Nowego Sącza do Łabowy 5 klm. . Teren podnosi się ku północy i wschodowi, przechodząc w lesiste pasmo, tworzące dział wodny Kamienicy, jej dopływu Kamionki Czarnej i dopływów Biały. Na płn. od Ry bienia wznosi się szczyt Margoń 742 mt. , a na wschód Sapalska Góra 826 mt. Wś składa się z 24 dm. i 177 mk. rzym. kat. Par. w Nawojowy. Pos. większej niema; pos. mn. ma 134 mr. roii, 36 mr. łąk, 52 mr. past. i 195 mr. lasu. Wś graniczy na półn. zachód z Popradową, na połud. wschód z Maciejową, na zachód z Frycową. Mac. Rybienek, jezioro w kluczu lubawskim Inwentarz bisk. chełmińskich z r. 1731, należało do niewodnych. Rybieniec, rzeczka, lewy dopływ Strugi dopływ Brdy, w pow. bydgoskim, powstaje między Rybieńcem a Niwami, o 9 klm. na płn. wschód od Bydgoszczy, u stóp wzgórza wznies. 101 mt. n. p. m. . Płynie od płd. ku północy; minąwszy fol. Augustowo August walde, zwraca się ku zachodowi, przecina drogę żeL bydgoskotczewską, rozgranicza na przestrzeni 3 klm. lasy żołędowski od strze leckiego wzn. 77 mt. i pod Ostrowem, o 9 klm. na płd. wschód od Koronowa, tworząc jeziorko Młynek 70 mt. , zlewa się z Strugą. Z lew. brzegu przyjmuje strumyk oblewający Jastrzębie, a z prawego przy zakręcie, stru myk między Neklą a Borownem. Długośó biegu R. dochodzi 13 klm. . E. Cal Rybieniec al Rybiniec, posiadłość, pow. bydgoski, o 9 klm. na płn. wsch. od Bydgo szczy poczta i st. dr. żeL, przy trakcie do świecia, u źródeł Rybieńca; par. Osielsk, 3 dm. , 23 mk. kat. i 115 ha 89 roii, 17 łasu. R. wchodził w skład domeny bydgoskiej. Por. Rybino. E, Cal Rybieniec 1. niem. Bibenz, Meibnitz, dok. Rubis, Rubec, dobra ryc, pow. chełmiński, st. poczt. M. Czyste 2 klm. , st. kol. Stolno 1, 5 klm. , par. kat. Wabcz; 976 ha 125 lasu, 30 łąk i 738 roii; hodowla bydła fryskiej rasy, Rybieniec Rybienek Rybień Rybie Rybie Rybiniszki Rybina Rybin Rybiń Chałupki Rybieilskie Rybienko Rybienko owiec i świni, uprawa buraków dla cukrowni. W 1868 r. 34 bud. , 20 dm. , 306 mk. , 234 kai, 72 ew. ; 1885 r, 18 dm. , 38 dym. , 227 mk. , 201 kat. , 28 ew. , 1 żyd. Szkoła lklas. kat. liczyła 1887 r. 96 dzieci. R. leży w nizinach nadwiślańskich, nad szosą z Chełmna do Gru dziądza wiodącą i koleją nadwiślańską. Za czasów krzyżackich należał R. do komturstwa starogrodzkiego. Przywilej lokacyjny dany wsi 1301 r. ; 1435 r. odnowiono go, dozwala jąc przy wylewach dawać wodzie odpływ do Stolna. W XV w. należała wś do Mgowskich, około r. 1667 do Orłowskich, a potem do Wła dysława Dobrskiego, asesora ziemiańskiego ob. Wizyt. Strzesza, str. 966. R. 1706 był dziedzicem Jan Dobrski, chorąży ziemi micha łowskiej. Mesznego proboszcz ztąd pobierał 8 kor. żyta i tyleż owsa Wizyt. Posockiego, str. 235. Dawniej istniała tu kaplica. Rybieniec zawiera dziś także cały obszar dóbr rycer. Wymysłowa, które już nie istnieje. 2. R. , dok. 1352 rybenicz, bagna nad Mątawa, w pow. świeckim, pewnie przy Borowym Młynie ob. Gesch. d. Kr. Sohwetz Ton We gner, II, 75, wymienione w przywileju w. mistrza Winrycha v. Kniprode, mocą którego daje pozwolenie na zbudowanie młyna nad Mątawa. Ks. Fr, Rybienko, wś i fol, pow. pułtuski, gm. Somianka, par. Wyszków. W 1827 r. było 11 dm. , 112 mk. Od 1880 r. własność Skarżyńskich, poprzednio Ronikierów. Rybieilskie Chałupki, pow. włocławski, ob. Ghałupki 2. . Rybiń, niem. Ryppin, wś i dobra, pow. sycowski, par. ewang. Międzybór, kat. Syców odl. 1 milę. W 1842 r. 57 dm. , zamek, fol. , 415 mk. 31 kat. , szkoła ewang. Do R. należała kai. Truszów 19 dm. , 105 mk. i Wytnie, griipa domów. Rybin, dok. 1336 Ribyn, niem. Rieben See, jezioro pod Rybnem, w pow. lubawskim, dziś zowie się Zarybinek. Wymienione w przy wileju z r. 1388, przy oznaczeniu granic po siadłości biskupich i krzyżackich w ziemi lu bawskiej ob. Urk. B, des Bist. Culm y. Woel ky, str. 199. Kś. Fr. Rybina, potok, powstaje w lesie Harklowy, pow. jasielski, płynie na płd. wschod tworząc granicę wsi Pagorka i Osobnicy, następnie zrasza obszar Pagorzyny pow. gorlicki, gdzie z lew. brzegu wpada do Lipinek, dopł. Lasowej. Długość biegu 3 klm. Br. G. Rybiniszki, po łotew. Rybiniszkas, , dawniej Krewemmjm, mko i dobra nad rz. Fejmanką, pow, rzeżycki, par. kat. w miejscu, o 30 w. od st. dr. żel. warsz. petersburskiej Antonopol a 45 w. od Rzeżycy. Dobra lenne R. należały w początku zeszłego wieku do Bergów. Jan Berg, skarbnik inflancki, cedował je częściowo Franciszkowi i Józefowi Jodkom, ci ostatni zaś w 1759 r. Michałowi Weyssenhoffowi, podówczas pisarzowi grodzkiemu inflanckiemu. Michał Weyssenhoff połączywszy majątki swoje w tej okolicy w jeden klucz, osiadł w R. Klacz rybiniski obejmował 14, 500 dz. i miał attyn. Antoniszki, Tadehof, Weronikowo Kokule, Strażwald, Krewy, Stefanpol Bodźe, Frejmanpol Łukaszyszki, z folwar, , zaściankami i wioskami. Przy dziale między synami Michała w 1804 r. R. rozpadły się Tadeusz, marszałek rzeżycki, został przy głównej części R. i wziął dobra Brodajsz pow. lucyński, młodszy Franciszek, marszałek wiłkomierski, otrzymał w pow. wiłkomierskim dobra Jużynty i Tarnów i oddzielone od klucza rybiniskiego Strażwald i Krewy Instrument dzielczy z 1804 r. w arch. w Samoklęskach. Dawne attynencye stanowią teraz odrębne majątki, uszczuplone przez stopniowe odpadanie od nich folwarków, a niektóre zupełnie rozparcelowane, mianowicie 1 R. , mko, 32 osad, 215 mk. , przeważnie żydów, kilka sklepów, dość znaczny handel lnem około 10, 000 rs. rocznego obrotu, kościół parafialny katol, pod wez. św. Piotra i Pawła, fundowany w 1781 r. przez Michała Weysscnhoffa. Początkowo był filią kościoła fejmańskiego, od 1816 r. stał się samoddziclną parafią. Par. katol. , dek. rzeczyckonadłu bańskiego, 1232 wiernych. Fol. R. ma obecnie 570 dz. ziemi dwor. 194 dz. gr. orn. , 82 łąk, 218 łasu, 75 past. i nieuż. . Do folw. należy młyn na rz. Fejmańce; propinacya przynosi 800 rs. Pałac murowany o dwóch skrzydłach z rotundami, z których jedna mieściła dawniej kaplicę, druga bibliotekę. Pałac ten zaczęty przez Bergów, powiększony w 1766 r. przez Michała Weyssenhoffa, dokończony w 796 r. , stoi obecnie pustką; dziedziniec otoczony murowanemi oficynami. Fundum R. z kilku folwarkami dostało się w posagu Katarzynie Weysseahoffownie, córce Tadeusza, która wyszła za generała Jakuba de Perrin. Syn z tego małżeństwa Arnolf Perrin sprzedał w 1874 r. fol. R. gener. Stanisławowi Kiorbedziowi. 2 Antoniszki, , częśó Fejman, dziedzictwo Bergów. Fejmany i Atitoniszki po śmierci Jana Berga, skarbnika inflanckiego, przeszły na córki Katarzynę Byckową i Michałowę Woyssenhoffową. O spadkti po Bergach Wszczął się między Weyssenhoffem a Ryckami długoletni proces, który obił sie aż o sejm 1768 r. ob. Konstytucyę p. t. Uspokojenie procederu in causa facti między ur. Weyssenhoffem a ur. Ryckami, w Vol. Leg. wyd. Ohryzki, t. VII, str. 343. Michał Weyssenhoff otrzymał Antoniszki a Ryckowie zostali przy Fejmanach. Ksawera z Weyssenhoffów Felokerzambowa, córka Michała i Ber Rybinki Rybińsk Holendry Rybińskie Karczma Rybińska gówny, odziedziczyła Antoniszki. Obecnym właścicielem jest Michał Reutt. Przestrzeń dworska wynosi 5081 dz. 700 dz. gr. or. , 671 łąk, 50 past. , 3177 łasu, 483 zarośli i nie użyt. . 3 Tadehof, sprzedany został przez Tadeusza Weyssenhofia Grabczyńskim. Tadehof z fol. Szkutele ma ziemi dwor. 425 dz. 134 dz. gr. or. , 47 łąk, 100 lasu, 44 past. i nieuż. . 4. Weronikowo al. Kokule, nabył od Weyssenhoffów Fryderyk v. Schoenne. Po śmierci tegoż w 1868 r. Weronikowo sprze dane zostało Goldbergowi. Fol. miał w r. 1880 ogółem 367 dz. 142 dz. gr. or. , 40 łąk, 174 la su, 11 nieuż. . 5 Strażwald, nabyty około 1827 r. przez Pawłowicza; Strażwald z fol. Rozalinda i 5 zaścian, miał wówczas 2805 dz. Pawłowiczowie utrzymali majątek ten do r. 1878, poczem został rozparcelowany. 6 Krewy pozostały własnością Weyssenhoffów do 1877 r. Opiekunowie małoletnich sprzedali Krewy w 1877 r. bar. Korffowi, który je w parę lat później rozparcelował W 1880 r. miały Kre wy z fol. Ostrów, Pudniki, Puszcza, Nowosielie i Dąbrowo ogólnej przestrzeni dwor skiej 1050 dz. 330 dz. gr. or. , 129 łąk, 260 łasu i 124 past. i nieuż. . 7 Stefanpol da wniej Bodże, z fol. Barszczewo i 2 zaścianka mi, sprzedany przez Weyssenhoflow Stefano wi Szozotkowskiemu około 1825 r. , odprzedali Szczotkowscy w r. 1874 generałowi Kierbcdziowi, który obecnie i dawne fundum R. po siada. Przestrzeń Stefanpola 395 dz. 140 dz. gr. or, , 74 łąk, 155 lasu, 21 nieuż. ; z zaścian kami i Barszczewem, ogólna przestrzeń około 575 dz. 8 Frejmanpol dawniej Łukaszyszki, miały w 1858 r. 400 dz. Obecny właściciel Freimann. J. L. W. Rybinki 1. wś, pow. nieszawski, gm. Czamanin, par. Orle. W 1827 r. było 4 dm. , 44 mk. Zdaje się że stanowi obecnie jedne całość ze wsią Rybiny ob. . 2. R. , wś, pow. lipnowski, gm. i par. Kikół, odl. o 11 w. od Lipna, ma 13 dm. , 80 mk. , 305 mr. Rybinko 1. niem. Riebienke, według Kętrz. os. w pow. wejherowskim; w spisach urzędowych niepodana. 2. R. niem. Rybinke, dobra ryc. w Pomeranii, pow. lęborski, st. p. Rybińska Karczma, par. kat. Lębork, 382 ha 97 łasu, 27 łąk, 191 roii or. . W 1885 r. 9 dm. , 19 dym. , 101 mk. , 41 kat. , 60 ewang. Włas. banku meklemburskiego w Zwierzynie. Rybino, posiadłość klasztoru byszowskiego, w okolicy Koronowa pow. bydgoski, wymieniona w dok. między r. 1253 i 1368 Kod. Wielkop. przy Popielowie i Nierzchucinie, nie zdaje się być Rybieńcem. Rybińsk, mto pow. gub. jarosławskiej, na praw. brzegu Wołgi, przy ujściu do niej rz. Czeremchy a na wprost ujścia rz. Szekszny, pod 58 3 płn. szer. a 56 82 wsch. dłg. , o 82 w. na płd. zach. od Jarosławia, ma 15, 389 mk. w 1878 r. , 11 cerkwi, między któremi największa i najokazalsza w całej gubernii soborna Przemienienia Pańskiego, 2 szpitale; teatr, biblioteka publiczna, szkoła powiat, i 2 parafialne, bank, 21 zakładów przemysłowych, rzemiosła rozwinięte, st. p. , tel. i dr. żeL U. , z powodu położenia swego i wygodnej przy stani, jest jednym z najważniejszych punktów handlowych w Rossyi; znaczny mianowicie prowadzi handel zbożem, po które zawija ro cznie do 3000 statków, i obrót którem wynosi przeszło 30 milion, ra. Jestto dawna osada, wymieniona już w ustawie podatkowej, wy danej przez ks. nowgorodzkiego Swiatosława Olgowicza w 1137 r. , gdzie nazwany jest Rybińskiem. Następnie nosiła nazwę Rybnej słobody, od 1777 r. przyjęła dawne nazwisko i została mtem powiat, namiestnictwa jaro sławskiego. R. połączony jest ze st. Bołogo je dr. żeL mikołajewskiej petersb. moskiew skiej drogą żelazną, długą 280 w. ; główne stacye Trójca, Maksaticha, Bieźeck, Rodyonowa. Rybiński powiat, zajmujący środkową część gubernii, ma na przestrzeni 2345, 6 w. kw. 74, 483 mk. w 1878 r. . Wołga dzieli po wiat na dwie połowy północną i południową, z których pierwsza, na lewym brzegu Wołgi, przerznięta rz. Szokszną, przedstawia nioką, błotnistą równinę, podległą częstym wyle wom. Część południowa natomiast przedsta wia równinę wzniesioną, przerzniętą wzgórkami, opadającą ku Wołdze. Gleba w obu częściach gliniasta, na pobrzeżach zaś Wołgi i Szekszny piaszczysta. Lasy zajmują 17 ogólnej przestrzeni. Powierzchnia powiatu zroszona jest Wołgą i jej dopływami, z któ rych ważniejsze Szekszna z Uchrą i Czeremcha. Ludność zajmuje się rolnictwem, która zresztą zaledwo wystarcza na potrzeby miej scowe, oraz wychodzeniem na zarobek, pra cą na przystaniach i furmaństwem. Przemysł słabo rozwinięty; w 1869 r. było w powiecie 43 fabryk, z których najważniejsza fabryka Un i powrozów. W 1859 r. było 982 miejsc zamieszkałych. Jarmarki odbywają się we wsi Glebowie 8 września i Eremajcowie 1 października. J Krz. Rybińska Karczma, niem. Riebenkrug, fol, ze et. p. , w Kaszubach, pow. wejherowski, w żyznej płaszczyźnie, o 13 klm. na płn. zacb. od Wejherowa. W 1885 r. 4 dm. , 42 mk. ; należy do Rybna. Kś. Fr, Rybińskie Holendry al. Skaławskie, niem. RybnoHauland obecnie Friedrichsruh, posiadłość w pow. gnieźnieńskim, o 4 klm. na płn. od Kiszkowa par. i poczta, na praw. brzegu Welnianki dopł. Wełny; st. dr. źel. w Pobiedziskach o 15 1 2 klm. , 2 dm. , 37 mk. 30 kat. , 7 prot. i 58 ha 47 roli, 10 łąk; chów bydła Rybino Rybinko Rybinki Rybitwy Rybiny Rybionek Rybiska Rybiszki Rybitka Rybitwa holenderskiego. Około r. 1830 było 5 dm. , 35 mk. 1 kat. , 33 prot. ; osada wchodziła w skład dóbr kiszkowskich. E, Cal Rybiny, wś i kol. , pow. nieszawski, gm. Czamanin, par. Orle, mają 109 mk, , 253 mr. wraz z Rybinkami. W 1827 r. było 6 dm. , 63 mk. Wchodziły wraz z Rybinkami w skład dóbr Orle, należących do biskupów kujaw skich, później rządowych. W połowie X. III w. nadaną była klasztorowi cystersów w Ko ronowie ob. t. IV, 412. Br. Ch, Rybionek, kol, pow. sochaczewski, gm. i par. Rybno, 87 mk. , 199 mr. Rybiska al. Rybniska, potok, powstaje w obrębic Dobromila, pow. dobromilski, na pln. zach. od miasta, kolo warzelni solnej, w lesie Jabłonowie. Płynie zrazu na wschód przez tę warzelnię, a przerżnąwszy gościniec z Dobromila do Niżankowice wiodący, zwraca się na płn. i pod nazwą Lacczańskiego pot. płynie pomiędzy domostwami Lacka, zabierając od lew. brzegu pot. Jabłonów i strugi, spływające z lasu Jabłonowa. Następnie zrasza obszar Hubie, gdzie od lew. brzegu zasila się wodami Szlamowki mylnie Szelmówki; tutaj przybiera nazwę Rybiska al. Rybniska; przepływa wś Przedzielnicę a na obszarze Niżankowice pow. przemyski, wj ada od praw. brzegu do Wiaru. Długośó biegu 15 klm. Źródła leżą 410 mi. , ujście 220 mt. Rybiszki, mylnie Grybiszki oh. al. Ilrybiszki, wś i dobra, pow. wileński, w 6 okr. poL. gm. Rudomino, okr. wiejski Ńieraeź, o 9 w. od gminy, 22 dusz rewiz. ; własność hr. Potockich. Dawniej ulubione miejsce letnich wycieczek dla mieszkańców Wilna. Rybitka, fol. nad rz, Bzurą, pow. łęczycki, gm. Witonia, par. Topola Królewska, odl. od Łęczycy 8 w. , ma 3 dm. 7 mk. Rybitwa, wś włośc, i okr. leśny, pow. sochaczewski, gm. i par. Głusk, ma 207 mk. , 469 mr. W 1827 r. było 17 dm. , 128 mk. Jest to dawna wś królewska, należąca do składu ststwa kampinoskiego a w końcu ekonomii rząd. Kampinos. Straż leśna R. , w lasach rząd. kampinoskich, składa się z pięciu obrębów. Rybitwy 1. wś i fol. nad rz. Bzurą, pow. łęczycki, gm. Witonia, par. Topola, odl od Łęczycy 7 w. ; 15 dm. , 140 mk. Pokłady torfu dość bogate. W 1887 r. fol. R. rozl. mr. 342 gr. or. i ogr. mr. 237, łąk mr. 74, nieuż, mr. 11; bud. mur. 4, z drzewa 4. Do uwłaszczonych należy 97 mr. 150 pręt. Dziesięciny z fol. pobierał w XVI w. pleban, w Topoli, z łanów kmiecych zaś wikaryusze i mansyonarze kollegiaty łęczyckiej Łaski, L. B. , II, 431. 2. R. , wś włośc, nad rz. Wisłą, pow. sandomierski, gm. i par. Sandomierz, ma 10 dm. , 138 mk. , 460 mr. 3. R. , wś i fol. nad rz. Wisłą, pow. sandomierski, gm. i par. Połaniec, odl. od Sandomierza 44 w. , ma 36 dm. , 203 mk, 575 mr. ziemi dwor. , 175 mr. włośc. W 1827 r. 27 dm. , 129 mk. W poło wie XV w. R. , w par. Połaniec, własność Ja na Jugoszewskiego h. Habdank, miały 5 półłanów, z których dziesięcinę snopową i kono pną, wartości 3 grzyw. , płacono bisk. krakow. Długosz, L. B. , II, 449, 451. W 1578 r. było 5 os. , 2 łany, 2 zagr. z rolą, 2 komor. , 1 biedny Pawiński, Małp. , 169. . 4. R. , wś włośc, nad rzką Strożą u Długosza Wiśnica, niedaleko jej ujścia do Wisły, pod os. Józe fowem, pow. nowoaleksandryjski, gm. i par. Rybitwy, posiada kościół parafialny muro wany, 496 mk. , 23 osad, 642 mr. W 1827 r. było 35 dm. , 256 mk. Wchodziła w skład dóbr Józefów. W połowie XV w. istniał tu już ko ściół par. drewniany p. w. WW. Św. Dzie dzicem wsi był Mikołaj Morawiec h. Powała. Miał on 6 Janów km. , 2 zagrod, z rolą. Dzie sięcinę, wartości do 5 grzyw. , dawano klasz torowi św. Krzyża na Łysej Górze, Do probo szcza należały role, łąki i dwie karczmy z ro lą. Folw. dawał dziesięcinę, wartości do 3 grzyw. , plebanowi miejscowemu równie jak i lan kmiecy świeżo wykarczowany Długosz, L. E. , ir, 556 i III, 249, 250. W 1531 r, R. z Ostrowem, Nieszawą i innemi folw. miały 12 lan. , 2 młyny Pawiński, Małop. , 375 Kościół i parafią erygował podobno 1487 r. Andrzej h. Rawa, ale była to już druga erek cya. Obecny wzniesiony z muru przed 1767 r. Wielki ołtarz starożytny. R. par. , dek. nowoaleksandryjski dawniej chodelski, 2467 dusz. 5. RZamoście, wś nad rz. Wkrą, pow. płoński, gm. i par, Dziektarzewo, odl. 19 w. od Płońska, ma 11 dm. , 149 mk. , 504 mr. 104 nieuż. . W 1827 r. 8 dm. , 57 mk. 6. R. Kokoszki, wś i fol. nad rz. Wkrą, pow. płoński, gm. i par. Dziektarzewo, odl. o 21 w. od Płoń ska, pos. cegielnię i wiatrak, 8 dm. , 160 mk. W 1827 r. 6 dm. , 66 mk. W 1885 r. fol. ten rozl. mr. 610; gr. or. i ogr. mr. 401, łąk mr. 68, past. mr. 8, łasu mr. 102, nieuż. mr. 31; bud. murowanych 7, z drzewa 2 las nieurzą dzony. 7. R, Stare, kol. , i Ii, Nowe, wś nad Wisłą, pow. lipnowski, gm. i par. Bobrowni ki, odl. 20 w. od Lipna; prawie naprzeciw Nieszawy. R. Stare mają szkołę początkową, 22 dm. , 196 mk. , 564 mr. 70 mr. nieuż. . Mieszka tu drobna szlachta. R. Nowe mają 15 dm. , 75 mk. , 69 mr. Br. Ch. Rybitwy, wś, pow. wielicki, na praw brzegu Wisły, graniczy na zach. z Płaszowem Małym, na wsch. z Przewozom a na płd. z Bierzanowem. Ma 43 dm, i 342 mk. , 338 rz. kat. i 4 izrael. Obszar więk. pos. Ł. Baranowskiego ma 110 roii, 23 łąk, 4 past. i 17 mr. lasu; pos. mn. 189 roii, 90 łąk i 111 mr. pastw. Szkoła ludowa w miejscu. Par. rz, Rybiny kat. w Bierzanowie. W przywileju, którym Bolesław Wstydliwy nadaje w 1257 r. mia stu Krakowowi prawo magdeburskie, czyta my, że mieszczanie pro aratura et pascuis et aliis usibus habeant iure hereditario uillam, que communiter Ribitwij appellatur, cum omnibus eiusdem uille pertinenciis Kod. dipl. m. Krakowa, str. 2. Przywilej ten zatwier dził Władysław Łokietek w r. 1306 ibid. , str. 7. W owym czasie leżała na lew. brze gu Wisły, Prądnik bowiem był jej granicą, a Wisła płynęła starem łożyskiem między Płaszowem i Brzegami, tak że dzisiejsze łożysko było korytem Prądnika. W końcu XIV w. nabył ją od miasta opat mogilnicki Piotr Lipko był opatem 1376 do 1390 za 300 grzywien. Za Długosza L. B. , III, 428 by ło tu 8 domów bez łanów kmiecych. Z domu płacono po 1 1 2 grzywny a nadto odrabiano na rozkaz powabę, zagrodnik płacił pół grzywny i zbierał dla klasztoru siano a karczmarz mający łąkę, dawał 2 grzywny. Dziesięciny z ról, wartości 1 grzywny, oddawano bisk. krakowskiemu. W 1581 r. Pawiński, Małop. , 5 było pół łanu roli, 1 czynszownik, 6 rybitew, 2 rybitew z rolą, hultaj, 2 komor, z by dłem i 1 bez bydła. Należała do klasztoru mogilskiego aż do r. 1783. Mac. Rybitwy 1. dok. Ripnik, wś, okr. wiejski, domin, i okr. domin. , w pow. mogilnickim, tuż pod Pakością pocz. , st. dr. źel, na praw. brz. Noteci, między jez. Trląg i Łęczno Mielno, par. Kościelec. W r. 1066 należeć miały R. do klasztoru mogilnickiego Kod. Wielkop. , n. 3; w r. 1362 przy podziale dóbr dziedzicznych dostały się Hektorowi, podczaszemu brzeskokujawskiemu Kod. Wielkp. , n. 1466; w r. 1488 Piotr z Bnina, bisk. włocławski, przekazał dziesięciny z R. mansyonarzom w Kościelcu Kod. Dypl. Pol. Rzyszcz. , II, str. 572; około 1523 r. składały R. dziesięcinę snopową prob. pakoskim; w r. 1583 posiadali na R. Potuliccy 5 łan. osiadł. , a Jan Krotoski 4 zagrodn. R. miewały wspólnych z Pakością dziedziców; około 1840 r. należały do Wolańskich. Wieś zowie się dotąd Rybitwami; ma 3 dm. i 27 mk. ; w skład okr. wiej. wchodzi os. lechowo 9 dm. , 81 mk. ; cały okrąg ma 12 dm. , 108 mk. 79 katol. , 24 prot. , 5 żydów i 41 ha. Dominium R. , przezwane Georgenhurg, ma 16 dm. , 200 mk. i 495 32 ha 391, 15 roii, 69, 45 łąk, 14, 30 pastw. , 3, 06 nieuż, i 17, 36 wody; czysty doch, grunt. 5820 mrk w r. 1884; cegielnia, uprawa buraków. Do okr. domin, należy cukrownia pakoska 4 dm. , 121 mk. ; cały okr. ma 20 dm. , 321 mk. 238 katol, 81 prot. , 2 żydów i 503 ha 381 roli, 61 łąk; czysty doch, z ha roii i łąk 15, 27 mrk statyst. z r. 1888. W r. 1871 okładał się okrąg z osad Aleksandrowo 1 1 dm. , 26 mk. , Ludkowo 4 dm. , 92 mk. , Rydzek 2 dm. , 51 mk. , Śmiernia 2 dm. , 30 mk. , Kalwarya Pakoska 1 dm. , 8 mk. i Rybitwy 20 dm. , 282 mk. . 2. 1, dok. Villa Fiscatorum, posiadłość pow. średzki, o 9 klm. na północowschód od Pobiedzisk i na południowschód od Kiszkowa, na zach. wybrzeżu Lednicy, przy granicy pow. gnieźnieńskiego; par, Weglewo, poczta w Pobiedziskach, st, dr. żel. w Chwałkowie; 4 dm. , 45 mk. 39 kat. , 6 prot. i 148 ha 96 roii, 4 łąk. Między r. 11361357 należały E. do arcyb, gnieźnieńskich Kod. Wielk. , n. 7 i 1354; później wchodziły w skład sstwa Pobiedziskiego; oko1523 r. płacono proboszczom węglewskim meszne po 2 korce pszenicy i tyleż owsa z łanu; w r. 1579 był jeden łan osiadły, a w r. 1618 dwa. Około 1793 r. trzymał wójtowstwo R. Andrzej Twardowski, dziedzic Owieczek. R. zabrane przez rząd pruski, wcielono do domeny swarzędzkiej; około r. 1877 należały do Pągowskich 3. R, ob, Rybaki, przedmieście Poznania. E. Cal, Rybitwy, dok. Rybitphe, , wś na pol. prus. Mazurach, pow. jańsborski, o 1 klm. od jez. Warszawskiego, 7 1 3 klm. na płn. wsch. od Jańsborka st. pocz. i tel. . Ulryk t. Ottenberg, wójt piski i łecki, nadaje Marcinowi Rybitwowi na prawie chełm. 10 włók nad strum. Stoczek i pod Giotkiemi i Kociołem. Dan w Ełku w dzień św. Michała r. 1465. Zygfryd Flach v. Schwarzburg, komtur baldzki, nadaje temuż Marcinowi rybołówstwo w jez. Warszawskiem. Dan w Piszu r. 1477. Ad N. Rybka 1. pow. gostyński, gm. Skrzany, par. Trębki. Nie podana w najnowszych spisach urzędowych, 2. R. , wś i os. , pow. wieluński, gm. Lututów, par. Sokolniki i Lututów, odl. od Wielunia 20 w. ; wś ma 32 dm. , 218 mk. ; os. 1 dm. , 7 mk. W 1827 r. było 2 dm. , 13 mk. , par. Walichnowy. Rybka, młyn, pow. krotoszyński, o 4 1 2 klm. na płd. wschód od Koźmina, nad stawem utworzonym przez Trzebawę dopł. Orli; par. i poczta w Rozdrażewie, okr. wiejski Grębów, 2 dm. , 15 mk. Rybki, wś nad jez. Miadzioł, pow. święciański, w 3 okr. poL, gm. Kobylniki, okr. wiejski Chomejki, 11 w. od gminy a 52 w. od Święcian, ma 2 dm. , 15 mk. prawosŁ w 1864 r. 9 dusz rewiz. ; należy do dóbr Cymki Lindorfów. Rybki, wś u źródeł rz. Podorożnej, dopływu Brytawki, pow. olhopolski, gm. Łuh, par. kat. Kodyma, w pobliżu linii dr. żeL kijowskoodeskiej, poniżej st. Popieluchy, ma cerkiew, 54 osad, 296 mk. , 257 dzies, ziemi włośc, 323 dworskiej. Należy do klucza czarnomińskiego Czarnomskich. Wś tę dzierżawił niegdyś ojciec Zygm. Miłkowskiego T. T. Rybki Rybitwy Rybitwy Jeża, który tu młodość spędził. Por. Czarno min, Dr. M. Rybkowszczyzna, zaśc. nad rz. Klewą, pow. oszmiański, w 3 okr. pol, gm. , okr. wiejski i dobra skarbowe Traby, o 1 2 w. od gminy, 37 w. od Oszmiany a 18 w. od Dziewieniszek, ma 2 dm. , 13 mk. w 1864 r. 5 dusz rewiz. . Rybna 1. al. Rybieńskie Chałupki, wś i fol. , pow. włocławski, gm. i par. Przedecz; wś ma 31 dm, , 335 mk. ; fol. 9 dm. , 80 mk. . PoL na leży do majoratu rząd. Przedecz. R. wcho dziła poprzednio w skład ststwa przedeckiego. Por. Clialuphi Rybieńskie. 2. E. , kolon. , karcz, i os. młyn. nad rzką Trzebcza, pow. częstochowski, gm. i par. Mykanów; kol. ma 45 dm. , 385 mk. , 936 mr. ; karcz. 1 dm. , 11 mk. , 29 mr. dwor. W 1827 r. było 45 dm. , 260 mk. W XVI w. wś ta stała przeważnie pustkami. Role kmiece i sołtysie obowiązane były dawać dziesięcinę i kolędę pleb. w My kanowie Łaski, L. B. , I, 525. 3. R. , kol, folw. i os. leś. nad rzką Okszą, pow. często chowski, gm. Opatów, par. Kłobucko, odl. 3 w. od Kłobucka a 17 w. od Częstochowy; kol. ma 18 dm. , 157 mk. , 207 mr. włośc; fol. 2 dm. , 14 mk. , 160 mr. dwors. ; leś. os. 1 dm. , 4 mk. , 5 mr. rząd. W 1827 r. 18 dm. , 107 mk. Grunta obfitują w glinę garncarską. W źró dłach płynących od strony Truskolas i z pod góry między Hutką i Posadowką, poławiają się pstrągi. Przez wieś przepływa rzka Oksza al. Oksa, która zasila dwa stawy z młynami zw. Możdźynia i Drynda, obfite w ryby. Dwa inne, zdawna spuszczone, zamieniono na łąki; jeden z nich dotychczas nazywają Kozikarnia. Utrzymuje się tradycya o istniejącej tu sławnej pasiece i pstrągami. Starodawne Prawa Pol. Pomniki wyd. Helcia, II, 628 wspominają pod r. 1453 Mikołaja Cassubecz de Ribna. Jako wś rząd. wchodziła R. w skład ekonomii Iwanowice. B. Ch. M. Wit Rybna, wś i okolica, pow. kobryński, w 2 okr. poL, gm. Błota, o 6 w. od Kobrynia. Rybna, ob. Rypna. Rybna 1. rzeczka, powstaje we wschodniej stronic Paryps, pow. rawski, płynie na zach. popod Podłysą górę 379 mt. . Następnie tworzy granicę gm. Przedmieścia od Wróblaczyna, płynąc koło Worotni osady wróblaczyńskiej i młyna Romanca, przechodzi na obszar Wróblaczyna, przepływa koło osady Komańci Ohomańce i Rudy Wróblaczyńskiej, gdzie zasila znaczniejszy staw. Wypłynąwszy z niego koło Słobodiaków os. Niemirowa, zwraca się na płd. zach. , płynąc wzdłuż płn. zach. granicy Niemirowa aż do osady niemirowskiej, Przejazdem zwanej, gdzie przechodzi na obszar Hruszowa pow. jaworowski, tu przepływa staw Bukryje na Piaskach, uchodząc na płn. wsch. od Hruszowa do Zawadówki ob. Lubaczówka. Długośó biegu 19 klm. Wznies. 300 mt. źródło, 264 Chomańce, 229 mt. ujście. 2. 1. , potok w Halach Wiaternych, dopływ Żylinki. 3. R. , potok, prawy dopływ Ropy, w pow. ja sielskim, ob. Pagórek. Br, G. Rybna, wś, pow. krakowski, pod 37 13 30 wschod, długości od Ferro i 50 3 płu. szer. 5 nad dopływem pot. Rudnia, w okolicy pagórkowatej, ciągnie się ulicą wzdłuż potoka. Wś przecina droga z Czernichowa do Tenczynka. Posiada murowany kościół i szkołę ludową dwuklasową, 315 dm. , 1748 mk. Do gm. należy wólka Czułówek 14 dm. i 77 mk. , wołku Nowy Świat 24 dm. , 126 mk. i Smolki 10 dm. i 43 mk. . Na obszarze więk. pos. hr. J, Rostworowskiego są 3 dm. i 46 mk. Prócz 28 izrael, cała ludnośó rzym. katol. Obszar większej pos. ma 103 mr. roli, 24 mr. łąk i ogr. i 10 mr. pastw. ; pos. mn. wynosi 1757 mr. roii, 259 mr. łąk, 255 mr. past. i 20 mr, łasu. Wieś niegdyś prywatną nabył Kazimierz W. i dyplomem z 13 stycznia 1363 Kod. dypl. tyniecki wyd. Kętrzyńskiego, 134, także Cod. Polon. , III, 284 darował sołtystwo opatowi i klasztorowi tynieckiemu. Zastrzegając się, że kupił te wsi legitime emptas et conquisitas, nadaje król klasztorowi cum omni iure. .. prout nos. .. easdem tenuimus et prout Wislaus et Friczko earumque predecessores ante nos ab inicio tenuerunt. Znamy też niewiele dawniejszy dokument, zawierający ugodę między bisk. Janem Grotem Kod. tyn. , 110 a włościanami o dziesięciny; chcieli bowiem zamienić dziesięciny w naturze na pieniądze, za co byli ekskomunikowani. W 1373 r. 13 czerwca rozgraniczono R. od Sosnki czyli dzisiejszej Sanki, Andrzeja z Morawicy ibid. , 124, które później, w r. 1471 potwierdzono ibid. , 499. Nadanie wsi klasztorowi zatwierdził Kazimierz Jagiellończyk w r. 1456 ibid, 406. Według aktów kościoła założyli tu opaci kaplicę drewnianą, którą w 1821 rozebrano i wybudowano teraźniejszy kościół. Budowę ukończono około r. 1832, ale następnie rozszerzano 1842 i 1843 r. Ma on kształt krzyża. Według prof. Łepkowskiego Rocznik Tow. Nauk. Krak. z r. 1861, str. 3 jest tu obraz św. Kazimierza, pędzla M. Stachowicza, a 9 obrazów olejnych z r. 1674. Posągi apostołów na około kościoła miał wykonać włościanin z Czernichowa Kasper Sztuka. Za Długosza L. B. , II, 134 było 10 kmieci, którzy płacili dziesięciny biskupowi wartości 12 grzyw. , obszar klasztorny miał 2 karczmy i 2 młyny. Włościanom wolno było zamiast dziesięcin płacić klasztorowi po 8 Szkotów szerokich groszy i po 2 miary żyta a biskupowi po 2 miary pszenicy z łanu. W 1581 Pawiń Rybkowszczyzna Rybkowszczyzna Rybna Rybnica Rybna ski, Małop. , 38 było w R. 12 łanów km. , 6 komorn, z bydłem, 2 boz bydła, 2 rzemieśln, i trzy ćwierci roii. Par. należy do dyec. krakowskiej, dek. czernichowskiego i obejmuje Czułów, Czułówek i Przeginię Duchowną. Wś graniczy na płn. z Sanką, na wschód z Czułowem i Czułówkiem, na płd. z Przeginia Duchowną a na zachód z Brodłcm i lasami. Mac. lybnaj wś i dobra, pow. bytomski, par. Tarnowice Stare, odl. 2, 3 mil od Bytomia. W 1861 r. 47 dm. , 458 mk. 2 ew. , 13 żyd. . Dobra właścicielem w 1861 r. von Chrąszczewwski obejmowały 1100 mr. roli, 500 mr. lasu i 200 mr. łąk; wieś miała 700 mr. roii i 60 mr. łąk. Rybne w dokum. , ob. Ostrogożysk, mto pow. gub. woroneskiej. Rybne, wś, pow. liski, nad Wołkowyjką, dopł. Solniki, w okolicy górskiej i lesistej, na płd. stoku góry Rybne 635 mt. , ma 30 dm. i 190 mk. , 14 rzymkat. par. w Baligrodzie o 13 klm. , 180 gr. kat. par. w Wilkowyi i 6 izrael. Pos. większa Ant. Tyszkowskiego wynosi 125 mr. roii, 15 mr. łąk, 52 mr. past. i 315 mr. lasu; pos. mniejsza ma 328 mr. roli, 35 mr. łąk i 120 mr. pastw. Graniczy na płn. z Polańczykiem, na zach. z Bereżnicą Wyż ną, na płd. z Gorzanką i Wilkowyja. Mac. Rybnica 1. wś włośc, nad rz. Koprzywianką, pow. sandomierski, gm. Górki, par. Olbierzowice, odl. od Sandomierza 24 w. , posiada tartak i młyn do mielenia gipsu, 10 dm. , 77 mk. , 92 mr. W 1827 r. R. Dolna miała 4 dm. , 16 mk. , R. Górna 2 dm. , 6 mk. Wchodziła w skład dóbr Klimontów. Długosz wymienia R. w opisie par. Olbierzowice, lecz nie podaje szczegółów L. B. , II, 359. 2. R, wś i fol. nad pot. b. n. , dopływem pobliskiej Tanwi, pow. biłgorajski, gm. Majdan Sopocki, par. Tomaszów i Majdan Sopocki wsch. obrz. , odl. 1 w. od granicy od Galicyi, 2 mile od Toma szowa, 5 mil od Biłgoraja i Zamościa, śród lasów, w wyniosłem położeniu. Ma 28 dm. , 212 mk. 71 rz. kat. , gruntu ornego 451 mr. W 1827 r. 18 dm. , 132 mk. Rozległy staw rybny nadał nazwisko wsi. Folwark należy do ordynacyi zamojskiej, ma 90 mr. roli, przy nim młyn i tartak wodny. Lasy sosnowe i jo dłowe dobrze utrzymane obfitują w staro drzew i zwierzynę sarny. Ludność, oprócz rolnictwa trudni się przemycaniem okowity. W okolicy tej wsi w lesie znajdują się wiel kie kopce i sypane wały. Podanie głosi iż w czasie napadów tatarskich cała ludnośó uciekała w te lasy. Gleba w ogóle piaszczysta, ludność uboga z powodu odległości miast i braku zarobku. O kilka wiorst od wsi leży nad Tanwią t. z. Łysa Góra. Tanew płynąc granicą od Galicyi, skalistym korytem, twóo rzy małe wodospady. I Rybnica, rus. Rybnycia, rzeka, powstaje w obr. Jasionowa Górnego, pow. kossowski, z połączenia potoków górskich spływających z pod Kopilasa 1161 mt, , powyżej osady Czeretiowa, i z lasów Bukowca 883 mt. oraz Slipanki 882 mt. , w płn. części Jasionowa Górnego. Połączywszy się u zach. podnóża Maksymca 988 mt. wpadają wody jednym korytem pod nazwą Rybnicy na obszar Jaworowa, i tu przybierają nazwę Jaworówki aż do połączenia się z Riczką od lew. brzogu, R. płynie dalej wprost na płn. , doliną górską, a przeszedłszy na obszar Sokołówki, przyjmuje od lew. brz. strumień Riczkę. Niektórzy uważają R. za połączenie Jaworówki z Riczką. Nad górnym biegiem R. wznoszą się od wschodu; dział górski Płoski 914 mt. , szczyt Czerwony 825 mt. i dział Sokólski 882 mt. , od zach. zaś Struczkil 1000 mt. , Tokarnia 721 mt. i Woronicz 794 mt. . Od ujścia Riczki zwraca się R. na płn. wsch. i aż do Horoda płynie wazką doliną, nad którą od płn. panują szczyty Kierniczny 824 mt. i Kamienisty 734 mt. , a od płd. Chomcński dział 879 mt. i Michałków 815 mt. . Od Horoda począwszy dolina R. się rozszerza; odtąd R. płynie granicą gm. Kosowa i Kosowa Starego z jednej, a Moskalówki, Smodny i Kobaków z drugiej strony. Następnie zrasza obszar Rożnowa, Nowosielicy, Dżurowa, Rudnik, a w Wołczkowiczach wpada do Prutu z praw. brzegu. Od strony gm. Kobak przypiera do prawego brz. Rybnicy dział górski z szczytami Porąbem 404 mt. i Haśnym 373 mt. ; od zach. zaś dolina pot. Tarnowca dopływu R. oddziela działy górskie z szczytami Malkową 444 mt. , Perehraskiem 425 mt. , Sekatura 413 mt. Gruhilakiem 378 mt. i Czerniatynem 382 mt. od doliny R. Od Rożnowa pow. śniatyński dolina R. od wsch. łączy się z doliną Czeremoszu, zbliżywszy się doń na 3 do 4 klm. ; od zach. zaś przypierają działy wzgórzyste. W Dżurowie zmienia nagle swój bieg z płn. wsch. na płn. pod wzgórzem Ilaraturą 355 mt. , przedzierając się wąską doliną na płn. i dopiero poniżej wsi Rudnik wypływa na równinę nadpruoką i podąża do Wołczkowiec, gdzie łączy się z wodami Prutu, w odl. 7 klm. od doliny Czeremoszu, który zwrócił swój bieg na wschód. R. ma nurt bystry; głębiny do 6 mt. , dno źwirowate, skaliste lub piaszczyste. W obrębie Sokołówki tworzy wodospady na 3 mt. wysokie. W jej wodach żyją baba głowacz, kłyn kłeńczuk, kobłyk kowbel, meresnycia, płotycia, pstruh pstrąg, pyskor werełylnycia, śliz i sykawka sykawycia. Spad wód wynosi 572 mt. w Jaworowie, poniżej ujścia Bezulki; 435 mt. Sokołówka; 412 mt. Horod; 278 mt. powyżej Rożnowa; Rybne 246 mt. Dżurów; 219 mt. ujście. Długość biegu 50 klm. Przyjmuje z lew. brzegu dopływy Bezulka z Tarnaszorym, Riczka z Szendriukiem al. Szandriuk i Kamieńcem, Kierniczny i Łopuszna, potem Hordakiu, Tarnowiec al. Tarnawiec, Mielnica z Czerniatynem, Chomczyn z Carynnym i Gojanówka al. Gojaniówka; z praw. brzegu Czerwony z Lisicą, Babin al. Babyn, Ostry, Krywec i Holica. Latem prawie wszystkie wysychają. Rybnica, dopływ jez. Rybna, w pow. gnieźnieńskim, powstaje na Pomarzanach, o 6 klm. na zachódpółnoc od Kłecka, płynie na Kamieniec, Oleksin i Rybno Skaławskie, gdzie uchodzi, ubiegłszy około 5 klm. E. Cal, Rybnica, wś nad jez. t. n. , pow. grodzieński, w 5 okr. poL, gm. Berszty, o 20 w. od Grodna, przy linii dr, żel. warsz. petersbur skiej. Opis jeziora podały Izw. Imper. R, Geogr. Obszczestwa z 1873 r. Rybnica 1. rzeczka w pow. bałckim, lewy dopływ Dniestru. Bierze początek w pobliżu kuczmańskiego szlaku, płynie z północy ku południowi na przestrzeni dwóch mil przeszło, mija wsie Słobodzieję, Bursztyny, Tyników i poniżej mka Rybnicy uchodzi do Dniestru. Przybiera od prawego brzegu Rybnicę Suchą, od lewego zaś Dolinę Kiełbaśną i Woronkową. 2. R. Sucha, rzeczka w pow. bałckim, prawy dopływ Rybnicy. Rybnica, mko przy ujściu rzki t. n. do Dniestru, pow, bałcki, w 1 okr. pol. Nestoita, gra. Mołokisz, st. pocz. i dr. żel. Krute, o 55 w. od Bałty, ma 202 dm. , do 1200 mk. , cerkiew, kośc. kat. par. , dom modlitwy żydowski, targi co drugi tydzień, 11 rzemieślników, 15 sklepów; 1997 dzies, ziemi włośc, dworskiej, należącej do Emilii Arcimowiczowej 3077 dzies. , do Konstancyi Gruszeckiej 1995 dzies. , 116 dzies, cerkiewnej. Grunt równy i górzysty. Cerkiew p. w. św. Michała, wzniesiona w 1802 r. , posiada 1456 parafian. Kościół kat. p. w. św. Józefa, wymurowany w 1817 r. kosztem Kożuchowskiego. Par. kat. , dekanatu bałckiego, ma 971 wiernych. Do par. rybnickiej, oprócz R. i mczek Okna i Jahorlik, należą następujące wsio, na ogromnej rozrzucone przestrzeni Adamówka, Alterówka, Biedówka słobódka, Botuszany, Ciechanówka, Cybulówka, Czarna, Dojban, Dojban Nowy kolonia, Jahorlicka Słobódka, Kiełbaśna, Kitrosy, Krasneńkie, Krasny Kąt, Kulna, Michalówka, Mikołajówka, Mołokisz, Mokra, Nestoita, Popenki, Saraceja, Słobódka, Stanisławka futor, Topała, Tyskołung, Wolarka kolon. , Woronków, Wychwatyńce, Zozulany, Żura i Żurka. Miasteczko założone przy końcu XVII w. , należało do Koniecpolskich, Lubomirskich, Kożuchowskich, jako wiano przeszło do teraźniejszch właścicieli. Rybnickie, błoto w pow. grodzieńskim, wraz z błotem Sobolewo ma 15 w. długości a 8 w. szerokości. Rybniczek 1. potok, powstaje w obr. Smolnika, pow. liski, na zach. granicy Smol nika z Osławica. Płynie na wschód przez obszar Smolnika, dolinką, nad którą od płd. wzgórze Dołhy 602 mt. , a od płn. zach. wzgórze t. n. 615 mt. . Zabrawszy kilka strug wpada do Osławy z lew. brzegu. Dłu gość biegu do 4 klm. 2. R. , potok w Beski dach Spiskich, powstaje z połączenia się pot. Łuczańskiego z pot. Margeczanem. Uchodzi do Hornadu. Br. G, Rybniczek, mor. Rybnicky, niem. Lichtenstein, grupa zabudowań w gm. Otowice Ottendorf, w pow. i obw. sąd. opawskim, obejmuje 9 dm. , 49 mk. Ob. Otowice, Br, G. Rybnik 1. kol, pow. łęczycki, gm. i par. Grabów, odl. od Łęczycy 18 w. , naa 8 dm. , 65 mk. , 163 mr. W 1827 r. 1 dm. , 4 mk. Wchodziła w skład dóbr Grabów. 2. R. Biesiekiery, młyn i karcz. , pow. łęczycki, gm. i par. Grabów, odl. od Łęczycy 18 w. ; os. młyn. ma 1 dm. , 6 mk. ; os. karcz. 1 dm. , 9 mk. 3. R. , folw. , pow. sieradzki, gm. Brzeźnio, par. Kliczków Mały, odl. od Sieradza 13 w. , ma 4 dm. , 86 mk. W 1827 r. 1 dm. , 7 mk. Fol. ten, w r. 1867 oddzielony od dóbr Ostrów, rozl. mr. 850 gr. or. i ogr. mr. 352, łąk mr. 36, pastw. mr. 66, łasu mr. 376, nieuż. mr. 20; bud. mur. 2, drzewa 7; las nieurządzony. Co do wsi Gozdy por. Ostrów 14. 4. R. , fol. , pow. konstantynowski, gm. Chlebczyn, par. Górki i Chłopków wsch. obrz. , ma 1 dm. , 11 mk. , 470 mr. Należy do dóbr Hruszniew. Rybnik, zaśc. nad potokiem, pow. święciański, w 2 okr. pol. , o 50 w. od Święcian, , 2 dm. , 11 mk. katol. Rybnik 1. potok, powstaje w obr. Tarnawy Niżniej, pow. turczański, płynie na płd. zach. i na granicy Tarnawy Niźniej z Dźwiniaczem Górnym, u płd. stóp Kiczery Dźwiniackiej 794 mt. wpada do Sanu z praw. brzegu. Długośó biegu 3 klm. 2. R. Majdański al. Majdański potok, powstaje w obr. Majdanu, pow. drohobycki. Wzdłuż płd. zach. granicy ciągnie się grzbiet Minczolski działa którego część płd. aż po Wysoki Wierch 1177 mt. zwie się Połoniną. Na płd. wsch. granicy gminy jest w tym dziale szczyt Stara Szebela 1220 mt. . Od niego na pln. rozpostarły się lasy Czarnej góry, zajmujące płd. kończynę Majdanu. W tych lasach powstaje pot. Rybnik Majdański, z licznych strug spływających z Połoniny. Płynie górską doliną wprost na pln. , środkiem Majdanu, zabierając liczne dopływy z obu brzegów. Znaczniejsze są Seniów i Gliniec od praw. , Pliszka, Złoty Potok i Rybnik Zubrzycki od lew. , Rybnik Rybnica Rybniczek Rybnickie Rybnica Rybnik Na praw. wsch. brzegu R. wznoszą się Czar na góra 1230 mt. , znak triang. , Seredny las ze szczyt. Połoninka 1041 mi, Szczawina 1020 mt. , Kruhły 1029 mi, Horodok i Dołhe 889 mt. ; na lew. zach. brzegu Wy soki Wierch al. Płaj Rożeniński 1177 mt. , Mała Szebela 1170 mt. , Pliszka las ze szczy tem Pliszką 1096 mt. , Pohar 1123 mt. , las Dziłok ze szczytem t. n. 970 mt. , Lipowaty 941 mt. ; następnie Sparoska 858 mt. i Jaworyńskie 838 mt. . Wszedłszy na obszar Ry bnika wpada do Stryja z praw. brzegu. Długość biegu 20 klm. Źródła 950 mt. , ujście 480 mt. npm. 3. R. Zubrzycki, wypływa w obr. Zu brzycy, pow. turczański, z pod Małej Szebeli 1170 mt. ; dąży górską doliną na płn. wsch. równolegle do działu Minczolskiego a przyjąwszy wody z Jawornistego łasu, z pod Minczoła Zubrzyckiego 1108 mt. , zwraca się na płn. wschód i w Majdanie wpada do R. Majdańskiego od lew. brzegu. Przyjmuje od lew. brzegu pot. Czernoszów, Chodorowiec, Bablichowiec i Matycę. Na wschod, brzegu wznoszą się Medwedzia góra 1069 mt. , Rosohaczka góra 1044 mt. , Capów las 1108 mt. i Lipowaty; od zach. zaś Minczoł Badycki 1044 mt. , Prypir góra 1068 mt. , Kropiwniczek 1144 mt. , Minczoł Zubrzycki 1108 mt. , Jawornisty las, Łabyciówką las, Czeregna las 1087 mt. , Czertesz las 886 mt. , Lisowa góra 987 mt. , Bahna 1060 mt. , Kiczera 922 mt. , Kruhła 867 mt. . Długość biegu 15 klm. W wodach obu R. ży ją bzdyrka, maryna, płotycia, pstrąg i pyr dr. M, Nowicki. Br. G. Rybnik, wś, pow. drohobycki, 29 klm. na płd. zach. od Drohobycza, 20 klm. na płd. od sądu pow. w Podbużu, 8 klm. na płd. zach. od urz. pocz. i tel. w Schodnicy. Na płn. zach. i zach. leży Kropiwnik Nowy, na wschód i płd. wschód Dołhe, nn płd. Majdan, na płd. zach. Hołosko pow. turczański. Wieś leży w dorzeczu Dniestru. Wzdłuż granicy płn. wschod. płynie krętym biegiem Stryj, a środkiem obszaru Rybnik lewy dopł. Stryja, przyjmujący w obrębie wsi strugi z obu boków. Zabudowania wiejskie leżą w dolinie Rybnika. Na płd. od nich, nad Rybnikiem, część wsi Wołostycz al. Wółosteo, na wsch. zaś, w widłach przez Stryj utworzonych, część Łokieć rus. Łokot. Na płd. zach. leży las Jaworzynka, na płn. zach. wznosi się góra Sparoska 858 mt. . R. tworzą wraz ze wsią Dołhe jedną gminę katastralną. W r. 1888 było 94 dm. , 598 mk. w gm. , 6 dm. , 24 mk. na obsz. dwor. ; 23 obrz. rz. kat. , 521 gr. kat. , 76 izrael, , 2 innych wyznań; U Polaków, 577 Rusinów, 22 Niemców, l0 innej narod. Par. rz. kat. w Podbużu; gr. kat. w miejscu, dek. drohobycki, dyec. przemyska. We wsi jest cerkiew. Stoi tu tartak parowy o sile 16 koni, o 2 gatrach, 18 piłach zwyczajnych i 1 cyrkularnej, zużywający rocznie 10, 800 mt. kub. drzewa świerkowego i jodłowego, a pro dukujący 7000 mt. kub. tarcic, łat i rygli. Za czasów Rzpltej należała wieś do dóbr koron nych, dzierżawy Dołhe, w ziemi przemy skiej. Lu. Dz. Rybnik 1. os. , pow. inowrocławski, tuż pod Inowrocławiem; 2 dm. , 19 mk. Wchodzi w skład okr. miejakiego. 2. R. al. Rybniki, os. szlach, nie istniejąca obecnie. Bawor Wyskota z R. prawował się w r. 1398 z Macie jem Paruszewskim o posag swej żony Małgo rzaty Akta gr. pozn. r. 1778 i 1787, który w r. 1398 zabezpieczył na dobrach swoich Łęka, Drobnin, Krzemieniewo i R. Kod. Wielkop, n. 1993, leżących w okolicy Go stynia, Krobi, Ponieca, Leszna, Osieczny i Krzywinia. 3. R, staw, pow. szremski, w Księginkach pod Dolskiem. 3. R. , łąka, w pow. wrzesińskim, na Żarnikach, pod Wrze śnią ku zachodowi, E. Cal, Rybnik, w dok. z 1223 r. Ribnich, miasto powiatowe w Górnym Szląsku, nad rzką Rudą al. Rybnicką wodą. Leży w kotlinie wznies. 675 st. par. npm. , śród wyżyny pagórkowatej, o średnim wzniesieniu 800 do 1000 st. Kotlina ta była zbiornikiem wód, które spływając z lesistej wyżyny tworzyły tu liczne stawy, których wody odprowadzała rzeczka Ruda do Odry. R. , odl. 24 3 4 mili na płdwschód od Wrocławia a 13 mil od Opola, posiada st. dr. żel. na linii łączącej dr. żel, prawego brzegu Odry z Katowicami odl. o 47 klm. . Miasto posiada kościół paraf, katol, murowany z 1811 r. , kościół par. ewang. , synagogę murowaną od 1846 r. , kilka szkół miejskich, władze powiatowe, urząd pocz. i tel. , około 4000 mk. W okolicy miasta kwitnie przemysł górniczy kopalnie węgla, huty żelazne, walcownie. Ludność w mniejszej połowie polska. Miasto składa się przeważnie z murowanych, piętrowych domów. W 1681 r. było 340 mk. ; 1614 r. 484 mk. ; 1725 r. 680; 1796 r. 1190; 1825 r. 1844; 1861 r. 3169 mk 2713 katol, 304 ew. , 886 żyd. . W 1861 r. było 287 dm, , 10 bud. fabrycz. , 6 kościelnych i szkolnych, 6 publicz, budowli. Z zabytków przeszłości przechowała się, prócz dwóch posągów św. Jana Nepomucena, starożytna karczma, zwana Świerklaniec, jedna z dwóch wymienionych w dok. z 1223 r. . Parafia katol, w 1861 r. obejmowała 12, 708 katol. , 550 ewang. W 1869 r. było 12, 919 katol. , 469 ewang. , 432 izrael, i 2 dyssyd. Osada istniała tu zapewne jeszcze w czasach przedhistorycznych. Siad panowania czeskomorawskiego pozostał w wielu nazwach miejscowych. Księżna Ludmiła, żona Mieczysłą Rybnik wa I, ks. szląskiego 1163 1211, założyła tu około 1200 r. klasztor dominikanek, przeniesiony w 1228 r. do Czarnowąsa. Biskup wrocławski Laurentius w 1223 r. potwierdził nadania i dochody klasztorne. Akt ten wspomina prócz klasztornego kościołka p. w. Zbawiciela inny kościół p. w. Panny Maryi i kaplicę. Rybnik jest wtedy jeszcze wsią. Po śmierci ks. Władysława w 1283 r. księstwo jego poszło w podział między 5 synów. Przemysław otrzymał ks. raciborskie z Rybnikiem. Syn Przemysława Leszko uznał się lennikiem króla czeskiego Jana. Gdy Kazimierz W. przedsięwziął wyprawę przeciw Janowi czeskiemu, wtargnął z wojskiem na górny Szląsk. obiegł Żóraw i spustoszył Rybnik i okolice. W 1345 r. zawarto rozejm. W skutek dalszych działów ks. raciborskiego R. staje się po śmierci ks. Jana II w 1474 r. rezydencyą książęcą. Istniał tu zamek warowny a przy nim osada. Gdy Matyas Korwin, król węgierski, zawładnął Szląskiem 1471 1490, ówczesny ks. na Rybniku Wacław Wenzel, zamierzał poddać się Polsce. Węgrzy wtedy obiegli zamek, zdobyli i oddali Rybnik, bez praw książęcych jednak, niejakiemu Kropaczowi. Prawa książęce pozostały przy księstwie raciborskiem do wygaśnięcia rodu książęcego 1532 r. , poczem przeszły do korony czeskiej. Nadawane kolejno różnym panom dobra rybnickie przeszły w 1575 r. w ręce Lobkowitzów do 1638 r. . Po nich posiadali je hrabiowie Węgierscy Wengerski od 1682, do 1788. Za rządów pruskich kupił te dobra król Fryderyk Wilhelm II w 1788 r. dla utworzenia z nich fundacyi domu inwalidów. Pierwszy przywilej na jarmark ośmiodniowy i targi tygodniowe nadał osadzie Ferdynand I w 1538 r. W 1581 r. było w mieście 33 obywateli, 23 ogrodziarzy, 7 komorników; posiadali w ogóle 705 mr. roli. Czynsz z roii wynosił 101 złotych, 42 1 2 szefli żyta, 42 1 2 szefli owsa i rozmaite robocizny. Ludność wynosiła 340 głów. Rolnictwo stanowiło główne zatrudnienie. Jeszcze w 1725 r. domy miejskie w liczbie 112 nie miały kominów. Rozwój pomyślniej szy zaczyna się dopiero od chwili gdy w 1818 r. R. stał się miastem powiatowem. Zaczęto wznosić nowo murowane budowle szkoła, ratusz, plebania. Między 1830 a 1850 r. wybrukowano ulice. Nieurodzaj i tyfus głodowy ciężko dotknął biedną osadę między 1845 a 1847 r. Części miasta noszą dotąd pierwotne nazwy Lona, Zagrodniki, Bukówka. Herbem miasta jest ryba. W 1861 r. było 355 rodzin 1841 osób mówiących po niemiecku a 255 rodzin 1329 członków mówiących po polsku. Historyą miasta i księstwa skreślił po niemiecku Fr. Idzikowski Geschichte der Stadt und ehemaligen Herrschaff Rybnik in Oberschleaien Wrocław, 1861 r. . Rybnicki powiaty w Górnym Szląsku, utworzony został w 1817 r. z części księstwa raciborskiego, opolskiego i państwa dóbr Włodzisławia. Leży między 35 59 i 36 27 wsch. dług. a 49 53 1 2 i 50 15 płn. szerok. Graniczy na południe ze Szląskiem austryackim, na zachód z pow. raciborskim, na północ z kozielskim i toszeckogliwickim a na wschód z toszeckogliwickim i pszczyńskim. Obszaru obejmuje 15, 65 mil kwadr. albo 337, 508 mr. Przestrzeń powiatu stanowi płaskowzgórze ze średniem wzniesieniem 800 do 1000 st. npm. Z płaskowzgórza tego wystrzelają liczne pojedyncze wyniosłości i przebiegają je falisto układające się wzniesienia. Najwyższe punkty znajdują się pod Orłowczą 952 st. i Pszowem 944 st. . Pasma wyniosłości można uważać za krańcowe odnogi Beskidu szląskiego. Ciągną się one od Cieszyna Szląsk austr. , przez Cisówkę, Ruptau, Jastrząb, Gogolów, Popielów, Radoszów, Orłowczą, Piece, Gaszowice, Sumin do Zwonowic nad doliną Rudy. Na obszarze zajętym przez te wyniosłości układ warstw przedstawia nam częste zmiany. Występują gliny i piaski przekładane diluwialnemi źwirami, spoczywające na potężnym pokładzie gipsów glinkowych. W płd. zach. stronie od Rybnika, pagórkowata okolica koło Rydułtowa, Orłowczy, Pieców i Pszowa należy do formacyi węglowej, występującej tu w łupkach i grubo ziarnistych, szarożółtych piaskowcach, które są tu dobywane. W południowej części powiatu, w miarę obniżania się poziomu i znikania wyniosłości, świeże warstwy napływowe występują w miejsce diluwium. Około Bełku, Czerwonki i Dubieńska w kierunku od Mysłowic do Mikołajowa znowu pojawia się formacyą węglowa piaskowiec, gliny łupkowe, a na jej granicy pstre piaskowce tryasowe. Grubość warstw napływowych i diluwialnych bywa miejscami tak znaczną, iż w Szczygłowickich lasach przy zapuszczeniu świdra do 700 st. nie dosięgnięto jeszcze warstw starszych. Pod względem hydrograficznym obszar powiatu należy do dorzeczy Odry i Wisły. Dział wodny idzie pasem wyniosłości na Osiny i Brodek pod Żórawiem. Wszystkie bieżące wody spływają do Odry. Głównemi rzekami sąt Olsza Olsą, Ruda, która przybywając z pow. pszczyńskiego, przyjmuje pod młynem Wawok przybywającą od Radoszowa Rybnicką wodę al. Rudkę i przerzyna cały powiat w płn. zach. kierunku, dalej Bierówka Birówka, przerzynającą płn. wsch. częśó powiatu, i Sumina. Rzeki te nie są spławne, przy znacznym spadku mają bieg bystry i wprawiają w ruch liczne młyny, tartaki i huty nad Ru Rybnik Rybniki dąi Bierówką. Nieprzepuszczalność spodnich warstw, liczne i częste uskoki w warstwach, sprzyjające tworzeniu się źródeł, sprawiają gromadzenie się i zatrzymywanie wód prze sycających wilgocią wierzchnie warstwy. Ztąd w wielu dolinach błotne obszary. Gleba przeważnie piaszczysta, zwłaszcza w równinie wschodniej i północnej części powiatu, pokry tej w 3 4 częściach lasami sosnowymi. Obszar powiatu rozpadał się około 1860 r. na 1768 mr. ogrodów, 126, 547 mr. roli or. , 12, 868 mr. łąk, 6087 mr. pastw. , 107, 453 mr. lasu, 83, 785 mr. wód, dróg, nieuż. itd. Obfitość węgla, drzewa i żelaza, sprzyja rozwojowi przemysłu, ztąd liczne istnieją w powiecie huty żelazne i miedziane, walcownie a także i młyny, huty szklane, kopalnie wapna i gipsów. Ludnośó powiatu w 1873 r. wynosiła 74, 146 mk. , w tej liczbie 94 katol. , 4 ewang. i 2 żydów; co do narodowości to 87 Polaków, 13 Niemców. W 1861 r. było 67, 536 mk. 63, 621 katol, 2385 ew. i 1530 żydów. W 1855 r. było 58, 411 mk. Według urzęd, obliczenia z dnia 3 grud. 1861 ludność polska stanowiła 95 Miast w powiecie trzy Rybnik, Wo dzisław Loslau i Żóraw Sohrau, dwie osa dy targowe i 127 wsi i kolonii. Pod wzglę dem kościelnym powiat dzieli się na 16 para fii katol. i 3 ewang. Br. Ch. Rybniki, wś i fol. , pow. lipnowski, gm. i par. Kikół, odl. 12 w. od Lipna, ma 13 dm. , 80 mk. W 1880 r. fol. R. rozl. mr. 283 gr. orn. i ogr. mr. 247, łąk mr. 28, nieuż. mr. 8 bud. mur. 2, z drzewa 12; płodozmian 10po lowy, pokłady torfu. Wś R. osad 14, sz gr. mr. 41. Rybniki 1. wś, pow. białostocki, w 2 okr. poL, gm. Obrubniki, o 12 w. od Białegostoku. 2. R. , fol. , pow. prużański, w 1 okr. poL, gm. Sielec, o 26 w. od Prużany. 3. R. , zaśc, pow. wiłkomierski, gm. Sudejki, o 62 w. od Wiłkomierza. Rybniki, wś, pow. brzeźański, leży nad rz, Złotą Lipą i stawem przez rzekę utworzonym, o 10 klm. na płd. od Brzeżan sąd, par. rzym. kat, urz. poczt. i tel. . Granice wschód Litiatyn i Sarańczuki, połud. Kotów, zach. Mie czyszczów, półn. Potutory. Obszar dwor. 501, włośc. 1225 mr. W 1870 r. 697, w 1880 r. 769 mk. ; rzym. kat. 110; gr. kat. par. w miej scu, dek. Podhajce. W R. 630, w filii Kotów 550 gr. kat. ; szkoła filial. , kasa pożyczk, gm. z kapit. 1395 złr. Obszar dwor. należy do klucza Brzeżany. B. R. Rybno 1. foL, kol. i dobra, pow. sochaczewski, gm. i par. Rybno. Odl. 8 w. od Sochaczewa a 20 w. od Łowicza, posiada kościół par. murowany, szkołę początkową ogólną, sąd gminny, gorzelnię parową, browar, dystylarnię wódek słodkich, fabrykę octu, pałac dziedziców murowany, dwupiętrowy, piękny park, około 800 mk. W 1827 r. było 61 dm. , 566 mk. Około 1880 r. produkcya gorzelni wynosiła 51, 000 rs. , browaru 10, 225 rs. , dystylarni 25, 000 rs. i fabr. octu 1800 rs. Dystylarnię założył tu po 1830 r. pułkownik Lenkiewicz. Kościół i parafia niewiadomej erekcyi; istnieje już 1534 r. Obecny kościół p. w. św. Bartłomieja pochodzi z 1806 r. , odnowiony 1877 r. , posiada trzy ołtarze. W 1878 r. fol R. miał obszaru 986 mr. gr. or. i ogr. mr. 647, łąk mr. 43, lasu mr. 25, nieuż. mr. 46; bud. mur. 25, 55 drzewa 11. Płodozmian 4, 5 i 7polowy, las nieurządzony. Do foL należy obszar poproboszczowski, obejmujący 175 mr. Właścicielem jest Henryk Łada Zabłocki. W skład dóbr poprzednio wchodziły wś R. osad 15 z gr. mr. 259; wś Kamieńszczyzna os. 10, z gr. mr. 263; wś Rybienko os. 8, z gr. mr. 203; wś Cypryany os 11, z gr. mr. 289; wś Cypryanki os, 6, 25 gr. mr. 173; wś Aleksandrów os. 8, z gr. mr. 117, wś Nowa Wieś os. 13, z gr, mr. 262; wś Koryciniec os. 8, z gr. mr. 211; wś Karolków os. 16, z gr. mr. 318; wś Matyldów Wielki os. 16, z gr. mr. 352; wś Matyldów Mały os. 11, z gr. mr. 239; wś Grabowiec os. 7, z gr. mr. 40; wś Ludwików os. 9, z gr. mr. 231. R. , par. , dek. sochaczewski, 2100 dusz. R. gmina należy do s. gm. okr, I w Giżycach, st. p. Sochaczew, ma 19, 560 mr. obszaru i 5682 mk. 1870. 2. R. ., wś i foL, pow. włocławski, gm. i par. Przedecz, ma 206 mk. , 558 mr. włośc, 686 mr. dwors. W 1827 r. było 35 dm. , 281 mk. 3. R. , kol. włośc, pow. nieszawski, gm. Boguszyce, par. Sadlno, ma 91 mk. , 214 mr. W 1827 r. było 13 dm. , 83 mk. 4. R. , al. Rybro, kol. włośc, pow. nieszawski, gm. i par. Straszewo, ma 126 mk. , 205 mr. 5. R. , kol. i młyn nad rz. Kacyną, pow. częstochowski, gm. i par. Mykanów, o 12 w. na płn. od Częstochowy, posiada szkołę początkową. Kol ma 45 dm. , 385 mk. , 936 mr. 534 mr. roli; młyn należy do majoratu gen. l awłowa ma 1 dm. , 11 mk. , 29 mr. ; os. karcz, rządowa 1 dm. , 8 mk, 2 mr. Według reg. pob. pow. Ielowskiogo z r. 1581 miał tu Piotr Trepka 1 1 4 łan km. , Zygmunt, Trepka pół łan. Pawiński, Małop. , str. 82. 6. R. , kol, fol. i 08. leśna nad rzką Okszą, pow. częstochowski, gm. Opatów, par. Kłobucko, o 12 w. na płn. od Częstochowy. Kol ma 18 dm. , 157 mk. , 207 mr. ; fol 2 dm. , 14 mk. , 160 mr. ; należy do majoratu rząd, N. Drejera; os. leś. rządowa 1 dm. , 4 mk. , 15 mr. Według reg. pob. pow. wieluńskiego z r. 1552 wś R. , w par. Starokrzepice, należała do ziemi krakowskiej Pawiński, Wielkp. , II, 304. 7. R. , wś, fol. i dobra nad rz. Bug, pow. pułtuski, gm. Somianka, par. Wyszków, odl 28 w, Rybniki Rybno Rybno od Pułtuska, posiada gorzelnię parową, trzy wiatraki. W 1827 r. R. miało 21 dm. , 177 mk. , a R. Przewóz 11 dm. , 42 mk. Dobra R. i Ryhienko składały się w 1884 r. z fol. R. i Rybienko; attyn. Wygoda, Latoszek i Korszlak, rozl. mr. 2462 fol. R. gr. or. i ogr. mr. 468, łąk mr. 207, past. mr. 273, nieuż. mr. 129; bud. mur. 1, z drzewa 5; płodozmian 10polowy; fol. Rybienko gr. or. i ogr. mr. 536, łąk mr. 20, past. mr. 77, łasu mr. 543, wie czystoczynszowe mr. 10, wody mr. 150, nieuż. mr. 49; bud. mur. 12, z drzewa 12; płodozmian 7 i 10polowy, las nieurządzony. W skład dóbr wchodziły poprzednio wś R. osad 45, z gr. mr. 599; wś Rybienko os. 35, z gr. mr. 267; wś Młynarze os. 12, z gr. mr. 368; wś Gulczew os. 47, z gr. mr, 1441; wś Drogoszew os. 19, z gr. mr. 307; wś Grądy os. 11, z gr. mr. 334; os. Korszlald os. 1, z gr. mr. 1. 8. R. , ws nad rz. Narwią, pow. łomżyński, gm, i par. Puchały, młyn wodny. W 1827 r. 7 dm, 69 mk. Br, Ch. Rybno rzka, ob. Rybniański Potok i Jamnica. Rybno 1. część Hadla Kańczudzkiego, w pow. łańcuckim, wznies. 339 mt. npm. 2. R. , wś, pow. kossowski, o 12 klm. na półn. od Kut par. rzym. kat. , urz. poczt. i tel. leży nad Czeremoszem, odgraniczającym Galicyą od Bukowiny. Jestto osada górska, przerznię ta przez liczne potoki. Granice wschod. Cze remosz, płd. Słobódka, zach. Kobaki, półn. Nowosielica i Popielniki. Obszar dwor. 19, włośc. 1199 mr. W 1870 r. 903, w 1880 r. 1039 mk. ; rz. kat. 18; gr. kat. par. w miej scu, dyec. Stanisławów, dek. Kossów. Fun dowana 1762 r. przez Ludwikę Potocką. Cer kiew p. w. Zmartwychwstania, drewniana, z 1870 r. , metryki od 1762 r. Gr. kat. w R. 944, w Słobódce dawniej samoistnej parafii 677 dusz; szkoła filial, systemizowana 1865 r. Wieś należała do dóbr rządowych. We Lwo wie 31 marca 1448 r. Piotr Odrowąż ze Spro wy, woj, i ssta ziemi ruskiej, poświadtiza, że Michał z Wójniłowa odstępuje braciom An drzejowi i Byanya z Orzeka wsi Rybno i Ku ty Ak. gr. i ziem. , X, 6, ust. 92. , 3. R. , wś, pow. stanisławowski, o 11, 5 klm. na płn. zach. od Stanisławowa sąd pow. , par. rz. kat. , urz. poczt. i tel. . Oranice wschod. Pa sieczna, połud. Zagwoźdź i Posiecz, zach. lasy i rzeki Łukawica i Łukwą, półn. Majdan i Pa wełcze. Obszar dwor. ról, łąk i past. 71, łasu 1406, włośc. 981 mr. W 1870 r. 350 mk. , w 1880 r. w gm. 359, na obsz. dwor. 1, rzym. kat. 10, gr. kat. 340, par. Pawełcze. W Szcze brzeszynie 4 grudnia 1672 r. Jan Sobieski, hetman w. kor. wyznacza na hybernę dla wojsk woj. ruskiego między innymi Rybno Ak. gr. , t. X, str. 322, ust. 5378. Właści ciel pos. dwor. Jan Burzyński. B. R. Slownik Geograflczny T. X. Zeszyt 109, Rybno 1. dwa jeziora w pow. gnieźnieńskim, na półn. wschód od Kiszkowa. Większe pod Rybnem Sawickiem, 1 1 2 klm. długie, do 300 mt. szerokie, zasila się strugą Rybnicą, a mniejsze, 1200 mt. długie, 300 mt. szerokie, spływa do Welnianki, naprzeciw Brudzewka, na wschód od Kiszkowa. Między jeziorami rozłożyło się Rybno Radzymińskie czyli Wielkie, przez które idzie bity trakt z Pobiedzisk na Kiszkowo do Łopienna. 2. R. jezioro, pow. inowrocławski, między Inowrocławiem a Dalkowem, pod Jacewem, 1 1 2 klm. długie, do 300 mt. szerokie, nie ma wyraźnego odpływu. 3. R. , staw, pow. wągrowiecki, w Rybowie, o 5 klm. na zach. od Gołańczy, około 200 mt. kwadr, obszaru, bez odpływu, zasilany ściekami z pobliskich łąk Rybno 1. Wielkie, , dawniej Radzimińskie, Radzimskie, R. Radzim, Rybinko na mapie sztab. , majętność, pow. gnieźnieński, o 3 klm. na półn. wschód od Kiszkowa par. i poczta, między jez. Rybnem Mniej szem i Większem, na trakcie do Łopienna; st. dr. żeL w Pobie dziskach o 15 klm. , ma z Źurawitą 6 dm. , 107 mk. , z którą tworzy okr. domin. , 15 dm. , 281 mk. 260 katol. , 21 prot. , 902 ha 659 roii, 46 łąk, 48 lasn; gorzelnia parowa, chów owiec Negretti i bydła holenderskiego; wła ścicielem jest Aleksander hr. Potworowski. Około r. 1523 składano z R. dziesięcinę sno pową prob. kiszkowskim Łaski, Lib. Ben. , I, 70; między r. 1580 i 1618 posiadali na R. Niemojowscy 1 łan osiadły, 1 pusty i 2 za grod. ; późniejszymi dziedzicami byli Radzi mińscy. 2. R. Sawickie albo Małe, dawniej Skaławskie, Ryhno Major Łaski, Lib. Ben. , 71, majętność, pow. gnieźnieński, o 5 klm. na półn. wschód od Kiszkowa poczta, na półn. końcu jez. Rybna, przy ujściu Rybnicy, par. Łagiewniki, st. dr. żel. w Łopiennie o 17 klm. ; 11 dm. , 133 mk. 28 kat. , 5 prot. i 479 ha 327 roii, 23 łąk, 43 łasu; torfowi ska, maślarnia, chów bydła; właścicielem Henryk Zabłocki. R. istniało już przed r. 1523, w r. 1580 posiadał Wojciech Koszutski 4 1 2 łanów osiadł, i 1 zagrod. ; w r. 1618 dzie dziczył R. Wacław Koszutski, około 1793 r. Barbara z Złotnickich Białobłocka, a później Skaławscy. 3. R. , niem Friedrichsruh, ob. Rybińskie Holendry, E. Cal. Rybno, jezioro na obszarze wsi Sąpolny, w pow. człuchowskim. Por. Człuchów t. I5 866 i Konarzyny t. IV, 322. Rybno, w dok. z 1335 r. Rybyn, 1400 Hieben, wś, pow. lubawski, st. p. Montowo, st. kol. malborskiej w miejscu, par. kat. Rumian; 1105 ha 92 łąk, 752 roii. W 1868 r. 123 bud. , 60 dm. , 523 mk. , 513 kat. , 10 ew. ; 1885 r. 85 dm. , 144 dym. , 692 mk. , 657 kat. , 35 ew. Skola katol. 2 klasowa. R, leży mię Rybno Rybnoje Rybojady Ryboczesnice Luboczesnicy E Rybnoje Poreczje Rybny Rybno dzy jeziorem Zarybinkiem i drugiem b. n. , na wschod, granicy powiatu. Wspomniane pierwszy raz w przywileju Dębina r. 1335 ob. Urk. B. d. Bist. Culm von Woelky, str. i86. Dawniej była własnością bisk. chełmińskich. Inwentarz z r. 1731 podaje Opisanie wsi Rybna, do folw. Fijewskiego należącej Kopeć, gbur. Dom w szacholce dobry, dachy niedobre, , stajenka w szacholec dobra, stodoły dwie, jedna w dyle, druga w zrąb, dobre, chlewy w dyle. Ramięga, gbur, dom dobry, stodoła nowa, szopa w zrąb dobra, chlewy dwa, ladaco. Drugie gburstwa spustoszały. Lemani na lata. Leśny ma włókę, Jan Boruta za prawem na lata, budynki dobre, Mateusz Skoczeński, budynki nie złe. Karczma wieczna, włóka do karczmy propin, Flaszeński na lata. Wodka gbur, spustoszał, inwentarz zabrano za p. Płońskiego, do folw. Hartowieckiego str. 70. W wizyt. Strzesza z r. 1667 czytamy, że z 14 włościan, pozostało 5, każdy według zwyczaju na 2 włók. , było też 2, sołtysów na 4 włók. , 1 leman na 2 włók. , dalej karczmarz et Nobiles duodecim Tasalli, reliqua deserta. Mieszkali tu Gąska, Grzegorz Zajękowski honestus, Albert Dobrzyński honestus, Michał Kowal i Jerzy Gnatowski nobilis ob. str. 244. R. 1706 pobierał prob. stąd 17 korcy żyta i tyleż owsa ob. Wizyt. Potockiego, str. 460. 2. R. niem. Rieben, dok. 1382 Ryben, dobra ryc. na Kaszubach, pow. wejherowski, st. p. Rybińska Karczma, kość. filialny Góra, par. katol. Wejherowo. Razem z folw. Prynkowem 1885 r. 2 dm. , 23 mk. i st. p. Rybińską Karczmą 4 dm. , 42 mk. zawiera 760 ha 75 łasu, 95 łąk, 548 roii. R. 1885 było 19 dm. , 32 dym. , 178 mk. , 88 kat. , 90 ew. W 1869 r. należał do dóbr R. folw. Grabowin. R. leży nad strugą do Redy uchodzącą i jez. Rybnem, tuż nad granicą pomerańską. R. 1382 d. 11 listop, nadaje komtur gdański Walpot von Bassenheim wiernemu Pantken Marcenowicz wś R. z prawem chełm. , obejmującą 41 włók i 20 mr. ; sołtys dostaje 4 wolne wł. , trzeci fenik kar sądowych i prawo łowienia ryb w jez. Rybnie dla własnej potrzeby, reszta włók czynszuje po pół grz. i 2 kury, biskupowi zaś mają płacić po pół wiardunka, a proboszczowi zu Ńeuenwerder po pół k. żyta i tyleż owsa ob. Prutz, Gesch. d. Kr. Neustadt, str. 207. Na wojnę stawiało E, 1 jeźdzca w lekkiej zbroi str. 56. Mesznego dawało R. 1710 r. 4 korce żyta i tyleż owsa ob. Wizyt. Szaniawskiego, str. 36. Według taryfy z r. 1648, gdzie uchwalono pobór podwójny a akcyzę potrójną, płacili tu poddani 8 fl. ob. Roczn. Tow. P. N. w Poznaniu, 1871, str. 194. R. należało wówczas do sstwa mirachowskiego. 3. R. , niem. Ribnosee al. Ribno, kol, do nadleśn. Hagen należąca, pow. świecki, st. p. Nowe, par. kat. Płochocin. W 1868 r. 6 bud. , 2 dm. , 24 mk, 11 kat. , 8 ew. Kś. Fr. Rybno 1. wś na pol. prus. Mazurach, pow. ządzborski, 19 klm. na płd. zach. od Ządzbork ka, wznies. 172 mt. npm, w okolicy górzystej i obfitej w jeziora. Wś ma do 500 mk. Polaków, protestantów, trudniących się uprawą roii, chowem bydła i rybołówstwem. St. p. w miejscu. Książki podatkowe wójtowstwa szestyńskiego z r. 1437 wś tę wzmiankują po raz pierwszy. W r. 1483 dzieli Maciej Wajasel i Piotr Wildenow ws Kozłowo na 2 części, z których jedna zatrzymuje pierwotne nazwisko, druga dostaje nowe Rybno. E. 1526 sprzedaje Jerzy Mangmeister, ststa szestyński, Stefanowi Kłocie, Lenartowi Zarębie, Maciejowi Bogutowi i Marcinowi Gotowskiemu 36 włók w R. za 240 grzywien. E. 1552 były spory pomiędzy właścicielami dóbr kozłowskich, bo Engel Stach zaskarżył Mikołaja Wildenow i Baltazara Berkana o wsie Rozogi, Rybno i Maradki ob. t. IV, 566 Kozłowo 6. . 2. R. ., dobra ryc, z fol. Neusorge, Heinrichshoehe, Leschienen i Muehlenwald, tamże. Właścicielem jest von Tyszka, szambelan król. 3. R. , ob. Ribben. . Jestto wieś przez polskich kolonistów założona. A. N. Rybnoje Poreczje, os. fabr. , pow. rostowski, ob. Poreezje 2. . Rybny 1. potok, powstaje w obr. Radzie chów, pow. żywiecki; płynie na wschód, za biera kilka pot, i w obr. gm. Wieprza, poni żej gościńca żywieckiego, wpada do Soły z lew. brzegu. Długośó biegu 7 klm. 2. R. al. Rybski, powstaje w obr. Rybiego Nowego, pow. limanowski, płynie na płn. zach. przez obszar Szyku, następnie granicą Rzek i Słu pi, na obszarze gm. Słupi wpada do Tarna wy od praw. brzegu. Długośó biegu 6 klm. W obr. Szyku przyjmuje od lew brzegu pot. Ryje. 3. R. ob. Rypny. Br. G. Ryboczesnica al. Ryboczesnice, Rybeczestniki, dawna nazwa Luboczesnicy mylnie Lubosześnica, w pow. szamotulskim, pod Pniewa mi. Między r. 1389 i 1398 pisał się Tomisław z R. Akta gr. pozn. , wyd. w r. 1888. Z nazwą Liiboczeenicy spotykamy się około r. 1580. E. Cal Rybojady, niem. Rybojadler See, jezioro w pow. międzyrzeckim, na płn. od Trzciela, 5 klm. długie i około 1 klm. szerokie, zlewa, się na płd. z jez. Konin, a na północy z jez. Wędromirz, Chłop i Szarcz, spływającemi do Obry. R. zasila na wschodzie struga Silna, tudzież jez. Proboszczowskie i Głębokie, a na płd. zachodzie rzeczka od Mokrego Lutolka. W części płd. wschod. , oddzielonej cyplem 2 klm. od jez. Konin, znajdują się 4 wysepki. Obra wpływa do jez. R. o 1 1 4 klm. na płn. Rybotycka Rybotycze Rybojady od Trzciela i wypływa tuż pod wsią Rybojady. Wybrzeża jeziora pokryte lasami. Mapografowie niemieccy zowią częśó płd. R. je ziorem Wielkiem i Baerenlug Barłóg. Da wne opisy R. wspominają także o jez. Wiatrakowem, które trudno pogodzić z topografią dzisiejszą. E. Cal, Rybojady, niem. Rybojadel i Ribojadel, dok. Rybiac r. 1319, wś, pow. międzyrzecki, o 5 klm. na płn. zach. od Trzciela, przy wyjściu Obry z jez. Rybojady; par. i poczta w Trzcielu Tirschtiegel, szkoła w miejscu, st. dr. żel. pod Suchym Lutolkiem Duerrlettel o 8 klm. ; 60 dm. , 378 mk. 183 kat. , 195 prot. i 1115 ha 223 roii, 44 łąk, 444 łasu. Właści ciel Trzciela posiada na R. 471, 61 ha 1 roli, 23, 20 łąk, 22, 63 past. , 348, 17 łasu, 12, 87 nieuż, i 63, 44 wody; czysty doch. grun. 916 mrk. w r. 1884. Około r. 1640 stała w R. kaplica. W r. 1319 Henryk i Prymko, ks. szląscy, odstępując margrafowi brandenbur skiemu część ziemi wielkopolkiej między Obra i Zgniłą Obrą, wymieniają także R. ; w r. 1394 należały R. do zamku trzcielskiego, Akta gr. pozn. wyd. w r. 1888, mylnie objaśniają wsią t. n. w pow. wągrowieckim. W r. 1580 należały R. do Marcina Lwowskiego Ostroroga; było 17 ćwierci osiadłych, 5 komorn, i 18 rybaków. Około 1793 r. był dziedzicem Maksymilian Mielżyński, pisarz koronny. E. Cal. Rybołowicze, wś, pow. słonimski, w 3 okr. poL, gm. Kuryłowicze, o 49 w. od Słonima. Rybołówka 1. fol. i grupa zabudowań w obrębie Nowejwsi, pow. rudecki. 2 R. , karczma w połudn, części obszaru gm. Pczan, w pow. żydaczowskim, na płn. brzegu Stryja; należąca do obszaru w Cucułowcach, Br. G. Rybołowszczyzna, wś nad rzką Łoszycą, prawym dopł. Świsłoczy, pow. miński, gm. Siennica, o 6 w. od Mińska, ma 22 osad; grunta gliniastoszczerkowe, urodzajne. A. Jel Rybołowy, wś, pow. słonimski, w 4 okr, poL, gm. Dworzec, o 40 w. od Słonima. Ryboły 1. wś, pow. bielski gub. grodzieńskiej, w 2 okr. poL, gm. Pawły, o 19 w. od Bielska. 2, R. , wś, pow. wołkowyski, w 5 okr. poL, gm. Szymki, o 38 w. od Wołkowyska. Rybotycka Posada, ob. Posada 7. . Rybotycze, rus. Rybotyczi, mto w pow. dobromilskim, pod 49 39 płn. szer. a 40 19 wsch. dłg. od F. , o 15 klm. na płn. zach. od sądu w Dobromilu. Urząd poczt. w miejscu. Na płn. leży Kopysno, na wschód i płd. Makowa, na zach. Borysławka i Posada Rybotycka. Miasto leży w dorzeczu Wisły, za pośrednictwem Wiaru dopł. Sanu. Wchodzi on tu od zach. z Posady Rybotyckiej i płynie na wschód do Makowej. W obrębie miasta przyjmuje małe strugi, z których najznacznlejszy pot. Kamienny od lew. brzegu. Nad Wiarem, w środku obszaru, leżą zabudowania miejskie kościół 302 mt. wzn. . Najwyższe wznies, na płn. wschód sięga 411 mt. Doliną Wiaru, wzdłuż lewego brzegu, idzie, gościniec dobromilskobirczański. Własn. więk. Antoniego Tyszkowskiego ma roii or. 206, łąk i ogr. 4, past. 79, lasu 110 mr. ; własn. mn. roli or. 973, łąk i ogr. 84, past. 234, łasu 27 mr. W r. 1880 było 248 dm. , 1437 mk. w gm. , 4 dm. , 45 mk. na obsz. dwor. ; 167 rz. kat. , 839 gr. kat. , 476 izrael. ; 167 Polaków, 839 Rusinów, 476 Niemców. Par. rz. kat. w miejscu, dek. dobromilski, dyec. przemyska. Do parafii należą Borysławka, Brylińce, Cisowa, Huwniki, Jamna Górna, Jamna Dolna, Kopysno, Posada i Trójca. Erekcyjnego dokumentu nie posiadamy. Wizytator Szembek odnosi początek parafii do czasów bisk. Stanisława Tarły wiek XVI, uposażenie przypisuje Kormańskiemu, dziedzicowi. Fundacyę wznowił w r. 1601 Jan Tomasz Drohojowski, ststa przemyski, i połączył ją za zgodą bisk. przemyskiego Gorlickiego z par. w Wojutyczach. W XVII w. odłączono par. rybotycka od Wojutycz. Obecnie jest kościół murow. , wzniesiony w r. 1877 p. w. św Tomasza. Par. gr. kat. w miejscu, dek. dobromilski, dyec. przemyska. Do par. należy Kopysno. Szaraniewicz Rzut oka na benef, ruskie, str. 53 mówi W prokuraturze skarbowej we Lwowie znajduje się przywilej wydany w zamku rybotyckim r. 1637 dla duchownego Teodora. Dokument ten wylicza sumy, które przodkowie tego duchownego płacili dziedzicom i które wydali na reparacyę cerkwi i na księgi cerkiewne, wspomina o Michale, prezbiterze sanockim, który w sukcesyi do tej cerkwi po babce swej odpadł i o nakładach na probostwo złp. 70 tegoż Michała. Te sumy, czyniące razem złp. 936, stwierdza rzeczony dziedzic duchownemu Teodorowi z zwierzchności mojej pańskiej i pozwalam realem intermissionem jure naturalis successionis deyoluti, in oppido Rybotycensi, per duos scabinos juratos ad tempera eviterna. Drugi dokument oryginalny wydany w Rybotyczach d. 7 czerwca 1672 r. przez Jerzego z Tęczyna Ossolińskiego, ststę piotrkowskiego, na Rybotyczach i Mizińczu pana dziedzicznego, świadczy, ze po śmierci owego duchownego Teodora, probostwo dostało się per successionem Hrehoreniu, prezbiterowi, i że po śmierci Hrehorego Siemianowi czyli Semenowi Popowiczowi sukcesyą należała. Iwaśko Hrebennik kupił to probostwo u Siemiana z ogrodami, rolami, sadami i pożytkami jak zapis zeznany w księgach rybotyckich świadczy. W R. obecnie jest cerkiew p. w. Narodz. N. M. P. , szkoła etat. 2klas. , tartak wodny o jednej pile zwy Rybojady Rybołowicze Rybołówka Rybołowszczyzna Rybołowy Ryboły Rybówko Rycerka Rybówko Rycele Rybuki Rybski czajnej, spotrzebowujący rocznic 460 mt. kub. drzewa jodłowego i świerkowego a pro dukujący 310 mt. kub. desek, łat i brusów. Od XVIII w. rozwija się tu przemysł szewc ki, polegający na wyrobie obuwia dla wło ścian. W spisie dokum, w archiwum guber. Iwowskiem z 1787 r. rkp. Ossol. Nr. 2837 czytamy str. 142; A. 1465 feria tcrtia ante festum Scti Stanislai in majo. Leopoli. Confirmat Casimirus rex Privilegium Vladislai re gis de data in Medyka 1425, quo mediante approbatur donatio jure perpetuo haereditario terrestri per Casimirum regem in anno 1867 in octaya Epiphaniarum in Sandecz antiqua villarum Rybotycze, Uhelniki etc. distr. Premisliensis Nobili Stephano Wangrzyn, ubi accedit collateralitas Tillae Welniki. W r. 1524 otrzymało miasto przywilej na targi i jarmarki roczne. Lu. Dz. Rybówko, dawna nazwa wsi Tomice z pod Stęszewa, w pow. poznańskim. Rybowo, wś i domin. , pow. wągrowiecki, o 5 klm. na zachód od Gołańczy, nad sta wem Rybno, w nizinie; par. Grylewo, szkoła w miejscu, poczta w Gołańczy, st. dr. żel. w Budzyniu i Kcyni Exin o 17 1 2 klm. Oko ło r. 1523 płacono prob. grylowskim dziesię cinę snopową, mesznego po korcu pszenicy i owsa z łanów kmiec, po korcu owsa z zagród i po groszu z karczm. ; w r. 1577 9 składało się R. z 2 części, jedne posiadali Grodzińscy, a drugą Zbyszewscy. Ńa dziale Grodzińskich było w 1577 r. 4 ślad. osiadł. , 2 zagrod. , a w 1579 r. 5 ślad. i 2 zagrodn. ; dział Zbyszewskich miał 2 ślady. Regestra poborowe z r. 1618 20 wykazują na R. razem 3 ślady osiadłe. Około 1793 r. należało R. do Igna cego i Stanisława Ulatowskich. Ob. Rybojady. . Wś R. ma 2 dm. , 17 mk. 16 kat. , 1 prot. i 123 ha 114 roli, 6 łąk. Domin, ma 21 dm. , 258 mk. 217 kat. , 41 prot. i 834 ha 603 roii, 85 łąk, 95 lasu; gorzelnia, nabiał i tucz bydła. E, Cal Rybski, pot. w pow. bocheńskim, ob. Krzemionki 2. . Rybuki, dwor rząd. i zaśc. u zbiegu Łapiszy z Dubissą, pow. rossieński, gm. Szydłów, par. Lidowiany, o 18 w. od Rossień. Rycele, wś, pow. sejneński, gm. Lejpuny, par. Liszkowo, odl. od Sejn 45 w. , ma 60 dm. , 381 mk. W 1827 r. 29 dm. , 263 mk. Wchodziła w skład dóbr Liszków. Rycerka, , potok, wypływa z Beskidu żywieckiego, z hali Rycerzowy, w obr. gm. Ujsoł, pow. żywiecki; zabrawszy od lew, brzegu pot. Przegibek zwraca się na płn. , tworząc granicę między gm. Rycerką Górną a Ujsołom. Płynie przez obszar Rycerki Górnej aż do połączenia się z pot. Rycerskim, wchodzi na obsz. Rycerki Dolnej, gdzie znowu przyjmuje kierunek półn. ; przeszedłszy wreszcie na obszar Rajczy łączy nię ze Błonicą od lew. brzegu, dając początek rz. Solo. Długośó biegu 12 klm. Dopływy ma krótkie, bezimienne. Spad wód wynosi lOOÓ mt. źródła, 744 mt. ujście Przegibka, 500 mt. połączenie się ze Słonicą. Wody rwące. Ob. Rycerski potok, Rycerka Dolna i Górna al. Ryczeska, dwie wsi, pow. żywiecki, obw. sąd. Milówka, na płd. od Żywca i Milówki. Pierwsza nad pot. Rycerką, druga nad Rycerskim pot. Obszar R. Górnej graniczy od płn. z gm. Sól, od wach. z R. Dolną i Ujsołem a od zach. i płd. z hr. trenczyńskiem. Przoz obszar IL Górnej płynie pot. Rycerski, zabierający tu liczne dopływy. Płn. zachodni narożnik graniczny tworzy Magóra 1067 mt. i Kikuła 1076 mt. . Na płd. od nich na granicy zach. wznoszą się Wielki Przysłop 1037 mt. , Oblaz 1033 mt. , Rajcza Wielka 1286 mt. i E. Mała 1063 mt. ; na płd. zaś granicy Bugaj las li39 mt. , Jaworzyna 1173 mt. i Przegibek 1124 mt. . Wschodnią granicę tworzy pot. Rycerka. Między granicą zach. a pot. Rycerskim leży góra Jaworzyna 1020 mt. , między Kołyskim pot. a Ciapkowym pot. grzbiet Kołyska 1007 mt. z Małą Będoszką 1015 mt. ; między Rycerskim poi. a wsch. granicą wznoszą się Wielka Będoszką 1142 mt. , Mała Praszywka, Przysłop 867 mt. i Praszywka 1043 mt. . Wzdłuż płn. granicy Sulawów Groń i Słowaków Kopiec. Główna część wsi legła w dolinie pot. Rycerskiego. Liczno grupy chat rozpostarły się po wschodniej i zachodniej stronie doliny Rycerskiego pot. wśród polan i hal leśnych, tworząc jakby oddzielne osady, noszące nazwy Rostoki wólka, Kopronowa, Solarzowa, Bułkowa Bulkow, Harensów, Kubisów, Suława, Dziergasów, Harmatów, Canieki, Słowaków Słowiaków, Płoskonków. Na zachód od doliny pot. Rycerskiego, między nią a zach. granicą R. , legły w kierunku z płn. na płd. Na Piekiełku, Płoszczyna, Sternalówka, Do Tartaków, Dziergasów, a między doliną pot. Rycerrskiego i wnchod. granicą Na Przegibku, Pawliczny, Ficek, Praszywka, Neiserów; oprócz tego Contówka, Figorowa, Gronik, Magóra, Ośniata, Skiciaki i Tatarowa. W r. 1869 było 240 dm. , 1551 mk. ; w 1880 r. 267 dm. , 1707 mk. , 1687 rz. kai. , 20 żyd. ; 1677 Polaków, 30 Niemców. R. Dolna leży na płn. wschód od R. Górnej, nad dolnym biegiem pot. Rycerki, która tu skręca na płn. , przechodząc na obszar Rajczy. Przez półn. część obszaru przepływa pot. Słonica od płd. zach. na płn. wschód. Graniczy od zach. z obszarem Rycerki Górnej i Soli, od płn. z obszarom Nielcdwi, od wsch. z Rajczą i Ujsołami. We wschod, części między pot. Rycerką a Cichą Rybowo Rycharcice Rycerski Potok Rycerzew Rycerzewko Rycerzewo Rycerzowa Rycerski Potok Ujsolskim pot. wznosi się góra Hutyrów 743 mt. . Zabudowania legły na lew. brze gu Rycerki. Na płn. od Słonicy grupa zabu dowań Głęboki i Polanka; oprócz tego częśó wsi zowie się Przegibkicm. W r. 1869 było 186 dm. , 1073 mk; w 1880 r. 213 dm. , 1251 mk. , 1227 rz. kat. , 24 żyd. ; 1241 Polaków, 10 Niemców. Obie wsi obejmują większej posiadłości roii or. 20, łąk i ogr. 117, pastw. 373, lasu 3468 mr. ; mn. posiadł, roii or. 1935, łąk i ogr. 971, pastw. 1932, lasu 34 mr. austr. 1869 r. . Obie należą do par. łac. w Raj czy. W R. Górnej jest kaplica. Szkoła ludo wa w miejscu, st. p. i tel. w Rajczy. Ob szar większej posiadł, należy do dóbr arcyks. Albrechta. Br, G, Rycerski Potok al. Rycerka, w górnym biegu teź Racza, potok, wypływa z pod Rajczy Małej 1063 mt. , w obrębie Rycerki Górnej, w pow. żywieckim, zabierając wody z pod Rajczy Wielkiej 1236 mt. . Przyjmuje od praw. brzegu pot. Kołyskę i Ciapków, zwraca się na płn. doliną górską, do której wpadają liczne przytoki górskie, jak Płaskerowka od zach. , Markówka i Praszywka od wschodu, od ujścia pot. Radeckiego skręca w obrębie Rycerki Górnej i wpada do Rycerki od lew. brzegu. Długośó biegu 12 klm. Rycerzew al. Rycerzewo, w XVI w. Riczerzewo, ws i fol. , pow. kutnowski, gm. i par. Rdutów, odl. 28 w. od Kutna, ma 13 dm. , 177 mk. , wiatrak. W 1827 r. 38 dm. , 261 mk W 1875 r. fol. R. rozl. mr. 910 gr. or. i ogr. mr. 696, łąk mr. 77, past. mr. 39, łasu mr. 61, nieuż. mr. 37; bud. mur. 10, z drzewa 4, las nieurządzony. Wś R. os. 36, z gr. mr. 69. W XVI w. dziesięciny pobierał pleb. w Bierzwiennie a pleban w Rdutowie tylko kolędę po pół grosza z łanu Łaski, L. B. , II, 461. Według reg. pob. pow. łęczyckiego z r. 1576 wś R. , w par. Rdułtów, własnośc Walentego Ponętowskiego, miała 3 1 2 łanów, 3 zagr. , 10 osad Pawiński, Wielkop. , II, 80. Br. Ch. Rycerzewko, fol. , pow. inowrocławski, o 5 1 2 klm. na, wschód od Pakości st. dr. żeL, par. Kościelec, poczta w Inowrocławia o 7 klm. ; 4 dm. , 53 mk. kat. i 218 ha 184 roii, 7 łąk; tucz młodego bydła; właścicielami są Brzescy. Rycerzewo, wś i okr. wiejski, pow. inowrocławski, o 5 klm. na wschód od Pakości st. dr. żeL, przy trakcie inowrocławskim, par. Kościelec, poczta w Inowrocławiu, 18 dm. , 158 mk. R. należało w r. 1480 do Kościeleckich; w r. 1488 płaciło dziesięcinę proboszczom kościeleckim Kod. dypl. Pol. Rzysz. , II, 572 Vyczyerzewo. Około 1580 r. był dziedzicem kaszt, biechowski, który tu posiadał 9 łan. osiadL i 2 komorn. W skład okr. wiej. wchodzi Julianowo 2 dm. i 8 mk. ; cały okr. ma 20 dm. , 166 mk 149 kat. , 16 prot. , 1 żyda i 232 ha obs 205 roii, 2 łąk. E. Cal. Rycerzowa, góra i hala w Beskidzie, w obrębie gm. Ujsoł, pow. żywiecki, po wschod. stronie źródeł pot. Rycerki. Wznies. 1207 mt. n. p. m. Br. G. Rycharcice 1. Gnaty, wś i foL, pow. płoc ki, gm. Lelice, par. Gozdowo, odl. o 20 w. od Płocka, mają 6 dm. , 77 mk W 1827 r. mają 4 dm. , 44 mk. . par. Bonisław. W 1870 r. fol. R. Gnaty rozl. mr. 280 gr. or. i ogr. mr. 146, łąk mr. 52, past. mr. 10, łasu i zarośli mr. 67, wady mr. 1, nieiiź. mr. 4; bud. z drzewa 6, las nieurządzony. 2. R. Wielkie, wś, pow. płoc ki, gm. Żągoty, par. Bonisław, odl. o 15 w. od Płocka, ma 6 dm. , 148 mk. W 1827 r. 10 dm. , 55 mk. W 1882 r. R. fol. rozl. mr. 637 gr. or. i ogr. mr. 338, łąk mr. 59, past. mr. 42, łasu mr. 164, nieuż. mr. 34; bud. mur. 4, z drzewa 12, las nieurządzony, wiatrak, Wś R. os. 17, z gr. mr. 82; wś Strusino os. 8, z gr. mr. 18. Br. Ch. Rychbach, niem. Reichenbach in Schlesien, miasto powiat, na Szląsku pruskim, pod 50 41 płn. szer. a 34 36 wsch. dłg. , nad rz. Piławą dorzecze Odry, wznies. 826 st. npm. a 60 nad poziom rzeki. Jeszcze w 1842 r. było otoczone wałem z podwójną fossą, murem podwójnym z wieżami, bastyonami i 4 bramami. Dokoła rozłożyły się cztery przedmieścia, W 1842 r. miasto posiadało kościół par. katolicki, z wieżą 108 łokci wysoką, kościół kat. poklasztorny, kaplicę cmentarną, kościół par. ewang. , z wieżą 112 łokci wznies. zbud. 1795 r, , par. od 1742 r. , szkołę kat. istniała już 1337 r. , szkołę ewang. 5klas. od 1742 r. , zakład dla sierot ewang. 12 dzieci od 1824 r. , zakład dla sierot kat. , zakład opieki nad ubogimi uczniami i wsparcia ubogich dziewcząt i starców, kilka młynów i mniejszych fabryk, 436 dm. mieszkalnych, 331 budynków, 31 fabrycznych i 27 publicznych budowli, 5101 mk. 3185 ew. , 1857 kat. , 59 żyd. . Kwitnęlo tu tkactwo bawełniane i rzemiosła 275 rzemieśl. . Kościół par. kat. wzniesiony został w 1159 r. , patronatu królewskiego i biskupiego, od 1338 do 1810 patronat należał do komandoryi maltańskiej, mającej tu swą siedzibę. W 1203 r. wzniesiono ratusz. W r. 1337. otrzymało miasto sądownictwo własne, W 1574 r. było 460 domów; 1606 r. morowa zaraza zabrała 2000 ludzi. Gdy Wallenstein spalił miasto w 1627 r. , miało ono 835 dm. i 6000 mk. Wydzierane i rabowane z kolei przez Szwedów i wojska cesarskie w 1633 i 1634 r. Tkacze szwedzcy dali początek przemysłowi tutejszemu, który rozwinął się głównie po 7letniej wojnie. W 1790 r. zawartą została w R. umowa między posłami angielskim, holenderskim, austryackim, polskim i Rychbach Rychemberk Rychenbach Rychcice Rychcice pruskim co do Turcyi, o którą toczyła się wojna między Austryą a Rossyą. B. Ch. Rychcice al. Rychczyce, rus Rychtyczi, wś, pow. drohobycki 8 klm. na płn. wscbód od Drohobycza sąd pow. , urz. poczt. , tel. i st. kol. . Na płn. leżą Dobrowlany st. koL, na płn. wschód Relów, na wsch. Lipowice i Michałowice, na płd. Poczajowice i Drohobycz, na zach. Starawieś i Wacowice. Wś leży w dorzeczu Dniestru za pośrednictwem Baru dopł. Tyśmienicy. Wchodzi on tu od zach. z Wacowic a płynie na płd. wschód do Michałowic, tworząc podmokłą dolinę. Płd. część wsi przepływa struga Czarny potok, również dopływ Tyśmienicy wP oczajowicach. Zabudowania wiejskie leżą w dolinie Baru 283 mt. ; na płn. wschód od nich wśród lasów grupy domów; Chatki i Chaty, na granicy płn. karczma Dobro wianka. Niwy zajmujące płn. część wsi zwą się obszarem ruskim, a wśród nich sięga wzgórze do 321 tnt. znak triang. . Niwy płd. zwą się obszarem średniańskim wznies, do 306 mt. . Przez wś idzie kolej żelazna. Własn. więk. Juliusza Bielskiego ma roli or. 532, łąk i ogr. 59, past. 15, lasu 582 mr. ; wł. mn. roli or. 535, łąk i ogr. 434, past. 215, lasu 32 mr. W r. 1880 było 401 dm. , 2005 mk. w gminie, 11 dm. , 75 mk. . na obsz. dwor. ; 1376 rz. kat. , 664 gr. kat. , 39 izrael. , 1 innego wyznania; 1438 Polaków, 635 Rusinów, 7 Niemców. Par, rz. kat. w miejscu, dek. drohobycki, dyec. przemyska. Do par. należą Delawa, Dobrowlany, Gaje Górne, Gaje Niżne, Lipowiec, Michałowice z Maryampolem, Poczajowice, Rolów, Słońsko, Śniatynka, Wacowice, Wola Jakubowa i Wróblowiec. Par. fundowali w r. 1434 Stanisław Korytko z Poczajowic i Marcin Korytko z Michałowic. W XVI. popadła ona w ręce protestantów. Katolicy odzyskali kościół i dochody parafii dopiero w r. 1629 na mocy przywileju Mikołaja z Nurowa Daniłowicza, podskarbiego kor. Obecny kościół drewniany z 1720 r. , konsekrowany w r. 1858. Par. gr. kat. w Wacowicach. We wsi jest cerkiew p. w. , św. Bazylego. W części wsi R. Polskie jest szkoła etat. lklasowa a w części R. Ruskie szkoła filialna. Jest kasa pożyczk, gm. z kapit. 13, 757 zł. i młyn. W r. 1462 potwierdza Kazimierz Jagiellończyk na sejmie w Piotrkowie dnia 25 listopada na prośbę Jana Korytki z R. darowiznę wsi Poczajowice, Gaje Niższe i Wyższe przez Władysława Jagiełłę Stanisławowi Korytce uczynioną Liske, A. G. Z. , t. IV, str. 180. D. 12 kwietnia 1494 r. rozgranicza Stanisław Derszniak z Rokitnicy, podkomorzy przemyski, wsie Rychcice i Wacowice 1. c, str. 205. W Rychcicach urodził się w roku 1813 Maurycy hr. Dzieduszycki, który swe prace historyczne ogłaszał pod pseudonimem Rychoiokiego. Lu. Dz. Rychemberk, niem, Reichenberg, wś, pow. gdański nizinny, odl 10 klm. na wschód od Gdańska, st. p. Gr. Plehnendorf, par. kat. król. kaplica w Gdańsku; razem z przyl. Muehlenfeld 1885 r. 5 dm. , 38 mk. , Reichenbergor Gasse 5 dm. , 7 mk. , Roaenau 5 dm. , 35 mk. , Rossgarten 4 dm. , 39 mk. , Wrukenkaule 1 dm. , 7 mk. , obejmuje 832 ha 10 łąk i 358 roii. R. 1885 było razem 35 dm. , 59 dym. , 366 mk, 23 kat. , 341 ew. , 2 dysyd. Szkoła ewang. 2 klas, liczyła 1887 r. 159 dzieci. R. jest starą osadą, która zapewne w pierwszej połowie XIV w. otrzymała przywilej erekcyjny. W 1547 r. magistrat gdański, chcąc dopomódz tej wsi, spustoszonej przez wylew Wisły, nadaje ją Filipowi Czernie Eidzema z Fryzyi i towarzyszom wraz z 43 1 2 włókami i 4 wolnemi. W wojnie Gdańszczan z Batorym wś wielkie poniosła szkody, tak że kościół wraz z swoją wysoką wieżą służącą żeglarzom za znak, został w część spalony. Przy restauracyi z r. 1584 już go nieodbudowano w pierwotnym kształcie. Teraźniejszy kośoiół, w którym tylko dolne części wieży pochodzą z XV w, , zbudowany został w 1581 r. w pruski mur, lecz dopiero w XVIII w, wykończony. Z zabytków jest tu kielich gotycki, r. 1668 odnowiony; według napisu pierwotnie dla innego kościoła przeznaczony. Napis ten brzmi bowiem Disser Kelch hort t. j. gehoert yn de Kapelle uf dem hobete cwysschen der weisele Wisła. Dzwony są z r. 1743 i 1745. Dawniejsze dzwony pochodziły z r. 1580 i 1537; ten ostatni nosił napis Jacobe lux Hispaniae ab omni clade nos protege ob. Bauund Kunstdenkmaeler der Prov. Westpreussen, str. 133. Ponieważ prawo patronatu miał Gdańsk, dlatego przeszedł on w ręce ewangelików. Jako pierwszego pastora wymieniają Mikołaja Mensel w r. 1594. W XVII w. zjawili się tu menonici, którym magistrat gdański r. 1630 zakazał wezelkieh zgromadzeń. R. 1666 był pastorem Mat. Mueller. Kś. Fr. Rychenbach, niem. Reichenbach in der Lausitz, 1356 Richinbach, miasto w pow. zgorzelickiin, odl. 2274 iü od Wrocławia, 13 3 4 mili od Lignicy, w pobliżu granicy od Saksonii. Leży na wznies. 529 st. npm. , nad pot. Starym Alte Bach, w równinie. Posiada kościół par. ewang. , szkołę ewang. W 1842 r. było 134 dm. , 173 budyn. , 1069 mk 1052 ew. , 17 kat. . Początek miasta nieznany. Kościół paraf. wspominany w dok, tyczących się bisk. miśnijskiego z 1346 r. W 1430 r. Hussyci zajęli miasto, lecz nie zdobyli kościoła, w którym broniący się mieszczanie doczekali odsieczy. W 1778 r. wojska austryackie po Rychliszki Rychlikowszczyzna Rychliki Rychlik Rychendrysy konały tu Sasów a 1813 r, zwyciężyli Francuzi w walce z rossyjskiemi wojskami. Pożary zniszczyły miasto 1509 r. , 1640, 1670 i 1749 r. Kościół po spaleniu odbudowany 1674 r. Rychenberk, niem. Richenherg, wś nieistniejąca obecnie. Leżała pewnie tam, gdzie dziś Steinberg pod Gdakowem, w pow. suskim. R. 1378 zachodzi Kothoborius de Richinberg ob. Kętrz. O ludn. poL, str. 186. Rychendrysy, niem. Reichandres, dok. 1249 Lingues, 1250 Lynguar, 1343 Lingwar al. Andresdorf, fol. do Waplewa należący, w Pomezanii, pow, sztumski, 291, 34 ha roii or. i ogr. , 65, 65 łąk, 145 past. , 12 83 lasu, 8, 48 nieuż. , 20 78 wody; czysty dochód z gruntu 5424 mrk; wodny młyn; st. p. Stary Targ 8 klm. odl, st. kol. Mlecewo 10, 5 Hm. odl, par. kat. Kiszpork. W 1868 r. 23 bud. , 11 dm. , 148 mk. , 141 kat. , 7 ew. ; 1885 r. 11 dm. , 126 mk. Na szczycie góry wznoszącej się nad brzegiem jez. Rychendryskiego odkryto groby w mogiłach kamiennych, które jednak zburzone zostały ob. Obj. do mapy archeol. Prus Zach. p. Ossowskiego, str. 28. R. 1343 poświadcza Aleksander v. Korne, komptur kiszporski, że Permande, syn Sabanga, dobra swoje Linguar, sprzedał Andrzejowi Tumerynowi za 150 grz. ob. Gesch. d. Kr. Stuhm, von Schmitt, str. 258. Przy tej sposobności zmieniono nazwę wsi na dzisiejszą. W XV w. słynie jako gorliwy zwolennik zakonu Jakusz z Rychendrys ob. Kętrz. O ludn. poL, 193. Rychenwalt, ob. Rychwald, Rychlakowszczyzna, wś i fol. , pow. słonimski, w 4 okr. poL, gm. Kozłowszczyzna, 0 19 w. od Słonima. Rychlik 1. niem. Richlich, nadleśn, król. i okr. domin. , pow. czarnkowski, o 7 klm. na zach. płd. od Trzcianki par. i st. dr. żeL, poczta w Siedlisku Stieglitz; ma 3 dm. , 17 mk. W skład okr. wchodzą leśnictwa nowowiejskie 1 dm. , 6 mk. , niekurskie Nikorsk, 1 dm. , 12 mk. , Niewerder 1 dm. , 8 mk. , Richardshoehe 1 dm. , 11 mk. , Teresin 1 dm. , 6 mk. i Torfownia 1 dm. , 9 mk. ; cały okr. ma 9 dm. , 69 mk. 9 kat. , 60 prot. i 6562 ha 72 roii, 38 łąk, 6340 łasu sosnowego; czysty dochód z ha roii wynosi 3 52, z łąk 15 67, z łasu 2, 74 mrk. 2. R. , niem. Michlich Muehle, młyn, tamże, o 8 klm. od Trzcian ki, 1 dm. , 9 mk. E. Cal Rychliki 1. 1, 2 i 3, trzy wsie, pow. wiłkomierski, gm. Kowarsk, o 26 w. od Wiłkomierza. 2. R. , fol. , tamże, o 16 w. od Wiłkomierza, par. Widziszki; własność Pietrasze wskiego. Rychlikowszczyzna, j osada, pow. słucki, od 1839 r. własność rodziny szlacheckiej Fedziuszków, około 2 włók. A. Jel. Rychliszki, fol. , pow. wiłkomierski, gm. Siesiki, o 28 w. od Wiłkomierza. Rychlów 1. potok, powstaje w obr. Lubo mirza, pow. limanowski, z pod góry Kiełbasnej, na płn. pochyłości Gorców; płynie na płn. , po zachod, stronie Świniej góry 652 mt. i uchodzi w Lubomirzu do Mszany od lew. brzegu. Bługość biegu 3 3 4 klm. 2. R. , polana, ob. Kudłoń. Br, G. Rychlowiec, potok, wypływa z pod Kiełbasnej góry 950 mt. , w pobliżu źródeł pot. Rychlowa, w płd. zach. części gm. Lubomi rza, pow. limanowski, płynie na płn. prawie równolegle do Rychlowa, tworząc granicę między Lubomirzem od wsch. a Koniną i Mszaną Górną od zach. . W końcu na obsza rze Mszany Górnej, uchodzi do Mszany od lew. brzegu na wys. 507 mt. . Długość bie gu 3 klm. Br. G. Rychława, niem. Richlawo, Richlawe, , wś szlach, przy linii kolei wschod. , pow. świecki, st. p. i par. kat. Nowe, okr. urzędu stanu cywil. Milewo. W 1868 r. 53 bud. , 39 dm. , 324 mk. , 156 kat. , 168 ew. ; 1885 r. 40 dm, , 61 dym. , 275 mk. , 130 kat. , 145 ew. Szkoła ew. liczyła 1887 r. 92 dzieci. Od początku XVIII w. aż do regulacyi w 1822 r. należała R. do dziedziców Bąkowa. R. 1552 była sprzedana 5 włók i ćwierć karczm. za 400 grzywien. Według taryfy pobor, na symplę płaciła r. 1682 i 1717 gr. 13 fen. 4 1 2 Podług taryfy pobor, z r. 648, gdzie uchwalono pobór podwójny a akcyzę potrójną, płacił tu Gośliński od 3 włók folw. , 1 ogr. 3 fL 8 gr. ob. Roczn. T. P. N. w Pozn. , 1871, 176. Wówczas należała R. do pow. newskiego. Wizyt. Rozdrażewskiego z r. 1583 donosi Nobilium una curia et quatuor subditi, nihil solvunt str. 75. R. 1710 zaś dawała R. mesznego 3 kor. żyta i tyleż owsa ob. Wizyt. Szaniawskiego, str. 195. Szkoła istniała już r. 1766. R. 1773 liczyła R. dobra szlach, i wś 16 wł. chełm. i 3 mr. , 17 dym. i 81 mk. ew. Było tu 9 gburów dzierżawców na lat 40, czynsz wynosił 700 zł. , oprócz tego od każdej włóki 1 gęś, 2 kury i 2 kor. owsa do dworu w Bąkowie. Karczmarz brał z dworu na wyszynk 8 beczek piwa i 30 ósemek wódki. W jeziorze 2 mr. bernardyni z Nowego mieli prawo rybołówstwa. Przy seperacyi r. 1822 dostali włościanie 500 mr. , dwór zaś 452 mr. Kś. Fr. Rychłocice, w XVI w. Rychloczyce major i R. minor, wś i fol. nad rz. Wartą, przy ujściu Oleśnicy, pow. wieluński, gm. Konopnica, par. Rychłocice, odl. 28 w. od Wielunia. Brzeg doliny Warty wznies. 576 st. npm. R. posiadają kościół paraf. murow. , gorzelnię parową, młyn wodny. Wś R. z os. Sobkowizna, Żabieniec i wsią R. Poduchowne ma 51 dm. Ludnośó R. niepodana; w przyległościach jest Rychenberk Rychlakowszczyzna Rychenberk Rychenwalt Rychłocice Rychława Rychlowiec Rychlów Rychnowo 365 mk. ; fol. ma 12 dm. , 50 mk. W 1827 r. było 27 dm. , 416 mk. W 1886 r. fol. R. z no menkl. Września al. Nekandów i Żabienicc rozl. mr. 2539 gr. or. i ogr. mr. 689, łąk mr. 200, past. mr. 79, lasu mr. 1400, w sporze mr. 3, nieuż. mr. 173; bud. mur. 14, z drzewa 18; płodozmian 12polowy, las nieurządzony. Wś R. os. 50, z gr. mr. 641; wś Mała Wieś os. 25, z gr. mr. 323Kościół p. w. Zwiastowania N. P. Maryi założył i uposażył, jako filię par. w Brzykowie, Piotr Szczawiński, dziedzic R. , z żoną Elżbietą, około 1450 r. Uposażenie ple bana stanowił łan roii, łąka, trzy karczmy z ogrodami i łąkami z tych jedna płaciła czynszu 3 fertony, inne po 1, dziesięciny od karczmarzy i ogrodziarzy siedzących na ła nach folwarcznych, po 5 gr. , 1 kor. owsa i 1 kor. żyta od łanów kmiecych było ich 16 i po 3 grosze od karczmarzy było 13, dwa korce mąki z młyna, tudzież ze wsi Kalinowy par. Strońsk 10 kor. żyta z 10 łanów. Miał też wolne rybołówstwo w Warcie sieciami zwanemi zabrodnie i sadzawkę na rzeczce Oleśnicy. Gdy kościół spłonął w 1765 r. pleban nie pozwalał ratować, wołając że M. Boska ugasi, wystawił nowy z drzewa w r. 1770 dziedzic wsi Trepka, kalwin, i wtedy utworzono parafię. W ostatnich czasach złą czono znowu B. z par. w Brzykowie i nabo żeństwo kolejno odprawia się w obu kościo łach. Sama wś w XVI w. należała do czę ściowych właścicieli. Dziesięcina z łanów kmiecych szła do kanonii wieluńskiej; z R. Wielkich miała wartości do 5 grzyw. , z B. Małych około seksageny Łaski, L. B. , I, 471; II, 99. W 1552 r. wś par. R. majus, własność Barbary Chmielowej i Floryana Szczawińskie go, miały 22 osad, 7 1 2 łan. , 2 karczmy, 1 młyn. R. minus 6 osad i łany Pawiński, Wielkop. , II, 303. Br. Ch. Rychłów, potok, ob. Rychów, Rychłowice wś i fol. , pow. wieluński, gm. Kurów, par. Buda, odl. 3 w. od, Wielunia, posiada wiatrak, 19 dm. , 147 mk. W 1827 r. było 11 dm. , 107 mk. W 1879 r. fol R. rozl mr. 407 gr. or. i ogr. mr. 318, łąk mr. 35, past. mr. 21, łasu mr. 5, w os. młyn. mr. 2, nieuż. mr. 26; bud. z drzewa 14. Ws R. os. 17, z gr. mr. 134. W XVI w. siedzi tu drobna szlachta, z trzech cząstek pobiera pleban dziesięcinę wartości do 1 1 2 grzyw. Łaski, L. B, , 111. W 1552 r. siedziało tu sześciu Rychłowskich na 1 2 łanie a w 1553 r. 3 4 łanu. Część Piotra i Hieronima Rychłowskich miała 3 osadn, i młyn Pawiń. , Wielkp. , II, 290. Rychłowiec, kol, pow. noworadomski, gm. i par. Rząśnia, ma 8 dm. . 47 mk, , 71 mr. W 1827 r. było 5 dm. , 39 mk. Rychłowisko, wś i fol, pow. piotrkowski, gm. Uszczyn, par. Piotrków, leży tuż pod miastom; wś ma 7 dm. , 54 mk. , 28 mr. ; fol i dm. , 84 mr. W 1827 w było 5 dm. , 18 mk. Rychnawa, węg, Richnó, nieun. Reichenau, z Ilutą Św. Anny, wś nad Hornadem, hr. npiskio, pow. bański. Wznies. wsi 364 mt. npm, W 1880 r. było 94 dm. , 564 mk. Słowaków; obszaru 1242 katastr, sąż. kw. Kościołek ła ciński p. w. św. Michała, filia pa, r. w. Kluknawie. W 1878 r. było rz. kat. 628, nieun. 27, żyd. 11, razem 666 Jest też starożyina ka plica p. w. św. Maryi M. ag hilcny. Wieś intniałajuż r. 1310. Nadana Hieronimowi Łaskiemu w 1528 r. wraz z Kieżmarkiem, Nale ży do sądu pow. i urz. podatków, w mielnicy, st, pocz. Krompach. Br. G. Rychnwów, wś i fol, pow. kaliski, gm. Pa mięcin, par. Rychnów, odl 13 w. od Kalinka, posiada kościół par. drewniany, d; j dm. , 451 mk. W 1827 r. było 38 dm. , 311 i mk. Dobra Rychnów lit. B. składały się w 1885 r. z fol. R. i Romanki, rozl mr. 939 fol R. gr. orn. i ogr. mr. 522, nieuż. mr. 19; bud. mur. 26, z drzewa 6; płodozmian 13polowy; fol Romanki gr. or. i ogr. mr. 238, łąk mr. 8, pastw. mr. 24, lasu mr. 117, nieuż. mr. 11; bud. mur. 2, z drzewa 1; płodozmian 13polowy; las nie urządzony. Wś R. OB. 65, z gr. mr. 238. Fol Rychnów lit. A. al Bogucice w 1874 rozl mr. 357 gr. or. i ogr. mr. 337, łąk mr. 5, nieuż. mr. 15; bud. mur. 13, z drzewa 2; pło dozmian 10polowy. Ws R. os. 15, z gr. mr. 88. Kościół parafialny p. w. WW. Św. istniał tu już przed 1433 r. , jak o tom świadczą akta konsystorza gnieźn. W 1755 r. burza obaliła zrujnowany kościół. Ze szczątków wystawio no kapliczkę, w której odbywało się nabożeń stwo, dopóki w 1782 r. dziedzice R. Skowroń scy nie wznieśli nowego kościoła z drzewa. Na początku XVI w. była przy kościele szko ła a pleban posiadał dwa łany i ogród. Do par. należały Wyganicze Wyganki i Kurza. Ze wsi tych pleban pobierał meszne po korcu żyta i owsa z łanu kmiecego a dziesięcinę je dynie z łanu sołtysiego w. E. Wieś sama na leżała do Rychnowskiego Łaski, L. B. , II, 78. W 1579 r. Mateusz Lipski miał tu 11 łan. , 3 zagr. , 1 kom. , 1 rzem. Pawiński, Wielkp, , I, 127. R. par. , dek. kaliski, 620 dusz. Br. Ck Rychwow, niem. Reichen Ober i Nieder, wś, pow. namysłowski, par. ew. Namysłów. W 1841 r. kaplica kat. połączona z Kowalowicami od 1554 r. , szkoła ewang. , 47 dm. , piękna rezydencya, 385 mk. 140 katol, 5 żyd. , cegielnia, hodowla owiec Rychnowo 1. niem. Richnau, dawniej Reichenau, wś, pow. wąbrzeski, st. p. Kowalewo, par. kat. Wielka Łąka; 201 ha 12 łąk, 176 roii. W 1885 r. 59 dm. , 90 dym. , 417 mk, 186 kat. , 231 ew. ; 1868 r. 68 bud. , 60 dm. , Rychłów Rychwow Rychnwów Rychnawa Rychłowisko Rychłowiec Rychłowice Rychłów Rychnowska Wola Rychnowo Rychnowy Rychnowo 432 mk. , 175 kat. , 247 ew. Szkoła ew. liczyła 1887 r. 157 dzieci. 2. H. , dobra, tamże, st. pocz. i kol. Kowalewo 6, 5 klm. odl. , 626 ha 20 łąk, 580 roii. W 1885 r. 14 dm. , 35 dym. 193 mk. , 142 kat. , 47 ew. , 4 żydów; 1868 r. 24 bud. , 14 dm. , 220 mk. , 168 katol. , 52 ew. Miasto Toruń nabyło tę wieś r. 1616 razem z wsią Borównem i fol. Orzechowem od Waleryana Bystrama, wzamian za Skłodzewo, dopłacając 40, 000 fl. ob. Beschr. Yon Thorn, von Wernicke, str. 282. Zdawna istniał tu kość. paraf. , do którego należały oprócz R. Olesiek i Borówno. W XVI w. podupadł i przez dłuższy czas stał pustkami. Rolę kościelną przyłączono do folw. , a w dawniejszej plebanii kmieć mieszkał. O kościele pisze wizytacya z r. 1647, źc ściany już tylko pozostały murowane, a dach cały zapadł. Wizytator Strzesz pisze r. 1667, źc tu dawniej było 6 włościan, wówczas atoli żadnego ecclesia diruta str. 44. Dopiero gdy bisk. Opaliński 1682 93 wytoczył proces magistratowi toruńskiemu o zabrane katolikom kościoły w Grębocinie i Rogowie, miasto musiało r. 1683 odbudować za to katolikom trzy kościoły zrujnowane a między niemi rychnowski. Około r, 1685 stanął w R. prawic nowy kościół. Magistrat jednak nie chciał wydać 4 włók plebańskich a zobowiązał się tylko prob. płacić 200 fl. rocznie. Przedtem już r. 1651 Waleryan Bystram, dawniejszy dziedzic R. , zapisał na utrzymanie kościoła 500 fl. Kościół w R. przyłączono jako filią do par. w Wielkiejłące jeszcze za bisk. Działyńskiego r. 1642. Pozostawiony bez opieki kościół upadał; od 1800 r. już stał pustkami. Na pół walącą się ruinę rozebrano r. 1845 i sprzedano za 73 tal. Ołtarz, ambona, ławki i chrzcielnica dostały się kościołowi w Łążynie. 3. R. ., niem. Richnowo, dok. Rychenaw, Reychenaw, Reichenau, wś nad Osą, pow. grudziądzki, st. p. Bursztynowo, par. kat. Linowo o 1 4 mili. Ma szkołę ewang. , 573 ha 40 łąk, 509 roii. W 1868 r. 54 bud. , 24 dm. , 193 mk. , 21 kat. , 171 ewang. ; 1885 r. 28 dm. , 50 dym. , 242 mk. , 29 kat. , 211 ew. R. po raz pierwszy spotykamy r. 1404. Za czasów krzyżackich należało do komturstwa radzyńskiego. Rejestry czynszowe z r. 1415 opiewają, że R. obejmowało 32 włók i czynszowało 26 grz. i 4 skojce. R. 1435 posiadał sołtys 4 wł. , od których płacił 3 grz. , karczma stała pusta. R. 1438 było 28 wł. osadzonych, każda czynszowała po 3 wiardunki. Księgi szkodowe z r. 1414 donoszą, że w ostatniej wojnie wszystkie posiadłości prócz pięciu, zostały zniszczone; szkoda wynosiła 800 grzyw. R. 1650 potwierdza Jan Kazimierz przywilej na wolne sołectwo, które wówczas posiadał Bonkow Bomke. Oprócz tego istniały tu 3 1emaństwa, każde po 2 wł. R. 1744 nadaje je August III Pawłowi Papalskiemu, Pawłowi Johnke i Hermanowi Schlak. Lemani ci mieli wolne drzewo opałowe i budulcowe w lesie starościńskim i prawo warzenia piwa i gorzałki; płacili zaś zamiast osobistej służby wojskowej 100 zł. Zresztą byli wolni od tłoki i innych ciężarów. Resztę wsi trzymali osa dnicy w dożywotnej dzierżawie. Lustracya sstwa radzyńskiego z r. 1765 wykazuje, że wolne sołectwo posiadał Chrystyan Bomke, który płacił 15 fl. kwarty, każdy z 3 lema nów płacił do regimentu łanowego 100 fl. Włóki trzymali Jerzy Beier, Herman Klaban, Chrystyan Gollaiz, Piotr Ziel, Chrystyan Thena, Chrystyan Zacha, Michał Kiepke i karczmarz Jakub Hackberg; każdy płacił 20 fl. czynszu od włóki. Od r. 1750 trzymali oni swoje włóki w doczesnej dzierżawie na 40 lat. R. 1761 puszcza ssta Tomasz Czapski młyn tutejszy wolnemu sołtysowi Tomaszowi Bomke na 30 lat w doczesną dzierżawę za czynszem w kwocie 20 fl. R. 1826 nastąpiło uwłaszczenie, 9 gburów otrzymało 1464 mor gów i 49 kw. prętów na własność za rentę, wynoszącą 246 tal. 2 sbr. 10 fen. ob. Gesch, d. Graudenzer Kr. von Froehlich, I, 270. 4. R. , ob. Rychnowy, Kś, Fr. Rychnowo, niem. Reichenau, dobra ryc. na pol. prus. Mazurach, pow. ostródzki, przy tra kcie z Ostródu do Działdowa, w okolicy pa górkowatej, z glebą urodzajną i torfiskami. Ma do 300 mk. , przeważnie Polaków, rolników. W okolicy jest 5 gorzelni. St. pocz, i tel. w miejscu. Pocztowy omnibus kursuje z Ol sztynka na R. do Ostródu. Obszaru 796 ha. R. powstało około r. 1325 na terytoryum, na danem przez Ludera, komtura dzierzgońskiego, Janowi z Otłoczyna, obejmującem 400 włók, w ziemi saskiej, między Drwęcą a Grabiczką, począwszy od ujścia Grabiczki do Drwęcy. Obejmowało 70 włók. R. 1352 nadaje w. m. Winryk z Kniprode Piotrowi z Gierzwałdu i Tomaszowi z R. 42 włók na prawie chełm. Pełnić winni jednę służbę w lekkiej zbroi, 10 lat wolności. Ten sam Tomasz występuje ja ko świadek w dokumencie z r. 1374 między Kunkiem z Pacoltowa a tegoż sąsiadami Szko dą i Nadrowem z Drwęcka, przed sędzią ziem skim Hanuszem z Leszcza. Ad. N, Rychnowska Wola, niem. Sophienthal, wś na pol. prus. Mazurach, pow. ostródzki, nad rz. Liwa, blisko traktu bitego z Olsztynka do Ostródu, 3 klm. na płn. od st. pocz, w Ry chnowie, 10 klm. na zach. od Olsztynka; 66 dm. , 303 mk. , 260 ha. Ad. N, Rychnowy al. Ryckny, niem. Richnau, 1359 Rychenow, 1379 Rychenaw, 1653 Rychnowo, 1695 Rychowo, wś, pow. człuchowski, st. pocz. i kol. i par. kat. Człuchowo 3 4 mili odl, okr. Rychold Rychta Rychtal Rychterówka Rychty urz. stanu cywiln. Lichtenhagen. Z wyb. Pod górą Krzyżową Am Kreuzberge, 1885 r. 1 dm. , 5 mk. 5 Przy młynie 2 dm. , 30 mk. , W Boru 1 dm. 5 9 dm. i w Piekle In der Hoel le 1 dm. , 9 mk. , obejmuje 2206 ba 239 lasu, 47 łąk, 1205 roli orn. , której ha daje 2, 74 mrk czystego dochodu. W 1868 r. 185 bud. , 66 dm. , 533 mk, 275 kat. , 258 ew. ; 1885 r. 87 dm. , 130 dym. , 692 mk. , 345 kat. , 347 ew. Szkoła symultanna liczyła 1885 r. 133 dzieci. We wsi jest kościół kat. filialny z drzewa, p. w. św. Krzyża. Za czasów krzy żackich należały E. do komturstwa człuchow skiego. Przywilej lokacyjny wystawił dla R. komtur człuchowski Ludolf Hake r. 1359 ob. Odpisy Dregera w Peplinie, str. 10. R. zaś 1379 nadaje Konrad Wallrode, komtur człu chowski, Mikołajowi Clows Molner i jego spadkobiercom młyn w R. za opłatą czynszu w kwocie 3 grzywien ob. Odpisy Dregera w Peplinie, str. 36. Wizyt. Trebnica z r. 1653 opiewa, że tu był kościół filialny, w pru ski mur budowany, który dawniej należał do Kiełpina, miał jeden ołtarz i 2 dzwony. Do prob. należały 2 ogrody i 4 włóki, dwie upra wiał sołtys i płacił od każdej 8 fl. , drugie 2 dzierżawili mieszkańcy z Lichtenhagen i pła cili tyleż. Włościan było z sołtysem 18; mesznego dawali po półtora korca żyta, da wniej po 2 korce. Do kościoła należało 8 mr. roii i 2 jeziora. Na kolendę dawali 1 1 2 grosza. Nabożeństwo odprawiało się tu co czwar tą niedzielę ob. str. 38. Wizyt. Jezierskiego z r. 1695 donosi, że w kośoiół przed kilku laty piorun uderzyli zrujnował. Z 4 włók probosz czowskich dwie uprawiał Dawid Prich i pła cił 15 fl. rocznie, 2 zaś Marcin Bawenty i da wał 19 fl. 15 gr. , oprócz tego dostawiał każ dy 1 gęś i 4 kury str. 44. Kś. Fr. Rychold al. Rychuld, Ryhuld, os. , w gm. Bąki al. Bąkowa Bonkau, mor. Bonkov, w pow. bielskim, obw. sąd. strumieńskim, tuż nad granicą Szląska pruskiego, przy zejściu się gościńca cieszyńskostrumieńskiego z pru skim do Golasowic, Pawłowic, w pow. pszczyń skim; o 1 klm. od st. kolżel. Pruchny. Ma 19 dm. , 185 mk; 168 Polak, 15 Niem. ; m rz. kat. , 119 prot. Br, G, Rychta, rzeka, prawy dopływ Irszy al Trościanicy, uchodzi pod wsią Czapowicze. Rychta i. wś na prawym brz. Teterowa, przy ruczaju Jeśnym, pow. radomyski, przy drodze z Oranego par. praw. do wsi Mokrzeo, o 7 w. od obu tych wsi. Ma 8 osad, zamieszkałych przez kowali i węglarzy, dzierżawiących grunta od właściciela Iskry. 2. R. , ob. Rychty. Rychtal 1. al. Rychtalik, niem, Daupe, wś, pow. olawski, par. ew. Laskowice. W 1842 r. 61 dm. , 500 mk. 40 katol, szkoła ewang. , podleśnictwo królewskie, uprawa lnu, pszczolnictwo. 2. R. , niem. Reichtal, miasteczko, nad rzką Studnicą, pow. namysłowski, wznies. 484 st. npm. , odl 9 mil od Wrocławia. Posiada kościół par, katol p. w. św. Jana Chrzciciela, kilka kaplic, szkołę katol, browar, około 1300 mk. . zajmujących się przewaźnie szewctwem i uprawą roii. W 1842 r. było 127 dm. , 1310 mk. 1077 katol, 220 ew. , 13 żyd, . Ludnośó polska przeważnie. Założone zostało w 1386 r. i obdarzone prawem nissanskiem. Do 1810 r. należało do dóbr bisk. wrocławskiego. Pożar w 1782 r. zniszczył. całą osadę. Par. R. , dek t. n. , 1869 r. miała 2025 kat. , 1300 ew. , 59 izr. , 20 dys. Dek rychtakki dyec. wrocławskiej miiał tegoż roku 7474 kat, , 10056 ewang. , 103 izrael. , 20 dyss. , w 5 parafiach Kowalowice, Kreuzendorf, R. , Schmograu, Wallendorf. Rychtecka Słobódka, wś, pow. kamieniecki, gm, Rychty, par. kat. Czarnokozińce, o 10 w. od Żwańca a 14 w. od Kamieńca, obok wsi Rychty, ma 175 osad, 1048 mk, 1132 dz. ziemi włośc, 31 cerkiewnej. Cerkiew p. w. N. M. P. , wzniesiona w 1768 r. , ma 1489 parafian. Własność niegdyś Humieckich z Rycht, dziś Rożałowskich. Dr. M. Rychterówka, ob. Rejterówka 1. . Rychtowo, niem. Uhlenkrug, wyb. do Niestępowa, pow. kartuski. Rychty, urzęd. Rychta, wś na praw. brzegu Żwańczyka, pow. kamieniecki, gm. i par. prawosł. R. , par. katol Czarnokozińce o 12 w. , o 13 1 2 w. od Kamieńca a U w. od Żwańca odległa. Ma wraz ze Słobódką Rychtecką i przysiołkiem Morozową 211Ó mk, 1450 dss. ziemi dwor. 1000 ornej i 450 lasu czarnego, 1132 dz. ziemi włośc, 74 1 2 dz. cerkiewnej. Na Żwańczyku dwa młyny jeden w R. , pytlowy o 6 kamieniach, przerabiający rocznie do 80, 000 pud. pszenicy, drugi na Morozowie, razowy, również o 6 kamieniach, z których 4 zbożowe, jeden porusza stępy a jeden folusz. Grunta równe, a podłoże mało przepuszczalne, przeważnie pszenne, w, 1 4 zaś części rzepakowe i buraczane. Lasy obfitują w zwierzynę, głównie w zające i lisy, rzadziej kuny i borsuki; spotykajją się też wilki i sarny. Ciągnące się nad Żwańezykiem skały dają wyborny kamień budulcowy, obfitują także w wapień. Do klimatycznych rzadkości należy tu grad, posucha i zaraza na bydło. We wsi znajduje się cerkiew p. w. św. Koźmy i Damiana, wzniesiona w 1864 r. , z 848 parafianami, oraz zarząd gminy, do której należą R. , Słobódka Rycbtecka, Łastowce, Laszkowica, Wójtowce, Zawale, Kudryńce, Milówce, Czarnokozińce i Szustowce, w ogóle 10 starostw wiejskich, mających 1047 osad, 7283 mk. włośc, 5215 dz. ziemi włośc 4562 or Rychtowo Rychold Rychwalska Rychtyn Rychwał Rychtyn nej. Oprócz tego w obrębie gminy przebywa 908 mk. innych stanów i znajduje się 8897 dz. 5740 ornej ziemi rząd. i pryw. ; cały więc obszar gminy ma 8191 mk. i 14112 dzies, ziemi 10, 302 ornej. Ludność pod względem fizycznym dobrze się przedstawia, jest rosłą i silnej budowy, pod względem moralnym natomiast stoi na bardzo niskim stopniu. Kradzieże, bójki i inne przestępstwa są na porządku dziennym. Najbardziej demoralizującym czynnikiem jest rozpowszechnione przemytnictwo wódki zwłaszcza z odległej o 7 w. Galicyi. Z powodu bliskich ognisk zbytu Kamieniec, Żwaniec, Orynin mieszkańcy, zwłaszcza Słobódki Rychteokiej, są dziś zamożni; posiadają oni obfite sady wiśniowe i śliwkowe. Natomiast gospodarstwo rolne w wielkiem jest zaniedbaniu; gleba wyjałowiona, konie nadzwyczaj drobne i liche; więcej zamiłowania u włościan przebija się do bydła rogatego rasy besarabskiej. Dom mieszkalny, właściciela, przerobiony z dawnego zamku, bez zmiany pierwotnych jego zarysów, wznosi się na krańcu lasem porosłej skały, około 15 sążni wysokiej, u stóp której Żwańczyk tworzy obszerny staw. Dla odpływu wód z tego stawu wykuto w skale kanał, długi do 50, szeroki 5 a wysoki 6 sążni. Majętność ta należała niegdyś do możnej rodziny podolskiej Humieckich, którzy wznieśli tu obronny zamek, składający się z czworoboku długiego na 70 a szerokiego na 18 arszynów, otoczonego murem o 2 1 2 arszynnej grubości, po rogach ktorego znajdowały się 4 baszty. Z tablicy znalezionej przy restauracyi domu mieszkalnego widać, że zamek wzniesiony został w 1507 r. , a znajdujący się na tablicy herb Junosza wskazuje, źe już wówczas do Humieckich należał. Początkowo R. miały się nazywać Nowosiółka, jak to wspomina Stefan Humiecki w swym testamencie. Podczas zaboru tureckiego zamek tutejszy również należał do Turków; w obszernych podziemiach zamkowych trzymano konie baszy i wypuszczano je na okoliczne łąki nad rz. Kizia, Miejsce to zowie się odtąd Paszówką. Pamiętnym jest jeszcze napad Turków na zamek rychtecki w 1762 r. , przedsięwzięty przez załogę chocimską poi Wodzą KaramAchmeta. Gubernatorom zamku był Osiński, który, polegając na zapewnieniach przyjaźni, wpuścił Turków do zamku. Ci jednak zrabowali zamek a mieszkańców złupili. Zginęło przytem 54 osób, Osińskiego zaś wraz z rodziną uprowadzono do Chocima. Sam on, za staraniem Potockich, wrócił do kraju, syn zaś jego dopiero po 20letniej niewoli uwolniony został podług opowiadania żyjącej przed kilku laty córki Osińskiego Tekli Izbickiej. Od Humieckich R. przeszły do Trzecieskich, od tych w 1815 r. do Płońskich, a od 1848 r. należały do znanego badacza przeszłości Konstantego Podwysockiego, po zgonie którego drogą wiana przeszły do Roźałowskich. Za życia Konstantego Podwy sockiego gościli często w R. Michał Grabow ski, J. I. Kraszewski, Aleksander WeryhaDarowski i in. Niedawno jeszcze znajdowała się w dworze rychteckim cenna biblioteka, do 12, 000 tomów licząca, i inne zbiory naukowe i dzieł sztuki, co wszystko przeszło dziś w po siadanie hr. Działyńskiego. W Krakowie 1872 r. wyszła broszura Władysława Górskiego p. t. O zbiorach pozostałych po ś. p. Konst. Podwysockim. Część R. po lewej stronie Żwańczyka leżąca, mająca do 400 dzies, ziemi dworskiej a do 200 dz. włościańskiej, należała do Trzecieskich, następnie do Bielińskich i Hanickich, potem do Lewickich, Bachtałowskich, dziś Kalinina. K. Micowski. Rychtyn, wś, pow. suwalski, gm. i par. Jeleniewo. Odl. od Suwałk 9 w. , ma 13 dm. , 118 mk. Rychwalska Stara Wieś, wś i fol. , pow. koniński, gm. Dąbroszyn, par. Rychwał, leży tuż przy osadzie Rychwał, ma 40 os. , 411 mk. , 388 mr. włośc. Folw. ma 1500 mr. obszaru, posiada rozległy ogród owocowy z bogatą szkółką drzew i kopalnię torfu, z produkcyą do półtora miliona cegieł rocznie. Rychwalska Wola, kol. , pow. koniiiski, gm. Dąbroszyn, par. Rychwał, odl. 20 w. od Konina. Wchodziła w skład dóbr Rychwał, ma 21 dm. , 113 mk. Według reg. pob. pow. konińskiego z r. 1579 wś R. Wola miała w części St. Złotkowskiego 2 łany, 3 zagr. Cześć Rozrażewskiego 1 2 łan. Pawiński, Wielkp. , I, 235. Br. Ch. Rychwał, w dok. z XVI w. Rychphal, os. miejska, dawniej miasteczko, pow. koniński, gm. Dąbroszyn, par. Rychwał. Leży przy drodze bitej konińskokaliskiej, połączone drogą bitą z Turkiem, odl. 17 w. od Konina, 34 w. od Kalisza, 24 w. od Turka. Posiada kościół par. murowany, synagogę, sąd gminny III okr. , urz. gm. , szkołę gminną początkową, st. poczt. , olejarnię, 53 posesyj 33 dm. murow. , 938 mk. 435 męż. , 503 kob. , 441 mr. ziemi należącej do 83 osad. W 1827 r. było 49 dm. , 696 mk. ; 1862 r. 57 dm. , 796 mk. W ciągu roku odbywa się 6 jarmarków. Data założenia miasta nieznana; zapewne powstało w końcu XIV lub w XV w. na obszarze przyległej Starej Wsi, zwanej też niekiedy Stare Miasto w spisach pobor, z 1507 r. . Kościół paraf, istnieje już w XV w. ; 1476 r. pleban tutejszy pozywa Mikołaja, dziedzica R. , o zabór gruntów kościelnych. Konsystorz zasądził, by dziedzic sprawił plebanowi kocioł do warzenia piwa i dał konia wartości trzech grzywien. R. z przyległymi wsiami Rychwałd Stara Wieś, Wola Rychwalska należał w XVI i XVII w. do Złotkowskich, później do Dobrzyckich. Gabryel Złotkowski, kaszt. krzywiński, i syn jego Stanisław, kaszt, biechowski, wystawili od 1574 r. nowy muro wany kościół, konsekrowany 1629 r. W 1579 r. R. , miasto szlacheckie, dawało szosu 4 fl. 4 gr. , od trzech bań gorzałczanych, 16 rze miesl. , 3 szynkarzy wódki, 2 komorn, bez by dła ogółem 14 fl. 14 gr. Była to więc ubo ga bardzo osada. W 1765 r. mieszkało tu 102 żydów. Pleban pobierał dziesięcinę z folw. i z trzech łanów miejskich, inni mieszczanie płacili kolendę po 2 gr. z domu ci co ważyli piwo, inni po groszu, komornicy po pół gro sza. Pleban miał w sąsiedniej Starej Wsi po łanie roii w każdem polu, pobierał meszne po ćwiertni żyta i owsa z łanu. Przy kościele była w XVI w. szkoła Łaski, L. B. , I, 276. Dziedzice dóbr wznieśli na sztucznym nasypie zamek piętrowy z kaplicą i basztą, otoczony fosą. Z zamku tego pozostały tylko szczątki piwnic. W kościele przechowały się w pier wotnej postaci tylko szczytowe ściany. Skle pienia niema, inne części przebudowane. Ist nieje dotąd kamienny grobowiec Gabryela Złotkowskiego 1574, wystawiony przez syna w 1597 r. Grobowiec przedstawia ryce rza leżącego, pod nim na tablicy napis łaciń ski. W 1887 r. fol. R. rozl. mr. 1183 gr. or. i ogr. mr. 388, łąk mr. 79, past. mr. 24, lasu mr, 497, w osad. wieczystoczynszowych mr. 64, w odpadkach mr. 1025 nieuż. mr. 30; bud. mur. 15, z drzewa 6; płodozmian 10polowy, las nieurządzony, pokłady torfu, młyn wodny i 2 wiatraki, W skład dóbr wchodziły wś R. os. 97, z gr. mr. 360; wś Stara Wieś Rych walska os. 59, z gr. mr. 258; wś Wola Rych walska os. 21, z gr. mr. 336. R, par. , dek. koniński, 1250 dusz. Br. Ch. Rychwałd 1. w XVI w. Bornica Richwałd, wś, pow. gorlicki, u źródłowisk pot. Siarki dopł. Sękowy, w kotlinie 434 mt. wznies, , a otoczonej od zach. wzgórzami 697 mt. , od południa grzbietem posiadającym szczyty Mienczow 673 mt. , Magóra 705 mt. i Magóra Matastowska 814 mt. , od zach. zaś Rychwałdzką Górą 629 mt. , Brasy 569 mt. Posiada cerkiew paraf, drewnianą, szkołę etatową, kopalnię nafty eksploatowaną i rozwinięty przemysł płócienny. Składa się m 142 dm. i 6 dm. na obszarze więk. pos. Edw. Miłkowskiego, 914 mk. , 93 rz. kat. , 800 gr. kat. a 21 izrael. Więk. pos. wynosi 11 mr. roii i 647 mr. lasu; mniejsza 604 mr. roii, 252 mr. łąk, 1692 mr. past. i 425 mr. lasu. Par. należy do dyec. przemyskiej, dek. bieckiego, i obejmuje Siary. Uposażenie proboszcza wynosi 30 mr. roii wogóle i 113 zŁ dodatku do kongruy. Par. rzym. kat. w Sękowy. W 1581 r. Pawiński, Małop. , 114 prócz łanu sołtysiego było tylko 5 dworzyszcz wołoskich i 2 komorn, bez bydła. Wioś była właBu. Przecława Pieniążka. Na zach. leżą Leszczyny i Biolanka, na płn. Siary, na wschód Ropicą Ruska a na płd. Nowica. 2. R. , wś, pow. tarnowski, w dolinie pot. t. n. dopł. Biały, w okolicy podgórskiej i lesistej, na półn. zach. od Pleśny, st. kolei tarnowskoleluchowskiej. Wieś składa się z 68 dm. rozrzuconych po wzgórzach wznies, od 291 do 456 mt. . Otoczona do koła lasem, ma od zachodu las zwany Olszą, od połud, Bukowy las. Z 410 mk. jest 403 rzym. kat. a 7 izrael. Par. rzym. kat. w Pleśni. Pos. więk. ma obszaru 130 mr. roli, 8 mr. łąk, 19 mr. past. i 747 mr. lasu; pos. mn. 343 mr. roii, 30 mr. łąk i 58 mr. pasi Spisy pobor, z 1508, 1538 i 1581 r. Pawiński, Małop. , 467, 547 i 261 przekonywują, że wtody było dwóch właścicieli, mianowicie w 1536 r. Dobkowie Łowczyńscy z Łowozówka a 1581 r. Dobkowie i Kacper Srzoniawita. Obejmowała 14 półłanków km. , zagrody i karczmę. Graniczy na płd. z Lichwinem, na zach. z Łowczówkiom, na płn. z Piesna a na wschód z Łubiuką i Lubczą. 3. R. , ws kośc. , pow. żywiecki, o 5, 9 klm. na wschód od Żywca st. p. i teł a 8 klm. od Siemienia, na praw. brzegu Łękawki dopł. Soły. Graniczy od zachodu z Moszczanica, od półn. z Łękawicą, od wsch. z Gilowicami, a od płd. z Rychwałdkiem. Wzdłuż płn. granicy płynie od wsch. na zach. Łękawką, zabierając potoki z obszaru R. W wschodniej części obszaru rozpościerają się wzgórza Zarębnice 475 mt. , przechodzące na obszar Gilowic; połud. wschod. narożnik tworzy góra Krzywina 634 mt. . Na zach. od niej, na granicy R. z Rychwałdkiem, góra Barutka 622 mt. , dalej ku zach. wzgórze b. n. 640 mt. . W stronie płn. wsch. grupa zabudowań Osiny, na płn. stoku Barutki zabudowania Poczekana, w płd. zach. obszarze grupa zabudowań Hulinówka, na płn. przy drodze do Żywca legły zabudowania Dolina. Oprócz tego wchodzą w sldad wsi kolonie Markwatowianie i Nowawieś. Obszar więk. posiadł, ma roii orn. 267, łąk i ogr. 21, past. 130, łasu 81; mn. pos. roii or. 767, łąk i ogr. 50, past. 256, łasu 41 mr. austr. 1869 r. . Właściciel więk. pos. lir. Alfred Milieski. W r. 1869 było 132 dm. , 860 mk. ; w r. 1880 było 161 dm. , 940 mk. , 911 rz. kat. , 27 żyd. , 935 Polak. , 5 Niemo. Na os. Markwiatowianic przypada 15 dm. , 78 mk. , a na Nowawieś 14 dm. , 76 mk. Kościół par. murowany p. w. sw. Mikołaja istniał już r. 1472, powstał przecie wcześniej, skoro, gdy dawniejszy zniszczał, Krzysztof Komorowski, kaszt, sandecki, dziedzic wsi około r. 1545, zbudował tu świąty Rychwałd Rychwałd nię drewnianą. Dopiero jednak Katarzyna Komorowska uposażyła tu parafię. Darowała ona kościołowi obraz N. M. P. cudami słyną cy, przywieziony z Wielkopolski. Dzisiejszy kościół murowany, z pułapam, o dwu bania stych wieżach, powstał r. 1756. Dzwon wiel ki z datą 1567 i herbem Komorowskich. Po święcał go r. 1756 Franciszek Potkański, su fragan krakowski. Do r. 1672 naleźał do Żywca. Do par. należą kościoły drewniane w Łękawicy z 1536 r. i Gilowicach. Kościół łękawicki na stropie przechował współczesne malowanie; przechowały się też dwa ołtarze sza fiaste staroniemieckie z XVI w. Dzwon z datą 1536 r. Drewniany kościół rychwałdzki z r. 1547 przeniesiono do Gilowic. Dzwon mniejszy z datą 1584 r. Do parafii należą Rychwałd 953 dusz, Rychwałdek 426, Pewel 971, Łękawica 1038, Okrajnik 492, Kocierz Moszczanicki 582, Kocierz Rych wałdzki 458, Łysina 217 i Oczków 547; dusz rz. kat. 5684, żyd. 116. Przy kościele bractwo szkaplerzne od 1688, arcybr. św. Trój cy od 1718 i drogi krzyżowej od r. 1736. Jest też kaplica drewniana p. w. Serca Jezusowe go. Janota w Żywiecczyźnie wspomina str. 53, że Mikołaj Komorowski, porożniwszy się z bratem Aleksandrem r. 1612, zbrojno wy ruszył przeciw niemu i pod Rychwałdem oko py kazał robić, ale w końcu pogodzili się. W r. 1622 rozbójnicza banda, z 25 ludzi zło żona, w jasny dzień złupiła wsi Wieprz, Li pową, Węgierską Górkę, Rychwałd i Rych wałdek. Mac. Br. G. Rychwałd, niem. Reichwaldau, wś kośc, pow. frysztacki, obw. sąd. bogumiński, w do rzeczu Odry, nad pot. Strużką, dopł. Olszy. Graniczy od zach. z Herzmanicami, od płn. z Zablaczem al. Zabłociem i Lutynią Nie miecką, od wsch. z Lutynią Polską i Porębą, a od płd. z Petrzwaldem Peterswald i Michałkowicami. Wznies. 240 mt. npm. Wraz z Podlesiem i Nowym Dworem ma 362 dm. , 2603 mk. ; 2567 rz. kat. , 20 prot. , 16 żyd. , 2426 Polak. , 33 Niemców, 144 Czechoszląz. r. 1880. Stacya kolei bogumińskokoszyc kiej. R. wraz z Zabłociem, Lutynią Polską i Porębą tworzy dobra allodyalne br. Lari schów. Obszaru ma roli or. 691, 28, łąk 17, 07, ogr. 3, 45, past. 8, 98, lasu 271, 55, stawów 198, 75, nieuż. 6 98, pod zabud. 5 18, razem 1203, 24 ha. Zarząd dóbr w miejscu. Gorzel nia i 5 folw. St. p. OstrawaMorawska. Ko ściół par. starożytny p. w. św. Anny. Do par. należy Zabłocie, liczy kat. 3500, prot. 10, żyd. 27 Szem. duch. z r. 1885. Szkoła ludowa trzy klasowa. Br, G. Rychwałd, niem. Reichwald, węg. Richwald, wś nad pot. t. n. , hr. spiskie, pow. magórzański. Graniczy od płn. z Haligowcami, od zach. z Hafką i Giblem, od płd. z Relo wem i Toporcem, a od wsch. z Lipnikiem Wielkim. Na granicy zach. wznosi się szczyt Rygiel 888 mt. i Kreisberg 829 mt. , na płd. granicy szczyt Holak 1005 mt. i Reniawa 10Ó5 mt. , a na płn. wsch. granicy Fećkowa 959 mt. i Kobyla Góra 879 mt. . Z płd. ku płn. płynie pot. Rychwałd, ucho dzący w Haligowcach do Lipnika. Wznies. wsi 605 mt. Obszar obejmuje 3801 katastr. sąż. kw. W 1880 r. było 132 dm. , 767 mk. Słowaków. Par. łacińska w miejscu, z kościo łem p. w. św. Jana Chrzciciela. Rok założe nia niewiadomy. Wś istniała już około 1338 r. , a kościół r. 1400. Metryki poczynają się r. 1763. Do par. należy wś Hafka. Według szem. dyecezyi spiskiej z r. 1878 było w par. dusz rz. kat. 1030, nieun. 121, żyd. 14, razem 1135, z czego na Rychwałd przypada rzym. kat. 857, nieun. 99, żydów 10, razem 966. W płd. str. koło źródeł pot. Rychwałdu fol. Jawor. Na płn. krańcu wsi kaplica św. Fa biana i Sebastyna. Sąd pow. w Lubowni Sta rej. St. poczt. Stara Wieś. Br. G. Rychwałd, niem. Reichwalde, targowisko, pow. rozborski. Do 1815 r. należało do saskich Łużyc. Posiada kościół par. ewang. od 1527 r. , obecny z 1747 r. Szkoła ewang. W 1842 r. było 118 dm. , 567 mk. ewang. , w 2 3 częściach Serbowie łużyccy. Młyn wodny, łomy kamienia, pokłady torfu, stawy. Targi na bydło. Rychwałd, 1717 Rychenwalt, niem. Richenwalde, dobra ryc, pow. człuchowski, st. p. Brzęcznica Stegers 5, 5 klm. odl. , st. kol. Baerenwalde 7, 5 klm. , par. kat. Fersztnowo; 919 ha 276 lasu, 101 łąk, 337 roli, gorzelnia parowa, hodowla bydła i świń rasy Berkshire. W 1868 r. 37 bud. , 16 dm. , 135 mk. , 7 kat. , 128 ew. ; 1885 r. 15 dm. , 25 dym. , 134 mk. , 54 kat. , 80 ew. Z wizyt. Trebnica z r. 1653 dowiadujemy się, że R. należał do Galimskiego, była tu kaplica drewniana, zbudowana przez inowierców, ale niedawno wydana katolikom. Sześciu włościan płaciło prob. w Fersztnowie na św. Marcin po pół korca żyta i tyleż owsa, a loco strenae po gr. 6. Ogrodników trzech dawało po 2 kury. Czasem przybywał tu prob. z F. , lecz mieszkańcy byli luteranami str. 63. Wizyt. Jezierskiego z r. 1695 opiewa, że wieś należała do Powalskich i że kaplica się spaliła, 6 gburów dawało mesznego 6 kor. żyta i 3 1 2 kor. owsa, na kolendę gr. 3; 4 ogrodn, po 2 kury, ludność była katolicka str. 42. Według taryfy z r. 1648, gdzie uchwalono pobór podwójny a akcyzę potrójną, płacił tu p. Wedelszteda od 4 włók osiad. , 2 ogrod. 8 fl. 16 gr. ob. Roczn. T. P. N. w Pozn. , 1871, str. 190, Podług taryfy na symplę z r. 1717 Rychwałd Rycwaldzik Rychwałdek Rychwałdzka Góra Rychwałdzka Potok Rycica Rycice Ryciorki Rychwałd Rycybałt Rycza płacił Uychenwałd z Gockowami p. Powal ski 15 gr. 4 1 2 don. , p. Wojciech Borna na Gockowach 1 zł 2 gr. ob. Cod. Belnensis, str. 95. Napotykano tu groby skrzynkowe i urny odosobnione. Starożytne mogiły jesz cze dziś ze wszech stron otaczają tę miejsco wość ob. Beschr, d. Vaterlaend. Alterthuemer im, Neustettiner u. Schloohauer Kr. v. Kasicki, str. 65. Kś Fr. Rychwałdek, wś, pow. żywiecki, obw. sąd. Siemieński, na płd. od wsi Rychwałdu, gra. niczy od płn. z Rychwałdem, od wsch. z Pewla, od płd. z Mutnem i Pewlą Małą, a od wsch. z obszarem Żywca. Więk. posiadł, ma past. 22, las 81; nin. pos. roii orn. 277, łąk i ogr. 17, past. 228, łasu 88 mr. austr. W r. 1869 było 61 dm. , 406 mk. ; w 1880 r. 69 dm. , 921 mk. , wszyscy rz. kat. , narod, polskiej. Przez obszar R. płynie pot. Pewlica, dopływ Koszarawy i przyjmuje strugę, nad którą leżą zabudowania. Par. w Rychwałdzie. W r. 1869 był właścicielem hr. Aleks. Branicki, dziś hr. Alf. Milieski. St. p. Ślemień. Br. G. Rychwałdzka Góra, na granicy gminy Rychwałdu i Siar, w pow. gorlickim, między pot. Sękową od wsch. a jej dopł. Siarką od zach. , w pasmie Magóry małastowskiej ob. t. V, p. 899. Wznies. 629 mt. npm. szt. gen. . U płn. podnóża źródła nafty. Br. G, Rychwałdzka Potok, wypływa w obr. Rychwałdu, hr. spiskie Węgry, z pod Jaworu 805 mt. , w płn. wsch. krańcu pasma Magóry spiskiej, powyżej folw. Pod Jawor. Płynie na płn. przez obszar Rychwałdu, następnie pomiędzy domostwami Haligowiec, gdzie wpada do Lipnika z lew. brzegu, naprzeciwko skał Haligowieckich. Długość biegu 9 klm. Przyjmuje krótkie strugi, najznaczniejszy lewy dopływ pot. Ze zadku. Od zachodu wznoszą szczyty magórzańskie Himmel 824 mt. , Rygiel 888 mt. , Bucznik 750 mt. ,, a od wsch. Kosły 865 mt. , Reniawa 1005 mt. , Fećkowa 959 mt. , Kobyla Góra 879. Źródła leżą 800 mt, ujście 526 mt. npm. Dno kamieniste, wody rwące. Rycica 1. wś włośc. nad rz. Płodownicą, pow. przasnyski, gm. i par. Baranowo, odl. o 29 w. od Przasnysza, ma 23 dm. , 171 mk, 346 mr. W 1827 r. 12 dm. , 75 mk 2. R. , wś włośc, pow. ciechanowski, gm. Młock, par. Glinojeck, odl. o 19 w. od Ciechanowa, ma 5 dm. , 36 mk, 30 mr. Br. Ch. Rycice 1. wś, pow. nowomiński, gm, i par. Wiązowna, ma 88 mk, , 61 mr. dwors. , 283 mr. włośc. 2. R. , wś włośc. , pow. nowoaleksandryjski puławski, gm. Irena, par. Stężyca, loży w bagnistych nizinach, w pobliżu ujścia Wieprza do Wisły, ma 18 osad włośc, po 6 mr. ziemi zajmujących. Wieś założył około 1840 r. ks. Paskiewicz na obszarze dóbr donacyi Dęblin, przenosząc tu włościan ze wsi Modrzyce, najętej na fortecę Iwangród. Na obszarze wsi jest stacya dr, żeL nadwiślań skiej, z której bierze początek odnoga iwangrodzko łukowska, łącząca Cwangród z Brze ściem, Litewskim. Ztąd również bierze początek kolej iwangrodzkodąbroweka. Do dwor ca kolei przeprowadzoną jest od fortecy szosa, spotykająca się z szosą dochodzącą do Mosz czanki i tu łączącą się z traktem bitym lubelsko warszawskim. 3. R. , wś i fol, pow. prza snyski, gm. i par. Krzynowłoga Wielka, odl o 20 w. od Przasnysza, ma wiatrak, 30 dm. , 272 mk. W 1827 r. 14 dm. , 112 mk W 1880 r. foL. R. rozl mr. 2409 gr. or. i ogr. mr. 511, łąk mr. 97, past. mr. 87, lasu mr. 1673, nieuż, mr. 41; bud. mur. 3, 21 drzewa 13; płodozmian 4 i 9. polowy, las nieurządzony, pokłady tor fu i wapna. W skład dóbr wchodziły poprze dnio wś R. os. 43, z gr. mr. 110; wś Zagaty 08. 15, z gr. mr. 167; wś Grąd Rycicki os. 2, z gr. mr. 72; wś Przysowy os. 24, 55 gr. mr. 493. Br. Ch. Ryciorki, ob. KamieńczykR. Rychwałd, niem. Gross Herzogswalde, dobra ryc. w Pomezanii, pow. suski, st. p. i kol. źel. Ząbrowo 4, 5 klm odl, par. kat. Szwarcenowo, z fol. Rycwałdzikiem obejmują 1733 ha 381 łasu, 315 łąk, 938 roii, hodowla owiec W 1868 r. R. sam miał 58 bud. , 21 dm. , 365 mk, 322 ew. , 42 kat. ; 1885 r. 23 dm. , 311 mk. Szkoła ewang, liczyła 1887 r. 84 dzieci. R. należał dawniej do Prus książęcych i do dyecezyi pomezańskiej. R. 1652 posiadał te dobija Kreutz, katolik. Do kościoła dojeżdżał tu z nabożeństwem prob. ze Szwarcenowa. Odkąd zaś nabył dobra inowierca, kazał za raz, jako patron, stary walący się już kośoiół rozebrać i nowy wystawić. Sprowadził potem predykanta i na stałe osadził. Żeby uratować świątynię, posłał r. 1653 bisk. Jan Gębicki do R. swoich komisarzy Wojciecha Bialiszewskiego, prob. ze Skarlina i dziekana z No wego Miasta Marcina Przebojewskiego. Zna leźli kościół zamknięty, otoczony przez zbroj nych ludzi, wręczyli więc tylko protest i wró cili. Od r. 1617 do 1692 był kościół ewang. tutejszy parafialnym, od r, 1692 jest filią kośc. w Ząbrowie. Kś. Fr. Rycwaldzik, niem. Klein Herzogswalde, fol do Rycwałda należący, pow. suski, 1868 r. 13 bud. , 6 dm. , 109 mk, 13 kai, 96 ew. ; 1885 r. 5 dm. , 72 mk. Rycybałt, niem. Rittibalde, dobra na grani cy król. polskiego i niemieckiej Warmii, w po wiecie olsztyńskim, wójtowstwie zyborskiem, tuż przy granicy pow. reszelskiego, wśród la su należącego do Zyborku. Par. w Ramsowie, poczta i tel. w Zyborku. Ad. N. Rycza, wś włośc, pow. garwoliński, gm, Rychwałdek Ryczka Ryczerka Ryczewo Rycza Ułęż, par. Zabianka, ma 3 dm. , 42 mk. , 60 mr. ; wchodziła w skład dóbr Nowodwór. W 1827 r. było 3 dm. , 20 mk. , par. Nowodwór. Rycza 1. rzeczka w pow. lidzkim, prawy dopływ Kotry, przepływa pod wsią Lacewicze. 2. R. , strumień w pow. nowoaleksandrowskim wypływa od płd. z jez. Rycza, leżącego na pograniczu Kurlandyi i uchodzi do płd. wschod, zatoki jez. Dryświaty, naprzeciw mka Dry światy, 3. R. , jezioro na pograniczu pow. nowoaleksandrowskiego i Kurlandyi okr. selburskiego, na płn. od jez. Dryświaty, w pobliżu jez. Sito, długie do 5 a szerokie do 6 w. Rycza 1. Pańska, wś, pow. lidzki, w 3 okr. poL, gm. Lack, okr. wiejski Dąbrowa, o 6 w. od gminy, 33 dusz rewiz, ; należy do dóbr Lack, ks. Druckich Lubeckieh. 2. R. Rządo wa Ricza Kazionnaja, wś włośc, nad rzką t. n. , tamże, o 5 w. od gm. , a 17 w. od Szczu czyna, ma 14 dm. , 110 mk. 55 dusz rewiz. . Ryczak, wzgórze lesiste, na wsch. od wsi Swięcan, w pow. jasielskim, na płn. od rz. Ropy. Wznies. 370 mt. npm. U płd. wsch. podnóża fol. Ryczak. Br, G. Ryczak, część wsi i fol. w Swięcanach, w pow. jasielskim, na lew. brzegu Olszynki, a u płd. zach. stóp wzgórza Ryczaka. Br. G. Ryczerka Dolna i Górna, ob. Rycerka Dolna i Górna, Ryczewo, , wś nad odnogami rz. Stwihy, przy ujściu Mutwicy, pow mozyrski, w gm. turowskiej, ma 30 osad; cerkiew par. p. w. św. Michała z r. 1814, około 300 parafian. Do plebanii należy przeszło 4 włóki gruntu i łąk, a przytem 14 mr. lasu. Lud zajmuje się przeważnie rybactwem. Ryczka, Ryczki, potok, ob. Riczka, Ryczka, ob. Riczka t. IX, 639 640, Bahnykowaty, Rudka Gniła, Ryczka, wś, pow. kossowski, o 15 klm. na płd. zach. od Kossowa sąd pow. , par. rz. kat. , urz. poczt. i tel. , śród gór lesistych, nad potokami, dopł. Rybnicy, wpadającej na płn. od Rybna do Czeremoszu. Granice wschod. Sokołówka i Jaworów, połud. Krzyworównia, zachod. Brustury, półn. Prokurawa i Szeszo ry, Obszar dwor. 21 mr. lasu, włośc, ról 191, łąk 3523, past. 2529, lasu 2484 mr. W 1870 r. 2371 mk. ; w 1880 r. 2681 mk, ; rz. kat. 3, gr. kat. par. w miejscu, dek. Pistyń. Cer kiew p. w. św. Bazylego, drewniana, wysta wiona około 1800 r. , metryki ma od 1785 r. Druga cerkiew filialna o 8 klm. , wystawiona 1875 r. Par. liczy 3038 gr. kat. Szkoła etat. systemizowana 1875 r. , dzieci gr. kat. w wie ku szkolnym będących w 1888 r. 305; kasa pożyczk, gm. z kapit. 693 złr. R. należała do dóbr rządowych. B. R. Ryczki, wś włośc, pow. biłgorajski, gm. Huta Krzeszowska, par. Krzeszów. Na jej obszarze bierze początek rzka Brzeźnica. Wchodziła w skład dóbr ordynacyi Zamoyskich. Ryczki 1. grupa zabudowań w obr. Borków, pow. Nisko. 2. R. , grupa zabudowań w Cucyłowie, pow. nadworniański. Ryczołek, fol. , pow. nowomiński, gm. Kuflew, par. Kałuszyn, odl. 14 w. od Mińska, ma 18 mk. i 50 mr. obszaru 47 mr. roli. W 1827 r. 1 dm. , 12 mk. , par. Jakubów. Była to os. młyn. , wchodząca poprzednio w skład dóbr Kałuszyn. Ryczów, wś włośc, pow. olkuski, gm. i par. Ogrodzieniec, ma 112 osad i 2021 mr. W 1827 r. było 70 dm. , 714 mk. Wchodziła w skład dóbr Ogrodzieniec. Według reg. pobor, pow. ksiązkiego z r. 1581 wś R. Leśny, w par. Ogrodzieniec, miała 4 łany kmiece, 1 zagr. z rolą, 1 kom. bez bydła, 1 2 łanu karcz. Pawiński, Małop. , 94. Por. Ryczówek. Ryczów, wś, pow. mozyrski, ob. Ryczewo. Ryczów, w dok. Ricow, Biczów, 1329 Ryezow, 1428 Ryczczów, wś, pow. wadowicki, na praw. brzegu Wisły, przy drodze z Zatora do Skawiny 14 klm. , posiada stacyą kolei państwowej Oświęcim 28 klm. Płaszów 37 klm. , kościół par. rz. kat. i szkołę ludową. Prawie w środku wsi, przerżniętej potokiem, stoi drewniany kościołek starożytny z XVI w. , z baniastą kopułą. Prof. Łepkowski Roczn. Tow. nauk. krak. , 1861, str. 248 widział tu ślady dawnego malowania. Na cmentarzu jest kaplica murow. , wzniesiona w najnowszych czasach. Obszerny dwór z zabudowaniami leży na zach. od wsi. Wraz z obszarem więk. pos. liczy 249 dm. i 1350 mk. , z tych 1336 rz. kat. i 14 izrael. Obszar więk. pos. wynosi 301 roli, 30 łąk i ogr. , 14 past. i 61 mr. łasu; obszar pos. mn. 971 roii, 71 łąk, 170 past. i 58 mr. lasu. Gleba urodzajna. Par. założona przed r. 1336, była od r. 1440 do 1786 filią do Woźnik, poczem została znowu samoistną par. Należy do dyec. krakowskiej, dek. wadowickiego, i obejmuje sąsiednią Półwieś. Do posiadania wsi rościł pretensye klasztor tyniecki, ztąd wymienia ją podrobiony dyplom Władysława opolskiego z r. 1283 1286 Szczygielskiego, Tinecia, 153; Lelewela, Polska w. średn. , 154 i Kod. Żywiecki, wyd. Kętrzyn. , 61 jako też w ugodzie z r. 1729 Kod. Tyniecki, 89. Długosz L. B. , Ill, 429 powiada, że darował ją klasztorowi w Mogile ks. Przemysław opolski kiedy była tylko lasem. Przemysław, syn Władysława opolskiego, ks. raciborski, pisze się na dokumentach także oświęcimskim, jest pełnoletnim dopiero od r. 1290, zatem wieś ta mogłaby dopiero później powstać. Za Długosza mieli kmiecie nierówne grunta, z których klasztorowi płacili czynszu 12 grzywien gro Rycza Ryczak Ryczów Ryczołek Ryczki Ryczydół Ryczówek Ryczówek szy praskich, dawali daniny i robociznę. Kla sztor miał nadto własne role i karczmę. Dzie sięciny pobierał biskup krakowski po ferto nie z łanu a proboszcz w Woźnikach po mie rze pszenicy i owsa za meszne. W 1581 r. Pawióski, Małop. , 104 miała 13 półłanków km. , 4 zagr. z rolą, 3 komor, z bydł. , 4 bez bydła, rzemieślnika i dudę. Posiadał ją wte dy biskup kamieniecki jako opat mogilski. W 1786 r. przyłączona do funduszu religijne go galicyjskiego, sprzedana potem Drohojewskim. Obecnie więk. posiadł, należy do Józ. br. Błażewskiej. Graniczy na zach. z Wróblówkami i Spytkowicami, na płd. z Zygodowicami i Tłuczaniem Górnym, na wsch. z Półwsią a na płn. sięga po Wisłę. Mac, Ryczówek, wś, fol. i os. młyn. , pow. olkuski, gm. Ogrodzieniec, par. Chechło, odl. 14 w. od Olkusza, posiada młyn wodny, tartak. Fol. poduchowny nabyty na licytacyi od rządu za 21657 rs. W 1886 r. fol R. rozl. mr. 453 gr. or. i ogr. mr. 305, łąk mr. 36, past. wspólnych mr. 61, nieuż. mr. 31; bud. mur. 2, drewn. 12. W 1827 r. 71 dm. , 437 mk. W połowie XV w. wś królew. Byczów, w parafii Chechło, płaciła z każdego łanu kmiecego po 7 gr. biskup, krakowskiemu. Wartość dziesięciny 2 seksageny. Z roli sołtysiej płacono 1 grzyw. pleb. w Chechle, za dziesięcinę konopną 1 seksagenę. Ryczówek zaś, własność Jana Kwaśniewskiego h. Starykoń, miał 7 zagr. z rolą, którzy dziesięcinę snopową, wartości 2 seksagen, dawali pleb. w Chechle. Z 2 folw. rycerskich płacono dziesięcinę bisk. krakowskiemu Długosz, L. B. , II, 196. Zdaje się, źe w XVI w. obie wsi stanowią jedne całość. W 1490 r. wś Ryczów Regia miała 8 1 2 łan. W r. 1581 wś Ryczów, w par. Chechło, własn. Stanisława Chełmskiego, miała 6 1 2 łan. km. . 5 zagr. z rolą Pawiński, Małop. , 31, 435. Ponieważ śród lasów królewskich powstaje w XVI w. nowa wieś, zwana pierwotnie R. Leśny, przeto z czasem dla odróżnienia rozciągnięto do dawniejszego Ryczowa nazwę Ryczówka Pawiński, Małop. , 31, 435. Br. Ch. Ryczupis, rzeczka w gub. kowieńskiej, prawy dopł, Datnówki, praw. dopł. Niewiaży. Ryczyca, wś i fol. , pow. węgrowski, gm. Sinołęka, par, Oleksyn, odl. 27 w. od Węgrowa, ma 9 dm. , 109 mk. W 1827 r. było 10 dm. , 77 mk. W 1884 r. fol. R, rozl. mr. 495 gr. or. i ogr. mr. 127, łąk mr. 64, past. mr. 2, łasu mr. 294, nieuż. mr. H; bud. z drzewa 9, las nieurządzony. Wś R. os. 12, z gr. mr. 123. Ryczyce, wś na prawym brzegu rz. Hrezli, pow. owrucki. Ryczychów, rus. Ryczihiw, wś, pow. rudecki, 30 klm. na płd. wschód od Rudek, 15 klm. od Komorna, 10 klm. od urz. poczt. i tel. w Mikołajowie. Na płn. leży Kahujów, na wschód Honiatycze i Werbiź, na płdl Nowo siołki, na zach. Podwysokie i Horożana Wiel ka. Środkiem wsi płynie struga wpadająca do Spinki, prawego dopływu Szczerka. Na płn. zach. granicy leży fol. Panki. Na płn. wznosi się wzgórze Horożanka. Własn, więk, ma roli or. 148, łąk i ogr. 18, past. 1 mr. ;. wł mn. roli or. 535, łąk i ogr. 61, past. 13 mr. W r. 1880 było 79 dm. , 485 mk. w gm. , 2 dm. , 21 mk. na obsz. dwor. ; 10 rz. kat. , 483 gr. kat. , 13 izrael. ; 23 Polaków, 483 Rusinów. Par. rz. kat. w Rumnie, gr. kat. w miejscu, dek. horożański. Bo par. należą Nowosiółki i Podwysokie. We wsi jest cerkiew. W 1463 r. odgraniczają Andrzej Odrowąż ze Sprowy, ruski, Stanisław z Chodcza, podolski wojewo dowie, Jerzy Strumiło z Domoszyna, podko morzy, i Piotr z Bronic, sędzia lwowscy, jako komisarze królewscy, wieś kapitulną Werbiź od Horożany i Ryczychowa Ak. G. Z. , II, 179. W r. 1464 nadaje Kazimierz Jagiel lończyk wsiom Rozonia Horożana, Podwisołcze Podwysokie i Ryczychów prawo magdeburskie Arch. kraj. we Lwowie, C, t. 330, str. 519 i i 867, str. 146. W 1487 r. nadaje Andrzej Jaczimierski, dziedzic na Ryczychowie i Małej Horożanie, chłopom swym prawo niemieckie i określa ich robocizny i po winności A. G. . Z. , t. 9, str. 130. W r. 1533 uwiadamia Zygmunt I Pawła Tarłę, sędziego lwowskiego i dzierżawcę dóbr królewskich Demnia etc, i Mikołaja, Jana, Jakuba Dziedoszyckich, dzierżawców wsi Horożanki Małej i Wielkiej i Ryczyhowa, o wysłaniu swych komisarzy do rozgraniczenia tychżie dóbr od dóbr metropolitalnych Wierzbiąża Arch. kraj. we Lwowie, C, t. 16, str. 560. W r. 1569 za kazuje Zygmunt August Andrzejowi Barze mu, sekretarzowi swemu i zastępcy starosty lwowskiego, uciskać włościan Ryczyhowa, Horożany Wielkiej i Małej L c, C, t. 41, tr. 475, i w tymże roku zakazuje Mikołajowi Tarle, chorążemu sandomierskiemu, dzierżaw cy królewskich wsi Horożany i Ryczyhowa, naruszać przywileje włościanom tych wiosek nadane 1. c, str. 644, 646 4 t. 202, str. 23, 25. W r. 1670 wydaje Zygmunt August wyrok w sprawie Mikołaja Tarły, dzierżawcy Ryczyhowa, z poddanyxni tejże wioski l. c. , t. 41, 939 i t. 377, str. 762. W r. 1625 bie rze Zygmunt III w opiekę poddanych Ryczyhowa i zakazuje Wojciechowi Srzedzińokiemu, dzierżawcy wsi, uciekać włościan 1. c, t. 357, str. 144 i 145 i poleca temuż dzier żawcy, aby od poddanych nie żądał robocizn i danin nadzwyczajnych 1. c, C, t. 377, str. 360. Lu. Dz. Ryczydół, wś włośc, pow. janowski, gm. Wilkołaz, ma 12 os. , 102 mr. Wchodziła Ryczychów Ryczyce Ryczyca Ryczupis Ryczyska Ryczywieś Ryczywoskie Holendry Ryczywół Ryczyn w skład dóbr Kłodnica. W 1827 r. było 11 dm. , 59 mk. Ryczyn niem. Ruetzen, 1310 Beoćena 1383 Riczin, wś i dobra nad rz. Barycz, pow. gurowski, par. ewang. w miejscu. W 1842 r. 73 dm. , piękna rezydencya dziedziców, folw. , 553 mk. 28 kat. , kościół par. ewang. od 1660 r. , szkoła ewang. , młyn wodny, gorzelnia, cegielnia. Miejscowość tę uważają za prawdopodobną drugą siedzibę biskupów szląskich w XI w. Por. Ryjczyn, Ryczyska, wś i fol. , pow. łukowski, gm. Miastków, par. Zwoła, odl. 30 w. od Łulcowa, ma 24 dm. , 206 mk. Fol. ma 745 mr. 1870 r. ; wś 31 os. , 356 mr. W 1827 r. było 18 dm. , 192 mk. Br, Ch, Ryczywieś 1. Królewska, niem. Koeniglich, Bruehlsdorf, wś, pow. bydgoski, o 12 klm. na płn. wschód od Łabiszyna, nad jez. Chmielnickiem, par. kat. Lisewo, par. prot. i poczta w Nowej Wsi GrossNeudorf, st. dr. żel na Chmielnikach o 4 klm. ; 56 dm. , 420 mk. 15 kat. , 405 prot. i 243 ha 203 roii, 16 łąk, 1 lasu; czysty doch, z ha roii 7, 44, z ha łąk 18 02, z lasu 1, 17 mrk. R. wchodziła w skład ststwa bydgoskiego. 2. R. Szlachecka, niem. Adlig Bruehlsdorf, wś, pow. inowrocławski, o 11 klm. na wsch. płn. od Łabiszyna, przy trakcie i drodze źel. inowrocławskobydgo skiej. Graniczy z R. Królewską, par. kat. Pechowo, prot. Nowa Wieś, poczta i st. dr. żeL w Chmielnikach; 102 dm. , 676 mk. 69 kat. , 607 prot. i 473 ha obszaru 375 roli, 12 łąk, 2 łasu; czysty doch, z ha roii wynosi 6, 27, z ha łąk 10, 57, z ha łasu 4, 70 mrk. Ryczywoskie Holendry ob. Igrzyna, Ryczywół, osada miejska, pow. kozienicki, nad rzką Radomką, niedalelko jej ujścia do Wisły, śród piaszczystej doliny nadwiślańskiej, przy drodze bitej, idącej wzdłuż lewego brzegu Wisły od Warszawy na Górę Kalwaryą do Puław, odl. 16 w. od Kozienic, 69 w. od Warszawy, posiada kościół par. murow. , szkołę początkową, st. poczt. , 117 dm. , 1357 mk. i 1462 mr. ziemi. Należy do gm. Świerze Górne. W 1827 r. 120 dm. , 1080 mk. ; 1862 r. 86 dm. , 1051 mk. Ludność trudni się tkactwem i garncarstwem. Zdaje sic, że dawniej w XVII w. Wisła płynęła tuż pod osadą głównym korytem, które się tu rozdwajało i tworzyło kępę. Później nurt zwrócił się do koryta prawego. Nizkie położenie naraża osadę na zalewy w czasie większych powodzi. Żałożenie osady miejskiej sięga zapewne czasów Kazimierza W. Jagiełło, który jeżdżąc tędy na Litwę, zaopiekował się szczególniej temi stronami i zasiedlał obszary leśne puszcz w okolicy Kozienic, obdarzył R. nowemi przywilejami. W nadaniu z 1388 r. powiedziano Pragnąc polepszyć stan i przyczynić Słownik Geograficzny T. X, Zeszyt 110. się do wzrostu ludności miasta naszego Ricziwol, pozwalamy ażeby na mocy prawa za króla Kazimierza istniejącego, mieszczanie rzeczy i towary swoje wszelkiego rodzaju, prowadzili na Podlasie in Połyessie, takowe sprzedawali, zamieniali lub inne nabywali, bez najmniejszej przeszkody ze strony ssty łukowskiego. Tenże król obdarzając miasto 1409 r. prawem magdeb. , nadaje grunta, pastwiska i zarosłe z lasami wykarczować się mające od rzeki Radomierzy, aż do drogi idącej od wsi Wilczkowic do młyna Przyroż; pozwala w lasach wolny wrąb do budowania i na opał, jako teź łowienie ryb siecią, brednią i wędą, pod obowiązkiem płacenia po 2 gr. z domu, a po 4 z łanu. Przywilejem zaś 1413 r. poleca celnikom, ażeby od mieszczan takie tylko cło i myto pobierali, jakie Radomianie opłacać zwykli; natomiast stanowi, ażeby oszczędzone ztąd pieniądze, składane były w kasie miejskiej, które rajcy obracać mają na użytek miasta, na zapomogę podupadłych i utrzymanie biednych. Nie wiadomo jaki był w XYI w. stan miasta, gdyż dzierżawca nie dozwolił rewizorom 1564 r. przystąpić do czynności. Lustracya z 1660 r. podaje miesczanie produkowali kilka przywileiow przez nieprzyiaciela poszarpanych, które lubo byli zachowali in abdito loco w grobach koś. iednak wynalezione, iedne popalone, drugie podrapane y trudne do przeczytania są. Rybakow iest 2, szewc, kowal, krawiec, praszoł, lecz nic od rzemiosła nie płacą; rzeznik 1. Jarmarkow bywało 2, lecz zaginęły; zamiast targow w poniedziałek y czwartek, bywa tylko w niedziele. Cło ziemne furman płaci od koni, takze kiedy woły pędzą per gr. 1. Teraz chmielów z Rusi nie wozą, wołow tez nie pędzaią. Wybieraią miesczanie mostowe na Radomierzey od konia per den. 9. Bań gorzał. 8, ieno miary słodowe oddawaią. Browarow mieyskich 2, miary od4 korczy słodu po ćwierci oddaią. Wozu woien. nie wyprawowałi ob summam miasteczka desolationem, gdyż przez powietrze ktore w lat 8 po czterykroc grassabantur, łudzi 600 wymarło. Maią iednak quit z wyprawey pachołka in locu woza woien. , z osady na tenczas domow 30. Cło wodne kroi. wybieraią na komorze celney Ryczywolskiey od kazdey poiazdey per gr. 3, a od inszych rzeczy według instructarza. Ze Wisła rozdwoiona iest przed miastem y odnoga wislna mało nie tak wielka idzie iako sama Wisła, niemało statkow uchodzi Jan III potwierdzając 1677 r. prawa żydom, pozwala im bożnicę wystawić, zakupić wymierzone place na postawienie tylko 20 domów, trudnić się rzezią i sprzedażą mięsa, miód i gorzałkę szynkować, chleb różnego gatunku przedawac, trudnić się rzemiosłami; Ryczyn Ryczywołka Rydaki czynsze zaś opłacać mają gospodarz z domu 70 gr. , komornik 36, od bani wypalanej wód ki 24 gr. , od kotła waru piwa 90 gr. , od sło du miarę zboża i kamień łoju od jatki rzeźni czej. Przywilej 1698 r. uwalnia bóżnicę, oko pisko, szpital, dom rabina i szkołę od opłaty podatków. Podług lustr. 1765 r. było tylko 2 szewców i tyluż rzeźników żydów; targi i jarmarki nie istnieją, gorzałki nie palą, piwa nie robią. Między zażaleniami na sstę podali mieszczanie, , podupadliśmy przez ustawiczne szarwarki i częste flisy z przyniewoleniem dworskim i biciem; jeżeliby który z nas miał kupić drzewa na spuszczenie do Warszawy, to wielki opłatek do dworu musimy dawać, czego zdawna nie bywało. Nie dziw przeto, iż Krasicki w opisie swej podróży wyrzekł O Ryczywole, zamilczeć wolę. Lustracya z 1789 r. powiada Sstwa niegr. poseessorem jest ur. Ant. Wisłocki, Podkom. JKM. , od 1775 r. Rybaków, rzeźników i prasołów nie masz. Okazali mieszczanie przywilej króla szczęśliwie nam panującego na jarmar. 6; ale 2 dawne zaginęły, a nowe żadne nie bywają, ani targi. Jest dwór starościński nad Radomierzą, w około fossą obwiedziony, z innemi budowlami. Summa intraty Sstwa zł. 11574 gr. 15 3 4 odktórej do skarbu kor. 2 kwarty provenit. Ryczywolskie ststwo niegrodowe, w woj. sandomierskiem, pow. radomskim, po dług lustracyi z r. 1765 składało się z miasta Ryczywoła i z wsi Wola Kotkowska, Kra ski, Wilczkowice, Brzoza i Brzózka Wola. W r. 1771 posiadał je Michał Ogiński, hetm. w. kor. lit, opłacając kwarty złp. 1975 a hy berny złp. 1623 gr. 19. R. par. , dek. kozie nicki, 1300 dusz. Br. Ch. Ryczywół, wzgórze w gm. Dołżycy, w powiecie liskim, między Selinka a pot. Dołżyczka, na płd. od wsi Dołżycy. Wznies. 778 mt. npm. , a 220 mt. nad dolinę Solinki. Br, G. Ryczywół 1. część wsi Krzeczowa, pow. bocheński. 2. R. , fol. na obszarze Nahaczowa, pow. jaworowski. Br. G. Ryczywół 1. niem. Ritschenwalde, miasto, pow. obornicki, o 12 1 2 klm. na zach. pln. od Rogoźna, 47 klm. na płn. od Poznania, przy trakcie czarnkowskim, nad Golnicą dopł. Wełny, w nizinie. Posiada kościół kat. par. , urz. pocz, , 4 jarmarki rocznie, 109 dm. , 983 mk. 479 kat. , 292 prot. , 212 źyd. ; 455 męż. , 628 kob. i 527 ha obszaru 320 roli, 120 łąk, 4 lasu. Par. prot. Bukowiec, st. drogi źel. w Rogoźnie. Mieszkańcy trudnią się rolnictwem, tkactwem i garncarstwem. R. był miastem już w r. 1458; na wyprawę malborską dostawił 2 pieszych; w r. 1580 płacił 4 złp. soszu, od młyna o 2 kołach po 24 gr. , od 2 szynkarzy tyleż, od 16 rzemieślników po 15 gr. i od 3 1 2 lan. po 30 gr. , razem 18 złp. 21 gr. ; czopowego płacił 68 złp. 5 gr. od 53 wa rów. Do r. 1793 wcbodził w okład pow. po znańskiego, W tym czasie odbywało się w Ii 8 jarmarków, było 69 dm. , 2 młyny, 2 folw. , kościół, 551 mk. Polaków 123 żyd. , 14 su kienników, 12 szewców, 10 krawców, 8 szyn karzy, po dwóch kowali, kuśnierzy, garnca rzy, cieślów, muzykantów i oberżystów, ogrodnik, szmuklerz i golarz; w r. 1811 było 87 dm. , 565 mk. ; 1837 r. 875 mk. w 86 dm. ; 1843 r. 91 dm. , 913 mk. 359 kat. , 206 prot. , 348 żyd. ; 1861 r. 1119 mk. ; 1871 r. 106 dm. , 1041 mk. 465 kat. , 287 prot. , 289 żyd. . Herb miasta przedstawia łeb wołowy z r, 1567 u dołu tarczy. W r. 1529 pisał się Jan Jerzy Nadrzycki z 11. Mosbach, Przycz. , str. 139. Dziedzicami byli Stanioław Obie zierski Obierzyński, kanon, pozn. , w r. 1540, Piotr Czarnkowski, kaszt pozn. , w r. 1580, Jan Chmielewski około 1793 i Fran, Ko szutski około 1840. Dobra składały Chmielewo, Igrzyna, Krężoły, Łopiszewo, Olszewniak i R. Kościół p. w. św. Mikołaja po wstał w r. 1459; w miejsce spalonego wzniósł w r. . 1653 Błażej Plutowicz, pleban, nowy kościół, dotąd istniejący. Przecliował się por tret fundatora f 1656. W 1702 r. wprowa dzono bractwa różańcowe. Księgi kościelne zaczynają się od r. 1717. Parafię 1789 dusz składają Ohmielewo, Igrzyna, Kotarki, Krę żoły, Łopiszewo, Nowawieś, 11. , Skrzetusz, Tłukawy, Trzy Góry, Wynzyny, Piaski Wy szyńskie i Zawady. Szkołę i szpital po spa leniu odbudował i uposażył tenże Plutowicz. Szpital istnieje dotąd. Pod R. wykopują po pielnice. 2. R. , młyn niegdyś, na Orli, pod Starogrodem, w pow. krotoszyńskim, nie ist niał już r. 1742. E. Cal. Ryczywołka, dawna nazwa wsi Chwostek ob. . Rydaki, wś, pow. nowoaleksandrowski, w 5 okr. poL, o 87 w. od Nowoaleksandrowska. Rydawka, ob. Radawka. Rydbach, powiat okztyński, ob. Marcinkowo 5. . Rydie al. Rydi, fol i zaśc. , pow. wilejski, w 1 okr. poL o 35 w. od Wilejki, przy b. dr. poczt. z Mołodeczna do granicy pow. mińskiego; fol ma 1 dm. , 6 mk kat. , zaśc. zaś 1 dm. i 2 mk. tegoż wyznania. Rydka al. Rydki, wś nad dopł rz. Połtwy pow. ostrogski, na pogranicza pow. zasław skiego, o 55 w. na płd. wschód od Ostroga, na płcl. wschód od mka Lachowice, w pobliżu wsi Turówki; ma cerkiew paraf. Własność niegdyś ks. Jabłonowskich, następnie Sapie hów, od których na początku b. wieku nabył Rotaryus, dziś Piotrowskich. Z, Róż. Rydki 1. uroczysko we wsi Teptyjówka, w pow. kaniowskim. 2. R, ob. Rydka. Ryczywół Ryczywół Rydawka Rydbach Rydie Rydka Rydki Rydwan Rydwaniszki Rydwągi Rydyki Rydy Rydykiszki Rydkiszki, ob. Rydykiszki. Rydkoduby 1. wś, pow. krzemieniecki, w 1860 r. własność hr. Rzyszczewskiego. 2. R. , ferma w dobrach Gabryelówka. pow. krzemieniecki. 3. R. , wś, pow. proskurowski, ob. Redkoduby, 4. R. , ob. Redkoduby. Należy obecnie do Udiełów. Rydlewo, dok. Rilevo 1136 r. , Rylevo 1357 r. , wś, pow. szubiński Żnin, o 2 klm. na płd. od Żnina par. i poczta, na wschod. wybrzeżu jez. Źnińskiego, szkoła w miejscu, st. dr. żel. w Damasławku Elsenau o 16 klm. ; 8 dm. , 94 mk. kat. i 248 ha 114 roli, 53 łąk. Folw. , własność kościoła żnińskiego, ma 192, 26 ha. R. było posiadłością arcyb, gnie źnieńskich; potwierdził ją Innocenty II w r. 1136 i król Kazimierz w r. 1357. Arcybiskupi zdawna przekazali R. kościołowi żnińskiemu. Lib. Ben. Łaskiego I, 145 powiada Praedium cum molendino inter confinia et limites praefatae villae Szkarbyenycze et Podgorsyno situm cum agris, pratis et hortis sufficientibus ad ipsum praedium pertinentibus spectat ad praefatam ecclesiam et ejus rectorem i t. d. E. Cal. Rydoduby, wś, pow. czortkowski, 8 klm. na płn. wschód od Dżuryna st. p, i tel. . Granice wschod. Biały Potok i Siemakowce, połudn. Białobożnica, zachod. Romaszówka, północna Kossów i Chomiakówka. Obszar dwor. 560, włośc. 1706 mr. W 1870 r. 842 mk. ; w 1880 r. gm. 919, na obsz. dwor. 28; rzym. kat. 384, par. Chomiakówka, grkat. 571, par, Białobożnica, szkoła fil. systemizowana, kasa pożyczk, z kapit. 296 złr. Właściciel posiadłości dwors. Kalikst Ochocki. B. R. Rydom, zaśc. u źródeł rzki Lisawy, dopł. Turyi, w pow. rzeczyckim. Rydoml, wś, pow. sieński, gm. Wysoki Horodekj ma 67 dm. i 311 mk. , z których 14 zajmuje się garncarstwem; 971 dz. ziemi używalnej, 174 dz. nieużytków. Dawne dziedzictwo Bohdanowiczów. Rydoml, , wś, pow. krzemieniecki, gm. Oleksiniec, par. . Wiśniowiec. Rozległa wieś, na górach rozrzucona, obfitująca w sady wiśnio wo, posiada cerkiew i ruiny starożytnego zamku, na szczątkach baszt którego pozostał herb Rawicz. W XVII w. R. z 4 przyległe mi wsiami był darowany Czartoryskim przez ks. Beatę Sołomerecką, drogą wiana za ks. Celestyną Czartoryską przeszedł w dom Rzyszczewskich, w posiadaniu których do dziś dnia pozostaje, należąc do klucza oleksinieckiego. O parę staj od R. leży wioska Horynka, własność Drużbackich, na polach której bierze początek rz. Horyń. J. Krz. Rydułtów 1. Dolny, niem. NiederRydultau, wś, pow. rybnicki, odl. 1 1 2 mili od Rybnika i tyleż od Raciborza, w dolinie, śród wyniosłości ciągnących się od Pszowa, u źródeł Rybnickiej wody. Posiada kościół par. kat. , szkołę kat. od 1844 r. , 234 osad, 183 dm. , 1066 mk. Polaków 1861 r. , 1291 mr. roii orn. , kopalnie węgla kamiennego. Linia kolei źel. przechodzi przez obszar gminy. Gleba żyzna, uprawa kartofli przeważa. Do R. należy karczma Carlssegen 4 dm. , 40 mk. Polaków. Gmina R. powstała w 1811 r. z połączenia osad Rydułtowa, Wielkiej wsi Villa magna, Buńczowic Rossschweif, Oberdorf, Villa superior. Kościół istniał już w 1550 r. , 1703 r. wzniesiono nowy obszerniejszy. 2. R. Górny, wś, tamże, na wzgórzach, po nad źródłami Rybnickiej wody, utworzona w 1811 r. z osad Gastrzowska i Dudowska. W 1861 r. było 360 mk. 3 ew, 6 żyd. , 48 dm. i 492 mr. roii. Ludność trudni się przeważnie pracą w miejscowych kopalniach węgla. W pobliżu jest stacya dr. żel. we wsi Czernice. Rydwan, fol. i os. nad stawem t. n. , pow. łowicki, gm. Dębkowice, par. Chruślin, odl. 10 w, od Łowicza a 8 1 3 w. od Chruślina, le ży po lewej stronie drogi z Łowicza do Bie law, za Guźnią, ma do 50 mk. i 832 mr. obsza ru. Rozległy staw, w którym zaprowadzono rybołówstwo, ma 221 mr. 162 pr. Dawniejszy staw zamieniony na łąkę, zwaną Dunina. Staw ten i fol. należały do dóbr arcyb, gnieźnień skich. W 1820 r. wcielony do dóbr ks. ło wickiego. W 1827 r. było 2 dm. , 15 mk. W pobliżu dwa stawy Okręt 400 mr. i Ossowie 80 mr. . Br. Ch. Rydwaniszki, wś włośc, pow. wileński, w 3 okr. pol. , o 42 w. od Wilna, 4 dm. , 68 mk. katol. Rydwągi, dok. Ruednewange, Ruwenwange, Rawnenwangen wieś na poLprus. Mazurach, pow. ządzborski, 14 klm. na płn. od Ządzborka, przy trakcie do Rastemborku, wznies. 160 mt. npm. , w żyznej, pagórkowatej okolicy. Wś ma 86 dm. , przeszło 400 mk. , po większej części Polaków, protestantów, którzy zajmują się uprawą roii, chowem koni i bydła; 872 ha. Winryk y. Kniprode nadaje r. 1367 Heinzowi Grope, Janowi, karczmarzowi, oraz Jankowi Jannke, bratankowi Gilera, każdemu 11 włók na prawie chełmińskiem i 15 lat wol ności, obowiązani byli do 4 służb. Mieszkań cy byli bartnikami jak w Ruskiej Wsi, z te mi samemi ciężarami i pod temiż warunkami. Rydy, , wś włośc, pow. wilejski, w 1 okr. poL, gm. i dobra skarbowe Krasne Krasno Sioło, okr. wiejsld Ułanowszczyzna, o 9 w. od gminy, 10 dusz rewiz. Rydyki, wś, pow. wiłkomierski, gm. Kupiszki, o 95 w. od Wiłkomierza. Rydykiszki 1. u Buszyńskiego Rydkiszki, wś, pow. rossieński, gm. i par. Botoki, o 50 w. od Rossień. 2. R. , wś, pow. rossieński, Rydkiszki Rydkiszki Rydlewo Rydoduby Rydom Rydoml Rydułtów Rydyłówka gm. Taurogi, o 93 w. od Rossień, 3. R. , wś, pow. telszewski, w 4 okr. poL, o 35 w. od Telsz. Rydyłówka, potok, lewy dopływ Prutu. Rydynia, uroczysko w dobrach Orniany, pow. wileński. Rydze, zaśc, pow. wiłkomierski, gm. Siesiki, o 18 w. od Wiłkomierza. Rydzek, niem. Richerkrug około 1830 r. 1, karczma, pow. szubiński, o 1 1 2 klm. na płd. od Barcina, par. Szczepanowo, poczta w Barcinie, 1 dm. i 7 mk. 2. R. , a os. do Gądcza Górnego, pow. bydgoski, w okolicy Fordonia; w 1830 r. 1 dm. i 3 mk; b karczma, pow. mogilnicki, tuż pod Pakością, 1 dm. , 9 mk. ; c leśnictwo do Redczyc, pow. szubiński, o 6 1 2 klm. na płn. od Żnina. Wszystkie te osady niewykazane w nowszych spisach. Rydzeń, pow. sieradzki, właściwie Redzeń ob. . Rydzew, wś i fol. , majorat, pow. sieradzki, gm. i par. Brzeźnio, odl. 17 w. od Sieradza. Wś ma 13 os. , 142 mr. i wraz ze wsią Ostrow 400 mk. W 1827 r. 19 dm. , 70 mk. Rydzewo, fol. , pow. pinski, 3 w. od brzegu Piny, pomiędzy wsią Konczycy i wsią Izin, w 2 okr. pol, lubieszewskim. A. Jel. Rydzewszczyzna 1. zaśc, pow. dzisień ski, w 2 okr. pol, gm. Jody, okr. wiejski i dobra, Łopacińskich, Rafałowo, o 6 w. od gmi ny a 74 w. od Dzisny, ma 2 dm. , 25 mk. kai 12 dusz rewiz. . 2. R. , wś włośc, pow. oszmiański, w 3 okr. poL, o 45 w. od Oszmia ny a 12 w. od Dziewieniszek, 11 dm. , 100 mk. katol. J. Krz. Rydzewina, fol. , pow. suwalski, gm. Wólka, odl. od Suwałk 20 w. , ma 2 dm. 11 mk, Rydzewo 1. ws włośc. nad rz. Skrwą, pow. sierpecki, gmina Borkowo, par. Sierpc, odl. o 3 w. , ma 10 dm. , 100 mk. , 538 mr. 80 mr. nieuż. W 1827 r. 13 dm. , 80 mk. , parafia Kurowo. 2. R. Narty, wieś włośc nad rzeką Skrwą, pow. sierpecki, gm. Borkowo, par. Sierpc odl. o 4 w. , ma 3 dm. , 13 mk. , 98 mr. 20 mr. nieuż. . 3. R. , wś i fol. , pow. ciechanowski, gm. Nużewo, par. Sulerzyż, odL o 11 w. od Ciechanowa, ma wiatrak, 33 dm. , 292 mk. W 1827 r. 24 dm. , 232 mk. W 1885 r. foL R. rozl. mr. 634 gr. or. i ogr. mr. 428, łąk mr. 166, lasu mr. 17, nieuż. mr. 23; bud. mur. 2, z drzewa 12; płodozmian 7polowy, las nieurządzony. Wś R. os. 78, z gr. inr. 302; wś Wólka Rydzewska os. 10, z gr. mr. 302. 4. R. , wś i fol. nad rz. Narew, pow. łomżyński, gm. i par. Miastkowo, odl. 22 w. od Łomży, posiada gorzelnię. W 1827 r. 15 dm. , 162 mk. W 1885 r. foL R. rozl. mr. 2160 gr. or. i ogr. mr. 596, łąk mr. 202, past. mr. 23, lasu mr. 1271, nieużyt. mr. 68; bud. mur. 18, z drzewa 9; płodozmian 6polowy, las nieurządzony. Wś R. os. 62, z gr. mr. 201; wś Wądołki Cwejki al. Łęg os. 5, z gr. mr. 79; os. Borki gr. mr. 7, 5. R. wś, pow. szczuczyński, gm. Grabowo, par. Lachowo; mieszka tu drobna szlachta. W 1827 r. 7 dm. , 40 mk. ii R. Szlacheckie i R. Pieniążek, wś, pow. szczuczyński, gm. Ra dziłów, par. Słucz, mieszka tu, drobna szlachta i włościanie. W 1827 r. R. Szlacheckie miało 7 dm. , 41 mk. , R, Pieniążek 11 dm. , 63 mk. W 1842 r. fol. R. Pieniążki lii. A rozl. mr. 750. Wś R. Pieniążki os, 3, z gr. mr. 9. Pó źniejszo wykazy urzędowe podąją. 74 mr. ogólnego obszaru. 7. R. , wś i fol. , pow. szczuczyński, gm. Przestrzele, , par. Ilydzowo, odl. 24 w. od Szczuczyna, leży na granicy od Prus, posiada pokłady torfu, rudy margle woj, glinki, kościół dre. wniany, filię par. Rajgród. W 1827 r. 13 dm. , 74 mk. W 1884 r. fol. R. Czarnylas rozl. mr. 1689 gr. or. i ogr. mr. 764, łąk mr. 431, past. mr. 95, łasu mr. 126, w odpadkach mr. 206, nieuż. mr. 08; bud. mur. 10, z drzewa 12. W skład dóbr poprzednio wchodziły wsi R. os. 25, z gr. mr. 53; Kurejwa os. 36, z gr. mr. 127; Cyprki os. 10, z gr. mr. 130; Kurejewko os. 15, z gr. mr. 323; Miecze os. 37, z gr. mr. 248; Kossówka os. 20, z gr. mr. 447; Sikorz os. 4, z gr. mr. 180; Kuligi os. 16, z gr. mr. 196; Danowo os. 24, z gr. mr. 185; Bukowo os. 8, z gr. mr. 63. W 1876 r. oddzielono od dóbr IL części tworzące dobra Kurejwę i Miecze. Tutejszy kościół wzniósł w 1809 r. Ksawery Rydzew ski, ststa rajgrodzki. Do kościoła tego nale ży 1742 dusz. Br. Ch. Rydzewo 1. wś na polprus. Mazurach, pow. lecki, nad jez. Niewocińskiem, naprze ciw Lecu, o 8 klm. na płn. wschód od stacyi poczt. Miłek; 102 dm. , 525 mk. , 1057 ha. Ks. Olbracht Fryderyk podaje do wiadomości, że Maciej i Mikołaj z M. Konopek kupili od Je rzego Krosty, starosty leckiego, sołectwo wo wsi R. z 5 włók. , celem założenia wsi dannic kiej na 50 włók. , nadanych prawem magde burskiem. Dan w Królewcu 1571 W R. mie szkają r. 1625 sami Polacy. 2. II, dok. Riedzoffen, wś na pol. prus, Mazurach, pow. łecki, tuż nad granicą pow. margrabowskiego, nad jez. Gąskowskiem, o 12 klm. na płn. od Ełku, 6 klm. na zach. od Gąsek st. p. , 28 dm. , 139 mk. , 320 ha. Piotr Schwarz, burgrabia stra duński, sprzedaje Pawłowi i Stanisławowi Rydzewskim z Mazowsza kawał boru między jez. Kociołek Messel i Kukówko, który przedtem miał Stanisław Zembrzycki z Mazo wsza; po karczowaniu boru otrzymują 15 wł. na prawie magdeburskiem, z obowiązkiem je dnej służby zbrojnej i 10 lat wolności Dan w Stradunach r. 1526. Ad. M. Rydzewska Wólka, wś włośc. , pow. cie Rydzewina Rydzewszczyzna Rydzewo Rydzew Rydzeń Rydzek Rydze Rydynia Rydyłówka Rydzówka Rydzów Rydziki Rydzyn Rydzyna Rydziele Rydzowskie chanowski, gm. Nużewo, par, Sulerzyż, odl. 14 w. od Ciechanowa, ma 10 dm. , 98 mk. , 294 mr. obszaru. Rydziele, wś, pow. grodzieński, w 1 okr. poL, gm. Wiercieliszki, o 16 w. od Grodna. Rydziki, okolica, pow. rossieński, gm. Kołtyniany, o 50 w. od Rossień. Rydzów, wś, pow. mielecki, w piaszczystej równinie 195 mt. npm. , przy drodze z Mielca 9 klm. na zachód do Radomyśla. Par. rz. kat. w Książnicach. Wraz z wólką Rydzów Nowy 9 dm. , 43 mk. mają 58 dm. i 306 mk. , 282 rz. kat. i 24 izrael. Od płn. i zach. otacza wś sosnowy bór należący do Podleszan. Pos. większej nie ma, mniejsza wynosi 555 roli, 69 łąk, 82 past. i 6 mr. lasu. W r. 1531 Pawiński, Małop. , 254 była własnością Marcina Tarnowskiego. Składała się z 16 zagród z rolą i 1 komor, z bydłem. Graniczy na płn. i zach. z Grzybowem; nąjbliższemi wsiami na płd. Ruda i Wytów. Mac, Rydzówka, niem. Rehsau, dobra ryc. nad jez. t. n. , pow. węgoborski, nad granicą pow. rastemborskiego, o 3 klm. od st. p. i tel. Dryfortu. Obszaru 1277 ha. Wś założona 1403 r. Tomasz von der Wickerau otrzymuje tu 32 włók i 10 mr. Ad. N. Rydzowskie, jezioro około 7 klm. długie a 1 1 2 klm. szerokie, leży połową w pow. rastemborskim, a polową w węgoborskim. Ma formę elipsy, której połudn, koniec o pół mili odl. od jez. Mamry. Obfituje w różne gatunki ryb. O niem mówi Helwing Lithogr. Angerb. , p. 8, że przez podziemne kanały jest w związku z innemi jeziorami mazurskiemi i na dowód przytacza, iż szczupak z obrączką na szyi, wpuszczony w jez. Węgoborskie, złowionym został w Rydzowskiem. Rydzyn 1. os. młyn. , w pow. łódzkim, w dobrach Gospodarz. 2. R. , ws i fol. nad rz. Działdówką, pow. mławski, gm. Ratowo, par. Strzegowo, odl. o 26 w. od Mławy; po siada wiatrak, 35 dm. , 514 mk. , 1855 mr. ob szaru 381 mr. nieuż. . Z ogólnego obszaru do włościan należy 519 mr. W 1827 r. było 22 dm. , 228 mk. Br. CL Rydzyna, ws i fol. nad rz. Ner, pow. turecki, gm. Wola Swiniecka, par. G rodzisko, odl. od Turka 30 w. Wś ma 2 dm. , 37 mk. ; fol. 1 dm. , 4 mk. , 170 mr. obszaru. Rydzyna, niem. Meisen, dok. Rydzyń i Ridzina, mylnie Eydzina miasto, zamek, st. dr. żel. PoznańWrocław, st. poczt. , pow. wschowski Leszno, dek. krobski, o 9 klm. na płd. wschód od Leszna i 75 klm. na płd. zach. od Poznania. Leży nad Kopanicą Polską dopł. Baryczy, w nizinie, wzn. 87 7 mt. npm. Posiada kośoiół katolicki i protestancki, komisarza policyjnego, urz. poczt. trzeciorzędny, 183 dm. , 1202 mk 403 kai, 742 prot. , 57 żyd. ; 551 męż. i 651 kob. i 1225 ha obszaru 701 roli, 246 łąk, 167 łasu; czysty doch, z ha roli 785 mrk, z łąk 1018, z łasu 235 mrk. Mieszkańcy trudnią się rolnictwem, drobnym przemysłem i handlem. W r. 1580 płaciła 2 złp. soszu i 28 złp. 24 gr. innych podatków od 3 łan. , 37 rzemieślników, 3 szynk. , 3 wiatraków i 10 komorn. W XVII w. powstały 2 browary i mielcuch; w r. 1692 warzono 2088 beczek piwa miasto posiadało 10 łanów i 100 mr. łąk; z biegiem czasu powstało 24 wiatraków; jarmarków odbywało się 8 dorocznie. Około r. 1793 składała się rada miejska z burmistrza, wójta, pisarza, kamelarza i 2 ławników; dochody miejskie wynosiły 5194 tal. a rozchody 4609 tal. ; dymów było 195 i 1615 mk. 171 żydów, 24 młynarzy, 20 szewców, 12 płócienników, 9 krawców, po 5 szynkarzy i muzykantów i t. d. . W r. 1811 było 191 dm. , 1195 mk. ; 1837 r. 173 dm. , 1329 mk 250 żydów; 1841 r. 194 dm. , 1335 mk. 403 kat. , 847 prot. , 85 żyd. ; 1861 r. 1493 mk, 1871 r. 180 dm. , 1342 mk 523 kat. , 752 prot. , 67 żyd. ; 624 męż. , 718 kat. . Herb wyobraża tarczę o 4 polach, pokrywającą w części wieżę, z bramą i rokiem 1422 u spodu drugie i trzecie pole w tarczy herbowej przedstawia herb Rydzyńskich Wierzbna rodzaj Kościeszy. Kaplica istniała w R, już przed r. 1410 i wcieloną była do par. Dębiec; gdy zaś togoż roku Jan z Wierzbna Czerwiński, dziedzic R. , w miejsce kaplicy wystawił kościół z drzewa p. w. św. Stanisława i hojnie go uposażył, biskup poznański Wojciech Jastrzębiec wyniósł go na stopień parafialnego. Syn założyciela Jan, kaszt, międzyrzecki, ssta wschowski, wzniósł nowy kościół z cegły. Dzisiejszy stanął w r. 1742 kosztem Józefa Aleksandra ks. Sułkowskiego. Dawniejszy miał 5 ołtarzy, kaplicę grobowcową Rydzyńskich i bractwo św. Anioła stróża. W kościele znajduje się słynący cudami obraz N. M. Panny, przeniesiony w r. 1802 z poblizkiej Kłody i ciało św. Jukunda, przewiezione z Rzymu w r. 1777 przez ks. Augusta Sułkowskiego. Jest też nagrobek 1820 Ewy z Kickich ks. Sułkowskiej. Kościołem tym zarządzali do 1817 r. pijarzy, sprowadzeni z Warszawy. Księgi kościelne zaczynają się od r. 1696. Par. , liczącą 2490 dusz, składają Augustowo, Bażantarnia Średnia i Stara, Dębieć i Kłoda z kościołami afiliowanemi. Książęca Góra, Książęcy Las, Moraczewo, Nowawieś, Nowyświat, Grzybin, R. miasto i zamek, Pomykowo, Tworzyjanice Tworzewice i Tworzyjanki. Około r. 1564 płaciła parafia bisk. poznańskim fertony; w r. 1580 wchodziły w jej skład Mirkowice, które już dziś nie istnieją. Kościół protestancki stanął na przedmieściu około 1770 r. z pomocą dziedzica ks. Sułków Rydziele Rydzynki skiego. Parafia protest, obejmowała 20 osad w r. 1860 i liczyła 3006 dusz, obok 3369 katol. Szkoła katol, istniała tu w r. 1610 i 1667. August Sułkowski sprowadził do R. w r. 1774 pijarów z Warszawy, wybudował im kolegium i uposażył ich probostwem miejscowem. W r. 1782 było w tej szkole 7 profesorów i 87 uczni ob. J. Łukaszewicza, Hist. szkół, IV, 238 240. W r. 1800 ogłosili pijarzy rodzaj programu szkolnego p. n. Examen generale iuventutis scholasticae scholarum piarum R. i t. d. Calissii, 1800. Szkołę tę zniesiono około 1820 r. Szpital pierwotny na 24 ubogich, uposażony przez Rydzyńskich, stał w r. 1610 za bramą wschowską. Ówczesny dziedzic Łukasz Rydzyński dawał codziennie każdemu ubogiemu z szpitala po groszu jałmużny, a co sobotę i niedzielę po bułce chleba za 5 groszy. Szpital spłonął w pożarze miasta około 1650; wystawiono około 1667 r. nowy, przy ulicy Ku Dębcowi, dotąd istniejący. Dworzec kolejowy stoi o 2 1 2 klm. na płd. zach. od miasta, ma 6 dm. , 39 mk. i wcho dziw skład okr. wiejskiego Kłoda. Dziedzi cami B. byli kolejno Czerwińscy z Wierzbna, Rydzyńscy, Ciświccy, Leszczyńscy i Sułkowscy. Zamek istniał w R. już w XV w. Starowolski, Monum. 458. Leszczyńscy wystawili inny, który wojsko ruskie spaliło w r. 1707; dzisiejszy zamek, wspaniały, stawiany w czworobok, opatrzony rowem i bramami, jest dziełem ks. Sułkowskich. Przed zamkiem znajduje się ogrod i zwierzyniec. Podanie o zamku tym mieszczą Podania i legendy L. Siemieńskiego str. 59 61. Zamek tworzy obecnie odrębną całość administracyjną; w skład okr. jego wchodzą leśnictwa Bażantarnia Stara 1 dm. , 5 mk. , Góra Książęca 1 dm. , 8 mt. i Książęcy Las 2 dm. , 26 mk. ; cały okrąg ma 11 dm. , 100 mk 73 kat. , 27 prot. i 2411 ha obszaru 1996 łasu; gorzelnia parowa. Obecnym dziedzicem jest ordynat Antoni ks. Sułkowski. W pow. wschowskim ma klucz rydzyński 5532, 84 ha 2291, 65 roli, 620, 10 łąk, 33, 43 pastw. , 2486, 32 lasu, 88, 86 nieuż, i 12, 48 wody, czysty dochód grunt. 52, 691 mrk w r. 1884. W skład jego wchodzą folw. Dębieć, Kłoda, Moraczewo, NowaWieś, Tarnowa i Tworzyjanice. Przy schyłku zeszłego wieku należały do klucza Antonin, Dębieć, Gronowo, Kłoda, Książęcy Las, Lasocice, Leszczenko, Leszno, Maryanowo, NowaWieś, NowySwiat, Pomykowo, Rydzyna, Strzyżewice, Tarnowa, Tworzyjanice, Tworzyjaniozki i Zaborowo. Założenie miasta R. około r. 1400 przypisują zwykle Czerwińskim z Wierzbna, którzy w krótce potem nazwali się Rvdzynskimi. Wynika ztąd, ze osada i nazwa jej R znacznie są starcze, aniżeli ta wiadomość kronikarska. Przed r. 1410 istniał tu już kościół; rok 1422, wyryty na pieczęci misata, wskazuje daie uzyakania praw miejskich. Prawa te potwierdzali Zygmunt I w r. 1507, Zygmunt August w r. 1551 Kod. Wielkop. , Racz. , str. 232 4, Stefan Batory w r. 1578 i Jan Kazimirz w r. 1665. W r. 1, 458 dostawiło miasto 4 pieszych na wyprawę malborską. Archiwum wrocławskie przechowuje list Stanisława Rydzyńskiego z r. 1549 do Jerzego ks. szląskicgo, w którym uskarża się na sołtysa giżyńskiego Geischen, buntującego poddanych jogo w Kaczkowio Monbach, Wiadom. , 53. Podczas wojny trzydziestoletniej chronili się do R. Niemcyprotestanci; w r. 1707 wojsko ruskie zajęło R. i spaliło zamek Leszczyńskich. W 1714 r. August II, bawiąc tu kilka tygodni, zwołał Radę senatu, na której odprawiał posła tatarskiego; r. 1718 kniążę Dołgoruki domagał się iu. w imieniu Piotra W. przywiedzenia do skutku umowy jego z Gdańszczanami, a król August li. uroczyścic przyjmował posła tureckiego. W r. 1736 Sianiniaw Leszczyński opuszczając kraj, sprzedał dobra rydzyńskic Al. Józefowi Sułkownkiomu. Roku 1750 nadał dziedzic miasta osobną ustawę, a r. 1752 zaprowadził tu ogólny statut Sułkowskich. W 1759 r. w czasie wojny siedmioletniej wpadli Prusacy do E. i porwali ks. Sułkowskiego. Miał to być odwet za wzięcie do niewoli Hatzfelda przoz wojska ruskie. W r. 1775, za przyzwoleniem sejmu, zamieniono dobra rydzyńskie na ordynaoyę, która dotąd istnieje. Do r. 1791 wchodziła R. w skład pow. kościańskiego, potom, wcielono ją do nowoutworzonego pow. Wachowskiego, od r. 1887 należy do pow. leszczyńskiego. W r. 1838 d. 17 listopada zaprowadzono w R. ordynacyę miejską i 4 jarmarki do roku. E. Cal Rydzynki, wś, os. leś. i os. młyn. nad rz. Górecką, pow. łódzki, gm. Gospodarz, par. Tuszyn; wś 16 dm. , 113 mk, 324 mr. ; fol i os. leśna 4 dm. , 14 mk. , 1464 mr, ; os. młyn. 1 dm. , 13 mk. , 59 mr. W 1827 r. było 4 dm. , 45 mk. R. fol 79 mr. wchodzi w skład majoratu rząd. Czarnocin, resztę obszaru zajmują lasy rządowe. Rydzyno, ws włośc, nad Wiolą, pow. płocki, gm. Bielino, par. Słupno, 5 osad, 7 dm. , 67 mk. , 120 mr. 87 mr. roii. W 1827 r. 6 dm. , 57 mk. Rydzyny 1. kol. , pow. łaski, gm. Widzew, par. Pabianice, ma 60 dm. , 627 mk. , 1292 mr. włośc. W 1827 r. było 61 dm. , 554 mk. Długosz w opisie Rzgowa powiada, że w lasach należących do osady prope Rodzeń et Tusszin są pasieki i pnie L. B. , I, 276. 2. B. , os. leś. nad rz. Grabią, pow. łaski, gm. Wymysłów, ma 7 dm. , 15 mk. , 2580 mr. 322 mr. ornej. Należy do majoratu rząd. Widzew. Ryga, miasto, ob. przy końcu lit. E. Rydzyny Ryga Rydzynki Rydzyno Rygielnica Ryga 1. niem. Riegie ob. Leżenka al. Le żenice, pow. wałecki. Tutejszy kośoiół kat. filialny, murowany, pochodzi zr. 1856. Szkoła katolicka. L. jest gniazdem Gostomsldch. Pierwszy sołtys Busse otrzymał przywilej r. 1624. R. 1682 jest wzmianka o młynie, Bussonmuehle zwanym ob. Gesch. d. Dt. Kroner Kr. von Schmitt, str. 221. 2. R. , niem. Riga, wyb. do Żuromina należące, pow. kartuski, st. p. Sierakowice; 1885 r. 2 dm. , 12 mk. Kś. Fr, Rygale, wś, pow. prużański, w 2 okr. poL, gm. Malecz, o 12 w. od Prużany. Rygałówka, wś nad rzką Niedwiedzicą dopł. Biebrzy, pow. augustowski, gm. Kuryanki, par. Rygałówka. Odl. od Augustowa 42 w. , posiada cerkiew par. drewnianą, 24 dm. , 149 mk. Parafią i kościół erygowali Wojnowie i Sołohubowie, niewiadomo kiedy. Buchowieccy 1818 r. erekcyę odnowili. Obecny z 1847 r. Do par. należała filia w Ponarlicy. Eygały 1. os. karcz. , pow. noworadomski, gm. i par. Radomsk. Nie podana w nowszych spisacn urzędowych. 2. R. , wś, pow. sejneński, gm. Pokrowsk, par. Teolin, odl. od Sejn 25 w. , ma 21 dm. , 150 mk. Rygawka, rzka w gub. kowieńskiej, uchodzi od pr. brzegu do Niemna, pomiędzy Karklą a Dubissą. Rygiel, ob. Regiel. Rygielnica, pow. łecki, ob. Regielnlca, Rygiszki, wś nad rzką Nawą dopł. Szeszupy, pow. władysławowski, gm. i par. Gryszkabuda, odl. od Władysławowa 19 w. , ma 14 dm. , 159 mk. W 1827 r. było 16 dm. , 118 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Leśnictwo. Ryglica Wielka i Mala, niem. Gross i Klein Reglitz, odnogi Odry w jej dolnym biegu ob. VII, 387. Ryglice, miasteczko, pow, tarnowski, zajmuje obszerną kotlinę, otoczoną od połud, pasmem lesistych wzgórz ciągnących się od wsi Golanki nad Białą, na połud. wschód aż pod Kołaczyce nad Wisłoka. Na połód. od E. szczyt Dobrotyn 517 mt. . Pasmo to tworzy poboczny dział wodny dopływów Białej i Wisłoki. Wschod, granicę kotliny stanowią pagórki rozdzielające potok płynący przez R, do Biały od pot. pod wś Jodłową dopł. Wisłoki. Pagórki te na dziale wodnym wznies. 330 mt. a przy gościńcu 317 mt. Krawędź północną stanowi powoli wznoszący się teren w stronę Zaleszan, ze wzgórzami Wierzch 343 i Bukowina 347 mt. . Ku wschodowi otwiera się kotlina niezbyt szeroką bramą, przez którą przebija się potok. Najgłębszy punkt wznies. 242 mt. zajmuje samo miasteczko, posiadające kościół paraf. , urz. poczt. , szkołę ludową, zabudowania większej posiadłości. gorzelnią, młyn wodny, wogóle 79 dm. , prze ważnie drewnianych, słomą krytych i 747 mk. Do rzędu miasteczek zostały R. wyniesione w r. 1824. Ludnośó składają przeważnie izraelici, trudniący się drobnym handlem i rę kodziełami, chrześcianie zaś rolnictwem i tka ctwem. Do gminy należy też 9 grup chat stanowiących wsi Galia 77 dm. i 426 mk. , RygliceDolne 28 dm. , 182 mk. , R. Górne 47 dm. , 326 mk. i Wiszę 48 dm. , 260 mk. , nadto wołki Podkościele 13 dm. , 73 mk. , Podkościele Księże 16 dm. , 106 mk. , Poża ry 11 dm. , 72 mk. i Przymiarki 30 dm. , 181 mk. . Cała gmina wraz z obszarem więk. pos. 9 dm. , 116 mk. liczy 395 dm. i 2703 mk. , 2324 rz. kat. , 7 ewang. , 14 innych wy znań i 372 izrael. Obszar więk. pos. Stan. Szczepańskiej wynosi 541 mr. roli, 66 mr. łąk, 50 mr. past. i 679 mr. łasu; obszar mn. pos. 1931 mr. roii, 165 mr. łąk i ogr. , 474 mr. past. i 331 mr. lasu. Obszar cały zrasza kilka potoków, zlewających wody z wzgórz pod Ryglicami w rzeczkę uchodzącą pod Kielanowicami Dolnemi do Biały z prawego brzegu. Gleba urodzajna. Lasy liściowe są w dosyć dobrym stanie. Kościoł drewniany, po odno wieniu nienoszący żadnej wybitnej cechy, po chodzi z końca XVII w. , ale parafia jest dawną, prawdopodobnie pochodzi z r. 1301, w którym ks. Władysław Opolski darował wś R. i Burzyn Wawrzyńcowi Kielanowskiemu i Mikołajowi Burzy, którzy zbudowali kościół i dali parafią ks. Stanisławowi Pierz chało. Kościół ten spalili Tatarzy w r. 1657. Już od r. 1613 były przy tym kościele dwie prebendy różańcowa i św. Trójcy, które zniesiono dopiero w r. 1785. Prócz tego była w R. fundacya na 3 uczniów akademii krak. 5 zatwierdzona w r. 1629 przez Zygmunta III. Par. należy do dyec. tarnowskiej, dek. tuchowskiego, obejmuje Joniny, Kowalowy, Uniszową, Bistuszowa i Kielanowice. W 1581 r. Pawiński, Małop. , 112 dzieliły się R. na Niższo, Piotra Łyczko i Achacego Gładysza i Wyższe P. Łyczko. W obydwóch było 25 pół łanków km, , 12 zagród z rolą, 20 zagród bez roii, 3 czynszowników, 6 komorn, z bydłem, 11 komorn, bez bydła i 6 rzemieśl. Według Siarczyńskiego Rps. bibl. Ossol, w r. 1826 dziedziczyli R. po Łyczkach Trzeciescy a na stępnie Leśniewscy. R. graniczą na zach. z Kielanowicami Górn. , Bistuszowa i Uniszo wą, na płn. z Zalasową, na wsch. z Kowalowym i Joninami. Mac, Rygmontyszki, dwor, pow. poniewieski, w 4 okr. poL, o 86 w. od Poniewieża. Rygułt, os. włośc, pow. kozienicki, gm. i par. Zwoleń, odl. od Kozienic 29 w. , posiada młyn wodny, 1 dm. , 10 mk. , 34 mr. Ryguny, wś rząd. w pobliżu wzgórza Bie Ryguny Rygułt Ryga Rygale Rygałówka Rygawka Rygiel Rygiszki Ryglice Ryga Rygmontyszki Rygwałt Rygwałt Ryje ciukalnis, pow. święciański, w 2 okr. poL, o 23 1 2 w. od Święcian, 13 dm. , 88 mk. kat. Rygwałt al Rigwald, niem. Wittichswalde dobra ryc. na polskoprus. Mazurach, pow. ostródzki, o 6 klm. na połn. od Rychnowa a 9 klm. od Olsztynka; 62 dm. , 318 mk. , 1488 ha. Ad. N. Ryjak al. Strug, potok, powstajc w gm. Kąkolówka, pow. rzeszowski, na stoku góry Gwoźnicy 510 mi, płynie między domostwami Kąkolówki i zabiera od praw. brzegu pot. Kamienny, a od lew. brz. Izwor. Od ujścia Białki przechodzi na obszar Błażowej i zwraca się na półn. wschód. Tu przyjmuje od praw. brzegu Piątkową i podąża na obszar Borka Małego, zabrawszy od praw. brz. Mokluczkę, a od lew. pot. Wolski i Wołoski. Od ujścia Wojanki wchodzi do Borka Starego, gdzie od praw. brzegu przyjmuje pot. Tatynę, a niżej Ryjak Mały. Tu zwraca się na zach. , zabierając od praw. brzegu Chmielnik i przechodzi do Kielnarowy. Minąwszy od strony płn, mtko Tyczyn, wchodzi na obszar Białej, poniżej której we wsi Drabinianka wpada do Wisłoka od praw. brzegu. Długość biegu 31 klm. Prawe dopływy Kamienny, Piątkowa, Mokluczka, Tatyna, Ryjak Mały, Chmielnik; lewe Izwor, Białka, Wolski, Wołoski, Wojanka, Hermanówlka al. Lubień. Spad wód 350 mt. źródła, 264 mt. ujście Białki, 230 mt. ujście Ryjaka Małego, 205 mt. ujście do Wisłoka. Brzegi doliny potoku wznoszą się do 400 mt. wys. npm. 2. R. , także Rah ob. Ożenna i Rostajne, potok górski, wypływa w obr. gm. Ożenny, w pow. krośnieńskim, z pod granicznego grzbietu karpackiego, doszedłszy zabudowań w Ożennie, zabiera od praw. brzegu potok Czumak, podąża na płn. zach. przez Grab, Wyszowadkę i Rostajne do Wisłoki od praw. brzegu. Z praw. dopływów ważniejsze są Czumak, Zydowczyk i Równy, z lewych zaś Waradoki al. Wilcza Jama i Zawiei. Nad ujściem Czumaka wznosi się Czeremcha 672 mt. , od wschodu Dylik 549 mt. , Ozumaldas 665 mt. i Cerchla 699 mt. , a od zach. Duby Wierch 664 mt. i Dąb 679 mt. . Długość biegu 11 klm. Spad wód 600 mt. źródło, 503 mr. ujście Czumaka, 489 mt. ujście Zawiela, 428 mt. ujście. B. . R. Mały, potok, powstaje w obr. Borka Starego, pow. rzeszowski, na zach. stoku góry Borka 378 mt. . Wpada do Ryjaka z praw. brzegu. Długość biegu 3 klm. ujście 230 mt. npm. Br. G. Ryje, potok, powstaje na granicy gm. Wilkowisko i Ryj, w pow. limanowskim, u płd. podnóża góry Kostrza 730 mt. , a u płn. podnóża Swiniej góry 614 mt. . Wąską dolinką podąża pomiędzy domostwami Ryj, zrasza obszar gm. Rzek i w gm. Szyku wpada do pot. Rybnego al. Rybskiego. Ujśćie 319 mt. npm. Długość biegu 4 1 2 kim. Br. G. Ryje 1 przys. do Kostrzy, w pow. limanowskim, własność w X. VI w. Niewiarowskiej Pawiński, Małop, ; 50 ob. Kostrze, 2. R. 9 rota do Janowic, w pow. tarnowskim, 4 dm. i 21 mk. 3 R. , wólka do Zablędzy, w pow. tarnowskim, na praw. brzegu Biały, 17 dm. i 86 mk. 4. R. , grupa zabudowań we wsi Nieszkowice Małe, pow, bocheński. Ryjewo 1 niem. Rehhof, wś w Pomezanii, o 14 kim. na półn. od Kwidzyna, pow. sztumki, st. p. i kol. w miejscu, par. kat. Postolin, 48 ha 1 lasu, 40 roii. W 1868 r. 74 bud. , 39 dm. , 298 mli. , 134 kat. , 148 ew. ; 1885 r. 38 dm. , 74 dym. , 309 mk. , 173 kat. , 122 ew. , 14 dysyd. Wkrótce osiedzie tu panter protestancki i nabożenstwe, nim wybudują kościół, będzie odprawiane w szkole. 2. R. , niem. Rehhof, nadleśn. , pow. sztumski, st, p. wś Ry jewo, 5651 ha 230 roli or. , 53 łąk i 5140 lasu. Wraz z leśn. obwód ma 72 dm. , 143 dym. , 587 mk. , 302 kai. , 278 ew. , 4 dysyd. , 3 żyd. Do obwodu przyłączono są Ehrliehnruh 1 dm. , 8 mk, Karlsthal 1 dm. , 8 mk. , NeuHakenberg 1 dm. , 6 mk. , Ryjewo J dm. , 11 mk. , Werder 1 dm. , 5 jnk. , Wolfsheida 1 dm. , 10 mk. , Bliefnitz 2 dm. , 17 mk. , karcz ma Scliweingrubo 42 din, . 352 mk. , Schwolauerlcldo 4 dm. , 29 mk. , Tralewo, i dm. , 31 mk. i Zicgelscheune 14 dm. , 99 mk. 3. K, , część nadleśn. ryjewskieow, pow. kwikwi dzyński, par. kai. Tychnowy, 1114 ha 41 roli or. , 5 łąk i 1004 lasu. Należy tu Honigfelde 1 dm. , 4 mk. , Brachlewo Weisshof, 1 dm. , 7 mk. i Rachelshof 4 dm. , 26 mk. . In na część tego nadleśn, leży w pow. suskim, w par. Prabuckiej i obejmuje 1389 ha 23 roli, 6 łąk, 1331 lasu. W jej sldad wchodzą leśn. Gonty 1 dm. , 5 mk. i Halborsdorf 1 dm. , 5 mk. . 4. R. Górne, niem. OborRehhof, folw. do Straszewa należy, pow, sztumski, ni. p. wś Ryjewo. W 1868 r. 4 bud. , 2 dm. , 19 ew. mk. ; 1885 r. 1 dm. , 7 mk. Ks, Fr, Byka 1. potok, powstaje w obr. Zatwarnicy, pow. liski, na połód. od Suchego R yku, ze źródeł leśnych, na płn. pochyłości Połoniny Wetlińskiej. Płynie na płn. doliną górską i leśną, nad którą od wsch, wznosi wie Średni wierch i Jaworniki 864 mt. , w Suchym Ryku zabiera strumień z pod Smereka, szczytu Połoniny Wetlińskiej 1223 mt. ., odtąd zwraca się na półnwschód płynąc u podnóża Magóry 910 mt. , a doszedłszy krańca wsi Zatwarnicy, przyjmuje od praw. brzegu pot. Giłaty, tworząc z nim pot. Głęboki i pod tą nazwą wpada u płn. zach. stóp Kiczery do Sanu od lew. brzegu. Długość biegu od źródeł R. po ujście do Sanu 8 klm. Potok zaś Gilaty, również należący do obszaru gm. Zatwarnioy, ma swe Ryjak Rykacze Ryki Rykawki Rykały Rykalewo Rykaczewo Rykaczewko Rykacieje źródła na pln. wsch. stoku Połoniny Wetlińskiej i płynie górską doliną, nad którą od zach. wznoszą się Średni wierch i Jaworniki 864 mt. , a od wsch. Jawornik 1042 mt. i Dwernik 1004 mt, . Minąwszy przys. Ka linów, łączy się od lew. brzegu z Ryką. Dłu gość Ryki 6 klm. , Gilatego 6 3 4 klm. , na Głę boki zaś przypadają 2 klm. 2. R. al. Rzeka, nazwa górnego biegu pot. Dołżyczki. 3. H. Tą nazwę nosi na spec austr. węg. mapie Z. 9, Goi, 27 strumień wypływający w obr. gm. Szandrowca, w pow. turczańskim, z pod Szaińskiego Tarnawskiego 873 mt. , z po czątku płynie na płn. wsch. a u stóp góry Wysokiej 737 mt. zwraca się na płn. zach. , przerzynając obszar Szandrowca, a następnie Boberki, w obrębie której uchodzi do Sanu z praw. brzegu tuż na granicy Żurawina. Długość biegu 18 klm. Zabiera wiele krót kich strug. Br. G. Rykacieje, jezioro przy wsi t. n. , na lewo od drogi bitej z Suwałk do Kalwaryi, w pow. kalwaryjskim, ma 12 mr. obszaru. Należy do grupy drobnych jezior na obszarze dóbr rząd. Krasnowo. Rykacieje wś i fol. przy jeziorze t. n. , pow. kalwaryjski, gm. i par. Łubowo, odl. od Kalwaryi 14 w. ; wś ma 49 dm. , 352 mk. ; fol. 8 dm. , 76 mk. , gorzelnią, młyn wodny. W 1827 r. było 41 dm. , 298 mk. Fol. R. rozl. mr. 643 gr. or. i ogr. mr. 452, łąk mr. 166, past. mr. 10, nieuż. mr. 15; bud. mur. 4, z drzewa 18. W 1881 r. oddzielony został od dóbr R. fol. Ogonie. W skład dóbr poprze dnio wchodziły wś R. os. 39, z gr. mr. 1172; wś Zielona Buda os. 8, z gr. mr. 339; wś Kozłowo os. 7, z gr. mr. 242; wś Sałopierogi os. 22, z gr. mr. 568; wś Sobolewo os. 7, z gr. mr. 261; wś Pasieki os. 5, z gr. mr. 131; wś Szarki os. 11, z gr. mr. 379; wś Szarkajcie os. 6, z gr. mr. 216; wś Ogonie os. 12, z gr. mr. 401; wś Tryborcie os. 10, z gr. mr, 353; wś Sucha Wola os. 2, gr. mr. 127; wś San toka os. 2, z gr. mr. 149; wś Kamionka os. 7, z gr. mr. 340; wś Wilkowizna os. 13, z gr. mr. 297; wś Górna Buda os. 7, z gr. mr. 63; wś Stara Buda os. 14, z gr. mr. 427; wś Jó zefowo al Józkowizna os. 3, mr. 105; wś No wa Wieś os. 47, mr. 107. Br. CL Rykacze 1. Sulki al. Sulkowstok, wś, pow. łomżyński, gm. i par. Zambrowo. Mieszka tu drobna szlachta. Wspominana w dok. z 1423 r. dawne gniazdo Rykaczewskich Gloger, Ziemia łomż. . W 1827 r. było 14 dm. , 88 mk. 2. R. , pow. mazowiecki, ob. JablońR. Rykaczewko, wś, pow. ciechanowski, gm. Nużewo, par. Sulerzyż, odl. o 9 w. od Ciechanowa, ma 5 dm. , 53 mk. , 117 mr. W 1827 r. było 5 dm. , 29 mk. Rykaczewo, wś i fol, pow, ciechanowski, gm. Nużewo, par. Ciechanowo, odl. o 9 w. od Ciechanowa, ma 10 dm. , 100 mk, W 1827 r. 14 dm. , 90 mk. Ogólny obszar wynosi 453 mr. , z tego 212 mr. należy do drobnej szlachty a 64 mr. do włościan. Rykaczewo, uroczysko, pow. sokólski, w 2 okr. pol. , gm. Trofimówka, o 27 w. od Sokółki. Rykalewo, wś, pow. newelski, w 1 okr. pok. do spraw włośc, gm. moszenióska, w 1863 r. 41 dusz rewiz. Rykały, wś i fol. , pow. grójecki, gm. Ry kały, par. Przybyszów, odl. 17 w. od Grójca, ma 341 mk. , młyn wodny. W 1827 r. było 28 dm. , 241 mk. W 1874 r. fol. R. rozl. mr. 1051 gr. or. i ogr. mr. 725, łąk mr. 56, past. mr. 2, wody mr. 7, lasu mr. 229, nieuż. mr. 31; bud. mur. 9, z drzewa 24; płodozmian 12polowy, las nieurządzony. Wś R. os. 40, z gr. mr. 380. Gmina R. ma 14, 960 mr. obszaru i 3075 mk. 1770 r. . Należy do s. gm. okr. II w osadzie Goszczyn, st. poczt. w Grójcu. W gminie szkoła elem. w Goszczynie, gorzel nia w Dylewie. Br. Ch. Rykany, Rykanie, wś, pow. dubieński, na pograniczu pow. łuckiego, na płd. zach. od mka Ostrożca, ma kaplicę katol. par. Nieświecz dek. łuckiego. Rykawki al. Rykalki, wzgórze lesiste, na zach. od wsi Narajowa, a na płd. zach. od mka Narajowa, w pow. brzeżańskim, na praw. brzegu Narajówki, a na płd. od pot. Rakowicy, dochodzi 410 mt. npm. Na zach. od R. wzgórze Bruczuoha 405 mt. . Miejsce znaku triang. Br. G. Ryki, wś i fol. , pow. radomski, gm. i par. Błotnica, odl. od Radomia 25 w. , ma 17 dm. , 156 mk. W 1827 r. było 12 dm. , 91 mk. W 1885 r. fol. Ryki rozl. mr. 440 gr. or. , i ogr. mr. 329, łąk mr. 55, pastw. mr. 45, nieuż, mr. 11; bud. z drzewa 15. Wieś R. os. 23, z gr. mr. 228. W XVI w. dziesięcinę, wartości ogólnej do 6 grzyw, i po 2 gr. z łanu za konopną, dawano pleb. w Błotnicy Łaski, L. B. , I, 678. W 1508 r. wś Riki, własność Marcina i Jana, płaciła poboru gr. 18. W r. 1569 miał tu Jan Modrzewski im, Stan. Rykowskiego 21 2 łan. , Stanisław Malyczowski im. Szczęsnej Rykowskiej 1 1 2 łan. , pust. 1 2 łan. Pawiński, Małop. , 310, 338, 473. Ryki, osada, wś, fol. i dobra, pow, garwoliński, gm. i par. Ryki, odl. 35 w. od Garwolina, leżą przy szosie warsz. lubelskiej, o 3 w. od st. Moszczanka, w pobliżu punktu w którym dr. źel. iwangrodzkoiukowska przecina szosę. Położone na krawędziach doliny zbiegających się rzek Wieprza i Wisty, posiadają obfite zbiorniki wód stojących, spływających ze środkowej wyniosłości powiatu garwolińskiego. Zbiorniki te, mające do 500 mr, ogól Rykacieje ncgo obszaru, posłużyły do zaprowadzenia gospodarstwa rybnego na obszarze dóbr i nadają ruch czterem młynom i tartakowi. Istnieje też gorzelnia przerabiająca rocznie do 14, 000 kor. kartofli i browar. Osada R. dawne miasteczko ma 56 dm. , 945 mk. i 26 mr. obszaru; wś ma 71 dm. , 656 mk. R. , wś poduchowna, 23 dm. , 178mk. , 298mr. W1862r. ll79mk 597 żydów. Dobra Ryki składały się w 1882 r. z fol. Ryki, Julin, Sierskowola, nomenkl. Truszczek, Bogusze i Bocian, rozl. domin. mr. 4574 gr. or. i ogr. mr. 1369, łąk mr. 159, pastw. mr. 60, wody mr. 499, lasu mr. 2175, zarośli mr. 120, w os. mr. 3, nieuż, mr, 189; bud. mur. 5, z drzewa 67; płodozmian 6polowy; las urządzony. Kościół par. murowany, fundacyi kś. Trembińskiego, proboszcza, pochodzi z 1757 r. Parafia niewiadomej erekcyi, istniała już 1529 r. Znajduje się też dom schronienia dla starców i kalek fundusz, sąd gminny okr. IV. R. są statoźytną osadą leśną śród rozległych puszcz, pokry wdający eh niziny nadwiślańskie. Należały one pierwotnie do dóbr ststwa radomskiego a następnie po rozpadnięciu takowego na części do dóbr ststwa stężyckiego, ob. Radom, t. IX, 409. Fundacya parafii i kościoła p. w. św. Jakuba sięga zapewne XV w. Według reg. pob. z 1569 r. R. , wś ststwa stężyckiego, miały 33 zagrod. , 2 komorn. , 77 półłanków Pawiński, Małop. , 339. R. tworzyły następnie ststwo niegrodowe czyli tak zwaną tenutę. Według lustr, z 1653 r. było tu 38 łanów, 24 karczmarzów, 2 gajownikow, 2 włodarzów, karbarz. Kościoł oura et studio teraźniejszego plebana nowo zbudowany, tituli s. Jacobi apost. Dwor z drzewa, stary. Zdawna widocznie istniało tu targowisko czy jednak osada otrzymało przywilej miejski, niewiadomo. Dykcyonarz Echarda z 1782 r. zwie R. miastem. W 1765 ststwo ryckie obejmowało wsi R. Rososz, Oszczywilk, Sierską Wolę, Swaty, Chrosno, Sarny, Ogonów, Panisze, Kurków, Grabów, Babice, Ownią, Wyleźyn, Rudę, Skrudę, Dębie, Bażanów i Okrzeję. Starostwo to posiadał Stanisław Poniatowski ojciec króla, który tu mieszkał i zakończył życie, mając 87 lat, w 1762 r. PocŁowany pod kościołem, ma w kościele tablicę grobową z napisem polskim wierszem i prozą. Dobra R. nadane zostały w obecnem stuleciu przez rząd hr. Janowi Jeziorskiemu, b. marszałkowi szlachty gub. luhelskiej, który zaprowadził tu gospodarstwo rybne. Dobra zostają dotąd w ręku iej rodziny. R. par. , dek. garwoliński, 4226 dusz. R. gm. należy do sądu gm. okr. IV, graniczy z gm. Trojanów i Kłoczew, ma 5416 mk, 20, 830 mr. obszaru; st. pocz. Moszczanka. W skład gm. wchodzą Bażanów A. i B. , Bocian, Bogusze, Brusków, Chrosno, Dąbie, D. Nowe, D. Stare, Edwardów, Falentyn, Grabów, G. że laziński, Janiszo, Julin, Kruków, Ogonów, Okręt, Oszczywilk; Potok, Rossosz, Ryki, Sierskowola, Swaty i Truszczek. Br, Ch RykiBorkowo al, Borowe w ś nad rz. Orzyc, pow. przasznynki, gm. BugzyPłoskie, par. Janów, odl. o; 7 w. od Przasnysza, ma 24 dm. , 129 mk. , 241 mr. W 1827 r. 17 dm, , 109 mk. Ryki struga, w pow. lubawskim, we wsi Rożentalu ob. U. B. des Bist. Culm, von Woelky, str. 1107. Rykijów, dobra, pow. szawelski, ob. Rekijow, Rykijowskie jezioro, ob. Rekijowskie. Rykiszki, wś, pow. rrossieński, gm, i par. Botoki, o 45 w. od Rossień Rykiwski, lan w obrębie Bitkowa, pow. bohorodczanskim, w zach. stronie wsi, nad pot. Bitkowczyk al. Biłkowczyk; w nim szczyt Dyl 997 mi, . Br. G. Rykontka, rzeczka w pow. Trockim, lewy dopływ Wilii; uchodzi między Waką a Kaczała. Rykonty 1. wś włośc, i dobra skarbowe nad jeziorom, pow. trocki, w 1 okr. pol, gm. Troki, okr. wiejski i dobra skarbowe Rlykonty, par, kat, Jewie, na prawym brzegu Wilii, poniżej Szylan, przy gościńcu z Wilna do Kowna, o 10 w. od Trok, ma 14 dm. , 142 mk. w 1864r. 76 dusz rewiz, włośc. , 4 żołn. urlop. i 4 jednodworców; kościół katol. p. w. św. Trójcy, z muru wzniesiony przez ks. Gabryela Ogińskiego. Filia par. Jewie, ma 1237 dusz. W 1850 r. dobra rząd. R. miały 3860 dzies, rozległości, składały się z i folw. , 12 wsi i 5 zaśc. W skład okręgu wiejskiego wchodzą wsi R. , Rykonty 2gie, Siemieniuki Górne, Siemieniuki Dolne, Karaciszki, Sielawiszki, Balciuny i Bezwodzie oraz zaśc. Popy, vr, ogóle 189 dusz rewiz, włośc skarbowych, 4 jednodworców, 9 osadników ruskich i 5 żołnierzy urlopowanych w 1864 r. . Pod koniec XVI w. R. należały do Talwosza, który wraz z małżonką wymurował na wzgórku przy drodze zbór kalwiński pięknej budowy, w sklepach którego pod chórem oboje zostali pochowani około 1680 r. . Następnie R. przeszły na własność ks. Ogińskich, z których Marcyan, kanclerz lit, , zapiaat te dobra wraz z Lorensowem, Wieliszkowem, Kurkliszkami i Brażoła kś. dominikanom trockim a zbór na kościół im oddał. Zbór rykoncki należał do najdawniejszych w tych okolicach, i zdaje się, źe przed murowanym musiał już istnieć drewniany, bo Paweł Wergaryusz, słynny reformator włoski, odwiedzając Litwę w 1555 r. , już o nim wspomina. O stanie kościoła, przcrobionego ze zboru, w 1696 i 1713 r. podaje wiadomość Łukaszewicz, w Dzsiejach koście Rykijów Rykijowskie Rykonty Rykontka Rykiwski Ryki-Borkowo Rykiszki Ryki Rykoszyn Rykopol łów wyznania helweckiego w Litwie t. II, 63 65. 2. Ił. , os. karcz, nad jeziorem, tam że, o 10 w. od Trok, 1 dm. , 6 mk. żydów. 3. B. 2gie, wś włośc, nad stawem, tamże, o 13 w. od Troki, ma młyn wodny i 9 dusz rewiz, osadników ruskich w 1864 r. . 4. H. , wś, pow. rossieński, par. lalska. J. Krz, Rykopol, po łotew. Eykopols, wś, pow. rzeżycki, gm. i par. Kownata, własność Benisławskich; w 1863 r. 164 dusz rewiz. Rykoszyn, wś i fol. , pow. kielecki, gm. i par. Pielvoszow, odl. 16 w. od Kielc. W 1827 r. 33 dm. , 194 mk. Dobra Rykoszyn sldadały się w 1873 r. z fol. R. i Wincentów, attyn. Brzeziny, rozl. mr. 1840. W 1885 r. zostały rozdzielone; przy fol. Rykoszyn pozostało mr. 368, przy Winccntowiemr. 542, rozparcelowa no mr. 602. Wś R. 08. 43, z gr. mr. 486. W XVI w. dziesięcina z łanów kmiecych, warto ści do 3 grzyw. , szła dla pleb. w Cierni; pobie rał on też za dzies, konopną po 2 gr. 2 ła nu. Role dworskie, uprawiane przez kmieci Szczyerkowye i Faber, dają pleb. w Pieko szowie wartości olcoło fertona Łaski, L. B. , I, 577, 590. Według reg. pob. pow. chęciń skiego z r. 1540 wś R. , w par. Piankoszow, własnośc Hieronima Odrowąża z Piaukoszyna, miał 1 km. na łanie, 5 na 1 2 łanach, z lvtórych 2 uprawiało role folwarczne, 5 pustych pół łanów, łąki i lasy obfite; pasieki ubogie Pawiński, Małop. , 575. Br. Ch. Ryków 1. XVI w. Rykowo, wś, pow. kutnowski, gm. Kutno, par. Grochów, ma 6 dm. , 103 mk. , 138 mr. W 1827 r. było 4 dm. , 34 mk. Wchodziła w skład dóbr Kutno. Istniała już w XVI w. i dawała dziesięciny pleb. w Grochowie Łaski, L. B II, 476. 2. R. , dwie wsi i trzy fol. A, B i C nad rz. Bykówką i uchodzącą do niej. Jabłonicą, pow. radomski, gm. i par. Wieniawa, odl. od Radomia 24 do 30 w. R. lit. A. ma 23 dm. , 92 mk. ; lit. B. 20 dm. , 90 mk. W 1827 r. było 19 dm. , 133 mk. Dobra Ryków lit. A. składały się w 1870 i. z folw. R. , Żuków i Wólka Dębowa, rozl. mr. 772 fol. R. mr. 326, fol. Żuków mr. 242, fol. Wólka Dębowa mr. 204. W r. 1873 fol Wólka Dębowa i Żuków odłączone zostały. Jest młyn wodny. Ws R. A. os. 14, z gr. ml. 118; wś Żuków B. os. 10, z gr. mr. 178. Fol Ryków lit. B. w 1867 r. rozl. mr. 297 gr. or. i ogr. mr. 202, łąk mr. 27, pastw. mr. 60, nieuż. mr. 8Wś R. lit. B. os, 10, z gr. mr. 104. Fol. Rykówlit. c. w 1878 r. rozl. mr. 150 gr. or. i ogr. mr. 102, łąk mr. 24, pastw. mr. 13, nieu. ż. mr. 11; bud. mur. 7, z drzewa 2; pokłady piaskowca. Dziesięcina z ról dworskich zdawna należna pleb. w Wieniawie została przywłaszczona przez bisk; krakowskich lecz zwrócił ją znowu plebanom bisk. Konarski w XVI w. Łaski, L. B. , I, 688. W 1508 r. wś R. i Żuków, Małgorzaty Żukowskiej, płaciły 1 grzyw. 31 gr. 6 d. Pawiński, Małop. , 475. Br. Ch. Ryków al. Rykowo 1. Stary, dawniej Baltynie, łotew. Bołtyunie, wś i dobra nad Rzeźycą, pow. rzeżycki, w 1 okr. pok. do spraw włośc, gm. Wielony, par. kat. w miejscu, w 1863 r. 188 dusz rewiz. Majętność ta, zwana niegdyś Baltynie, w 1590 r. wchodziła w skład dóbr do zamku rzężyckiego należących; w 1726 i 1731 r. przeszła wraz z Wielonami w posiadanie dryceńskiego domu Ryków, i w 1745 r. przezwaną została Rykowem. Wskład dóbr wchodziło wówczas dużo attynencyi. Na początku bieżącego stulecia nabył R. St. od dryceńskich Ryków szambelan Antoni Ryk; obecnie sukcesorów Aleksandra Ryka. Kościół paraf. p. w. św. Antoniego, z mura wzniesiony w 1829 r. kosztem Antoniego Ry ka a staraniem syna jego Aleksandra, na miejsce filialnej drewnianej kaplicy. Paraf. katol. , dekanatu rzeżyckonadłubańskiego, 1113 wiernych. 2. R. Nowy, łotew, Jaun Rykowa dobra, tamże, w 1863 r. 275 dusz re wiz. ; własność Wincentego Janowskiego. 3. R. , wś i dobra, pow. siebieski, w 3 okr. pok. do spraw włośc. , gm. w miejscu, w 1863 r. 417 dusz rewiz. Gmina w t. r. liczyła 806 dusz rewiz. Na obszarze dóbr rozległe jezioro Olbit. J. Krz. Ryków 1. rus. Ryklw, wś, pow. stryjski, 60klm. na płd. zach. od Stryja, 24 klm. na płd. zach. od Skolego, 8 klm. odurz. pocz. w Kozłowej. Na płn. leży Kozłowa, na wsch. Hołowiecko, na płd. i płd. zach. Pławie, na zach. Orawa. Wieś leży w dorzeczu Dniestru za pośrednictwem Ukiernika al. Hołowczanki, lewego dopł. Oporu. W obrębie wsi uchodzi do Ukiernika z lew. brzegu pot. Kozeliwski, od praw. pot. Jaczliwski. Zabudowania wiejskie w dolinach potoków. Jedna grupa domów zwie się Połomysty. Na granicy płn. szczyt Ostry 1026 mt. ; na granicy zach. Kiczera 843 mt. . Własn. więk. ma łasu 23; wł. mn. roii or. 447, łąk i ogr. 92, pastw. 122 mr. W r. 1880 było 46 dm. , 260 mk. w gm. ; 252 gr. kat. , 8 izrael. , wszyscy narodowości rusińskiej. Par. rzym. kat, w Skolem, gr. kat. w Hołowiecku. , We wsi jest cerkiew p. w. św. Bazylego. Ślady nafty. 2. R, wś, pow. turczański, 20 klm. na płd. wsch. od Turki, 12 klm. od urz. pocz. w Boryni. Na płn. zach. leży Unik, na płn. wsch. Bachnowate, na płd. wsch. Zawadka, na płd. Mołdawsko, na zach. Jabłonów. Wś leży w dorzeczu Dniestru za pośrednictwem Zawadki, praw. dopł. Stryja. Przybiera ona w obrębie wsi kilka strug, z których najznaczniejsza Bachnowatka. Zabudowania wiejskie leżą w dolinie Zawadki i Bachnowatki. Nad Bachnon ISMf Rykopol Ryków Ryków watką stoi młyn. Na wschód lesista Kamienna góra 839 mt. , na zach. Myskow Wierch 635 mt. , na płd. wzniesienie do 767 mt. Za Rzpltej należała wieś do dóbr koron. , krainy Unickiej, ekonomii Samborskiej. W inwentarzu zr. 1686 Rkp. Oss. , Nr. 1255, str. 158 czytamy Ta wieś ma łanów 4, z osobna kniazkich 3, popowski jeden. Czynsze na św. Michał kucheimo, stróżne, żyrowszozyznę, kopy hajduckie, za sądy zborowe tak płacą jako w Ilniku. Czynsze na św. Marcin czynsz główny, za wołu, kopy hajduckie, owies, kury, gęsi, z pustych koszonych tak płacą jako w Uniku. Z popowstwa czynszu na rok zł. 2 gr. 6. Z wójtowstwa płacą czynszu wszystkiego zł. 12 gr. 12. Czynsze na św. Wojciech kuchenne, stróźne, kopy hajduckie, owies, kury, gęsi, jajca, tramo we, za jagnię i jarząbki, barana, baranka, ciesielszczyznę tak dają i płacą jako w Uniku. Robociznę także i drzewo jako w Uniku. W inwentarzu z r. 1760 Rkp. Oss. , Nr. 1632, str. 183 podano Ta wieś osiadła na łanach 4. Videlicet sianych 1 1 2, koszonych 1 1 2 pusty jeden. Z oBobna kniazkich 3, popowski jeden. Chlebnika ad praesens znajduje się Nr 15. Czynsze tej wsi wymienione szczegółowo czynią 73 zł. 27 gr. Wójtowstwa seu kniaztwa w tej wsi posessorem W. Pan Ustrzycki, stolnik przemyski, na które prawa nie pokazał, płacić jednak powinien do kasy ekonomicznej czynszu na rok zł. 12 gr. 12, tudzież hybernę na gardekurów JKrMości i inne onera fundi ferre tenetur. Lasy tej wsi 1. Las na wschód słońca, nazwany Kuczerki. 2. Las na południe i zachód nazwany Żambiński, smerekowy. 3 Las na północ, nazwany Pohar, smerekowy. Żalą się poddani, że do wsi Jabłonowa, pod jednem prawem z Borynia będącej, pola na pługów siedm oderwali, w co administracya wejrzeć ma i onym dać protekcyą. W spisie dokum, archiwum gubernialnego lwowskiego z 1787 r. Rkp. Oss. , Nr 2837 czytamy str. 72 A. 1553 die 20 Augusti. Varsaviae Privilegium Bonae reginae, locandi villam, Rykow appellandam, datum Michalkoni Michowicz. In qua ad Scultetiam duo lanei terrae in ipsa villa, in campis Yero unus laneus cum molendino extruendo, tortis pro festo Paschae, ac aliis pervenientiis, pro more Scultetis praestare solitis, adjunota sunt. Cujus privilegii regnanti Sigismundo Augusto subsecuta oblata. Datum Knyszyni, die 16 Februarii A. 1568. Dalej str. 73 A. 1593, die quarta Junii. Varsoviae in oomitiis. Consensus Sigismundi III cedendi Scultetiam in villa Rykow, Nobili Fedkoni Komarnicki Patri, in personae Vaseonis et Sienkonis filiorum datus, quam scultetiam cum taberna, molendino, emolumentisque, nec non torquatili, hortulanis sex, et porRyk tinuncula agri, obszair dicta, ad finem villao praedictae, noc non angulis Łazy dictis hiruszki kut ad hrobieszcze sitt. et sub hrobiszcze prat. Vataszczyny, inferius villae praedictae, cum facultate transferendi molendinum in locum meliorem, majorem videlicet aquae defluxum, flumini Ilnik dicti, aliisque pertinentiis, ad tenorom Hterarum originalium possidendam concodit, idem Sigismundus Augustus rex. Na str. 74 A 1578 die 12 Septembris. Leopoli. Privilegium Stephani regis, quo mediante Nobilis Vasko circa jus advitalitium villae Eykow una cum sex hortulanis inibi existentibus, cum portiuncula agri Obszar dicta, in fine villae praefatae, et hocus que ad rivulum Mały Żarubański dictum, ad montem Szedrykowska dictum ex una, et rivulum Dawidów parte ab altera oonservatur. A 1567, feria secunda post Dominicam Bogationum. Petricoviae in Oomitiis. Poponatum Sigismundus Augustus Providi Michałkonis, in villa Rykow Sculteti Titio videlicet, Steozkonido cruda radice erigendi dat. Q, uem circa administrationem ejusdum, cum uno laneo agri, ac pratis, Secundum proportionem dicti lanei, salvis oneribus publicis manutenot. Na str. 17 A. 1578 die 27 Septembris. Premisliae. Consenaus Stephani regis Nobili Hrickoni Ilnicki Uczyłowicz eximendi advocatiam in vülis Ilnik, Rykow etc. de manibus quorumvis possossorum, eandemque oum filio Romano, jure advitali posaidendi datus. Własn, więk, obecnie ma roli or. 53, łąk i ogr. 56, pastw. 39, łasu 728 mr. ; wł. mn. roii or. 347, łąk i ogr. 85, pastw. 150 mr. W r. 1880 było 43 dm. , 228 mk. w gm. ; 222 obrz. gr. kat. a narodowości rusińskiej, 6 wyzn. izrael, a narodowości niemieckiej. Par. gr. kat. w Bachnowatem. We wsi cerkiew p. w. św. Michała. 3. R. , wś, pow. złoczowski, 13 klm. na płd. wschód od Złoczowa, 5 klm. od przyst, kol i urz. pocz. w Płuhowie. Na płn leży Strutyn i Zarwanica, na wschód Płuhów i Sławna, na płd. wsch. Pleśniany, na płd. i płd. zach. Krasnosielce, na zach. Snowicz. Wieś leży w dorzeczu Dniestru za pośrednictwem Strypy. Na płn. zach. wsi powstaje na płd wtoku Woroniaków w lesie Szczurewo t. zw. Mała Strypa i płynie na pld. wsoh, do Sławny rowem Koubani. Zabudowania wiejskie leżą w środku obszaru, przy gościńcu złoczowokobrzeżańskim. Wznies, sięga 422 uit. na granioy zach. Na płd. zach. wzgórze Ryków 419 mt. . Własn. więk. ma roii or. 681, łąk i ogr. 93, pastw. 14, lasu 734 mr. ; wł. mn. roii or. 1088, łąki ogr. 145, pastw. 12, łasu 108 mr. W r. 1880 było 115 dm, , 693 mk. w gm. , 7 dm. , 55 mk. na obsz. dwor. ; 20 rzym. kat. , 694 gr. kat. , 34 izrael. ; 58 Polaków, 690 Rusinów; umiejących czytać 91. Par. rz. kat. Ryksztynie Rylsk Rylowa Rylki Ryliszki Ryle Rylanda Rykszyny Rykszyn Rykowicze w Pomorsianach, gr. kat. w miejscu, dek. zło czowski. Do par. należą Krasnosielce. We wsi jest cerkiew p. w. Zmartwychwstania Chr. P. , szkoła etat. jednokl, od r. 1856 z wykładem rusińskim, kasa gm. poz. z kapit. 121 złr. , gorzelnia, folwark Źtoby i karcz ma Ohanówka. Niegdyś stał tu zamek, z którego pozostałe ruiny zowie lud Horo dyszcze. Zburzony przez Tatarów za Jana Kazimierza Sokalski, Rys geogr. statyst. okr. szkoln. złoczowskiego, Złoczów, 1885, str. 171. Lu. Dz. Rykowicze, wś, dobra i folw. , pow. kobryński, w 1 okr. poL, gm. Rogoźna, o 13 w. od Kobrynia. Własność Ostrowskiej i w części Maleszowskiej. Rykowiec, maj. chełm, na Warmii Polskiej, pow. olsztyński, na zrębie północnym lasów olsztyńskich, st. pocz. , tel. i kol. w Olsztynie; 3 dm. , 24 mk. , 114 ha. Ad N Rykówką, rzka, ma początek w pow. koneckim, na płd. Przysuchy, płynie w kierunku płn. wschodnim pod Borkowicami, wchodzi w pow. radomski, płynie pod Bykowem i poniżej Kłodna wpada z praw. brzegu do Radomki. Pod Rykowem przyjmuje z praw. brzegu Jabłonicę. Długa przeszło 15 w. Ryksa, rzka w pow. płockim pod wsią Borzen ob. . Ryskow, 08. młyn. , pow. skierniewicki, gm. Doleck, par. Jeruzal. Ma 60 mr. ; założona w 1864 r. Por. Chełmce. Ryksztynie wś na lewym brzegu Wilii, pow. kowieński, poniżej Kormiałowa. W spisie urzęd, niepomieszczona. Rykszyn mylnie, ob. Boleszyn, Rykszyny, dobra, pow, newelski, w 3 okr. pok. do spraw włośc; gmina Rykszyny, obejmowała w 1863 r. 634 dusz rewiz. Rykun, kol. , pow. kijowski, w 1 okr. poL, gm. Dymer, o 43 w. od Kijowa a 4 w. na płd. zchd od Dymera, ma 713 mk. Założona w 1853 r. przezzarząd dóbr państwa, celem osadzenia żydów rolników, którym pierwotnie wydzielono 11 działów, po 6 dzies, każdy, wybornej gleby. Pomimo to mieszkańcy zaj mują się przeważnie handlem z okolicznymi włościanami i eksploatacyą lasów. Znajdują się tu dwie licho cegielnie i do 40 osad. Ko loniści mają 271 dzies, ziemi, z której płacą czynszu 110 rs. 62 kop. J. Krz, Rylanda, folw. , pow. kowieński, w 3 okr. poL, o 60 w. od Kowna. Ryle al. Ęjrymajcie, jezioro w pow. poniewieskim, pomiędzy mkiem Szadowem a Radziwiliszkami, o 1 w. od dr. pocztowej, ma 1 1 2 w. długości i 1 4 w. szerokości. Przepływa przez nie rzka Jeziorka, prawy dopływ rz. Muszy. Ryle, wś, pow. rossieński, gm. i par. Szydłów, o 13 w. od Rossień. Ryle, ob. Ryłła. Ryliszki 1. wś nad rzką Romany, pow. lidzki, w 2 okr. poL, gm. Koniawa, okr. wiej ski i dobra, Kamińskich, Czepieluny, o 8 w. od gminy, 52 w. od Lidy a 19 w. od Ejszyszek, ma 6 dm. , 33 mk. kat. 15 dusz rewiz. . 2. R, . zaśc. nad pot. Łaukinis, pow. swięciański, w 2 okr. poL, gm. Kukuciszki, okr. wiejski i dobra skarbowe Puczkarzyszki, o 6 1 2 w. od gminy a 43 1 2 w. od Święcian, ma 2 dm. , 17 mk. kat. w 1864 r. 10 dusz rewiz. . 3. R. , wś i dobra, pow. trocki, w 4 okr. poL, gm. Merecz, okr. wiejski Nieciosy, o 10 w. od gminy a 100 w. od Trok. Folw. ma 1 dm. , 14 mk. kat. , wś zaś U dm. i 69 mk. t. wyz. w 1864 r. 31 dusz rewiz. ; własność Szachnów. 4. R. , wś, pow. nowoaleksandrow ski, w 1 okr. poL, o 53 w. od Nowoaleksan drowska. J. Krz. Rylki, wś nad rzką Kojdanowa, pow. wilejski, w 3 okr. poL, gm. Mańkowicze, okr. wiejski i dobra Tyzenbauzów, Smycz, o 18 w. od gminy a 76 w. od Wilejki, przy b. drodze poczt. połockiej, ma 3 dm. , 29 mk. Rylowa, wś w pow. brzeskim, par. rzym. kat. w Szczurowy. Leży w równinie nadwi ślańskiej, nad dopływem Uszwi z praw. brze gu, na płd. wschód od Szczurowy 3 klm. . Składa się z 86 dm. i 410 mk. ; 395 rz. kat. i 15 izrael. Pos. więk. attyn. Szczurowy ma 75 mr. roii, 3 mr. łąk i 2 mr. past. ; pos. mn. 223 mr. roii, 14 mr. łąk i 94 mr. past. Gra niczy na płn. z folw. Włoszynem, Szczurowa i Dołęga, na wschód z Wróblówką, na zach. i płd. z Niedzieliskiem. Mac. Ryjówka, niem. Ruellenhaeuser, os. w obr. gm. Glinki, Glemkau, w pow. karniowskim, składa się z 7 dm. i 58 mk. Br. G. Rylsk, Rylska al. Źródliska rzka w pow. rawskim, ma początek pod Wymsłowem, na płd. Biały, płynie w kierunku zach. płd. przez wsie Bylslt Wielki i Mały, Niemgłowy, Goł ki. Tu przybiera kierunek zach. półn. , płynie pod Osowicą, Bogusławkiem, Głuchówkieni i w Rawie wpada z praw. brzegu do Rawki. Długa 21 w. J. Bliz. Rylsk 1. Mały, wś i fol. nad rz. t. n. , pow. rawski, gm. Regnów, par. Cielądz; wś ma 12 dm. , 138 mk. , foL 6 dm. , 76 mk. W 1827 r. było 17 dm. , 148 mk. Dobra R. Mały składały się w 1866 r. z fol. R. i Parchle, rozl. domin. mr. 1566 gr. or. i ogr. mr. 806, łąk mr. 145, past. mr. 53, łasu mr. 510, zarośli mr. 21, nieuż. mr. 31. Wskład dóbr wchodziły poprzednio wś R. Mały os. 25, z gr. mr. 226; wś Wólka Strońska os. 8, z gr. mr. 248; wś Zuski os. 9, z gr. mr. 295. 2. R. Duży al. Eylsko Wielkie wś i fol. , pow. rawski, gm. Ryksa Rykówką Rykowiec Rykowicze Regnów, par. Biała, odl. 14 w. od Rawy wś ma 29 dm. , 246 mk. , folw. 6 dm. , 88 mk. W 1827 r. było 33 dm, , 267 mk. Dobra R. Wielkie składały się w 1885 r. z folw. R. Wielkie i Sławków, rozl. mr. 1319 folw, R Wielkie gr. or. i ogr. mr. 646, łąk mr. mr. 67, nieuż. mr. 28; bud. mur. 6, z drzewa 6; folw. Sławków gr. or. i ogr. mr. 453, łąk mr. 72, łasu mr. 39, nieuż. mr. 14; bud. z drzewa 5. Wś R. Wielki os. 42, z gr mr. 321; wś Sław ków os. 19, z gr. mr 84. Br. Ch Rylsk, mto pow. gub. kurskiej, przy ujściu rzki Ryło do Sejmu, pod 51, 34 płn. szer. a 52, 21 wschod, dług. , na trakcie poczt. głuchowskim, o 125 w. na płd. zach. od Kurska, ma 1260 dm. , przeważnie drewnianych, 10, 616 mk. , 12 cerkwi prawosŁ, 1 rozkolnicza, męzki Nikołajewski, szkoła powiatowa i parafialna, 117 sklepów, 684 rzemieślników 265 majstrów, 29 nieznacznych fabryk; znaczny handel zbożem, konopią, olejem lconopnym, sadłem, miodem i woskiem oraz wyrobami żelaznemi, głównie kosami. Do mka należą dwie słobody Podmonastyrna i Nikołajewska. Targi odbywają się co poniedziałek i czwartek, jarmarki zaś dwa razy do roku w dziesiąty piątek po Wielkiej nocy i d. 8 lipca. Jest to dawna osada, podług mniemania niektórych badaczy główna siedziba Siewierzan, pamiątką po których pozostały rozsypane po powiecie horodyszcza i kurchany. W latopisach R. występuje pod 1152 r. jako wchodzący w skład ks. nowogródsiewierskiego. Następnie przez czas jakiś był stolicą udzielnego księztwa, poczem pod koniec XIII albo na początku XIV w. był przyłączony do w. ks. litewskiego. W końcu XV w. R. został nadany Iwanowi Szemiace, syn którego Wasili w 1500 r. poddał się w. ks. moskiewskiemu Iwanowi III, Jako ważny punkt strategiczny mto odgrywało rolę w wojnach z Litwą i Tatarami Krymskiemi oraz za czasów Samozwańców. W 1708 r. przyłączony do gub. kijowskiej, w 1732 r. do gub. biełogorodzkiej, został w 1779 r. mtem pow. namiestnictwa a w 1797 r. gub. kurskiej. Rylski powiat, zajmujący zachodnią częśó gub. kurskiej, ma na przestrzeni 2496 w. kw. 118, 593 mk. w 1867 r. . Powierzchnia przedstawia równinę, opadającą na zachód ku gub. czernihowskiej. We wschodniej części, leżącej po lewym brzegu rz. Sejmu, spotykają się wyniosłości dochodzące do 760 st. bez w. wys. Glebę przeważnie stanowi czarnoziem, miejscami tylko występuje piasek, glinka i krzemień. Urwiska nadbrzeżne obfitują w kredę, wypalaną na wapno. Cały obszar powiatu zroszony jest przez Sejm dopł. Desny Dnieprowej z jego nieznacznemi dopływami, jak Grań, Tołpinka, Krepna, Snagost, Swapa. Lasy zajmują około 20 ogólnej przestrzem. Mieszkańcy zajmują się przeważnie rolni ctwem i uprawą konopi. Przemysł fabryczny słabo rozwinięty; w 1869 r, znajdowało się w powiecie 5 gorzelni, 2 cukrownie, 1 fabry ka sukna, 3 cegielnie, 1 fabryka kafli i 1 wa pielnia. W 1859 r. było tu wogóle 214 miejsc zamieszkałych 4 słobody, 5 słobódek, 57 siół, 124 wsi i 24 chutorów. Najważniejsze jar marki w Hłuszkowie d. 6 sierpnia i 24 listo pada. J. Krz, Ryłła al. Ryle, niem. Rilla, leśn. lcról, pow. kościerski, st. p. i par. kat. Pogódki, 391 ha 370 lasu, 16 roii or. . W 1885 r. 1 dm. , 6 mk. , 2 kat. , 4 ew. Dawniej było to pustkowie, na leżące do klucza pogódzkiego, będące własno ścią cystersów w Peplinie. E. 1772, d. 10 czerwca dał administrator klucza pogódzkiego, ksiądz Eustachy, Adamowi Brzesce Ryle na 3 lata za 322 zł. 19 gr. , 4 kapłony, 2 gęsi i 4 mędie jaj rocznie. Zamiast regularnej kontrybucyi miał dzierżawca na rok 9 zŁ pła cić ob. Opactwo peplińskie p. kś. Kujota, str. 357. Kś. Fr. Bylowce, wś włośc, pow. lidzki, ob. Łowczyłowicze, Ryłowice, rzka w pow. włodzimierskim, prawy dopływ rz. Łuhu pr. dopł. Bugu, płynie pod Włodzimierzem. Rytowice, w XVI w. Riłowicze, wś i fol. pow. sandomierski, gm. Klimontów, par. Ko przywnica, odl. od Sandomierza 14 w. , ma 11 dm. , 71 mk. W 1827 r. było 8 dm. , 38 mk. , par. Chobrzany. Fol R. w 1885 r. rozl mr. 178 gr. orn. i ogr. mr. 157, łąk mr. 10, past. mr. 5, nieuż. mr. 6; bud. z drzewa 7. Wś R. os. 10, z gr. mr. 52. W 1578 r. wś R. , w par. Chobrzany, własność Stanisława NiedźwiedzIdego, miała 2 zagr. , 2 komor. Pawiński, Małop. , 171. Br. CL Rylowice, dobra, pow. owrucki, przy końcu XVIII w. wraz z dobrami Michałowice były własnością Ignacego Leonarda Steckiego Złota ks. , X, 9. Rylowicze 1. wś nad rz. Ippą, na południowym krańcu pow. bobrujskiego, przy granicy pow. rzeczyckiego, w 2 okr. poL paryckim, gm ozarycka, ma 29 osad pełnonadziałowych, miejscowość poleska. 2. R. , wś i fol. nad rz. Ptyczem, pow. bobrujski, w 3 okr. pol. i par. kat, hłuskiej. Wś ma 15 osad; folw. , dość dawna własność szlacheckiej rodziny Tyszkiewiczów, 30 1 2 włók, grunta lekkie, łąk obfitość, rybołówstwo znaczne. 3. R. , wś nad bezim. dopł. rzki Filipówki, pow. piński, w 2 okr. pol. lubieszewskim, gm, Brodnica, w pobliżu linii dr. żeL brzeskopińskiej, ma 5 osad, 32 mk. Własność Kurzenieckiego. Rylowiec aL Rydlowiec, folw. w Dęborzynie, pow. pilzneński, 3 dm. , 21 mk. Br. G, Rylsk Rylski Rylsk Ryłła Ryłowice Rylowice Rylowicze Rylowiec Rymaldziszki Rym Rymajcie Rymanów Rytówka, wś, pow. zasławski, na pograniczu pow. nowogradwołyńskiego, na płn. wsch. od mka Sudyłkowa. Rym, fol. nad strugą t. n. , pow. oszmiański, w 3 okr. poL, o 47 w. od Oszmiany a 37 w. od Dziewieniszek, ma 7 mk. katol. A. T. Rym, ob. Rzym. Rymacza, wś, pow. włodzimierski, okr. pol. lubomelski, gm. R. , o 9 w. od Dorohuska, o l0 1 2 od Lubomli, przy linii dr. żel. nadwiślańskiej. Wchodziła niegdyś w skład sstwa lubomelskiego. Rymajcie, fol. , pow. poniewieski, w 2 okr. poL, o 29 w. od Poniewieża. Rymaldziszki, wś rząd. nad Miadziołką, pow. święciański, w 3 okr. pol. , gm. Hoduciszki, okr. wiejski Rokity, o 49 w. od Święcian, ma 15 dm. , 120 mk. katol, w 1864 r. 35 dusz rewiz. , Rymale, wś, pow. telszewski, w 1 okr. poL, o 26 w. od Telsz. Rymanów, miasto w pow. sanockim, nad rzką Tabą Morawą al. Murawą, lew. dopł. Wisłoka. Składa się z 332 domów. Zbudowane na wzgórku, odnodze Suchej góry, należącej do lesistego pasma idącego od Jasiela koło Dukli w kierunku płd. wschod, ku Bukowsku. Wzgórze, na którem stoi R. , opada stromo ku północy, wschodowi i zachodowi. Najbliższa stacya dr. żel. w Posadzie Niżnej 32 klm. od Zagórza a 113 klm. od Nowego Sącza. Ku południowi tworzy wzgórze zaklęśnięcie, tak, że miasto na osobnem zupełnie pagórku stoi. Poza wklęśnięciem wznosi się łyse wzniesienie, na którem stoi kaplica, zwana Kalwaryą. Równina przed miastem, od północy wznies. 327 mt. , miasto w szczycie wzgórza 352 mt. , góra Kalwarya 413 mt. npm. Środek miasta zajmuje czworoboczny rynek, zabudowany drewnianymi domami z dużemi bramami i podsieniami i siedmioma piętrowemi kamieniczkami. Z rynku prowadzą ciasne żwirowane uliczki Najważniejsza i najszersza wiedzie do stacyi kolei na północ, inna na południe w dolinę Taby, która w tem miejscu płynie wązkim korytem i tworzy zagięcia. Wązka uliczka z rynku na zachód prowadzi do kościoła paraf. Kościół jest obszerną budową, z wysoką czworoboczną wieżą zegarową, nad wielkiemi drzwiami. Pochodzi z r. 1780 i niema wyraźnego stylu. Wybudował go w miejsce zniszczonego pożarem, Jan Kanty Ossoliński, woj. wołyński, który złożywszy swą godność wr. 1775, osiadł tu w swych dobrach a po śmierci 1780 r. złożony został w krypcie tego kościoła w pięknym sarkofagu. Nad bramą kościoła są wykute z kamienia insygnia biskupie i herb Topor. W prezbiteryum i nawie znajduje się 5 ołtarzy, a 2 w bocznych kaplicach. W tylnej ścianie pomnik Jana Sienińskiego, kaszt, halickiego w Słucku 1580 r, , i jego żony Zofii z Paniowa. Sieniński był protestantem. Piętrowy pomnik, przypominający nagrobki Sieniawskich w Brzeżanach, otaczają kolumny doryckie z czerwonego marmuru, podtrzymujące architraw biały alabastrowy. W niszy tym sposobem utworzonej znajduje się pomnik rycerza w zbroi w postawie leżącej, pod nim znowu biały alabastrowy przedział i nisza z kolosem kobiety w stroju żałobnym XVI w. , u spodu znów białe tablice i wizezunki innych członków rodziny 5 synów i 8 córek. Te białe tablice pokrywają napisy polskie. U góry pomnika czytamy Tu leży urodzony Wielmożny Pan Jan Sienieński z Sienna kasztelan Halicki we spółek z Wielmożną Panią z małżonką swoją Zofią Sienieńską Spaniowa czórka niegdy Wielmożnego Pana Jerzego Paniowskiego, starosty Żydaczowskiego i ze wszystkiem potomstwem swem, z synami Zbigniewem, Janem, Łukaszem, Samuelem i Mikołajem a z córkami Anna z Siennów małżonka urodzonego pana Krzysztoforeckiego Spilcze Zofią, Katarzyną, Helźbietą, i drugą Zofią, Barbarą, Reginą i Cecylią. W tenże Wielmożny Pan Jan z Sienna zasnął w Panu jadąc na wojnę do Moskwy w Sluczku ksxierncileim Słuczkiei siostry swej biskiej roku 1580 dnia 1 Sierpnia lata od narodzenia jego 48. Na innych tablicach mieszczą się dwa napisy wierszem polskim i wyryty wiersz Reja Na groby. Kaplica na górze Kalwaryi posiada obrazy stare, na płótnie malowane, P. Jezusa w Ogrójcu i P. Jezusa przed Piłatem, przechowywane do r. 1870 w kościele parafialnym. Na kaplicy jest r. 1784, prawdopodobnie została wymurowaną przez Ossolińskich. Miasto ma 332 dm. , gęsto zabudowanych, stąd częstym ulega pożarom. Według statystyki Rutowskiego trudni się ludność chrześciańska kamieniarstwem jako przemysłem domowym; kamienie młyńskie tu wyrabiane mają odbyt w okolicznych powiatach. Dwaj garncarze, kilku murarzy, kilku rzeźników i masarzy przedstawiają ubogi przemysł osady. Szkoła snycerska, założona staraniem Anny z Działyńskich hr. Potockiej, liie utrzymała się po cofnięciu zasiłku przez sejm Wytworzyła ona kilku uzdolnionych pracowników, których wyroby mają zbyt w zakładzie kąpielowym. Wmieście jest apteka, dwóch lekarzy, sąd powiatowy, poczta z urz. tel. i szkoła ludowa 3 klasowa. Urzędu gminnego niema, zarządza gminą przełożony z radą. Prócz targów tygodniowych cztery jarmarki roczne. Ludność składa się z 3264 głów 1538 męż. , 1726 kob. , 1824 rz. kat. , 44 gr. kat. , 5 akat, i 1391 izr. Za Tabą, na płd. od mta stoją zabudowania Ryłówka większej posiadłości hr. Potockich. Przebywa tam 30 osób 21 rz. kat. i 9 gr. kat. . Obszar więk. pos. wynosi 58 mr. roli, 204 mr. łąk i ogr. i 53 mr. past. ; obszar mn. pos. 116 mr. roii, 22 mr. łąk i 17 mr. past. Według wizytacyi biskupa Sierakowskiego i biskupa Denhoffa, miała tu istnieć pierwotnie osada Lassel lub Laslaw, założona w polowie XIV w. przez Sobiesława Oleśnickiego. Przyjmuje to i Siarczyński Słow. geogr. , rkp. Ossol. , nr. 1826, podając bałamutny wywód nazwy miasta. Akta grod. sanoc. wymieniają w 1443 r. R. jako miasto. Droga poprowadzona z miasta na południe doliną Taby a dalej Bielczy przez wąwóz Węgliski na Węgry, zwana była dawniej Tia germanica, co wskazuje, że R. a moze tylko okoliczne osady miał ludność niemiecką. Istotnie spotykamy w aktach nazwy takie jak Nicei Schindler A. Gr. sanockie, str. 219, r. 1443, Wyl Wilhelm procurator Rymanoviensis 1444 r. , 240. Niemieckie nazwy świadków spotykamy w licznych procesach właścicieli Rymanowa właściwie z Sienna Sienińskich, mianowice Katarzyny, wojew, sandomirskiej, z bisk. przemyskiem o granice. Akta grodzkie nie wspominają o parafii. Akta wizyt. bisk. przypisują założenie takowej Sobiesławowi lub Dobiesławowi Sienińskiemu w r. 1412. Niewiadomo skąd zaczerpnął Siarczyński wiadomość, że 1402 r. nadał Jagiełło szewcom przywilej na utworzenie cechu za to, że mu pomogli wyciągnąć wozy, które w pobliżu uwięzły. Zarazem miał król zaprowadzić jarmarki na płótno, bydło i wino węgierskie. Pewną jest rzeczą, ze w 1503 ustanowił król Aleksander jarmark na św. Aleksy. Przywilej głosi wynagradzając zasługi i udowodnioną wierność Wiktoryna z Sienna, którego w naszych i Rzpltej sprawach do Ojca św. wysłaliśmy, pozwalamy mu w mieście jego dziedzicznem Rimanow, w ziemi sanockiej leżącem, pobierać targowe i jarmarczne, nic zgoła nie wyłączając z tego, coby nam z prawa lub zwyczaju przypadło. W przywileju z r. 1506 powiada tenże król gdy dworzanin nasz Wiktoryn z Sienna znaczne poniósł wydatki w podróży do Rzymu, którą z oznajmieniem stolicy apostolskiej naszego posłuszeństwa z świetnym orszakiem rycerstwa zaszczytnie odbył in apparatu militari splendide et lionorifice peregit ustanawiamy w mieście jego dziedzicznem Rimanów cło i pozwalamy mu takowe wybierać Baliński, Star. PoL, II, 688. Gdy Wiktoryn Sieniński został kasztelanem małopolskim odstąpił mu król Zygmunt I połowy cła w Rymanowie 1521 r. , która przypadała skarbowi królewskiemu. W r. 1549 wyjednał u Zygmunta Augusta Zbigniew Sieniński czwarty jarmark. Nie długo potem 1551 oderwał się od kościoła katolickiego tutejszy proboszcz Ambroży Alemaus i głosił naukę Lutra, którą także przyjął Jan Sieniński i zamienił kościół na zbór w r. 1565. Zwrócił go dopiero katolikom Marcin ze Żmigrodu Stadnicki, kaszt, sanocki, w 1587 r. odziedziczywszy R. W tym czasie 1613 r. ustawą sejmową polecono prowadzić wina z Węgier drogą niemiecką na R. a biskup przemyski Maciej Pstrokoński 1601 1610 wytoczył proces żydom z R. o gwałcenie świąt i takowy wygrał przed trybunałem piotrkowskim. W 1619 r. Marcin Stadnicki uposażył na nowo parafię, zamieniając ją na prepozyturę. Było 3 prebendarzów i altarzysta przy ołtarzu P. Maryi, św. Anny i proboszcz różańcowy. Prócz tego przy bramie do Posady Niżnej był drewniany kościół św. Andrzeja. Te benefioia simplicia zostały zniesione w r. 1765. Ozy miasto było kiedy warownem nie wspominają żadne źródła a, także nie można się dopatrzeć nigdzie śladów. Być moze, że było jedynie częstokołem otoczone. Cellarius w swej Descriptio Poloniarum Amstelodami 1659, str. 339 wymienia tylko nazwę miasta, umieszczając je błędnie; in Poloniae maioris ot quidem Palatinatus cracoviensiö finibus. Parafia rz. kat. dyec. przemyska, dek. rymanowski obejmuje Benno, Głębokie, Ładzin, Posadę Wyżnią i Niźnią, Sieuiawę, Wróblik Królewski i Szlachecki i Zmysłówkę. Par. gr. kat. we Wróbliku Królewskim. Z R. pochodził uczony księgarz krakowski Michał Wechter około 1530 r. . Eymanowski zaklad kąpielowy leży o 3 klm. na płd. od miasta, nad Tabą a u stóp góry Zamczystej 570 mt. na wznies. 364 mt. Dolina rzeczki skręca się w pobliżu źródeł ku zachodowi i otacza je zewsząd. Źródła, nieróźniące się prawie składem od sąsiedniego Iwonicza, odkryto około 1878 r. Analizował je najprzód Tytus Sławik, a następnie dr. Weselski, prof. chemii w Wiedniu. Sekcya sanocka Tow. lekarzy galic, uznała 15 czerwca 1878 r. źródła te jako lecznicze, poozem p. T. Sławik, chemik technolog rozdzielił pierwotne źródło Celestyny przegrodami kamiennemi na trzy źródła Celestyny, Tytusa i Klaudyi. Wody ich różnią się tak ilościowo jak jakościowo. Proi uniw. lwowskiego Radziszewski w r. 1880 zbadał ponownie tutejsze wody. Woda ze wszystkich trzech źródeł okazała się przezroczystą, na powietrzu perełkującą, smak przyjemny, orzeźwiający, po wydzieleniu bezwodnika węglowego przybiera reakeyę alkaliczną i w butelkach nawet po długim czasie nie ulega zmianie, gdyż posiada nieznaczną ilośó ciał organicznych i siarkanów. Obfitość przypływu wody okazała się znacssną, na godzinę Rymanów Rymawa Rymanowice Rymar Rymarówka Rymarska Sobota Rymasze Rymaszewski Rymaszyszki Rymcele Rymdaugie Rymdejki Rymdowgie Rymdziuny Rymejki Rymejkiszki bowiem dostarcza źródło Celestyny 48, Tytusa 24, Klaudyi 24 a dwa otwory w głównem ocembrowaniu po 12 tysięcy litrów, czyli razem 120 tysięcy litrów. Rozbiór prof. Radziszewskiego wykazał w 10, 000 częściach wody jako główno stałe składniki chlorek sodowy 60, dwuwęglan sodowy 13, 14 do 13, 30, dwuwęglan wapienny 6, 43 do 6, 75, dwuwęglan magnowy 1, 45 do 1, 75 i chlorek potasowy 0, 85 do 1, 12, bezwodnik węglany 7, 27 do 7 94. Stała temperatura wody gazem przesyconej, smaku kwaśnożelazistego, jest 9 Cels. Zakład chociaż z małemi środkami otworzony, powiększa się co roku, ściąga osoby skrofuliczne i anemiczne, najczęściej kobiety i dzieci. Domy dla gości drewniane, czyste i przyjemne, łazienki dość wygodne, pobyt tani; ceny mieszkań wynoszą od 30 centów do 2 złr. dziennie; kąpiele po 40, 50 i 70 cnt. a dla dzieci połowę. Sezon kąpielowy dzieli się na 3 części od 1 czerwca do 1 lipca, od 1 lipca do 15 sierpnia i od 15 sierpnia do końca września. W 1881 r. zbudowano kurhaus i rozpoczęto budowę kaplicy i koszar dla kolonii wakacyjnej. Liczba gości w r. 1886 wynosiła 1000 osób. Do uprzyjemnienia pobytu służą spacery w lasach szpilkowych, zimne kąpiele w Tabie, wycieczki do Iwonicza, Krosna, Dukli i do zamku odrzykońsldego. Wyrabiana sól rymanowska zyskała uznanie na licznych wystawach. Kolonia lecznicza wakacyjna dla ubogich dzieci, utrzymywana ze składek, zostaje pod opieką nauczycieli i nauczycielek, poświęcających czas i trud bezinteresownie w czasie wakacyi. Nadzór nad nią ma komitet, którego sekretarzem jest prof. dr. Józef Źuliński we Lwowie. Kolonia otrzymuje od właścicielki zakładu Anny z hr. Działyńskich hr. Potockiej prócz znacznej pomocy materyalnej, bezpłatne kąpiele i drzewo dla kuchni. Mac, Rymanowice al. Rymanowicz, niem. Rimanowitz, wyb. do Nowego Wietca, pow. kościerski; 2 dm. , 18 mk. Rymar, zaśc. nad rzką Wieśnianką, dopł. Usiaży, pow. miński, w gm. ostrożyckohoro dcckiej, ma 3 osady; grunta szczerkowe, uro dzajne, łąki dobre. A. Jel. Rymarówka, karczma w Biskupicach, po wiecie wielickim. Br, O, Rymarska Sobota, węg. RimaSzombath, niem. GrossSteffelsdorf, miasteczko w hr. goemoerskiem, nad rz. llymawą, st. węg. kolei płn. , st. p. i tel. , kość. par. kat. , dwie parafie ewang. , handel zbożem, słoniną, winem, tytuniem, woskiem, miodem i bydłem, ożywione jarmarki i targi, wyrób kościanych fajek, 4664 mk. Rymasze 1. wś, pow. dzisieński, w 2 okr. poL, gm. Bohiń, okr. wiejski Domasze, o 18 Słownlk geograficzny T. X. Zeszyt 110, w. od gminy a 108 w. od Dzisny, ma 4 dm. , 73 mk. katol, w 1864 r. 24 dusz rewiz. . 2. R. , wś nad potokiem, pow. święciański, w 2 okr. pol. , gm. , okr. wiejski i dobra, Zej fertów, Zabłociszki, o 2 w. od gminy a 14 w. od Święcian, ma 8 dm. , 62 mk. kat. w 1864 r. 25 dusz rewiz. . 3. R. al. Rymosze, wś i fol. , pow. słucki, w 3 okr. pol. kopylskim, par. kat. do 1865 r. Bobownia, obecnie Kopyl, gm. Teladowicze, przy gośc. z Kopyla przez Bobownię do Świerznia. Wś ma 35 osad pełno nadziałowych; fol. , własnośc Bernowiczów, około 18 1 4 włók; grunta dobre szczerkowe, miejscowość małoleśna. A. Jel. Rymaszewski, fok, pow. nowogródzki, w 5 okr. pol. snowskim, gm. i par. kat. Dare wo, przy gościńcu z Darewa do Odachowszczyzny; miejscowość małoleśna, grunta uro dzajne. A. Jel. Rymaszyszki, wś, pow. władysławowski, gm. Swiatoszyn, par. Poniemoń, odl. od Władysławowa 44 w. , ma 3 dm. , 22 mk. W 1827 r. 3 dm. , 23 mk. Rymawa, węg. Rima, rzeka w hr. goemoer skiem Węg. , wypływa w okolicy Tysowiec węg. Tiszók, niem. Theissliolz; płynie na płd. przez Rymawską Brzozowe llimaBrezo i Rymawską Sobotę RimaSzombath, a potem na wschod; wpada od praw. brzegu do Słony dopł. Hornadu. Br. G. Rymcele, Ryncele, Rymtele, wś i fol. , pow. oszmiański, w 2 okr. pol. , gm. Bienica, okr. wiejski Zagórze Zagorje, o 7 w. od gminy a 42 w. od Oszmiany. Wś ma 5 dm. , 30 mk. prawosł, i 5 katol. , fol. zaś 1 dm. i 10 mk. mahom, w 1864 r. 19 dusz rewiz. ; należy do dóbr Deraki, Lebiedziów rodziny tatarskiej. Rymczajcie, wś, pow. telszewski, w 1 okr. pol. , o 46 w. od Telsz. Rymdaugie, Rymdowgie al. Rymdangen, dobra, pow. poniewieski, w 4 okr. pol. o 77 w. od Poniewieża. Rymdejki, wś, pow. szawelski, gm. Żagory, o 76 w. od Szawel. Rymdowgie, ob. Ruymdaugie, Rymdziuny 1. wś, pow. wileński, w 4 okr. pol, , gm. Worniany, okr. wiejski Gierwiaty, o 15 w. od gminy a 62 w. od Wilua, ma 3 dm. , 28 mk. kat. 13 dusz rewiz. ; nale ży do dóbr Gudzieniszki, IwaszkiewicziSw. 2. R. , wś, pow. szawelski, gm. Poszwityń, o 36 w. od Szawel. 3 R. , dwor i fol. , pow. wiłkomierski, gm. i par. Świadoście, o 60 w. od Wiłkomierza. J. Krz Rymejki 1. fol. , pow. szawelski, gm. Fodubis, o 27 w. od Szawel. 2. R. , wś, pow. wiłkomierski, gm. Żmujdki, o 12 w. od Wiłkomierza. Rymejkiszki, dobra, pow. telszewski, w 4 okr. pol. , o 26 w. od Telsz. Rymanowice Rymkuny Rymigie Rymiszki Rymki Rymkiany Rymkiszki Rymkowo Rymgajle Rymgajły Rymańce Rymiatowszczyzna Rymgajle 1. wś, pow. poniewieski, w 4 okr. pol. , o 56 w. od Poniewieża. 2. R. , wś i dobra, pow. telszewski, w 1 okr. pol, o 13 i 14 w. od Telsz. Rymgajły 1. wś, pow. kowieński, w 2 okr. pol. ejragolskim, o 68 w. od Kowna, 46 mk. , młyn wodny 1859. 2. R. , wś, pow. rossieński, par. betygolska. Rymańce, wś włośc, nad jez. Suwingis, pow. trocki, w 4 okr. poL, gm. Niedzingi, okr. wiejski Rymiańce, o 7 w. od gminy a 63 w. od Trok, ma 14 dm. , 127 mk. kat. i 5 żyd. w 1864 r. 50 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Daugi. W skład okr. wiejskiego wchodzą wsi R. , Arciuny, Bychowczyszki, Dworczany, Pokorsze i Suszczakolnia, w ogó le 118 dusz rewiz. b. włościan skarbowych i 86 włościan uwłaszczonych. J. Krz. Rymiatowszczyzna, wś, pow, wiłkomierski, wchodziła niegdyś w skład ststwa kurklewskiego ob. Kurkle, Rymie wś i fol. nad bezim. dopł. Wyni, pow. słucki, w 3 okr. pol. i par. kat. Kopyl, gm. Pociejki. Wś ma 30 osad; fol, własność niegdyś ks. Radziwiłłów, od lat trzydziestu przeszło dziedzictwo Okołowów, ma 65 włók. Grunta i łąki wyborne, sady owocowe. Była tu kaplica kat. , zamknięta po 1865 r. A. Jel. Rymiec al. Rymiecie, jezioro, w zlewie rzki Kirsny, o 6 w. na płn. wschód od os. Łoździe je, w pow. sejneńskim. Leży w dolinie rz, Kirsny, która przepływa przez jezioro; w stro nie zachodniej od jeziora średnie wznies, wy nosi około 560 st. npm. i wzrasta w miarę posuwania się ku zachodowi. Brzegi jeziora w części pagórkowate, częścią lesiste, niskie i podmokłe. Szerokość wynosi do 1 1 2 w. , długość taka sama; obszar dosięga 660 mr. Głębokość dochodzi podobno od 48 do 90 st. Wody obfitują w ryby. Na połudn, brzegu leży fol Rymieć. Br. Ch. Rymieć dl. Rymiecie, fol. i młyn, pow. sej neński, gm. Swiętojeziory, par. Łoździeje, odl od Sejn 34 w. , ma 1 dm. , 14 mk. W 1827 r. 2 dm. , 20 mk. Fol R. , w r. 1875 oddzielo ny od dóbr Kudry Mokszty, rozl. mr. 202 gr. or. i ogr. mr. 92, łąk mr. 104, nieuż. mr. 6; bud. z drzewa 3. Br. CL Rymigie, wś, pow. rossieński, gm, Kielmy, o 26 w. od Rossień. Rymiszki, wś i fol, pow. maryampolski, gm. Poniemoń, par. Pokojnie, odl od Maryampola 55 w. , ma 3 dm. , 12 mk. Rymiszki 1. zaśc, pow. poniewieski, w 1 okr. poL, o 21 w. od Poniewieża. 2. R. , wś, pow. poniewieski, w 2 okr. pol, o 23 w. od Poniewieża. 3. R. , dobra, pow. poniewieski, w 2 okr. pol, o 30 w. od Poniewieża. 4. R. , wś i zaśc, pow. wiłkomierski, gm. Ołoty, o 110 w, od Wiłkomierza, Rymki 1. wś, pow. dzisieński, w 2 okr. pol. , gm. Postawy, okr. wiejski Połów, o 34 w. od gminy, 36 dusz rewiz. ; własność hr. Przeździeckiej. Cerkiew p. w. Zwiastowania N. M. P. , wzniesiona w 1839 r. przez hr. Konstantego Tyzenhauzena. Par. prawosł, dekanatu błahoczynia głębockiego, ma 3951 wiernych. Szkółka parafialna. 2. R. , w spisie z r. 1866 Rytki, wś włośc, pow. lidzki, w 3 okr. poL, gm. i okr. wiejski Orla, o 58 w. od Lidy, ma 9 dm. , 99 mk. w 1864 r. 45 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Derażna. 3. R. , wś, pow. kowieński, w 4 okr. poL, o 35 w. od Kowna a 3 w. od Janowa, 30 dm. , 274 mk. rozkolników w 1859 r. , dom modlitwy starowierców. Starowiercy osiedli tu w XVIII w. ; dziedzice Kossakowscy udzielili im siedzib. Ztąd rozeszli się po okolicy. 4. R. , wś, pow. szawelski, gm. Podubis, o 24 w, od Szawel 5. R. , sioło, pow. horecki, na płd. zachód od miasteczka Dąbrowny. J. Krz, Rymki, dobra na polprus. Mazurach, pow. łecki, nad granicą pow. jańsborskiego, 4 klm. na zach. od st. p. Bajtkowa; 12 dm. , 71 mk. , 50 ha obszaru. Ad. N. Rymkiany al Rynkiany, wś włośc, pow. święciański, w 1 okr. poL, gm. Święciany, okr. wiejski i dobra skarbowe Mile, o 5 w. od gminy, ma 11 dm. , 122 mk. kat, i 4 mahom, w 1864 r. 38 dusz rewiz. . Rymkiszki 1. zaśc, pow. poniewieski, w 1 okr. poL, o 27 w. od Poniewieża. 2. R. , fol, pow. rossieński, gm. Konstantynowo, o 82 w. od Rossień. 3. R. , wś, pow. rossieński, gm. Rossienie, par. Widukle, o 10 w. od Rossień. 4. R. , wś, pow. szawelski, gm. Podubis, o 24 w. od Szawel 5. R. , dwor, pow. szawelski, gm. Skiemie, o 49 w. od Szawel Rymkowo, wś, pow. drysieński, parafia Rosica. Rymkuny 1. dobra, pow. poniewieski, w 2 okr. poL, o 58 w. od Poniewieża, 2. R. , wś, pow. poniewieski, w 3 okr. poL, o 28 w. od Poniewieźa. Rymkuszki, wś, pow. poniewieski, w 4 okr. poL, o 66 w. od. Poniewieża. Rymongajle, wś, pow. poniewieski, w 4 okr. pol, o 43 w. od Poniewieźa. Rymosze 1. wś nad rz. Gawią, pow. osz miański, w 3 okr. pol, gm. Dziewieniszki, okr. wiejski Stołgany, o 4 w. od gminy a 32 w. od Oszmiany, ma 7 dm. , 104 mk. kat. w 1864 r. 29 dusz rewiz. ; należy do dóbr Daubuciszki Umiastowskich. 2. R. , przys. , pow. wileński, w 5 okr. poL, gm. Ilino, okr. wiejski Turgiele, o 5 w. od gminy, 5 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarb. Puzyryszki 3. R. . ob. Rymasze. J. Krz, Rymotaugis, zaśc, pow. wileński, w 3 okr. pol, gm. Podbrzeź, okr, wiejski Glinci Rymotaugis Rymosze Rymongajle Rymkuszki Rymie Rymieć Rymgajle Rymtele Rymotowszczyzna Rymuńcie Rymszany Rymsze Rymszele Rymszeniąta Rymowe Karyczyńce szki, o 10 w. od gminy, 8 dusz rewiz. ; należy do dóbr Koniuchów, Dowgiałłów. Rymotowszczyzna, zaśc. na płd. krańcu pow. ihumeńskiego, w 1 okr. pol. i par. kat. uździeńskiej, gm. Puków, pomiędzy wsiami Bołhowicze i Petryłowo, ma 3 osady; grunta szczerkowe, urodzajne, lasu nie wiele. A. Jel, Rymowcy, wś, pow. bobrujski, w 4 okr. poL świsłockim, ma 34 osad pełnonadziało wych; lud oprócz rolnictwa trudni się pszczol nictwem w lasach. A. Jel. Rymowe Karyczyńce, wś, pow. latyczowski, ob. Karyczyńce Rymowe, Rymowicze, wś, pow. wyłkowyski, gm. Giże, par. Szumsk, odl. od Wyłkowyszek 16 w. , ma 6 dm. , 61 mk. W 1827 r. 7 dm. , 51 mk. , par. Wyłkowyszki. Ryniowicze, wś nad rzką Dunajem, pow. oszmiański, w 4 okr. poL, gm. Wiszniów, okr. wiejski Bogdanowo, o 6 w. od gminy a 28 w. od Oszmiany. W spisie 1864 r. podane w części skarbowej 21 dusz rewiz. , w części Michałowiczów 32 dusz rewiz. , w części Czechowiczów 5 dusz rewiz. , w części Osmólskich 18 dusz rewiz. W spisie z 1866 r. wymienione dwie wsi R. Wielkie mają 20 dm. i 207 mk. kat. , i R. Małe 8 dm. i 47 mk. tegoż wyzn. Rymowidziszki, wś rząd. , pow. wiłkomierski, par. Uszpole, niezamieszczona w spisie urzędowym. Rymszajcie 1. okolica, pow. rossieński, gm. Mankuny, o 8 w. od Rossień. 2. R. , wś, zaśc. i dobra, pow. telszewski, w 1 okr. poL, o 46 i 45 w. od Telsz. Rymszańce al. rymszany 1. wś nad pot. Jodoupis, pow. święciański, w 2 okr. poL, gm. Daugieliszki, okr. wiejski i dobra, Kamińskich, Przyjaźń, o 5 w. od gminy a 29 w. od Świę cian, ma 14 dm. , 118 mk. kat. 60 dusz rew. . 2. R. , wś, tamże, 4 dm. , 47 mk. kat. i 12 żyd. w 1864 r. 16 dusz rewiz. ; należy do dóbr Zytomont, Dawidsonów. J. Krz. Rymszany 1. al. Janowo, mko rząd. nad jez. Ilgie, pow. nowoaleksandrowski, w 1 okr. poL, gm. Rymszany, par. Dryświaty, o 28 w. od Nowoaleksandrowska odległe, otoczone jeziorami, które łączą się z sobą za pośrednictwem niewielkich strumieni. Ma 108 mk. , kościół filialny drewniany, p. w. św. Trójcy, wzniesiony w 1747 r. przez parafian, zarząd gminy, szkołę ludową w 1877 r. 62 dzieci. Gmina E. należy do 1 okr. pok. do spraw włośc, 1 okr. sądowego oraz 1 rewiru konskrypcyjnego, składa się z 3 okręgów wiejskich starostw, obejmujących 74 wsi, zamieszkałych przez 1565 włościan. 2. R. j wś. pow. nowoaleksandrowski, w 3 okr. poL, o 46 w. od Nowoaleksandrowska. 3. R. j zaśc, pow. nowoaleksandrowski, w 4 okr. poL, o 46 w. od Nowoaleksandrowska. 4. R, wś, pow. poniewieski, w 2 okr. poL, o 42 w. od Ponie wieża. 5. R. , wś przy ujściu Dowgiweny do Muszy, pow. szawelski, gm. Poszwityń, o 36 w. od szawel. 5. R. , wś, pow wiłkomier ski, gmina Ołoty, o 92 w. od Wiłkomierza. 7. R. , ob. Rymszańce, J. Krz. Rymsze 1. wś, pow. nowoaleksandrowski, w 5 okr. poL, o 113 w. od Nowoaleksandrowska. 2. R. , wś i dobra, pow. rossieński, gm. i par. Erźwiłek, o 32 w. od Rossień. 3. R. Kłopotynie, dobra, tamże, o 32 w. od Rossień. 4. R. , wś, pow. szawelski, gm. Podubis, o 23 w. od Szawel. 5. R. , wś, pow. szawelski, gm. Popielany, o 46 w. od Szawel. Rymszele, foL, pow. szawelski, gm. Gruździe, o 35 w. od Szawel. Rymszeniąta, zaśc. szlach, nad rz. Wilią, pow. święciański, w 4 okr. poL, o 54 w. od Święcian, 3 dm. , 19 mk. kat. ; prom na rzece Wilii. Rymszówka, mylnie Re nieszówka, wś i fol, nad rz. Wiedrec, prawym dopł. Dniepru, pow. rzeczycki, w 4 okr. pol. rzeczyckim, gm. Rówieńska Słoboda, o 10 w. od Rzeczycy. Wś ma 5 osad pełnonadziałowych, młyn; fol. , własność Obuchowiczów, około 8 włók. Oko lica z powodu przeprowadzenia tędy w 1885 r. drogi żeL z Pińska do Rzeczycy została skanalizowaną. A. Jel, Rymszyk, jez. w pow. nowoaleksandrowskim, na zacliód od jez. Szwogina. Rymszyki, wś, pow. szawelski, gm. Szawkiany, o 38 w. od Szawel. Rymszyszki 1. wś, pow. wileński, w 6 okr. poL, gm. Ilino, okr. wiejski Turgiele, o 7 w. od gminy, 25 dusz rewiz. ; należy do dóbr Merecz Julianowo, Kochanowskich. 2. R. , za ścianek szlach. , pow. wileński, w 1 okr. poL, o 34 w. od Wilna, 1 dm. , 11 mk. kat. 3. R. , dwor, pow. nowoaleksandrowski, w 5 okr. poL, o 115 w. od Nowoaleksandrowska. 4. R. , zaśc, pow. szawelski, gm. Szawlany, o 30 w. od Szawel. J. Krz. Rymtele, ob. Rymcele. Rymucie 1. wś i dobra, pow. wileński, w 2 okr. poL, gm. i okr. wiejski Szyrwinty, o 4 w. od gminy a 47 w. od Wilna. Fol. ma 1 dm. , 12 mk. kat. , wś zaś 9 dm. , 89 mk. t. wyzn. w spisie z 1864 r. podano tylko 7 dusz rewiz. ; własność wówczas Cieszejków. 2. R. , wś włośc, pow. wileński, w 3 okr. poL, o 61 w. od Wilna, ma 9 dm. , 13 mk. prawosł, i 100 kat. 3. R. , wś, pow. nowoale ksandrowski, w 3 okr. poL, o 61 w. od Nowo aleksandrowska. 4. H. , wś, pow. szawelski, gm. Podubis, o 24 w. od Szawel. 5. R. , oko lica, pow. telszewski, w 4 okr. poL, o 24 w. od Telsz. J. Krz. Rymuńcie, wś, pow, wilenski, w 1 okr. Rymszówka Rymszyk Rymszyki Rymszyszk Rymowcy Rymucie Rymotowszczyzna Rymowicze Rymowidziszki Rymszajcie Rymszańce Rymutowce Rymwidze Rymżeńcie Ryn pol. , gm. , okr. wiejski i dobra hr. Czapskich Malaty, o 7 w. od gminy, 43 dusz rewiz. Rymutowce Rymutewcy, wś, pow. grodzieński, w 3 okr. pol. , gm. bogorodzicka, o 41 W. od Grodna. Rymwidze, wś, pow. rossieński, par. kielmeńska. Rymżeńcie, u Buszyńskiego Rymżeny, wś, pow. rossieński, gm. aleksandrowska, par. Nowe miasto, o 105 w. od Rossień. Ryń, kol. i folw. , pow. nieszawski, gm. Wierzbie, par. Lubotyń, odl. 42 w. od Nie szawy, młyn wodny, 25 mk, 80 mr. włośc. W 1827 r. 5 dm. , 47 mk. , par. Mąkoszyn. Fol R. lit. A al. Drawiec rozl. 1882 r. mr. 171 gr. or. i ogr. mr. 120, łąk mr. 44, past. mr. 7; bud. mur. 8. Według reg, pob. pow. przedeokiego z r. 1557 wś R. , w par. Lubotyn, miała 5 zagr. Wś Ryn Osieczki, w par. Prze decz, miała pół łanu Pawiński, Wielkop. , II, 20 i 23. Br. Ch. Ryn, niem. Rhein, rzeczka w Warmii, w południowej części pow. reszelskiego, przy wsi t. n. W dalszym biegu zmienia swą nazwę na Zain ob. . Ryn 1. niem. Rhein, miasto na pol. prus. Mazurach, pow. lecki, o 20 klm. na płn. za chód od Lecu, połączone traktem bitym ze Sztyrlakiem st. kol. wsch. pruskiej. Wznies. 120 mt. npm. , w malowniczem położeniu, między jez. Ollof a jez, Ryńskiem i Tałtowskiem, łączącemi się z jez. Śniardwy. Mieszkańcy zdawna zajmowali się rybołówstwem. Inwentarz zamkowy z 1437 r. wylicza różne sprzęty rybackie, łodzie i łódki. Gdy w bieżącym wieku rozwinęła się żegluga na jeziorach mazurskich, założono w R. przystań i składy. Koleje żelazne przeszkodziły jednak dalszemu rozwojowi żeglugi. Pozostała przystań, ale ruch Handlowy zmniejsza się ciągle. Kiedy w r. 1865 parowiec Masovia, krążący po kanałach i jeziorach, rozbił się pod Rynem, sprowadzono na jego miejsce mały statek Guziankę, który potrzebom całkiem wystarcza. Żyzna gleba, w dolinach gliniastopiaszczysta, na wzgórzach gliniasta, sprzyja rozwojowi rolnictwa. Obszerne łąki nad brzegami jezior ułatwiają hodowlę bydła. Kwitnie teź hodowla koni. Dwie piły parowe obrabiają drzewo z rządowych lasów pow. jańsborskiego. Deski idą do Królewca, Gdańska, Szczecina i Hamburga. Do pomocy założono piłę filialną w Rastemborku. Inna znów fabryka wyrabia chodniki na podłogi. Miejscowy zakład poprawczy dla kobiet ma warsztaty tkackie, na wielką skalę prowadzone. Prócz tego jest fabryka powozów, młyn wodny, dwie farbiarnie, kilka gorzelni i cegielni w najbliźszem sąsiedztwie. St. poczt. i telegr, w miejscu. Poczta chodzi do Sztyrlaku, Mikołajek 1 Ządzborku. Parafia kat. w Ządzborku. od r. 1740 przyjeżdżali tu jezuici z świętej Lipki dla odprawiania nabożeństwa. Kościół par. ewang. w stylu ostrołukowym; sąd okręgowy w miejBcu, 152 dm. , 2289 mk. ew. , 352 ha. Część ludności około 25 jest polską. Krzyżacy z powodu obronnego położenia założyli tu r. 137 zamek, który w walkach z Litwinami ważną odgrywał rolę. W nim przebywała czas pewien żona Witoldowa z dziećmi, kiedy mąż sprzymierzył się z Krzyżakami. Ztąd wychodziły wyprawy na Witolda, gdy zerwał z Zakonem. Ważność grodu była powodem ustanowienia komturatu ryńskiego z kawałów odciętych z komturyi baldzkiej i brandenburskiej. Miał do niego należeć Rastemborg, Leunenberg, Szestno, Ryn, Barciany. Nastąpiło to przed r. 1393, w którym komturem ryńskim jest Konrad Wallenrod. W r. 1397 był komturem Jan z Sohoenfeldu. Komturat ryński miał tylko wojenny charakter, bo komturowie podatków nie pobierali i takowe po dawnemu płacono częścią komturowi baldzkiemu, częścią brandenburskiemu. Ci komturowie też wystawiają dokumenty na założenie różnych wsi w komturyi ryńskiej położonych. Dopiero znowu r. 1418 spotykamy w R. komtura Ulryka, który tego roku pobiera podatki, jak o tem świadczą książki gruntowe Zinse des Gebietes Rhein, które się dochowały; ta samodzielność trwała podobno do r. 1422. W r. 1426, o ile się zdaje, komturyę zniesiono a zostawiono tylko wójta. Nie wszystkie jednak obwody, do komturyi ryńskiej należące, wróciły do dawnych komturów; tylko Barciany odebrał komtur baldzki, Szestno brandenburski. Trzy pozostałe Rastembork. Leunenburg i Ryn, a także i Ełk, zostawiono pod bezpośrednią władzę w. mistrza, który odbierał podatki po części na swe osobiste potrzeby. Administracyą zajmowali się wójtowie mieszkający w Rastemborku, Rynie i Ełku; oni to wydawali dokumenty fundacyjne. Ze znanych aktów tylko jeden pochodzi z końca XIV w. , wszystkie inne z XV lub późniejsze. Najstarszą wsią dannicką były Nakomiady, na połowie drogi z R. do Rastemborku leżące, juz w 1392 i 1396 na 70 włókach założone. Drugą wś dannicką Orzysz fundował w. mistrz Konrad v. Erlichshausen r. 1443. Sołtysem był Polak Wawrzyn, który za założenie wsi nie tylko 4 włóki wolno, ale jeszcze włośó wolną Sumki otrzymał. Trzecia Guty pierwotnie Gussepilka, nad jez. śniardwy, założona 1450 r. Wszystkie otrzymały prawo chełmińskie z 10letnią wolnością od tłoki. Podatek ze wszystkich wynosił pół grzywny i 2 kurczaki od włóki; prócz tego płużnego 1 kor. pszenicy i 1 kor. Rymutowce żyta od pługa. Pomyślniej rozwijała się klasa ziemian kleine freie, posiadających włóki na prawie pruskiem, chełmińskiem lub magdeburskiem. Na prawie pruskiem siedzieli ziemianie w r. 1399 i 1400 w Salpiku, posiadający po 4, 5, 6 włók, w r. 1416 w Głąbowie; na magdeburskiem w r. 1415 w Wejdykach, między którymi wyraźnie wymieniony Marek Polak, około r. 1440 Jan Milewski w Zalecu; na chełmińskiem w r. 1416 w Orlu i Dąbrówce, r. 1427 w Sądrach, r. 1435 w Cudnochach, r. 1437 w Grzegorzowie i Jorze Jan, Mikołaj, Jakub, Stanisław, Polacy, ob. Toepp. , Masur. , pg. 118, r. 1440 w AltFastzeu. Ogółem było 43 wolnych ziemian na prawie chełm. , magd. i pruskiem 1439 r. . W tym czasie tylko części wójtowstwa na północ i zachód od jeziór Ryńskiego i Tałtowskiego leżące były zaludnione i skolonizowane, inne zaś, mianowicie między jez. Śniardwy, Niewocin i Orzyskiem były puszczą, z kilku zaledwie osadami. Kolonistami bywali przeważnie Polacy i Niemcy, bo zakon chętnie przyjmował kogobądź, aby tylko ziemię osadzać i mało wymagał, często jednej służby dopiero od 15 włók, a nie już od 10, jak gdzieindziej. Nie musiał to być najgorszy kawał z posiadłości zakonnych, kiedy go Bobie wyprosił w. mistrz Paweł Russdorf po, złożeniu urzędu wielkiego mistrza, razem z Rasteniborkiem, Leunonburgiem i Ełkiem. Podczas wojny 13letniej dostał się R. związkowi miast pruskich, ale po klęsce Polaków pod Chojnicami wrócił w r. 1455 do zakonu i stał się odtąd schronieniem dla zacięźnego wojska zakonu. Dla tego był oblegany przez wojska związkowe w 1455 1 1456 r. W dalszym przebiegu wojny 13letniej nie słychać o R. To pewna, źe pozostał do końca wojny w rękach zakonu. Zakon utraciwszy przez pokój toruński najbogatsze i najludniejsze komturye, zwrócił uwagę na zaniedbane dotąd ziemie, które mu pozostały. Aby kolonizacya wójtowstwa ryńskiego raźniej postępowała, osadzono tu znowu komtura, Od r. 1468 wójt Jerzy Rainung v. Ramek poczyna się z r. 1477 zwać komturem Za w. mistrza Fryderyka z Misnii miał R. stałą załogę z 80 zbrojnych. Pod ostatnim mistrzem Olbrachtem brandenburskim oblegany był, choć niedługo 1519, przez wojska polskie. Po Jerzym V. Ramek, który urzędował do r. 1486, byli komturami w Rynie Hadryan v. Waiblingen w r. 1521, Faustyn v. Waiblingen w r. 1522 24 i Rudolf v. Tippelskirch do r. 1528, zwący się początkowo rządcą ryńskim i łeckim, następnie komturem ryńskim. Żywioł polski występuje w powiecie ryńskim już w najdawniejszych czasach, choć początkowo jeszcze w towarzystwie Niemców i Prusaków. Około r. 1436 liczba Polaków była znaczną, skoro komtur ryński utrzymywał tłumacza polskiego. W sto lat później cały powiat stał się czysto polskim, bo księgi rachunkowe sstwa ryńskiego podają tylko w Tałtach i Mikołajkach niektóre nazwiska niemieckie, tak np. mieszkali r. 1539 w Nakomiadach Marek, Wojtek, Stańczyk, Jucho Bartek, Andrzej Dech, Dumnowski, Czosna, Czuryłło, Słowac, Wałach, Pogałba, Kwasek, Aleksius, Borosz, Jurek Norbut, Żak, Poświeta, Pusłoch, Podkuł, Grzegorz, Mikołaj, Filip, Dubryłło, Szczepan, Jurek Prus, Sułek, Michał, Bogusz, Pietr, Droschiok, Prawda, Czochacz; w Orle Dajdo, Mikołaj, Jętosz, Kemmer Komornik, Marcin, Orłowski, a w Sądrach Maciej, Michał i Burnasz. Dóbr szlacheckich było w powiecie bardzo mało, bo liczyły razem roku 1673 tylko 371 włók. W owym czasie posiadali Hoverbek 66 włók w Nakomiadach, 39 1 2 w Budziskach i 80 w Baranowie; Fabian v. Lehwald w Ubliku około 100 włók; Fabian Krosta 30 włók w Ruskiej Wsi i Majczu, oraz 15 włók w Piskach, w pow. łeckim; Krzysztof z Syxtyn starszy i Krzysztof z Syxtyn młodszy, bracia stryjeczni, miełi 15 włók na podstawie przywileju z r. 1384; Aleksandra Borowskiego spadkobiercy mieli w Głębowie 8 włók. Z tej szlachty tylko Borowscy i Krostowie byli Polakami. Hoverbek dobrze umiał po polsku, bo był rezydentem kurfirszta w Warszawie, a że przywilej, nadający mu Nakomiady, wystawiono po polsku, widać, że lepiej władał językiem polskim niż niemieckim. Pochodzi on zapewne od krakowskich Howerbeków, z których Johannes von Huowerbek, aurifex cracoviensis, z małżonką Joanną r. 1604 przebywa w Toruniu. Lehwaldowie byli Niemcami, ale żyli w ciągłych stosunkach z Polakami, W różnych czasach mieszkały w pow. ryńskim następujące rodziny szlacheckie polskie Bęglewscy w Ubliku, Borowscy w Głąbowie i M. Jorze, Bulawscy, Cwalinowie w Strzelnikach i Kamińskich, Drygalscy w Grądach, Gardlińcy w Wejdykach, Grzegorzewscy, Kochanowscy w Zalcu, Milewscy w Baranowie, Morsztynowie w Rudówce, Opaccy w Szwejkowie i Szwejkówku, Pęccy w Kwiku, Plagowie w Strzelnikach, Pułascy w Mikoszach, Rogałowie w Baranowie, Sojacińsoy Sujatowie w Koczarkach, Zaborowscy w Górach. Po zniesieniu zakonu zamieniono komturyą na wójtowstwo główne, a wójtowi dostała się nazwa łowczego jaeger, forstmeister, co wskazuje, iż do obowiązków jego należał zarząd lasów książęcych. Stanął tu wtedy dworek łowiecki dla księcia i zbrojownia. W r. 1657 podczas wojny szwedzkiej spalili Tatarzy, nadciągnąwszy od Jań Ryn Rynarczyce Rynarzew a Rynarczyce sborka, zarówno dworzec książęcy i zbrojownią, jako też i stare zabudowania, z wyjątkiem zamku. Mieszkańców uprowadzono w niewolę. Jako stolica wójtowstwa przeszedł R. pod panowanie ks. brandenburskich, z których Fryderyk Wilhelm wyniósł go do rzędu miast w r. 1726, równocześnie z Orzyszem. Za rządów zakonu była na zamku ryńskim kaplica. W pobliżu zaś zamku stała kaplica św. Wawrzyńca. W 1529 r. upoważnia biskup warmiński prob. Meurera z Rastemborku do wizytowania kościoła parafialn. także i w Rynie. W pobliżu osady znaleziono brązową monetę z czasów Konstantyna W. 2. R. Mały, dobra na pol. prus. Mazurach, pow. lecki, tuż przy mieście Rynie, 4 dm. , 26 mk. , 124 ha obszaru. Jerzy Ramung v. Ramek, komtur ryński, nadaje 1485 r. 12 bartnikom mieszkającym pod zamkiem na prawie chełmińskiem 1 włókę i 6 mr. roii i 1 włókę łąk między Salpikiem a rz. Guber. 3. R. , wś na pol. prus. Mazurach, pow. ostródzki, na zrębie Zajączkowskich lasów, 6 klm. na zach. od st. poczt. Rychnowa, 12 klm. od Ostródu, 27 dm. , 107 mk. , 65 ha. 4. R. , dobra ryc, tamże, 18 dm. , 96 mk. , 297 ha. 5. R. , leśniczówka, pow. ządzborski, przy wsi Osie. 6. R. al. Schellen V. Scheiden, wś na niem. Warmii, pow. reszelski, par. Glockstein, 89 dm. , 452 mk. , 995 ha. Kapituła warmińska powierza, , honesto viro Scheiden prutheno 62 włók dla lokacyi wsi, quae Ryn debet nuncapari iure hereditario. otrzymuje on 10 włók, 1 włókę wolną jako sołtys, 2 włóki na służbę konną i zwykłe warunki, 12 lat wolności; mieszkańcy wsi płacą od włóki 1 2 grzywny i 2 korce pszenicy i 2 kurczęta. Scheiden ma trzecią część dochodów z wszystkich praw sądowych a w razie gdy chwyci złoczyńcę ma także trzecią część. Prawo rybołówstwa cum parvis instrumentis mają wszyscy mieszkańcy morę pruthenorum tak w rzece Ryn, nad którą wieś położona, jak i in solitudine. Po działach między biskupem a kapitułą dostała się ta wieś in terra Barthen do posiadłości biskupa. Jan II potwierdza przywilej sołtysowi Nicolaus Smith r. 1361. Pierwotnie była wś wspólną posiadłością biskupa i kapituły. Przywilej na karczmę dano r. 1359 i 1380. Jest to wieś gburska, dziś, a moze i dawniej, polska. Ad. N. Rynarczyce, ob. Lenarczyce, Według reg. pob. pow. sandomierskiego z r. 1508 r. wś Rynarczyce, Pełczyce, Wysokie i inne, własność Pawła Lipnickiego, płaciły poboru 7 grzyw. Rynarczyce, Wrzazów, własność Mikołaja Wrzazowskiego, płaciły poboru 1 grzyw, 8 gr. Pawiński, Małop. 457, 461. Rynarzew al. Rynarzewo, mto, pow. szubiński, o 8 klm. na płn. wsch. od Szubina, na trakcie bydgoskim, przyujściu Gąsawki do Noteci, wznies, 63 mi npm. , nad łęgami notockiemi, par. i poczta w miejscu, st. dr. żeL w Bydgoszczy i Chmielnikach o 15 klm. Ma kościoł par. kat. i kościół par. prot. , urz. poczt. , komisarza polic, 4 jarmarki do roku. Z os. Bagno 2 dm. , 14 mk, ma 93 dm. , 718 mk. 282 kat. , 426 prot. , 10 żyd. ; 351 męż. , 367 kob. i 874 ha 397 roii, 318 łąk. Mieszkańcy trudnią się rolnictwem, chowem bydła i sukiennictwem. W r. l579 było 7 rzemieśl, zwyczajnych, 5 rybaków, 4 komorn. , 3 piekarki, śledziarz i szynkarka; soszu płaciło miasto 4 złp. ówczesne; w r. 1618 płacono z 28 dm. w rynku po 6 gr. , 1 4 dm. ku Kościołom i 10 przy ulicy ku Żninowi po 4 gr. , od 7 rzemieślników, 2 piekarek i 1 rzeźnika po 15 gr. , od 3 rybaków po 8 gr. i od 2 komorn, po 6 gr. W r. 1788 było 62 dm. , 439 mk; 1816 r. 68 dm. , 512 mk 176 kat. , 422 prot. , 12 żyd. ; 1831 r. 83 dm. , 693 mk 260k at, , 379 prot, 54 żyd. ; 1871 r. 92 dm. , 791 mk. 329 kat. , 449 prot. , 13 żyd. . Herb przedstawia w czerwonem polu srebrną Szreniawę z złotym krzyżem u góry. Dziedzicami R. byli Eynarzewscy, Andrzej Czarnkowski, który dobra te zastawił Zygm. Grudzińskiemu za 40, 000 złr. , Gębiccy r. 1691 i Skórzewscy r. 1772. Kościół p. w. św. Katarzyny istniał w R. już przed r. 1430 Łaski, Lib. Ben. , I, 130 1; kto wystawił dzisiejszy, niewiadomo. Par. , liczącą 1127 dusz, składają Aleksandrowo, Anno wo, Bagno, Bielawy, Czarny Zdrój, Drogosław, Florentowo, Hakowo, Hamerek, Jaktórki, Izabela, Kołaczkowo, Kornelin, Majdany, Meszne, Nadjeziorze, Nadkanale, Nadstawie, Popielarka, Podlaski, Pszczółczyn, Euda, Rynarzew, Sarnia Góra, Siedliska, Skorzewo, Sosnowiec, Stanisławka, Suchypies, Szkocya, Szwedzkie Okopy, Torgacz, Trzciniec, Władysławów, Wołowiec, Zamość i Zazdrość. Kościół prot. powstał około 1843 r. Łokietek przyzwolił Henrykowi, synowi Świętosława, zamienić R. , dziedzictwo jego, na miasto i osadzić na prawie niemieckiem. Inny zapewne Henryk z R. i Bogusław z Piłatowa prawowali się w r. 1369 z Wojciechem, woj. brzeskokujawskim, o młyn na Noteci Kod. Wielkop. , nr. 1610. Odtąd właściciele R, pisali się Rynarzewskimi. W r. 1458 dostawiło miasto 2 pieszych. Przecław Słowak de Rinarzow Kod. Dypl. Rzyszcz, , II, 942, który królowi pożyczył 300 zł. węg. , nie pochodził z R. , jak chcą niektórzy; przydomek Słowak, złote węgierskie i Kraków, gdzie akt spisano, wskazują raczej na Rymarzów morawski, w okolicy Opawy i Ołomuńca. Około r. 1691 wchodził R. już w skład dóbr łabiszyńskich; dziedzic Gębicki potwierdził przywileje miasta dnia 30 lipca 1691 r. W r. 1772 król pruski zajął bezprawnie miasto, które dotąd li Ryndziany Ryngi Ryngiany Ryngawa Ryngaser Ryngaliszk Ryngale Ryngacz Rynga Rynek Ryndziuny Ryndzewicze Ryndaki Ryncele Rynarzewo Rynarzewo czono do pow. kcyńskiego. W 1848 r. stało tu wojsko polskie. Nazwa R. nie została do tąd zmienioną urzędownie, nazwę Rohrhmch Trzciniec dają samowolnie nowsi pisarze i mapografowie niemieccy. E. CaL Rynarzewo al. Renbark, niem. Renneberg, dawniej wś włośc, w pow. wejherowskim, za wierała 2 gburskie posiadłości a 6 włók i 24 mr. Dziś istnieją tu 2 leśn. król. Pierwsze liczyło 1885 r. 5 dm. , 65 mk. , drugie, zwa ne Karczma R. , miało 5 dm. , 83 mk. ; st. p. i par. kat. Oliwa o 1 8 mili, ew. M. Kaczki. Obie os. należą do król. nadleśnictwa oliw skiego, dawniej były własnością klasztoru w Oliwie. Kś Fr. Ryncele, ob. Rymcele. Ryndaki, niem. Ryndakmuehle młyn, pow. ostrzeszowski, o 9 klm. na zach. od Ostrzeszowa, na strudze dopł. Żurawińca, par. Kobyla Góra, okr. wiejski Kuźnica Myślniowska, 1 dm. , 14 mk. Ryndzewicze, folw. pryw. , pow. wilejski, w 2 okr. poL, o 24 w. od m. Wilejki, przy b. dr. poczt. z Dołhinowa do Wilejki, 1 dm. , 5 mk. prawosł. Ryndziany, dobra, pow. wieliski, w 3 okr. pok. do spraw włośc, gm. uznowska, w 1863 r. 333 dusz rewiz. Stanowiły niegdyś sstwo niegrodowe, położono w wwdztwie i pow. witebskim, obejmujące podług metryk litew. w 1702 r. dobra R. , wsie Rudnia nad rz. Klaźycą, Olsoczyn, Uskie, Nehowle, Źądnic i Osinowskic, które posiadali Niemcłkowio, Rypiński, Ogińscy, Rysińscy, wreszcie na mocy przywileju króla Stanisława Poniatowskiego z d. 13 lutego 1768 r. Joanna Rysińska, strażnikowa witebska, ustąpiła tych dóbr Franciszkowi Rysińskiemu, który z nich opłacał kwarty 2, 075 złp. a hyberny 230 złp. Ryndziuny 1. wś, pow. oszmiański, w 3 okr. poL, gm. i okr. wiejski Dziewieniszki, o 6 w. od gminy a 45 w. od Oszmiany, ma 7 dm. , 48 mk. katol, w 1864 r. 19 dusz re wiz. ; należy do dóbr Gieranony, Korwinów Milewskich. 2. R. , fol. szL nad stawem, pow. wileński, w 4 okr. poL, o 63 w. od Wilna, 1 dm. , 34 mk. 16 katoL, 18 żyd. . 3. B. , fol. szL nad stawem, pow wileński, w 4 okr. poL, o 66 w. od Wilna, 1 dm. , 28 mk. katol. , młyn wodny. 4. B. , wś nad potokiem, pow. wileński, w 4 okr. poL, gm. Worniany, okr. wiejski i dobra Kurkowskich i Jazdowskich Ryndziuny, o 12 w. od gminy a 66 w. od Wilna, ma 21 dm. , 166 mk. katol, i 4 żyd. w 1864 r. 68 dusz rewiz. . W skład okręgu wiejskiego wchodzą wsie R. , Petryki, Pele grynda, Giry, Kinstuszki, Miicioje, Bezdany i Kierpłoszyno, wogóle 358 dusz rewiz, włoś cian uwłaszczonych. J. Krz. Rynek 1 pow. miechowski, gm. i par, Pałocznica. 2. R, . fol. , pow. ostrowski, gm. Ko morowo, par. Jelonki, odl. 11 w. od Ostrowa. W 1827 r. było 3 dm. , 22 mk. Folw. ten, w r. 1882 oddzielony od dóbr Zalesie i Rynek, rozl. mr. 298 gr. or. i ogr. mr. 211 łasu mr. 85, nieuż. mr. 2; bud. z dizewa 7, las nieu rządzony. 3. B. Grodziski al. R. Nowy, wś, pow. ostrołęcki, gm. Czerwin, par. Jelonki, ma 4 os. , 64 mr. Wchodziła w skład dóbr Malinowo. Br. Ch. Rynek 1. część Oźomli, w pow. jaworowskim. 2. R. , część Rzeczycy, pow. Rawa Ruska. 3. R. , wólka w Dołczy Małej, pow. mielecki, ma 35 dm. , 209 mk. Rynek 1. niem. Rynnek, wś, pow. lubaw ski, st. p. , okr. urz. stanu cywilu, i kość. fil. Kiełpin o 3 klm. , st. kol. Montowo o 7 klm. ; razem z os. młyńską i wyb. Rynkiem obej muje 242 ha 27 łąk, 196 roii or. . W 1885 r. liczyły razem 15 dm. , 27 dym. , 123 mk. , 109 kat. , 14 ew. 2. R. , dobra szlach. , tamże, nad jeziorem niedaleko granicy Prus wschod. , 598 ha 23 lasn, 34 łąk, 408 roii or. . W 1885 r. 8 dm; , 20 dym. , 107 mk. , 95 kat. , 12 ew. ; gorzelnia, hodowla bydła i owiec. W wizyt. Strzesza z r. 1667 czytamy, że wś ta dzieliła się na kilka działów szlacheckich i obejmo wała około 34 włók. Od każdej wł. pod płu giem dawano mesznego pół korca żyta i tyleż owsa str. 388. Kś. Fr, Rynga 1. jezioro w pow. święciańskim, pod folw. Konstantynowo. 2. R. , rzka w pow. święciańskim, przepływa pod wsią Czetryszki, Dowboryszki, Izabelin Stary, Ledzinka, Makniszki al. Porynga i zaśc. Porynga. 3. R, al. Ryngie, rzeczka w gub. kowieńskiej, lewy dopływ Okmiany prawego dopływu Mit wy. Ryngacz al. Rynkacz, wś nad rz. t. n. , dopł. Prutu, pow. chocimski gub. bessarabskiej, par. Chocim. Jest tu cerkiew. Ryngale 1. u Buszyńskiego Rymgale, wś, pow. rossieński, gm. Pojurze, par. Girdyszki, o 56 w. od Rossień. 2. R. , wś, pow, telszewski, w 4 okr. poL, o 17 w. od Telsz. Ryngaliszk, j wś, pow. sejneński, gm. Lejpuny, par. Liszkowo, odL od Sejn 45 w. , ma 6 dm. , 53 mk. W 1827 r. było 4 dm. , 36 mk. Ryngaser, dawna nazwa jeziora w pow. reszelskim ob. Jeziorany, t. III, 575. Ryngawa, rzka w gub. kowieńskiej, prawy dopływ Łozdonki, lewego dopływu Dubissy. Ryngiany, wś, pow. maryampolski, gm. i par. Balwierzyszki, odl. od Maryampola 36 w. , ma 6 dm. , 51 mk. W 1827 r. było 7 dm. , 81 mk. Ryngie 1 okolica, pow. rossieński, gm. Kołtyniany, par. Pogromoncie, o 52 w. od Rossień. W spisie Buszyńskiego podana jako Ryngieliszki Ryngiele Rynkiewicze Rynkiany Rynki Rynkajcie Ryngiele Rynka Ryniówka Ryniec Rynie Rynias dwór, własność Wolmera. 2. R. , wś, pow. rossieński, gm. i par. Taurogi, o 76 w. od Rossień. Ryngiele, wś, pow. wileński, w 3 okr. poL, gm. Giedrojcie, okr. wiejski i dobra, Sztejnów, Kietutany, o 10 w. od gminy a 57 w. od Wilna, 3 dm. , 14 mk. katol, w 1864 r. 12 dusz rewiz. . Ryngieliszki al. Ryngaliszki, zaśc, pow. święciański, w 3 okr. pol, gm. i par. Komaje, okr. wiejski i dobra Zabłockich, Dąbrowszczyzna, o 8 w. od gminy, 4 dusze rewiz. Rynginie, wś, pow, rossieński, gm. Sartyniki, o 89 w. od Rossień. Ryngis, jezioro w pow. sejneńskim, na prawo od drogi bitej z Sejn do Berżnik, na płd. od jez. Berżniak, stanowi niejako jego przedłużenie. Ma 81 mr. obszaru. or. Gaładuś. Ryngis, zaśc, pow. poniewieski, w 1 okr. poL, o 14 w. od Poniewieźa. Ryngle, os. karcz. , pow. sejneński, gm. i par. Berżniki, odl. od Sejn 6 w. , ma 1 dm. Ryngołąjcie, wś nad potokiem, pow. trocki, w 3 okr. poL, gm. Wysoki Dwor, okr. wiejski Ryngołajcie, o 40 w. od Trok, ma 7 dm. , 97 mk. kat. w 1865 r. 59 dusz rewiz. W skład okr. wiejskiego wchodzą wsie R. i Poświęcić Poświęty, w ogóle 66 dusz rewiz. Ryngowa, rzeczka w gub. kowieńskiej, prawy dopł. Wenty Windawy, wypływa z pod Szawel i uchodzi pod Ryngowianami. W Giergźdelach przybiera ruczaj Giergźda. Ryngowa, dobra, pow. kowieński, w 1 okr. pol, o 30 w. od Kowna. Ryngowiany 1. dwór nad rzką Ryngową, pow. szawelski, gm. i par. Kurszany, o 27 w. od Szawel, posiada gorzelnię. Do dóbr należą folw. Pokurszany, Poryngowie, Smurgie, Nugary, Wieżucie, Worele. W 1866 r. posagowe Celiny z Przeciszewskich Izydorowcj Roemerowej, w 1879 r. przeszły w obce ręce. 2. R. , dobra, tamże, o 24 w. od Szawel, 977 dz. ziemi dworskiej; własn. Heliodora Burby. Ryngowo, dwór, pow. kowieński, w 1 okr. poL, o 29 w. od Kowna. Ryngotowszczyzna, os. , pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Preny, odl. od Maryampola 41 w. , ma 2 dm. , 11 mk. Ryngowele, wś, pow. maryampolski, gm. Jaworowo, par. Maryampol, odl. od Maryampola 11 w, , ma 9 dm. , 116 mk. W 1827 r. było 13 dm. , 101 mk. Ryngwałdyszki, fol. , pow. maryampolski, gm. Aleksota, par. Godlewo, odl. od Maryampola 56 w. , ma 5 dm. , 118 mk. W 1827 r. było 2 dm. , 58 mk. W 1885 r. fol. ten rozl. mr. 523 gr. or. i ogr. mr. 314, łąk mr. 87, past. mr. 4, łasu mr. 91, zarośli mr. 12, nieuż, mr. 15; bud. mur. 7, z drzewa 10; płodozmian 10polowy, las nieurządzony, pokłady torfu. Do folw. należała poprzednio wś Norejkiszki, mająca os. 5, z gr. mr. 4, Br. Ch, Rynia rzeczka w pow. radzymińskim, wypływa z lasów czermckicłi, płynie od wschodu na zachód i łączy się z rz. Jasienicą al Cienką pod wsią Kury. Jasienica zaś uchodzi do Rządzy, dopL Narwi. Długosz rozciąga nazwę Ryni na Jasienicę i Rządzę, twierdząc iż Rynia uchodzi do Narwi pod Serockiem. Rynia 1. wś włośc, pow. radzymiński, gm. Radzymin, par. Zegrze, ma 160 mk. , 197 mr. W 1827 r. było 13 dm. , 91 mk. 2. 1, z Żuhówką, wś włośc, pow. radzymiński, gm. Strachówka, par. Dobre, ma 212 mk. , 452 mr. W 1827 r. było 13 dm. , 97 mk. Rynia, rzeczka w pow, wileńekim, wpada do jez. Musa na obszarze wsi Glinciszki. Rynia L dobra nad rzką Dworzanką, pra wym dopł. Berezyny, pow. bobrujski, w 1 okr. poL, gm. Bortniki, par. kat. Bobrujsk o 18 w. , przy szosie bobrujskorohaczew skiej, w pobliżu st. poczt. Tokarnia, o 12 w. od st. dr. żeL lipaworomeńskiej Kowale, ma ją około 48 1 2 włók. Rezydencya zamożna, dwa młyny wodne, sady fruktowe, grunta lekkie w kulturze, łąki, lasy. Niegdyś dobra jezuickie, przeszły następnie na fundusz edukacyi narodowej, od której nabył Józef Pruszanowski, podkomorzyc rzeczycki, w rodzic którego do dzisiaj pozostaje 2. R. aL Zamien Rynia okolica szlach. , pow. bobrujski, w 1 okr. poL, gm. NoweStepy, ma w kilku pobliskich zaściankach 31 osad; grunta lekkie, piaszczyste. A. Jel. Rynia, potok, ob. Wyrwa. Rynias, grupa zabudowań w obrębie Biał ki, pow. nowotarski. Br, G. Rynie, wś, pow. margrabowski, ob. Krzy żowo. Ryniec, wś włośc, pow. makowski. Wchodziła w skład dóbr Krasnosielc. Wykazy urzędowe nie podają tej osady. Ryniówka al. Jawy, karczma w Radłowicach, pow. samborski. Rynka, uroczysko w Łutówce, przedmiościu miasta powiat. Radomyśla. Mieszczanin Syczowski posiada tu 8 dzies. Rynkajcie, os. , pow. sejneński, gm. i par. Metele, odl. od Sejn 42 V. , 1 dm. , 5 mk. W 1827 r. 2 dm. , 17 mk. Rynki 1. wś, pow. białostocki, w 1 okr. poL, gm. Zawyki, o 25 w. od Białegostoku. 2. R. , dobra, pow. prużański, w 3 okr. poL, gm. murawiewska, o 30 w. od Prużany. Rynkiany, ob. Rymkiany. Rynkiewicze fol. , pow. słonimski, gm. Kossów, o 38 w. od Słonima. Rynkojeziory, wś włośc, pow. sejneński, gm. Krasnowo, par. Urdomiu, odl. od Sejn 7 w. , ma 8 dm. , 69 mk. , 6 os. , 313 mr. W 1827 r. Rynia Ryngwałdyszki Ryngowele Ryngotowszczyzna Ryngowo Ryngowiany Ryngowa Ryngołąjcie Ryngle Ryngis Rynginie Rynkupy Rywkówek Rynkowce Rynkowa góra Rynkówka Rynkowszczyzna Rynkszele Rynkuny Rynnisty Rynówka Rynowo Ryńście Ryńsk Rynkowicze było 5 dm. , 32 mk. Wchodziła w skład dóbr Jenorajście. W r. 1644 sioło Rymkożejmy włók 7, wchodzące w skład ststwa łoździejskiego, nadane zostało Krzysztofowi Witanowskiemu h. Bawicz przez Władysława IV; ob. Łoidzieje. M, R. Wit. Rynkowa góra, wzniesienie lesiste, w gm. Niwiskoj pow. kolbuszowski, wznies. 252 do 260 mt. . Od zachodu rozpos cierają się lesiste Borowiny. Br. G. Rynkowce 1. ob. Rynkowicze. 2. R. , os. leś. , pow. sejneński, gm. Pokrowsk, par. Sejny, odl. od Sejn 38 w. , ma 1 dm. , 6 mk. W 1827 r. 1 dm. , 9 mk. Rynkowce, wś włośc, nad rz. Niewiszką, pow. lidzki, w 3 okr. poL, gm. Dubicze, okr. wiejski Nowy Dwór, o 7 w. od gminy a 30 w. od Szczuczyna, ma 16 dm. , 154 mk. w 1864 r. 68 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Ostry na. Rywkówek, druga nazwa wsi Chodorki, w pow. augustowskim. Rynkowicze al. Rynkowce, wś, pow. augustowski, gm. Wołowiczowce, par. Teolin, odl od Augustowa 48 w. , ma 5 dm. , 80 mk. , 182 mr. Wchodziła w skład dóbr Łabno, Rynkówka 1. wś, pow. czerykowski, gm. Dołgie dołźańska, ma 33 dm. , 218 mk. , z któ rych 10 zajmuje się stolarstwem, 6 bednar stwem. 2. R. , zaśc, pow. słonimski, w 1 okr. poL, o 42 w. od Słonima. Rynkówka, niem. Rinkowken, dobra ryc, pow. kwidzyński, st. poczt. i kol. Czerwińsk o 8, 5 klm. , par. kat. Lalkowy, Z przyl. Antouienhof al. Cisewom, Ferdinandshoehc al. Buko winem i Rudolfshof obejmują 1650 ha 554 łasu, 96 łąk, 812 roli. Wszystkie osady liczyły 1885 r. 31 dm. , 45 dym. , 218 mk. , 194 kat. , 24 ew. ; 1 szkoła kat. liczyła 44 dzieci; gorzelnia. R. 1583 miała R. mesznego dawać pół korca żyta i tyleż owsa ob. Wizyt. Rozdrażewskiego, str. 53. W wizytacyi Szaniawskiego z r. 1710 czytamy, że tu dawniej było 3 włościan, którzy dawali mesznego 3 kor. żyta i tyleż owsa, dwor zaś 6 kor. żyta i tyleż owsa. Włościan już nie było, ich pola uprawiał dwor str. 202. Według taryfy z r. 1648 płacił tu ststa Nitawski z Smarzewa, Jani Leśnej, z Kamionki i Wąsiennicy 123 fL 6 gr. ob. Rocz. T. P. N. w Pozn. , 1871, str. 176; od 450 owiec połowicznych płaciła R. także podatek tamże, str. 200. R. należała wówczas do pow. nowskiego. Podług taryfy na symplę z r. 1717 płaciła R. 2 zł. ob. Cod. Belnensis w Peplinie, str. 83. Dawniej należał ten majątek do Czapskich, linii wywodzącej się od Franciszka Czapskiego ze Smętowa. O kaplicy pisze wizytacya Ostrowskiego z n 1765, że była na zamku. Prócz innych relikwii na ołtarzu znajdowała się głowa św. Felicyty w srebr nej puszce. Biskup Antoni Ostrowski pozwo lił na 3 lata w kaplicy odprawiać mszę św. na prośbę Ignacego Czapskiego, kaszt, cheł mińskiego, i małżonki jego Teofili z Konopac kich f 1733 r. . W kaplicy tutejszej znajdo wał się dawniej cudowny obraz M. E. Często chowskiej, który następnie r. 1729 przenie siony został do kościoła w Lalkowcach. Gdy dobra przeszły w ręce inowierców, kaplica przestała istnieć ob. Utr. kość. przez kś. Fan kidejskiego, str. 267 269. Ks. Fr. Rynkowszczyzna, fol. nad jez. Róża, pow. trocki, w 4 okr. poL, gm. Merecz, okr. wiejski Piórzyszki, o 81 w. od Trok, 53 mk. 4 prawosł, i 49 kat. , młyn wodny; własność Boryczewskich i Andrzej ko wiczó w. Włościanie wnieśli 1600 rs. 70 kop. wykupu za wydzieloną im ziemię. Rynkszele, wś i dobra, pow. rossieński, gm. i par. Szydłów, o 23 w. od Rossień. Buszyński podaje dwa dwory t. n. , jeden własnośc Juchniewiczów ej, drugi Bortkiewicza. Rynknny, wś włośc, nad rz. Jesią, pow. maryampolski, gmina Freda, par. Godlewo, odl. od Maryampola 44 w. Posiada przysta nek dr. żeL warsz. peterab. , na odnodze od Landwarowa do granicy pruskiej, pomiędzy st. Kowno o 8 w. a Maurucie o 9 w. , ma 21 dm. , 196 mk. , 585 mr. W 1827 r. było 11 dm. , 70 mk. Wchodziła w skład dóbr Freda Boloa. Br. Ch, Rynkuny 1. okolica szlach, nad rz. Dumblą, pow. lidzki, w 2 okr. poL, o 39 w. od Lidy a 15 w. od Ejszyszek, 10 dm. , 83 mk. kai. 3. R. , zaśc. , pow. święcialiski, w 1 okr. poL, gm. Święciany, okr. wiejski Pokretona, o 14 w. od gminy, 3 dusze rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Bujwidy Jodziszki. Rynkupy, mylnie za Rynkuny. Rynnisty, potok, wypływa ze wzgórzy Chorosną 430 mt. , w obr. Majdana Średnie go, pow. nadworniański; płynie lasem i łączy się od lew. brzegu z Bilenka, tworząc potok Babiankę, ramię wodno tworzące z Holiszanką pot. Otyński Ottyński. Długość biegu 3 3 4 klm. Br. G. Rynolty, wś, pow. łomżyński, gm. i par. Szumowo; mieszka tu drobna szlachta. Rynówka, młyn, ob. Chełpowa, Rynowo, ws, pow. mławski, gm. Rozwozin, par. Zieluń, odl. 44 w. od Mławy; wś ma 17 dm. , 190 mk. , 347 mr. Wchodziła w skład dóbr Rozwozin. W 1827 r. 7 dm. , 45 mk. , par. Lubowidz. Ryńście, wś, pow. rossieński, gm. Łabardzie, o 69 w. od Rossień. Ryńsk 1. dok. Ranis, Renitz, Ranitz, Rhenum, Reinsch, Reinischdorf, Ryneschdorf, Rhei nischdorf, Renys, dobra ryc, pow. wąbrzeskie Rynkowa góra Ryńska Ryńska st. p. w miejscu, st. kol. Wąbrzeźno o 9 klm. W skład dóbr wchodzą folw. Ryńsk, Orzechówko, Rozgart, Franula, Ludowiec, Maryanki, Sabłonowo, Młynik Muehlenland i Czystochleb w połowię XVI w. własność Szymona Maryckiego. Do klucza należą 4 jeziora Otówek, Okonek, Zdrojno i Zgniłka. W dobrach istnieje parowa gorzelnia, młyn parowy o 4 gankach, trzy cegielnie, dobywanie torfu i hodowla bydła rasy oldenburskiej i szwajcarskiej tucz 150 do 200 wołów. Obszar całego klucza obejmuje 3808, 9 ha 2290, 22 roii or. i ogr. , której ha daje 10 mrk czyst, doch. , 606, 8 łąk, 355, 37 pastw, i łąk torfowych, 329, 22 łasu, 81, 56 nieuż. , 42, 81 wody, 102, 92 bagien; czysty dochód z gruntu wynosi 27327 mrk. W 1868 r. było w E. samym 116 bud. , 33 dm. , 365 mk. , 355 kat. , 10 ew. ; zaś 18S5 r. 24 dm. , 308 mk. Szkoła kat. 2 klas. liczyła 1887 r. 164 dzieci, 2 nauczycieli. Kościół paraf. p. w. św. Wawrzyńca, patronatu prywatnego, ma bractwo trzeźwości od 1865 r. . W skład par. dek. wąbrzeski wchodzą Ryńsk, Janowo, Maryanki, Franula, Ludowiec, Rozgart, Przydwórz, Sosnówka, Rozental i Młynik. W 1867 r. było w ogóle 1086 dusz a 717 komunikantów; 1887 r. 938 dusz. W wizyt. Strzesza z 1667 r. czytamy że R. należał drogą spadku do Michała Działyńskiego, ststy kiszewskiego. Kościół był stary, murowany, odnowił go dziedzic Fabian Plemięcki za Zygmunta III i bisk. Gębickiego, jak głosi napis na froncie. Później upiększył go Jan Działyński, wojew, chełmiński. Do probostwa należały 4 włóki. Do par. wchodziły trzy wsi Ryńsk 15 włościan, Trzciano i Przy dworze. Dawniej była i szkoła; komunikantów było około 100 str. 431. R. 1341 nadaje w. mistrz Teodoryk von Altenburg sołtysowi Janowi i jego spadkobiercom 4 wolno włóki we wsi Ryńsku Renis na prawie chełm, oraz 2 czynszowe włóki, od których będzie płacił podatki jak inni mieszkańcy na św. Marcin, ale od tłoki ma być wolny. Będzie teź pobierał trzeci fenik kar sądowych, sądy drożne. Nadajemy mu i wolne rybołówstwo w jez. Sulk dla własnej potrzeby. Za to jest zobowiązany do jednej służby w lekkiej zbroi, jak inni sołtysi w ziemi chełmińskiej. Dan w Malborku ob. Gesch. d. Kr. Kulm von Schultz, II, 99. Według krzyżackich ksiąg z r. 1414 została Mikołajowi z R. wieś jego do połowy ogniem zniszczona, z kościoła wzięto srebrny krzyż i ornaty, szkoda wynosiła 500 grzyw, i 7 ludzi, których w niewolę zabrano tamże, IT, 149. R. 1408 napotykamy Jana z R. Hannos von Renis, nazywa się on także Hans lub Hanus von Polka w, t. j. z Pułkowa; brat jego Mikołaj z Ryńska, był chorążym chełmińskim. On to razem z bratem Janom oraz Fryderykiem i Mikołajem Kitnowskimi, również braćmi, d. 21 wrześ. r. 1397 założyl związek jaszczurczy. W bitwie pod Grunwaldem hufiec chełmiński, na czele którego Btał między innymi Mik. Ryński, wycofał się z boju. Gdy pokój z 1411 r. nie przyniósł skutków, jakich szlachta chełmińska się spodziewała, Mik. Ryński, Jan Pułkowski, Fryderyk Kitnowski, Dytryk Dylewski i inni, weszli w porozumienie z Jerzym Wirsberg, komturem radzyńskim, dla obalenia rządów zakonu. Znalazł się jednak zdrajca, który spiskowych wydał w. mistrzowi. Mik. Ryński został uwięziony i ścięty ob. O naród. poL przez Kętrz. , 604. R. 1532 napotykamy znów Gabryela Ryńskiego str. 127. Na początku XYIII w. znajdował się R. w ręku Ludwika Działyńskiego, ststy kiszewskiogo. Odnowił 1705 r. on kościół, wystawi dwie kaplice za wsią św. Izydora i św. Rocha ob, Utr. kość. p. kś. Fankidejskiego, str. 65. W nowszych czasach posiadali dobra Wilxyccy, potem hr. Sumiński. Ii. 1880 nabył je hr. Józef Mielżyński, żonaty z Franciszką Wilkxycka, za 1, 800, 000 mrk. R. 1886 kupił ten majątek Lehman z Berlina, a od niego tegoż roku pruska komisya kolonizaoyjna za 2, 200, 000 mrk. Na wschodnim brzegu jeziora b, n. , na zachód od wsi, wznosi się niewielki lecz dobrze zachowany okop starożytny ob. Objaśn, do mapy Ossowskiego, str. 6. 2. K. , dok. Reyntzke i Ryntzke, Ranis, wś zaginiona, w pow, tucholskim. R. 1357 nadaje w. mistrz Winryk von Kn. ipperodc wiernemu Henrykowi Hinken z Ranis i jego Bpadkob. 18 włók w dobrach Ranis pow. tucholskim z prawem chełm. Za to powinien nam służyć przeciw wszystkim nieprzyjaciołom naszym z bronią i pomagaó przy budowaniu, naprawianiu i rozbieraniu warowni. A ponieważ tam rola licha, dlatego będzie nam zamiast płużnego zboża tylko 1 korzec owsa od włóki dawał. Dan w Malborku ob. Cod. Beln. w Peplinie. Kś Fr. Ryńska 1. Wieś, 1532 r. Rinska, niem. Reinschdorf pow. kozielski, par Koźlo o 1 2 mili, posiada kaplicę katol, zbudowaną w r. 1861, szkołę katol, cukrownię od 1864 r. , młyn wodny. W 1861 r. było 116 dm. , 908 mk. 28 ew. . Wieś miała 2184 mr. 1687 mr. roli i 100 mr. obszaru należącego do rządu. Na obszarze wsi wody ze zdrojów tu spływających ze wzgórz okolicznych prowadzone są podziemnym kanałem do fortecy w Koźlu. 2. B. Wieś, niem. Reinschdorf, 1632 Rinska, wś, pow. kozielski, par. kat. i ew. Koźle. W 1842 r. 100 dm. , 821 mk. 51 ew. , szkoła kat. od 1802 r. 3. 1. Wiei, 1532 r. Rińska, niem. Reinschdorf wś nad rzką Muehlgraben, pow. nissański, odl l 1 4 mili od. Nis Rypianka Rypiany Rynsztoka Rypejki Ryperówka Rypejcie Ryńskie sy, przy linii dr. źel. NissaBrzeg. W 1861 r. było 87 dm. , 585 mk. 14 ew. . Wieś miała wraz z obszarem więk. posiadł. 3050 mr. 2413 mr. roii. Sołtystwo rycerskie należało w r. 1588 do miasta Nissy, ma 618 mr. We wsi jest kościół paraf, patronatu królewskiego i szkoła. Par. liczyła 1900 dusz. Br. Ch. Ryńskie jezioro, tuż przy mieście Rynie, pow. lecki, jest ono ramieniem płn. zachod niem jeziorem Śniardawskiego, ciągnącego się z Tałtowskiem jeziorem na, 3 milowej przestrzeni. Ob. Ryn. Ryńskie niem. Rheingut fol. , pow. ostródzki, 6 klm. na płd. od Ostródu, 2 1 3 klm. od st. poczt. Brzydowa; 3 dm. , 67 mk. Ad. iV. Ryńszt, niem. Rinscht, miejscowość w Po meranii, pow. bytowski, par. kat. Ugoszcz, gm. Przewóz. W 1867 r. 18 mk. kat. ; 1885 r, 2 dm. , 21 mk. Kś. Fr. Rynsztoka, karczma w Pysznicy, pow. ni ski, ma 3 dm. , 23 mk. Br, G. Rypa, wzgórze lesiste, w obr. Trójcy, pow. kołomyjski, na płd. od wsi, na lew. brzegu pot. Horoczny, wznies. 374 mt. npm. Na płn. wschód od niego wzgórze Gruszów 349 mt. npm. szt. gen. . Br. G. Rypałki Bządowe i R. Prywatne, dwie wsie włośc, pow. rypiński, gm. Starorypin, par. Strzygi, odl. o 5 1 2 w. od Rypina, mają wia trak, 32 dm. , 226 mk. , 837 mr. R. wójtow stwo ma 3 dm. , U mk. , 84 mr. W 1827 r. R. Prywatne miały 6 dm. , 42 mk. , Rządowe 8 dm. , 119 mk. ; par. Rypin. Br. Ch. Rypczynka, rzeczka w pow. wilejskim, przepływa pod fol. Lewkowe. Rypejcie, wś włośc, pow. święciański, w 2 okr. poL, gm. , okr. wiejski i dobra skarbowe Łyngmiany, o 7 w. od gminy a 36 w. od Święcian, ma 16 dm. , 113 mk. kat. Rypejki 1. wś, pow. poniewieski, w 4 okr. poL, o 70 w. od Poniewieża. 2. R. , fol. , pow. poniewieski, w 4 okr. poL, o 70 w. od Poniewieźa. Ryperówka, fol. w Bagienicy, pow. dą browski, w południowej stronie wsi, na zach. od potoku Brenia. Br. G. Rypianka al. Rypnianka, potok górski, bierze początek na płn. pochyłości Sejówki 830 mt. , w płd. stronie gm. Smereczki, pow. turczański. Płynie na płn. pomiędzy domostwami Smereczki, a zabrawszy dopływ od praw. brzegu przechodzi na obszar Rypian i na obszarze Dniestrzyka Hołowieckiego wlewa się do Dniestru od praw. brzegu. Dolina potoku górska; nad nią od płn. wsch. wznosi się lesisty Bzeniec 795 mt. i las Dmyiryki 647 mt. , a od płd. zachodu grzbiet Chmolowaty szczyt 810 mt. . Długość 7 klm. Br. G. Rypianka, wś, pow. kałuski, 12 klm. na płd. wschód od Kałusza urz. poczt. . Na płd. zach. Jaworówka, na płn. zach. Podmichale na płn. Wystowa, na płn. wsch. Mysłów, na płd. wsch. Zagwoźdź pow. stanisławowski. Wieś leży w dorzeczu Dniestru za pośrednic twem Łukwi, która płynie od płd. zach. z Jaworówki na płn. wsch. do Mysłowa. Wzdłuż granicy płd. wsch. płynie w tym samym co i Łukiew kierunku jej prawoboczny dopł. Łukawica i przyjmuje w obrębie wsi odlew, brzegu dopływ z Jaworówki. Zabudowania wiejskie leżą w dolinie Łukwi 316 mt. średnie wzn. . Płd. wsch. część wsi zajmuje las Niedźwiedzi wzn. 415 mt. , na płn. od niego leży las Paryszcze. Własn. więk. rządowa ma roii or. 9, łąk i ogr. 18, past. 9, łasu 988 mr. ; wł. mn, roii or. 235, łąk i ogr. 598, past. 51, łasu 24 mr. W r. 1880 było 80 dm. , 499 mk. w gm. , 2 dm. , 21 mk na obsz. dwor. ; 30 rz. kat. , 479 gr. kat. , 12 izrael. ; 487 Rusinów, 28 Po laków, 5 Niemców. Par. rz. kat. w Kałuszu, gr. kat. w miejscu, dek. kałuski. Do par. na leżą wsie Mysłów i Jaworówka. We wsi cer kiew p. w. św. Mikołaja i szkoła niezorga nizowana. Za czasów Rzpltej należała wieś do dóbr ststwa kałuskiego. W lustracyi z r. 1765 rkp. Ossol. , Nr. 1892, str. 15 czytamy Ta wieś podług inwentarza importuje intra ty na rok cały złp. 900 gr. 16 den. 9 Arendy karczemnej z porękawicznem płaci na rok zł. 385, która summa ad generaleni summam 900 zł. 16 gr. 9 don. wchodzi. Lu. Dz. Rypiany al. Rypiana, wś, pow. turczański, 22 klm; na płn. zach. od Turki, 7 klm. od urz. poczt. w Łomnic. Na płn. wschód leży Gwoździec, na wschód Jasienica Zamkowa, na płd. wsch. Rozłucz, na płd. Smereczka i Żukotyn, na płd. zach. Berezek i Łomna, na zach. Dniestrzyk Hołowiecki, na płn. Hołowiecko pow. staromiejski. Wś leży nad pot. Rypianka prawy dopł. Dniestru. Wchodzi ona od płd. ze Smereczki, a płynie na płn. zach. prawie środkiem obszaru do Dniestrzyka Hołowieckiego i zabiera w obrębie wsi małe dopływy. Zabudowania wiejskie leżą w dolinie pot. cerkiew św. Michała 492 mt. npm. . Najwyżej wznosi się na płd. zach. wzgórze Chmolowate 810 mt. , znak triang. , na granicy wschod. Bzeniec 795 mt. . Nad Rypianka stoi młyn. Własn. więk. ma roii orn. 19, łąk i ogr. 1, past. 1, lasu 271; własn mniej, roii orn. 980, łąk i ogr. 119, past. 519, lasu 205 mr. W r. 1880 było 130 dm. , 585 mk. w gm. , 571 obrz. gr. kat. Rusinów, 14 izrael. Niemców. Par. gr. kat. w miejscu, dek. żukotyński. Do par. należy Smereczka. We wsi jest cerkiew p. w. św. Michała Arch. , zbudowana w 1873 r. na miejscu dawnej, spalonej. Metryki od r. 1785. Za czasów Rzpltej należała wieś do dóbr koronnych ekonomii Samborskiej, W inwentarzu z r. Ryńskie Ryńszt Rypczynka Rypin Rypień Ryplcze 1686 Rkp. Oss. , Nr. 1255, str. 149 czytamy Łanów ma 15 3 4 między tymi hajduc ki jeden, kniazkich 2, popowski jeden, wolniczy jeden. Czynsze na św. Michał kuchenne, stróżne, żyrowszczyznę, kopy hajduckie, za sądy zborowe tak płacą, jako wieś Wołcze. Czynsze na św. Marcin czynsz główny płacą jako wieś Przysłup. Za woły, za skopy haj duckie, owies, kury, gęsi, , z pustych łanów koszonych tak płacą jako Wołcze. Przy czyny Jm. X. Kazimierskiego zł. 4 gr. 18 Z wójtowstwa, za stacyą, z młynów trzech i karczem trzech czynszu zł. 32 gr. 24. Z Popowstwa czynszu zł. 2 gr. 6. Złami wolniczego zł. 13. Czynsze na św. Wojciech ku chenne, stroźne, kopy hajduckie, owies, gęsi, kury, za barana kuchennego i baranka, za ja gnię i jarząbki, dań owczą, jajca, ciesielszczy znę, drzewo i robotników tak dają i posyłają, jako Wołcze. W inwentarzu z r. 1760 Rkp. Oss. , Nr. 1632, str. 204 czytamy Ta wieś osiadła na łanach 14 1 2 videlicet sianych łanów 4, koszonych 6, pustych 4 1 2. Z osobna kniazkich łanów 2, hajducki seu Bołtyski je den, wolniczy jeden, popowski jeden. Chleb nika ad presens znajduje się Nr. 27. Czynsze tej wsi czynią zł. 199 gr. 7. Wójtowstwa posesorami Edmund Chojnacki, łowczy żydaczowski, i Katarzyna z Dmińskich, małżonko wie. Prawo pokazali, vigore którego płacić powinni z młyna, karczmy, za stacyą i pokłon zł. 16 gr. 12. Ad baec hybernę na gardeku rów JKrMości, tudzież inne onera fundi. Wol niczy łan, kto go używa, płacić powinien do kasy ekonomii zł; 13. Lasy tej wsi 1 Od Gwoźdzca nazwany Kaliniat, jodłowy. 2 Pod Żukotynem Hrobki i Dudyny, jodłowy. W spisie dokum, archiw. gubern, lwowskiego 2 1787 r. , Rkp. Oss. , Nr. 2837 czytamy na str. 71 i 72 A. 1527, Sabbatho, ipso feste Scti Stanislai militis martyris, Samboriae. Facul tas magnifici Odrowąż locandi villam inter Hołowiecko et Wołcze villas, in fluvio dieto Rypiany, cum ambobus littoribus dioti flurii, ad summitatem ejusdem fluvii Rypiana cognominandam, Paszko kosz data. In qua ad Scultetiam area integra cum tertia parte dationum, cum molendino frumentario, in fluvio Rypiana extruendo, cum mola torquatili, ac eorum omnium emolumentis, adjunota est. Cui Sculteto Subditi quotannis duos dies laborare, scilicet arare et falcastrare, obligantur. Ratione quorum idem Scultetus pro statione unam sexagenam pecuniae, aut duodecim agnos dare, et bellicam expeditionem, in uno cquo bono, cum area et sagittis, subire tenetur. A. 1556 Januarii, Varsoviae, Popona tum Bona regina, Michalkoni Poponi, cum area integra, locisque aptis pro pratis et hor1 tis confert in villa Rypiany. Lu. Dz. Ryplcze, wś poradziwiłłowska nad Dzwieją, dopł. Uszy, pow. nowogródzki, w 4 okr. poL mirskim, gm. Zuchowiczo, w pobliżu mka Połoneczki, ma 38 osad pełnonadziało wych; miejscowość bezleśna, łąki i grunta wyborne, pszenne. AL Jel, Rypień, potok, wypływa z lasu Rypienia, na płn. stoku działu górskiego, w którym wznosi się Losowa 1429 mt. , w obr. gm, Putyłowa al. Storońca, pow. wyżnickim. Pły nie na płn. leśnym i górskim jarem, nad któ rym od wsch. wznosi się Borhenia 1144 mt. , Hrebeń 1048 mt. , wreszcie Torhowna 053 mt. ; od zach. zaś legły las Połomestie, Wibczina 1137 mi i Risza 1032 mt. W obr. gm. Sergia wpada do Putyłówki od lew. brze gu. Między licznymi dopływami najznacz niejszy Jost Stajka lewy. Długość biegu U klm. Br. G. Rypień al. Ripeń, grupa zabudowań na obszarze Sorgien Sergie, w pow. wyżnickim, u źródeł pot. Rypienia, dopł. Putyłówki, na płn. stoku góry Losowy 1429 mt. . Br, G. Ryplenica, rzeczka, bierze początek w środku pow. rypińskiego z kilku małych strumyków 1 błot, około wsi Skudzawy i Zakrocza, przepływa przez miasto Rypin i przybrawszy północnozachodni kierunek płynie na przestrzeni kilim wiorst granicą pow. rypińskiego i brodnickiego w Prusach; wpada do Drwęcy pod Łapinożem. Długośó biegu dochodzi do 21 w. , średnia szerokość l 1 2 sążnia a głębokość od 2 do 5 st. Brzegi błotniste, zarosłe trzciną, nurt powolny, obfitość wody mniejsza z każdym rokiem. R. obraca pięć dużych młynów i kilka tartaków. Przyjmuje dopływ Pissę. Rypin 1. Stary al. Starorypin, wś i fol. nad rzką Rypienicą, pow. rypiński, gm. Starorypin, par, Rypin, odl. 3 w. na północowschód od Rypina miasta leży częścią w dolinie wyżłobionej przez wody śród płaskowzgórza, częścią na krawędziach wyniosłości ją zamykających. Dzieli się na trzy oddzielne części R. Stary Górny wś i fol, Rządow wś włośc. i Dolny wś włośc. Wznies, górnej części sięga 420 st. npm. R. Górny ma 26 dm 338 mk. i 1043 mr. 52 mr. nieuż, ; R. Dolny 3 dm. , 31 mk. i 62 mr. ; R. Rzsądowy 9 dm, , 54 mk. , 310 mr. Młyn wodny, wiatrak, cegielnia. M. Wójtowstwo, pow. rypiński, par. Strzygi, ma 3 dm. , 11 mk. , 84 mr. W 1827 r. Starorypin rząd. miał 22 dm. , 136 mk. a St. prywatny 10 dm. , 65 mk. 2. R. , miasto powiatowe gub. płockiej, leży pod 53, 5 2 szer. płn. i 37, 06 8 wsch. dług. od Ferro, nad rzką Rypienicą, odl. 69 w. od Płocka, 50 w. od Mławy, 28 w. od Lipna a 19 w. od granicy pow. brodnickiego w Prusach zach. . Połączony drogą bitą z Dobrzyniem, posiada kościół par. murowany, dwie kaplice, synagogę, dom modlitwy, Rypicze Ryplenica szkołę początkową, sąd pokoju okr. , IV urząd powiatowy z kasą, urz. pocz. i tel. , urząd miejski, oddział straży pogranicznej, aptekę, młyn wodny, dwa wiatraki, cegielnią, 120 dm. , 3580 mk. 1719 męż. , 1864 kob. . Do miasta należy 631 mr ziemi i około 450 mr. łasu, W skład gminy miejskiej wchodzą przyległe osady Choszczał, Kamionka, Karczówka, Lisiny, Puszcza Miejska, Wilcza Łapa, mające 16 dm. , 56 mk. , 555 mr. obszaru. W 1827 r. było 1427 mk. 517 żyd. ; 1830 r. 1619 mk. 746 żyd. ; 1856 r. 2137 mk. 1024 żyd. ; 1862 r. 156 dm. , 2904 mk. Z zabytków przeszłości pozostała brama sierpska na drodze od Sierpca, przedstawiająca się jako wieża z blankami i mur 43 łok. długi, około 3 łokcie gruby a do 9 wysoki, rozebrany dopiero wraz z basztą służącą za więzienie w 1868 r. Ratusz dawny zniesiony został w 1821 r. Kościół par. murowany, bez sklepienia, w licznych przeróbkach zatracił pierwotny charakter; odnowiony w 1865 r. Ołtarze wszystkie nowszego pochodzenia. Drewniany kościołek św. Ducha, odbudowany w 1823 r. , po zniesieniu Bożogrobców przyłączony został jako filia do parafialnego. R. jest starożytną osadą, utworzoną przy grodzie, który zdawna zapewne osłaniał ziemię dobrzyńską od północy a moze też służył tylko dla umocnienia władzy książąt piastowskich w tej stronie. Akt fundacyjny klasztoru w Mogilnie 1065 lub 1165 r. wymienia zamek rypiński w liczbie osad obowiązanych do opłat na rzecz klasztoru. Wymienia go teź akt Bolesława Kędzierzawego z 1155 r. Przy grodzie, wznoszącym się na sypanym kopcu śród błotnej dodany, kupiła się ludność. W pewnej odległości od grodu, w dolinie, osiedli prawdopodobnie w XIII w. kanonicy grobu Chrystusowego Miechowici. Na początku XIV w. dwaj bracia Wollemarus i Petrus wznieśli dla konwentu swego kościołek p. w. P. Maryi i św. Piotra i Pawła, o którym wspomina już akt fundacyi szpitala św. Ducha z 1323 r. w Nowym Rypinie. Wraz z ziemią dobrzyńską B. zostawał niewątpliwie pod władzą Krzyżaków za ich panowania. Zapewne już w XIII w. przeniesiono gród z pierwotnej posady o pół mili dalej ku południowi, w miejscu gdzie rozszerzająca się dolina przedstawiała dogodniejszo warunki dla rozwoju osady. Już wspomniany wyżej akt fundacyi szpitala mówi o nowym zamku, przy którym założono szpital a współcześnie zapewne i kościół parafialny. Miechowici mieli obowiązek utrzymywać trzech księży w konwencie i 12 chorych w szpitalu. Mając pod swoim zarządem dwa kościoły, Miechowici zaniedbali kościół w Starym Rypinie, jako niemający funduszów a trzymali się probostwa szpitalnego. Konwent przy kościele św. Piotra i Pawła zapewne już w XVII w, przestał istnieć, kościół opustoszał i poszedł w ruinę. Tylko przy szpitalu siedział zawsze na probostwie Miechowita do 1826 r. . Władysław ks. dobrzyński pozwala w 1348 r. Heyconi, młynarzowi z Księtcgo, wystawić młyn pod Nowym Rypinem. Poddaje go sądom miejskim, obciąża obowiązkiem naprawy grobli, karmienia dwu wieprzaków książęcych przy nich swego trzeciego, pozwala sadz na ryby urządzić, za co miał dawać dwie dworowi. Jako świadkowie na akcie podpisani Tidemann de Radomino i Eberhardus advocatus Rippinensis. Imiona te świadczą o przewadze ludności niemieckiej w osadzie i okolicy nabliższej. Na akcie zastawu ziemi dobrzyńskiej przez Władysława Opolczyka w 1389 r. podpisał się Petir Sromchen herre czu Rippin. Jest to zapewne kasztelan rypiński, występujący w dok. od 1375 r. jako Petrus Kod. Muczk, i Rz. , II, 759, 805. Z innych kasztelanów spotykamy Bernarda w 1364 r. i Jacussiusa de Strzygy w 1434 r. Kod. Muczk. , II, 202, 227, 265, 316. Król Władysław daje w 1411 r. Tillam Antiqua Ryppin z młynem, Andrzejowi, cześnikowi dobrzyńskiemu, w zastaw 100 grzyw. Osada rozwijająca się przy nowym grodzie rypińskim otrzymała przywilej erekcyjny z prawem chełmińskiem w 1345 r. od Władysława ks. dobrzyńskiego. Jako uposażenie osada otrzymała znaczny obszar boru pół mili kwadr. , rybołówstwo wolne na Rypienicy, młyn i tartak. Wójt otrzymał 7 włók. Obok 10letniej wolności, dostało miasto przywilej na łaźnią. W 1409 r. Krzyżacy, mimo zawartego pokoju, napadają i niszczą nową osadę. Gdy po ustaleniu pokoju wzmogła się kolonizacya a następnie i zamożność tej okolicy, R. z pogranicznego grodu staje się stolicą powiatu i miejscem odbywania sądów ziemskich, które odprawiano trzy razy do roku, w tydzień po ukończeniu sądów w Lipnie na mocy konstytucyi z 1593 r. . Starostowie objąwszy sądy miejskie przywłaszczyli sobie włóki wójtowskie a las miejski w 74 wcielono do dóbr królewskich Ttąbin, graniczących z miastem. Za rządów pruskich wójtowstwo wcielono do obrębu dóbr rządowycl. Na pozostałych szczątkach lasu miasto potworzyło kolonie rumunki, któro w 1818 r. wypuszczono w 30lctnią dzierżawę. W 1779 r. dla podniesienia osady magistrat dozwolił osiedlać się żydom i nadał im wszystkie prawa obywateli miejskich. R. 1789 miasto król. R. wysiewało 67 kor. żyta, , 1 kor. pszen. , czynszu pobierało 402 zł. Proboszcz wysiewał w R. 5 kor. żyta, tyleż na Starorypinie a na Dylewie 12 kor. żyta, 4 kor. pszen. Probostwo św. Ducha wysiewało 39 kor. żyta, 1 kor. pszen, a czynsz pobierało Rypin Rypin 138 złp. Za rządu pruskiego około 1800 r. B. ma 72 dm, 250 mk. , jest siedzibą sądu okręgowego i posiada garnizon ze szwadronu huzarów. Wojska francuzkie przechodząc przez R. w 1807 r. zniszczyły i tak już biedną osadę. Dopiero po 1815 r. zaczyna się wzrost i uporządkowanie miasta. B. par. , dek. rypiński, 4778 dusz. Rypińskie ststwo niegrodowe, w woj. inowrocławskiem, ziemi dobrzyńskiej, podług lustracyi z r. 1662 składało się z miasta Rypina i z wsi Stary Rypin, Głowińsk i Pścininko. Po r. 1736 zaliczone było do woj. brzeskokujawskiego. W r. 1771 posiadał je Michał Podoski, kaszt, rypiński, opłacając zeń kwarty złp. 1400 gr. 13, a hyberny złp. 383 gr. 10. Na sejmie z r. 177375 nadano te dobra w posiadanie emfiteutyczne Franciszkowi Podoskiemu, synowi Michała. Przez uchwałę sejmową z r. 1768 ststwo stało się grodowem. Dawny powiat rypiński miał w XVI w. obszaru 21, 27 mil kw. , obejmował 24 parafie a w nich 2 miasta i 115 wsi. Opis i historyą R. podał Aleks. Sławeńsko Sławiński w dziełku Rypin, Lipnoskie pod względem histor. , Statyst, i archeol, Warszawa 1856 r. Por. też W. H. Gawareckiego Opis ziemi dobrzyńskiej, Płock 1825 r. Rypiński powiat gub. płockiej zajmuje zachodniopółnocną częśó gubernii. Od północy i zachodu przytyka do Prus; granicę naturalną tworzą tu rzeki Drwęca i jej dopływ Rypienica; od wschodu graniczy z pow. mławskim i sierpeckim, od południa z lipnowskim i rypińskim. Obszar powiatu wynosi 22, 62 mil kwadr. 209, 237 mr. , w tem na jeziora przypada 0, 18 mil. Zajmuje on część południowego stoku wyżyny pojezierza baltyckiego. Północna część powiatu wznies, do 480 st. npm. , podczas gdy południowa opada do 420 st. W środku powiatu około Rypina występuje obniżenie poziomu, wzrastające w kierunku ku zachodowi. Obszar, śród którego mieszczą się drobne jeziora Żałe, Ostrowite, wznosi się około 380 st. a w miarę zbliżania się ku Drwęcy opada poziom do 280 st. Obszar powiatu we wschodniej, większej, połowie przedstawia równinę, z glebą piaszczystą, kamienistą, niedawno jeszcze pokrytą rozległemi lasami, które dotąd jeszcze przechowały się w znacznej części około 32, 000 mr. . Wody tego obszaru uprowadza Skrwą, płynąca niedaleko wschodniej granicy powiatu. Prócz tego gromadzą się one w obszernych jeziorach płd. wschbd. części Orszulewo 549 mr. i do 80 st. głęb. , Szczutowo 161 mr. i 18 st. głęb. , Skrwilno 210 mr. i 5 do 10 st. głęb. i Likiec l00mr. . Płd. zachodnia, mniej sza, częśó powiatu przed. stawia obszar falisty, z licznymi zagłębieniami, w których wody potworzyły torfiska. Gleba tu gliniasta i marglowata. Lasy liściaste buki i grabina koło jeziora Żałe. Jeziora dość liczne, jak; Żałe 291 mr. , Kleszczyn 138 mr. , Trąbin 88 mr. , Ostrowite 80 mr. , Sitnica 81 mr. , Ugoszcz 30 mr. ; ob. Jeziora rypińskie przez E. Dziewulskiego, Pam. Fizyogr. , I, 101 109. Wody tej części uprowadza Rypienica, płynąca środkiem powiatu, i Ruziec, na połudn, jego granicy. O rozległości przedhistorycznych zbiorowisk wodnych na tym obszarze świadczą znaczne obszary pokładów torfu, obejmujące do 16, 000 mr. , przy grubości od 3 do 5 stóp. Dobywanie odbywa się zaledwie na 1 10 tego obszaru. Najlepszy torf kopią koło Balina i Pręczek. Z innych płodów kopalnych znajduje się kamień wapienny w niewielkich kawałkach, margiel wapienny i niekiedy kawałki bursztynu. Żyzność gleby, przy dość gęstym zaludnieniu, sprzyja rozwojowi rolnictwa. Zarówno większe gospodarstwa folwarczne jak i mniejsze kolonie i osady włościańskie przedstawiają znaczny postęp w uprawie roli i hodowli inwentarza. Większa i średnia własność zajmuje 138, 384 mr. , włościanie 69, 895 mr. Pograniczne położenie ułatwia korzystny zbyt produktów gospodarstwa rolnego owce opasowe, nabiał, drób. Brak dróg bitych źle oddziaływa na rozwój rolnictwa i przemysłu. Prócz niewielkiego kawałka drogi bitej na trakcie z Dobrzynia na Lipno do Rypina niema innych dróg bitych w powiecie. Przemysł fabryczny nie mógł się pomyślniej rozwinąi Istnieją tylko drobne zakłady, łączące się zwykle z gospodarstwami folwarcznemi. W 1880 r. były 2 gorzelnie 10 robot. z produk, na 34, 500 rs. , 3 browary 10 rob. i 8765 rs. , 2 garbarnie 5 rob. i 2700 rs. , 24 cegielnie 60 rob. i 30, 500 rs, 1 mydlarnia 2 rob. i 3000 rs. , 6 hamerni 15 rob. i 3895 rs. , 1 olearnia 3 rob. 480 rs. i 2 młyny parowe 6 rob. i 62, 600 rs. Ogólna suma produkcyi wynosiła 146, 440 rs. Prócz tego było 31 młynów, 30 wiatraków i 5 tartaków, z prod. oznaczoną w przybliżeniu na 45, 000 rs. Przemysł rzemieślniczy zatrudniał 684 warsztatów, przy prod. na 42, 053 rs. Szkół początkowych było w 1883 r. 26 1 miejska, 24 gminne, 1 wiejska, prócz tego 18 ewangielickich. W 1880 r. uczyło się 1204 chłopców i 676 dziewcząt, w tej liczbie w szkołach ewang. 388 228 chłop, i 160 dziew. . Kas zaliczkowopożycz kowych jest 10, z kapitałem zakładowym 7273 rs. Ludnośó powiatu, wynosząca w 1867 r. 49, 188 głów, wzrosła obecnie do 66, 000. W 1880 r. było 58, 000 mk. 28, 448 męż. , 29, 553 kob. . Z wyłączeniem jednego miasta Rypina, w gminach wiejskich mieszkało 54, 991 mk. , w tej liczbie 45, 730 katol, 6875 protest. , 2, 554 żydów. Sekta anabaptystów szerzyła tu w ostatnich czasach swą propagandę i po Ryplewa Rypna Rypne siada podobno śród kolonistów niemieckich licznych wyznawców. Pod względem kościel nym powiat stanowi dekanat dyecezyi płoc kiej, składający się z 17 parafii Chrostkowo, Dulsk, Gójsk, Łukomia, Osiek pod Brodnicą, Płonne, Radomin, Radziki, Rogowo, Ruże, Rypin, Sadłowo, Skrwilno, Strzygi, Świedzie bną, Trąbin i Żałe. Pod względem sądowym istnieje tu jeden okrąg sądu pokoju dla Ry pina i 5 okręgów sądów gminnych Dobrzyń, Strzygi, Przywitowo, Nadróż, Gójsk. Pod względem administracyjnym powiat składa się z 1 miasta i 16 gmin wiejskich Chrostko wo, Czermin, . Dobrzyń, Dzierzno, Gójsk, Oka lewo, Osiek, Płonne, Pręczki, Rogowo, StaroRypin, Skrwilno, Sokołowo, Szczutowo, Wąpielsk i Żałe. Br. Ch. Rypinek, wś i fol. nad Prosną, pow. kaliski, gm. Kalisz, par. Dobrzec Wielki, odl. od Kalisza pół wiorsty. Stanowi cel spacerów dla mieszkańców Kalisza. Wś ma 12 dm. , 109 mk. ; fol. 5 dm. , 27 mk. ; należy do dóbr Opatówek. W 1827 r. 14 dm. , 128 mk. Wspominana w dok. z 1287 r. ob. t. IX, 60. Rypki 1 wś i fol. , pow. zasławski, należy do zasławskiego klucza dóbr sławuckich. 2. M. , w spisie z 1885 r. Rjepki, wś, pow. zwinogródzki, w 3 okr. poL, gm. Winograd, par. kat. Łysianka, o 43 w. od Zwinogródki a 8 w. od mka Winograda, ma 1245 mk. , w tej liczbie około 80 katol. ; cerkiew Pokrowska, drewniana, niewiadomej erekcyi. Należała do klucza olszaóskiego hr. Branickich, teraz ministerstwa Udiełów. Ryplewa al. Na Ryplewi, pasieka w Myszkowie, pow. zaleszczycki. Rypna, mylnie Rybna, wś u źródeł rzki Tarnorudki, dopł. Zbrucza, pow. proskurow ski, okr. pol. Satanów, gm. Sarnów, par. Tarnoruda, o 30 w. od Wołoczysk, w pobliżu granicy Galicyi i gub. wołyńskiej, ma 88 osad, 520 mk. , 894 dzies, ziemi włośc, z Ser binówką, 1326 dzies, dworskiej z Sołomną. Należała do Zuzanny Iwanowskiej, skarbnikowej latyczowskiej, dziś Marcina Zale skiego. Dr, M. Rypna, szczyt, w paśmie Czortki, w Karpatach wschodnich, dziale skolskodelatyń skim, w obr. gm. Porohów, pow, bohorodczański. Pasmo Czortki ciągnie się od płd. wsch. na płd. zach. , od doliny Bystrzycy Nadworniańskiej aż po dolinę Bystrzycy Sołotwińskiej, na przestrzeni 15 klm. Wzdłuż grzbietu ciągnie się granica gmin Zielonej i Porohów z jednej a Pasiecznej, Maniawy i Kryczkiej z drugiej strony. W samym środku grzbietu, u zejścia się granic Pasiecznej, Zielonej i Maniawy, legła najdziksza część, sięgająca ponad granicę lasów do wys. 1282 mt. odtąd ku płn, zach, grzbiet powolnie opada, dochodząc w Szczyworysie al. Szyworysie 1078 mt. wys. Od szczytu 1282 mt. , na płd. zach. wzbija się szczyt Rypna, 1210 mt. wys. ; na pld. zaś wsch. grzbiet skalisty równie opada, dochodząc w Czortce wys. 1159 mt. Od niej na płd, szczyt Klewa 1134 mt. ; idąc dalej ku płd. wsch. spotykamy w bocz nym północnym rozgałęzieniu szczyt Czorcin 1178 mt. ; wreszcie płd. wsch. ostatnie czub ki są 1242 mt. , 1060 mt. i 1065 mt. , tuż nad doliną Bystrzycy nadworniańskiej. Z działu tego spływają liczne potoki na płd. wsch. do Bystrzycy, jak Buchtowiec, Czorcin i Chre pelów; ku płn. wsch. Maniawka, wreszcie ku płn. zach. Rypna i Sumaryn i ku płn. Płoska, wszystkie do Bystrzycy Sołotwińskiej. Ró wnolegle doń, cokolwiek na płd. zach. legły grzbiety Stanimir i Olenica. Br. G. Rypna, potok, powstaje w obr. gm. Poro hów, pow. bohorodczański, u płn. podnóża pasma górskiego Stanimira 1549 mt. ; pły nie leśnym jarem wprost na płn. , popod za chodnie stopy lesistej góry Rypnej 1210 mt. , a zabrawszy strugę z pod Rypnej, zwra ca się na płd. zach. i wpada naprzeciw Huty przys. Porohów do Bystrzycy Sołotwińskiej z praw. brzegu. Od płd. wznosi się dział gór ski Olenica 1384 mt. i Buk 1289 mt. , a od płn. wsch. rozgałęzienia zach. grzbietu Czort ki 1259 mt. . Przyjmuje liczne dopływy, między nimi Semniatyn. Długość biegu 8 1 2 klm. Br. G. Rypne al. Rypnianka, potok, powstaje w obr. gm. Rypnego, pow. dolińskim, w lesie Rosyszczu. Przepływa przez środek wsi Ry pnego, doliną górską, nad którą od zach. wznosi się Homotówka 739 mt. a od wsch. las i wzgórze Bahoniec 645 mt. ; wszedłszy na obszar wsi Duby, uchodzi na płn. wsch. krańcu tejże do rz. Duby, dopł. Czeczwy. Długość biegu 6 klm. Źródła wznies 700 mt. , ujście 440 mt. Br. G. Rypne al. Ropne, wś, pow. doliński, 21 klm. na płd. W8ch. od Doliny, 12 klm. na płd. od sądu powiat, w Rożniatowie, na zach. od urzędu pocz. w Perehińsku. Na płn. leży Duba, na wsch. Perehińsko, na płd. zach. Lipowicą, na zach. Lecówka. Wieś leży w dorzeczu Dniestru za pośrednictwem pot. Rypne, zwanego dawniej Ropnym potokiem, wpadającego do Duby. Nastaje on w płd. stronie wsi a płynie na płn. do Duby. Na płd. od źródlisk pot. Rypnego nastaje inna mała struga i płynie na zach. do Lecówki, gdzie wpada do pot. tejże nazwy, tworzącego jedno z ramion Duby. Zabudowania wiejskie leżą w dolinie pot. Rypnego. Najwyższo wzniesienie na płd. w losie Rusyszcze wynosi 785 mt. Własn. więk. Fundacyi hr. Skarbka ma pastw. 22, łasu 1195 mr. ; wł. mn. roli or, 216, Rypinek Rypinek Rypki Rypny Rysianka Rysie Rysiewicze Rysiki Rysin Rysiny Rysanka łąk i ogr. 437, pastw. 146 mr. W r. 1880 i było 88 dm. , 585 mk. w gminie; 877 obrz. gr. kat. , narodowości rusińskiej, 8 wyzn. mojż. , narodowości niemieckiej. Par. rz. kat. w Ro żniatowie, gr. kat. w Dubie. We wsi jest cer kiew i szkoła niezorganizowana. Jest tu ko palnia nafty. Lu. Dz. Rypnianka, potok, ob. Rypianka, Rypne. Rypny al. Rybny, potoczek, w obr. Uiczna, , pow. drohobycki, ubiegłszy 2 1 2 klm. wpada do Kłodnicy z praw. brzegu. Ob. Rybny. Ryppin, niem. ob. Rybiń Rypułtowce, w XV w. Rypolthowicze, w XVI w. Rypulthowicze wś włośc, nad rz. Pabianka, pow. łaski, gm. Widzew, par. Pa bianice, ma 18 dm. , 208 mk. , 533 mr. W 1827 r. było 27 dm. , 215 mk. Należała do dóbr Widzów. R. były własnością kapituły kra kowskiej, należały do klucza pabianickiego. Wś miała prawo niemieckie. W połowie XV w. było 20 łan. , z których płacono czynszu na św. Marcina po 21 groszy i pół grosza pronota, 2 kapłony, 30 jaj. Kmiecie obowią zani są jedną łąkę skosić. W tejże wsi jest 2 zagr. , z których pierwszy płaci 20 gr. , dru gi 18 groszy; z młyna dawano kapitule 4 korce mąki, a młynarz 1 korzec pszenicy na Boże Narodzenie, drugi na Wielkanoc a trzeci na Zielone Świątki; był też łan sołtysi. Kmie cie płacili po pół grzywny za obyedne a soł tys 4 grosze Długosz, L. B. , I, 283, 293. W XVI w. dziesięcinę pobierał proboszcz łę czycki od kmieci i z łanów sołtysich, dwa tyl ko łany i jedno pole nad sadzawką dawały pleb. w Pabianicach wartości do 2 grzyw. . Pleban pobierał też od kmieci kolędę 0 korcu owsa z domu Łaski, L. B. , L, 381. W 1552 r. wś miała 31 osad, 22 łan Pawiński, Wiel kop. , II, 238. W pobliżu R. istniała też w XV w. Wola Rypołtowska, mająca 13 ła nów, na prawie polskim osadzonych. Kapi tule płacono czynsz po 9 skotów z łanu, 2 kapłony, 30 jaj a dziesięcinę, wartości 9 do 10 grzyw. , dawano na stół arcybiskupi. Cie kawo szczegóły o powinnościach włościan w dobrach pabianickich podaje Długosz przy opisie tej wsi L. B. , I, 291. Br. Ch. Rypy Leskowieckie, ob. Leskwieckie R. Rypyliwka, ob. Muchliniec. Ryś, dwie os. leśne, pow. wieluński, gm. i par. Lututów, odl. od Wielunia 14 w. , mają 2 dm. , 28 mk. W 1827 r. 5 dm. , 37 mk. Ryś, ob. Ilija. Rysa, grupa zabudowań w obr. Głębowic, pow. wadowicki. Br. G. Rysanka al. Ryszanka potok, w obr. gm. Ujsoł, pow. żywiecki, spływa z polany Rysanki, na zach. stoku góry Lipowskiej 1324 mt. , płynie na płd. i ubiegłszy 2 1 2 klm. , wpada do pot. Bystrego z praw. brzegu. Rysianka, potok, w hr. liptowskiem Wę gry, w Tatrach Niźnich, w półn. działach, w obr. gm. Lupczy Niemieckiej, wypływa z pod góry Siedliaka 1527 mt. , płynie na płn. zach. i wpada do Lupczanki od praw, brzegu. Długość biegu 3 klm. Br. G. Rysie 1 wś włośc, pow. radzymiński, gm. Klembów, par. Postoliska, ma 88 mk. , 199 mr. W 1827 r. było 2 dm. , 29 mk. 2. R. , wś, pow. nowomiński, gm. Dębe Wielkie, par. Mińsk, ma 18 osad, 146 mk. , 22 mr. dwor. i 246 mr. włośc. W 1827 r. było 14 dm. , 113 mk. Wchodziła w skład dóbr Dębe Małe. Rysie z Rudawi, wieś pow. brzeski, nad Uszwią, dopł. Wisły z praw. brzegu. Wraz z obszarem więk. posiadł, ma 80 dm, ; rozcią ga się ulicą między dwoma potokami, z któ rych zachodni, Łętowina, tworzy duży staw. We wsi młyn wodny, Gleba piaszczysta, la sy sosnowe. Wś otaczają bory od zachodu, mianowicie duży las kameralny, zwany Bartwickim, którego część najbliższa tej osady nosi nazwę Walszyny, od połud. Łachmaniec a od wschodu Szumin. Wś graniczy na półn, z Niedzieliskami a na płd, z wólką Rudami. Par. rzym. kat. w Szczepanowie. Urz. poczt. i st. kolei arc. Karola Ludwika w Słotwinie o 124 klm. . R. ma 418 mk. ; 414 rz. kat. a 4 izrael. Obszar więk. pos. Fr, Łasińskiego składa się z 3 mr. roii, 22 mr. łąk, 2 mr. past. i 51 mr. lasu; mn. pos. ma 324 mr. roii, 90 mr. łąk, 57 mr. past. i 3 mr. lasu. Wcho dziła w skład sstwa krzeczowskiego ob. Krzeczów. Mac, Rysiewicze 1. wś, pow. dzisieński, w 2 okr. poL, gm. Jody, okr. wiejski i dobra, Łopacińskich, Rafałowo, o 2 w. od gminy a 80 w. od Dzisny, ma 10 dm. , 129 mk. w 1864 r. 50 dusz rewiz. . 2. R. , karczma, tamże, o 80 1 2 w. od Dzisny, 1 dm. , 8 mk. żydów. Rysiki 1. wś pryw. nad rz. Dziśuienką, pow, dzisieński, w 2 okr. poL, o 74 w. od Dzisny, 14 dm. , 134 mk. Była tu drewniana cerkiew prawosł. 2 R. , wś włośc. , pow. dzisieński, w 2 okr. poL, o 77 w. od Dzisny, 8 dm. , 98 mk. Rysin 1. wś i foL, pow. klimowicki, gm. Timonowo, ma 28 dm. i 130 mk. , folusz i olejarnią; własność Anastazyi Podobiedowej. 2. R. , wś, pow. siebieski, w 2 okr. pok. do spraw włośc, gm. Helonczyn, w 1863 r. 37 dusz rewiz, Rysiny 1. wś i foL, pow. kolski, gm. Kłodawa, par. Bierzwienna Długa, odl. od Koła 19 w. Wś ma 7 dm. , 90 mk. ; fol. 5 dm. , 95 mk. ; os. 1 dm. , 5 mk. W 1827 r. 20 dm. , 192 mk. W 1885 r. fol. R. rozl. mr. 732 gr. or. i ogr. mr. 621, łąk mr. 42, past. mr. 36, lasu mr. 11, nieuż. mr. 22; bud. mur. 15, k drzewa 8; pło dozmian 12polowy, pokłady torfu, wiatrak. Rypnianka Rypnianka Rysa Ryś Rypyliwka Rypy Leskowieckie Ryppin Rysowany Rysowo Ryska Należały dawniej do fol. wś R. os. 22, z gr. mr. 22; wś Kamień al. Kamionka os. 6, z gr. mr. 195; wś Korytka os. 4, z gr, mr. 130. W XVI w. łany fol. dają dziesięcinę snopo wą a kmiece pieniężną, po 8 gr. z łanu, pleb. w Bierzwienny Łaski. Lib. Ben. , II, 450 W 1576 r. własnośc Stanisława Rysińskiego, miały 3 zagr. , 1 kom. , 1 karczmę, młyn, 1 rzemieśl, 15 osad. Pawiński, Wielkp. , II, 79. 2. R. , kol. nad jez. Pąchowskim, pow. koniński, gm. Wysokie, par. Kramsk, odl. od Konina 24 w. Z Pąchowem liczą 65 dm. , 516 mk. W 1827 r. 4 dm. , 47 mk. Br. Ch Ryska, rzka, prawy dopł. Mołdawy ob. . Ryski 1. wś, pow. lidzki, w 4 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Pokrowy, o 6 w. od gminy, 53 w. od Lidy a 17 w. od Wasiliszek, ma 3 dm. , 54 mk. katol, w 1864 r. 21 dusz rewiz. ; należy do dóbr Wężowszczyzna, Żórawskich. 2. R. , wś, pow. grodzieński, w 4 okr. poL, gm, Skidel, o 37 w. od Grodna. 3. R. , uro czysko, pow. grodzieński, w 5 okr. poL, gm. Berszty, o 79 w. od Grodna. J. Krz. Ryśków, sioło, pow. rohaczewski, gm. Horodziec, ma 50 dm. i 260 mk. Ryskowo, niem. Boeskau, u ludu Reskowo, u Kętrzyn. Reszkowo, wś włośc, na Kaszubach, nad jez. Roskowem, pow. kartuski, st. p. Miechucin, par. kat. Chmielno o pół mili, od Kartuz o 1 3 8 mili. Szkoła katol, liczyła 1887 r. 127 dzieci. Razem z wyb. Karskanią i Li powcem obejmuje wś 605 ha 270 roli or. 28 osad gbur. , 11 zagr. W 1869 r. było 388 mk. , 363 kat. i 25 ew. , 40 dm. ; 1885 r. 52 dm. , 79 dym. , 439 mk. , 420 kat. , 19 ew. W dokum, z 1351 r. nosi nazwę Reyszko, w 1351 r. Roikau. Zachowany przywilej wykazuje ob. Neue Pr. Prow. Blaetter, III, że R zdawna książęta pomorscy zapisali na uposażenie kościoła w Chmielnie. Proboszcze z Chmielna bywali posiadaczami, pobierali wszelkie dochody i wykonywali sądy, R. 1351 wystawił prob, Henryk, zakonu premonstratensów, nowy przywilej włók było 20; sołtys Eberhard, który ją na prawie chełm, nowo urządził, otrzymał 2 wł. wolne, nadto pobierał trzeci denar ze sądu i czwarty z karczmy. Z innych 18 włok dawano na św. Marcin od włóki pół grz. , dwie kury i od każdego stołu na utrzymanie kleryka pro clerici salaris po dwa solidy. Czynsz ten sołtys zbierał i prob dostawiał. Mesznego dawali od włoki korzec żyta i tyleż owsa. Na trzy roki wielkie czyli sądy, które się odbywały we wsi, sam proboszcz przyjeżdżał i przewodniczył, sołtys obowiązany podejmować go uczciwie. Wszystkie przewinienia mniejsze sądził sołtys, tylko krwi rozlew i zabójstwo zatrzymał sobie proboszcz. Jezioro Reskowo wydał prob. osadnikom na użytek. Zabronił Słownik Geofcraficzny T. X. Zeszyt 110. osadnikom sprzedaży gruntu bez zezwolenia prob. i sołtysa. Klasztor norbertanek w Żu kowie przejął później R. pod swój zarządy wynagradzając proboszcza zapewne włókami przy kościele. Bór między R. i Miechucinem także należał do klasztoru ob. Klasztory żeń skie p. Fankidejskiego, str. 57 i Zeitschr, d. Westpr. G. Ver. , str. 133. Mesznego płaciło R. 1583 r. 4 korce żyta i tyleż owsa, było jednak zobowiązane do 8 kor. żyta ob. Wizyt. Rozdrażewskiego, str. 22. Ks. Fr. Ryskowska Kamionka, wś, pow. rohaczewski, gm. Horodziec, ma 36 dm. i 258 mk. , z których 15 wychodzi na zarobek. Ryśniate, ob. Reszniate. Ryśniki, wś, pow. orszański, gm. Nowy Tuchyń, ma 24 dm. i 198 mk. Ryśniwkę młyn na obszarze Łysica, pow bohorodczański Rysowany Kamień, szczyt w paśmie Liwocza, na granicy Jodłowy pow. pilźnieński a Brzysk i Czermny pow. jasielski. Wznies. 427 mt. ob. Lhoocz, Br, G. Rysowo, niem. Ruesshof, fol. do Skurcza należący, pow. starogardzki, st. p. , tel. i par. kat. Skurcz 1, 5 klm. odl. , 298, 17 ha roli orn. i ogr. , 89, 49 łąk, 9, 51 lasn, 2 nieuż. ; czy sty dochód z gruntu 3802 mrk; fabr. kroch malu, cegielnia, hodowla bydła. W 1887 r. 6 dm. , 93 mk. Na prawo od drogi z Wielbrandowa do żwirówki znajduje się cmenta rzysko przedhistoryczne. W 1845 r. natra fiono na grób kamienny skrzynkowy, z któ rego wydobyto urn kilka ob. Objaśn. Ossow skiego, str. 43. Kś. Fr. Rystodola, zaśc. szlach. , pow. wileńskii w 3 okr. poL, o 68 w. od Wilna, 1 dm. , 5 mk. katol. Rysulowa, szczyt w Tatrach Niźnich, na płn. prawym brzegu Czarnego Wagu, na granicy gm. Szczyrby i Ważca, w hr. liptow skim, pod 37, 41 wsch, dłg. g. F. , a 49 1 52 płn. sz. g. Wznies. 1032 mt. szt. gen. . Por. Głęboki Potok. Br. G. Ryświanka, wś nad rz. Stasia, pow. rówieński, na płn. od mka Tuczyna. Rysy, niem, Meeratigspitze, węg. Tengerszem csius, szczyt w Tatrach polskowęgierskich mylnie Wagrą zwany, w głównym grzbiecie Tatr, na granicy Galicyi i Śpiźu. Stanowi on narożnik dolin Czarnego stawu nad Rybiem od płn. zach. , Zmarzłego stawu od, wsch. i Żabich Mięguszowieckich od płd. zach. Miano pochodzi zapewne od rysy w płn. jego ścianie, która od samego wierzchu zasłana śniegiem czyni wydatnym ten szczyt, tuż obok Wysokiej. Widok z Rysów na wnętrze Tatr u turystów, węgierskich zwłaszcza, uchodzi za najpiękniejszy i najrozleglejszy na węgierskiej stronie. Jan HumS Ifef Rystodola Rysy Rysulowa Ryska Ryski Ryskowo Ryskowska Byszewko Ryszardów Ryszardów Byszewek Ryszewo falvy, geograf węgierski, w dziele o Węgrach t. I, p. 369 nazwał ten szczyt Magyar Rigi. Szczyt R. wznosi sie 40 do 100 mt. po nad główny grzbiet. Składają go głazy ustawione jakby w progi, z których najwyższy stanowi wierzchołek. Tworzą one jakby skalistą wieżę, sterczącą przy zbiegu trzech grzbietów. Zachodnim łączą się z Mięguszowieckiemi turniami 2435 mt. , południowym 55 Wysoką 2555 mt. , a północnym z Żabim wierchem 2262 mi. Widać ztąd jakby kamienne morze wierchów, czubków, turni, grzbietów, otchłani, pośród których błyszczą zwierciadła stawów tatrzańskich. Ze szczytów widzialne są Łomnica, Lodowy, Sławkowski, Garłuch, Pośrednia grań, Kończysta, Mięguszowieckie turnie, Wysoka, Baszta, Solisko, Krywań, Koprowa i cały grzbiet Wołoszyna, wybiegający od Swinnicy. Według prof. Rotha widać stawy Rybie, Czarny staw nad Rybiem, dwa Żabie Białczańskie, Zmarzły staw, Czeski staw, Zielony i Litworowy staw, Zadni staw, najwyższy z pięciu pod Zawratem, dwa Żabie Mięguszowieckie, Hinczowy i Szczyrbskie jezioro. Eljasz w Przewodniku 1886 r. 236 podaje 10 stawów; wyklucza staw Hinczowy, Zielony i Litworowy. Pierwszy wszedł na ten szczyt Edward Blasy z Wielki na Śpiżu, d. 30 lipca 1840 r. Zwykły tor turystyczny z Zakopanego prowadzi do Roztoki, zkąd doliną Białej Wody do Czeskiego, gdzie spędza się noc pod niebem. Drugiego dnia przez przełęcz Wagę 2408 mt. wchodzi się na R. około południa, zkąd schodzi się nad Czarny staw, dalej nad Rybie, gdzie wypada nocleg w schronisku Staszyca. Trzeciego dnia powrót do Zakopanego. Ze strony spiskiej wychodzi się z leśniczówki Hagi w Sztwole Stola ku Szczyrbsldemu, następnie ku Popradzkiemu, a wreszcie Żabim Mięguszowieckim; ztąd zwraca się ku Wysokiej, na przełęcz Wagę, wreszcie na szczyt R. Wznies. 2308 mt. szt. gon. , 22949 mt. Korzistka, 23104 mt. Fuchs, 2308, 97 mt. i 2311, 32mt. Kolbenheyer. Nazwę Rysy nadano mylnie na mapie spec. austr. węg. Z. 9, CoL XXII szczytowi dalej na płn. położonemu, t. j. Żahiermu Br. G. Ryszardów, fol, pow. piotrkowski, gm. i par. Gorzkowice, odl. 20 w. od Piotrkowa. Fol. ten, oddzielony od dóbr Plucice, rozl. mr. 227 gr. or. i ogr, mr. 179, łąk mr. 31, past. mr. 9, nieuż. mr. 8; bud. z drzewa 7. Byszewek, wś, pow. lipnowski, gm. Kłokock, par. Ostrowite, odl. o 3 w. od Lipna, ma szkołę początkową, 17 dm. , 148 mk. , 363 mr. obszaru. W 1827 r. 14 dm. , 91 mk. Byszewko, wś kościelna, pow. mogilnicki Żnin, dek. rogowski, o 7 klm. na wsch. płd. od Rogowa i tyleż na płd. od Gąsawy poczta, na starym trakcie gnieźnieńskim; par. w miejscu, st. dr. źel w Mogilnie o 14 klm. Z os. Borek 2 dm. , 19 mk. ma 11 dm. , 113 mk. kat. i 278 ha 21 1 roii, 27 łąk, 3 lasu. Między r. 1366 1383 pisał się z 11. czyii z Małego Ryszewa Grzymisław, ten sam pe wno, który 1358 1378 pisał się z Rysze wa Kod. Wielk. . Około r. 1523 należało R. do opatów trzemeszyńskich; z łanów kmie cych płacono dziesięcinę snopową probosz, strzyżewskim, a miejscowym mesznego po korcu pszenicy i tyleż owsa. W r. 1577 było tu 4 1 2 śladów osiadł. , jeden sołtysi; w 1579 r. 5 1 2 a w 1618 r. 3 1 2 osiadł, i 2 wcielone do folwarku. Spisy z końca zeszłego wieku wy kazują E. między posiadłościami kapituły gnieźnieńskiej. Kościoł p. w. św. Maryi Ma gdaleny istniał już w pierwszych latach XIV w. i afiliowany był do par. gąsawskiej. Wy niesiony następnie do godności parafialnego, za wiado wany był przez zakonników trzemoszyńskich aż do ich zniesienia. W skład par. 580 dusz wchodzą Borek, Głowy, R. , Ryszewo, Szrama i Zalesie. Probostwo ma 150 ha ziemi. E. CaL Ryszewo, w dok. Rissow os. młyn. nad rzką Skrwą, na obszarze dóbr Biskupice. Ist nieje dziś młyn w dobrach Biskupice pow. płocki, gm, Brwilno, niedaleko ujścia Skrwy do Wisły. Do tej to zapewne osady odnoszą się szczegóły zachowane w dok. z XVI w. W r. 1379 wyrok sądu płockiego przysądził bisk. płockiemu młyn Rissow nad Skrwą. W 1383 r. Piotr syn Mikołaja, cześnik płocki, sprze daje dziedziczną swą trzecią częśó molendini Rijssonis in fluvio dieto Strq ua in bonis Bi skupicze za 10 grzyw, toruńskich bisk. Sciborowi Kod. Maz. , 101. Br. Ch. Ryszewo, wś, pow. mogilnicki Żnin, o 7 klm. na wsch. płd. od Rogowa, przy trakcie z Gniezna na, Gąsawę do Żnina, nad Wołownioą dopł. jez. Zioło; par. Ryszewko, poczta w Gąsawie, st. dr. źel. w Mogilnie o 14 klm. ; 43 dm. , 361 mk. 380 kat. , 53 prot. i 770 ha 491 roii, 97 łąk, 12 lasu. Większa posiadł, zwana dziś Tauhenwalde od pobliskiego nadleśnictwa ma 157 ha, z czystym doch, grunt. 1255 mrk; właścicielem jest Karol Morgenstern. W r. 1285 Przemysław II zwalniając osadę R. , dziedzictwo Andrzeja, od ciężarów, zezwolił na założenie miasta z prawem niemieckiem. Andrzej ten zachodzi raz jeszcze w dok. wielkopolskich pod r. 1293; w r. 1345 pisał się Jakub z R. ; Grzymisław zaś 1358 1378 pochodził z pogranicznego Ryszewka. R. 1365 Andrzej z Kunowa sprzedał R. braciom Janowi, Mikołajowi, Przecławowi, Włodzimierzowi Markusz w r. 1370 i Wojciechowi z Studzieńca, a następnego roku 1336 oddał sołtystwo R, jakiemuś Chwał Ryszkajcie Ryszkowa Wola Ryszki Myszkanowka Ryszewskie kowi celem osadzania wsi na prawie niemiec kiem. Pierwszą z tych czynności potwierdził król 1366. W r. 1370 potwierdził król za mianę R, , dziedzictwa braci z Studzieńca, na Jabłowo, posiadłość klasztoru trzemeszyń skiego; dyplomaty wreszcie z r. 1393 Kod. Wielkop. , n. 1932 wspominają o Przezdrzewie, dziedzicu R. który od rzeczonego kla sztoru był wziął R. , w zamian za Załachów i Brzyskorzystew. Około r. 1523 składało się R. z łanów kmiecych i dziedzicznych Łaski, Lib. Ben. , I, 168 i 170; w r. 1577 79 było 13 śladów osiadł. , 3 rzemieśl, i 5 zagrodn. ; w r. 1618 jest R. wsią duchowną. Spisy z końca XVIII w. wymieniają R. jako posia dłość kapituły gnieźn. ; zabrane przez rząd pruski, tworzyło przez pewien czas domenę, którą następnie wcielono do domeny mogilnickiej. E. Cal, Ryszewskie nadleśnictwo, al. Ryszewo, Gołąbki niem. Tauhenwalde, nadleśn, królewskie i okr. domin. , pow. mogilnicki Żnin, o 9 klm. na wsch. płd. od Rogowa i o 2 klm. na wschód od Ryszewa, par, Ryszewko, poczta w Gościeszynie, st. dr. żeL w Mogilnie o 12 klm. ; 1 dm. i 9 mk. W skład okr. domin, wchodzą leśnictwa Pennbrueck l dm. , 9 mk. , Głębockie Glembitz, 1 dm. , 14 mk. , Kerngrund 1 dm. , 5 mk. . Długi Bród Langfurth, 1 dm. , 6 mk. i Sarnówka Rehhorst, 1 dm. , 7 mk. ; cały okr. ma 6 dm. , 50 mk. 12 kat. , 38 prot. i 5030 ha 170 roii, 92 łąk, 4519 łasu; czysty doch, z ha roii wynosi 7, 25, łąk 5, 49, łasu 3 92 mrk. Lasy są sosnowe. E, CaL Ryszka al. Ryszkowska Struga, niem. Mischkefliess, struga w pow. świeckim. Według mapy sztabowej z r. 1873 74 wypływa przy młynie Ryszce z jeziora, do którego z płd. uchodai struga Mokra Mukrz Fliess a z zach. Hamer. Biegnie na płn. okolicą le sistą. Minąwszy Jakubowo i Zgorzałymost, gdzie obraca młyn, przyjmuje poniżej wsi Wierzchów mały dopływ z pod Pruskiego. Odtąd przybiera kierunek wschodni i za Skrzyniskami Grueneck wpada do Czarnej wody Schwarzwasser. Przed ujściem zowią ją Zatokami. Kś. Fr. Ryszka, niem. Bischke, os. młyn. nad strugą Ryszką Rischkefliess, pow. świecki, st. p. Gacki, par. kat. Drzycim, gm. Mszano; 582, 18 magd. mr. W 1868 r. 13 bud. , 5 dm. , 54 mk. , 32 kat. , 22 ew. ; 1885 r. 2 dm. , 20 mk. Krzyżacy mieli tu swój folw. o 2 włókach ob. Gesch. d. Kr. Schwetz Yon Wegner, str. 433. R. 1676 należała R. do zamku świeckiego i liczyła 10 mk. ; czynsz wynosił 1682 r. 1 zł. R. 1773 obejmowała 2 włóki włośc, 3 dymy, 15 mk. ew. R. 1789 należał młyn, w wieczystą dzierżawę puszczony, do pow. chojnickiego, wójtowstwa świeckiego ob. Zeitsch, d. Westpr. Gesch. Ver. , XIX, str. 288. Według taryfy poborowej na symplę z r. 1717 płaciła R. 1 zł. ob. Cod. Beinen, w Peplinie, str. 89. Ryszkajcie, dwór, pow. szawelski, gm. Krupie, o 38 w. od Szawel. Ryszkąjówka, karczma koło Tyszyny, pow. sokalski. Myszkanowka, Ryszkan, dawniej Kopaczanka, mko od 1860 r. nad rz. Kopaczanką, w pow. jasskim gub. bessarabskiej, o 35 w. od Bielicy, przy drodze do Austryi, ma 167 dm. , 1164 mk. , 3 cerkwie. Ożywiony handel bydłem, solą, rybą i dziegciem. Ryszki 1. wś włośc, pow. grójecki, gm. Nowa Wieś, par. Boglewice, posiada szkołę początkową, 144 mk. , 252 mr. W 1827 r. 18 dm. , 161 mk. 2. R. al. Ryzki, wś i fol. , pow. łukowski, gm. i par. Łuków, ma 30 dm. , 237 mk. , 705 mr. ziemi. W 1827 r. 32 dm. , 251 mk. Fol. R. Fałki rozl. mr. 419 gr. or. i ogr. mr. 204, łąk mr. 4, łasu mr. 170, zarośli i past. mr. 11, nieuż. mr. 30. Wś R. os. 19, z gr. mr. 169. W 1531 w. wś Riski, w par. Łuków, własność szlachty zagrodowej Pie trasów, Gozdziejów, którzy mieli 1 łan. Częśó Mikoła i Dobka 1 2 łanu. W 1552 r. wś szlach, części Piotrassowiat, Gosceiewiat 1 łan; częśó Stanisława i braci 1 4 łanu; częśó Sandziczów 1 4 łanu. W r. 1580 Jakub Riskowski płacił od siebie i od uczestników swych z połowicy wsi od 4 włók, które sami orzą, fl. 2, od za grody bez roii gr. 4, od Mikołajowego zagro dnika gr. 4. P. Jan Riskowski od 2 włók, które sam orze, fl. 1, od zagr. bez roii gr. 4. Sumina fl. 1 gr. 16 Pawiński, Małop. , 381, 391, 410. 3. R. , wś, pow. węgrowski, gm. Jaczew, par. Liw, ma 2 dm. , 21 mk. , 76 mr. W 1827 r. 1 dm. , 8 mk. Br. Ch Ryszki, dwor, pow. rossieński, gm. Sartyniki, par. Szyłele, o 80 w. od Rossień. U Buszyńskiego podany dwor, własność Lachowicza, i okolica szlachecka. Ryszkowa Wola, wś, pow. jarosławski, nad dopł. Lubaczówki, przy drodze z Jarosławia do Oleszyc. Na płd. od wsi idzie tor kolei Jarosław. sokalskiej ze st. Bobrówka 18 klm. od Jarosławia, 19 klm. od Oleszyc. Wznies. 208 mt. npm, ; gleba piaszczysta. Od wschodu, południa i zachodu bory sosnowe. Posiada par. gr, kat. i szkołę etatową, a na obszarze większym ks. Jerzego Czartoryskiego gorzelnię. W 1880 r. było 175 dm. i 5 na obszarze więk. posiadł. Pożar 1887 r. obrócił w perzynę cerkiew drewnianą, zabudowania plebańskie i 23 zagród, które jednak odbudowano. Z 1035 mk. 492 męż, 543 kob. przebywa na obszarze więk. pos. 60 osób; 928 gr. kat. , 68 rz. kat. , 9 innych wyznań a 30 izr. Pos. więk. ma 563 roli, 172 łąk i ogr. , 63 passt, i l315 mr. lasu; pos. mn. 1155 roli, Ryszewskie Ryszka Ryszkąjówka 378 łąk 424 past. i 22 mr. łasu. Do mniejszej posiadł, wliczono uposażenie proboszcza gr. kat. 48 roli, 8 łąk i 4 mr. past. . Par. dyec, przemyska, dek. jarosławski obejmuje Chodanie, Stirmaczówkę i Pohodę. Wieś graniczy od płd. z Bobrówką, na zach. z os. Chodanie i lasami Na Cisawie, na płn. z Zapałowem i Stawiskami a na wschód z os. Kobieluchami i lasem Horajem. Mac. Ryszkowce al. Ryżkowce, wś, pow, berdyczowski, ob. Hryszkowce, Ryszniate, ob. Reszniate, Ryszowce, mylnie Gryszowce al. Hryszowce, wś, pow. jampolski, gm. i par. kat. Krasne, ma 111 osad, 934 mk. , 1063 dz. ziemi włośc, 903 dwors. , 41 cerkiewnej; gorzelnia. Cerkiew p. w. N. M. P. , wzniesiona w 1871 r. , ma 1025 wiernych. Własność Rusanowskich. Dr. M Ryszówka, wś, pow. żytomierski, o 14 w. od mka Uszomierza odległa. Składową część gruntu stanowi gnejs, chociaż znajduje się i czerwony granit. A. L. Br. Rysztot, uroczysko, pow. bychowski; terpentyniarnia, zatrudniająca 2 ludzi, produkuje 260 pudów i daje 75 rs. dochodu; własność Martynowiczow. Ryszuny 1. w spisie z 1864 r. Rymuny, wś nad rzką Łoszą, pow. wileński, w 5 okr. poL, gm. Szumsk, okr. wiejski i dobra, Sidorowiczów, Kiemiany, o 4 w. od gminy a 34 w. od Wilna, 14 dm. , 3 mk. prawosł, i 111 katol. 55 dusz rewiz. , młyn wodny i tartak. 2. R. j karczma, tamże, 1 dm. , 5 mk, żyd. Ryszyńj grupa domów w Smolinie, pow. Rawa Ruska. Ryta, Rysta, rzeka w gub. grodzieńskiej, lewy dopływ Muchawca. Bierze początek w południowej części pow. brzeskiego z jez. Łukowa, leżącego śród błot puszczy Rudzkiej. Zrasza pow. brzeski, w dalszym zaś biegu dotyka pow. kobryńskiego. Długość biegu 90 w. , kierunek ma zachodni; brzegi niskie, w górnej połowie pokryte wielkiemi lasami. Spławna od wsi Zalesia i Rudy. Przybiera rzeczkę Botynkę. J, Krz. Ryta Mała, rzeczka w pow. kowelskim, połączona z jez. Tur za pośrednictwem Batorego kanału, uchodzi do Muchawca pod Szczebryną. Ryta, potok, w obr. gm. Rzek, pow. wado wicki, płynie na płn. zach. doliną podgórską, nad którą od zach. rozpościera się grzbiet Tu roń 685 mt. , a od wschodu szczyt b. n. 728 mt. . Zabrawszy od lew. brzegu potok Doliny wpada poniżej kościoła do pot. Rzeki, w dal szym biegu Wieprzówką ob. zwanego. Dłu gość biegu 4 1 2 klm. Br. G. Ryta al. Antoninowo niem. Antoninsdorf, kol. szlach, do Bukowca należąca, pow. świecki, st. p. Bukowiec, par. kat. Świekatowo, 255, 47 magd. mr. W 1868 r. 21 dm. , 154 mk, 7 kat. , 147 ew. 1885 r. 22 dm. , 135 mk, Osada ta zwała się w XVIII w. Rota, Ryta, Retą, Rheda. R. 1756 została z Szewienkiem w czę ści darowana, w części sprzedana pułk, Anto niemu Czapskiemu, który r. 1777 wcielił pust kowie Ryte do dóbr krupocińskich. Obecna kolonia powstała r. 1826 na obszarze Krupocina ob. Zeitsch, d. Westpr Gesch. Ver. , 18, str. 152. Ka. Fr. Rytarowice, pow. samborski, ob. Rajtarowice. Ryte Rytoje, jez. w pow. porzeckim gub. smoleńskiej, łączy się z jez. I go i Soszno. Rytel, ludowe Retel, niem. Rittel, wś nad Brdą, pow. chojnicki, przy szosie i dr. żel. z Chojnic do Tczowa, o 13 klm. na płn. wschód od Chojnic, par. kat. Czersk o 2 mile; agentura poczt. w miejscu, szkoła 3klasowa liczyła 1887 r. 2 naucz, i 185 dzieci. W skład gminy wchodzą oprócz Rytla, wyb. Jeziorki 1885 r. 5 dm. , 31 mk. , os. Kaliska 2 dm. , 19 mk. , Okole Konigort, 5 dm. , 40 mk. . Wądoły 5 dm. , 54 mk. , razem 1812 ha 776 łasu, 58 łąk, 210 roii. Gleba tu piaszczysta, uboga, w pobliżu znaczne pokłady torfu. Mieszkańcy trudnią się rolnictwem, hodowlą bydła i wywózką drzewa. Cała gmina liczyła 1885 r. 82 dm. , 141 dym. , 671 mk. , 605 kat. , 57 ew. , 9 żyd. Przy R. ciągnie się kanał kilka mil od leśn. Muehlhof aż do Nowych Barłogów, wykopany przez rząd dla nawodnienia łąk. R. leży na wznies. 405 st. npm. , poziom Brdy zaś tu 347 st. npm. We wschodniej stronie wsi odkryto cmentarzysko, które r. 1824 przy budowaniu żwirówki berlińskiej do szczętu zniszczono ob. Objaśn, do mapy Ossowskiego, sir. 35. R. 1430 nadaje Jost von Hohenkirchen, komtur tucholski, Marcinowi Retel i jego spadkobiercom karczmę retelską. Wolno mu sprzedawać wszystko, co się do jedzenia i do picia godzi, jako to mięso, ryby, chleb, piwo, masło, sery poślednie i t. d. Dajemy mu także wolno drzewo do budowli w borach naszych, gdzie mu bracia wskażą, jako i na opał, jako to suche i leżące drwa, stojącą brzezinę i olszynę. XHjcmmj mu także rolę, która od początku tej karczmy i tego listu do niej należała, wyjąwszy jeżeli sobie więcej przyczynił i wykopał, która za ten czynsz onemu nie będzie zapisana. Dajemy też wolny żer dla wieprzów, około karczmy leżący, wyjąwszy nasze dąbrowy i łąki koło Twarożuej góry. Za to będzie nam dawał 3 grzywny zwyczajnej monety pruskiej do zamku tucholskiego co rok na św. Marcin i jedne podwodę do Gdańska. Dan na zamku naszym tucholskim w dzień Trójcy św. ob. Cod. Belnensis w Peplinie, str. 70. Lustr. ststwa tucholskiego z r. 1664 opiewa, że pust Ryszuny Ryszyńj Ryszowce Ryszniate Ryszkowce Ryszówka Rysztot Ryszkowce Rytenie Rytro Rytówek Rytelowszczyzna Rytowa Rytele Rytomoczydła Rytno Rytkuniszki Rytki Rytka Rytele Rytelskie Błoto Rytelska kowie Rotel, należące do klucza kossobudzkiego, płaciło czynszu 46 fl. 10 gr. ; 3 karczmarze strzegli barci czerskiej, każdy po tygodniu koleją, 3 ogrodnicy zaś barci karsińskiej, także po tygodniu koleją. Według taryfy z r. 1648 płacili w R. poddani od 3 karczem i 5 ogrodn. 5 fl. i 10 gr. B. należał wówczas do ststwa tucholskiego. Podług taryfy na symplę zr. 1717 płacił R. 1 zł. 15 gr. ob. Cod. Belnensis w Peplinie, str. 92. Wizyt. Rozdrażewskiego z r. 1583 donosi, że dwie karczmy diotae Ritel dawały mesznego każda pół korca żyta i tyleż owsa str. 201. W wizyt. Szaniawskiego z r. 1710 czytamy Retel, wś królewska, szołtys Mucha daje mesznego pół korca żyta i tyleż owsa, karczmarz Tuszk także tyle, tak samo drugi karczmarz; reszta parafian płaci zamiast mesznego każdy 15 groszy str. 122. Kś. Fr. Rytele 1. Olechny, wś i fol. lit. A i B nad rz. Buczynka Sterdynką, pow. sokołowski, gm. Kossów, par. Ceranów, ma 25 dm. , 400 mk. W 1827 r. 32 dm. , 251 mk. Fol. R. Olechny lit. A rozl. mr. 649. Wś R. Olechny 08. 30, z gr. mr. 146. Fol. Olechny lit. B z nomenkl. Jagodnik rozl. w 1868 r. mr. 784. W skład dóbr poprzednio wchodziły wś R. Olechny os. 13, z gr. mr. 133; wś R. Wszołki os. 2, z gr. mr. 4; wś R. Sucha os. 10, z gr. mr. 282; wś Wólka Rytelska os. 10, z gr. mr. 126. 2. R. Suche, wś, pow. sokołowski, gm. Olszew, par. Ceranów, ma 15 dm. , 136 mk. , 387 mr. według Pam. Kniżki. W 1827 r. 17 dm. , 118 mk. 3. R. Świeckie, wś, pow. sokołowski, gm. Olszew, par. Prostyń, ma 65 dm. , 497 mk. , 955 mr. ziemi. W 1827 r. 55 dm. , 384 mk. 4. R. Wszołki, wś przy ujściu Buczynki do Bugu, pow. sokołowski, gm. i par. Kossów, ma 29 dm. , 236 mk. , 474 mr. W 1827 r. 20 dm. , 125 mk. 5. R. , pow. ostrowski, ob. KawionkaR. Br. Ch. Rytelowszczyzna, okolica, pow. lidzki, w 3 okr. pol. , o 28 w. od Szczuczyna, 3 dm. , 23 mk. 1866. RytelskaWólka, wś, pow. sokołowski, gm. Kossów, par. Ceranów, ma 7 dm. , 90 mk. , 126 mr. Rytelskie Błoto, niem. Rittelbrch, leśn. należące do nadleśn. Wilhelmsberg, w pow. brodnickim; 1885 r. 1 dm. , 6 mk. Rytenie 1. wś rząd. nad rzką Ryteń, powświęciański, w 1 okr. poL, o 31 w. od Świę. cian, ma 15 dm. , 125 mk. kat. i 3 żyd. 2. R. , Ryczenie, wś włośc, pow. wileński, w 4 okr. poL, gm. Bystrzyca, okr. wiejski i dobra skarbowe Rytenie, o 10 w. od gminy, 64 dusz rewiz. W skład okr. wiejskiego wchodzą wsi R. , Przewoźniki, Zabieliszki, Czechy, Źusino, Taluszany, Niekraszuny, Podlipiany, Bojary oraz zaśc Brukaniszki, Posieliszoze, Skudziszki, Rudziszki, Worżeła, Dworczyszcze, Kuciszki, Maczule i Lipniszki, w ogóle 436 dusz rewiz. b. włościan skarbowych. J. Krz, Rytka, pow. makowski, gm. i par. Płoniawy. W 1827 r. 3 dm. , 21 mk. , par. Podoś. Rytki, wś, pow. lidzki, ob. Rymki. Rytki al. Rydka, wś nad rz. Skwilą, dopł. Smotrycza, pow. proskurowski, okr. poL Sa tanów, gm. Kuzmiuj par. kat. Kumanów, mię dzy wsiami Weselcami i Choptyńcami, ma 44 osad. Cerkiew p. w. N. M. P. , uposażona 33 dz. ziemi, 1186 parafian. Niegdyś własność Nepomucena Gadomskiego, b. marszałka pow. proskurowskiego, obecnie należy w połowie do Weselca, Darewskich, w drugiej zaś do Cheptyniec, Czerkasowej. Dr. M. Rytkuniszki, wś, pow. nowoaleksandrowski, gm. i okr. wiejski Dukszty, ma 3 dm. , 70 dzies. Rytno al. Rytne, w dok. Ratno, wś na prawym brzegu Teterowa, pow. radomyski, naprzeciwko wsi Padołu al. Fruzinówki, o 4 w. od Zoryna i od Oranego par. prawosł. , ma 95 mk. , nadzielonych 180 dz. ziemi, z której opłacają rocznie 92 rs. 22 kop. wykupu. Własność Iliaszenki, który w B. i Zorynic posiada 175 dz. ziemi ornej, 486 lasów i 829 dz. nieużytków. Rytomoczydła, wś i fol. nad rzką Czarną, pow. grójecki, gm. Nowa Wieś, pai Boglewice, mają 205 mk. , 1787 mr. dwors. , 139 mr. włośc. W 1827 r. 28 dm. , 200 mk. Ogólny obszar tych dóbr w 1834 r. wynosił 1995 mr. Należała do nich wś Ryszki. Dobra powyższe zapisane zostały w 1883 r. przez właścicieli ich Radzimińskich na fundusz stypendyalny i dobroczynne cele. Rytowa, pow. brzeski, mylnie zamiast Rylowa. Rytówek, wś włośc, pow. sokołowski, gm i par. Sterdyń, ma 22 dm. , 298 mk. , 339 mr. W 1827 r. 21 dm. , 160 mk Rytro z Mikołaszką Połomem i Ryczanowem, w dok. z XIV w. Rither, Ritter, Rittyr, wieś i ruiny zamczyska, pow. nowosądecki, par. rzym. kat. w Barczycach. Starożytna osada zbudowana jest na lewym brzegu Popradu, wzdłuż pot. Rostoki, przy gościńcu z Starego Sącza 9, 8 klm. i kolei państwowej, która tu posiada stacyą między Starym Sączem a Piwniczną, odl. 17 klm. od Nowego Sącza, 105 klm. od Tarnowa a 47 klm. od Orło. Ruiny zaułku leżą na prawym brzegu Popradu, na wzgórzu. Wznies, wsi nad rzką i przy st. kolei wynosi 340 mt. , zamku zaś 463 mt. Dolina Popradu zwęża się tu nagle, ścieśniona pasmem od wschodu sięgającem po rzekę. Szczyt najwyższy Makowiec 949 mt. jest najbliższym rzeki. Ku zachodowi podnosi się naziom mniej stromo w dział Karpat dunaje Rytwiany ckopopradzkij ujęty od zachodu, północy i wschodu dolinami tych rzek a od południa doliną Szczawnicką. Poprowadziwszy linią prostą na zachód od Rytra ku Tylmanowy, przecinamy tylko północne stoki działu, pokryte świerkowym lasem, tak ze najwyższe szczyty wystające po za sobą ku zachodowi za Wdżary Wyżne 821 mt. , Tylowskie 1037 mt. i Skałki 1168 mt. , które z Rytra zobaczyć można. Wś jest częścią rozrzuconą nad Popradem, częścią nad pot. Rostoką. Domy drewniane, czyste, służą w lecie dla przybywających tu gości. Części wsi noszą osobne nazwy Mikolaszka 7 dm. , 53 mk. , Połom 36 dm. , 259 mk. i Ryczanów 17 dm. , 139 mk. . Wogóle 102 dm. , na obszarze więk. pos. br. Liebrega 10 dm. Z 835 mk. jest 410 męż. , 425 kob. ; 775 rzym. kat. , 32 ewang. i 28 izrael. Obszar więk. pos. wynosi 9 mr. roii, 5 mr. łąk i past. i 67 mr. łasu; posiadł, mniej, ma 468 mr. roli, 95 mr. łąk, 363 mr. past. i 80 mr. łasu. Szkoły niema a jedynym zakładem przemysłowym jest młym wodny zwyczajny. Ruiny zamku stojące na stromej skale otoczonej od południa małym potokiem, zwanym Rostoką, lezą na praw. brzegu Popradu, na północ od wsi Sucha Struga. Od północy otaczają je niższe lesiste wzgórza. Ruiny pokryte mchem i drzewami przedstawiają zewnętrzne ściany piętrowej budowli i większej części dwupiętrowej, grubej okrągłej baszty. Według pomiarów wykonanych przez Szcz. Morawskiego, który w Sądeczyźnie podaje I, 91 plan i rekonstrukcyą tego, zamczyska, wysokość baszty wynosi 7 sążni, miąższość 4 sążnie, środek baszty 2 sążnie a grubość murów 5 łokci. Morawski rozróżnia trzy epoki w budowie zamku. Najdawniejszą jest baszta, odpowiadająca baszcie w Czchowie nad Dunajcem. Sięga ona prawdopodobnie XII w. Do wnętrza jej dostać się można dopiero na wysokości pierwszego piętra. Później w miejsce pierwotnych drewnianych budynków przybudowano murowane i dwie mniejsze baszty broniące bramy. Obecnie plan budowli przedstawia się jako pięciobok nieregularny, w którego środku znajdowały się budynki dwa, prócz tych, które łączyły się z zewnętrznymi murami. Kto zbudował ten zamek nie jest wiadomem. Pierwotnie nazywa się Ritter, jest własnością królewską a zarazem jedną z szeregu twierdz, broniących granicy od Węgier. Przy zamku wybierano cło królewskie od kupców spławiających towary Popradem. Najdawniejszym dokumentem jest przywilej Łokietka z 17 kwietnia 1312 r. , przyznający klaryskom starosądeckim prawo pobierania cła na Popradzie pod Rytrem prope castrum Ritter, ogłoszony w Kod, Małop. II, 224 i po polsku w Morawskiego Sądeczyźnie f, 205. Dyplo mem z 15 maja 1327 r. uwolnił Łokietek kup ców spieszących na nowo ustanowiony jar mark na św. Małgorzatę w Sączu od cła in Rittyr Kod. Małop. , 206, dyplomem z 18 czerwca 1331 r. nadał mieszczanom sądec kim las silvam ultra Rither castrum si tam ibid, 221 i Morawski, Sądecz. , I, 219. W 1338 r. uwolnił Kazimierz W. mieszczan krak. dyplomom z 6 stycznia t. r. od cła in Ritter Kod. m. Krakowa, 26 a 21 kwie tnia 1356 r. potwierdza ssta sądecki Piotr Wydźga, źe na mocy przywilejów Kazimie rza W. są mieszczanie sądeccy wolni od cła in Rittyr Kod. Małop. , 290. Jest to ten sam Piotr Wydźga h. Janina, którego testa ment napisany w tym zamku a zawierający opis kopalni złota podaje Długości Lib. Ben. , III, 353 355. Za Długosza mieszkali tu sta rostowie Bądeccy. Wiadomości dalszych brak. Według podania miejscowcgo zburzył go Rakoczy w 1657 r. R. wieś graniczy na płn. z Przysietnicą, na płd. z Obłazami, częścią Młodową. Mac, Rytwiany, w dokum, z 1469 r. Ritthffianij i Rittchffianij u Długosza Ritjwyami w XVI w. Rittwiany, wś, fol. , os. fabr. i dobra nad rzką Czarną, uchodzącą do pobliskiej Wisły o 9 w. , pow. sandomirski, gm. Rytwiany, par. Staszów o 4 w. . Leżą nad doliną wyżłobioną śród wyżyny przez wody spływające do Wisły; posiadają kościół filialny, poklasztorny, dwie szkoły początkowe gminna i fabryczna, urząd gm. , cukrownią, gorzelnię, browar, dystylarnię, olejarnię, cegielnię, wyrób serów szwajcarskich, wzorowe gospodarstwo folwarczne na obszarze 573 mr, nad rzeczką Czarną. Odl. 42 w. od Sandomierza, połączone drogą bitą 8 w. długą ze szosą staszowsko stopnicką we wsi Sielec. Wś i fol. mają 173 dm. , 1144 mk. , 7507 mt, ziemi dwor. i 1278 mr. włośc. W 1827 r. było 72 dm. , 664 mk. Cukrownia otwarta w 1863 r. przerabiała w ostatnich latach do miliona pudów buraków. Gorzelnia wypalała wódkę z melasy, a dystylarnia przerabiała produkt gorzelni. Browar piwny przerabiał do 400 korcy słodu rocznie. Tartak o 8 piłach i 2 maszyny do gontów. Cegielnia wyrabia cegłę, dachówkę i dreny. Prócz tego jest młyn wodny. Szkoła początkowa została założona jeszcze w 1817 r. przez ks. Izabellę Lubomirską, druga powstała przy cukrowni. Fabryka cukru utrzymuje stacyę meteorologiczną. Z dawnego zaniku pozostał tylko ułamek murów. Wieś ta nabrała znaczenia gdy w XV w. stała się siedzibą jednej gałęzi Jastrzębczyków, którzy zbudowawszy tu zamek pisali się z Rytwian. Twórcą znaczenia i zamożności tego rodu był Wojciech Jastzębiec, arcyb, Rytwiany Rywa Rytwinszczyzna gnieźn, 1436. Założył on miasteczko Jastrząb pow. radomski, zamek Jastrzębiec w okolicy Szydłowa zburzony w XVI w. przez Zborowskiego, nabył Rytwiany od synowców Mikołaja z Kurowa, arcyb, gnieźn. , i zbudował tu zamek. Brat arcyb. Wojciecha, Scibor, woj. łęczycki, miał 20 synów, z których 8 zginęło w wojnie z Krzyżakami a 12 było kasztelanami. W kościele klasztoru paulinów w Beszowy pow. stopnicki, fundowanym przez arcybiskupa, widział Paprocki obok nagrobka fundatora pomniki jego synowców z zatartymi już napisami i wizerunkami zmarłych. Synowcom tym dostały się rozległe dobra Wojciecha a między niemi i Rytwiany. Jako dziedzice R. występują teraz głośni w dziejach Jan, kaszt, sandomierski, marsz, królewski, i Dersław, wojew, sandomirski a następnie krakowski Paprocki, Herby, 141, 142. Za czasów Długosza stoi w R. zamek na urwistym wyniosłym brzegu rzeczki Czarnej, za którą z drugiej strony leżą wsi klasztoru śto krzyskiego Koniemłoty, Święcica, Tuklęcz. Przy zamku stoi drewniana kaplica p. w. św. Wojciecha, fundacyi arcybiskupa. Przy niej jest prebondarz, który pobiera dziesięciny z Oględowa i Kotuszowa, wartości do 35 grzyw. , i po 6 chlebów, mierze quartale piwa codziennie z zamku. Prawo patronatu ma przeor w Beszowy. Wieś sama należy do par. Staszów. Jest w niej 8 łanów km. , 3 karczmy, 5 zagrodn, z rolą; z nich driesięcinę, wartości do 5 grzyw. , pobiera pleban w Skotnikach. Role po za rzeką Czarną w stronie zachodu. , folwark mianowicie, dawały pleb. w Staszowie, wartości do 3 grzyw. Długosz, L. B. , II, 319, 386, 387, III, 239. Według reg. pobor, z 1508 r. R. wraz z Wojcza, Łubnicami i Jaworem są własnością Ewy de Rythwyąny, wdowy po woj. lubelskim, która płaci 29 grzyw. W 1578 r. są w dzierżawie Stanisława Dembieńskiego, ssty chęcińskiego. We wsi jest 8 osadn. , 2 1 2 łanów, 9 zagrodn, z rolą, 1 ubogi komor. Pawiński, Małop. , 169, 459. Według Star. Polski R. należały do Hieronima Łaskiego a następnie około 1526 r. do Tęczyńskich. Z tych, Jan wwoda krakowski, ojciec i opiekun Gabryela, Krzysztofa. Stanisława i Izabeli, aktem spisanym w Nowym Korczynie 1621 r. , nadał zakonnikom św. Romualda wsi Sieragi, Zrembice i Wolicę, którzy w Sieragach lut gdzie dogodniej im zdawać się będzie, osiędą i ufundują się. Zastrzegł iż gdyby klasztor z jakiej przyczyny przez zgromadzenie zakonne opuszczonym został, natenczas rzeczone dobra wrócą do sukcesorów. W skutek tego osiedlili się zaraz kameduli w puszczy przy R. Izabela, córka wojewody, wdowa po Łukaszu Opalińskim, pomnaża fundusz 1662 r. , zapisując pustelnikom wieś Kamieniec i 2 części lasu. Kościół włoskiej architektury, z cegły a więcej z ciosu zbudowany, ma wieżę z zegarem; było przy nim 11 odrębnych pustelni zakonnych. Spoczywają w tej świątyni Łukasz Opaliński, marsz. kor. 1662, jeden z najświatlejszych ludzi XVII w. i syn jego Stanisław, ssta nowokorczyński f 1704. Od Opalińskich przeszły dobra do Luboniirskich a w obecnem stuleciu stały się własnością hr. Potockich, W 1819 r. klasztor kamedułów został zniesiony a kościół przyłączono jako filię do par. Staszów. R. gmina należy do s gm. okr. IV w Staszowie st. poczt. , ma 12, 936 mr. obszaru 4780 mr. włośc, 514 dm. 30 mur. , 2979 mk. W skład gminy wchodzą Cegielnia, Golejowa os. leś. , Kłoda, Monastyrek os. włośc, Niedziałki, Pluskawa, Podklasztor os. leś. . Ruda, Rytwiany, Szczeka, Staszowek. Opisy i widoki R. podał Tygodn. Illustr. t. I, z 1860 r. , str. 234 i t. X, z 1864 r. , str. 592 i Kłosy t. XX, 62. Istnieje prócz tego oddzielna monografia, odbitka z Przegl. pol. zeszyt IV i Y, z 1880 r. . Opis gospodarstwa rolnego i przemysłowego w dobrach Ii. mieści Sprawozdanie z wystawy przemysłoworolniczej w Warszawie 1874 r. str. 300, 336. Br. Ch. Rytwinszczyzna, chutor, pow. prużański, w 2 okr. poL, gm. Bajki, o 16 w. od Prużany. Rytyki, wś i okolica, pow. szawelski, gm. Skiemic, o 49 w. od Szawel. Rytynie, wś i dobra nad strugą t. n. , pow. telszewski, ob. Retyme. W 1859 r. 29 mk. , gorzelnia, młyn, wiatrak. Rywa al. Riwen, rzka w Kurlandyi, ob. Riwe. Podług W. Pola ma źródła w jeziorze, nad którem loży Bauze, płynie na krótkiej przestrzeni najprzód ze wschodu ku zachodowi a następnie wykręca się ku północy i wpada pod Labrykiem do Bałtyku. Rywałd 1. Szlachecki i Królewski, niem. Adlig i Koeniglich Rehwalde dok. Lybenwalde, Lyhenwalt, Liebenwalde, Liwakl, Lewald dwie wsi tuz obok siebie położone, w pow. grudziądzkim, nad szosą grudziądzkojabłonow ską, st. dr. żeL w Linowie. R. posiada agent, poczt. , łączącą się z Linowem przez pocztę posłańcowa; od 1887 r. połączenie telefoniczne z Jabłonowem. R. Królewski ma szkołę ewang. , w której było w 1887 r. 95 dzieci. Z wybud. Piskary 432 ha 42 łąk, 360 roii or. . W 1885 r. 29 dm. , 34 dym. , 195 mk. , 54 kat. , 141 ew. R. Szlachecki ma 378 ha 22 łąk i 336 roii. ; 1885 r. było tu 87 dm. , 61 dym. , 282 mk. , 107 kat. , 175 ew. Na obszarze R. znaleziono starożytny toporek ob. Objaśn, do mapy Ossowskiego, str. 100. Za czasów krzyżackich należał R. do komturstwa radzyńskiego. Ko Rywałd Rytynie Rytyki Rytwinszczyzna ściół parafialny, dawniej filia do Bursztynowa, p. w. św. Sebastyana, zbudowany r. 1710 a w 1779 r. konsekrowany. Patronat koleją miesięcy należy do biskupa i rządu. Kościół istniał tu już w XIV w. , zdaje się, że w 13letniej wojnie został zniszczony. Około r. 1590 zbudowano kościół drewniany, który r. 1667 był w ruinie. Przy kościele istnieje bractwo trzeźwości od 1855 r. . W skład par. dek. radzyński wchodzą Rywałd, Bursztynowo, Powiatek, Kitnówko, Nowymłyn, Białobłoty, Białobłotki, Blizno, Blizienko i Ostrowo. W 1867 r. było 736 dusz a 451 komunikantów, r. 1887 zaś 715 dusz. Do prob. należały 1667 r. 4 włóki. Według wizyt. Strzesza było tu 5 gburów, którzy od włóki pod pługiem dawali mesznego po 1 kor. żyta i 1 owsa. Sołtys zaś dawał 2 kor. żyta i tyleż owsa. Po wojnie szwedzkiej włóki gburskie włączono do dworskich. Dziedzicem ich był Myszciszewski. Były jeszcze 3 posiadłości szlacheckie, z których każda dawała po 1 kor. żyta i tyleż owsa. Komunikantów było 300. Do filii należały Rywałd Liwalt, Blizno Wielkie i Blizienko Małe str. 476. R. 1312 nadaje komtur radzyński Hermann sołtysowi Hermanowi 54 włók w Lybewalde, sołtys ma posiadać 4 wolne włóki i rybołówstwo w jez. Bliznińskim. Tegoż roku uwalnia go komtur od szarwarku; włóka, na której wieś stoi, ma od tłoki być uwolniona. Do tego dołączył rybołówstwo w jez. przy Bliźnie i Blizenku. Kuźnia istniała już r. 1412. Rejestrowe księgi z r. 1415 wspominają po raz pierwszy o probostwie, obejmującem 4 włóki, czynszu płaciła wś od 51 włók 34 gr. 11 skojców. Szkodę, którą przez wojnę poniosła, obliczyli Krzyżacy na 1800 grzyw. ; 12 włók było bez pana, kościołowi wyrządzono 200 grzyw, szkody. Przywilej w Radzynie przechowywany spalił się wówczas. Więc r. 1422 wystawił w. m. Michał Kuechmeister nowy, nadając sołtysowi Hanuszowi Hannus i mieszkańcom R. Lybewalt 53 1 2 włók i 1 wł lasu na prawie chełm. ; prob. miał posiadać 4 wolne wł. , sołtys 5 wŁ wolnych od tłoki, od reszty mieli płacić po 15 skojców od włóki i po 2 kury, a od włóki leśnej 15 1 2 skojca. Do tłoki na zamku radzyńskim byli zobowiązani na każde zawołanie. Także sołtys miał od każdej dawać po 15 skojców i 2 kury. R. 1432 było we wsi 14 włók pustych, które za zezwoleniem w. m. nabył Erazm z Zakrzewa, ustępując w zamian Zakrzewo Zakonowi, lecz zastrzegając sobie i nadal prawa rycerskie i wolność od podatków i dziesięcin. R. 1438 było tu znów 10 pustych włók. R. I441 nadaje w. m. Konrad v. Erlichshausen jakiemuś Gadeke von Jokuschdorf za wierne zasługi 8 włók z małem i wielkiem sądownictwem, drożno wyjąwszy i wolne ryboł. dla własnego stołu. Za to miał służyć na koniin w lekkiej zbroi, pomagać przy budowlach, płacić 1 funt wosku, 1 fenik koloński i do zamku co rok odstawić 1 korzec pszenicy i tyleż żyta. W taki sposób powstała w R. , część szlachecka obok włościańskiej. I za polskich czasów takie przekształcenia nie były rzadkiemi. I tak nadaje król Zygmunt r. 1526 Albertemu Kownackiemu, burgrabi zamku radzyńskiego, 4 puste włóki w R. na prawie chełm. W podobny sposób nadaje Zygmunt August r. 1552 szl. Ambrożemu Paprockiemu i Maciejowi Markowiczowi, którzy już przedtem tu 8 włók posiadali, jeszcze 8, z obowiązkiem służby zbrojnej. Inne działy posiadali pisarz ziemski Tomasz Zaleski, Klicki i Szczęsny Wiecki. R. 1682 wynosiło symplum poboru 20 gr. Na początku X. VIII w. posiadali wszystkie działy szlacheckie Czapscy. Pierwszym z nich był woj. Piotr Jan Czapski po nim odziedziczyła wdowa Konstancya z Glińskich, a r. 1753 jej syn ssta Tomasz Czapski. R. 1790 była dziedziczką R. , Mełna i Dąbrówki Konstancya z Czapskich Małachowska, zona referendarza kor. i marszałka. R. 1790 puściła ona 18 włók 14 włościanom w wieczystą dzierżawę; zakupne wynosiło 100 zł. za włókę, czynsz roczny 9 tal. R. 1835 wreszcie nadał dziedzic Dąbrówki Jerzy Bertram 1341 mr. i 150 kw. prętów, które wówczas obejmował R. Szlach. , trzynastu osadnikom na własność; roczna renta wynosiła 169 tal. 10 sbr. R. Królewski trzymali r. 1765 w doczesnej dzierżawie włościanie; Józef Rożyński, Michał Hofi man, Jakub Falkiewicz, Wawrzyniec Rynstock, Bartłomiej Lasiński, Szymon Kamper i Piotr Schoeneberg, którzy od 9 wł, płacili 270 fl. R. 1819 puścił rząd pruski dzierżawcom Jakubowi i Chrystyanowi Manserowi, Jastrzębskiemu, Dobrigowi, Wiesemu i Fladerowi 28 wł. 4 morgi 163 kw. prętów w 6 działach w wieczystą dzierżawę. Szkoła i kuźnia należały do obu wsi wspólnie. Szkoła w R. Król. , kuźnia zaś w R. Szlach. Wizyt. Strzesza nazywa Ii. Szlachecki locus quondam religione miraculisque celebris. Tu bowiem znajduje się cudowna figura N. M. Panny. Legenda powiada, że razu pewnego ukazała się wielka światłość nad Bożą męką, w której stała ta figura, skutkiem tego urządzono małą kaplicę i w niej umieszczono figurę. W następnych latach pobudowano kościół p. w. Narod. N. P. M. i ustanowiono proboszcza. W 1581 r. był nim Stanisław de Kleczew. W uroczystości N. M. P. gromadziło się wiele ludu. O doznanych cudach świadczą wota, znajdujące się przy figurze. W r. 1732 było 116 srebrnych i 18 złotych i srebrnych pierścieni i innych ozdób. Obecnie jest Rywałd Rywki wszystkich około 24. Figura cudowna, cała z drzewa, znajduje się we wielkim ołtarzu za zasuwą. Pan Jezus i Matka Boska są przybrani w srebrną sukienkę wyzłacaną, zakrytą drugą złotolitą. Na głowach mają srebrne pozłacane korony, wysadzane drogiemi kamieniami. Wysokość figury wynosi przeszło 4 stopy. Po wojnach szwedzkich odbudował kościół z muru Sebastyan Czapski, kaszt, chełmiński. Ponieważ napływ ludu w czasie odpustów wzmagał się, zamyślali Czapscy ufundować tu klasztor. Dopiero jednak r, 17481 udało się Konstancyi z Gnińskich Czapskiej, I woj. chełmińskiej, sprowadzić z Warszawy kapucynów. Fundatorka wystawiła im klasztor i dołączyła 4 włóki roii. Z lustracyi z r. 1765 dowiadujemy się, że wówczas zachodziła wątpliwość, czy kościół i klasztor z ogrodem znajdowały się na królewskiem czy szlacheckiem terytoryum, dopiero starzy ludzie zeznali, że granicę między oboma działami stanowiła droga z Blizna przez R. do Gołębiowa. Kapucyni mieszkali tu aż do r. 1823, w którym przez rząd pruski zniesieni zostali. Po nich objęli zarząd parafii proboszczowie, którzy się opiekują zarazem i domem demerytów dla duchownych, urządzonym w dawnym klasztorze, Bursztynowo, dawniej kościół paraf. , teraz jest filią R. ob. Cudowne obrazy przez kś. Fankidejskiego, str, 92 96. Dokumenta założenia klasztoru kapucynów dotyczące znajdują się w Peplinie ob. Documenta varia, str. 189 i nast. . 2 R. , właściwie Nieradowa, niem. Riewalde, dok. Rudowe, Meradow, 1306 Niradowe, 1343 Hnie, 1341 Rabenwalde, 1583 Rinwald, wś, pow. starogardzki, st. p. i kol. Swarożyn, par. kat. Klonówka pół mili odl. , okr. urz. stanu cywilu, Szpęgawsk; 713 ha 7 łasu, 44 łąk, 546 roli or. . Wieś obejmuje 7 gburstw, 12 zagród; 1869 r. 567 mk, 550 kat. , 17 ew. , 44 dm. ; 1885 r. 37 dm. , 104 dym. , 455 mk. , 444 kat. , 11 ew. Szkoła kat. liczyła 1887 r. 53 dzieci. R. leży nad Szpęgawa, niedaleko Wierzycy i znacznego jeziora, 7 8 mili na płn. wschód od Starogardu. R. 1306 sprzedaje Święcą, woj. pomorski, i syn jego Piotr z Nowego dobra Niradowe Krzyżakom za 40 grzyw. ob. Urk. Buch v. Perlbach, str. 574. Przywilej wystawił r. 1341 komtur gniewski Hermann V. Kudorf; obszar wynosił wtedy 45 włók ob. Gesch. d. Stadt Stargard v. Stadie, str. 38 W przywileju tym poświadcza komtur, że jego poprzednicy założyli wś Rabenwaldo, nadając Mikołajowi Niclassen, sołtysowi von Gabelow, t. j. z Jabłowa, 45 włók na prawie chełm, z sołectwem; dla niego 4 1 2 włók i z trzecim fenikiem kar, 2 fen, zaś zakon sobie zastrzegł jako i sądownictwo nad Prusakami, Polakami i Wendami i tymi, którzy innym mówią językiem i nie mają prawa chełm. ; także karczma do zakonu miała należyć. Sołtys otrzymał teź prawo rybołówstwa dla własnego stołu, lecz tylko przez 3 godziny w środę, piątek i sobotę. Czynsz oznaczono od włóki po grzywnie. Opuszczono im po 4 skojcc, tak źe od włóki tylko po 20 skojców płacić mieli i po 2 kury na M. li. Gromniczną. Biskupowi zaś powinni dawać pół wiardunka od włóki, a prob. po kor. żyta od włóki. Dan w Gniewie ob. Documenta Taria, str. 87 i Varia acta, str. 12 w Peplinie. W wizyt. Rozdrażewskiego z r. 1583 czytamy, źe tu było 24 włościan, którzy za meszne dawali 10 grzyw, str. 58. R. 1710 zaś pobierał prob. 13 kor. żyta i tyleż owsa ob. wizyt. Szaniawskiego, str. 129. Według taryfy z r. 1648, gdzie uchwalono pobór podwójny a akcyzę potrójną, płacili tu poddani summatim 57 fl. 4 gr. Kowal od 2 włók folw. 2 fl. ob. Roczn. T. P. N. w Pozn. , 1871, str. 177. Kś. Fr. Rywałdzik, 1667 i 1731 Rywałd, niem. Klein Rehwalde, wś, pow. lubawski, st. pocz. Biskupiec, par. kat. Płowęż; razem z os. Mnichem, Mirakowem, wyb. Ossą i wyb. Ostrowem obejmuje 447 ha 35 łąk i 372 roii. W 1885 r. było 65 dm. , 109 dym. , 525 mk. 358 kat. , 102 ew. . 3 dyssyd. , 2 żyd. . Wizyt. Strzesza z r. 1667 podaje Dawniej było tu 12 gburów, teraz 4 z sołtysem, karczmarzem i bednarzem; od włóki dają mesznego korzec żyta i tyleż owsa str. 459. R. był dawniej własnością bisk. chełmińskich. Inwentarz tegoż biskupstwa z r. 1731 podaje nazwiska włościan Jan Sulicki, Maciej Przybyszewski, Naciej Napierski, sołtys, za prawem wiecznem, Wawrzyniec Jankowski dannik, Jakub Brzeski, Michał Kujawa, Balcer Wasielewski dannik, Paweł Sulicki dannik, Stefan a teraz Fabian Zacharek w karczmie, za prawem wiecznem Tenże trzyma gburstwo Czajkowskie, Jakub Wojankowski, Piotr Słupski dannik, Wojciech Lesicki szarwarki mają równe wszyscy, Szymon Lonszczak nad Osą, dannik, Jan Brzeziński za prawem do lat 40, Marcin Zolesie na rumunku, dannik, Walenty Zacharek str. 33 34. Szkoła katol, liczyła 1887 r. 125 dz. , ewang. zaś 65 dz. Kś. Fr. Rywiszki, dobra, pow. nowoaleksandrowski, w 5 okr. poL, o 97 w. od Nowoaleksandrowska. Rywki, wś, pow. grodzieński, w 4 okr. poL, gm. Skidel, o 34 w. od Grodna. Rywnia, domy w Mikuliczynie, pow. nadworniański. Rywociny 1. dok. Riwocin, Rywoczky, wś na pol. prus. Mazurach, pow. niborski, o 1 milę na płd. od Działdowa, o 1 2 klm. od granicy król. polskiego, nad traktem do Działdowa st. pocz. , tel. i kol. żeL; 45 dm. , 225 Rywociny Rywałdzik Rywałdzik Ryza Ryzgańce Ryzgie Ryzguny Ryzina Ryza Ryznia Ryzówka Ryżanki Ryżanówka Ryzańska Buda Ryżany Ryżawka mk. , 333 ha. W 1370 już istniały. W R. po nieśli szkodę od Polaków po pokoju toruń skim Klawko 3, Wojciech Andrews 2 koni, Andrzej i Marcin również 2 koni; poświadcza ją to prócz poszkodowanych Jan Ihene Tepper, obłuda Oblude, Piotr Obłuda i Jan. R. 1480 proszą Piotr, Paweł i Mikołaj oraz inni o odnowienie przywileju, z którego wynika, że posiadali 30 włok chełmińskich. W R. mie szkają r. 1542 sami Polacy. 2. 1. , dobra, tamże, 13 dm. , 68 mk. , 228 ha. Ad. K Ryza, jezioro w okręgu zelburskim, ob. Riza, Ryza, szczyt w wschodnich Karpatach, dziale skolskodelatyńskim, w obr. gm. Worochty pod Mikuliczynem, pow. nadworniań ski, na płn. wscb. od wsi, na praw. brzegu Prutu, między Prutem od zach. a jego do pływem Pihym od płn. wsch. . Wznies. 1292 mt. npm. Na płn. zach. las Bebrowacz, a na płd. wsch. polana Bzyl 1245 mt. ; a dalej na płd. wsch. szczyt Worochteński 1325 mt. . Ob. Riza. Br. G. Ryzgańce, wś, pow. wiłkomierski, gm. Wieprze, o 20 w. od Wiłkomierza. Ryzgie, wś i dwor, pow. rossieński, gm. Mankuny, par. Girtakol, o 13 w. od Rossień. Ryzguny, wś włośc, pow. święciański, w 2 okr. poL, gm. i dobra skarbowe Daugieliszki, okr. wiejski Michałowo, 46 dusz rewiz, w 1864 r. . Ryzina, Ryżyna, wś u źródeł rzki Berynki, pow. humański, w 3 okr. poL, gm. Husakowa, par. katol, Łysianka, o 55 w. od Humania a 7 w. od Janówki, ma 1744 mk. , 2062 dzies, ziemi. Cerkiew Pokrowska, murowana, wzniesiona na miejsce poprzedniej drewnianej w 1806 r. , uposażona jest 96 dzies, ziemu Do par. praw. należy wś Sofiówka. W 1863 r. własność Newlińskich, Czarkowskich i Sokołowskich. Ryzina, grupa zabudowań w obr. gm. Szypotu Kameralnego, w pow. radowieckim. Ryżnia al. Ryznim, rzeczka w pow. owruc kim i radomyskim, powstaje z połączenia strug płynących od Omelan i Budy Kamie nieckiej al. Władówki, płynie od płn. zacho du ku płd. wschodowi około Baranówki, Łumli, pod którą przyjmuje od pr. brzegu do pływ t. n. , Worobijowki dopływ od lewego brzegu, Ryzni, Janyszówki, Lubowież i pod wsią Zarudzie wpada od lewego brzegu do Irszy, o 2 w. powyżej ujścia jej do Teterowa, oprócz wymienionych przybiera jeszcze Didówkę. J. Krz. Ryznia, wś nad rzką t. n. , pow. radomyski, na pograniczu owruckiego, w 3 okr. poL, gm. Malin, o 38 w. od Radomyśla, o 6 w. od wsi Pieniażewicze par. praw. , ma 296 mk. , podług Pochilewicza zaś 392 mk, prawosł. , 7 katol, i 5 Zydow; 513 dzies, ziemi włośc, 448 dzies, dworskiej. Włościanie płacą rocznie 364 rs. 8 kop. wykupu za wydzieloną ziemię. Należy do Andrzeja Piestrzyckiogo od 1878 r. , dawniej Kamieńskich. J Krz, Ryzówka, zaśc, pow. miński, w 3 okr. pol. i par. kojdanowskiej, przy drożynie z zaśc Wojnówki do Kojdanowa. A. Jel. Ryżanki, wś, pow. sieński, gm. Horodziec Wysoki, ma 33 dm. i 204 mk. Ryżanówka, mko przy ujściu ruczaju Ni kuda do Makszybłota, pow. zwinogródzki, na pograniczu pow. humańskiego, w 3 okr. poL, gm. Czyżówka, par. kat, Łysianka, o 18 w. na zchd od Zwinogródki, ma 393 dm. , 3500 mk. W 1863 r. było tu 1846 prawosł, 21 katol. 1611 żydów. Cerkiew Pokrowska, dre wniana, wzniesiona na początku zeszłego wie ku, uposażona jest 42 dzies. ziemi. Znajduje się tu także kapl. kat. par. Łysianka. Gleba urodzajna; w okolicy kurhany. Targi odbywa ją się co czwartek, R. . wchodziła niegdyś w skład ststwa łysiańskiego; w 1803 r. sprze dana przez Teofilę z Jabłonowskich ks. Sapieżynę braciom Edwardowi i Andrzejowi Obrębskim. Następnie przeszła do kilku wła ścicieli. Po odseparowaniu gruntów włościań skich posiadali tu hr. Pelagia Biorzyńska 980 dzies. , Andrzej Tyszkowski 480 dzies. , spadkobiercy Andrzeja Erynoewicza 245 dz. , Marya Kościńska 81 dzies, , Dawid Pochłow 230 dzies. Następnie hr Biorzyńska przed 1886 r. sprzedała częśó swą goner. Nowickiej, która wkrótce potem rozprzedała ją pomiędzy włościan. J. Krz, Ryzańska Buda, wś nad lewobocznym dopł. Irszycy, pow. żytomierski, o 18 w. od mka Horoszek odległa. Główną składową część gruntu stanowi gnejs. A. L. Br. Ryżany, w dokum. Hrezany, Hrezany, Hryzany, Rezany, sioło nad Irszą, pow. żytomierski, o 16 w. na płn. wschód od mka Horoszek, Ma duży młyn wodny. Na brzegach Irszy pokłady labradorytu, Grunta składają się z gnejsu. Do włości hrożańskiej należały Uszyca i Chłapińcc Ryżany, część Sokołówki, pow. brodzki. Ryżawka, wś nad rzką Jatrauiem, dopł. Siniuchy, pow. humański, w 2 okr. poL, gm. Posuchówka, par. kat. Humań o 26 w. , ma 305 osad, 1758 mk. , w tej liczbie 43 katol. , 4196 dzies, ziemi; cerkiew Pokrowska, z muru wzniesiona w 1851 4 r. przez ówczesnego właściciela wsi Kosowskiego, na miejsce dawnej drewnianej, uposażona jest 44 dzies. gruntu; kaplica kat. par. Humań. Wieś otoczona jest rozległemi lasami, z których rozciągający się w stronie zachodniej wsi nazwę Zupennego, w stronie zaś wschodniej Hajdamackiego. Na zachód od wsi znajduje się Rzać Rzachta Ryże Ryzgory Ryżki Ryzki Ryżyn Ryże Ryzyki Ryźówka Ryżowce Ryźkówka kilka mogił, jedna z których zwaną jest Turow Roh. R. w końcu zeszłego wieku darował Fran. Sal. Potocki adwokatowi swemu Adamowi Moszczeńskiemu, po którym odziedziczył syn jego Józef, od niego zaś w 1846 r. nabył łącznie ze wsią Kołodyste Sarafin Kosowski. Obecnie własnośc Aug. Iwańskiego. 2. R. , wś przy ujściu Kudaszówki do Barana dopł. Bohu, pow. winnicki, gm. Tywrów, par. katol. Woroszyłówka, o 36 w. od Winnicy a 12 w. od st. dr. żol. Żmerynki i Gniewania. Ma 86 osad, 510 mk. , 598 dzies, ziemi włośc. , 1203 dworskiej; cerkiew. Gospodarstwo postępowe; grunta podzielone na 4 fermy, dobrze zabudowane. Własność Urbanowskich, niegdyś Potockich. J. Krz. Dr. M. Ryże 1. wś, pow. dzisieński, w 3 okr. pol, gm. Druja, okr. wiejski i dobra Niewęgłowskich Krycewicze, o 2 1 2 w. od gminy a 46 w. od Dzisny, ma 10 dm. , 13 mk. prawosŁ, 47 katol, i 6 żydów w 1864 r. 51 dusz re wiz. . 2. R. al. Danejkowo, Ignomierz, folw. , tamże, ma 1 dm. , 9 mk. katol. Ryże, Ryżoje, uroczysko na gruntach wsi Horodzk, w pow. radomyskim, na lewym brzegu Teterowa, przy ujściu strum. Zbuża. Znajduje się tu dawne grodzisko, wałem otoczone, mające 173 saż. . w obwodzie. Ryże wszczyzna 1. zaśc, pow. dzisieński, w 3 okr. poL, gm. i par. Miory, okr. wiejski Miory 2gie, o 4 w. od gminy a 36 w. od st. dr, źel. dyneburskowitebskiej Balbinowo, ma 1 dm. , 7 mk. w 1864 r. 2 dusze rewiz. , 3 9 mr. ziemi; należy do dóbr Miory Doboszyńskich. 2. R. , wś nad jez. Miory, pow. dzisieński, w 3 okr. poL, gm. Miory, o 37 w. od Dzisny, ma 6 dm. , 41 mk. 3. R, folw. , pow. dzisieński, w 3 okr. pol, gm. Druja, okr. wiejski Ryźowszczyzna, o 57 w. od Dzisny, 1 dm. , 6 mk. katol. , 379 dzies, ziemi dworskiej; awuls do dóbr Malkowszczyzna Szumanów. W skład okręgu wiejskiego wchodzą wsi Trybuchy, Radkuny, oraz zaśc. Ozierawki, Lipówka, Włoka, w ogóle 80 dusz rewiz, włościan uwłaszczonych. 4. R, wś, w pow. sieńskim, w pobliżu rozległego błota Lejczenok, zajmującego do 3600 dzies, przestrzeni, w gm. Zameczek, ma 8 dm. i 54 mk. Ryzgory, dobra, pow. święciański, w 1 okr. poL, gm. Kimeliszki, okr. wiejski Litwiany, własność Narwojszów; włościanie wnieśli 1743 rs. 50 kop. wykupu za nadaną ziemię. Ryżki, ob. Ryszki. Ryzki al. Ryzyszki, wś włośc, nad jez. Orżwieta, pow. święciański, w 3 okr. poL, gm. Twerecz, okr. wiejski Orżwieta Or wie ta, o 8 w. od gminy a 26 w. od Święcian, ma 6 dm. , 76 mk. katol, w 1864 r. 26 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Dzisna. Ryźków, wś, pow. rzeczycki, w 1 okr. poL brahińskim, gm. Mikulicze, ma 22 osad. Ryzkowicze, przedmieście miasta Stary Szkłów, w pow. mohylewskim; posiada cegielnię. Pomiędzy mieszkańcami wielu żydów. Ryźkówka, wś, pow. bychowski, gm. Osowiec Cerkiewny, ma 48 dm. i 244 mk. Ryżowce, wś, pow. dzisieński, w 4 okr, pol, gm. Stefanpol, okr. wiejski i dobra, Esmanów, Zacisze, o 6 w. od gminy a 12 w. od Dzisny, 4 dm. , 43 mk. w 1864 r. 14 dusz rewiz. . Ryźówka, kol. , pow. suwalski, gm. Hutta, par. Wigry, odl. od Suwałk 14 w. , ma 4 dm. , 63 mk. , 123 mr. , w tem 73 mr. roii. Powstała z połączenia osad uwłaszczonych. AV 1827 r. było 2 dm. , 13 mk. Ryżyca 1. al. Rżycu, rzeczka w pow. bo brujskim, prawy dopływ Oressy. 2. R. , zaśc, pow. bobrujski, w 3 okr. poL hłuskim, gm. Horki, ma 2 osady; grunta piaszczyste, ubogie. A. Jel. Ryżyca, jezioro w pobliżu Dniepru, około mka Kryłowa, na pograniczu gub. kijowskiej i chersońskiej. Ryzyki, wś nad rz. Ptyczą, pow. miński, w 2 okr. poL rakowskim, gm. Stare Sioło, ma 5 osad; miejscowość wzgórzysta, dość leśna, grunta szczerkowe, łąki dobre. A. Jel. Ryżyn, zaginiony gród, który, podług podania miejscowego, istniał niegdyś na miejscu dzisiejszego uroczyska Urwichwost, pod wsią Słobódką, w pow. radomyskim. Ryżyn, około 1564 r. Rzezyno, 1580 r. Zełozino i Zyrzino, Zyrzyń Ryzin w Statyst. z r. 1888, Rysin na mapie sztab. , wś, pow. międzychodzki, o 6 klm. na wschódpołudnie od Sierakowa, nad strugą łączącą jez. Charcickie z jez. Białcz; pąr. Chrzypsko, szkoła w miejscu, poczta w Sródce, st. dr. żel. w Wronkach o 15 klm. ; 31 dm. , 266 mk. 175 kat. , 91 prot. i 376 ha 314 roii, 40 łąk, 3 łasu. Około r. 1564 płacił R. daniny bisku pom poznańskim. W r. 1580 należał do Jaku ba Rokosowskiego; było wtedy 2 zagrodników, 2 komorn, i 2 ćwierci karczm. Około 1793 r. wchodził w skład dóbr sierakowskich, wła sność Bnińskiego, sędzi ziemskiego poznań skiego. E. Cal. Ryżyna, ob. Ryzina. Rzać, rzka, dopływ Moży. Rzachta 1. al. Rzakta, wś i foL, pow. nowomiński, gm. i par. Glinianka, ma 180 mk. , 620 mr. ziemi dwors, i 359 włośc, w 26 osadach. W 1827 r. było 29 dm. , 185 mk. Folw. Rz. wchodził w skład dóbr Dobrzyniec Mały. 2. Rz. , w XVI w. Rzacta, Rzacktha wś włośc, pow. piotrkowski, gm. Szydłów, par. Gomólin, ma 16 dm. , 121 mk. , 266 mr. 184 mr. roii. W 1827 r. było 8 dm. , 78 mk. ; par. Łobudzi Ryżyca Ryzkowicze Ryźków Ryżyna Rzadkówka Rzadka Wola co. w XVI w. dziesięciny szły na stół arcy biskupi, pleban w Bogdanowie pobierał tylko kolędę po groszu z łanu Łaski, L. B. , II, 220. Regestra pobor, z 1552 podajątę wieś dwa razy, w par. Piotrków i Bogdanów. Na leżała do kasztelanica rozpierskiego, mia ła 7 osadn. , 1 łan. Pawiński, Wiclkop. , II, 250, 6. Br. Ch. Rzadka Wola, wś i fol. , pow. włocławski, gm. Falborz, par. Brześć. Fol. ma 88 mk. , 659 mr. ; wś 298 mk. , 877 mr. Przy wsi młyn Topielec. W 1827 r. było 19 dm. , 142 mk Była to dawniejsza posiadłość dominikanów w Brześciu Kujawskim. Według reg. pob. pow. brzeskiego z r. 1557 wś królewska Rzadka Wola, w par. Brześć, miała 4 1 2 łan Część Sieroszewskiego 1 łan Pawiński, Wielkp. , II, 3. W 1564 r. jest 9 km. na 9 włókach, pustych włók 18. Pani Sieroszewska, wdowa po Bartoszu, 4 włóki. Cztery łany nadano kość. brzeskiemu, w dzierżawie pani Siero szewskiej. Sołtystwa 5 włók wolnych od da nin. Przywilej króla Kazimierza r. 1356, za twierdzony przez króla Aleksandra Lustr. , V, 272. K. Kr. Rzadkilas, część Jadownik Mokrych, w pow. dąbrowskim. Br. G. Rzadkosowa, grupa zabudowań w obr. Gliczarowa, pow. nowotarski. Br. G. Rzadkowice, wś, pow. mościski, 2 klm. na płd. od Mościsk st. kol. , tel. , pocz. . Na wschód i płn. lezą Mościska, na zach. Zakościele, na płd. Strzelczyska. Wzdłuż granicy wsch. płynie Siekanica, dopływ Wiszni Sąnowej. Własn. mn. ma roli or. 108, łąk i ogr. 13, pastw. 10 mr. W r. 1880 było 36 dm. , 193 mk. w gminie, 177 obrz. rzym. kat. , 1 gr. kat. , 15 izrael. , wszyscy narodowości polskiej. Far. rzym. i gr. kat. w Mościskach. Rzadkówka, wś, pow. nowogradwołyński, gm. Romanówka, przy trakcie handlowym ze Zwiahla do Uszomierza, ma 171 dusz włośc. , 815 dzies, ziemi włośc. Należy do dóbrnowozwiahelskich z Uwarowych Mieziencowej. Rządkowo, 1523 r. Zathkowo, 1578 Źatkowo, 1618 r. Zadkowo, wś i domin. , pow. chodzieski, o 5 klm. na zach. od Miasteczka, przy kolei bydgoskopilskiej, u stóp wyżyn Rzadkowskich, sięgających 136 mt. npm. ; par. Miasteczko, szkoła i kaplica w miejscu, poczta i st. dr. żel. w Kaczorach Erpel. Arcyb, gnieź. Wincenty Kot 1448 przekazał dziesięciny z R. 6 gr. z łanu kościołowi św. Krzyża w Łeknie Łaski, L. B. , I, 109. W r. 1578 było w R. 27 łanów osiadł. , 5 zagrod, z rolą, 11 bez roli, 2 komorn, z bydłem, 7 bez bydła i 3 rzemieśln. , a w 1618 r. 15 łanów osiadŁ, 11 pustych, młyn, 2 rzemieśln, i 5 zagrodn, bez roli. Kaplicę p. w. N. M. Panny wystawiła 1850 r. Nepomucena Grabowska, dziedziczka. Wś ma 38 dm, , 415 mk. 392 kat. , 23 prot. i 574 ha 388 roii, 122 łąk, 12 lasu; czysty doch, z ha roii 7 83, łąki 3 92, lasu 078 mrk. Domin, z fol U tronie 1 dm. , 15 mk. ma 18 dm. , 276 mk. 237 kat. , 39 prot. i 1176 ha 570 roli, 181 łąk, 259 lasu; go rzelnia parowa, cegielnia i wiatrak, mleczar nia, chów i tucz bydła; właściciel Adolph Pollack. żyd z Rawicza. E. Cal Rzadkwice, w XVI w. Rzothkwicze, Rzotgwicza, fol. i dwie kol. , pow. turecki, gm. Wi chertów, par. Psary, odl. od Turka 9 w. ; fol. ma 1 dm. , 6 mk. ; kol. 14 dm. , 119 mk. Druga kol. stanowi jeduą całość zc wsią Psary Kościelue. Dobra Rzadkwice al. Psary składały się w 1886 r. z fol. E. i Jeziorko, rozl mr. 1064 fol R. gr. or. i ogr. mr. 564, łąk mr. 16, nieuż. mr. 21; bud. mur. 9, z drzewa 13; płodozmian 9 i 12polowy; folw. Jeziorko gr. or. i ogr. mr. 137, łąk mr. 38, lasu mr. 270, nieuż. mr. 7; bud. mur. 1, z drzewa 5; płodo zmian 9 i 12polowy; las nieurządzony; po kłady torfu. W skład dóbr poprzednio wcho dziły wś Psary Mostowe os. 24, ss gr. mr. 46; wś Budy Psarskie os. 13, z gr. mr. 128; wś Psary Kościelne os. 14, z gr. mr. 19. Na początku XVI w. łany kmiece dawały pleba nowi w Psarach dziesięcinę, kolędę po gro szu i roczny czynsz po gr. 10 z łanu. Fol wark należał do par. Słoniowo i tam dawał dziesięcinę, zaś z ról folw. , na których osa dzeni byli kmiecie, szła dziesięcina dla pleb. w Turku Łaski, L. B. , I, 260, 264. W reg. pobor, z 1553 r. wykazano 1 łan Pawióski, Wielkp. , II, 224. Br. CL Rzadkwin, dawniej Rzodkwin, 1215 r. Bzodeqnino, 1357 r. Rzotqiuno, wś kość, pow. mogilnicki Strzelno, dek. kruszwicki, o 6 klm. na płn. zach. od Strzelna, na wschodnim wybrzeżu jez. Trląg, naprzeciw Strzelc; par. w miejscu, poczta w Strzelnie, st. dr. żel. w Janikowie Amsee o 9 klm. ; 33 dm. , 281 mk. 273 katol, 8 prot. i 850 ha 700 roii, 20 łąk. Folw. z obszarem 354, 90 ha przeszedł niedawno w ręce niemieckie. O pierwotnym kościele w R. nic nie wiadomo; w miej. 8ce starego wystawiły panie Boryszewska i Anna Kretkowska, przełożona klasztoru strzelneńskiego, nowy kościół drewniany, poświęcony w r. 1717 przez Wojciecha Bardzińskiego, sulr. włocławskiego. Dzisiejszy kościół z cegły stanął kosztem rządu. Par. R. 960 dusz składają Bronisław, Ciechrz, Czerniak, Osikowo i Rzadkwin. W r. 1583 należały do tej par. Łąkie, Sławsko Małe i młyn Wilczak. W r. 1215 przysądzono klasztorowi w Strzelnie dziesięciny z R. , do których rościł prawa Bartosz, bisk. kujawski; w r. 1357 odgraniczono Ciechrz od R. ; w r, 1583 było w R. 17 łanów osiadł. , 6 zagrod, i 2 ry Rzadkwin Rzadkwice Rządkowo Rzadkowice Rzadkosowa Rzadkilas Rzadka Wola Rzańce Rzawiec Rząbc Rząbiec Rząchowa Rząbina baków. R. był zdawna własnością klasztoru w Strzelnie, zabrany przez rząd, wcielony zo stał do domeny Strzelno. E. Cal. Rzańce, pow. przasnyski, ob. GrabowoRżańce, Rżaniec, wś włośc, pow. makowski, gm. Sypniewo, par. Nowawieś, ma 979 mr. obszaru. W 1827 r. było 38 dm. , 259 mk. Wś ta wschodziła w skład dóbr ststwa różańskiego ob. Rożań. Przy niej rozciągały się lasy, zwane puszczą rżaniecką. Rzawiec, wś, ob. Ostr t. VII, 672. Rząbc, ob. Zamhrze, Rząbiec 1. pow. noworadomski, ob. Zrabiec. 2. R. , w XVI w. Zambrzecz, wś włośc, pow. włoszczowski, gm. Włoszczowa, par. Konieczno. W 1827 r. było 11 dm. , 91 mk. Na początku XVI w. stała prawie cała pust kami, należała do par. Konieczno; łany kmiece i folw. dawały dziesięcinę pleb. w Chrząsto wic, wartości do 11 2 grzyw. Łaski, L. B. I, 561, 572. Br. Ch. Rząbina, potok, powstaje w Rzepienniku Marciszewskim, pow. gorlicki, z lasku wzn. 325 mt. , na płn. zach. stoku Białowki 371 mt. ; płynie na płn. zach. przez obszar Rze piennika, następnie tworzy granicę gm. Golanki i Gromnika pow. tarnowski, a wresz cie na obszarze Gromnika uchodzi do Białej dunajcowej z praw. brzegu. Długość biegu 3 klm. Br. G. Rżące 1. al. Rząca, wś, pow. mazowiecki, gm. i par. Sokoły. Mieszka tu drobna szlachta. Wś ta wchodziła w skład dóbr Brańszczyk, należących do bisk. płockich. Por. Leszezt dóL W 1827 r. 24 dm. , 131 mk. 2. R. , leśnictwo rządowe w pow. ostrołęckim. Na obszarze je go leży wś Jegliowiec ob. Br. Ch. Rząchowa, w XV w. Rzewanchowa, wś. pow. brzeski, par. rz. kat. Szczurowy o 3, 8 klm. . Leży w równinie nadwiślańskiej 187 mt. npm. , nad Uszwią, praw. dopł. Wisły, w pobliżu ujścia tej rzeczki do Uszwicy. Choć chaty stawiają w miejscach wynioslejszych, jednak uległa 15 marca 1888 r. prawie całkowitemu zniszczeniu przez wylew. Miała wtedy 34 dm. i 155 mk. , 148 rz. kat. i 7 izrael. Po, większa, attyn. Szczurowy, ma 62 mr. roli, 149 mr. łąk i 2 mr. pastw. ; pos. mniejsza75 mr. roii, 42 mr. łąk i 39 mr. pastw. W X. IV w. była to wś biskupia, zwana Bzewanchową, do której rościł sobie prawa rozmaite dziedzic sąsiednich Strzelec Mikołaj Wątróbka, ale przed Spytkiem z Melsztyna zawarł 2 marca 1391 r. ugodę z biskupem krak. dok. w Kod. Kat. Krak. , II, 155. Za Długosza Rzewachowa, część klucza radłowskiego, składała się z zagród i wykarczowanych ról, sołtystwa z rolą. Dziesięciny przynosiły bisk. krak. dwie grzywny. Graniczy na płn. z Górką, na zach. ze Strzelcami Małymi, na wsch. z Kwikowem. Mac. Rzączyce, os. młyn. , pow. sochaczewski, gm. Chodaków, par. Zawady, ma 36 mk. , 2 mr. włośc. W 1827 r. było 6 dm. , 48 mk. , par. Brochów. Rządkówka, grupa zabudowań w obrębie Jachówki, pow. myślenicki. Br. G. Rządkowszczyzna, dobra, pow. bielski gub. grodzieńskiej, w 2 okr. poL, gm. Rajsk, o 17 w. od Bielska. Rządz, niem. Rondsen, dok. Rensen, jezioro tuż nad praw. brzegiem Wisły, przy wsi t. n. Dosyć długie, ale bardzo wązkie, ciągnie się granicą pow. chełmińskiego i grudziądzkiego. Jest ono pamiętne klęską, którą tu Święto pełk zadał Krzyżakom w 1243 r. Według Dusburga i kroniki Oliwskiej marszałek Berlwin poległ, a z nim prawie cały hufiec skła dający się z 400 ludzi, wyjąwszy 10, którzy się ratowali ucieczką. Analista toruński zaś utrzymuje, że bitwa ta zaszła w dzień św. Wita i Modesta, t. j. 15 czerwca 1242 r. ob. Script, rer. Prus. , I, str. 73. Kś. Fr. Rządź, niem. Eonchen, dok, Rens, Rensche, Renszin, dobra nad jez, t. n. , pow. grudziądzki, st. pocz. i kol. i par. kat. Grudziądz o 5, 5 klm. na płn. , 276, 33 ha roii or. i ogr. , 65, 82 łąk, 0, 62 pastw. , 274, 10 lasn, 16, 34 nieuż. , 34, 81 wody. Czysty dochód z gruntu 4949 mrk; gorzelnia. W 1868 r. 38 bud. , 19 dm. , 195 mk. , 33 kat. , 162 ew. Do okr. domin, należy st. kol. Mniszek 1885 r. 2 dm. , 20 mk. i karczma t. n. 2 dm. , 23 mk. . Cały obszar wynosi 767 ha. W 1885 r. 18 dm. , 36 dym. , 230 mk. , 201 kat. , 24 ew. , 5 żyd. Szkoła ewang. liczyła 1887 r. 34 dzieci. R. słynie z wykopalisk przedhistorycznych. Znaleziono tu dzbanek wykwintnej roboty z czasów rzymskich muzeum w Gdańsku, ztąd pochodzi także ozdoba dla koni, składająca się z małych koszyczków drucianych, dalej muszla porcelanka tygrysowa, służąca za ozdobę dla ludzi i koni. Podaje Ossowski Objaśn, do mapy, str. 72, że tu na wschodniej stronie odkryto cmentarzysko, z którego wydobyto 7 urn. W 1410 r. miał tu komtur grudziądzki swój folwark. R. 1434 stało tu 36 ułów, w przyległym lesie zaś 32, podczas gdy 53 ulów tamże stało bez użytku. Do folw. należało r. 1438 włók 5 i 1 mr. Także za polskich czasów utrzymywali tu ststowie grudziądzcy osobny folw. W drugiej wojnie szwedzkiej została osada spustoszona. R. 1736 Rządź puszczono w emfiteutyczną dzierżawę Chrystyanowi i Annie Blomberk. Kępa na Wiśle przy R. została r. 1756 osobno wydzierżawiona, tak samo r. 1754 karczma Mniszek, ostatnia na 27 lat. R. 1765 płacił dwór 300 fl. kanonu, karczma 250 fl. Po okupacyi pru Rżańce Rzączyce Rządkówka Rządkowszczyzna Rządz Rządź Rząsawy Rządza Rząsawa Rząka Rządziszki Rządza skiej został r. 1777 folw. wraz z karczmą ówi czesnemu posiadaczowi Chrystyanowi Blomberkowi puszczony w wieczystą dzierżawę. B. 1802 nabył te dobra Hooff ob. Froehlich Gesch der Graudenzer Kr. , I, 281. Kś. Fr. Rządza, rzeczka, wypływa w pow. nowomińskim, pomiędzy wsiami Wiszniewem i Rządzą, płynie ku zachodowi i północy około Wiśniówki, Woli polskiej, Osęczyzny, Ołdakowizny, Papierni, Turzy, Cygowa, Leśniakowizny, Czubajowizny, Banachowizny, Lipek, powyżej Pasek zabiera Jasionkę al. Cienką, potem płynie na zachód i północ pod Rasztów, Dybów, Zawady, Łoś, Rudę i wpada do połączonych rz. Narwi i Bugu. Zatem przepływa większą część pow. radzymińskiego. Swięcicki w Opisie Mazowsza powiada, iż R. Razcza bierze początek w okolicach Stanisławowa, tworzy w różnych miejscach jeziora przy pomocy natury lub sztuki ludzkiej. Rządza 1. wś włośc, pow. nowomiński, gm. Ładzyń, par. Stanisławów, ma 20 os. , 213 mk. , 603 mr. W 1827 r. było 19 dm. , 164 mk. Wchodziła w skład dóbr Ładzyń. 2. ft. al. Budy Rządzińskie, wś włośc, i kol, pow. nowomiński, gm. i par. Jakubów, ma 165 mk. , 263 mr. W 1827 r. było 3 dm. , 21 mk. Wcho dziła w skład dóbr Łaziska. Br. Ch. Rządziszki, wś i fol. , pow. kalwaryjski, gm. Kirsna, par. Święto Jeziory, odl. od Kalwaryi 29 w. ; wś ma 17 dm. , 134 mk. , fol. 5 dm. , 29 mk. W 1827 r. było 13 dm. , 115 mk. Rząka, w XV w. Rząnka, ws, pow. wielicki, par. rz. kat. w Bierzanowie. Leży na płd. wschód od tej wsi, px zy drodze z Podgórza do Wieliczki odl. 4 klm. , nad pot. Matnówką, Wznies. 224 mt. npm. Ma 42 dm. , 252 mk. 10 izr. . Posiadł, większa K. Herliczki ma 87 mr. roii, 17 mr. łąk i 6 mr. pastw. ; mniej sza 149 mr. roii, 4 mr. łąk i 28 pastw. Grani czy na zach. z Piaskami Wielkiemi, na płn. z Prokocimem, na wschód z Bierzanowem a płd. z częściami Kosocic. Za Długosza L. B. , II, 23, III, 50 R. leżąca za górą Lasotą ku Wieliczce, należała do fundacyj dobroczynnych szpitala św. Ducha. Było 6 łanów km. i za grody. Dziesięciny brał biskup krak. a z 2 gruntów pokarczemnych Rzanska pół grzyw. szpital św. Krzyża w Krakowie, Poprzednio należała wś do wdowy po Otonie z Pilczy, która rozporządziła, aby z czynszów, przyno szących 18 grzyw. , otrzymywał 4 3 grzywny szpital św. Krzyża, 4 1 2 grz. chorzy w szpita lu św. Ducha w Krakowie a 9 grzyw, bracia i chorzy w szpitalu w Łańcucie. W XVI w. zmieniły się stosunki, bo prepozytura uśw. Ducha Pawiński, Małop. , 40 miała 4 łany kmiece, 2 komorn, z bydłem, 2 kom. bez by dła i karczmę na półłanku; jakiś Sobniowski zas miał karczmę. Mac. Rząsawa wś i os. karcz, nad rz. Bakówką, pow. piotrkowski, gm. Łękawa, par. Grocholice; wś ma 11 dm. , 149 mk. , 190 mr. , karcz. 1 dm. , 7 mk. , 12 mr. W 1827 r. było 7 dm. , 91 mk. Rząsawy, wś, fol, os. , pow. cząstochowski, gm. i par. Będziny, odl. 7 w. od Częstochowy, na zachód od linii dr. źel. warsz. wied. ; wś ma 26 dm. , 271 mk. ; fol. 6 dm. , 27 mk. ; os. 1 dm. , 5 mk. W 1827 r. było 14 dm, 103 mk. Fol. R. w 1885 r. rozl mr. 953 gr. or. i ogr. mr. 469, pastw. mr. 4, łasu mr. 460, nieuż. mr. 20; bud. mur, 7, z drzewa 7; płodozmian 4 i 12polowy; las nieurządzony; pokłady kamienia wapiennego. Wś R. os. 29, z gr. mr. 268. W 1581 r. właścicielem R. był Albert Ohoczimowski. Łanów kmiecych 6. W 1655 posiadał wś Piotr Czarnecki, brat Stefana. Żonaty z Misiowaką, prawdopodobnie otrzymał IŁ jako wiano, gdyż po ojcu Krzysztofie, prócz cząstki ojczystej wsi Czarncy, nic więcej nic odziedziczył Szkice hist. Szajn. , III, 229. Dwor drewniany, w którym zamieszkiwał obrońca Jasnej Góry, dziś przekształcono na spichrz. Ostatniemi czasy R. były własnością Rogowskich. M. B, Witan, Rząska Duchowna i Szlachecka, w dokum. Rzamka i Mząszka, wś, pow. krakowski, par, rz. kat. il św. Szczepana w Krakowie. Odl. 3, 5 klm. na płd. zachód od Zabierzowa. Od północy otacza os. gościniec z Krakowa do Zabierzowa, od płd. zaś tor kolei północnej ces. Ferdynanda. Wznies 266 mt. ; teren podnosi się ku zachodowi na 281 a ku wsch. w malownicze skały Kmity na 288 mt. Wzgórza te są pokryte świerkami. R. Duchowna, należąca do. probostwa Panny Maryi w Krakowie, ma 25 dm. i 164 mk. rz. katol. ; część Szlachecka dawniej Chłapowskich, teraz Paw. Suckowa 41 dm. i 284 mk. , 247 rz. kat. i 37 izrael. Na obszarze dwor. przebywa 75 osób rz. kat. Pos. większa ma w ogóle 172 mr. roii, 43 mr. łąk, 108 mr. pastw, i 100 mr. łasu; mniejsza 237 mr. roli, 50 mr. łąk i 62 mr. pastw. We wsi szkoła ludowa. Prof. Łepkowski Rocz. Tow. nauk. krak. , 1860 podaje, że we dworze były ścienne malowidła Stachowicza, przedstawiające sceny z życia wiejskiego i widoki Krakowa. Czy się zachowały, niemadomo. W 1427 dnia 10 kwietnia Piekosiński, Kod. m. Krakowa, str. 180 załatwiono spór między altarystą kościoła P. Maryi a miastem o 10 grzywien; za Długosza L. B. , II, 16 była własnością Stefana Kuromęskiego h. Róża a dziesięciny płacono kościołowi św. Anny w Krakowie. W 1581 r. Pawiński, Małop. , 4 i 432 w części szlacheckiej siedzieli Przerąbski i Misziowski. Pierwszy miał 1 2 łan. km. , zagrodn, bez roii, 1 2 łan. karcz. , 2 komor, z bydłem, 1 bez bydła i rzemieśln. ; drugi 4 łany km, i kom. z bydłem. R. graniczy na płn. z Plecionką al. Lipiem, na zach. ze Szczyglicami, na wsch. z Bronowicami Wielkiemi i Małemi a na płd. z Mydlnikami. Stosunki geologiczne R. badał i opi sał Dr. Stur w Verhandl. der k. k. Reiohsanstalt, 1870, Nr 10. Mac. Rząśnia, w XVI w. Rzassnya, wś i fol. i R. Poduchowna wś i os. , pow. noworadomski, gm. i par. Rząśnia, odl. 28 w. od Radomska, pocz ta w Brzeźnicy. Posiada kościół par. muro wany i kaplicę na cmentarzu. Wś 33 dm. , 480 mk. ; os. 3 dm. , 6 mk. ; folw. U dm. , 34 mk. R. Poduchowna wś, ma 9 dm. , 44 mk. , 170 mk. ; os. 2 dm. , 6 mk. , 10 mr. włośc. W 1829 r. było 49 dm. , 367 mk. Dobra R. składały się w 1876 r. z fol. R. , Trzcinica, Brutus, nomenkl. Kurzynoga, rozl. mr. 2151 fol. R. gr. or. i ogr. mr. 547, łąk mr. 61, past. mr. 54, łasu mr. 746, nieuż. mr. 54; bud. mur, 10, z drzewa 7; płodozmian 8 i 10polowy, las urządzony; fol. Trzcinica gr. or. i ogr. mr, 254, past. mr. 17, nieuż. mr. 24; bud. mur. 2, z drzewa 3; płodozmian 8polowy; fol. Brutus gr. or. i ogr. mr. 218, łąk mr. 89, past. mr. 56, nieuż. mr. 30; bud. mur. 1, z drzewa 5; płodozmian 7polowy. W skład dóbr poprze dnio wchodziły wś R. os. 40, z gr. mr. 351; wś Żary os. 18, z gr. mr. 171; wś Rychłowice os. 8, z gr. mr. 71. Wieś ta stanowiła dawną posiadłość arcyb, gnieźnieńskich, którzy tu założyli parafią i kościół, istniejący już na początku XV w. Na miejscu dawnego kościo ła stanął około 1870 r. nowy murowany koś ciół z dwoma wieżami, wzniesiony staraniem proboszcza kś. Nieszporsldego ze składek pa rafian a głównie z daru małżonków Płaczkowskich, pochodzących z tej wsi. W XVI w. proboszcz posiadał po 2 łany roli w każdym z trzech pól, cztery oddzielne łąki, trzy sa dzawki, kilka placów i ogrodów, karczmę z placem dającą pół grzyw, czynszu, użytko wanie z części boru na pasiekę. Pobierał ze wsi dziesięcinę snopową, bez konopnej i ko lędę po groszu z domu Łaski, L. B. , I, 537, 538. R. par. , dek. noworadomski, 4690 dusz. Rząśnia gm. , należy do s. gm. okr. I w os. Pajęczno st. poczt. , ma 11, 085 mr. obszaru i 3080 mk. 1870 r. . Br, Ch. Rżąśnica, wieś włośc, nad rz. Święcica, pow. lidzki, w 2 okr. pol. , o 56 w. od Lidy, 2 dm. , 20 mk. Rząśnik 1. wś włośc, pow. pułtuski, gm. Wyszków, par. Obrytte. Wchodziła w skład dóbr Obrytte, należących do bisk. płockich, a następnie do ekon. rząd. Obrytte. Przy końcu zeszłego wieku, za czasów pruskich, było tu 11 gospodarzy trzydniowych, 10 dwudn. , 1 komornik, 3 kolonistów; trzydniowi odrabiali po 78 dni ręcznych i tyleż sprzężajnych, 20 dni tłoki i oddawali po 3 kapł. , 15 jaj, 2 kur, 3 łokcie przędzy, 1 zł. 10 gr. czynszu, 54 zł. 15 gr. 1 1 1 2 szel. dziesięciny dworskiej i różną ilość hyberny; dwudniowi odrabiali po 52 dni pieszych i sprzężaj. , 20 dni tłoki, oddawali po 2 kapłony, 8 jaj, 1 kur, łokcie przędzy, 18 gr. czynszu, 20 zł. 11 gr. 2 1 3 szel. dziesięciny dworskiej, nie włączając hyberny, którą uiszczali w rozmaitej ilości. W 1822 r. znajdujemy 11 trzydniow. , wysiewających po 3 kor. ozim. i 5 jarz. ; 11 dwudniowych, wysiewających po 2 1 2 kor. ozim. i jarz. , prestacyę dwudniowych i trzydniowych te same, co za czasów pruskich. Jedna jednodniowa osada pustkująca wysiew na niej wynosił 1 kor. ozim. i 1 1 2 jarz. , 10 dni tłoki, 52 dni pieszych; 3 puste osady po kolonistach niemieckich, obsiewane przez dwor, chałupnik. , karczmarz, młynarz na wiatraku, razem 172 mk. ; 23 koni, 53 woł. , 27 krów, 20 jał. , 44 świń, 58 owiec. W 1827 r. 37 dm. , 247 mk. Dobra R. , w r. 1839 nadane tytułem majoratu generałmajor. Aleksandrowi Czerewinowi, rozl. mr. 3216 fol. R. mr. 367, fol. Sadykierz mr. 369 i lasy mr. 2480. Ws R. os. 37, z gr. mr. 1223; wś Sadykierz os. 27, z gr. mr. 745. 2. Rz. , wś, pow. łomżyński, gm. i par. Lubotyń, ma 1115 mr. Należy do drobnej szlachty. W 1827 r. było 21 dm. , 137 mk. 3. Ez. , wś i fol. , pow. ostrowski, gm. Komorowo, par. Wąsewo, odl. 14 w. od Ostrowa. W 1827 r. było 17 dm. , 122 mk. W 1871 r. fol. Rz. rozl. mr. 736 gr. or. i ogr. mr. 356, łąk mr. 40, past. mr. 16, łasu mr. 260, zarośli mr. 32, wody mr. 1, nieuż. mr. 31; bud. z drzewa 8, pokłady torfu. Wieś Rz. os. 23, z gr. mr. 427; wś Majdan Rząśnicki os. 13, z gr. mr. 338. Lu. Krz. Br. Ch. Rząśno, w XVI w. Rzassno, kol. , pow. łowicki, gm. i par. Bąków, odl. 14 w. od Łowicza, przy linii dr. żel. warsz. bydg. , ma 33 dm. , 309, mk. , 41 osad i 966 mr. 48 mr. nieuż. . Śród osad włośc, są folwarczki dochodzące do 120 mr. obszaru, powstałe z połączenia drobniejszych. W 1827 r. było 42 dm. , 149 mk. Ws ta wchodziła w skład dóbr księstwa łowickiego, w kluczu Zduny. Na początku XVI w. kmiecie dawali kustodyi łowickiej meszne po 3 kor. żyta i 3 kor. owsa z łanu. Sołtysi zaś za dziesięcinę po 16 gr. czyli fertona groszy czeskich. Dziesięcinę z łanów fol. pobierał pleban w Bąkowie. Z łanów kmiecych pustych, przez dwór uprawianych, dziesięcinę brał kustosz łowicki. Dziesięcina ta wraz z mesznem sprzedawaną była niekiedy za 12 grzyw. Z łanów kmiecych pobierał niewątpliwie dziesięcinę arcyb, gnieźnieński Łaski, L. B. , II, 241, 501, 10, 50. Według reg. pob. pow. orłowskiego z r. 1576 było tu 11 łan. , 1 komor. , wójtowskie 1 1 2 łan. , Rząśnik Rząśnia Rząśnia Rżąśnica 1 karczma, 21 osadn. Pawiński, Wielkp. , t. II, 99. Br. Ch Rząśno Rzazna na mapie sztab. , jeziorko, w pow. mogilnickim, o 5 1 2 klm, na pld. od Rogowa, pod Cotoniem, utworzone przoz Wełnę, dopł. Warty. Rzążew, w XVI w. Rząssow, Rzazow, Rzarzew, wś, pow. siedlecki, gm. Pióry Wielkie, par. Zbuczyn, ma 55 dm. , 327 mk. , 1083 mr. obszaru. W 1827 r. było 33 dm. , 91 mk. Według reg. pob. pow. łukowskiego z r. 1531 wś szlachecka Rząssów, w par. Zbuczyn, miała 2 łany. Wr. 1552 było 2 2 4 łan. Wr. 1580 Stanisław Sarafanowicz i od sąsiadów swych od 8 włók, które sami orzą, daje fl. 4, od podwłóczka osiadłego 2 sąsiad, gr. 15, od 6 zagr. bez ról gr. 24. Suma fl. 5 gr. 9 Pawiński, Małop. , 384, 397, 416. Br. Ch, Rzechów, ws i folw. , pow. iłżecki, gm. Rzeczniów, par. Iłża, odl. od Iłży w. 9, ma 50 dm. , 329 mk. W 1827 r. było 38 dm. , 212 mk. W 1876 r. Rz. i Michałów rozl. mr. 1006 gr. or. i ogr. mr. 640, łąk mr. 78, lasu mr. 277, nieuż mr. 11; bud. mui 1, z drzewa 28, las urządzony, wiatrak. Wś Rz. os. 102, z gr. mr. 676; wś Michałów os. 4, z gr. mr. 10. W połowie XV w. Rz. , w par. Iłża, własn. bisk. krakowskiego, miała 6 łan. km. , z których dziesięcinę snopową i konopną dawano prob. w Iłży Długosz, L. B. , II, 483. W r. 1569, wś Rz. należała do klucza iłżeckiego, bisk. krakowskiego. Jan Karczewski, podstarości iłżecki, płaci od 7 łan. , 3 zagr. , 2 komorn Pawiński, Małop. , 322, 478. Br. Ch. Rzechówko, wś, pow. makowski, gm. Perzanowo, par. Gąsewo. W 1827 r. było 9 dm. , 71 mk. Rzechownica, nazwa legendowa Opalenicy, w pow. bukowskim. Rzechowo, okolica szlachecka, w pow. makowskim, gm. Perzanowo, par. Gąsewo. W obrębie jej leżą a Rz. Wielkie, wś drób. szlachty. W 1827 r. było 20 dm. , 144 mk. b Rz. Gać, wś włośc, i szlach, nad rz. Ruż. W 1827 r. 18 dm. , 117 mk. c Rz. Rogale, nad rz. Ruż. Ob. Bogate Szlacheckie. Br. Ch. Rzechta 1. w XVI w. Rzekthy kol. i os. nad rzką b. n. , pow. sieradzki, gm. Męka, par. Strońsko, odl. od Sieradza 8 w. Kol. ma 49 dm. , 345 mk. ; os. 2 dm. , 9 mk. W 1827 r. 22 dm. , 229 mk. W XVI w. były tu tylko kmiece i sołtysie łany. Pleban w Strońsku pobierał jedynie kolędę. Dziesięcina snopowa szła z dwóch pól dla altaryi w Gnieźnie a z trzeciego zdawna ex antiquo należała do plebana w Męce Łaski, L. E. , I, 477. Rzechta wspomniana w opisie par. Skalmierzyce Łaski, II, 8 nie jest tą samą, ale zapewne zaginioną dziś wsią w pow. odolanowskim ob. Odolanów, t. VII, 384. Według reg. pob. z r. 1552 Fulkowwki miał 4 osad. , wspólnie z Albertem Gassyńskim 4 1 2 łan. i 9 osad. Benedykt Podlą 3 osad. , Popławski 1 osad. , Piotr Podlą 1 osad. Pawiński, Wielkop. , II, 244. 2. Rz. Drmhińska, w XVI w. Rzekta, kol. i fol. , pow. sieradzki, gm. Wierzchy, par. Drużbin, odl. od Sieradza 32 w. Posiada szkołę początkową. Kol. ma 38 dm. , 334 mk. ; fol. 2 dm. , 5 mk. W 1827 r. 17 dm. , 125 mk. W 1874 r. fol. Rz. rozl. mr. 150 gr. or. i ogr. mr. 87, łąk mr. 16, past. mr. 32, nieuż. mr. 15; bud mur. 7, z drzewa 1. Wś Rz. Drużbińska os. 81, z grmr. 876. Pleban w Drużbinie pobierał dziesięcinę z łan. km. i folw. i kolędę po korcu owsa z łanu od kmieci a od zagrod, po półgrosza Łaski, L. B. , I, 397. W 1552 r. było 9 osad. , 4 1 4 łan. Pawióski, Wielkop. , II, 231. 3. Rz. Piekarska, fol i kol. i Rz. Oświecim fol. nad rz. Wartą, pow. turecki, gm. Piekary, par. Skęczniew, odl od Turka 19 w. Fol. ma 3 dm. dwor murowany, starodawny, 35 mk. , około 200 mr. obszaru; kol. ma 43 dm. , 341 mk. Rz. Oświęcim fol, ma 1 dm. , 35 mk. Na początku XVI w. wś ta należała do par. Skęczniew Szkaczynowo ale łany km. dawały dziesięcinę plebanowi w Janiszewie Łaski, Ł. B. , I, 257. W 1553 r. 2 1 2 łan. w 1576 r. 2 łan. , 2 zagr. Pawiński, Wielkp. , II, 226. Br. Ch. Rzechta, w XVI w. Rzekthy, os. szlach, nie gdyś, w pow. odolanowskim, w par. Skalmirzyce, znikła lub zlała się z Mącznikami, z któremi miała wspólnych dziedziców. W r. 1579 posiadał tam 2 zagrodn. Jan Mączyński al. Rzekiecki Łaski, L. B. , II 8 i Reg. pobor, z 1579 i 1618 r. . B. ćal. Rzeckie, grupa zabudowań w Sławęcinie, pow. jasielski. Br. G. Rzeczany Rjecznany wś, pow. trocki, w 2 okr. pol, gm. , okr. wiejski i dobra, hr. Tyszkiewiczów, Źyżmory, o 8 w. od gminy, 58 dusz rewiz. 2. Rz. , fol, pow. trocki, w 4 okr. pol, gm. Merecz, okr. wiejski Rzeczany. W skład okręgu wiejskiego wchodzą wai Lidziakinio, Sawelańce, Rajcieniki i Wejhmuny, w ogóle 146 dusz rewiz, włościan uwłaczczonycb. Rzeczewo, wś i fol w pobliżu błota Pale, pow. kalwaryjski, gm. i par. Krakopol, odl 35 w. od Kalwaryi a 21 w. od Maryampola. Fol ma 11 dm. , 75 mk. , należy do donacyi rządowej Krakopol; wś ma 13 dm. , 59 mk. , 312 mr. obszaru. Br. Ch. Rzeczęca al Rzeczenca 1653, Kętrz. Rze czyca, lepiej Brzęcznica jak czytamy w wizyt. Jezierskiego z r. 1695 str. 41, niem. Stegers, z czego powstała dzisiejsza nazwa Sztegrowxy al Sztegry ob. . Kś. Fr. Rzeczka 1. potok, wypływa w Rudenku Ruskiem, pow. brodzkim, z łąk moczarowa Rząśno Rzążew Rząśno Rzeczka Rzeczka tych płynie na płd. wschód przez obszar Rudenka Ruskiego, następnie przez wschodni obszar Kustyna, koło Nowostawiec, wólki w Laszkowie; tworzy granicę Laszkowa i Szczurowic i wpada w Szczurowicach do Styru od lewego brzegu. Długość biegu 14 klm. Dno namuliste, spad wolny, brzegowiska moczarowate. 2. Rz. al. Gniła, potok, powstaje w płd. wsch. stronie Mszany, pow. złoczowski, z pod wzgórza Mogiły 401 mt. ; płynie na płd. zach. od Wołosówki, zabiera potok od Żukowiec. Na granicy Wołosówki z Jarczowcami zasila się wodami od Jarczowiec, zwraca się na płd. zach. do Podhaj Czyków, dostaje się na obszar Toustogłów, gdzie wpada do wsch. ramienia Strypy z lew. brz. Długość biegu 9 klm. W dolinie potoku znaczne torfowiska, t. j. rudy popławy, do kilku metrów grube. 3. Bz. , potok, powstaje w obrębie wsi Augustówki, pow. brzeżański, z bezleśnego płaskowzgórza, przechodzącego od Pomorzan ku płd. , a zniżającego się ku dolinie pobliskiej Strypy. Z tych wzgórzy wypływa kilka małych strug, tworzących w dolinie Augustówki mały stawek. 4. Rz. , prawy dopływ pot. Jasienicy, na górnym jej biegu, w obrębie Rozłucza, w pow. turczańskim. Wypływa z lasu Sopiwskiego; płynie na płn. zach. Długość biegu 4 klm. 5. Rz. , ob. Kohylskipotok. 6. Rz. , ob. Kmszalski poioŁ 7. Rz. j nazwa dolnego biegu Gniłej ob. t. II, 638. 8. R. , por. Miczka. Br, G. Rzeczka, potok, powstaje w obr. Janowic, pow. cieszyński, w płn. zach, stokach Beski du jabłonkowskiego. Płynie przez Janowice a przyjąwszy od lew. brzegu pot. Bystry, zwraca się na płn. i w obrębie gm. Baszki uchodzi do Ostrawicy od praw. brzegu. Dłu gośó biegu 7 klm. Br. G. Rzeczka 1. po rus. Miczka grupa domów w Isajach, w pow. turczańskim. 2. Rz. , grupa domów w Małuszowie, w pow, mościskim. 3. Rz. , ob. RiczkaRyczka. Rzeczka, niem. Fliesshof wyb. do leśn. Chośnicy, pow. kartuski; 1885 r. 2 dm. , 33 mk. Rzeczki, jezioro koło wsi Łabętnika, w powiecie szczuczyńskim, łączy się kanałem z jeziorem Kuków; ma 10 mr. obszaru. Rzeczki 1. wś, pow. opatowski, gm. Częstocice, par. Ostrowiec, odl. od Opatowa 24 w. , ma 6 dm. , 29 mk. 2. Rz. , fol, pow. siedlecki, gm. Skupie, 1 dm. , 14 mk. , 156 mr. 3. Rz. , okolica szlach. , pow. ciechanowski, gm. Gołymin, par. Ciechanów. W obrębie jej mieszczą się a Rz. Gąski, wś drobnej szlachty, odl. o 5 w. od Ciechanowa, ma 7 dm. , 46 mk. , 126 mr. W 1827 r. 7 dm. , 28 mk. b Rz. Orszywy, wś drobnej szlachty nad rz. Sonią, odl. o 9 w. od Ciechanowa, ma 13 dm. , 86 mk. , 330 mr. , 17 nieuż. . W 1827 r. 19 dm. , Słownik geograficzny T, X. Zeszyt 110. 112 mk. c Rz. Wólki, wś drobnej szlachty, odl. o 5 w. od Ciechanowa, ma 18 dm. , 137 mk. , 363 mr. 29 mr. meuż. . W 1827 r. 17 dm. , 99 mk. d Mz. Konarzewo, ob. Konarzewo, Rzeczki 1. wś nad rzką Mocicą, pow. dzisieński, w 1 okr. poL, gm. Zaleś, okr. wiejski Zaleś 2, o 20 w. od gminy a 44 w. od Dzisny, ma 3 dm. , 25 mk. kat. w 1864 r. 15 dusz rewiz. . 2. Rz. , zaśc. szlach, nad rzką Mocicą, pow. dzisieński, w 3 okr. pol. o 53 w. od Dzisny, 1 dm. , 8 mk. 2 prawosł. , 6 katol. . 3. Rz. , zaśc. szlach, nad rzką Mocicą, pow. dzisieński, w 3 okr. pol. , o 44 w. od Dzisny, 4 dm. , 19 mk. 5 kat. , 14 żyd. . 4. Rz. , zaśc. nad rzką Mocicą, pow. dzisieński, w 3 okr. pol. , w b. gm. Hermanowicze, o 44 w. od Dzi sny, ma 1 dm. , 7 mk. starów. Była tu kapl. katol. par. Hermanowicze. 5. Rz. , mko rząd. nad dwoma małemi strugami, pow. wilejski, w 2 okr. pol. , gm. Rabuń, okr. wiejski i dobra skarbowe Huby, o 10 w. od gminy, 16 w. od Wilejki a 146 w. od Wilna, przy b. dr. poczt. z Dołhinowa do Wilejki, ma 249 mk. W 1859 r. było 21 dm. , 206 mk. ; w 1864 r. 32 dusz rewiz, i 2 jednodworców; w 1866 r. 24 dm. , 165 mk. Cerkiew drewn. p. w. św. Ducha, niewiadomej erekcyi, dom modlitwy żydowski; młyn wodny. Podług Korejwy pozycya ważna pod względem strategicznym. Przechowały się pod mkiem ślady fortyfikacyi ziemnych. 6. Rz. , wś, pow. lidzki, w 3 okr. poL, gm. Żołudek, okr. wiejski i dobra. Janowskich, Krasula, 30 dusz rew. 7. Rz. , wś, pow. wilejski, w 2 okr. poL, gm. Wilejka, okr. wiejski Barańce, o 9 w. od gminy, 15 dusz rewiz. ; należy do dóbr Teklinopol, Skirmuntów. 8 Rz. , wś, pow. piński, w 1 okr. pol. , gm. Telechany, ma 56 mk. ; własność Pusłowskich. 9. Rz. 1, wś, pow. mohylewski, gm. Tołpieczyce, ma 21 dm. i 140 mk. 10. Rz. 2, wś, pow. mohylewski, gm. Tołpieczyce, ma 26 dm. i 107 mk. 11. Rz. , sioło, pow. rohaczewski, gm. Rzeczki, ma 140 dm. i 219 mk. , z których 3 zajmuje się bednarstwem, 52 wychodzi na zarobek. Gm. Rzeczki ma 3273 mk. 1141 męż. , 1011 kob. i 1121 dzieci, z których 1560 650 męż. , 300 kob. i 610 dzieci zajmuje się przemysłem leśnym, używając do pomocy 310 koni. W gminie znajduje się 5887 dz. lasów prywat, i 670 dz. lasów włościan. Stanowiła niegdyś starostwo niegrodowe, położone w wojew, mińskiem, pow. rzeczyckim. Podług metryk litewskich ststwo to w 1750 r. obejmowało wsie Rz. , Osów, Cholew i dwie służby w Szydłowicach, które odr. 1720 posiadali Dąbrowscy, Hornowscy, Judyccy, Kończ o wie, Jako wic cy, Piaseccy, Turczynowie, wreszcie z mocy przywileju króla Poniatowskiego z d. 14 stycznia 1765 Ignacy Kazimierz Pruszanowski ustąpił te Rzeczki Rzeczki Rzeczniak Rzeczne Rzeczkowszczyzna Rzeczków Rzeczki dobra narodowe Kazimierzowi Chaleckiemu, pułkownikowi pow. rzeczyckiego, który z nich opłacał kwarty złp. 530 gr. 28. J. Krz. Rzeczki, potok, wypływa w obr, gm. Zawoje, pow. sanocki, tworzy granicę między Zawojami a Wisłoczkiem. Wpada do Wisłoka od lew. brzegu. Długośó biegu 3 klm. Br. G. Rzeczki 1. al. Rzyczki, zabud, i kopalnia węgla w obr. Tenczynka, pow. chrzanowski. 2. Rz. , leśniczówka w gm. Tenczynek, u płn. wschod. podnóży ruin zamku. 3. Rz. , grupa zabudowań w obr. Obarzyma, pow. brzozow ski, nad granicą Niewistki. 4. Rz. , część Kukowa, w pow. żywieckim. Br. G. Rzeczki 1. część Truskawca, pow. droho bycki. 2. Rz al. Czyczki, rus. Riczki, wś, pow. rawski, 6 klm, na płn. od Rawy Ruskiej st. kol. , urz. poczt. i tel. . Na płn. leżą Kor nie i Wierzbica, na płn. wschod Zielona Machnowska, na wsch. Zaborze, na płd. Rawa Bu ska i Rata, na zach. Hrebenne. W płn. stro nie wsi, na moczarzystych t. zw. Łąkach pod Przechodem 231 mt. wzn. , powstaje potok podążający ku Racie. W dolinie potoku leżą zabudowania wiejskie. Na płn. wznosi się wzgórze Horajec 257 mt. ; na płd. zach. leży las Niedźwiedzie. Przez wieś idzie kolej jarosławsko sokalska. Częćć wsi zwie się Nogalidruga część Blich; jedna grupa domów Szubary. We wsi są karczmy Wydra i Wygo da; folw. Czarny. Wł. więk. ma roii or. 755, łąk i ogr. 237, past. 112, łasu 942 przez Kajetana hr. Kickiego zapisany na cele publicz ne; ob. Roczn. Tow. osad rolnych, Warsza wa 1881 r. ; wł. mn. roii or. 1057, łąk i ogf. 725, past. 159, łasu 8 mr. W r. 1880 było 181 dm. , 1177 mk. w gminie, 13 dm. , 61 mk. na obsz. dwor. ; 284 obr. rz. kat. , 934 gr. kat. , U izrael. , 9 innych wyznań; 1067 Rusinów, 147 Polaków, 24 Niemców. Par. rz. kat. i gr. kat. w Rawie Ruskiej. We wsi cerkiew i szkoła filialna. Lu. Dz. Rzeczki, pow. krobski, ob. Rzyczkowo. Rzeczków 1. wś wlośc, pow. skierniewicki, gm. Dębowa Góra, par. Żelazna, ma 88 mk. , 155 mr. W 1827 r. 10 dm. , 81 mk. 2. Rz. , wś i fol. , pow. skierniewicki, gm. Grzymkowice, par. Biała, odl. 28 w. od Skierniewic, ma 139 mk. W 1827 r. 13 dm. , 50 mk. W 1887 r. fol. Rz. rozl. mr. 472 gr. or. i ogr. mr. 378, łąk mr. 75, lasu mr. 7, nieuż, mr. 12; bud. mur. 4, z drzewa 13; płodozmian 11polowy, pokłady torfu. Do włościan należy 56 mr. W XVI w. wś ta należała do par. Biała lecz stanowiła własność probostwa w Rawie. Było tu 7 łanów kmiecych i 2 wójtowskie, 2 zagrod. , 2 karczmy. Czynszu płacono proboszczowi z łanu po 18 gr. i odrabiano dzień w tygodniu; zagrodnicy tylko robociznę dawali, karczmarze płacili po 1 1 2 gr. Były także role folw. i młyn wodny dający miarki plebanowi. Przechowywano akt nadania tej wsi przez Ziemowita ks. mazowieckiego Ła ski, L, B, II, 293. 3. Rz. Szlacheckie wś i fol. nad rz. Wolborką, pow. piotrkowski, gm. Bogusławice, par. Wolborz, odl. 14 w. od Piotrkowa. Wś ma 9 dm. , 185 mk. ; fol. 3 dm. , 38 mk. W 1885 r. fol. Rz. Szlachecki rozl. mr. 245 gr. or. i ogr. mr. 176, łąk mr. 41, past, mr. 20, nieuż. mr. 8; bud. naur. 1, z drzewa 10. Wś Rz. 08. 10, z gr. mr. 99. 4. Rz. Poduchowny, wś i fol. nad rz. Wolborką, pow. piotrkowski, gm. Bogusławice par. Wolborz; wś ma 22 dm. , 71 mk. , 202 mr. ; fol. 1 dm. , 2 mk. , 208 mr. W 1827 r. 28 dm. , 197 mk. W XVI w. Rz. należał do par. Wolborz, Po łowa wsi stanowiła własność probostwa. Było w niej 7 łanów kmiecych; kmiecie ci obo wiązani byli na rolach folw. proboszczow skiego zasiać z każdego łanu po 3 korce owsa i tyleż żyta, zebrać i zwieść, prócz tego da wali po trzy fertony czynszu, 30 jaj, 2 kapło ny; wozili drzewo plebanowi, kosili łąki, zbie rali siano. Drugą połowę wsi zajmowały cząstki szlacheckie, dla których kmiecie mieli drobne powinności. Dziesięciny od kmieci i szlachty pobierał pleban w Wolborzu Łaski, L. B. , II, 176. Według reg. pobpow. piotr kowskiego z r. 1552 Rz. należał do par. Wol borz. Część Kreczybrody 1 4 łanu, w r. 1533 7 łan. Część Feliksa i Jana 3 łany. Częśó prepozytury wolborskiej 10 osad. Część Przechyry 1 1 2 łanu z karczmą Pawiński, Wielkp. , II, 267. 5. Rz. , wś i fol. , pow. ra domski, gm. i par. Wierzbica, odl. od Rado mia 21 w. , 53 dm. , 354 mk. , 156 mr. foL i 1539 mr. włośc. W 1827 r. 37 dm. , 186 mk. W połowie XV w. Rz. , w par. Wierzbica, własność klasztoru wąchockiego, miał 15 łan. km, , z których płacono czynszu po 1 fertonie, 30 jaj, 2 sery, 4 koguty i odrabiano jeden dzień w tygodniu własnym wozem i pługiem. Odrabiano podwójną powabę wiosenną i zimo wą. Bawano osep z łanu 8 korcy owsa i 4 jęczmienia. Była teź karczma i zagrodnicy. Wszystkie role płaciły dziesięcinę snopową i konopuą po 4 pęki, wartości 15 grzyw. , par. w Wierzbicy. Rola sołtysia wspólna z rolą sołtysią w Wierzbicy Długosz, L. B. , Ill, 404, 412. W XVI w. Rz. ma 12 łanów Pa wiński, Małop. , 307. Br. Ch Rzeczkowszczyzna, Rjeczkowszczyna, wś nad jez. Rudzicą, pow, dzisieński, w 1 okr. poL, gm. Łuck, okr. poL Ruda, o 36 w. od gminy, 64 w. od Dzisny, ma 7 dm. , 5 mk. 6 dusz rewiz. . Rzeczne częśó Bestwiny, w pow. bialskim. Rzeczniak 1. al. Rzyczniak, leśniczówka w obr. gm. Straszydła, pow. rzeszowski, nad potokiem Lubenią, u stóp wzgórza 391 mt. , Rzeczyca Rzeczniówek Rzeczuny Rzeczny Łas Rzeczno Rzeczniów Rzeczniów 2. Rz. , gajówka w obr. gm. Lecki, w pow. rzeszowskim. Br. G, Rzeczniów, wś i fol. nad rzką Rzeczniówką al. Krępianką, pow. iłżecki, gmina i par. Rzeczniów, odl. od Iłży 16 w. , posiada ko ściół par. mur. , szkołę początlcową ogólną, dom przytułku dla starców i kalek fundusz, 123 dm. , 939 mk. W 1827 r. 46 dm. , 576 mk. Dobra Rz. składały się w 1867 r. z fol. Rz. , Pawliczka, Jedlanka, Grochów i Wólka Modrzejowa, rozl. mr. 5541 gr. or. i ogr. mr. 2025, łąk mr. 240, lasu mr. 1400, zarośli mr. 1169, nieuż. mr. 657. W 1880 r. fol. Rz. miał 1500 mr. obszaru. W skład dóbr poprzednio wchodziły wś Rz. os. 139, z gr. mr. 1375 w 1880 r. 1749 mr. ; wś Rzeczniówka os. 46, z gr. mr. 838; wś Wólka Modrzejowa os. 23, z gr. mr. 529; wś Wincentów, os. 4, z gr. mr. 164. Według reg. pob. pow. radomskiego z roku 1568 wś Rz. major i minor, również Stara Wieś, własność Jana Szeneńskiego, pła ciły poboru 3 grzyw. W r. 1569 wś Rz. major, w par. Krempa, własność Kacpra Grabskiego, miała 5 łanów, 4 półłanków. Rz. minor Rzeczniówek miał 11 półłanków Pawiński, Małop. , 305, 472. Kościół i par. erygował w 1590 r. Jan Skarszewski dziedzic Rz. Poprzednio stał tu kościół drewniany, filialny par. Sienno. R. par. , dek. iłżecki, 1451 dusz. Rz. gm. ma 13, 366 mr. , w tem ziemi dwor. 6268 mr. i 4141 mk. ; urząd gm. w Podkończu, sąd gm. okr. II we wsi Sienno, st. p. Iłża. Wskład gminy wchodzą Aleksandrów, Ciecierówka, Grabowiec os. miejska, Grochów, Jelonka, Michałów, Modrzejowa Wólka, Pasztowa Wo la, Pawlicę, Płusy, Podkończe, Rzęchów, Rzeczniów, Rzeczniówek, Syberya i Win centów. Br. Ch. Rzeczniówek, wieś włośc, pow. iłżecki, gm. i par. Rzeczniów, odl. od Iłży 15 w. , ma 54 dm. , 413 mk. , 856 mr. włośc, i 2 mr. dwor. W 1827 r. 72 dm. , 308 mk. Rzeczniówka al. Czaplin al. Czapka, rozmaite nazwy rzeczki dopł. Wisły, której bieg opisany pod nazwą Krępianka ob. . Rzeczno, os. , pow. lipnowski, gm. Szpetal, par. Bobrowniki. W 1827 r. było 3 dm. , 56 mk. , par Chełmica. Rzeczny Las, os. , pow. kolneński, gm. i par. Turośl Rzeczny Łas, wzgórze w pow. rzeszowskim, ob. Lubenia 1. . Rzeczowo, wś i fol. , pow. kalwaryjski, gm. Krakopol, par. Dauksze, odl. od Kalwaryi 35 w. Wś ma 13 dm. , 59 mk. ; fol. 11 dm. , 75 mk. W 1827 r. 9 dm. , 106 mk. Była to dawniej królewszczyzna, płacąca w XVIII w. 149 złp. kwarty. Rzeczpol, ob. Reczpol Rzeczuny, wieś, pow. wyłkowyski, gm. Kopsodzie, par. Wisztyniec, odl. od Wyłkowyszek 28 w. , ma 36 dm. , 200 mk. W 1827 r. było 11 dm. , 62 mk. Rzeczyca 1. wś i fol. w pobliżu rz. Pilicy, przy drodze z Tomaszowa do Nowego Miasta, pow. rawski, gm. i par. Rzeczyca, odl. 18 w, od Rawy, posiada kościół par. drewniany, szkołę początkową, gorzelnię parową przerabiającą do 90 korcy dziennie, dwa młyny wodne, wiatrak. Wś ma 108 dm. , 883 mk. ; prob. 2 dm. , 10 mk. , 6 mr. ; foL 9 dm. , 249 mk. W 1827 r. było 93 dm. , 641 mk. Dobra Rz. składały się w 1885 r. z fol. Rz. , Paulinów i Glina, rozl. mr. 3025 fol. Rz. gr. or. i ogr. mr. 889, łąk mr. 136, past. mr. 46, lasu mr. 1124, nieuż. mr. 25; bud. mur. 11, z drzewa 38; płodozmian 10polowy; folw. Glina gr. or. i ogr. mr. 448, łąk mr. 45, past. mr. 10, lasu mr. 128, nieuż. mr. 7; bud. mur. 5, z drzewa 1; płodozmian 10polowy; fol. Paulinów gr. or. i ogr. mr. 163, nieuż. mr. 3; bud. mur. 1, z drzewa 2; płodozmian 10polowy, lasy urządzone. W skład dóbr poprzednio wchodziły wś Rz. osad 84, z gr. mr. 2339; wś Zawady os. 12, z gr. mr. 378; wś Łęg os. 22, z gr. mr. 526; wś Bobrowiec os. 16, z gr. mr. 658; wś Brzozów os. 40, z gr. mr. 851; wś Luciążna os. 16, z gr. mr. 482; wś Sadykierz os. 24, z gr. mr. 1365; wś Małomierz os. 12, z gr. mr. 372; wś Glina os. 21, z gr. mr. 408. Jest to dawna wieś królewska. Już w połowie XV w. istnieje tu kościół par. drewniany p. w. św. Katarzyny. Wieś miała wtedy 22 łan. km. , dających dziesięcinę dla kollegium doktorów i magistrów uniwersytetu krakowskiego, wartości do 20 grzyw. , prócz tego po 4 pęki konopi z łanu. Było też 14 karczem królewskich a 6 plebana, trzech zagr. z rolą, folw. królewski. Z tych wszystkich części dziesięcinę pobierał pleban w Rzeczycy, posiadający cztery łany Długosz, L. B. , I, 508. Na początku XVI w. pleban ma pięć łanów, trzy karczmy i trzech zagrodn. Karczmy królewskie znikły. Na łanach plebana siedzi 6 kmieci, z których 4 płaci po 15 groszy, a 2 po 8 gr. czynszu prócz dziesięciny, tudzież dają po korcu owsa i odrabiają dzień w tygodniu. Zagrodnicy czynszu nie dają tylko dzień robocizny, dwaj karczmarze płacą po seksagenie bez 4 groszy a trzeci 13 gr. czynszu, odrabiają oni teź po dniu w tygodniu. Z łanów sołtysich i folw. królewskiego dziesięcinę pobiera proboszcz. Ma on też jezioro na wybrzeżu Pilicy przy wsi Łęg, wolny wyręb drzewa dla siebie i poddanych w lasach królewskich, kilka łąk i placów. Obok plebana bywało dwu wikarych Łaski, L. B. , II, 314, 315. W 1564 r. Rz. , wś królewska, w dzierżawie pp. Drzewickich, łanów 22 1 2, dochód 31 fl. 22 gr. 9 sol. Według Rzeczny Las Rzeczowo Rzeczyca wizyt. z 1609 r. Rz. , wieś królewska, pozostaje w ręku Marcina Tarnowskiego. Kościół paraf. zbudowany przez Mateusza Grotowskiego. W skład par. wchodziły Glina, wś król. , Kierz, Bobrowiecz, Grotowicze, Kawieczyno, Lubocza, Brzeg, Liciążna, Łęg, Zawady. Obecnie ma stanąć nowy kościół murowany. R. par. , dek. rawski, 2547 dusz. Gmina Rz. ma 14, 365 mr. obszaru i 3712 mk. 1870 r. . Należy do sądu gm. okr. III w Czerniewicach, stacya poczt. w Rawie. W gminie jest jedna szkoła początkowa i gorzelnia. 2. Rz. , wś i fol. nad rzką Szadkówką, pow. sieradzki, gm. i par. Zadzim, odl. od Sieradza 25 w. ; wś ma 15 dm. , 277 mk. ; fol. 5 dm, , 79 mk. ; os. 2 dm. , 15 mk. W 1827 r. było 18 dm. , 160 mk. , par. Glinno. Istniała tu mała huta szklana, zwinięta w 1877 r. dla braku drzewa. W 1879 r. folw. Rz. z attyn. Marcinów i Huta Szklanna rozl. mr 1177 gr. or. i ogr. mr. 482, łąk mr. 60, past. mr. 60, lasu mr. 542, nieuż. mr. 63; bud. mur. 14, z drzewa 20, las nieurządzony, pokłady torfu. W skład dóbr poprzednio wchodziły wś Rz. os. 30, z gr. mr. 140; wś Marcinów os. 8, z gr. mr. 113; wś Szczawno os. 10, z gr. mr. 36. Na początku XVI w. wś składała się z dwu części Rzeczicza utraque. W jednej łany dworskie dawały dziesięcinę pleb. w Zadzimiu, kmiecie zaś kollegiacie uniejowskiej, plebanowi zaś tylko kolędę po groszu z łanu. W drugiej niebyło folwarku tylko dziedzic założywszy dwor przyłączył do niego łany kmiece. Dziesięcinę ztąd pobierał pleban w Szadku Łaski, L. B. , I, 387, 442. Według reg. pob. z 1552 i 53 r. było tu 12 osad, 41 2 łanów łan młynarski. 3. Rz, Sucha, fol. i przedmieście Sandomierza, pow. sandomierski, par. Sandomierz, odl. od Sandomierza 3 w. Fol. gm. Dwikozy ma 1 dm. , 4 mk. , 62 mr. , należy do dóbr Gierlachów. Przedmieście ma 18 dm. , 115 mk. , 98 mr. ziemi mieszcz. W 1827 r. 32 dm. , 129 mk. 4. rz. Mokra, wś i fol, pow. sandomierski, gm. Dwikozy, par. Sandomierz, odl. od Sandomierza 5 w. , ma 15 dm. , 127 mk. W 1827 r. było 14 dm. , 92 mk. W 1885 r. fol. Rz. Mokra rozl. mr. 405 gr. orn. i ogr. mr. 318, łąk mr. 39, past. mr. 27, łasu mr. 16, nieuż. mr. 5; budowli z drzewa 12. Wieś Rz. Mokra os. 15, z gr. mr. 91. W połowie XV w. Rzeczyca Mokra, w par. św. Pawła w starym Sandomierzu, miała folwark pięcio łanowy, własność Andrzeja Osszki h. Rawicz i Tomasza Pieczymuchy h. Sulima. Folw. Pieczymuchy dawał dziesięcinę kościołowi św. Pawła, kmiecie zaś altaryi św. Wawrzyńca. W części Oszki i folw. i kmiece łany dawały w połowie kościołowi, w połowie altaryi, wartości do 3 grzyw. Rz. Sucha, w par. św. Pawła za murami Sandomierza, miała do 5 łanów obszaru i składała się z cząstek mieszczan. Dziesięcina stąd szła do altaryi św. Wawrzyńca, wartości 4 do 5 grzyw. Długosz, L. B. , I, 388. Według reg. pob. pow. sandomierskiego z r. 1508 wś Rz. , należąca w części do Zofii Tudorowskiej, płaciła poboru gr. 15. Częśó Rz. wraz z wielu wsiami należała do Jana Słupeckiego h. Konar, który płacił 10 grzyw. 24 groszy. W 1578 r. Rz. , właanośó Jana Słupeckiego, miała 12 osad. , 4 łany, 1 4 karczmy, 2 zagr. , 2 kom. , 4 biednych Pawiński, Małop. , 165, 460, 464. 5. Rz. , wś i fol. nad rzką Bystrą, pow. nowoaleksandryjski, gm. Karczmiska, par, Kazimierz, odl. 21 w. od Puław, ma młyn wodny i tartak, , leży w malowniczej okolicy, w pobliżu Celejowa. Fol. ten wraz leśnictwem Uściąż miał 2422 mr. 2092 mr. łasu i wchodził w skład dóbr Karczmiska ob. . Wieś ma 42 os. , 846 mr. W 1827 r. było 39 dm. , 219 mk W 1878 r. fol R. , oddzielony od dóbr Karczmiska, rozl. mr, 1204 gr. or. i ogr. mr. 267, łąk mr. 7, wody mr. 4, lasu mr. 907, zarośli mr. 6, nieuż. mr. 13; bud. drzewa 16, las nieurządzony. W połowie XV w. Rz. , w par. Kazimierz, własność królewska, nie płaciła dziesięciny klasztorowi św. Krzyża, lecz par. w Kazimierzu. Wartość dziesięciny wynosiła 10 grzyw. Długosz, L. B. , II, 553, t. III, 250. W 1531 r. było tu 8 łanów i 1 młynarski. W 1569 r. wś Rz. , w par. Potok, składała się z 7 części szlach, po 1 łanie i 2 po pół łana Pawióski, Małop. , 357 i 373. 6. Rz. Ziemiańska, wś i fol. , pow. janowski, gm. Trzydnik par. Rzeczyca, odl. 22 w. od Janowa, około 7 w. od Kraśnika, śród wyżyny wzgórkowatej obfitej w lasy i stawy. Posiada kościół par. drewniany, młyn wodny, cegielnię, pokłady kamienia. Por. Potok 18. W 1827 r. było 63 dm. , 536 mk. , par. Potok Dobra Rz. Ziemiańska składały się w 1885 r. z fol. Rz. Ziemiańska i Górny, rozl. mr. 1052 gr. or. i ogr. mr. 730, łąk mr. 49, past. mr. 38, lasu mr. 200, nieuż. mr. 35; bud. mur. 5, z drzewa 22; płodozmian l0polowy, las nieurządzony, Wś Rz. Ziemiańska od 91, z gr. mr. 1589; wś Wola Trzydnicka os. 26, z gr. mr. 420 Rz. należała do dóbr królewskich Góraj i Kraśnik, nadanych w 1377 r. przez Ludwika Węgierskiego Dymitrowi, podskarbiemu, i bratu jego Iwonowi Kod. Małop. , II, 310, 312. W nadaniu powiedziano dimidia villa dicta Rzeczica. Dobra te drogą wiana przeszły do domu Tenczyńskich, którzy ufundowawszy przy kościele kraśnickim kanoników regularnych, nadali im na uposażenie częśó Rzeczycy. Ztąd powstała dzisiejsza Rz. Księża. Długosz w opisie par. Charzowice wymienia Rz. utraque a pod par. Potok podaje Rz. Bzeczyca Rzeczyca Wydzyna i Rz. Kośmiany. W 1531 r. jedna częśó Rz. w par. Charzowice jest własno ścią Dignartha, ma 3 łany i młyn o 2 ko łach, druga par. Potok własność Koźmiana, ma 4 łany i młyn Pawióski, Małop. , 375, 376. W 1722 r. Aleksander Suchodolski, podcz. lubelski, dziedzic Rz. , zbudował kościół drewniany, dotąd stojący. Konsekracyi dopeł nił w 1772 r. bisk. Kajetan Sołtyk. Uposaże nie kościoła stanowiły dwa łany ziemi przy drodze do Trzydnika, zwanej niemiecką, i pro cent od 8, 000 złp. lokowanych na Rz. Do ko ścioła należały Rz. Ziemiańska, Łychów Szla checki i Trzydnik. Później przybyły Wola Trzydnicka Piotrowszczyzna, Łychów Go ścieradowski i Trzydniczek. Zapewne dopiero w XIX w. z filii Potoka utworzono oddziel ną parafię. Rz. Ziemiańska par. , dek. janow ski dawniej zaklikowski, 1916 dusz. 7. Rz. Księża, wś, pow. janowski, gm. Trzydnik, par. Kraśnik. Na jej obszarze ma źródła jeden z dwu strumieni tworzących rzkę Karasiówkę, dopływ Sanny dopł. Wisły. W 1827 r. było 59 dm. , 316 mk. W połowie XV w. Rz. , w par. Kraśnik, własność klasztoru w Kraśni ku, miała 18 łan. km. , z których płacono czynszu po 16 gr. klasztorowi. Nie odrabiano dni w tygodniu, tylko na wiosnę i zimę upra wiano role folwarczne. Były tam 2 sadzawki i młyn. Klasztor dostawał 2 miarki a mły narz trzecią. Kmiecie dawali klasztorowi jesz cze 2 koguty, 2 sery, 30 jaj. Dziesięcinę sno pową, wartości 10 grzyw. , dawali plebanowi w Pniewie. Jan Lutko, bisk. krakowski, zało żył kościół par. w Pniewie i uposażył go dziesięciną Długosz, L. B. , 500, 575, III, 174. W 1531 r. wś Rz. Księża, w par Kraś nik, miała 31 2 łan. Pawiński, Małop. , 374. 8. Rz. , wś nad rz. Ładą, pow. zamojski, gm. i par. Frampol, odl. 5 w. od Frampola, o 44 od Zamościa, ma 46 osad włośc, 54 dm. , 490 mk. . kat. , szkołę początkową i 428 mr. rozl. według innych danych 662 mr. roli i 101 mr. łąk. W 1827 r. było 54 dm. , 336 mk. Rz. wchodziła w skład dóbr Kąty. 9. Rz. , wś włośc. pow. radzyński, gm. Misie, par. Mię dzyrzec; wś ma 63 dm. , 359 mk. , 453 mr. ; os. 1 dm. , 3 mk. , 3 mr. W 1827 r. było 66 dm. , 270 mk. Br. Ch Bzeczyca, białoruskie Reczyca, miasto powiatowe gub. mińskiej, starożytny gród w ziemi Drewlanów, w XII wieku w w. ks. kijowskiem, w dzielnicy wołyńskiej Lelewel, IX, mapa 4 i 5, od XIII w. przyłączony do Litwy; kolejno mto powiatowe wojew, mińskiego, po 1793 r. w pow. mozyrskim namiestnictwa mińskiego, a od 1795 r. jako powiatowe gub. mińskiej. Położone na prawym brzegu Dniepru, w pobliżu ujścia rz. Wiedrec al. Wiedrycy, w okolicy żyznej, obfitującej w ryby. Od dawna Rz. była grodem warownym i widownią częstych bojów. Uległa najprzód napadom kniaziów czernihowskich, a w 1214 r. miał ją w perzynę obrócić Mscisław kn. nowgorodzki. Za czasów Giedymina Rz, przyłączoną była do w. ks. litewskiego. W 1387 r. gdy król Władysław Jagiełło powierzył czasowo najwyższą władzę na Litwie i Rusi litewskiej bratu swemu Skirgajle, w dokumencie wydanym mu na łowach skojterskich pomiędzy innemi miastami wymienioną została i Rz. cała z dochodem ob. Daniłowicza Skarbiec, t. II, Nr. 542; Narbut, t. V, str. 397; Kromer, Index Arch. Crac, Mscr Nr. 391. Później niejednokrotnie pod Rz. stawali koszem Tatarzy perekopscy. W czasie wojen Chmielnickiego w 1648 r. zajęli Rz. Kozacy i ustąpili dopiero w 1649 r. , gdy tu nadciągnął z wojskiem ks. Janusz Xl Radziwiłł, hetman polny litewski, celem założenia silnego obozu. Wyprawa ta skończyła się rozbiciem w okolicy Łojowa oddziałów Kryczewskiego i Podobajły. W 1650 r. zajął znowu Rz. Nebaba i następnie, ustąpiwszy przed wojskiem hetmana Radziwiłła, poległ dnia 6 lipca z całą prawie. swą drużyną pod Rzepkami. Po tej rozprawie hetman jeszcze silniej obwarował miasto i osadził je wojskiem. W 1653 roku wojsko litewskie miało w Rzeczycy główną kwaterę i w następnym roku udało się pod Orszę, gdzie rozgromione zostało przez armię cara Aleksieja Michajłowicza, pod wodzą kniazia Trubeckiego. Bój ten otworzył drogę zwycięzcom i Rz. wraz z innemi miastami została zajętą pod jesień przez Rossyan. Wtedy to i zamek warowany uległ całkowitemu zniszczeniu, mylnie przeto prymas Wład. Łubieński w dziele wydanem 1740 r. p. t. Świat wspomina o zamku, jako o ozdobie miasta str. 444. Dziś są tylko szczątki wałów obronnych, gdyż mury wszelkie rozebrano samowolnie do budynków miejskich. Król Zygmunt Stary nadaje Rz. 11 paździer. 1511 r. magdeburgię i różne przywileje, potwierdzone następnie w 1561 r. d. 26 sierpnia przez Zygmunta Augusta i w 1596 r, przez Zygmunta III. Podług spisów podskarbińskich z 1569 r. Rz. stanowiła ekonomię stołu królewskiego, następnie od 1589 r. przemienioną została na ststwo grodowe, będące w posiadaniu Wołłowiczów, kn. Zyzemskich, Słuszków, Kłokockich, Pakoszów, Chaleckich, wreszcie z mocy przywileju kr. Augusta III z d. 15 lipca 1734 r. po śmierci Kazimierza Chaleckiego dzierżył te dobra narodowe Albrycht ks. Radziwiłł, wojewodzic nowogrodzki, opłacając z nich kwarty złp. 2585 gr. 25, a hyberny złp. 1159. Obejmowały w sobie miasto z zamkiem i tenutami Stołpniów, Uhłów, Lipniaki i Daniłowicze. Powiat miewał w Rz. sejmiki poselskie i chociaż do 1775 r. sądy i sejmiki odbywały się w Rohaczewie, w 1776 r. powrócono jurysdykę i sejmiki do Rz. Vol. Leg. , VIII, fol. 942. Aleksander Służka wojew, miński, fundował w Rz. w 1634 r. dominikanów, którzy zarządzali parafią klasztor zniesiony został w 1835 r. Kościół podominikański pod wez. św. Trójcy zgorzał w 1862 r. i jakkolwiek wkrótce rozpoczęto budowę nowej świątyni z muru, takowa nie została ukończoną i nabożeństwo odbywa się dotychczas w domu prywatnym. Par. katol. , dekan, mozyrskorzeczyckiego, ma 1022 wiernych, filię w Łojowie i kaplice w Łojowie i na cmentarzu grzebalnym w Rz. Do 1866 r. w par. rzeczyckiej były nadto filie w Zaspie i Berezowce, tudzież kaplica w Hliniszczu. o fundacyi cerkwi nie przechowały się prawie wiadomości. Obecnie są w Rzeczycy dwie cerkwie jedna nowsza pod wez. Wniebowzięcia N. M. P. około 2300 parafian, uposażona trzema włókami gruntu; druga z 1725 r. , pod wez. św. Mikołaja, liczy około 1700 parafian i uposażona jest 75 mr. ziemi. Obecnie Rz. ma około 7000 mk. , w tem większa połowa żydów, którzy mają synagogę drewnianą i 6 domów modlitwy. W 1885 r. zawarto w mieście 39 ślubów chrześcijańskich, urodziło się 275 dzieci 5 nieślubnych, zmarło 161 osób, przyrost zatem ludności wynosił 114 dusz. W mieście jest około 900 domów, w tem kilka murowanych, do 50 sklepów; szkoła powiatowa niższa, z oddziałem dla dziewcząt do 150 dzieci, szkółka cerkiewna od 1884 r, , szpital miejski na 15 łóżek z apteką, szpital więzienny na 4 łóżka, apteka prywatna, st. poczt, st. telegr. , st. dr. żel. pińskiej od 1885 r, , przystań na Dnieprze; straż ogniowa, obsługiwana przez 12 ludzi i 2 konie. Otwarcie drogi żelaznej znacznie przyczyniło się do ożywienia i rozwoju Rz. , będącej dawniej zapadłą mieściną poleską. Oprócz zwykłych władz powiatowych przebywa w Rz. komisarz 4 okr. policyjnego, sędzia pokoju, inkwirent sądowy, urząd poborowy i błahoczynny dziekan. Przemysł reprezentowany przez niewielkie cegielnie; rzemiosła mają kilkudziesięciu lichych przedstawicieli. Mieszczanie zamożni, BiałoruBini, mówią przeważnie narzeczem białoruskiem z domieszką małoruskiego, posiadają w okolicy do 4500 mr. roli i łąk. Trudnią się rolnictwem, tuczeniem wieprzy, rybołówstwem i flisactwem. Inwentarz ich składa się mniej więcej z 2000 sztuk bydła rogatego, 900 koni, 700 świń, 600 owiec. Żydzi zajęci są drobnym handlem lub spławem lasów i produktów drzewnych na Niż. Municypalność włada dwoma domami i młynem. Dochód miejski w r. 1881 wynosił 4507 rubli. Dwa razy do roku 9 maja i 6 grudnia są jarmarki na bydło, konie i zboże. W Rz, urodził się w 1830 r. z ojca Daniela, miejscowego lekarza, Włodzimierz Spasowicz, znany prawnik, krytyk i publicysta. Rzeczycki powiat wojew. mińskiego, utworzony na sejmie lubelskim 1569 r. , był największym w województwie; obejmował on część dzisiejszej gub. mińskiej i mohylewskiej; graniczył od północy z pow. mińskim i wojew. mścisławskiem; od wschodu z wojew. mścisławskiem, regimentem starodubowskim wojew. smoleńskiego i ks. czernihowskiem; od południa z wojew. kijowskiem; od zachodu z pow, mozyrskim i ks, słuckiem w wojew. nowogrodzkiem. Obejmował miasta i miasteczka Rzeczyce, Homel, Chalcz, Bobrujsk, Rohaczew, Horwal, ŁojowyGród, Bielicę pod Homlom, Chołmecz i in. Sejmikował najprzód w Rzeczycy, z kolei w Rohaczewie, Bobrujsku i ostatecznie znowu w Rzeczycy; wybierał dwóch posłów na sejmy główne, opłacając im według ustawy po 120 kóp groszy 387 rubli strawnego ob. Statut Lii, roz. III, art. 7. W 1717 r. wykazano w powiecie 850 dymów włościańskich, ziemskich dziedzicznych, szlacheckicb, duchownych i starościńskich, które opłacały uchwały 6516 zł. i 20 gr. Vol. Leg. , VI, fol. 352. Cyfra ta jednak widocznie nieprawdziwa, skoro lustracye z 1775 r. podały 5676 wszystkich dymów w powiecie. W 1717 r. były w powiecie następne starostwa i królewszczyzny; homelskie hyberny 3832 zł. , rzeczyckie 1400 zł, rohaozowskie 1120 zł, królewszczyzna Rekta hyb. 110 zł. , a przytem wszystkie trzy starostwa wnosiły uchwały 23, 235 zł. ob. Vol. Leg. , VI, fol. 362; starostwo bobrujskie z Baryczami hyb. 6776 zł; lubonickie i królewszczyzny Stołpyszcze, Królewska Słoboda, Kostrojsk i Łuki hyb. 526, uchwały 3674, czopowego 3750 zł. ; ststwo czeczerskie i królewszczyzny Naumkowicze, ByczeKobylicze, Bycz, Daniłowicze, Sapryki, Myszkiewicze, Hryby, Koszelewo, Mirohoszcz, Hołowacze, Jeziory i Strzałki hyberny 5795, uchwały 9084 zl; ststwo propojskie i królewszczyzny; Horduny, Rosoozyszcze, Hłusów, Koleśnikowo, Balicze, Uhłowo, Narwiłówka, Nowosiołki, Turowicze, Kulczyca, Stołpów, Lipianka, Bahen, Kulikowska, Kowale, Sianoźatki, Mikulicze i Terebowo hyberny 3350 zł i uchwały 11, 530 zł. ; Vol. Leg. , VI, fol. 368. W tymże roku postanowiono, aby w powiecie stało 206 koni petyhoryi Vol. Leg. , VI, fol. 382. W 1773 r. większa część powiatu, z miastami Homel, Rohaczew, Chalcz, Czeczersk, Propojsk, była przyłączona do Rossyi. W 1793 r. przyłączono resztę wojew. mińskiego. Powiat rzeczycki w nowo utworzonem namiest Rzeczyca nictwie mińskiem został włączony do pow. mozyrskiego. W 1795 r. przy utworzeniu gubernii mińskiej pow. rzeczycki został znowu ustanowiony w granicach dzisiejszych. Rzeczycki powiat, zajmujący połud. wschodnią część gub. mińskiej, graniczy od północy z pow. bobrujskim, ze wschodu od gub. mohylewskiej i czernihowskiej dzieli Dniepr, od południa z gub. kijowską i wołyńską, od zachodu z pow. mozyrskim. Ogólna przestrzeń wynosi 10, 754 w. kwadr. , w tem 272, 000 dz. grun. orn. , 110, 000 dz. łąk, 555, 000 dz. lasów, 158, 000 dz. błot, 25, 000 dz. nieużytków. W stosunku do całej przestrzeni jest 243 pola uprawnego, 94 łąk, 496 lasów, 142 błot, 22 nieużytków. Własność ziemska rozpada się w następujący sposób do skarbu należy 185, 112 dz. , w tem 184, 974 dz. lasów obejmujących obręby nachowski, zamoszski, kozłowicki, kuratycki, połoński, wodowicki, suchowicki, szyicki, sielecki, równosłobodzki, kołkowski, zaszczobowski, muchojedzki, nastalski, zachalski i inne; do włościan 400, 794 dz. 85, 590 dz. do b. włościan skarbowych; duchowieństwo prawosławne ma 5075 dz. , duchowieństwo katolickie 49 dz. , wolni ludzie 835 dz. , kupcy i inne stany mają 2683 dz. Obywatele ziemscy w ogóle mają 548, 939 dz. , w tem właściciele więksi prawosławni w liczbie 80 około 208, 000 dz. , katolicy 130 około 300, 000 dz. , reszta przypada na rzecz właścicieli posiadających mniej niż 50 dz. Przy uwłaszczeniu w 1864 r. nadzielono b. włościan obywatelskich średnio po 20 dz. , zaś b. włościan skarbowych i poduchownych po 26 dz. W ostatnich jednak czasach rozdrobniono nadmiernie własność gminną, tak że rzadko gdzie pozostały nadziały pierwotnie i ztąd obniżenie się dobrobytu włościan coraz widoczniejsze. Przed paru wszakże laty włościanie posiadali przeszło 31, 000 sztuk bydła rogatego, do 4, 500 koni, do 92, 000 drobnego inwentarza i około 13, 000 uli pszczół. Ludność powiatu wynosi do 141, 000 dusz płci obojga, nieco więcej niż 13 osób na 1 w. kw. W tem było około 116, 500 prawosławnych Białorusinów, około 4000 Polaków katolików, do 50 protestantów, przeszło 20, 000 żydów, około 300 rozkolników. W 1885 r. zawarto 1450 ślubów, urodziło się 8041 dzieci 83 nieślubnych, w tem 4348 chłopców, 3731 dziewcząt; umarło 4354 osób, w tem 2299 mężczyzn, 2056 kobiet, przyrost zatem ludności wynosił 3787 dusz. Powiat dzieli się na 23 gmin, wymienionych poniżej w obrębach okręgów policyjnych. Wszystkie gminy obejmują 317 okręgów wiejskich starostw, 387 wiosek, mających 15, 290 osad. W powiecie znajduje się 7 rewirów sądowych, lecz z powodu trudności komunikacyi biura 4 pierwszych znajdują się w sąsiednim pow. mozyrskim, mianowicie biura 1go i 2go rewiru w Mozyrzu, 3go w Petrykowie, 4go w Dawidgródku. Trzy ostatnie biura rewirów sądów, są w pow. rzeczyckim 5go w Rzeczycy, 6go w Łojowie, 7go w Domanowiczach. Dalej są w powiecie dwa rewiry sędziów śledczych z biurami w Rzeczycy, w Łojowie; cztery okręgi konskrypcyjne z biurami w Rzeczycy, Drabinie, Jurewiczach, Domanowiczach. Powiat dzieli się na 4 okręgi policyjne stany Iszy z biurem w Brahinie obejmuje 7 gmin Łojów, Ruczajówkę, Sawicze, Brahin, Jołcza, Mikulicze, i Derażyce; 2gi z biurem w Jurewiczach obejmuje 4 gminy Jurewicze, Narowla, Dernowicze i Chojniki; 3ci z biurem w Wasilewiczach obejmuje 6 gmin Wasilewicze, Krukowicze, Domanowicze, Dudzicze, Karpowicze i Antucewicze i nakoniec 4ty z biurem w Rzeczycy obejmuje 6 gmin Jakimowska Słoboda, Horwal, Zaspa, Chołmecz, Rowieńska Słoboda i Maładusz. Pod względem kościelnym jest w powiecie 57 parochii prawosławnych, podzielonych w 1873 r. na cztery błahoczynia dekanaty Rzeczyca, Brahin, Domanowicze i Barbarów. Monasterów obecnie nie ma wcale, istniało ich niegdyś 5 różnoczasowie, mianowicie w Sielcu pod Brahinem bazylianów p. w. Przemienienia Pańskiego; w tymże Sielcu bazylianek pod wez. Zwiastowania, również fundacyi Wiśniowieckich; bazylianów w Suchowiczach; w Ciereszkowie męski, z XVII wieku, niewiadomo kiedy przestał istnieć, dokumenta w archiwum w konsystorzu prawosławnem mińskiem; w Białosoroce p. w. św. Mikołaja, z XVII w. , męski, niewiadomo kiedy ustał, dokumenty przy miejscowej cerkwi ob. archimandryty Mikołaja Opisanie mińskiej eparchii, str. 163 166. W powiecie jest 65 cerkwi i 15 kaplic. Cerkwi parochialnych 57, we wsiach Antucewicze, Aleksicze, Białosoroka, Barszczówka, Babczyn, Brahin dwie, BrahinoSielec, Chołmecz, Charkowiczę, Czykałowicze, Chojniki, Demidowicze, Domanowicze, Dudzicze, Derażyce, Demechy, Eutuszkiewicze, Głuchowicze, Horwal, Hruszno, Jakimowicze, Jołcza, Jurewicze. kościół pojezuicki, JakimowskaSłoboda, Kalenkowicze, Kołki, Kazimierowka, Kukujewicze, Lipowo, w Łojowie dwie, Muchojedy, , Makanowicze, Mikulicze, Maładusz, Narowla, Nowosiołki, Nosowicze, Ostrohlady, Orewicze, Rzeczyca dwie, Ruczajówka, RowieńskaSłoboda, Streliszczewo, Suchowicze, Sawin, Swiack, Swirydowicze, Tulgowicze, Wierbowicze, Wasilewicze, Wielki Bor, Zaspa, Zahat i Żary. Parafie katolickie w powiecie należą do dekanatu mozyrskorzeczyckiego. Do 1866 r. były 3 kościoły paraf. 1 w Rzeczycy, z filia Rzeczyca mi w Zaśpie, Berezowce i Łojowie i z kaplicą w Hliniszczu; w Jurewiczach i w Ostrohladach al. Ostrohladowiczach, z filiami w Brahinie, Chojnikach i WielkimBorze. Obecnie pozostały tylko dwie Rzeczyca, z filią w Łojowie i z kaplicami w Rzeczycy i Łojowie i Ostrohlady. Szkółki w liczbie 34, znajdują się przeważnie przy zarządach gminnych i w starostwach. Oprócz nich założono od 1884 r. przy każdej prawie parafii szkółki cerkiewne, w których uczą się zarówno prawosławni jak i katolicy. W 1887 r. było w powiecie 52 szkółek cerkiewnych, w których, oprócz prawosławnych, uczyło się 58 dzieci katolickich. Przemysł fabryczny dość ubogi. W 1885 r. było 21 gorzelni; 4 niewielkich garbarni w Brahinie, Narowli, Jurewiczach i Komarynie; 2 młyny parowe; w Jołczy i Sołtanowie; fabryka prostego sukna w Horodyszczu; około 20 smolarni i dziegciami, zwanych majdanami. Nadto obywatele ziemscy posiadają do 40 młynów wodnych, za które dzierżawcy płacą od 50 do 750 rubli rocznej arendy; 8 młynów wietrznych przynoszących od 50 do 100 rub. rocznie; około 46 młynów ciągowych i deptakowych, przynoszących dochodu od 30 do 100 rubli, Obroty fabryczne wynoszą przeszło pół miliona rubli. Jakkolwiek w powiecie są grunta rozmaite, przeważnie jednak gleba jest namułową, wybornego pszennego gatunku, zwłaszcza w środkowym pasie powiatu, ciągnącym się na kilkanaście mil od zach. północnej strony na płd. wschód, począwszy od Jurewicz przez Chojniki, Głuchowicze, Ostrohlady aż po za Brahin. Jestto kraj nieco wyniosły, dość gęsto zaludniony i malowniczy, szczególnie pod Barbarowem i Jurewiczami. Sieją tu dużo pszenicy, prosa i jęczmienia, a byt ludu w tym pasie jest wcale dobry. W 1886 r. wysiano ozimej pszenicy 1227 beczek, zebrano 3681 beczek; żyta wysiano 23, 163, zebrano 69, 499 beczek; pszenicy jarej wysiano 419, zebrano 1255 beczek; owsa wysiano 11, 438, zebrano 34, 314 beczek; jęczmienia wysiano 5295, zebrano 15, 885 beczek; gryki wysiano 10, 788, zebrano 32, 365; różnych zbóż jarych wysiano 2603, zebrano 7809 beczek; kartofli zasadzono 32, 017, zebrano przeszło 116, 000 beczek; siana zebrano około 7, 500, 000 pudów. W 1866 r. , średni urodzaj oziminy wynosił 3 ziarn, jarzyny 3 ziarn, kartofli 5 ziarn. W 1886 r. po potrąceniu zasiewu i na potrzeby domowo oraz na gorzelnie, pozostało na sprzedaż oziminy 7670 beczek, jarego zboża 3, 679 beczek, kartofli 12, 577 beczek. Oprócz rolnictwa ludność trudni się rybołówstwem, pszczolnictwem i flisactwem, tudzież przeróbką materyałów leśnych, spławianych Dnieprem do Kremienczuga. Najobfitsze rybołówstwo w zatokach Dniepru, Prypeci, Berezyny; w rz. Sławecznie, Tremli, Brahince; w. jez. Swied, Sparysz i in. Z delikatniejszych gatunków poławiają się jesiotry, sterle, wierozuby i sandacze. Zwierzyny grubej i drobnej do niedawna było bardzo obficie. Wilki rozpładzają się swobodnie i czynią wielkie spustoszenia w inwentarzu domowym. W 1876 r. pożarły w powiecie rzeczyckim 965 sztuk koni i bydła i 1851 sztuk drobiu na sumę 36, 354 rubli. Gony bobrowe znajdują się na rz. Tremli, mianowicie w okolicy wsi Kołki. W lasach dębowych przebywają dziki. Obręby skarbowe mają najwięcej grubego zwierza; są tam niedźwiedzie, łosie i sarny. Z rzeczy kopalnych są glina, wapno i wiele rudy żelaznej błotnej, z której włościanie w małych hutach wytapiają pierwotnym sposobem nędznego gatunku żelazo na lemiesze do soch, zwane narogi. Z tego powodu dużo miejscowości nosi nazwę Rudni. Najczęściej są one położone przy kotlinach rzek Sławeczny, Narowlanki, Mytwy, Brahinki, Ippy, Hłyboczka, Wiedrycy i in. Powiat obfituje w rzeki i jeziora. Rzek noszących nazwy jest, 68. a bezimiennych również nie mało. Rzeki mające ustalone nazwy są Biełka, Brod, Berezyna, Brahinka, Buk, Bieremieczka, Borucha, Czerezdzierew, Chobeńka, Chwaszczówka, Draniówka, Dniepr, Dniepryk dopływ Wiedrycy, Dereźanka, Damarka, Debrelina, Hołyszówka, Hłuszyniec, Hłyboczek, Ilja, Jełanica, Ippa, Juchnówka, Kobylówka, Kruciejka, Kostrewka, Lubień, Lisawa, Mytwa, Mytwica, Nieświecz, Niedźwiedzica, Niedźwiedziówka, Nienacz, NiedźwiedziaŁoza, Narowlanka, Ochówka, Obiedówka, Piaseczanka, Prypeć, Podhaliszewka, Rudzienka, Reczyca, Rźawa, Sławeczna, Staniweś, Szalbieńka, Sołokucza, Swieryż, Budziłówka, Swierchinia, Szubinka, Stoupienka, Swied, Tremla, Turja, Tobol, Teś, Teresica, Uniej, Wisza, Wiedreo al. Wiedryca, Wić, Wiersaż, Zapadnia, Zakowanka, Żerdzianka, Żeleźniak. W powiecie jest 53 jezior mających nazwy. Znajdują się one przeważnie w kotlinie Prypeci lub uformowane są z rozlewu innych rzek, mianowicie Arechowe, Blina, Bierczowice, Białe al. Biełoje, Borowińskie, Cimoszyszcze, Chrapjo, CzornaDalina, Cerkowiszcze, Ciomnoje, Czerniacin, Delihoszcze, Dworyszcze, Dzikoje z rozlewu Tremli, Horlica, Hołyszówka, Humien, Hłybokoje, Hrebla, Hniłoje, Ihryszcze sławne z rybności, Jakimowskie z rozlewu Ippy, Kołodno, Krucienka, Kupnik, Kowalewo, Kruhowoje, Lubitawo, Lebiedź, Łomot, Łukojedły, Miedawik, Maczuliszcze, Nieświcz z rozlewu rzeki tego nazwiska, Plesa, Puchowoje, Pierewał, Pieszczanka, Plosa, Repi Rzeczyca szcze, Reczyszcze, Studzino, Staryk, Smierźew, Smolwod, Sparysz największe z rozlewu Brahinki, Stajaczeje, Starosielje, Tataryn, Wierput, Wiazowica, Żartaj dwa jeziora tegoż nazwiska. Opisy rzek i jezior podano są pod właściwemi nazwami. Co się tyczy ukształtowania pionowego, to chociaż są znaczne wyniosłości, mianowicie w okolicy Barbarowa, Jurewicz i innych, nie podano jednak, o ile wiemy, nigdzie ich wymiarów. Pod względem komunikacyjnym powiat jest bardzo ubogi. Dróg bitych nie ma wcale. Trakty pocztowe wiodą z Mińska przez Bobrujsk, Parycze, JakimowskąSłobodę, w pobliżu brzegów Berezyny i Dniepru do Rzeczycy i Czernihowa, oraz drugi również przez JakimowskąSłobodę do Mozyrza i Równego. Traktów wojennohandlowych jest cztery z Łojowa do mka Czarnobyla w gub. kijowskiej; z mka Lubiaż gub. czernihowskiej przez mka pow. rzeczyckiego Chojniki, Jurewicze i Rzeczycę do Mozyrza; z Mozyrza przez Barbarów i Narowię do granic gub. kijowskiej i od granic pow. bobrujskiego przez mka Domanowicze i Jurewicze do granic pow. radomyskiego gub. kijowskiej. W 1885 r. zbudowano w powiecie drogę żeL, łączącą drogę brzeskomoskiewska przez Pińsk, Rzeczycę z Homlem; droga ta przecina powiat na przestrzeni 86 w. i ma trzy stacye Mozyrz, Wasilewicze i Rzeczycę. W skutek budowy tej drogi skanalizowano okolice przez które przechodzi z wielkim kosztem i osuszono kotliny rzek Wiedrycy, Szubinki, Dnieprzyka w stronę Dniepru; rzek Swied i Żerdzianki w stronę Berezyny; rzek Hłyboczek, Zakowanki, Chobeńki, Wici, Sławeczny, Tremli, Biełki, Turyi i kilku mniejszych w stronę Prypeci. W powiecie, znajduje się 12 miasteczek Rzeczyca, Łojów, Chołmecz, Brahin, Jurewicze, Narowla, Barbarów, Chojniki, Horwal, Kalenkowicze, Komaryno i Wasilewicze. To ostatnie do niedawna głucha wieś poleska, nabrało znaczenia wskutek przeprowadzenia drogi żelaznej. Dalej jest tu 156 folwarków, 35 zaścianków i okolic szlacheckich, 2 duże słobody i 387 wiosek. Rzemieślników liczą do 200 a z tych połowa trudni się wyrobem przedmiotów żywności. Rezydencye obywatelskie w pow. rzeczyckim niegdyś odznaczały się zbytkiem magnackim, jak w Horodyszczu, Brahinie i Chołmeczu Rokickich, w Chojnikach i Ostrohladach Prozorów, w Łojowie Judyckich. Obecnie, po upadku fortun Prozorów i Rokickich, do zamożniejszych należą Lipów, Hołowczyce, Narowla i Barbarow rodziny Horwatów; Rudaków i Makanowicze rodziny Oskierków i in. Marszałkami szlachty pow. rzeczyckiego od 1817 r. byli Paweł Oskierko, Michał Rokicki, Adamowicz, Mikołaj WołkŁaniewski, Mieczysław Prozor, Stan. Horwat, Arnoldi, Jeryn. A. Jelski. Rzeczyca 1. wś nad rz. Łoszą, w pobliżu ujścia jej do Niemna, pow. ihumeński. 2. Rz. , białoruskie Reczyca, wś i dobra nad bezim. dopł. Styru, pow. piński, na tak zwanem Zarzeczu, w okr. pol, i par. kat. lubieszewskiej, gm. Moroczno. Wieś ma 27 osad pełnonadziałowych. Cerkiew paraf, z r. 1757, p. w. Opieki N. M. P. , paroch ma z dawnych zapisów 2 włóki gruntu; przeszło 300 parafian. Dobra, dziedzictwo Terleckich, mają około 152 włók, młyn i propinacye; grunta lekkie, łąk obfitość, rybołówstwo znaczne. 3. Bz. , wś, pow. piński, w 3 okr. poL, ma 132 mk. , 4257 dzies. ; własność dawniej Sołtanów, obecnie Wiryonowej. 4. Bz. , wś i fort na praw. brz. Bugu, pow. brzeski gub. grodzieńskiej, gm. Kosicze, o 3 w. na płn. od Brześcia. 5. Bz. i Adamkowo, dobra, tamże, o 1 w. od Brześcia. 6. Rz. , wś, tamże, gm. Żytyn, o 40 w. od Brześcia. 7. Rz. , wś, pow. kobryński, w 1 okr. poL, gm. Koziszcze, o 20 w. od Kobrynia. 8. Rz. , wś i ferma, pow. prużański, w 3 okr. pol. , gm. Staruny, o 38 w. od Prużany. 9. Rz. , uroczysko, pow. słonimski, w 1 okr. poL, gm. Piaski, o 70 w. od Słonima. 10. Rz. , st. pocz. na szosie brzeskomoskiewskiej, w gub. mohylewskiej, pomiędzy st. Krzyczew o 113 4 w, a Czeryków o 13 w. . A. Jel. J. Krz, Rzeczyca, , rzeka, lewy dopływ Horynia praw. dopł. Prypeci; wpada za Werbczą, poniżej Stepania. Rzeczyca, pow. radomyski, ob. Reczyca, Rzeczyca 1. znaczny strumień, biorący początek we wsi Wieszczycy, pow. tomaszowski. Płynie łąkami na wschód, między Lubczem a Szlatynem rozdziela się na dwa ramiona, tworząc tuż nad granicą galicyjską stawek i pod osadą Gęsią Wolą wpływa na obszar wsi Rzeczycy pow. Rawa Ruska, od której bierze miano. Następnie zwraca się na płd. wsch. i wchodzi na obszar Tarnoszyna, gdzie od praw. brzegu zabiera pot. Korytnicki. Odtąd płynie znowu na wsch. przez Szczepiatyn, Korczmin, gdzie tworzy rozległy staw, następnie przez Machnówek, Worochtę i Tuczków, a opłynąwszy Bełz, po wschod, jego stronie, pod wsią Górą wpada do Zołokii Sołokii. W górnym biegu zwie się Szlotynówka; w obrębie Korczmina lud zowie go Swynoryją, Długość biegu czyni 33 klm. , z czego na pow. tomaszowski przypada 5 klm. Spad wód wynosi 235 mt. przejście granicy; 224 mt. powyżej Rzeczycy; 214 mt, ujście Korytnickiego pot. ; 207 mt. Worochta; 203 mt. na Zabłociu, przedm. Bełza; 201 mt. ujście. Dno namuliste. 2. Rz. , potok, powstaje w obr. Borchów Górnych, w pow. liskim, ze źródeł leśnych z pod Połoniny Rzeczyca Rzeczyca caryńskiej 1297 mt. i z pod Rawki 1303 mt. . Strugi łączą się na granicy Borchów Górnych i Ustrzyk w lasach Od Caryńskiego wzn. 708 mt. . Płynie doliną górską przez obszar Ustrzyk Górnych. Od płn. roz pościerają się płd. wsch. kończyny Połoniny caryńskiej z lasami Od Caryńskiego 1071 mt. a od płd. graniczne szczyty Mała Raw ka 1269 mt, Rawka 1303 mt. , Wielka Se menowa 1091 mt. . Wpada do Wołosatki, dopł. Sanu. Długość biegu 5 1 4 klm. Przyj muje liczne krótkie dopływy. 3. Rz. , potok, wypływa w obr. Starych Hamrów Althammer, w pow. cieszyńskim, w górach jabłonko wskich, z działu Rzeczycy, z pod Smiekowiny 918 mt. ; płynie na płd. zach. , zabierając liczne strugi, następnie doliną górską, nad którą od płn. wznoszą się Rzehuty 895 mt. , Kobylanka 888 mt. i Czubel 941 mt. , a od płd. Okruhlica 822 mt. i Muchowiec 870 mt. . Wpada do Ostrawicy od praw. brzegu. Długość biegu 7 klm. Br. G. Rzeczyca Długa i Okrągła, dwie wsi two rzące wspólny korpus tabularny, w pow. tar nobrzeskim. Leżą na praw. brzegu Sanu, nad pot. Bukową zwanym w górnym biegu Most ki a środkowym Łukawicą. Obie otacza od wschodu bor rozległy, wśród którego są wól ki Kochany 13 dm. , 66 mk. i Dębowiec 7 dm. , 37 mk. , nad Dębowcem, dopł. Bukowy, R. Okrągła ma wraz z wólkami 110 dm. i 565 mk. ; 507 rz. kat. i 58 izr. R. Długa liczy 56 dm. 294 mk. ; 285 rz. kat. i 9 izr. W obu częściach i w wólce Kochany są folwarki Hier. ks. Lubomirskiego a w Rz. Długiej gorzelnia. Na obszarach więk. pos. jest 7 dm. , 40 mk. rz. kat. Obszar więk. ma 287 mr. roli, 13 mr. łąk, 37 mr. past. i 3376 mr. lasu. ; pos. mn. 560 mr. roli, 83 mr. łąk i 182 mr. pastw. Gleba piaszczysta, nad rzeką urodzajna, zre sztą pokryta lotnem piaskiem, który teraz usiłują ustalić i zalesić. Par. rz. kat. w Rado myślu o 10 klm. . Graniczą na płn. z Dąbro wą, na zach. z Kępą i Sanem, na płd. z Mużykowem a na wschód z borami. O osadach wspominają spisy pobor. z XVI w. Pawiński, Małopolska, 464. Mac. Rzeczyca, rus. Riczycia, wś, pow. rawski, 30 klm. na płn. wschód od Rawy Ruskiej, 13 klm. od Uhnowa urz. pocz. . Wś leży na płn. granicy powiatu, przypiera od zach. i płn. do powiatu tomaszowskiego, na wschód sąsiaduje z Ulhówkiem a na płd. z Dyniskami. Środkiem wsi płynie Rzeczyca al. Ścisła, Szałynoki, lewy dopływ Sołokii, od zach. z królestwa polskiego na wsch. , a potem na płd. wsch. do Ulhówka. Wody z krawędzi płd. zbiera pot. Korytnicki, prawy dopł. Rzeczycy. Zabudowania wiejskie leźą na lew. brzegu Rzeczycy 232 mi. Nad Rzeczycą stoi młyn. Na płn. wznosi się Klina góra 240 mt. . Część wsi zachodnia zwie się Hubinkiem; inne części Kąty Kut, grupa domów Mąjdan, część wsi Rynek i Tamta strona. Do obsz. dwor. należy fol. Brzezina i gajówka Dębina. Własn. więk. ma roli or. 753, łąk i ogr. 276, pastw. 50, lasu 377 mr. ; wł. mn. roli orn. 2138, łąk i ogr. 297, pastw. 313 mr. W r. 1880 było 250 dm. , 1392 mk. w gminie; 10 dm. , 145 mk. na obsz. dwor. ; 121 obrz. rz. kat. , 1295 gr. kat. , 121 wyzn. izrael. ; 1343 Rusinów, 80 Polaków, 114 Niemców. Par. rz. kat. w Uhnowie, gr. kat. w miejscu, dek. uhnowski. We wsi jest cerkiew i szk. etat. dwuklasowa. Jest tu także gorzelnia. Za czasów Rzpltej należała wś do dóbr koronnych i tworzyła wraz z Hubienicami zapewne dzisiejszy przysiołek Hubinek, Żurawcem, Lubyczą, Hutą, Hutą Lubycką i Babińcem starostwo rzeczyckie w pow. bełzkiem. W lustracyi z r. 1765 Rkp. Ossol. Nr 2835, str. 75 un. czytamy Wieś Rz. z Hubinkiem. W tej wsi jest łan wybraniecki, na którym siedzą Jędruch i Jacenty sołtysi, Teodor Kluczkowski, Iwan Zienków, Piotr Wolski, Iwan Hrycajów, Iwan Dacków, Kunach Błaźko i Iwan Krawiec reproduxerunt przywilej Augusta III z d. 26 maja 1755 r. dany, wolnego warzenia piwa i gorzałki na własną potrzebę, ryb łowienia, bez miarki we młynie mielenia, wolnego pastwiska, według dawniejszych przywilejów Jana Kazimierza pozwalający. Przychylając się do prawa A. 1676 zakazującego nad 4 sołtysów na łanie zostawać, tudzież wyrażonego przywileju uczciwych Jędrucha i Jacentego sołtysów, Teodora Kluczkowskiego, Iwana Zienkowego uprzywilejowanych, przy łanie, wolnościach prawami i przywilejami opisanych zachowujemy i płacenie łanowego corocznie po zł. 100 zaczynając od raty marcowej przy kwarcie dwoma ratami po zł. 50 naznaczamy. A zaś nad opis prawa zostających Piotra Wolskiego, syna niegdy Fedka Wolskiego, tudzież bez żadnego prawa zostających Iwana Hrycajowa, Iwana Dacka, Kunacha Błażka i Iwana Krawca w posesyą Rzeczyckiego ststy podajemy, których tak do ustąpienia z gruntów jako teź i przeniesienia chałup na grunta gromadzkie adigere ma. A którzyby po tej lustracyi zasiewać ważyli się grunta wybrańców uprzywilejowanych i uznanych, nasienie i dni robocze jako posłusznych przepadać ma, ale wybrańcom ad praesens uznanym z wszelkimi zasiewami jako też i budynki in casu nieprzeniesienia na grunta gromadzkie, dostać się mają. Ciż sołtysi intulerunt querelam o dawanie miarek we młynie, trunków w arendzie starościńskiej brać pod grzywnami, na szarwarki i inne powinności pociągania, exce Rzeczyca Rzeczyca kucyi do nich zsyłania, półtorej ćwierci pola odebrania, natomiast ćwierci tylko jednej nadania łąk do dóbr dziedzicznych odpadnienie i przywłaszczenie. Przeto zważając te uciążliwości i ukrzywdzenia po rezolucyą do Prześwietnej Komisyi ekonomicznej odsyłamy. Osiadłość i powinności Rz. z Hubinkiem Oprócz łanu wybranieckiego, obszarów dworskich niżej opisanych, pola cerkiewnego, znajduje się w tej wsi pod poddaństwem w Rzeczycy ćwierci 18, osiadłych, poddanych z gumiennym, tywonem, polowym, gajowym, mielnikami, tyleż; w Hubinku, wsi o kilka staj odległej i do fol. rzeczyckiego pańszczyznę odbywającej, ćwierci 14 osiadłych, i poddanych tyleż. Powinności te Poddani po 3 dni z czworgiem bydła lub swoim pługiem pańszczyznę latem i zimą odbywający, wytrąconych mają nie płacąc z nich czynszu staj 10, to jest 5 ozimych szerokości jak jest w sobie ćwierć, długości na sążni 120, i na jare zasianych tyleż, a tych pańszczyzna po gr, 15 rachuje się i ciż dają czynszyku po gr. 15, owsa w garncy 16, półmacek 20, za połowę gęsi kapłonów 2 i jaj 10, i pomotków 16 na motowidło arszenowe w pasem 20, a w paśmie nici 20, z dworskiego przędziwa przędzą. Poddanym dwudniowym po staju ozimym i jarym z czynszu wytrącają, a ci do pługa po dwoje bydła sprzęgać się powinni, których dzień ciągłego po gr. 12, pieszego po gr. 6 do intraty przyłączony, prządą po motków 12 na motowidło arszenowe. Szarwarki po dniu jednym na miesiąc odbywają, których połowę na reparacyą naznaczamy, a połowę do intraty przyłączając i stróżę koleją po jednemu, a podczas po drugiemu do kop dając odbywają, zażyn i obżyn po dwie kopy stawiają, konopie moczą i międlą, kapustę sadzą i polewają, czynsz według pomiaru płacą. Tkacze z warstatu po pół setku robią. Intulerunt querelam poddani, że pola gromadzkie w obszary obróciwszy i do hyberny nie przykładając się na dwór zasiewają, a z tej przyczyny podczas żniw i na wiosnę narzuty niezwyczajne miewają, to jest na użęcie 2 kop po gr. 6, na młockę po gr. 6, do grabienia siana. wiązania zboża, snopów podawania i poganiania po gr. 3 narzucają, kopy wielkie żąć i młócić muszą, tłoki mokre z przymusu odbywają; przeto w tych okolicznościach do komisyi ekonomicznej odsyłamy. Interea vero JMPan starosta od tych narzutów se abstineat. W tejże wsi jest staw zarosły, spustu na nim nie bywa. Młyn na tym stawie o dwóch kamieniach. Mielnik trzecią miarkę bierze i daje z obydwóch kamieni zł. 12, wieprza jednego karmi, z siekierką do reparacyi dworu ile potrzeba wychodzi. Karczma na gościńcu zajezdna i przy niej izdebka nowa i komora snopkami poszyta; na dole winnica nowa, w sieniach komora, kominy murowane, w izbie piec z prostych kafli. Na podwórzu studni 2 z żurawiami i rynwami. Z arendy karczmy zł. 1600 oprócz porękawicznego świątecznego. Obszarów dworskich 6, ogrodów 4, łąk 10. Las za Hubinkiem pod Błotem Dyniskiem jest na staj troje, a wzdłuż na staj 6, w nim pomieszana dębina młoda, z brzeziną młodą. W łanach od granicy Podlodońskiej są chaszcze na ogrodzenie płotów zdatne. Intrata Rz. z Hubinkiem wymieniona szczegółowo wynosiła w 1762 roku 7129 zł. 28 gr. ; w 1763 roku 7629 zł. 7 gr. ; w 1764 roku 7556 zł. 11 gr. . Do ststwa rzeczyckiego należały Rzeczyca, Hubinek, Żórawce, miasteczko i wieś Lubycza, wieś Hutka Lubycka, Hrebenne i Kamionka Wołoska. W r. 1765 było to starostwo w posesyi WPana Andrzeja Rzeczyckiego, na co jednak przywileju niepokazano. Starostwo zajęto dnia 1 kwietnia 1787 r. i z wyjątkiem wsi Luby czy oddano w zamian za warzelnią soli w Kos sowie Edwardowi Romanowskiemu. Wś Lu byczę, przydzielouą do Jastrzębicy nabył dro gą licytacyi w r. 1830 Henryk August baron Zeubitz za 24, 450 złr. m. k. Lu. Dz. Rzeczyca, rzeczka, dopływ Gopła, w pow. inowrocławskim Strzelno, płynie od Kaczewa 1 1 2 klm. na płn. zach. od Piotrkowa Żydowskiego ku zachodowi, między os. Rzeczycą, Brześciem i Mietlicą od północy, a Jeżycami, Leszczem, Karspolem Kaspral i Połajewkiem od południa, wśród łąk i nizin. Wpływając do pow. inowrocławskiego, rozgranicza w. ks. poznańskie na przestrzeni 700 mt. a przy ujściu na przestrz. 1, 20 klm. Uchodzi do wschodniej szyi Gopła między Mictlicą a Połajewkiem, o 15 klm. na płd. wsch. od Kruszwicy. Długa około 7 1 2 klm. E. Cal. Rzeczyca 1. majętność, pow. inowrocławski Strzelno, o 15 klm. na płd. wschód od Kruszwicy, na praw. brz. Rzeczycy, przy granicy królestwa, w pobliżu Piotrkowa Żydowskiego; par. Ostrowo nad Gopłem, poczta w Jeżycach Jerzyce, st. dr. żel. w Inowrocławiu o 30 klm. ; 11 dm. , 152 mk. katol. i 366 ha 298 roli, 22 łąk, 29 lasu; czysty doch. z ha roli 12, 53 mrk; właścicielem jest Alfons Moszczeński. R. była dziedzictwem Rzeczyckich od XV w. do końca XVII w. ; tu miał umrzeć jako proboszcz kś. Jędrzej Kitowicz Borucki, Ziemia kuj. , 347. Około r. 1560 było na R. 1 1 2 łan. osiadł. , 8 zagrodn. i 2 komorn. Kościół parafialny zgorzał w r. 1811 i już nie powstał. Par. składały Brześć, Jeżyce, Jurkowo, Karsko, Karspol, dwie Ko bylnice, Rzeczyca i Zakrzewko. Pod R. wy kopano 6 toporów czy młotów kamiennych; z wykopaliskiem tem wiąże się podanie o zwy Rzeczyca Rzeczyca Rzeczyn cięztwie, które w r. 1096 Władysław Herman odniósł na polach R. nad Zbigniewem. 2. Rz. , las, w r. 1319, w zach. płn. części pow. kościańskiego, w okolicy Kamieńca, Lubnicy i Trzcinicy Kod. Wielkop. , n. 1009; R. Cal Rzeczyce, pow. łowicki, ob. Reczyce. Rzeczyce, Rjeczicy 1. wś, pow. słonimski, w 1 okr. pol. , gm. Piaski, o 73 w. od Słonima. 2. Rz. Bliższe, wś, pow. czauski, gm. Komarowicze, ma 12 dm. i 21 mk. . Rzeczyce 1. niem. Rzetzitz, l415 Redzicz, 1531 Rzietzitze, wś i dobra ryc, pow. koziel ski. Leży w najwynioślejszym punkcie okoli cy, o 1 1 2, mili od Koźla. Posiada kościół pąr. katol, szkołę katol. 2 klasową 1861 r. 223 dzieci. W 1861 r. 81 dm. , 615 mk. 50 ew. . Obszar dworski miał z fol. Neuhof 1101 mr. 1044 mr. roli, obszar wiejski 931 mr. 900 mr. roli. Par. katol. liczyła 1275 dusz. Par. Rz. , dek. kościęcińskiego, miała 1869 r. 1286 katol. , 600 ewang. 2. Rz. , niem. Rzetzitz, wś i dobra ryc, pow. toszeckogliwicki, par. kat. Laband. W 1861 r. było 43 dm. , 455 mk. 3 ewang. , szkoła katol. od 1818 r. . Obszar dóbr, z fol. Borszcz, Neuhof i przyl. Zdzierdz miał 2113 mr. 1165 mr. roli i 799 mr. lasu; wieś obejmowała 393 mr. 290 mr. roli. 3. Rz. , fryszerka, pow. toszeckogliwicki, ob. Bycina. Br. Ch. Rzeczycka 1. Rudnia, wś nad rzeką Wiedrec, prawym dopł. Dniepru, pow. rzeczycki, w 4 okr. pol. rzeczyckim, gm. RowieńskaSłoboda, ma 10 osad; łąki wyborne, grunta urodzajne; miejscowość ostatniemi laty sy stematycznie skanalizowana z powodu prze prowadzenia dr. żel. do Rzeczycy. 2. Rz. Wólka, białoruskie Reczyckaja Wola, wś i do bra nad rz. Nożyk, pr. dopł. Prypeci pow. piński, w 2 okr. pol. i par. kat. lubieszewskiej, gm. Moroczna, przy drożynie ze wsi Rzeczy cy do wsi Moroczna. Wś ma 21 osad pełno nadziałowych; dobra, własność Terleckich, około 149 włók; grunta lekkie, miejscowość odludna. A. Jel. Rzeczycka Wola, wś, pow. tarnowski, par. rz. kat. w Rozwadowie, urz. pocz. w Ra domyślu nad Sanem 5 klm. . Leży w pobliżu granicy królestwa polskiego, na praw. brzegu Sanu, na północ od Rzeczycy Okrągłej. Wznies. 159 mt. Zabudowana w ulicę wzdłuż drogi do Radomyśla, ma 272 dm. i 2 dm. na obszarze więk. pos. Hier. ks. Lubomirskiego, 416 mk. , 414 rz. kat. a 2 izrael. Oszar więk. pos. ma 181 mr. roli, 32 mr. łąk i 7 mr. past. ; mn. 261 mr. roli, 66 mr. łąk i 234 mr. pastw. Gleba piaszczysta. Graniczy na wschód z Dą brową, na płn. zach. z Żabnem. Mac. Rzeczyczany z Hartfeldem, rus. Reczyczany, wś, pow. gródecki, 8 klm. na płn. zach. od Gródka sądu pow. , st. kol, urz. tel. i pocz. . Na płn. leżą Leśniowice i Dobrostany, na płn. wsch. Kamienobród st. kol, na wsch. Droz dowice, na płd. Haliczanów, na płd. zach Rodatycze, na zach. Tuczapy pow. jaworowski. Wies leży w dorzeczu Dniestru. W zach. stronie wsi powstaje struga i płynie do Droz dowic, podążając do Wereszycy a raczej do utworzonego przez nią stawu gródeckiego. Na zach. granicy wsi wznosi się w Tuczapach mogiła zwana turecką 322 mt. . Na płd. granioy wznies. 318 mt. , na granicy płn. 298 mt. Płn. kraniec obszaru zajmuje las Zapust. Na zach. od Rz. leży wieś Hartfeld ob. , two rząca wraz z R. jedną gminę katastralną. Wł. więk. ma roli or. 16, łąk i ogr. 10, pastw. 2, lasu 143 mr. ; wł. mn. roli orn. 1420, łąk i ogr. 292, past. 403, lasu 19 mr. W r. 1880 było w Rz. 105 dm. , 572 mk. 7 rz. kat. , 533 gr. kat. , 2 izrael. , 30 innych wyznań; 2 Pola ków, 540 Rusinów, 30 Niemców a w Hartfeldzie 65 dm. , 520 mk. 18 rz. kat. , 33 gr. kat. , 15 izrael. , 454 wyzn. augsb. ; 18 Pola ków, 33 Rusinów 468 Niemców. Paraf. rz. kat. w Rodatyczach, gr. kat. w miejscu, dek. sądowowiszeński. We wsi jest cerkiew, szko ła etat. jednokl. w Rz. i szkoła ewang. w H. W r. 1552 pozwala Zygmunt August dzierża wcom i mieszkańcom wsi Rz. korzystać z la sów starostwa gródeckiego Arch. Kraj. we Lwowie, C. , t. 485, str. 1743. Lu. Dz. Rzeczyn 1. al. Rzecin, niem. Retschin, ztąd Reczyn i Ręczyn, wś, pow. czarnkowski Wie leń, o 11 1 2 klm. na zach. od Wielenia, na zach. brzegu jez. Łokacze Łukacz, które spływa do Drawy; par. kat. Wieleń, par. prot. , pocz. i st. dr. żeL w Krzyżu Kreutz o 3 klm. ; 11 dm. , 108 mk. 36 kat. , 72 prot. i 143 ha 56 roli, 9 łąk, 49 lasu. 2. Rz. , al. Rzecin, niem. Retschin, wś, pow. szamotulski, o 8 klm. na płn. zach. od Wronek, nad jez. t. n. , śród lasów; par. , pocz. i st. dr. zel. w Wronkach; 82 dm. , 582 mk. 25 kat. , 557 prot. i 597 ha 340 roli, 29 łąk, 21 lasu; czysty doch. z ha roli 313, łąki 14, 10, z lasu 0, 78 mrk. 3. Rz. al. Rzeczyńskie jezioro, dok. Wrecen r. 1279, Rechen r. 1280, jezioro, tamże, ma około 1 klm. kwadr. obszaru, bez odpływu. W r. 1279 Przemysław II nadał dominikanom wronieckim wolne rybołówstwo na jeziorze Kod. Wielkop. n. 489 i 493. 4. Rz. ob. Rzeszyn, pow. inowrocławski. E. Cal. Rzeczyszcze Rjecziszcze, jezioro w pow. homelskim, rocznie poławia się do 20 pudów ryb. Rzedziąca, rzeczka, ob. Rdząca Rzedziny, os. , pow. międzyrzecki, tuż pod Pszczewem, 3 dm. , 15 mk. ; wchodzi w skład okr. miejskiego. Rzegnowo, pow. gnieźnieński, ob. Żegnowo. Rzegocin zapewne Żegocin 1. , wś i fol. , Rzeczyce Rzeczycka Rzeczycka Wola Rzeczyczany Rzeczyce Rzegocin Rzegnowo Rzedziny Rzedziąca Rzeczyszcze Rzejowice Rzehuty Rzegocin Rzegocina Rzegocin pow. włocławski, gm. i par. Kłóbka, odl. 21 w. od Włocławka, ma 10 dm. , 78 mk. 2 ewang. . W 1827 r. było 4 dm. , 25 mk. O 2 w. od wsi szczątki murów starego zam czyska. W 1886 r. fol. Rz. , z nomenkl. Sosno wo, rozl. mr. 337 gr. or. i ogr. mr. 162, łąk mr. 108, past. mr, 55, lasu mr. 4, nieuż. mr. 8; bud. mur. 4, z drzewa 6, pokłady torfu. ror. Kępka Szlachecka, 2. Rz. , wś i fol. , pow. kaliski, gm. Jastrzębniki, par. Kalisz odl. 6 w. . Wś ma 6 dm. , 87 mk. , fol. 3 dm. , 26 mk. W 1881 r. fol Rz. , rozl. mr. 325 gr. or. i ogr. mr. 278, łąk mr. 14, past. mr. 6, lasu mr. 7, nieuż. mr. 10; bud. mur. 7, z drzewa 2; płodozm. 4 i 14polowy, pokłady torfu. Wś Rz. os. 10, z gr. mr. 18. 3. Rz. , właściwie Żegocin, w XV w. Zegoczyn, wieś i folw. , pow. stopnicki, gm. Zborów, par. Ostro wce, na prawo od drogi ze Stopnicy do Kor czyna, odl. 10 w. od Stopnicy. W 1827 r. 15 dm. , 117 mk. W 1887 r. fol. Rz. rozl. mr. 689 gr. or. i ogr. mr. 341, łąk mr. 108, past. mr. 52, lasu mr. 176, nieuż. mr. 12; bud. mur. 3, z drzewa 5, las nieurządzony. W skład dóbr poprzednio wchodziły wś Rz. osad 14, z gr. mr. 19; wś Zagajewo os. 32, z gr. mr. 444; wś Chinków os. 19, z gr. mr. 277; wś Piotrówka os. 11, z gr. mr. 176. W połowie XV w. Rz. w par. Ostrowce był własno ścią Mateusza Zagorzańskiego h. Topor, mia ła łany km. , z których dziesięcinę, wartości 2 grzyw. , płacono do Bolesławia Długosz, L. B. , II, 429, 434. Br. Ch. Rzegocin, w XVI w. Żegoczyn, wś, pow. ropczycki, par. rzym. kat. w Wielopolu o 3 klm. . W okolicy podgórskiej 349 mt. npm. , nad pot. Brzezińskim dopł. Wielopolki. Wraz z dworem 3 dm. ma 69 dm. i 449 8 izrael. . Młyn na potoku i wiatrak. Pos. więk. Hel. Brand wynosi 263 mr. roli, 34 mr. łąk, 21 mr. past. i 161 mr. lasu; pos. mn. 414 roli. 35 mr. łąk, 58 mr. past. i 38 mr. lasu. W r. 1581 była własnością Gnojeńskiej Pawiński, Ma łop. , 212. Graniczy na półn. z Brzezinami Dolnemi, na zach. z B. Średniemi a na płd. z Wielopolem i Sośnicami. Mac. Rzegocin, pow. pleszewski, ob. Żegocin. Rzegocina, właściwie Żegocina, dawniej Poręba Żegota al. Wola Żegota, wś, pow. bocheński, par. rzym. kat. , szkoła 3 klasowa i urząd poczt. w miejscu. Leży w okolicy podgórskiej, przy gościńcu z Bochni do Limanowy, wznies. 379 mt. npm. Naziom opada ku północy. Graniczy na płd. z Rozdzielem Górnem, na zach. z Bełdnem, na wschod z Bytomskiem a na półn. z Kochanówką. Wzgórze wschodnie zw. Opuszcze dochodzi w szczycie Nad Lasami 661 mt. , zachodnie Las Kamioński ma szczyt Pasierbiec 805 mt. . Na obszarze gm. jest 136 a na więk, 5 dm. ; wogóle 936 mk. , 885 rzym. kat. i 51 izrael. Pos. więk. Sam. Rosenbluma z 55 mr. roli, 7 mr. łąk, 9 mr. past. i 497 mr. lasu; mn. z 610 mr. roli, 121 mr. łąk, 105 mr. past. i 149 mr. lasu. Lud trudni się wyrobem gontów. Kościół drewniany, przy gościńcu na pagórku, założony w 1293 r. przez Zbigniewa Żegotę, dziedzica Łąkty. W dokumencie czytamy Nos Zbigneus Zegota haeres de Łąchta. .. fundayimus ecclesiam in villa nostra Wola Zegota dicta, in honorem. .. s. Nicolai patroni nostri. W XV w. został zniszczony a w XVI w. był przez 40 lat zamieniony na zbór. Wizyta kościelna z 1595 r. powiada item habet domum pro rectore scholae bonam cum horto. Do par. dek. bocheński należą Łąkta Górna i Dolna, Bytomsko, Rozdziele Górne i Dolne, Belcze, Kierlikówka, Ujazd i Zadziele. W r. 1581 Żegocina Wolia Pawiński, Małop. , 55 była własnością Stanisława Otfinowskiego i składała się z 2 łan. , 3 zagród bez roli, rzemieślnika i ćwierci roli. Do par. należały prócz wymienionych Skrzydlarka i Kunicze ale nie było Belczy, Kierlikówki, Ujazdu i Zadziela. Mac. Rzehuty, szczyt lesisty, w Beskidzie ja błonkowskim, w dziale Łysej hory 1325 mt. , w obr. Starych Hamrów, pow. cieszyński, na praw. brzegu Rzeczycy, dopł. Ostrawicy. Wznies. 895 mt. npm. Na zach. lesista Koby lanka 888 mt. , a dalej nad Ostrawicą Czubel 941 mt. . Br. G. Rzejowice, w XVI w. Rzuyewycze i Rzujewice, wś i fol. , i Rz. Poduchowne, os, pow. noworadomski, gm. Przerąb, par. Rzejowice, odl. 18 w. od Radomska, przy drodze do Przedborza. Ma kościół par. drewniany. Wś ma 65 dm. , 514 mk. ; folw. 9 dm. , 51 mk. ; Rz. Poduchowne 5 dm. , 33 mk. , 94 mr. włośc. W 1827 r. było 34 dm. , 219 mk. Dobra Rz. składały się w 1885 r. z fol. Rz. i Gębartówka, rozl. mr. 1820 gr. or. i ogr. mr. 687, łąk mr. 93, past. mr. 46, lasu mr. 885, w odpadkach mr. 72, nieuż. mr. 37; bud. mur. 8, z drzewa 20; płodozmian 8polowy, las nieurządzony, cegielnia, wiatrak. Wś Rz. os. 65, z gr. mr. 553. Wieś ta należała zdawna do dóbr arcybiskupów gnieźn. , którzy zapewne tu założyli i uposażyli parafią. Wydawca Lib. Ben. Łaskiego odnosi założenie do czasów Bolesława, ks. kaliskiego. Na początku XVI w. pleban posiadał tu trzy łany roli, łąkę 4 wozy siana, trzy sadzawki, karczmę. Dziesięciny z łanów folw. arcybiskupiego, dwu karczem arcybisk. , sołtystwa na którem siedzieli dwaj kmiecie i karczmarz pobierał pleban, zaś z łanów kmiecych stół arcybiskupi. Kmiecie dawali pleb. tylko kolędę po groszu z łanu Łaski, L. B. , II, 214, 215. Obecny kościół, wedle tradycyi trzeci, wy Rzekuń stawił w 1711 r. pleban miejscowy kś. Wil czyński, kan. kurzelowski, a poświęcił w 1735 r. Konst. Moszyński, bisk. inflancki. W 1726 r. cały kościół ozdobił malowidłami Markowski, malarz z Przerąbia. Przy odnawianiu w 1859 r. zabielono wapnem te malowidła. W parafii istniały dawniej dwa przytułki dla ubogich szpitale w Rz. i Przerąbiu. Rz. par. , dek. noworadomski, 1230 dusz. Br, Ch. Rzeka 1. ob. Ropiczanka. 2. Rz. , ob. Most ki. 3. Rz. Berlińska, ob. Suchowolka. 4. Rz. Złota, ob. Złota Rzeka. Br. G. Rzeka, wś nad Ropiczanką, pow. i obw. sąd. cieszyński, 13 klm. na płd. od Cieszyna, w płn. rozgałęzieniach Beskidu jabłonkówskiego. Wznies. 485 mt. npm. szt. gen. . Graniczy od płn. ze Śmiłowicami Smilowitz, od płn. wsch. z Gutami, od płd. wsch. z Tyrą, od płd. i płd. zach. z Morawką, a od zach. z Ligotą Kameralną. Wzdłuż wschod. granicy Gutski wierch 737 mt. , Jaworowy 1032 mt. , od płd. Ropica 1082 mt. , od płd. zach. Ropiczka 918 mi, a od zach. Krzywy 742 mt. . W 1880 r. 76 dm. , 524 mk. , 4 kat. , 524 prot. , 522 Polak. , 1 Czechoszląz. , 1 Niemiec. Obszar wynosi 2339 mr. Szkoła lud. Par. katol. Trzycież, ewang. Ligota. Br. G. Rzeka, zaśc, pow. kartuski, par. kat. Parchowo. W 1780 r. należał do p. Doroty Kętrzyńskiej pow. mirachowski. Było 13 mk. 7 kat. ; ob. Wizyt, Rybińskiego, str. 41. W najnowszym spisie nie wymieniony. Rzeki Wielkie, wieś, fol. , i Rz, Mak, wś, w XVI w. Rzeky duplex, nad rz. Wartą, pow. noworadomski, gm. Rzeki, par. Kłomnice, odl. 21 w. od Radomska, na prawo od drogi z Kłomnic do św. Anny. Posiadają papiernię tartak. Rz. Wielkie, wś, ma 42 dm. , 324 mk. ; fol. 5 dm. , 24 mk. ; Rz. Małe, wś, 50 dm. , 318 mk. ; os. leś. 4 dm. , 8 mk. W 1827 r. Rz. Wielkie miały 27 dm. , 225 mk. ; Rz. Małe 29 dm. , 207 mk. W 1886 r. fol. Rz. Wielkie Małe rozl. mr. 796 gr. or. i ogr. mr. 309, łąk mr. 98, past. 176, lasu mr. 176, nieuż. mr. 37; bud. mur. 3, z drzewa 8; płodozmian 13polowy, las nieurządzony. Wś Rz. Wielkie os. 37, z gr. mr. 284; wś Rz. Małe os. 31, z gr. mr. 306. Na początku XVI w. w Rz. Wielkich był dwór z folw. łanami a w Rz. Małych sołtystwo. Dziesięciny stąd pobierał pleban w Kłomnicach. Kmiecie dawali pleb. tylko kolędę, zaś dziesięciny kanonii gnieźnieńskiej Łaski, L. B. , I, 520. Według reg. pob. pow. radomskiego z r. 1532 1553 we wsi Rzeczyce par. Kłomnice, część kaszt. Sieradzkiego, miała 7 osad. , 2 1 2 łan. , część Wojnickiego 2 osad. We wsi Rzek major, część Stanisława 2 osad. , 2 łany, we wsi Rzek minor część Sebastyana Rzeckiego 3 osad. , 2 łany Pawiński, Wielkp. , II, 281. Rzeki gm. należy do s. gm. okr. III w Kłom nicach st. poczt. i st. dr. źel, ma 9883 mr obszaru i 2839 mk. 1867 r. . Br. Och. Rzeki, al Rzyki, nazwa górnego biegu rz, Wieprzówki ob. . Br. G. Rzeki al. Ezyhi część Izdebek, w pow. brzozowskim, nad potokiem Izdebkami al. Ma gierą, dopł. Sanu. 2. Rz. , grupa zabudowań w obr. gm. Kotowy, pow. dobromilski, nad pot. Kotówką al. Rudawką. 3. Rz. , grupa za budowań w obr. Kuźminy, pow. dobromilski. 4. Rz. , grupa zabudowań w obr. Bieździedzy, pow. jasielski. 5. Rz. al. Ryki, wólka z osadą Jamiskami, w obr. Kurników, pow. jaworow ski, 12 dm. , 90 mk. 6. Rz. , wólka w obr. Kor czyny, pow. krośnieński, 19 dm. , 96 mk. 7. Rz. , leśniczówka i piła, w obr. Zasadnego, pow. limanowski, na praw. brzegu rz. Kamie nicy. 8. Rz. , grupa zabudowań w obr. Stan kowy, pow. liski. 9. Rz. al. Rykie, Suchy Ryk, częśó Zatwarnicy, pow. liski, nad pot. Ryką, u stóp Jaworników 864 mt. . 10. Rz. , osada w obr. Głobikówki, pow. pilźneński, 4 dm. , 27 mk. 11. Rz. , osada w obr. Bukowy, pow. pilźneński, 1 dm. , 6 mk. 12. Rz. , grupa za budowań w obr. Nowej Wsi, pow. rzeszow ski. 13. Rz. , grupa zabudowań w obr. Gbisk, pow. rzeszowski. 14. Rz. , grupa zabudowań w obr. Godowej, w tymże powiecie. 15. Rz. , grupa zabudowań w obr. Małówki, pow. rze szowski. 16. Rz. , grupa zabudowań w Baryczce, pow. rzeszowski. 17. Rz. , część wsi Bystrego, pow. staromiejski. 18. Rz. al. Rzyki, wólka do Monasterza, pow. łańcucki, nad pot. Hussakowskim dopł. Mleczki, 72 dm. , 412 mk. 19. Rz. , przys. Lipia, pow. limanowski, na wschód od klasz. szczyrzyckiego. Tu do dajemy, że Lipie, gniazdo Lipskich Szreniawitów, liczy 14 dm, i 111 mk. ; na obszarze więk. pos. jest 9 dm. i 62 mk. 27 męż. , 35 kob. . 20. Rz. , wółka do Wojnarowy, pow. grybowski, na lew. brzegu Biały, w pobli żu drogi żel. z Grybowa do Bobowy, 9 dm. i 50 mk. Mac Br. G. Rzekta Drużbińska, ob. Drużbin. Rzekuń, wieś i kol. , pow. ostrołęcki, gm. i par. Rzekuń, odl. 5 w. od Ostrołęki, posiada kościół par. drewniany, urząd gm. , 275 mk. W 1827 r. było 17 dm. , 125 mk. Dobra Rz. składały się w 1871 r. z fol Rz. , Daniszew, Drwęcz, nomenkl. Grąd, rozl mr. 2140 fol Rz. gr. or. i ogr. mr. 360, łąk mr. 106, past. mr. 177, lasu mr. 277, zarośli mr. 9, nieuż. mr. 21. Fol. ten został rozparcelowany na kolonie. Fol Daniszew gr. or. i ogr. mr. 201, łąk mr. 66, past. mr. 16, lasu mr. 511, zarośli mr. 2, nieuż. mr. 13, w osadzie mr. 10; bud. mur. 3, z drzewa 5; płodozmian 9polowy; fol Drwęcz gr. or. i ogr. 250, łąk mr. 74, past. mr. 39, zarośli mr. 1, nieuż. mr. 8; bud. Rzeka Rzekta Drużbińska Rzeki Rzeka Rzemiechów z drzewa 9, las nieurządzony, pokłady torfu. W skład dóbr poprzednio wchodziły wś Rz. os. 28, z gr. mr. 120; wś Daniszewo os. 15, z gr. mr. 83; wś Karczyno Wypychy os. 2, z gr. mr. 50; wś Drwęcz 12, z gr. 143. Ko ściół i par. fundować miał jeden z bisk. płoc kich w XIV w. obecny wzniesiony około 1778 r. Rz. par. , dek. ostrołęcki, 4700 dusz. Gmina Rz. należy do s. gm. okr. II w Ostro łęce, tamże i st. poczt. Obszaru ma 15, 173 mr. , w tem około 2700 mr. lasu. Obszar ten w 1882 r. rozkładał się między 6 fol. 2819 mr. roli i 1832 mr. lasu, 8 folw. rozparcelowa nych 2068 mr. lasu wyciętego i 3066 mr. roli, 1042 mr. donacyi rząd. 492 mr. lasu. 387 mr. rząd. 372 mr. lasu i 3959 mr. drob. szlachty i włościan. Ludność wynosi 4941, w tem do 500 żydów. Szkoły w gminie nie było; karczma 1 i 6 młynów pływaków na Narwi. W skład gminy wchodzą 3 wsi drob. szlach. ; KaczynyStarawieś, K. Tobolice i Korczaki; 4 wsi z ludnością mieszaną szla checką i włośc Drwęcz, KaczynyWypychy, Ołdaki i Zabiele, oraz 14 wsi włośc. Borawe, Czarnówiec, Daniszewo, Dzbenin, Goworld, Kamionka, Laskowiec, Ławy, NowawieśKu jawy, Pomian, Przytuły, Rzekuń, Rozwory i Susk. Br. Ch. Rzembiki, pow. łomżyński, ob. Rembiki, Rzemianowce, nazwa Remizowiec pow. złoczowski, w dok. z r. 1445 Liske A. G. Z. , t. II, str. 123. Rzemiechów 1. al. Rzemiechowo, urzęd. Rzymachowo, dawniej Rzemechowo, domin. , pow. gnieźnieński Witkowo, o 1 1 2 klm. na płd. od Powidza par. i poczta, o 1 klm. na zach. od jez. Powidzkiego, st. dr. żel. w Odrowążu o 11 1 2 klm. Rz. z fol. Rudunek 2 dm. , 27 mk. , ma 5 dm. , 83 mk. 70 kat. , 13 prot. i 205 ha 140 roli, 9 łąk, 48 lasu. Rz. był osadą szlachecką, około r. 1523 leżał pustkami, później wszedł w skład sstwa powidzkiego, zabrany przez rząd, wcielony do t. zw. domeny Skorzęcin. 2. Rz. dawniej Rzemachowo, wś i fol. , pow. krotoszyński Koźmin, o 4 klm. na wschód od Kobylina, na lew. brzegu Orli, dopł. Baryczy, przy dr. żeL ostrowskolesz czyńskiej, par. Baszków, poczta i st. dr. żeL w Kobylinie. Rambechowo wymienione w przywileju lokacyjnym Kobylina z r. 1303 Kod. Wielkop. , Nr. 864 zdaje się być Rzemiechowem nie zaś Rębiechowem. W pierwszych latach XVI w. należał Rz. do Starkowieckich z Starkówca; w r. 1578 zarządzał tu Jędrzej Biestrzykowski imieniem panien Starkowieckich; był tu 1 ślad osiadły i 2 ratajów. W r. 1618 dziedziczyła Rz. Halszka Starkowiecka; r. 1677 nabył go Naramowski od jezuity Stanisława Starkowieckiego. Na kupno pożyczył on od zięcia swego Kazimierza Skórzewskiego 90, 000 zł. i dał mu w zastaw Rz. Starkówiec i Łagiewniki. Po Naramowskich nastali w r. 1699 Wałknowscy. W r. 1746 Kazimierz Sokolnicki nabył Rz. od kan. poznańskiego Władysława Wałknowskiego. Za dziedzictwa Sokolnickich była w dworze kapliczka z kapelanem J. Łukaszewi cza, opis pow. krotoszyńskiego, I, 419. Wś ma 8 dm. , 63 mk. 53 kat. , 10 prot. i 82 ha 73 ha roli. Fol. wchodzi w skład okr. domin. Kuklinów, ma 7 dm. , 117 mk. i 682, 48 ha 319, 03 roli, 38, 50 łąk, 58, 75 past. i 266, 20 lasu; właścicielem jest Franciszek Chełkowski. E. Cal. Rzemień, potok, powstaje w lesie gm. Dobrynina, w pow. mieleckim, w półn. wschod. części obszaru, tuż pod wólką Debrzynami. Płynie przez płn. obszar lesisty Dobrynina, następnie przez obszar Rzemienia, gdzie od praw. brzegu wpada do Rudy, dopł. Wisłoki. Długośó biegu 4 1 2 klm. Kś. G. Rzemień z Porębami i Łużem, wś, pow. mielecki, przy ujściu pot. t. n. do Wisłoki, w równinie piaszczystej, 184 mt. npm. Od wschodu i północy bory. Wś ma 75 dm. i 5 dm. zamek na obszarze większym. Ciągnie się od stawu utworzonego przez zlew potoków Rzemienia, Rudy i bezimiennego. Zamek leży nad stawem, zdala od wsi. Przez obszar wsi prowadzi droga żelazna RozwadówDębica. Śród boru wólki Łuźe 30 dm. i 105 mk. i Poręby 15 dm. i 73 mk. . Na obszarze większym osady Mirankówka i Rejowin. Wś ma 428 mk. , 400 rzym. kat. i 28 izrael. ; obszar dwor. 150 mk. , 129 rzym. kat. i 21 izrael. We wsi młyn wodny i gorzelnia. Obszar większej pos. wynosi 582 mr. roli, 409 mr. łąk, 130 mr. past. i 3120 mr. sosnowego boru; pos. mn. ma 214 mr. roli, 43 mr. łąk i 10 mr. past. Par, rz. kat. w Rzochowie. Okolicę równą, zajętą przez piaski, trzęsawiska i bagna, urozmaicaj ą wierzby i olchy. Zamek jest prawie czteropiętrową czworogranną wieżą, wewnątrz prócz I sieni jest na każdym piętrze tylko jedna izba. Z tego powodu od dawna opuszczony. Była to zapewne dawniej strażnica, z której łatwo przejrzeć można było całą okoliczną równinę. Broniły go bagniska, przez które prowadził długi most, a w późniejszych czasach rowy i wały, z których ślad pozostał. Był też tu strzyżony ogród. Pierwotnie Rz. należał do Tarnowskich i według Siarczyńskiego Rkp. bibl. Ossol. , Nr. 1826 lubił w nim przebywać Jan Amor Tarnowski. Później posiadała go Anna z Mielca Batowska, która 1616 r. sprzedała Rz. Stanisławowi Lubomirskiemu, woj. rusk. Ten w r. 1640 otoczył zamek wałem, basztami i rowem i uzbroił 40 działami żelaznemi, a umierając zalecił dzieciom, aby te urządzenia zachowali. Nie długo potem Rzemień Rzembiki Rzembiki Rzemianowce Rzemieniewice Rzemieniki Rzemieniów Rzemienna Rzemienowice Rzemiędzice Rzemiętówka Rzemieniewice Rzeminówka Rzeniszki Rzeniszów Rzepcz Rzepczyn Rzepec Rzepechów Rzepeck Rzepedź przeszedł Rz. w ręce Sanguszków, poczem wrócił do Lubomirskich. W 1740 r. przeby wała tutaj Elżbieta Drużbacka. Po Lubomir skich posiadali zamek i dobra Lasoccy, póź niej Bejowie a w końcu Boguszowie. Do klu cza dóbr należało miasteczko, 28 wsi i 22 fol warków. Dawniej dobywano w okolicy rudę że lazną darniową. W czasie wojen szwedzkich 1655 1658 r. stoczono w okolicy kilka utar czek. Około r. 1846 znaleziono w bagnisku zatopione żelazne działo, które przechowują w zamku w Przecławiu. Widok zamku podał Stęczyński w Okolicach Galicyi. Mac. Rzemieniewice, wś, pow. szubiński, o 5 klm. na wschód od Kcyni par. poczta i st. dr. żeL, 15 dm. , 121 mk. 114 kat. , 7 prot. i 253 ha 196 roli, 20 łąk; czysty doch. z ha roli 1410 mrk. Około r. 1523 składały się. Rz. z łanów km. i dziedzicznych, dziesięcinę snopową i inne daniny płacono proboszczom kcyńskim. W r. 1577 było 1 1 2 ślad. osiadł. ; jedną część Rz. posiadał Słupski. Przy schyłku zeszłego wieku należały Rz. do Stan. Mycielskiego, dziedzica dóbr szubińskich. E. Ćal. Rzemieniki, wś rząd. , pow. oszmiański, w 3 okr. poL, o 35 w. od Oszmiany a 18 od Dziewieniszek, 3 dm. , 24 mk. prawosł. A. T. Rzemieniów, ob. Remenów. Rzemienna, wś, pow. lityński, ob. Petrany. Rzemienowice, w XV w. Rzemianowicze, w XVI w. Rzinonowicze, wś włośc, pow. piń czowski, gm. Czarkowy, par. Opatowiec, ma 42 os. , 395 mr. Wchodziła w skład dóbr Krzczonów. W 1827 r. było 31 dm. , 230 mk. W 1873 r. fol. Rz. rozl. mr. 549 gr. or. i ogr. mr. 270, łąk mr. 16, past. mr. 11, lasu mr. 245, nieuż. mr. 7; bud. z drzewa 12, las nieu rządzony. Wieś Rz. os. 14, z gr. mr. 78. W połowie XV w. własność Jana Pileckiego h. Leliwa, miała łany km. , karczmę, zagr. , z których dziesięcinę snopową i konopną, wartości 6 grzyw. , dawano bisk. krakowskie mu. Z fol. rycerskiego płacono dziesięcinę, wartości 3 grzyw. , plebanowi w Opatowcu Długosz, L. B. , 409, 410. W 1508 r. część Rz. i Grodowice, własność Marcina Grodowskiego, płaciły poboru 4 grzyw. 24 gr. Rz. , część Stanisława Pileckiego, płaciły 3 grzyw. 36 gr. W r. 1789 własność Morsztyna, star. Skotnickiego Pawiński, Małop. , 214, 480, 490. Br. Ch. Rzemiędzice, w XV w. Rzemyadzycze, wś i fol. nad Nidzicą, pow. miechowski, gm. Nieszków, par. Słaboszów, odl, 17 w. od Miechowa, posiada łomy kamienia wapiennego. W r. 1827 było 31 dm. , 230 mk. Wś ta służyła za uposażenie dla kanonii krakowskiej, zwanej rzemiędzicką rzemyadzyczska. W połowie XV w. był tu dwór kanonika z rolami folw. , piękne budynki, 10 łanów km. , 2 zagrodnicy, karczmy, młyn. , Dziesięcinę z całego obszaru wraz z konopną pobierał kanonik. Wartość jej sięgała 16 grzyw. Kmieć każdy z łanu płacił czynsz po 20 skotów, odrabiał dwa dni w ty godniu, dawał osep, 2 kapłony, 30 jaj. Karcz my płaciły po grzywnie bez 8 gr. , zagrodni cy po 8 gr. , młyn z rolą 2 grzyw. Prócz tego z każdego łanu dawano 2 miary owsa miary Skalmierskiej. Wieś odgraniczoną była ujaz dami ugyasdy. Należała do par. Słaboszów Długosz, L. B. , I, 113. W r. 1581 wś Rz. , w ręku ks. Podowskiego, miała 2 1 2 łan, km. , 3 zagr. bez roli, 6 komor. bez bydła Pawiń ski, Małop. , 89, 440. Br. Ch. Rzemiętówka, fol. , pow. wejherowski, ob. Polchówko. Rzeminówka, potok, bierze początek w połudn. wsch. stronie Gródka, pow. grybowski. Opuściwszy Gródek tworzy aż do swego ujścia granicę między obszarom Hopy a Szymbarkiem, w pow. gorlickim. Wpada do Ropy od lew. brzegu. Długośó 2 1 2 klm. Br. G. Rzeniszki 1, 2 i 3, trzy zaśc, pow. nowoaleksandrowski, w 4 okr. pol. , o 11 w. od Nowoaleksandrowska. Rzeniszów, w XV w. Rzewnyschow, wś i fol. , pow. będziński, gm. Koziegłowy, par, Koziegłówki; wś ma 25 dm. , 250 mk. , 383 mr. ; fol. , 1 dm. , 2 mk. , 316 mr. rząd. ; należy do dóbr Koziegłowy. W 1827 r. 24 dm. , 134 mk. W połowie XV w. należała wieś do par Sie wierz Syewyor. Były tu łany kmiece, soł tystwo na 2 łanach dające dziesięcinę pleb. w Koziegłowach. Dwie kuźnice fabricae Przedmyesczska poludnyowska i Jurgowska należały do par. Koziegłowy. Dziedzicem wsi był Badusz. Br. Ch. Rzepcz, 1379 r. Reptsch, wś i dobra, pow. prądnicki, par. kat. Głogowa Górna, odl. 3 1 2 mili od Prądnika. Posiada kościół drew. na cmentarzu z 1751 r. , szkołę katol. W 1861 r. 61 dm. , 421 mk. 3 ewang. . Obszar dworski miał 809 mr. 650 roli, wieś zajmowała 2119 mr. 1751 roli. Uprawa żyta, owsa i kartofli. Rzepczyn, os. niegdyś, par. Sławno, pow. gnieźnieński, w okolicy Kiecka i Kiszkowa Łaski, L. B. , I, 53, 71, już nie istniała w r. 1580. Rzepec, szczyt górki, ob. Rzepedź. Rzepechów, ob. Rzepechów. Rzepeck, ob. Rzepedź. Rzepedź, szczyt i góra lesista w pasmie Bukowicy, między Wisłokiem a Osławą, na płn. granicy Rzepedzia z Płonną, w pow. sanockim, nad źródłami Płonki i Głębokiego dopł. Osławy, sięga 706 mt. npm. szt. gen. . Rzepedź al. Rzepeck, wś, pow. sanocki, o 4 klm. na zach. od st. kolei państwowej w Szczawnemi w zwartej górskiej dolinie, nad potokiem lewy dopł. Osławicy. Dolina po toku przy cerkwi p. w. św. Mikołaja filia Turzańska, wznies. 446 mt. , źródłowiska je go 610 mt. , dział południowy Jastrzęb 672 mt. , północny zaś 589 do 706 mt. w szczycie Rzepedź. Dział południowy odgranicza tę wś od Jawornika, północny od Płonny i Szczawnego; na zach. styka się z Przybyszowem; na wsch. po praw. brzegu Osławicy leży Turzańsk. We wsi 117 dm. i 775 mk. , 21 rz. kat. par. w Bukowsku, 712 gr. kat. i 42 izrael. Obszar większy zakupiony przez gmi nę ma 113 roli, 23 łąk, 92 past. i 715 mr. la su; obszar mn. 1257 roli, 111 łąk, 417 past. i 19 mr. lasu. Gleba górska i owsiana, lasy świerkowe. Za czasów Rzplitej wchodziła w skład starostwa mrzygłodzkiego. Rząd au stryacki sprzedał ją w ręce prywatne. Przed 1831 r. była własnością Jana Kantego Podo leckiego, wierszopisa i właściciela pięknego księgozbioru. Po 1832 r. nabył ją Stanisław Niezabitowski ob. Winc. Pol przez Estrejchera, str. 73. Mac. Rzepedźka, potok, wypływa w płn. zach. stronie gm. Rzepedzia, pow. sanocki, z lasów nad granicą Przybyszowa i Płonnej. Płynie przez wieś Rzepedź, uchodząc poniżej niej do Osławy od lew. brzegu na obszarze Szczawnego. Długość biegu 6 klm. Ujście leży 412 mt. npm. Br. G. Rzepichowo, Rzepichów al. Repików, białoruskie Rapichowo, osada i dobra pojezuickie nad rz. Lipnicą, praw. dopływ, Szczary, pow. nowogródzki, w 5 okr. pol. snowskim, gm. Krzywoszyn, par. katol. NowaMysz, około 26140 dz. obszaru. Znaczne dochody z młynów, propinacyi, gorzelni i smolarni. Własność Konstantego hr. Potockiego, mającego w okolicy do 150, 000 dz. , ze sławnemi kniejami, w których dotychczas znajduje się wiele łosi, bobrów, sarn i dzików. Zdaje się, że o tem miejscu powiada Narbut, że ma ono związek z Repikasem, synem Mendoga Hist. narodu litew. , t. IV, 217. W Rz. urodził się Jan Czeczot, przyjaciel Mickiewicza. A. Jel Rzepiczno, niem. Rzepitzno, wś, pow. tu cholski, st. p. Woziwoda, par. kat. Śliwice, okr. Koenigsbruch; 197 ha 41 lasu, 50 łąk, 35 roli. W 1868 r. 40 bud. , 20 dm. , 159 mk. 155 kat. ; 1885 r. 31 dm. , 40 dym. , 192 mk. kat. Szkoła katol. Kś. Fr. Rzepiejówka, białoruskie Repiejouka, wś, pow. nowogródzki, w 4 okr. pol. mirskim, gm. Jeremicze, przy gośc. poczt. pomiędzy Turcem i Koreliczami, ma 19 osad; miejscowość bezleśna, gleba pszenna. A. Jel. Rzepiejowo, fol. , pow. nowogródzki, własność Mikulskich, około 18 włók. A. Jel. Rzepiennik al. Rzepienik 1. znaczny strumień podgórski, bierze początek w RzepienSłownik Geograficzny T. X. Zeszyt 110. niku Suchym, w pow. gorlickim. w płn. zach. stronie, na wys. 337 mt. npm. ; wkrótce w bie gu płn. zach. , który zatrzymuje aż do swego ujścia, przepływa Rzepiennik Biskupi, gdzie od lewego brzegu zabiera Turzy potok, na stępnie Rzepiennik strzyżewski i marciszewski, w końcu przechodzi na obszar Golanki pow. tarnowski, gdzie wpada do Białej du najcowej od praw. brzegu. Długość biegu 12 klm. 2. Rz. , ob. Rzepnik. Br. G. Rzepiennik l. Biskupi, wś, pow. gorlicki, w okolicy podgórskiej i lesistej, 340 mt. npm. , u ujścia pot. Turzego do Rzepiennika praw. dopł. Biały, przy drodze z Gromnika do Biecza, ciągnie się doliną zwartą od płn. i płd. Kościół par. rz. kat. , szkoła ludowa, młyn wodny i słone źródło ob. Zieleniewski, Zarys balneologii, 163. Kościół i zabudowania większej pos, znajdują się na zach, krańcu wsi. Wś liczy 240, obszar więk. 4 dm. , w ogóle 1336 mk. , 1273 rz. kat. i 63 izrael. Obszar więk. pos. A. Szołajskiego ma 140 roli, 13 łąk, 11 past. i 189 mr. lasu; pos. mn. 1191 roli, 72 łąk, 181 past. i 347 mr. lasu. Rz. był dawną wsią biskupią. Choć erekcya z 3 grudnia 1258 r. przechowywana w aktach paraf. jest podrobiona, to mamy dyplom Kazimierza W. z 19 maja 1354 r. Kod. dypl. kat. krak. , str. 225, którym wś Rzepennyk wraz z innemi włościami zwraca król biskupowi krak. Bodzancie, przekonał się bowiem, że nie były wsiami szlacheckiemi, ale że je biskupom nadali jego poprzednicy. Dyplom z r. 1354, drukowany w Kod. klasztoru tynieckiego str. 118 i Tinecia Szczygielskiego str. 170, jakoby klasztor miał in Rzepnik tres libertates, jest podrobiony. W dyplomie Jana, biskupa krak. , z 1 paźdz. 1386 ibid. Rz. podany jako wieś parafialna i biskupia. W jej pobliżu dozwolił biskup założyć nad Czerwonym potokiem nową wieś zwaną Czerwony Potok, której jednak nie znajdujemy. Za Długosza L, B. , II, 246 Rzyepennyky były wsią biskupią. Był tam drewniany kościół p. w. św. Klemensa. Wś miała 9 łan. km. , którzy płacili bisk. pe fertonie z łanu, karczmę z rolą, młyn i role biskupie. W 1581 r. Pawiński, Małop. , 122 Rz. miał 11 łan. km. , 10 zagr. bez roli, 2 komor. z bydłem, 2 bez bydła i dudę. W pobliżu wsi stoi drugi drewniany kościół, niewiadomo kiedy zbudowany, w którym się także msza odprawia. Kościół paraf. obecny zbudowano w r. 1864. Do par. dek. biecki należą wsi Kołkowka, Rzepiennik Marciszowski, Strzyżewski i Suchy. 2. Rz. Marciszowski, wś, pow. gorlicki, blisko ujścia Rzepiennika do Biały, zajmuje obszerniejszą dolinę od poprzedniego i graniczy na zachod z Golanką, na półn. z Lubaszewą, na zachód I z Rz. Strzyżewskim a na połud. z Turskiem 10 Rzepiejowo Rzepiejówka Rzepiczno Rzepichowo Rzepedźka Rzepedźka Rzepiennik Dwa młyny wodne. Wś liczy 138 dm. , 760 mk. , 755 rz. kat. i 5 izrael. Pos. więk. Luc. Zeisingera wynosi 321 roli, 17 łąk, 57 past, i 222 mr. lasu; pos. mn. 371 roli, 34 łąk, 150 past. i 179 mr. lasu. W XVI w. Rz. Marci szów liczył Pawiński, Małop. , 122 21 pół łanków km. , 3 zagr. bez roli, 4 komor. z by dłem, 2 rzemieśl. , 1 sołtysa. Była do 1772 r. wójtowstwem królewskiem i dopiero przez rząd austryacki została sprzedaną. 3. Rz. , Strzyżewski, mko nieróźniące się prawie ni czem od wsi, leży między obydwoma wyżej opisanemi Rzepiennikami. Wraz z dworem 7 dm, ma 281 dm. i 1718 mk. ; 1454 rz. kat. i 264 izrael. Izraelici trudnią się drobnym handlem i rzemiosłami, reszta ludności rol nictwem. Jest urząd poczt. , młyn wodny a co środę targi tygodniowe. Obszar więk. pos. wynosi 113 roli, 5 łąk, 17 past. i 163 mr. la su; pos. mn. ma 1439 roli, 72 łąk, 232 past. i 589 mr. lasu. W 1581 Pawiński, Małop. , 122 był Rz. Strz. wsią królewską i składał się z 11 łanów km. , 4 zagród bez roli, 2 komor. z bydłem, 2 bez bydła, rzemieśl. i sołtysa. 4. Rz. Suchy, wś na wschód od Rz. Biskupie go, a na płn. zach. od Rozembarku, graniczą cy na płn. z Olszynami a na płd. z Sielnicą, rozciąga się u źródłowisk pot. Rzepiennika. Par. rz. kat. w Rz. Biskupim. W górach na obszarze tej wsi znajdują się łomy wapienia a według Rzączyńskiego pokłady soli. Lu dność zajmuje się tkactwem. Wś ma 137 dm. i 777 mk. ; 759 rz. kat. i 18 izrael. Pos. więk. Józ. Olszewskiego wynosi 194 roli, 3 łąk, 10 past. i 74 lasu; pos. mn. 763 roli, 41 łąk, 76 past. i 41 mr. łasu. Do 1772 r. było to wójtowstwo królewskie. W 1581 r. Pawiń ski, ibid. , 122 miała 7 łan. km. , 7 zagród bez roli, 2 komor. z bydl. i 1 bez bydła. Wszyst kie Rz. mają w dolinie glebę żytnią, na dzia łach lasową. Por. Libusza. Mac. Rzepin, w 1198 r. Repnia, 1339 Rsepin, ws i fol. nad rz. Świsliną, pow. iłżecki, gm. Rzepin, par. Pawłów, odl od Iłży 28 w. , 129 dm. , 670 mk. , 328 mr. ziemi dwor. , 1288 mr. włośc. W 1827 r. 40 dm. , 276 mk. W akcie z 1198 r. , w którym patryarcha jerozolimski wylicza nadania klasztoru miechowskiego, wymieniono dwukrotnie Repniam et homines morantes in ea jako dar jakiegoś Radosława Dominus Radoslauus Kod. Małop. , II, 14, 17. Następnie ws ta przeszła widocznie w ręce świeckich dziedziców, skoro w 1389 r. Przybko podsędek krakowski, zamienia Rsepino binum, Zyrniki i Sabrza Zaborze na Opatkowice i Zborów Kod. Małop. , II, 35. W połowie XV w. było tu 11 1 2 łan. km. , płacących klasztorowi czynszu po 20 gr, , poradlnego 4 gr. , 30 jaj, 2 koguty, 2 sery, miarki Owsa i jęczmienia i joden dzień sprzęźajny tygodniowo. Dziesięcinę snopową i konopną, wartości do 13 grzywien, pobierała prepozytura kielecka. Folw. klasztorny o 3 łanach z dworem, 2 za grod. z rolą, trzy karczmy z rotą dwie płacą po 16 skotów, trzecia fertona czynszu i młyn płacą dziesięcinę pleb. w Pawłowie. Młyn da wał klasztorowi miarki. Długosz opisując tę wieś trzykrotnie, podaje szczegóły i cyfry w części niezgodne ze sobą Lib. Ben. , I, 438; II, 464, 484 i III, 235, 236. W 1578 r. wś Rz. major, w par. Swiętomarza, własność kla sztoru Sw. Krzyskiego, miała 11 osad. , 3 1 2 ła ny, 5 zagr. roln. , 5 bied. komor. Pawióski, Małop. , 191. Rz. gmina należy do sądu gm. okr VII w Iłży, urz. gm. w Radkowicach, st. poczt. Iłża o 28 w. . Gmina ma 12, 307 mr. obszaru, w tem 7308 mr. włośc, 691 dm. 17 mur. i 5102 mk. 2645 kob. . Szkoły nie ma. Z zakładów przemysł. są dwa młyny wodne i browar Chybice. W skład gminy wchodzą; Bostów, Bukówka, Chybice, Dąbrowa Chybicka, Dąbrowa Pawłowska, Godów, Kobiałki, Kałków, Nieczulice, Pawłów Poduchowny, Plewa, Pokrzywnica, Radkowice, Rzepin, Rzepinek, Świsliną, Trzeszków, Warszówek, Wawrzeńczyce, Wieloborowice, Wierzbnik, Wymysłów, Zapniew. Br. Ch. Rzepin, grupa domów i fol. w Uszni, pow, złoczowski. Rzepińce 1. przys. nad Smotryczem, pow. kamieniecki, gm. i parafia katol. Smotrycz, prawosł. Kryniczany, ma 21 osad; należy do wsi Kryniczany dawniej Potockich, dziś Makarowej. Niegdyś wchodził w skład starostwa smotryckiego. 2. Rz. , mylnie Rzypińce, urzęd. Rjepincy, wś nad Żwańczykiem, pow. kamieniecki, gm. i par. kat. Orynin, o 14 w. od Kamieńca a 12 w. od Żwańca, poniżej mka Orynina. Ma 140 osad, 736 mk. wraz z przys. Teklówką, w tej liczbie 87 jednodworców, 707 dz. ziemi włośc, 1191 dz. dwor. , 40 cerkiewnej; gorzelnia; młyn krupczatny. Cerkiew p. w. Niepokal. poczęcia N. M. P. , wzniesiona w 1864 r. , z 1157 wiernymi. Własność niegdyś Pilchowskich, dziś Rozenbergów. Tu w 1633 r. połączył się Lubomirski z Chodkiewiczem i ruszył na Brahę. Dr. M. Rzepińce, wś, pow. buczacki, o 7 klm. na płd. wschód od Buczacza, par. rz. kat. , urz. poczt. i tel. w Jazłowcu. Granice wschod. Po łowce, połud. Pomorce, zachod. Soroki, półn. Trybuchowce. Obszar dwor. 985, włośc 694 rar. W 1870 r. 731 mk. ; 1880 r. w gm. 727, na obsz. dwor. 102; rz. kat. 166, gr. kat. 607, par. Pomorce. Właściciel pos. dwor. Włady sław Wolański. B. R. Rzepinek, wś włośc, pow. iłżecki, gm. Rzepin, par. Świętomarz, odl. od Iłży 28 w. , ma 12 dm. , 107 mk. , 195 mr. W 1827 r. było 12 dm. , 78 mk. W połowie XV w. wś Rz. , Rzepinek Rzepi e Rzepińce Rzepin Rzepin Rzepiska w par. Świętomarz, własność klasztoru Św. Krzyża, miała 4 łany km. , z których czynszu i poradlnego płacono po 1 grzyw. , 30 jaj, 2 koguty, 2 sery, odrabiano jeden dzień w tygodniu własnym wozem i pługiem; z ról kmiecych dawano dziesięcinę prepozyturze kieleckiej, w wartości 6 grzyw. Długosz, L. B. , I, 438, III, 236, 238. W 1578 r. wś Rz. minor miała 4 osad. , 2 łan. , 2 zagr. z rolą, 1 biednego Pawiński, Małop. , 191. Br. Ch. Rzepiska, wieś włośc, pow. nieszawski, gm. Ruszkowo, par. Połajewo, 50 mk. , 132 mr. W 1827 r. 6 dm. , 73 mk. Rzepiska, niem. Riebenhof, dawniej Ruebbenhof, fol. do Niesiołowic należący, pow. kar tuski, st. p. i par. kat. Stężyca 6 klm. odl. , 422, 03 ha; do fol. tego należy wyb. Puste; 1885 r. 2 dm. , 50 mk. R. 1873 posiadał je Wol ski. W płd. stronie wsi na wzgórku piaszczy stym odnaleziono kilka grobów skrzynkowych. Ossowski badając r. 1887 to miejsce znalazł jeszcze słabe ślady zburzonych grobów i drob ne ułamki popielnic z pięknemi rytowanemi ozdobami ob. Objaśn. do mapy archeol, , str. 52 i 183. Ks, Fr. Rzepisko, kol. , pow. suwalski, gm. Hutta, par. Wigry, odl. od Suwałk 21 w. , 1 dm. , 8 mk. Rzepisko 1. szczyt w Beskidzie spiskiem, w gnieździe gór lesistych, które rozsiadły się na płn. od Hornadu, między Popradem, Toryską i Topią, naprzeciw wschod. skrzydła Tatr; w dziale ciągnącym się na granicy gm. Kolaczkowa i Jakubian w hr. spiskiem Wę gry, w pow. popradzkim, na dziale wodnym Kolaczki i Jakubianki, prawych dopływów Popradu, pod 38 19 wsch. dłg. geogr. F. a 49 13 9 płn. sz. Wznosi się 1250 mt. npm. 2. Rz. , las i polana na praw. brzegu Hibicy, dopł. Wagu Białego, w obr. gm. Hibia; wzniesienie 784 mt. npm. 3. Rz. , szczyt w dziale Magóry spiskiej, nad doliną Jaworzynki, od wschod. strony, na granicy Jurgowa i Ostur ni, w hr. spiskiem Węgry, na płn. od prze łęczy Źdźarskiej; wznios. 1267 mt. npm. Na płn. legła Kacwińska polana, na płd. wach. Kotliński wierch 1079 mt. , na płd. Przysłop 1216 mi, na płn. wsch. Okruhły wierch 1033 mt. . Br. G. Rzepisko, karczma w Lubli, pow. jasielski. Rzepiszcza, Rjepiszcza, uroczysko pod miasteczkiem Tuczynem, pow. rowieński. Rzepiszcze 1. zaśc. rząd. , pow. dzisieński, w 1 okr. pol. , o 9 w. od Dzisny, 1 dm. , 5 mk. prawosł. 2. Rz. , zaśc. pryw. , pow. dzisieński, w 2 okr. pol. , o 75 w. od Dzisny, 2 dm. , 53 mk. Rzepiszcze, niem. Rzepischtz, mor. Rzepiszte, z Rakowcem i Winogrodem, wś, pow. cieszyński, obw. sąd. frydecki, na Szląsku austr. , 6 klm. na płn. od Frydka a 24 klm. na zach. od Cieszyna, na praw. brzegu Ostrawicy, tuż na granicy morawskiej, naprzeciw mka moraw skiego Paskowa Paskau, przy kolei ostrawsko frydlandzkiej st. Pasków i gościńcu z Ostrawy do Frydka, wznies, 321 mt. npm. Na zach. leży Pasków Morawa, na płn. Wracimów Rattimau i Datyn Górny OberDat tin, na płd. wsch. Sedliszcze Sedlischt, a na płd. Leskowice Leskowetz. W płn. stronie obszaru leży Rakowiec, a w płd. Winogród al. Winohrad. Obszar obejmuje roli 122, łąk 5, 86, ogr. 0, 74, past. 2, 69, lasu 245, 88, dróg i zabud. 2, 32 ha; 135 dm. , 945 mk. ; 932 kat. , 9 prot. , 4 żyd. ; 920 Czechoszląz. , 19 Niemców, 6 Polaków. Należy do hr. Gabryeli Saint Genois d Aneaucourt z domu Stolberg. Szkoła ludowa dwuklasowa; par. łac. w Wracimowie, Poczta Wracimów. Br. G. Rzepiszew, wś i fol. nad rzką b. n. , pow. sieradzki, gm. i par Szadek, odl. od Sieradza 28 w. , od Szadku 5 w. , od Łodzi 25 w. ; wś ma 30 dm. , 210 mk. ; fol. 6 dm. , 22 mk. W 1827 r. 31 dm. , 310 mk. Dobra Rz. skła dały się w 1885 r. z fol. Rz. i Górna Wola, oraz attyn. Bugaj, rozl. mr. 1094 fol. Rz. gr. or. i ogr. mr. 686, łąk mr. 38, past. mr. 15, lasu mr. 143, nieuż. mr. 21; bud. mur, 11, z drzewa 4; płodozmian 10polowy, las nie urządzony; fol. Górna Wola gr. or. i ogr. mr. 181, łąk mr. 2, zarośli mr. 2, nieuż. mr. 6; bud. mur. 3, z drzewa 1; płodozmian 3polo wy. Wś. Rz. os. 65, z gr. mr. 372; wś Gór na Wola os. 29, 2 gr. mr. 215. Lib. Ben. Ła skiego I, 356 podaje, że dziesięciny z łanów kmiecych w Rz. i Woli Rzepiszowskiej, warści do 6 grzyw. , pobierał pleb. w Spicymierzu. W drugiem miejscu I, 441 podaje, że łany kmiece dawały mansyonarzom w Uniejowie. Według reg. pob. pow. Szadkowskiego z roku 1552 wś Rz. , w par. Szadek, miała 17 osad, 2 1 2 łan. Rzepiszowska Wola dziś Górna Wola miała 1 osad. , 3 łany Pawiński, Wiel kop. , II, 228. Dobra Rz. wraz z Lutomier skiem, Kwiatkowńcami, Dobruchowem nale żały w XVIII w. do Sanguszków. Po rozpadnięciu się na części należały Rz. z Lutomier skiem do Miączyńskich. Br. Ch. Rzepiszki, Repiszki, wś, pow. święciański, w 1 okr. poL, gm. Michałów, okr. wiejski i dobra, hr. Mostowskich, Cerkliszki, o 10 w. od gminy, 12 w. Święcian, ma 6 dm. , 85 mk. kat. 42 dusz rew. i 3 jednodworców. Rzepka, góra w obrębie Chęcin, naprzeciw zamku. W XVI w. było tu wiele zrobisk. Znajduje się tu marmur mający na tle popielatem plamy wiśniowe i żyłki białe; twardy i łatwy do polerowania. Rzepka, wś, pow. nowoaleksandryjski, gm, i par. Gołąb. Rzepiska Rzepisko Rzepiszcza Rzepiszcze Rzepiszew Rzepiszk Rzepka Rzeplin Rzepki 1. wś włośc. , pow. sochaczewski, gm. i par. Iłów, ma 106 mk. , 217 mr. W 1827 r. było 3 dm. , 22 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Iłów. 2. Rz. , wś, i fol. , Rz. Cząstkowe, kol. i Rz. al. Wydma, młyn, pow. łódzki, gm. Żeromin, par. Srocko, odl. 28 w. od Łodzi; wś 4 dm. , 42 mk. , 16 mr. ; fol. 3 dm. , 9 mk. W 1886 r. fol ten rozl. mr. 752 gr. or. i ogr. mr. 206, łąk mr. 67, lasu mr. 116, past. wspól nych mr. 360, nieuż. mr. 3; bud. mr. 2, z drze wa 4; las nieurządzony. Rz. Cząstkowe, kol. , ma 51 dm. , 457 mk. , 579 mr. W 1827 r. 42 dm. , 315 mk. Rz. , os. młyn. , 1 dm. , 20 mr. dwor. W XVI w. dziesięcina z łanów kmie cych i części szlach. szła dla pleb. w Srocku, który też brał kolędę po gr. z łanu Łaski, L. B. , II, 170. W 1552 r. wś Rz. miała 20 właścicieli, posiadających od 1 12 do 1 2 łanu Pawiński, Wielkp. , II, 264. 3. Rz. , wś i fol. , pow. sokołowski, ob. Repki. 4. Rz. Sta re i Rz. Nowe, wś, pow. mazowiecki, gm. i par. Piekuty. Mieszka tu drobna szlachta. W 1827 r. Rz. Stare miały 26 dm. , 152 mk. , Rz. Nowe 7 dm. , 70 mk. Br. Ch. Rzepki, Rjepki 1. wś, pow. słonimski, w 4 okr. pol. , gm. Dworzec, o 37 1 2 w. od Słonima. 2. Rz. , wś, pow. rohaczewski, gm. Łuki, ma 29 dm. i 365 mk. Rzepki, Rjepki, mko w pow. horodnickim gub. czernihowskiej, nad rzką Mohnuzą, przy szosie kijowskiej, o 40 w. od mta powiat. , ma 150 dm. , 1442 mk. , cerkiew, dom modlitwy żydowski, st. poczt. , gorzelnię, 3 jarmarki. Pod mkiem wydobywają wyborową glinę na kafle. W XVIII w. Rz. były siołem roj skiej sotni pułku czernihowskiego. Rzepki, wyb. na pol. prus. Mazurach, pow. niborski, przy dobrach Grazymy, st. p. Rychnowo, 4 dm. , 41 mk. Rzeplin, w 1198 r. Replic, u Długosza Rzeplycze, ws i fol. , pow. olkuski, gm. Cianowice, par. Minoga; leży przy drodze ze Skały do Iwanowic. W 1827 r. 29 dm. , 224 mk. Dobra Rz. składały się w 1866 r. z fol. Rz. i Stoki, rozl. mr. 834 gr. or. i ogr. mr. 622, lasu mr. 131, past. mr. 22, nieuż. mr. 89. Wś Rz. os. 35, z gr. mr. 241; wś Stoki os. 10, z gr. mr. 98. Jakkolwiek wydawca Kod. Małop. uważa Rzeplin i Rzeplice za dwie odrębne wsi i sądzi, że druga z nich zaginęła, jednak prawdopodobnie jestto jedna i ta sama wieś, może tylko przeniesiona z doliny Szreniawy nieco opodal na wynioślejsze miejsce. Patryarcha jerozolimski wyliczając w akcie z 1198 r. nadania klasztoru miechowskiego podaje wieś Replic, którą wraz z Jaksicami nadał comes Nicholaus palatinus Kod. Małop. , II, 17. W 1287 r. toczy się spór o pewną część w tej wsi między Fabianem miles i Piotrem, przełożonym klasztoru Kod, Małop. , II, 166. W połowie XV w. klasztor wieś tę utracił alienata a monasterio. Były wtedy łany kmiece, karczma, zagrodnicy, folw. , młyn. W drugiem miejscu podaje Długosz jako właściciela Andrzeja z Wojsławic. Dziesięcinę, wartości do 10 grzyw. , pobierał pleban w Minodze L. B. , II, 42; III, 6, 27, W 1490 r. wś Rzeplin miała 12 łan. W r. 1581 w części Bernata Rzeplińskiego 1 łan. ; Krzysztof Rzepliński 1 łan ziem. ; Stan. Rzepliński 1 łan. Część należąca do Miszowskiego, dzierżawiona przez Płaczka, miała 4 1 2 łan. km. , 3 zagr. z rolą, 1 zagr. bez roli, 1 komor. z bydł. , 1 rzem. , 1 4 karczm. Pawiński, Małop. , 24, 437. 2. Rz. , wś i fol, pow. tomaszowski, gm. Telatyn, par. Rzeplin, odl 25 w. od Tomaszowa. Leży Bród lesistej i wzgórkowatej wyżyny tomaszowskiej, na granicy od Galicyi. Z obszaru Rz. plynie strumień uchodzący pod Zimnem do Huczwy z praw. brzegu. We wsi kościół par. katol. murowany i cerkiew filialna par. Posadów, 582 mk. 411 prawosł, i 1012 mr. ziemi włośc; cegielnia na folwarku. W 1827 r. 59 dm. , 408 mk. Fol. Rz. w 1873 r. rozl. mr. 557 gr. or. i ogr. mr. 248, łąk mr. 53, lasu mr. 145, nieuż. mr. 11; bud. z drzewa 13; las nieurządzony. W lesie niedaleko od wsi znajduje się 10 mogił w krąg ustawionych. Miejscowość przy mogiłach od wschodu nazywa się Okopy a na zachód Żałobnia, gdzie też są mogiłki. Miał tu stać obóz turecki. Przy kopaniu pagórka w 1879 r. znaleziono kości, a na kostce palca obrączkę z drutu srebrnego. Całą tę przestrzeń pokrywają lasy dębowe. Obecny kościół par. p. w. św. Jana Chrzc. wzniesiony z muru w 1797 r. przez kś. Siekierzyńskiego, dziekana tyszowieckiego a konsekrowany przez bisk. Gołaszewskiego. Wielki ołtarz bez obrazu przeniesiony tu z Radecznicy w 1869 r. Parafię i kościół założyć mieli w 1403 r. bracia Prandotowie z Radzanowa, dziedzice Rz. i okolicznych wsi; kościół ton podobno w XVI w. był zajęty na zbór aryański. Dopiero około 1600 r. czterej bracia Lipscy, po śmierci rodziców swoich socynianów, przywrócili go katolikom. W 1770 r. uległ rabunkowi Przy kościele jest dzwon ofiarowany 1654 r. przez Jana Lipińskiego, dziedzica wsi a zarazem i proboszcza miejscowego. Rz. przeszło 300 lat był w rękach Lipskich h. Grabie z Lipego; z czterech braci, którzy kościół przywrócili katolikom, dwóch było księźmiproboszczami Andrzej, biskup łucki a potem krakowski 1681 i Jan archidyakon płocki; trzeci z nich Adam, pułkownik Lisowczyków; czwarty Kacper zginął pod Cecorą. Dobra Rz. należą dziś do Komarnickich. Gleba dobra, czarnoziemna. Lud tutejszy zachował swe odwieczne zwyczaje. Przy pogrzebach np. płaczliwym a Rzepki Rzepki Rzepniewo Rzepnik Rzepnika Rzepniki Rzepów Rzeplin Rzepna Góra Rzepnica Rzepniów śpiewającymi głosem opowiadają żal swój zawodzą. Kiedy umarły leży w domu, ro dzina sprasza krewnych i sąsiadów, częstują się przy umarłym i zawodzą żale. Wyprowa dzając ciało z domu, stukają trzy razy trumną o próg; następnie nakrywają trumnę płótnem i kładą na wierzchu bułkę chleba dla bie dnych. Rz. par. , dek. tomaszowski dawniej tyszowiecki, ma 1500 dusz. W skład par. wchodzą Rz. , Posadów, Telatyn, Żulice, Rutków, Nowosiołki, Wasylów, Netreba, Łachowce. Br. Ch. Kś. Olsz. Rzeplin, potok, powstaje na granicy Woli Rzeplińskiej i Rączyny, w pow. jarosławskim, koło leśniczówki, na wznies. 418 mt. npm. Płynie na płn. wschód granicą Woli Rzepliń skiej, Świebodny i Rączyny; następnie zrasza obszar Rzeplina i półn. częśó Rozborza Dłu giego, gdzie wpada do Jodłówki od lew. brze gu. Długość biegu 9 klm. Br. G. Rzeplin z Wolą, wieś, pow. jarosławski, w równinie, wznies. 252 do 272 mt. npm. , nad pot. Rzeplin dopł. Jodłówki. Składa się z dwóch części Rz. 66 dm. i Woli Rze plińskiej 16 dm. . Na obszarze więk. pos. 4 dm. W ogóle jest 483 mk. , 307 rz. kat. par. w Pruchniku, 166 gr. kat. par. w Rozborzu, 4 ew. i 6 izrael. Obszar więk. pos. spadko biercy br. BuelowHohenkirchen ma 296 ro li, 19 łąk, 18 past. i 373 mr. lasu pos. mn. 375 roli, 40 łąk, 18 past. i 31 mr. lasu. Wola leży zdala w lasach, w pobliżu Huty Nienadowskiej. Wś istniała już w XVI w. Pawiń ski, Małop. , 487 a w 1635 r. uzupełnił jej dziedzic Stan. Baranowski Herby rycerstwa polskiego Paprockiego. Później dziedziczyli Rz. Woj akowscy, Lipscy i Tyscy Siarczyń ski, rps. bibl. Ossol. ,. Rzeplin graniczy na wsch. z Rozborzem Długim, na zach. z Rączyną, na płn. z Siennowem a na płd. z lasami i Rozborzem Okrągłym. Wola na płn. z Świebodną, na wsch. z Jodłówką, na płd. z Huci skiem. Mac. Rzepna Góra, wzgórze pod Małem Wysockiem, w pow. odolanowskim, Rzepnica, niem. Szrepnitz, osada, pow. bytowski; w nowszych spisach niewymieniona. Rzepniewo, wś, pow. bielski gub. grodzieńskiej, w 2 okr. pol. , gm. Rajsk, o 17 w. od Bielska. Rzepnik 1. potok, powstaje na granicy Chorowic i Mogilan, w pow. wielickim, płynie wądołem, tworzy granicę między Chorowicami a Brzyczyną Górną, przepływa Brzyczynę Dolną, Korabniki, następnie północnowschodni obszar Skawiny, a u zejścia się granic Tyńca, Skawiny i Samborka tworzy moczarowaty stawek; płynąc południową granicą Tyńca, uchodzi do Skawinki od prawego brzegu. Długość biegu 9 klm. 2. Rz, strumień, powstaje w obrębie Rzepnika, w pow. krośnieńskim; płynie na płn. zach. , przecho dzi na obszar Łąk, w pow. jasielskim i zwra ca się na zachód, uchodząc do Wisłoka od praw. brzegr. Długość biegu 8 klm. Zowią go także Rzepiennikiem. Br. G. Rzepnika rus. Ripnik, wś, pow. krośnieński, u źródłowisk pot. Rzepnika prawy dopł. Wisłoka. od północy, południa i wschodu otaczają wieś lasy na wzgórzach, dochodzących do 465 mt. wznies. Graniczy na wschód z Węglówką, na zachód z Wolą Pietruszą i Łączkami. Posiada cerkiew drewnianą dek. krośnieński. Uposażenie proboszcza składa się z 51 roli, 3 łąk, 16 past. i 13 mr, lasu; rząd dopłaca 135 zł. Do par. należą mka Brzostek, Frysztak i Kołaczyce i wsi Wola Bratkowska, Pietrusza, Stodolina, Łąki, Czajki, Wojakowa i Widacz. Sama wś ma 55 dm. i 301 mk. ; 5 rz. kat. i 296 gr. kat. Mac. Rzepniki, wś, pow. lidzki, w 1 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Tarnowszczyzna, o 6 1 2 w. od gminy, 44 dusz rewiz; należy do dóbr Dzitwa Szemiatowska, Żelachowskich. Rzepniów, rus. Ripniew, wś, pow. kamio necki, 22 klm. na płd. wschód od Kamionki Strumiłowej, 9 klm. od Buska, 12 klm od st. kol. w Zadwórzu, tuż na płn. od urz. poczt. w Milatynie Nowym. Na płn. leżą Derewla ny, na wschód Rakobuty i Kupcze, na płn. wsch. Kozłów, na płd. Milatyn Nowy, na płd. zach. Milatyn Stary, na zach. Żelechów Wiel ki i Streptów. Wś leży w dorzeczu Wisły za pośrednictwem Rudki dopł. Bugu. Powstaje ona w płd. zach. stronie wsi a płynie na płn. wschód. Zabudowania wiejskie leżą na lew. brzegu Rudki. Część wsi zwie się Rz. No wym. Do obszaru dwor. należą folw. Jadwi ga, Maksym, Tułówka, karczmy Czartak i Na gościńcu i leśnicz. Wyrspaski. Wł. więk. ma roli or. 710, łąk i ogr. 77, past. 24, lasu 689 mr. ; wł. mn. roli or. 950, łąk i ogr. 260, past. 35, łasu 2 mr. W r. 1880 było 150 dm. , 976 mk. w gm. , 35 dm. , 219 mk. na obszarze dwor. ; 178 rz. kat. , 950 gr. kat. , 66 izrael. 246 Polaków, 949 Rusinów. Par. rz. kat. w Milatynie, gr. kat. w miejscu, dek. buski. We wsi jest cerkiew, szkoła etat. i kasa po życzk. gm. z kapit. 1578 złr. Lu. Dz. Rzepów al. Rzepowo, niem. Reppow, Repow 1. wś kośc. w Pomeranii, nad jez. t. n. , pow. szczecinkowski, na zach. płn. od Czaplinka, st. p. , tel. i kol. Falkenburg, par. kat. Czaplinek. Z wyb. Winkelmuchle obejmuje 368 ha; 1885 r. 13 dm. , 18 dym. , 132 mk. ew. Należała r. 1579 do Jana a w r. 1620 do Arnolda Golczów. R. 1676 nabył Rz. Jerzy Wilhelm, syn Baltazara ob. Pow. wałecki Calliera, str. 47 i Schmitt, Gesch. d. D. Croner Kr. , str. 242 i 243. 2. Rz. , dobra ryc, Rzeplin Rzeszotary Rzepowszczyzna tamże, z fol Winkel 1885 r. 3 dm. , 56 mk. obejmują 1067 ha. W 1885 r. 13 dm. , 1711 mk. ew. ; krochmalnia. Kś. Fr. Rzepowce, wś rząd. nad rz. Wilenką, pow. wileński, w 5 okr. pol, o 20 w. od Wilna, 8 dm. , 67 mk. kat. Rzepowskie, częśó Osieka, pow. bialski Galicya; 12 dm. , 76 mk. Rzepowskie Jezioro, niem. ReppowSee, jezioro w pow. szczecinkowskim, pod Rzepowem. Przepływa przez nie Drawa dopł. Noteci. Wspomniane w dokum. z r. 1361 ob. Powiat wałecki, Calliera, str. 48. Kś. Fr. Rzepowszczyzna, Rjepowszczynia, wś, pow. dzisieński, w 2 okr. poL, gm. Jody, okr. wiejski i dobra, Roemerów, Zamosz, o 8 w. od gminy, 7 dusz rewiz. Rzerzęczyce, u Długosza Rzeschanczicze, Rzerzanczycze, w XVI w. Scherzaczycze, wś i fol. , pow. noworadomski, gm. Rzeki, parafia Kłomnice; wś ma 68 dm. , 472 mk. , 607 mr. ; fol. 4 dm. , 13 mk. , 550 mr. Długosz w opisie uposażeń klasztoru mstowskiego wspomina tę wieś jako graniczącą z dobrami klasztornemi L. B. , III, 150, 152. Na początku XVI w. łany sołtysie dawały dziesięcinę plebanowi w Kłomnicach, zaś z łanów kmiecych dziesię cina dzielona była między plebana a kanonią gnieźnieńską. Pleban pobierał teź kolędę od kmieci Łaski, L. B. , I, 520. Br. Ch. Rzerzuśnia, w XV w. Rzezuschno, Rzeszuszno, wś, fol. i dobra nad rz. Gołeczką dopł. Szreniawy, pow. miechowski, gm. Rzerzuśnia, par. Gołcza, odl. 7 w. od Miechowa, posiada młyn wodny amerykański. W 1827 r. było 22 dm. , 165 mk. Dobra Rz. składały się w 1870 r. z fol. Rz. , Wymysłów i nomekl. Biskupice, rozl. mr. 873 fol. Rz. gr. or. i ogr. mr. 193, łąk mr. 26, wody mr. 3, lasu mr. 153, zarośli mr. 8, nieuż. mr. 18; bud. mur. 4, z drzewa 10; fol. Wymysłów gr. or. i ogr. mr. 281, past. mr. 41, wody mr. 1, lasu mr. 148, zarośli mr. 13, nieuż. mr. 1; bud. z drzewa 4; płodozmian 9polowy, lasy nieurządzone; os. Biskupice gr. mr. 15. Wieś Rz. os. 45, z gr. mr. 331; wś Biskupice os. 44, z gr. mr. 861. W połowie XV w. Rz. , w par. Golcza, własność w jednej części Wilczka, w drugiej Piotra Ulińskiego, miała łany km. , karczmę, zagr. , z których dawano pleb. w Gołczy dziesięcinę, wartości 15 grzyw. Długosz, L. B. , II, 39. W 1490 r. Rz. miała 5 łanów. W r. 1581 w części Kotkowskiego było 2 1 2 łan. km. , 1 zagr. bez roli, 1 kom. bez bydła. Część Stanisława Gdeckiego 2 1 2 łan. Pawiński, Małop. , 94, 437. Rz. gmina, należy do s. gm. okr. I w Miechowie st. poczt. , ma 17, 800 mr. obszaru i 5223 mk. 1870. Br. Ch. Rześniówka 1. wś, pow. krzemieniecki, w 1860 r. własność Włodzimierza Swiejkowskiego. 2. Rz. , pow. zasławski, ob. KosaRz. Rzesza, 1. w spisie urzęd. mylnie Ruseusza, fol. , pow. wiłkomierski, gm. i par. Uciany, o 62 w. od Wiłkomierza; młyn wodny i piękny pałacyk, zbudowany przez hr. Strutyńskiego. Nabyty przez żyda na licytacyi. 2. Rz. , w pow. wileńskim, ob. przy końcu litery R. Rzeszczynka, w spisie z 1827 r. Zeszczynka, wś, pow. włodawski, gm. Romanów, ma 51 dm. , 394 mk. , 1200 mr. Wchodziła w skład dóbr Wisznice. W spisie z 1827 r. podana z fol. Sapiechów i Żuławy, miała 46 dm. , 260 mk. Parafia była w miejscu. Rzeszetniki, pow. sejneński, ob. Reszecie. Rzeszotary, okolica szlachecka, pow. sierpecki, gm. i par. Rościszewo, odl. 10 do 12 w. od Sierpca. W obrębie jej znajdują się a Rz. Chwały, wś i fol. , ma 25 dm. , 262 mk. , 519 mr. ziemi użyt. i 550 mr. nieuż. W 1827 r. 26 dm. , 187 mk. Z obszaru ogólnego przy pada 907 mr. na fol. , 108 mr. drob. szlachty i 7 mr. włośc; b Rz. Gortaty, wś i fol. , ma 13 dm. , 124 mk. , 143 mr. ; c Rz. Pszczele, wś i fol. , ma 9 dm. , 110 mk. , 271 mr. ziemi użyt. , 105 mr. nieuż. W 1827 r. 10 dm. , 71 mk. ; d Rz. Starawieś, wś i fol. , ma 19 dm. , 200 mk. , 473 mr. użyt. , 422 nieuż. W 1827 r. , 14 dm. , 125 mk. Według innych danych fol. Rz. al. Starawieś, rozl. w 1870 r. mr. 954 gr. or. i ogr. mr. 306, łąk mr. 54, past. 545, zarośli mr. 20, wody mr. 1, w os. młyn. mr. 5, nieuż. mr. 23; bud. mur. 2, z drzewa 7. Wś Rz. os. 15, z gr. mr. 19; wś Rz. Gortaty os. 15, z gr. mr. 71; f Rz. Zawady, wś i fol. , ma 16 dm. , 199 mk. , 943 mr. użyt. , 185 nieuż. W 1827 r. 8 dm. , 89 mk. Br. Ch. Rzeszotary, wś, pow. wielicki, u źródeł Wilgi, w okolicy pagórkowatej, wznies. od 293 do 376 mt. Wieś po pagórkach rozrzucona składa się z grup chat noszących nazwy Polanki 15 dm. i 132 mk. , Zagrody 59 dm. i 485 mk. , Zalesie 19 dm. i 140 mk. , Budzenie, Podlesie, Zadębie i Zaglonki a na obszarze większej posiadł. Łysa Góra. Całość wraz z dworem 3 dm. , 29 mk. ma 146 dm. i 1228 mk; 1207 rzym. kat. i 21 izsrael. Par. rzym. kat. w Podstolicach, urząd poczt. w Świątnikach Górnych 4 klm. . Gleba glinkowa na pokładzie krzemionkowym. Obszar większy Br. Zawadzkiej ma 116 mr. roli, 31 mr. łąk, 6 mr. past. i 144 mr. lasu; mn. pos. 556 mr. roli, 80 mr. łąk, 39 mr, past. i 20 mr. lasu. Rz. były własnością Pieniążków Kruszolowskich, bo Jadwiga wdowa po Prokopie wraz z synem Juntą darowała ją klasztorowi Bożego Ciała na Kazimierzu w Krakowie. Z 6 łanów kmiecych płacono klasztorowi po 17 szkojców czynszu, 3 zagrod. z rolą po fer Rzerzuśnia Rzerzęczyce Rzepowce Rześniówka Rzesza Rzeszczynka Rzeszetniki Rzepowskie Rzepowce Rzepowskie Jezioro Rzeszotarzewo Rzeszotków Rzeszotkowa Wola Rzeszotnica Rzeszów tonie i odrabiali dzień pieszy w tygodniu. Z karczmy z rolą dawano 2 grzyw. Prócz te go odrabiali kmiecie dzień ciągły przez cały rok. , a nadto z łanu po dwa koguty, 2 sery i 30 jaj. Z obszaru klasztornego pobierał część dziesięciny prob. w Podstolicach a część pre benda szczytnicka w katedrze krak. Z mły na należały otręby klasztorowi, który miał tu 6 sadzawek. Z zagród dziesięcinę wybie rał proboszcz wielicki, snopową zaś i konopną od kmieci, wartości 6 grzyw. , prebendarz ra ciborski w Krakowie Długosz, L. B. , III, 144. Najdawniejszą wzmiankę w dok. spo tykamy pod 1381 r. Kod. Tyniecki, str. 160. W 1581 r. Pawiński, Małop. , 44 i 448 ilość kmieci i zagrod. była prawie ta sama. W pry watne ręce przeszła po r. 1785. Graniczy na półn. z Ochojnem Górnem i Janowicami, na wschód z Koźmicami i Bugajem, na połud. z Świątnikami Górnemi, na zachód z Kona rami. Mac. Rzeszotarzewo, pow. babimoski, ob. Rostarzewo. Rzeszotka al. Rzeszotko, wś włośc. nad rz. Łydynią, pow. ciechanowski, gm Ojrzeń, par. Przasnysz, odl. o 13 w, od Ciechanowa, ma 14 dm. , 174 mk. , 226 mr. Wchodziła w skład dóbr Ojrzeń. Rzeszotka, struga uchodząca do jez. Prężyna we wsi Podjas, pow. kartuski. Kś. Fr. Rzeszotki 1. wś włośc, pow. radzymiń ski, gm. Strachówka, par. Radzymin, ma 45 mk. , 70 mr. 2. Rz. al. Rzeszutki, wś i fol. , pow. stopnicki, gm. i par. Gnojno, odl. 21 w. od Stopnicy, ma młyn wodny. W 1827 r. by ło 9 dm. , 53 mk. W 1881 r. fol. Rz. rozl. mr. 402 gr. or. i ogr. mr. 224, łąk mr. 35, past. mr. 43, lasu mr. 87, nieuż. mr. 13; bud. mur. 2, z drzewa 10. Wś Rz. os. 13, z gr. mr. 19; wś Fałki os. 15, z gr. mr. 84. Br. Ch. Rzeszotki, ob. Kaniów III, 813. Rzeszotko, ob. Rzeszotka. Rzeszotków, wś włośc, pow. siedlecki, gm. Krześlin, par. Suchożebry, 24 dm. , 280 mk. , 682 mr. W 1827 r. było 30 dm. , 200 mk. Fol. Rz. wchodzi w skład dóbr Krześlin. Rzeszotkowa Wola, dawniejsza nazwa wsi Podczasza Wola ob. , w pow. opoczyńskim. Według reg. pob. pow. radomskiego z r. 1569 wś Rz. Wola, w par. Klwów, własność Kaspra Dunina Wolskiego, podczaszego sandomierskiego, miała 8 1 2 łan. W r. 1508 Wola Rzeszotkowa i inne, własność Doroty Zygmuntowej, płaciły poboru 1 grzyw. 30 gr. 9 den. Pawiński, Małop. , 314, 474. Rzeszotnica, niem. Jeseritz, dobra ryc w Pomeranii, pow. słupski, st. p. Słupsk o 6 klm. . W 1885 r. 11 dm. , 28 dym. , 172 mk. ewang. , 640 ha. Reszotniki, Reszetnik, wś włośc. , pow. lidzki, w 3 okr. poL, gm. i okr. wiejski Szczuczyn, o 11 w. od Szczuczyna, 2 dm. , 27 mk. Rzeszów 1. pow. jędrzejowski, ob. Rzeszowek. 2. Rz. , os. młyn. w majoracie rząd. Krasnystaw ob. t. IV, 643. Rzeszów, w dok. z 1365 r. Rzessov, 1390 r. Rischow, miasto powiatowo, jedno z najpiękniejszych miast trzeciorzędnych Galicyi, leży pod 39 40 wsch. dług. od Ferro a 50 2 płn. szer. , na lew. brzegu Wisłoka, przy kolei arcyks. Karola Ludwika. Stacya Rz. odl. od Lwowa 184, od Krakowa 158 klm. Miasto dzieli się na Stare i Nowe. Nowe ma dwa rynki i szerokie, brukowane, płytowymi chodnikami opatrzone ulice. Najlepiej zabudowanemi są trakt lwowski, ulice Zielona, Pańska, Krakowska, Żabnik, trakt prowadzący do stacyi kolei, na Ruską wieś, dobrze utrzymane spacery, zwane plantami. W głównych ulicach i rynkach są kamienice jedno i dwupiętrowe, w bocznych dworki murowane z ogródkami. Naj większemi budowlami są okazała fara z wysoką wieżą, w stylu XVIII w. , klasztor bernardynów z połowy XVII w. , obszerny gmach popijarski z kościołem z połowy XVII w. , ratusz początku XIX w. , synagoga, budynek dyrekcyi finansowej a za miastem na wzgórku zamek, niegdyś obronny, otoczony rowem i murem, założony przez Mikołaja Ligięzę w pierwszych latach XVII w. , a wspaniale przebudowany przez Jerzego ks. Lubomirskiego w połowie XVIII w. Na początku XIX w, nabył ten gmach rząd austr. za 65 tysięcy złr. i zamienił na więzienie. Brudną dzielnicę nad Wisłokiem zamieszkuje uboższa żydowska ludność. Rz. rozciąga się na płaszczyźnie, wznies. 215 mt. npm. , opadającej nagle ku Wisłokowi, podczas gdy brzeg przeciwny, na którem mieści się wieś Pobitna, wznies. 209 mt. W okolicy Rz. stykają się podgórza Karpat z piaszczystą nadwiślańską równiną, między te dwie krainy od wschodu wbijają się klinem urodzajne pagórki glinkowe, ciągnące się od Przeworska. Te urodzajne wzgórza ciągną się poza Rzeszów ku Sędziszowowi, gdzie już podgórza stykają się bezpośrednio z równiną, pokrytą sosnowemi borami. Ku południowi podnosi się naziom w urodzajne podgórza, które już o kilka kilometrów od miasta są pokryte lasami zamykającemi widnokrąg. Prócz kol. żeL, prowadzą z Rz. na wszystkie strony dobrze utrzymane bite gościńce na wschód lwowski do Łańcuta, na zachód krakowski do Sędziszowa, na półn. zachód do Głogowa a dalej do Kolbuszowy, na półn. wschód przez Sokołów do Niska, na połd. zachód do Czudca i płd. wschód do Tyczyna. Obszar miasta wraz z rolami uprawnemi pos. mn. 116 mr. roli, 56 mr. łąk, 71 mr. past. i 6 mr. lasu, wynosi 27816 ha. Rzeszotki Rzeszotka Rzeszotko Rzeszotarzewo Rzeszów W 1880 r. było w Rz. 458 dm. i 11, 166 mk. 5859 męż. , 5307 kob. , pod względem wyznania 5152 rzym. kat. , 160 gr. kat. , 34 prot. i 5820 izrael. ; pod względem narodowości 10, 048 Polaków, 246 Rusinów, 754 Niemców i 31 innych. Załoga składała się z 615 żołnierzy. Na początku XIX w. było w Rz. 364 dm. , prawie wyłącznie parterowych i 4604 mk. Według stanów liczono wówczas 17 księży, 27 stanu szlach. , 35 urzędników, 822 rękodzielników, 1128 sług i studentów, 2575 ludzi bez wyraźnego zatrudnienia i dzieci. Pod względem wyznania 1029 chrześcian i 3575 izrael. W r. 1869 było 9189 mk. i w ogóle. Majątek gminny wynosi w stanie czynnym 682, 623 złr. , w biernym 107, 075 złr. , dochód roczny 76, 262 złr. Urząd gminny składa się z burmistrza, zastępcy burmistrza, budowniczego, inspektora polowego, lekarza, kasyera i kontrolera. Rada gminna wybieralna co lat sześć z 30 radnych. Dla utrzymania porządku służy 19 policyantów, 11 strażaków pożarnych, woźny i 4 stróżów nocnych. W mieście znajdują się urzędy starostwo z urzędem podat. dla Rzeszowa i 400 gmin katastralnych na obszarze 5302 klm. i 433, 844 mk. , dwa notaryaty, ekspozytura prokuratoryi skarbu 12 urzędu. , prokuratorya państwa. Celom oświaty służą wyższe progimnazyum 13 klas i 547 uczniów, 25 naucz. i zastępców, seminaryum nauczycielskie męskie, ze szkołą ćwiczeń i klasą przygotowawczą 103 uczniów i 152 w szkole ćwiczeń, ośmioklasowa szkoła żeńska wydziałowa 17 nauczycielek i czteroklasowa szkoła męzka pospolita 7 naucz. . Instytucye finansowe wydział towarz. kred. ziemskiego, kasa oszczędności założona w r. 1862 z kapit. zakład. 5320 złr. , której obrót pieniężny dochodzi do miliona złr. rocznie; fundusz pożyczkowy dla rękodzielników od 1861 r. z kapit, 3024 złr. ; towarz. kredyt. i oszczędności 300 członków, mające w obrocie 180, 219 złr. ; towarz. kredytowe dla handlu i przemysłu 158 człon. , obracające 382, 821 złr. rocznie i towarz. zaliczkowe i kredytowe 502 członków a mające w obrocie rocznym 2, 496, 096 złr. Kancelaryi adwokatów kraj. jest 10. Służba zdrowia składa się z 10 stale osiadłych lekarzy, 7 akuszerek, 2 aptek. Jest w mieście szpital powszechny, założony w r. 1832, mający zakład. majątku 18, 058 złr. i szpital izraelicki. Celom humanitarnym służą bursa dla uczniów gimnazyal. założona ze składek w r. 1872, posiada dom murowany, zostaje pod nadzorem dyrektora gimnazyum; dom kalek ufundowany przez Mikołaja Spytka Ligięzę, sstę sandom. , wr. 1613 dla 20 ubogich, który ma 19, 252 złr. majątku; ochronka dla sierot założona 1872 r. z kapit. 5264 złr. ; fundusz obwodu rzeszowskiego dla inwalidów, założony 1852 r. , z kapitałem 2850 złr. Z ważniejszych fabryk są; 2 browary, fabryka machin rolniczych, młyny parowe i garbarnia, na większą skalę założona. Z rękodzieł głośne było pieczętarstwo i złotnictwo, które jednak dla lichego kruszcu wyrobiły złą opinią rzeszowskiemu złotu. Dostarczają i teraz pierścionków i ozdób dla ludu. Położenie Rz. , w równej prawie odległości od Lwowa i Krakowa, sprawia, że istnieje tu dość ożywiony handel i znaczna ilość sklepów korzennych i bławatnych, targi odbywają się we wtorki i piątki a jarmarki 19 marca, na św. Trójcę, 23 kwietnia, 17 lipca, 21 września i 21 grudnia. Artykułami są zboże, bydło, nierogacizna i konie, wreszcie sukna i wyroby ceramiczne. Par. rzym. kat. dyec. przemyska obejmuje Pobitnę, Rudki, Ruską Wieś, Staroniwę, Wołkowyją, Załęże i Zwieńczycę. Prócz wymienionych koso. są kaplice w zakładzie karnym i św. Trójcy na cmentarzu. Starowolski, Siarczyński, Baliński i August. Bielowski nie rozstrzygnęli pytania, czy Rz. , zaliczany za czasów Rzplitej do ziemi przemyskiej, istniał już za książąt ruskich, czy też został założony za Kazimierza W. Ludność bliższej a nawet i dalszej okolicy jest czysto polską. Dokument Kazimierza W. z 19 stycznia 1354 r. zdaje się wskazywać na dawniejszy byt miasta, za książąt ruskich, ale mowa tu nie o samem mieście, ale i okolicy. Prawdopodobnem jest twierdzenie Starowolskiego, że w puszczy pogranicznej między Polską a Rusią osadzono Niemców. Totum hunc tractum incolunt Germani capti in hello a Cazimiro Magno Polonie Rege et e Saxonia cum liberis et uxoribus in hanc aram deducti, powiada Cellarius Descriptio. Na tej podstawie możnaby początek miasta odnieść do 1345 r. , w którym przypada wyprawa Kazimierza przeciw Mikołajowi, ks. opawskiemu, i oblężenie Saaru. Eryk, bisk. przemyski, w dokum. z 10 stycznia 1390 r. A. G. Z. III, dok, 20, str. 20 nazywa miasto Rischow, co Siarczyński Rkp. bibl. Ossol, Nr. 1826 r. objaśnia Reichhoff, bogaty dworzec, lub Reichshoff. Jednak w dok. z r. 1354 mamy oppidum Rzeschowiense a 1375 r. Rzeszov. Najstarszym zatem znanym dokum. jest przywilej Kazimierza W. z 19 stycznia 1354 r. Kod. dypl. Muczk. R. , 1847 r. , I, 209, którym nadaje Janowi Pakosławowi de Stozyscz Rzeszow z okręgiem, wynoszącym około trzydziestu mil, wynagradzając go za usługi, głównie za poselstwo do Tatarów. Ustęp Secundum quod antiquitus per Serenissimop duces Russie extitit limitatum, quibus diuina prouidencia legittimus successor extitimus odnosi się do okolicy miasta, podobnie jak dalszy incipiendo a gadibus terre Sandomiricnsis videlicet a villa Dambrowa miasto, que ad Terram Sandomiriensem noscitur adiacere et ex alia parte protendentibus graniciis neque ad villam Lanzaysko Leżajsk limitibus terre Jaroslavionsis confinante sic, item a dextris versus Russiam descedendo usque ad limites Castri Czudecz, suis finibus circumferentialiter distinguuntur. Obdarowany otrzymał cło theloneum ab antiquo institutum, prawo karania zbrodni, budowania zamków i zakładania wsi i osad ut sepedictum opidum cum villis et libertatibus celerius possint reataurari et locari. Miasto istniało już przed r. 1354, ale było zniszczone, a ponieważ je król uwalnia od sądów starościńskich i kasztelańskich, więc musiało być założone na prawie polskiem lub ruskiem. Paprocki, Okolski i Niesiecki wymieniają trzy rodziny Rzeszowskich herbu Półkozic, Dębno i Doliwa. W wydanych dotąd Aktach grodz. i ziem. mamy do dziejów Rz. i rodziny Rzeszowskich z XIV w. pięć dokumentów z lat. 1365 r. V, dok. 5, z 1374 r. V, dok. 9, z 1390 r. VIII, dok. 62, z 1396 r. III, dok. 62, z 1399 r. III, dok. 142. Dowiadujemy się z nich, że w r. 1396 było w Rz. probostwo rzym. kat. , że 1365 r. był dziedzicem Jan Johno Pakosław, którego synowie Jan zwany Feliksem i Jan, proboszcz kościoła św. Michała na zamku krak. , dali w 1374 r. sołtystwo w Brniku Pełce z Olchowy, w celu założenia wsi na prawie magdeburskim. Do XV w. mamy 29 dokum. i zapisków. Ostatni tom, obejmujący akta ziemskie przeworskie i grodzkie przemyskie, zawiera wiele szczegółów do historyi rodziny Rzeszowskich, mianowicie układy o posagi, sprawy i działy majątkowe. Miastem dzielono się na dwie lub trzy części; zamku nie było. Rodzina Rzeszowskich wydała arcyb. lwowskiego, który wstąpiwszy na stolicę halicką w r. 1411 przeniósł ją 1414 do Lwowa i dawał ślub Władysławowi Jagielle z Elżbietą Pilecką; zakończył żywot w Rzeszowie 1436 i pochowany został na Łysej Górze u św. Krzyża pod Sandomierzem Żywot, ob. Scrobissevius Vitae archiep. leop. Biel. fol. 354, Cromer Cron, lib XXI. Po nim dzielili się majątkiem i miastem trzej Janowie, wnukowie i Małgorzata, żona Mościca z Wielkiego Koźmina, 9 listop. 1444 AGZ. , XIII, 148. Pisali się oni ze Staromieścia. W 1446 r. trzej Janowie sprzedali Staromieście Janowi Jakszan de Zelasnya ibid, XIII, 220. Prócz nich są jeszcze Katarzyna, żona Villami de Maticze, także wnuczka arcyb. lwow. , Jan może późniejszy biskup krak. i Stachna, żona Pawła z Hulina. Jan zamienił Rz. z Janem Jakszanem na Nagawczynę. Syn tego Jana, zwanego też Stogniewem, był jednak dziedzicem jakiejś części Rz. 1463 XIII, 399 i z Phenną miał Janusza czyli Jaksana de Rzessov, Jana, Stanisława, Stogniewa, Zofią i Małgorzatę, którzy układają się o majątek 1464 r. ibid, XIII, 432. O Janie bisk. krak. 1471 1488 wiemy to, że za młodu parał się wojaczką, brał udział w bitwie pod Warną a następnie jeździł do Węgier w celu odszukania Władysława Warneńczyka Starowolski, Vitae ep. crac. Długosz, ks. XIII. Według Paprockiego i Okolskiego rodzina ta h. Doliwa wymarła na Adamie 1583, inna gałęź h. Dębno, według Niesieckiego, na Janie jezuicie 1680, Krzysztofie i Ignacym, zmarłym w Toruniu. Miasto przeszło na własność Ligięzów z Bobrka po śmierci Adama Rzeszowskiego 1583, dobra zaś do różnych domów dostały się wianem lub kupnem. Zapiski aktów grodzkich nie wyjaśniają dziejów miasta. Jedynie zapisek z r. 1439 t. XI, nr. 363 stwierdza, że byli w niem burmistrze i z 1460 r. III, 225, ze odbywały się jarmarki, ponieważ Kazimierz Jagiellończyk zakazał jadącym na nie kupcom kołomyjskim omijać składu lwowskiego. Z XV w. od 1430 r. mamy polecenia wydane rzeźnikom krakowskim, aby bydło z Rusi pędzili traktem na Ropczyce i Rzeszów Kod. dypl. Krakowa, str. 189, 214, 220, 284 i 360. W 1468 r. powiększyła uposażenie parafii Małgorzata, żona Mościca z Wielkiego Koźmina i Jan Jaksan z Zalaśny. W XVI w. spotykamy wiadomość o pożarach i spustoszeniach miasta. Rozpoczął je w 1498 napad Wołochów, poczem 1502 zniszczyli Tatarzy. Król Aleksander uwolnił 1504 r. miasto na 6 lat od podatków ale zapewne to nie wystarczało, bo 1532 obniżył Zygmunt I podatek po wieczne czasy z 30 na 20 grzywien. Znowu spłonęło miasto i straciło dawne przywileje, które 1538 Zygmunt I potwierdził, mianowicie na pobor myta i targowego. Miasto dziedziczył Jan Rzeszowski, wsi zaś Staroniwę, Ruską Wieś, Świnczę i Pobitnę Jan Jaksa z Zeleśny, piszący się też Zelezińskim, syn Hieronima, który te dobra w 1539 r. za pozwoleniem króla sprzedał Janowi Tarnowskiemu, kaszt. krak. W 1569 r. pobudował Mikołaj Rzeszowski mosty na Wisłoku i Przybyszce i groble chroniące miasto od wylewów, a ponieważ tędy prowadził główny gościniec z Węgier, przeto Zygmunt August pozwolił mu pobierać myto. W 1576 pogorzało znowu miasto Adama Rzeszowskiego, i z tego powodu uwolnił je Batory na 4 lata od podatków a 1578 odnowił jarmarki na św. Wojciech, Feliks i św. Barbarę a zarazem ustanowit cła, z których połowę miał wybierać dziedzic dla siebie a połowę dla króla. W 1583 umarł ostatni Rzeszowski na Rzeszowie a Rzeszów 1587 zebrała się w mieście szlachta, nie mogąca zdecydować się na żadnego z dwóch elektów i uchwaliła na wniosek arcyb. Solikowskiego że qui prior tempore potior jure a następnie zdecydowała się na stronę Zygmunta III po bitwie pod Byczyną. Za Mikołaja Spytka z Bobrka Ligięzy, kaszt. sandom. , zaczęło się miasto podnosić. W 1608 powiększył on istniejący już od XV w. szpital dla ubogich, ale w r. 1621 straszny pożar zniszczył miasto, w pożarze fary zaginął akt erekcyjny. Odbudował kościół Jan Bartłomiej Rodakowski, prob. rzeszowski, kan. wiślicki, z pomocą dziedzica, ssty bieckiego. Następny prob. Łukasz Doctorius, kan. krak. , prepozyt oświecimski, zaprowadził 7 mansyonarzy a bisk. przem. Piotr Gembicki utworzył prepozyturę. W tem czasie powstały prebendy św. Rocha i św. Wojciecha i altarysta M. B. Częstochowskiej. Rok przedtem zaczął Mikołaj Ligięza obwarowywać miasto i budować zamek i wyrobił u sejmu dla miasta skład ryb i win. Warownia miała trzy bramy dębową, murowaną i zamkową. Cechy pilnowały sześciu baszt i dostarczały hakownic; każdy mieszczanin winien mieć rusznicę, każdy cech trzy kamienie prochu, trzy kopy kul armatnich, hubkę i knoty. W 1624 założył tu Mikołaj Ligięza klasztor bernardynów, w którym znajduje się drewniana statua M. B. , ukoronowana 8 września 1763 jako cudowna przez Wacława Sierakowskiego, arcyb. lwowskiego. Ale rok 1655 i 1657 zapisał się smutno w historyi Rzeszowa. Miasto i zamek zostały zniszczone i zrabowane przez Szwedów a potem przez Rakoczego, pod 1662 r. zaś opowiada Siarczyński o nowem spustoszeniu, może przez wojska skonfederowane. W tym czasie 1660 przeszedł R. z ręką Konstancyi, córki Mikołaja Ligięzy, w posiadanie Jerzego Lubomirskiego. Druga córka Prudencya, księżna Zasławska, zbudowała klasztor i kościół dla zakonnic św. Franciszka. Po jej śmierci Jerzy Sebastyan Lubomirski, marszałek w, kor. , dał ten klasztor pijarom 1658 r. , którzy tu założyli kolegium i szkoły. Później zbudował Hieronim August Lubomirski 1706 klasztor reformatów, zniesiony w 1783 r. Jerzy Lubomirski utworzył szpital dla żołnierzy i przebudował okazale zamek, w którym znajdowała się piękna kaplica. Sejm 1677 r. , uwzględniając zniszczenie przez pożar i napady nieprzyjacielskie w czasie wojny tureckiej, ustanowił nowy czteroniedzielny jarmark na św. Jana Chrzciciela, z prawami jarmarków jarosławskich. Dnia 20 kwietnia 1706 r. umarł na zamku Hieronim Lubomirski, kaszt. krak. , hetm. w. kor. ; 1740 utworzył Jerzy Ign. Lubomirski, chorąży w, kor. , gen. wojsk saskich, probostwo zamkowe za zgodą Walentego Czapskiego, bisk. przemyskiego, a 19 lipca 1753 zakończył tu życie. Ostatnim z Lubomirskich, który tu mieszkał i zmarł, był Bogusław, cześnik kor. , gen. wojsk kor. 1761. Za konfederacyi barskiej stoczono pod Rz. utarczkę 13 sierpnia 1769 r. Ob. Pobitna. Schultes, opisujący pierwszą podróż po nowo zajętym kraju, nazywa Rz. Małemi Brodami i podnosi obrotność rzeszowskich jubilerów, żydów, którzy prowadzili handel z Wiedniem, Stockholmern, Kopenhagą, Berlinem i Petersburgiem a w Petersburgu i Kopenhadze byli nawet król. pieczętarzami. Bredelski Eine Reise, 1803 nazywa Rz. Galicyjską Jerozolimą i skarży się, że jest brudny. Rząd austr. usamowolnił miasto i zbudował na Wisłoku 1813 r. piękny most kamienny, gdy stary drewniany zabrała woda. Na rynku była dawniej studnia na 4 slupach z napisem, wymyślonym przez kreiskapitana Riedheima Senatus populusque reszoviensis. Od 1772 było Rz, siedzibą urzędu administracyjnego starostwa. Powiat rzeszowski zajmuje przestrz. 13, 2962 miryam. , składa się z 1l7 gmin, 197 miejscowości i 106 obszarów większej posiadłości. W 1880 r. było 21, 906 dm. mieszkalnych i 133, 409 mk. 65, 249 męż. , 68, 160 kob. ; pod względem wyznania 118, 218 rz. kat. , 1857 gr. kat. , 89 prot. i 13, 245 izrael. ; pod względem narodowości 131, 560 Polaków, 540 Rusinów, 1125 Niemców i 38 innych. Na 1 klm. kwadr. wypada 114 mk. W powiecie jest 1 mto i 7 miasteczek Głogów, Niebylec, Strzyżów, Czudek, Błażowa, Jawornik Polski i Tyczyn; sąd delegowany miejski i trzy sądy powiatowe w Głogowie, Strzyżowie i Tyczynie. Obszar powiatu ma postać trójkąta równoramiennego, z podstawą na południe a wierzchołkiem na północ, wciskającym się w powiat kolbuszowski. Przestrzeń tę z płd. zach. ku płn. wschodowi przerzyna Wisłok, do którego spływają przez Strug i mniejsze dopływy wszystkie wody. Pólnocną część przecina kolej arc. Karola Ludwika, obecnie zaś prowadzą kolej doliną Wisłoka z Rzeszowa do Jasła; zresztą ułatwiają komunikacyą gościńce bite, rozchodzące się z Rz. na wszystkie strony. Z wyjątkiem małej części na półn. zajmuje pow. podgórza urodzajne, a okolica Rz. słynęła zawsze z nabiału, uprawy lnu i tkactwa. Cellarius powtarza za Starowolskim ed. Amstelod. , 1659, str. 327 Reszovia arce eleganti, monasteriis et nundinis omnis nobilitata lacticiniorum item et linteaminum affluentia celebris. Totum hunc tractum incolunt Germani a Casimiro Magno Polonie Rege capti et e Saxonia ad hanc oram deducti. Jakkolwiek teraz przemysł tkacki podupadł, to jednak jest jeszcze ważnym prze Rzeszów Rzeszupa Rzeszówka Rzeszówek mysłem domowym i znów się podnosi. Pod względem oświaty zajmuje ten powiat jedno z pierwszych miejsc; ma bowiem 1 gimnazyum, 1 semin. naucz. , 1 szkołę wydziałową żeńską, 1 szkołę 4klasową ludową męzką, 2 szkoły trzechklasowe, 4 szk. lud. dwukl. , 45 szkół lud. jednoklasowych i 7 szkół filialnych. Pod względem zużytkowania ziemi obszar powiatu rozpadał się w 1869 r. na 118, 647 mr. roli ornej, 16, 070 mr. łąk i ogr. , 14. 929 mr. pastw. i nieuż. , 191, 504 mr. lasu. Posiadłość większa zajmowała 70, 480 mr. , mniejsza 121, 027 mr. Posiadłość większa miała 30, 978 mr. roli, 4104 mr. łąk, 3283 mr. past. , 32, 115 mr. lasu; posiadłość zaś mniejsza 9743 mr. lasu, li, 646 mr. pastw. , 11, 969 mr. łąk, 87, 669 mr. roli. Gospodarstwo na obszarach większej posiadłości przeważnie płodozmienne i połączone z hodowlą znacznej ilości bydła rogatego, które w zimie karmią wywarami; na obszarach mniejszej pos. uprawa roli także na płodozmianie oparta. Lud pracowity i roztropny. Stykają się tu rody Głuchoniemców osadnicy sprowadzeni w XIV w. z Saksonii i Holandyi, Mazurów, którzy w późniejszych czasach w końcu XV i XVI w. zaludnili puszczę sandomierską, Chrobatów i Rusinów, a wreszcie znajduje się kilkanaście osad niemieckich szwabskich, założonych w początku XIX w. Ludnośó ta mówi prawie wszędzie dobrym językiem polskim, z małemi odcieniami w gwarze i nosi strój składający się z sukmany białej, wysokich butów, spodni w buty wpuszczonych, różni się zaś ubiorem głowy, mianowicie czapkami, które w różnych stronach są tak odmienne, źe po nich lud poznaje przybysza, czy jest z pod samego Rzeszowa, od Głogowa czy Strzyżowa. Więcej różnicy dopatrzeć się można w stroju kobiet. Powiat skarbowy rzeszowski obejmuje powiaty polityczne Łańcut, Rzeszów, Ropczyce, Kolbuszową, Nisko, Tarnobrzeg i tylko z tego obszaru posiadamy daty statystyczne odnoszące się do browarów, gorzelni i cukrowni w Sędziszowie. Było tam mianowicie w ruchu w styczniu 1888 r. 58 gorzelni, w których wyrobiono 313, 920, 5 stopni opodatkowanych alkoholu przeważnie z kartofli, browarów 24, w których wywarzono 4732 hektolitrów piwa i 1 cukrownia, która w r. 1888 zgłosiła do opodatkowania 61, 865, 10 cetn. metr. buraków. Źródła Starowolski Descriptio Poloniae p. 32, Cellarius 327, Baliński Staroż. Polska, II, 665, Siarczyński Słown. rps. bibl. Ossol. , nr. 1826, Bredetzky, Haquet, Schulles, Aug. Bielowski Album na korzyść pogorzelców Lwów, 1844, str. 3 20. Florę okolicy Rz. przedstawił Andrzej Panek w r. 1855 Sprawozd. gimnazyum, a historyą gimnazyum podał w Sprawozd. dyr. gimn. z r. 1886 prof. F. Świstun. Bielowski wspomina, że materyały do monografii historycznej gromadził Karol Lange i miał ją wydać. Pod względem fizycz nym opisał obszar powiatu Hołowkiewicz Przewodnik nauk. i literacki, Lwów 1879, zeszyt 6 i nast. . Mac. Rzeszówek al. Rzeszów, w XVI w. Rzeschow, wś i fol. nad rz. Nidą, pow. jędrzejow ski, gm. Węgleszyn, par. Konieczno, odl. 18 w. od Jędrzejowa. Posiada pokłady torfu i kamienia. W 1827 r. było 15 dm. , 173 mk. W 1879 r. fol. Rz. rozl. mr. 568 gr. or. i ogr. mr. 344, łąk mr. 106, pastw. mr. 13, wody mr. 2, lasu mr. 85, zarośli mr. 4, nieuż. mr. 13; bud. mur. 1, z drzewa 13; płodozmian 7 i 12polowy; las nieurządzony. Wś Rz. os. 30, z gr. mr. 321. Na początku XVI w. Rz. nale ży do par. Konieczno lecz dziesięcina z łanów km. i dziedzica, wartości do 2 1 2 grzyw. , szła dla dziekana kurzelowskiego, karczmarz nie dawał wcale Łaski, L. B. , I, 548, 72. W 1508 r. wś Rz. i Swojsławice, własność Mi kołaja Rzeszowskiego, płaciły pob. gr. 24. Część Rz. należąca do Andrzeja Rzeszowskie go płaciła pob. 1 grzyw. 37 gr. W r. 1570 Rz. , własność Adama Rzeszowskiego, miał 3 łany km. , 3 zagr. , karczmę. 2 sadzawki, młyn, lasy, zagajniki, dwór, folwark, łąki. Całość oceniona na sumę 125 grzyw. Pawiński, Małop. , 486, 489, 578. Br. Ch. Rzeszówka, potok, wypływa w obr. Świerzowej, pow. krośnieński, z Magóry, napłd. stoku góry Świerzowej 803 mt. ; płynie lasem i łąkami Świerzowej na płd. wschód, a na obszarze Świątkowej Wielkiej wpada do Wisłoki od lew. brzegu. Płynie równolegle do Świerzówki, lew. dopł. Wisłoki. Od wsch. wznosi się lesista góra Kolanin 707 mt. . Rzeszupa, rzka, ob. Szeszupa. Rzeszutki, ob. Rzeszotki. Rzeszyn, mylnie Rzeczyn, wś i okr. wiejski, pow. inowrocławski Strzelno, o 14 klm. na płd. od Kruszwicy, na zach. brzegu Gopła; par. Kościeszki, poczta w Włostowie Lostau, st. dr. żel. w Janikowie Amsee o 27 klm. i nieco dalej w Inowrocławiu i Mogilnie. Wieś liczy 227 mk. w 23 dm. W skład okr. wchodzi wyspa Potrzymiechy 10 mk. ; cały okrąg ma 25 dm. , 237 mk. 224 katol. , 13 prot. i 323 ha 261 roli, 40 łąk, 1 lasu. W r. 1489 należał Rz. do Jakuba Ruszkowskiego, a około 1560 r. do Konarskich Borucki, Ziem. kuj. , 162, czyta Żyżyno; było tam 6 łanów osiadł. , i pusty, 4 zagr. E. Cal. Rzeszynek, mylnie Rzeczynek, majętność, pow. inowrocławski Strzelnej, o 12 1 2 klm. na płd. od Kruszwicy, na zach. brzegu Gopła; par. Kościeszki, poczta w Włostowie Lostau, st. dr. żel. w Janikowie o 26 klm. ; z fol. Lub Rzeszówek Rzeszyn Rzeszynek Rzeszutki Rzewnie stówek 4 dm. , 72 mk. ma 16 dm. , 240 mk. 225 kat. , 15 prot. i 984 ha 565 roli, 88 łąk, 14 lasu; czysty doch. z ha roli 15, 67 mrk; chów bydła fryzyjskiego; właścicielem jest Ferdynand Amrogowicz. Rz miał dziedziców wspólnych z Rzeszynem. Wykopaliska z pod Rz. znajdują się w zbiorach pozn. Tow. Przyj. Nauk. W nowszych czasach dr. W. Łebiński odkopał tu grób kamienny, w którym znalazł przy szkielecie 2 siekierki kamienne, ząb odyńca opiłowany, ogromną perłę bursztyno wą i różne popielnice. Zbadał także dwa na sypy ziemne, rodzaj grodziszcza, znajdujące się na kępie lesistej między Rz. i Lubstówkiem ob. Zapiski arch. pozn. . E. Cal. Rzeszyszki, Rjesziszki, zaśc. włośc, pow. święciański, w 2 okr. pol. , gm. , okr. wiejski i dobra skarbowe Daugieliszki, o 4 w. od gmi ny, 8 dusz rewiz. Rzetnia, rzeczka, lewy dopływ Niesobu, który pod Wieruszowem wpada do Prosny. Powstaje w pow. ostrzeszowskim ze spływu trzech strug pod Parzynowem, o 7 1 2 klm. na płd. od Ostrzeszowa; płynie od północy ku południowi. Oblewa Rzetnią i Osiny, obraca młyn Korzeń pod Przybyszewem i zasilona dopływami uchodzi poniżej Osin, w pobliżu Kępna. Bługość biegu wynosi około 10 klm. Rzetnia, 1233 r. Sitna, 1518 r. Rzektha, 1552 r. Rzethnya, wś i fol. , pow. ostrzeszowski Kępno, o 8 1 2 klmna płd. od Ostrzeszowa i tyleż na płn. zach. od Kępna, u źródeł Rzetni; par. Parzynów, szkoła w miejscu, poczta w Mielęcinie, st. dr. źel. wprost Domanina o 4 1 2 klm. W r. 1233 Zbrożek, syn Dzieżykraja. nadał Rz. klasztorowi lubiąskiemu Kod. Wielkop. , n. 151 i Cod. Dipl. Sil, VII, n. 413. W r. 1518 były tu 3, a w r. 1553 r. 4 łany osiadłe. Kopano tu niegdyś rudę żela zną. Wieś z os. Korzeń 4 dm. , 35 mk. ma 55 dm. , 397 mk. 308 kat. , 84 prot. , 5 żyd. i 476 ha 378 roli, 36 łąk, 36 lasu. Folw. z drugą częścią os. Korzeń 3 dm. , 38 mk. , tworzy okr. dom. , mający 11 dm. , 136 mk. 119 kat. , 17 prot. i 461 ha 288 roli, 86 łąk, 57 lasu; właścicielem jest Bolesław Wężyk, dziedzic Rojowa. E, Cal Rzetnik, potok, bierze początek w obr. No szowic, pow. cieszyński, tuż nad granicą Ligoty Dolnej UnterEllgoth. Płynie przez pola noszowickie, przez Kocurowice, wreszcie w Szebiszowicach wpada do Holczyny od lew. brzegu. Długośó biegu 7 1 2 klm. Źródło leży 358, ujście 278 mt npm. Br. G. Rzewa, rzeczka, ob. Utrata. Rzewin 1. wś i fol. nad rzką Raciążnicą, pow. płoński, gm. Dziektarzewo, par. Baboszewo, odl. 12 w. od Płońska; ma 47 dm. , 478 mk. , urząd gminny, wiatrak, karczma. W 1827 r. było 30 dm. , 245 mk. W 1874 r. fol Rz. rozl mr. 1345; gr. or. i ogr. mr, 507, łąk mr. 123, pastw. mr. 153, lasu mr. 424, zarośli mr. 90, nieuż. mr. 42; bud. mur. 4, z drzewa 11; płodozmian 8polowy; las nieurządzony. W skład dóbr wchodziły poprzednio wś Rz. os. 75, z gr. mr. 529; wś Kiełki os. 30, z gr. mr. 61; wś Lachowiec os. 14, z gr. mr. 246. 2. Rz. , przyl. fol. Magnuszewo, w pow. ma kowskim. Br. Ch. Rzewnie, wś i fol. , pow. makowski, gm Sielc, par. Rożań, odl 15 w. od Makowa. W 1827 r. było 16 dm. , 131 mk. W 1878 r. fol Rz. rozl mr. 842 gr. or. i ogr. mr. 267, łąk mr. 69, pastw. mr. 108, lasu mr. 377, nieuż. mr. 21; bud. mur, 2, z drzewa 8; las nieurzą dzony. W skład dóbr poprzednio wchodziły wś Rz. os. 29, 25 gr, mr. 147; wś Mrozy os. 11, z gr. mr. 38; wś Boruty os. 2, z gr. mr. 56; wś Słowiki os. 9, z gr. mr. 194; wś Grabniak os. 2, z gr. mr. 43. Br. Ch. Rzewoń, ob. Rebin. Rzewucha, ob. Pohrebyszcze VIII, 528. Rzewuski 1. Stare, wś i fol. , pow. kon stantynowski, gm. Przesmyki, par. Sarnaki, odl 40 w. od Janowa, ma 26 dm. , 184 mk. W 1827 r. było 18 dm. , 95 mk. , par. Przesmyki. W 1886 r. fol. Rz. Staro lit. A. rozl mr. 188 gr. or. i ogr. mr. 121, łąk mr. 11, la su mr. 53, nieuż. mr. 3; bud. z drzewa 6. Do drobnej szlachty należy 24 os. i 155 mr. 2. Rz. Zawady, wś, pow. konstantynowski, gm. Przesmyki, par. Sarnaki, ma 29 dm. , 187 mk. W 1827 r. było 28 dm. , 162 mk. , par. Prze smyki. W 1869 r. fol. Rz. Zawady, Wolka Kozołubska al. Wólka Okrąglik rozl mr. 289 gr. or. i ogr. mr. 222, łąk mr. 6, lasu mr. 50, zarośli i nieuż. m. 11. Wś Rz. Zawady os. 14, z gr. mr. 169. Wsi te są starem gniazdem rodziny Rzewuskich. Br. Ch. Rzewuszki, wś, pow. konstantynowski, gm. Chlebczyn, par. r. 1. Sarnaki, r. g. Chłopkow, ma 19 dm. , 218 mk. , 562 mr. W 1827 r. było 18 dm. , 131 mk. Wchodziła w skład dóbr Klimczyce. Rzewuszyce, w 1573 r. Rzenschicze wś włośc. , pow. włoszczowski, gm. i par. Kluczewsko, ma 27 os. , 314 mr. W 1827 r. 15 dm. , 118 mk. Wchodziła w skład dóbr Komorniki. Pawiń. Małop. 275. Rzezawa 1. w XIV w. Zyrzawa, w XV Rzezawa, u Długosza Zyrawa, wś, pow. bocheński, w równinie, 212 mt. npm. , nad dopływem pot. Brzeźnicy prawy dopł. Raby. Płd. granicę wsi przecina tor kolei Karola Ludwika, między st. Słotwina i Bochnia 6, 5 klm. . Wieś ciągnie się ulicą wzdłuż drogi z Krzeszowa do Grąd; w środku stoi murowany obszerny kościół z czworoboczną wieżą, wzniesiony w r. 1844 w miejsce dawnego drewnianego, który w 1687 zbudowano z po Rzeszyszki Rzetnia Rzetnik Rzewa Rzewin Rzewoń Rzewucha Rzewuski Rzewuszki Rzewuszyce Rzezawa Rzeszyszki Rzeźniki Rzezewo Rzezewo lecenia Augusta II, gdyż pierwotny kościół zgorzał. Wieś ma obecnie 240 dm. i 898 mk. , 891 rz. kat. i 7 izrael. Ludność pochodzenia mazurskiego. Obszar więk. pos. dr. K. Bondy wynosi 67 mr. roli, 4 mr. łąk i 2 mr. pastw. ; mn. pos. ma 1024 mr. roli, 241 mr. łąk i 112 mr. pastw. Gleba lasowa, podmokła. Wieś została założoną w r. 1350 w puszczy niepołomskiej, która wówczas łączyła się jesz cze z lasami, ciągnącemi się po obu brzegach Uszwicy aż po Dunajec. Kazimierz W. oświad cza w dypl. z 1350 r. Kod. Małop. , I, 274, iż kazał zbudować sołtysowi Maciejowi kościół w wólce Borku ale po naradzie przeniósł to prawo na wólkę libeitas Zyrzawa quae libertas Zyrzawa cum libertatibus Jodłowska Jodłówka et Borek in magna sylva et paludibus ad nostrum regium mandatum sunt locate. Król przekazał proboszczowi 3 łany w Rz. i dziesięciny z Krzeczowa, Ostrowa i Wrzępi, dwie karczmy na wsi. Łan wolny w Borku po upływie 20 lat wolności a następnie po 6 skojców na św. Marcin; dziesięciny z łanu tu dzież meszne po miarce pszenicy i owsa pro boszczowi a wikarym po groszu. Na wino ko ścielne przeznaczył król grosz od każdego składającego przysięgę. Kmiecie osiedli na księżych gruntach powinni za zbrodnie odpo wiadać przed księdzem. W dypl. z 11 listop. 1402 Cod. tinec. , 192 nazwa podana tak sa mo, ale Długosz L. B, , II, 176 i I, 117 pisze Zyrawa. Za jego czasów było 26 łan. km. , którzy dawali dziesięciny prebendzie zyrawskiej przy katedrze krak. , wartości 15 grzyw. Pleban miał 4 karczmy, dwie z rolą. Pleban miał grunta na własny użytek i tytułem me sznego pobierał od kmieci po 3 grosze. Folw. i dworu królewskiego nie było. Podobne stosunki trwały i w XVI w, Pawiński, Małop. . Wś następnie wchodziła w skład stswa krzeczkowskiego. Par. dek. bocheńaki obejmuje Borek, Jodłówkę, Krzeczów, Ostrow Kame ralny i Szlachecki; ogółem 4215 rz. kat. , 28 ewang. i 132 izrael. 2. Rz. , Żeżawa, wś, pow. zaleszczycki, o 6 klm. na płn. zach. od Zalesz czyk, sądu pow. , par. rzym. kat. , urz. pocz. i tel. Granice wsch. Dźwiniacz i Pieczarna, płd. Dniestr, zach. Dniestr a za nim Horodni ca, płn. Torskie. Obszar dwor. 970, włośc. 913 mr. W 1870 r. 763 mk. ; w 1888 r. w gm. 776, na obszarze dwor. 74; rz. kat. 65. Gr. kat. par. w miejscu, dyec. Stanisławów, dek. zaleszczycki. Cerkiew p. w. św. Parascewy, drewniana, poświęcona 1784 r. , metryki od r. 1784. Do cerkwi należy 776, do filii Pieczar na 498, razem 1274 gr. kat. , szkoła fil. sy stemizowana, kasa poźyczk. gm. z kapit. 486 złr. Właśc. pos. dwor. spadkobiercy Łuka siewicza. Mac. B. R. Rzezewo, Rzeżewo, w XVI w. Rzisewo, wś. fol. i koi, pow. włocławski, gm. i par. Kłóbka, o 24 w. od Włocławka a 8 w. od Kowala. Wś ma 17 dm. , 169 mk. 99 ewang. . Ziemi 1548 mr. gliniastej, trochę piasków, lasu 170 mr. Budynki wszystkie murowane. Właści ciel folw. hr. Jerzy Luettichau. Zarząd dóbr niemiecki 1881 r. . Gospodarstwo folwarczne postępowe. Cegielnia parowa, młyn parowy. Ogólny obszar dóbr 2014 mr. W pobliżu leży kol. Rz. , mająca 19 dm. , 216 mk. , 92 mr. We dług reg. pob. pow. kowalskiego z r. 1557 Rz. , w par. Klobia Major, miała 20 łan. , 4 zagr. , 4 kom. Częśó tej wsi zapewne należała do par. Choceń. W 1557 r. było dożywotnią własnością Mikołaja Sokołowskiego Pawiń ski, Wielkp. , II, 9, 16. Br. Cl. Rzeźniki, grupa domów w Jasienicy Polskiej, pow. Kamionka Strumiłowa. Rzeźniki, dok. Resczniki, wś na pol. prus. Mazurach, pow. jańsborski, nad jez. Orzyskiem, 3 klm. na płn. od Orzyszu st. pocz. i tel. , 5 dm. , 23 mk. , 291 ha. Ks. Olbracht odnawia r. 1552 Janowi i Stańkowi Rzeźnikom, braciom, przywilej na młyn rzeźnicki z 2 włókami roli. Rzeżącin, Rzerzęcin, 1710 r. , niem. Resenschin, wś, pow. starogardzki, st. pocz. i kol. Morzeszczyn, par. katol. Nowacerkiew; 14 gburstw i 16 zagród, 757 ha 45 łąk, 693 roli orn. . Odl. od Starogardu 2 1 2 mili. W 1869 r. 461 mk, 440 kat. , 18 ew. , 1 żyd, 2 dysyd. ; 1885 r. 44 dm. , 88 dym. , 427 mk. , 412 kat. , 15 ew. Szkoła lklas. kat. liczyła 1887 r. 70 dz. Rz. leży niedaleko kolei wschodniej. Rz. należał dawniej do cystersów w Peplinie. R. 1316 wydał tę wś opat Gotfryd z Elbląga na tych warunkach co pobliską Nowacerkiew. Sołtys miał później 4 włóki. W 1324 r. nabył jakiś Konrad karczmę z ogrodem i prawem przedawania żywności bez napoju. Czynszu pobierał klasztor 1 grzyw. chełm. , pół kopy kurcząt i funt pieprzu. R. 1425 odnowiono przywilej. R. 1528 potwierdził opat Andrzej Stenort sołtysowi Jerzemu Weidau przywilej, pozwalając urządzić barcie na polach zarastających. R. 1566 były 2 sołtystwa. Posiadacz drugiego Grzegorz Hoffman stracił przywilej w ogniu, a opat Leonard Rembowski I odnowił go na 2 włóki, z czynszem po 3 marki 8 marek 44 fen. i sprawowaniem sołectwa co piąty rok. R. 1583 było tu 10 włościan coloni, którzy mesznego dawali od włóki pół kor. żyta ob. Wizyt. Rozdrażewskiego, str. 58. R. 1651 nabył gospodę kramną Hakbuda al. Hackbude Marcin Spielmann na lat 20 za 10 zł. pol. i 2 kapłony rocznie, do roboty miał stawać 2 dni we żniwa. W sam Nowy Rok 1656 r. stanęli tu Szwedzi i łatwo rozbili garstkę szlachty pomorskiej, pod dowództwem ssty Kiszewskiego ob. Opactwo peplińskie p. kś. Kujota, str. 481. R. 1664 Rzeżącin Rzeżyca przeznaczył opat Ciecholewski wś całą na upiększenie kościoła klasztornego. R. 1688 wydał przeor Freywaldt i rządca wioski oj ciec Lube, włókę grzegorzewską Tomaszowi Szadzie spadkowem prawem bez szarwarku za 20 zł. pruskich rocznie. W 1701 r. Adam Kamrowski, syn Jana karczmarza, który zo stawił 140 zł. długu, przejął po ojcu karczmę z włóką roli i długiem. Piwo i gorzałkę miał pobierać z dworu borkowskiego. Klasztor do dał mu jeszcze włókę gapowską. R. 1710 da wała wś od 45 włók 22 1 2 korcy żyta ob. Wizyt. Szaniawskiego, str. 223. R. 1715 dał konwent gospodę kramną Katarzynie, wnucz ce po Spielmanie i mężowi jej Pawłowi Wa sikowi, w arendę. Przedawać wolno im było śledzie, sól, świece, masło i inne rzeczy, wy jąwszy gorzałkę i piwo. Czynsz wynosił 3 zł. R. 1726 sprzedał opat Tomasz Czapski z kon wentem zniszczone sołtystwo tutejsze po Sta nisławie Niedzielskim Marcinowi Zychowi za 1700 zł. prusk. Następnie kupił Jan Krzyża nowski gospodę kramną zniszczoną po Wasi ku, dalszym spadkobiercy Spielmana, za 110 zł. i 2 zł. pruskie czynszu ob. Opactwo peplińskie kś Kujota, 325. Kś. Fr. Rzeżyca, łotew. Rejzeknieupie, rzeka w powiecie rzeźyckim, dopływ jeziora Łubańskiego. Wypływa z jez. Raźnieńskiego, płynie najprzód 2 mile w kierunku północnym, następnie zwraca się w kierunku północnozachodnim, przepływa przez mto pow. Rzeżycę, od niej swą nazwę biorące, i wkrótce potem od wsi Subinajty przyjmuje znowu kierunek północny, jaki aż do swego ujścia zachowuje. Długość biegu wynosi 82 w. , szerokość średnio 5 sążni; atoli w czasie wiosennego wezbrania wód miewa ona od 50 do 200, a w miejscach gdzie brzegi są niskie, nawet do 500 sąż. szerokości. Głębokość wynosi od 1 4 do 3 stóp, a w zagłębieniach do 14 stóp. Brody częste, zwłaszcza w górnym i średnim jej biegu. Pęd wody niezwykle bystry, dno piaszczysto kamieniste. Brzegi u wypływu z jeziora Raźnieńskiego na przestrzeni pierwszych dwóch mil wysokie, strome i suche, przerznięte tu i owdzie parowemi, na dnie których biją krynice. Następnie Rz. zrasza dość szeroką żyzną dolinę, w której ma brzegi urwiste i koryto kręte, a w ciągu ostatnich trzech mil dolnego biegu ma już stale brzegi niskie i bagniste. Najznaczniejszym dopływem od praw. brzegu jest Łyuża, uchodząca w pobliżu wsi Starego Rykowa łotew. Bołtyunie. Przed ujściem do Łubanu oddziela się od Rz. lewe jej ramie dosyó znaczne i wpada do Małty, równolegle z nią płynącej. Zbliżając się do Łubanu Rz. zwalnia stopniowo swój prąd, przy końcu płynie zupełnie spokojnie. Brzegi jej pokrywają same bagniska, zarośnięte trzciną. Z powodu czę stych brodów oraz koryta niezwykle kamie nistego, w górnym 1 średnim biegu nie jest ona spławną. Jedynie w dolnym biegu, na przestrzeni ostatnich dwóch mil, ułatwia spła wianie drzewa przez Łuban i wychodzącą z Łubanu Ewiksztę, a przez ostatnią do Dźwi ny. Rz. porusza 6 młynów; obecnie znajduje się na niej 5 mostów, G. Mant. Rzeżyca, urzęd. Reżyca, niem. Rositen, łotew. Rejzieknie, mto powiat. gub. witebskiej, pod 56 30 płn. szer. g. a 45 1 wsch. dłg. , o 324 dr. źel. w. od Witebska odl. , przy dr. źel. warszawskopetersburskiej, która posiada, tu piękny dworzec stacyjny w etylu włoskim, nad rzką Rzeżycą al. Rejzieknią. Miasto posiada obecnie 1884 r. 1397 dm. 148 mur. i 10, 580 mk. Podług wyznań 618 prawosł. , 810 katol, 73 protest. , 22 jednowier. , 1490 rozkolników, 7336 żyd. , 1 mahom. W 1837 r. było około 3000 mk. , w 1867 r. 771 dm. 14 mur. i 7306 mk. Katolicy mają tu obszerny kościół drewniany, założony w 1685 r. przez Fran. Bielińskiego, ststę malborskiego. Ze starego murowanego z 1285 r. śladów już wtedy nie zostało po zniszczeniu w 1557 r. ; potem, na jego miejscu, za Stefana Batorego, stanął drewniany kościołek, który trwał tylko lat kilkadziesiąt. Teraźniejszy, wzniesiony w 1685 r. p. w. Serca Jezusowego, w pierwszych latach istnienia ledwo się mógł utrzymać. W sprawozdaniu biskupa inflanckiego Krzysztofa Szembeka z 1715 r. podano, że Inflanty polskie posiadały sześć paraf. kościołów ze stałą fundacyą. Kościół rzeźycki miał fundacyą na jednego kapłana niemal wystarczającą, brakło tylko wikarych do obsługiwania obszernej, bo dwunastomilowej parafii, dla tego więc Szembek sprowadza do Rz. wikarego aż ze Szląska. Sprawozdanie o stanie dyecezyi inflanckiej za bisk. Puzyny w 1749 r. wylicza już 8 kościołów, z których każdy ma stałą fundacyą, a 11 niemających stałych funduszów. Według tej relacyi kośc. rzeżycki trzecie zajmował miejsce a obszerną parafią obsługuje już kilku wikaryuszów i proboszcz. W 1755 r. założono filialne kościoły w najodleglejszych punktach parafii, a mianowicie w Birżach i w Neuteranach al. Rogówce, które to kościoły obsługują wikaryusze rzeżyccy aż do końca zeszłego stulecia, gdy przy utworzeniu archidyecezyi mohilewskiej, odpowiednią otrzymują dotacyą i przy wzrastającej stale ludności wiejskiej na osobne parafie zamienione zostają. Obecnie one wchodzą w skład dekanatu zalucyńskiego decanatus translucensis. Rzężyca zaś pozostaje dotąd stolicą dekanatu rzeżyckoraznieńskie go decanatus Rositensis ad Rasnam, który obejmuje 11 po części bardzo rozległych pa Rze yca Rzeżyca rafii. Godne są uwagi rzeźby w trzech ołtarzach kościała, wykonane w wieku zeszłym w Dreznie kosztem Korffa, ststy rzeźyckiego. Wizerunek wielkiego ołtarza podaje dzieło Inflanty polskie str. 93. W sklepach spoczywają zwłoki kilku dostojników kościoła i prowincyi. Par. katol. ma 5000 wiernych. Rz. posiada też cerkiew prawosławną murowaną, zbudowaną w połowie przeszłego stulecia, z wzniesioną obok niej ostatniemi laty drewnianą zimową cerkwią, zbór protestancki, cerkiewkę jednowierców, oraz 18 bóżnic żydowskich. Najlepiej zabudowaną ulicą mta jest Wielka, na której się wznosi kościół katolicki, oraz Mikołajewska, przez którą przechodzi szosa petersbur. warszawska. Wszakże w ostatnich lat dziesiątkach wybrukowano i inne ulice miasta, które odtąd coraz się bardziej podnosi. Handel przeważnie zbożowy pozostaje w ręku żydów. Liczba kupców i rzemieślników pomnaża się ciągle. Dwa wielkie jarmarki 2 lipca i 8 czerwca ściągają tu tłumy włościan nie tylko z pow. rzężyckiego ale i z okolicznych. Fabryk dotąd bardzo mało, mianowicie 1 browar piwny, 1 fabryka zapałek, 1 cegielnia, 2 młyny wodne, 1 tartak. Szkoła 2klasowa, ludowa, przekształcona w r. 1878 z powiatowej. St. dr. warszaw. petersburskiej, na przestrzeni Dyneburg Psków, pomiędzy st. Antonopol o 19 w. a Iwanówka o 25 w. , odl. o 629 w. od Warszawy, 80 w. od Dyneburga, a 417 w. od Petersburga. W środku t. zw. Starego Miasta stoją dotąd ruiny zamczyska, wzniesionego w 1285 r. przez wójta krzyżackiego Wilhelma de Schauerburg. Zwaliska te stoją na ostrokręgowem, mocno przypłaszczonem wzgórzu nasypie, śród głęboko werzniętej doliny rz. Rzeżycy. Nasyp ten jest niższym od urwistych brzegów jej dawnego koryta. Stromo nad dzisiejszem łożyskiem rzeki, w kierunku północnym, widnieją resztki dawnych mieszkań zamkowych, wzniesionych na najwyższej części wzgórza. Widok ruin zamkowych podaje dzieło Inflanty str. 124 i Tyg. Illustr. Nr. 224 z 1880 r. . Prawie okrągły dziedziniec zamkowy około stu kroków średnicy ciągnie się ku północy i przedstawia niecułkowate wyżłobienie. W części tylko dochowany mur, otaczający zamek, dochodzi gdzie niegdzie do 9 stóp wysokości i w stronie północnej ciągnie się na samym brzegu pagórka, oczywiście na dawnych wałach, o 3 do 4 stóp nad powierzchnię wyniesionych. Wały te, jak się zdaje, są dawniejszego pochodzenia i podług uzasadnionych przypuszczeń Augusta Bielensteina sięgają ery pogańskiej ob. Baltische Monatsschrift, t. XXIX, str. 729. Prawdopodobnie więc rycerze inflanckokrzy żaccy usadowili się w Rz. na dogodnem dla nich pogańskiem horodyszczu. Brak opieki ze strony władz miejscowych a nade wszystko potrzeba budowlanego materyału, sprawiają, że resztki zamczyska coraz bardziej się rozpadają i w krótkim prawdopodobnie czasie ulegną zupełnej zatracie. W XVIII w. ruiny zamku rzężyckiego istniały jeszcze w całej świetności ob. J. K. Brotze, , Livl. Monumente, t. VIII, str. 144 w początku bieżącego stulecia nie wiele one szwankowały; lecz zdaje się, że najprzód budowa drogi szosowej petersburskowarszawskiej spowodowała stopniowo znikanie tego pomnika, a następnie kolej żelazna i rozrost miasta coraz bardziej go pochłaniać zaczęły. W Rz. ostatniemi czasy stanęło dużo domów nowych, widocznie z materyału zamczyska budowanych, zaś u podnóża wałów zamkowych wzniesiono browar piwny, znacznych rozmiarów, z tegoż kamienia. Od czasów założenia zamku w 1285 r. przebywal stale w Rz. wójt krzyżackich rycerzy zakonnych, niższy w dostojeństwie od dyneburskiego komtura, ale od 1399 r. rozciągający swą władzę i do zamku lucyńskiego ob. Lucyn, t. V, str. 462. Losy wójtowstwa rzężyckiego nie różniły się od kolei innych warownych miejsc dawnego inflanckozakonnego państwa. Walki z Łotyszami i Litwinami, wyprawy i odpieranie napadów, oto ich wątek. W 1559 r. zamek z okolicą, stanowiącą obecnie pow. rzeżycki, odstąpiony został Polsce przez inflanckich rycerzy, z początku jako zastaw, a w 1561 r. przy formowaniu wojew. inflanckiego do Rzpltej został przyłączonym i zaraz utworzono z ziem jego starostwo pograniczne. W 1567 r. opanował Rz. oddział wojsk pod wodzą Tomkina, lecz wkrótce wypartym został. W 1577 r. zajęli Rossyanie ponownie zamek, wtargnąwszy znienacka, i dopiero w r. 1582, na mocy zawartego z Batorym rozejmu, zwrócili go Polsce. Przy zawarciu traktatu w r. 1582 znajdowało się w zamku rzeżyckim 4 dział i 16 hakownic Metr. litew. . Posiadamy ciekawy dokument w lat kilkanaście po zawarciu wyżej wspomnianego traktatu pisany, pod nap. Ex Actis Revisionis sive lustrationum Thesauri Regni Palatinatus Livoniae Anni Millesimi Quingentesimi Nonagesimi Noni Extractum, et Anno Millesimo Sexcentesimo Nonagesimo Octavo, Die Nona Mensis Februarii Varsaviae extraditum. Tylko sam tytuł wypisanym jest w jęz. łacińskim, cały zaś zeszyt po polsku redagowany zajmuje 18 str. in fol. , a opatrzony jest królewską pieczęcią i podpisami królewskiego sekretarza oraz pisarza grodzkiego inflanckiego. Egzemplarz ten należy do familijnego archiwum rodziny Manteufflów Archiwum J. M. , dział II, Nr. 5, pod r. 1599. Najciekawszym ustępem w tym Rzeżyca dokumencie jest szczegółowy opis samego zamku wraz z przyległemi doń folwarkami, włościami, 58 jeziorami, puszczami, lasami, bobrowemi gonami tudzież oznaczeniem obszernych granic ziem do zamku należących, a także wyliczenie dóbr od zamku rzeżyckiego odeszłych. O granicach posiadłości zamkowych rękopism ten w następujący się wyraża sposób Od Lucinskiey granice do Oswieyskiey Rzeką Szarą zapewne dzisiejszą Saryanką starodawna granica, przez ktorą rzekę Szarę Oswieianie przechodzą y zaymuią na 3 mile gruntu Rzężyckiego; z Szarij zaś druga Rzeka Assenica obecnie Osunica do Dynemberskiey Granice, przez rozmaite znaki, potym od Dynemberskiey Granice aż do Kreycborskiey, od Kreycborskiey do Maryenhauskiey, od Maryenhauskiey do Lucinskiey; wszerz gruntu Rzężyckiego od granice Kreycberskiey mil 25 a po przeg od Granice Dyneborskiey do Granice Lucinskiey mil 9, w każdym okręgu Szlachta się includuie; Puszcze rozmaitey sztukami wielkiemi po kilka mil po różnych mieyscach dosyć, w którey zwierza dosyć przed tym rozmaitego bywało. Teraz iż Chłopi przychodzą y w Lesiecli osiadała bardzo rzadki. A ieśli się naydzie, to Chłopi sami wybiią a do Zamku nigdy nie ukażą. Ze str. 3 tegoż rękop. dowiadujemy się, że zamek rżeżycki dwa kościoły posiadał, z których jeden murowany, przed zamkiem, w r. 1577 był zburzony, aby w niczem nie szkodził zrujnowanemu wtedy zamkowi, istniało już w owym czasie porządne miasteczko pod zamkiem; mieszczanie zaś rzeżyccy od 1590 r. mieli naznaczone przez króla i Rzpltę pewne powinności. Płacić musieli, , ogrodnego, placowego y karczemnego każdy po iednym talarze, podwody za listami króla stawiać do pobliższych zamków byli obowiązani, tudzież chodzić na straż do zamku i stawić się tam na każdą potrzebę z bronią, , pułakami rodzaj rusznicy i z szablą. Sprawy ich ich rozsądzał urząd zamkowy. Nie było pomiędzy mieszczaństwem ani jednego żyda. Zamek rzeżycki posiadał w owym czasie kilka folwarków, z których każdy niezwykłych być musiał rozmiarów, kiedy z wielu pojedynczych włości czyli t. zw. pogostów się składał. Głównemi były rzeżycki i hassoński osuński. obszerną włość folw. rzeżyckiego składało ośm włości al. pogostów pogost krywański, raziemski raznieński, cischadzki, saxtagolski, kaszowski, warkowzki, neuterański zalmujski, przeszło cztery mile od zamku leżący i lubański nad jez. Łuban, o 7 mil od zamku. Ostatni, najbardziej oddalony, opłacał tylko czynsze ob. tamże, str. 7 12. Folw. hassoński późniejszy Osuń, około 2 mil od zamku, przy granice od Druie leżą cy, ozdobiony niegdyś domem mieszkalnym przez ststę Naruszewicza, musiał być też dosyć znacznym i wiele liczyć pogostów, gdyż w 1561 r. mistrz prowincyonalny inflancki Gotard Kettler, pogost Ramien od folw. hassońskiego odłączył i oddał go cum omnibus attinentibus Janowi Manteuffel przydomku Szoege, , która to donacya Manteufflowi Seyowi od króla św. pam. Zygmunta Augusta w 1565 r. listopada 28 dnia w Wilnie osobnym przywilejem utwierdzoną została. W ustępie traktującym o dobrach od zamku Rzężyckiego odeszłych czytamy dalej Tegoż folw. Hasson, pogost Thulen nazwany, oddał Mistrz Fisztymbek Fuerstenberg niejakiemu Krzysztophowi Chłopów 9. Teraz żona iego dzierży; ostatek tego pogostu trzyma od Adama Chodkowskiego Mikołaj Szadurski, człek zasłużony, na co sześć zagrodników znać ma, a gruntu około kilkunastu włok Rękopism, str. 17. Wieś Puszen dzis. Puszą, należącą do zamku rzężyckiego, mistrz prowincyonalny Wilhelm Fuerstenberg w r. 1559 oddał z 8 poddanymi Henrykowi Cymermanowi, a Kasprowi Sokołowskiemu od tegoż zamku pogost Hauszyn i poddanych dziesięciu już sam król Zygmunt III oddał przywilejem z d. 30 kwietnia 1589 r. Ustęp O Puszczach y Lasach zaczyna się od wzmianki, że ich jest dostatek a w nich zwierz rozmaity, jako to łoś niety, łoś, niedźwiedź, świnia, rys, kuna i t. d. , czego wszystkiego po trosze dostaią zimą. Jest także mowa i o folw. Essen, nad jeziorem tegoż nazwiska położonym, który to folwark w czasie wojny zupełnie zniszczonym został; wspomina się tu również o nieznanej obecnie rzece Esz tegoż jeziora wychodzącej i mającej sen niegdyś komunikacyą z Dźwiną przez rzeki Assunicę i Szarę Osunicę i Saryę al. Saryanką. Opisaną jest także rzeka bezim. , wychodząca z jeziora Łubanu dziś Ewiksztą zwana, którą potrzeby wszelakie czołnami y płotami do Dźwiny spuszczano, póki zawaloną nie była. Najdokładniej zaś opisanym znajdujemy sam zamek rzeżycki, od granic mil 9 nad rzeką Rzeżyoą położony, wszystek z kamienia pospolitego murowany. Z przyjazdu, od strony południowej, był sztakiecik sosnowy, w nim wrota drewniane na bieguniech ze skoblem y żelazami. Między tym sztakietem a murem zamkowym były, . podle Muru nad bramą blanki drewniane nienakryte, na których stała deskami pokryta wartownia. Wjazd zaś do zamku stanowiły wrota w okolnym murze, futrowane, gwoźdźmi nabite, stoczyste, na mocnych zawiasach. Naprzeciw tych wrót drugie takież wrota, prowadzące do dziedzińca, opatrzone zamkiem, antabą. W dziedzin Rzeżyca cu gmachów kilka dla mieszkania przeznaczonych, w nich przeto okna, , z błonami szklanemi, drzwi z łańcuchem i t. d. Izby stołowe, komnaty rozmaite, piwnice, sklepy, wszystko to znajdujemy najdokładniej opisane. Opia kończy się słowy Jest też jeszcze więcey drobnieyszego budowania, które w Inwentarzu przy podaniu Starostwa tego panu Sobieskiemu przez pana Gruszeckiego sługę Skarbu W. X. L. dostatecznie jest opisane. Strzelbę zaś zamkową składały tylko Falkoneth spiżany, Serpentin spiżany kula do niego waży funtów 5, hakownic 14 w łożach, 9 kijów spiżanych i Baba żelazna. Zamek ten słabo broniony podczas polskoszwedzkiej wojny 1656 1660, zajęty został przez Szwedów, którzy zburzyli szańce a zamek popadł z czasem w ruinę. Pomiędzy zebranemi przez Uhlanda pieśniami gminnemi Stuttgard i Tybinga, wydanie z r. 1844, str. 943 946, jedna opiewa zdarzenie, które miało tu nastąpić 1584 r. Traktat oliwski z r. 1660, wspomina o przyłączeniu do Polski między innemi i wójtostwa rzeżyckiego, które pod nazwą traktu rzeżyckiego figuruje w dokum, pomiędzy 1660 i 1772 r. W taryfie z r. 1667 czytamy naprzykład, źe z traktu rzeżyckiego ma się pobierać hiberny 4200 zł, a na podwody 20 zł. Ekonomia królewska, ręk. petersburskiej publ. bibl. . W r. 1772 r. starostwo rzeżyckie, pod nazwą traktu rzężyckiego, wraz z całemi Inflantami polskiemi i Białą Rusią dostało się pod panowanie Rosyi. Przy utworzeniu gubernii witebskiej 1802 r. mko Rz. do godności powiatowego miasta wspomnianej guberni podniesione zostało. W 1781 r. otzymała Rz. herb, który od herbu gub. witebskiej różni się tem, że pogoń umieszczona na gronostaj o wem a nie na pręgowem polu. W tym czasie r. 1781 mocno już podupadła mieścina, liczyła 42 kupców i mieszczan. Rzeżycki powiat, zajmujący półn. zachodnią częśó gub. witebskiej, graniczy na południe i zachód z pow. dyneburskim, na północ z gub. inflancką i pow. lucyńskim, na wschód z pow. lucyńskim. Obszar powiatu wynosi 77 03 mil kw. al. 3726, 4 w. kw. pułk. Strelbicki. Podług Stołpiańskiego powierzchnia powiatu wynosi 3881 w. kw. al. 392, 810 dzies. , w tej liczbie 137, 039 dzies, roli or. , 47, 103 łąk, 42, 853 past. , zarośli i pod drogami, 124, 430 lasów i 41, 377 dzies, błot i wód. Część płn. zach. , przylegająca do gub. inflanckiej al. ryskiej, należy do kotliny jez. Łubanu, zwanego niegdyś mare Lubanicum i przedstawia błotnistą nizinę, którą tylko z rzadka przerywają tu i ówdzie rozsiane pagórki. W okolicach Łubanu, nie widać nawet sążnia suchego gruntu; kępy tylko czernią się nad woSłownik Geograficzny T. X. Zeszyt 111. dą, z której sitowia i lasy zdają się gdzie niedzie wyrastać. Rzeki i rzeczułki tej strony powiatu płyną śród podmokłych obszarów w kierunku półn. i półn. wschod. Zbliżając się ku ujściu do Łubanu wszystkie one rozlane w bagniskach, przyjmują bieg coraz to spokojniejszy, brzegi mają otoczone sitowiem i trzciną. Ta część powiatu jest mało zaludnioną a zajętą przeważnie przez puszcze i lasy iglaste, w ostatnich latach bardzo przetrzebione. W miarę posuwania się ku połud. wschodowi, poziom podnosi się i gleba staje suchszą, a okolica falistowzgórkowata. Napotykamy tu gaje i lasy, jużto liściowe jużto mieszane, oraz wyniosłości nazywane tu górami, tak zw. góry Bukmujskie. Do najwynioslejszych wzgórz zaliczają górę Dzierkołns, w pobliżu wsi Dzierkalnie. Należy ona do pasma wyżyn wychodzących z pow, lucyńskiego i okalających południowe wybrzeża jez. Raźna, zkąd ciągną się w kierunku zachodnim ku linii dr. żel. warsz. petersburskiej i przechodzą do par. prelskiej pow. dyneburskiego. Droga żelazna przecina te wyżyny w okolicy st. Ruszona, w pobliźu dóbr Pojmany, gdzie wystrzeliła góra Akmieniszki, przez którą, przy przeprowadzaniu kolei, zamierzano przebić tunel, zastąpiony jednak przekopem. Na zach. połudn. wybrzeżu jeziora Raźna napotykamy jeszcze wynioslejsze wzgórze, noszące dotąd nazwę niemiecką Wolkenberg góry obłoków. O tej górze, uwieńczonej zwaliskami starożytnego zamczyska, krąży pomiędzy miejscowymi mieszkańcami wiele ciekawych podań i powieści. Na całej powierzchni powiatu rozsiane są w wielkiej ilości erratyczne głazy granitowe. Gleba różnorodna, składa się przeważnie z gliniastego szarego piasku a gdzie niegdzie z piaszczystej gliny; sprzyja uprawie żyta i jęczmienia. Rzadko znajdujemy tu glinkę na pokładzie marglowym; okolice takie słyną z żyzności. Staranna gospodarka żyzność gleby ostatniemi czasy podnosić zaczęła. Dawne sochy po części już zastąpiono pługami a w wielu gospodarstwach zaprowadzono płodozmiany. Łąk i sianokosów wielka obfitość. Do majątków najbardziej obfitujących w łąki zaliczają Rezenmujżę i NowyRyków, które zrasza rz. Rzezy ca i liczne jej dopływy. Drugą rzeką powiatu jest Małta, uchodząca również do Łubanu. Na obu rzekach drzewo tylko w czasie wiosennych wylewów bywa spławiane. Jezior w powiecie jest 318, z nich 198 przy małych obszarach nie mają nazwy. Oprócz wspomnianych Łubanu i Raźny, zasługują na uwagę Łosie al. Łosze, Fejmańskie i Esza. Pierwsze, położone w środkowej części powiatu, słynęło niegdyś z wielkich leszczy, a ostatnie, w płd. wsch, części powiatu, zdobią 11 Rzeżyca Rzeżyca rozsiane po niem wysepki i wyspy w liczbie 25, pokryte dąbrowami. Błota znajdują się głównie w płn. zachod. części powiatu. Ważniejsze z nich błoto otaczające jez, Łuban, mające do 128 w. kw, , dalej przedzielone od siebie drogą z mka Warklany do mka Kryżborka błoto Borówka 38 w. kw. i Tejcza 114 w. kw. , oraz błota rozdzielono drogą z Wielony do Bykowa, z których jedno ma 22 w. kw. , drugie zaś 20 w. kw. Puszcze i lasy powiatu obecnie już mocno Bą przetrzebione. Wyniszczono je przeważnie na potrzeby dróg żelaznych oraz na pokrycie ciężarów gospodarstw tutejszych. Większe przestrzenie leśne znajdują się obecnie w dobrach Warklany, Sterniany, Atanzany, Borchowo i Rudzaty, rozległość ich dochodzi do 160 w. kw. Lasów skarbowych prawie nie ma w powiecie. W lasach rosną głównie Bonna, świerk, brzoza, olcha i osina; dąb, klon, lipa, jcnion, brzost i wiąz rzadko się obecnie spotykają. Dębów niegdyś było tak wiole, że wiele wsi i dworów od tego drzewa nazwę swą wzięło. Nad górnym biegiem rzek zraszających powiat szumiały w XVI w. lasy dębowe, stopą ludzką prawie niedotykanc; miejscami, po zapadłych brzegach większych lub mniejszych dopływów Malty i Rzeżycy, tworzyły się mokradła, w części zarośnięte gęstwiną krzewów i borów, częścią odkryte pod postacią łąk. W tych borach i bagniskach wedle lustracyi z 1590 r. znajdował przytulcie zwierz wszelkiego rodzaju. W najdalszych zakątach leśnych ówczesnego wójtowstwa rzężyckiego żyła wielka ilość niedźwiedzi i dzików a obok nich liczno stada wilków, rysiów, kun i sarn. W bagniskach a zwłaszcza w łachach rzecznych ocienionych dębami, bóbr zakładał swoje żeremia, które luntracya starostwa rzeżyckiego z 1599 r. w ustępie Gony bobrowe szczegółowo opisuje. Obecnie bobry i dziki wyginęły oddawna. Puszcze zamieniły się w kraj stosunkowo ludny. W 1780 r. było w powiecie 1014 miejsc zamieszkałych i 28, 595 mk. Spis ludności z 1867 r. wykazuje 81, 014 mk. Odtąd wzrosła jeBzcze, bardziej ludnośó. W 1884 r. liczono bowiem w pow. rzeżyckim 2150 miejsc zamieszk. ., 17, 525 dm. i 121, 490 mk. , z których wedle notat Wład. Sołtana na mto Ez. przypada 10, 171 a na powiat 111, 325 duaz. Podług wyznania było w 1884 r. 2 578 prawosł, 80, 725 katol, 1250 protost, , 206 jednowierców, 26, 170 rozkol, 10, 403 izrael, i 2 m ahom. Ludnośó rz. kat. , z Polaków i Łotysze w złożona, należy do archid, mohylowskiej a rozdzieloną jest na dwa dekanaty rzeżyckołu bański i rzeżyckoraźnieński, z których pierwszy liczy 13 a drugi H parafii, Kościołów katol paraf, i filial jest ogółem 33 w powiecie; niektóro z filialnych są to właściwie tylko kaplico mniej lub więcej obszerne, Bo dekanatu rzeżyckoraźnieńskiego decanatus Rositensis ad Rasnam należżą parafie lizożyca, Stalerowszczyzna, Sarkańce, Pusza, DuksztygałSłobódzki, , Adrepno, Andzelmujzą, Bukmujża, Duksztygal Szadurnki, liozeuiow i Kownaia; do dcskanatu zaś rzeżyckoko łubańskiego decanaius Rosi ad Luban parafie J ejmauy, llzulmujża, Drycany, Byków, Ciskady, Wielony, liyków, Preżma, Rybiniszki, Galany, Warkhiny, Borchów i Sterniany. Niewicikji ilość. protestantów powiatu należy do par. witebskopołockiej i posiada obecnie 2 zbory w Warklanach i Rzeżycy. Prawosławni mają w powiecie 3 cerkwi 5 w Rzeżycy, Karpuszkinie i w Ilzymberku i należą do aparchi witebskiej, Jednowiercy jedną tylko tworzą parafią i mają 2 cerkiewki. Żydzi posiadają 22 bóżnic z których 18 w Rz. , mają swój kahal i zarząd bóżniczny w Rz. , w której też rezyduje rabin. Obecnie w powiecie są 4 miasteczka Rzeżyca 10, 380 mk. , Warklany 1244 mk. , Wielony 1147 mk. i Rybiniszki 29, 1 mk. . Niegdyś wszakże do liczby miasteczek zaliczano także nioznaczące osady, jak Antonopol, Maltę, Prezmę i i. d. Włościanie są po największej części Łotyszekatolicy. Pomiędzy nimi sporadycznie rozsiani ną Rossyaniestarowiercy, trochc Litwinów w par. ciskadskiej a jeszcze mniej Polakówwłościan w par, warklannkiej. Po mianteezkach przenuigąją żydzi. Właściciele ziemscy przeważnie Polacy; w ostatnich latach dużo Niemców po nabywało tu majątki. Własność ziemaka w pow. rzeżyckim podług spisu urzędowego z d. 15 sierpnia 1885 r. rozdzieloną jest w sposób następujący 23 właścicieli, mających do 20 dz. ziemi, posiadało 266 1 2 dz. 7 katol 94 dz. , 3 prawosł 27 dz. , 4 pro tent. 59 dz, , 8 rozkol 85 dz, i 1 żyd 4 1 2 dz. ; 95 właścicieli, mających od 20 do 100 dz. , posiadało 5274 dz. 39 katol 2507 dz. , 3 prawosł 211 dz, , 5 protest. 241 1 2 dz. , 44 rozkol. 2200V s dz, , 4 żyd. 114 dz, ; 85 właścieli, mających do 500 dz. , posiadało 19, 790 dz, 3 S katol, 8958 dz. , 12 prawosł. , 2569 dz. , 7 protest. 1527 dz. I 28 rozkol 6756 dz. ; 25 właścicieli, mających do 1000 dz. , poniadato wogóle 17, 602 3 4 dz. 15 katol, , 11, 300 dz. , 4 prawosł. 2417 dz. , 3 protest. 2138 3 4, dz. i 3 rozkol 1747 dz. i wreszcie do 49 właści cieli, mających przeszło po 1000 dz. , należało 154, 186 1 2 dz. do 36 katol ll5, 932 1 2 dz. , do 3 prawosł 5299 dz. , do 7 protest. 24, 751 dz. i 3 rozkol 3204 dz. . W ogóle w powiecie do 135 wlaścicieU katol należało 138, 788 2 2 dz. , do 25 prawosł. 10, 523 dz. , do 26 protest. 28, 717 1 4 dz, , do 36 rozkol 18, 9727, dz. i do 5 żydów 118 1 2 dz. Główne zajęcie mieszkań Rzęczkowo ców stanowi rolnictwo Atoli gospodarstwo rolno i chów Isydla zaledwie, ostatniemi czarny zaczczęły się. cokolwicsk podnonić. W 1884 r. liczono w powieście ogółom 137, 570 sztuk zwierząt domowych, mianowicie 21, 260 koni, 39, 815 krów, 1578 byków i wołów, 12, 815 cieląt, 39. 392 owiec. prostych, 1G4 owiec cicnko wchuHtych, 2l, 666 trzody chlewnej i 1022 kóz. Przemysł fabryczny mało rozwinięty. W powieeitj istnieją właściwości tylko 3 fabryki a mianowicie fal ryka, zapałek w Rz. , garbarnia w Wielonach i tamże fał ryka płótna. Oprócz tego 5 gorzelni i 3 browary piwne. PrzemyHł rękod ioiniezy również wiele pozostawia do życzenia. . Najlepiej rozwinęły się młynarntwo, garncarstwo i strycharstwo. W powiecie jest 9 młynów wodnych, 2 dziegciarnie, 33 j. jarnearni, 14 cegielni i 4 wapielnie. WłoHcianki przędą w zimie len i wełnc, i wyrabiają z nich rozmaite tkaniny. Zwłaszcza ich wełniane wyroby, larbowane w domu, łjywają częstokroć bardzo udatne. Handel, główniej zbożowy i drzewny, pozostaje wyłącznie w ręku żydów. W powiecie odbywa się 46 jarmarków dorocznych. Karczem i szynkowni w obrębie powiatu liczą tylko 77, potajemnych zaś jeat może drugie tyle. Komunikacya wodna po dopływach Łubanu a ztamtąd Ewiksztą i Dźwiną do Rygi istnieje tylko w porze wiosennej, Natomiast stałą komunikacyą mają nirony tutejsze przez dr. żeL warsz. petersburką która przerzynając powiat na 9milowcj przestrzeni, dzieli go na dwie równe, niemal potowy, i ma tu stacye Antonopol, Rzerżyca i Iwanówka. Szosa warszawsko peters. równolegle z linią dr. żelaznej przecina powiat. Z dróg niegdyś pocztowych pozontaly tylko rzeżyckolucyńska 1 1 2 mili i rzeżyckowarklaunka 6 mil. Urzędy pocztowe istnieeją w Rz. , Warklanach i w Iwanówce. Zarząd powiatu składają marszałek od 1864 r. przez rząd wyznaczany oraz prezydent szlacheckiej opieki, z dwoma członkami, mianowanymi od rządu. Oprócz tego jest prezes zarządu włościańskiego z dwonui członkami i geomtrą, oraz komisya wojskowa. Pod względem policyjnym powiat dzieli się na 19 gmin Wielony, Warklany, Borchów, Sterniany, Byków, Galany w 1 okr. pok, do spra włośc. ; Dryczany, Berzygał, Uzułmujża, Duksztygał Czarny w 2 okr. ; Prężnia, Rozentowo, Fejmany, Szalajony, Ciskady w 3 okr. ; Andrcpno, Wajwody, Kownata i liczeńmujża w 4 okr. pok, . Zarząd skarbowy ogranicza się na kasie powiatowej. Mto pow. Ezeżyca mn wlanny zarząd miejski Sąd okręgowy witcdjnki odbywa corocznie tylko 4 kadencye w Rz; pow. rzeżycki rozdzielony jest miedzy 3 H dziów pokójti. Jcnt też 1 towarzysz prokuratora, gt; lt; ; dziów ńledc zych, 4 komornikkw sądowych i 2 notaryuszów. obsługę sanitarną spełnia w powiecie 6 lekarzy, jedna akuszerka i jeden weterynarz. Szpitale przy parafii katol, rzeżyckiej, oprócz tego lazaret miejski tamże i szpital żydowski. Szkół wyższych ani średnich nie ma w powiecie. W Rz. istnieje obecnie dwuklasowa szkoła, przekształcona w 1878 r. ze szkoły powiatowej na ludową, tudzież jednoklasowa szkółka elementarna. W powiecie na 19 gmin jest 15 szkółek. Marszałkami szlachty powiatu rzężyckiego byli Kazimierz Bujnicki, wydawca zbiorowego pisma, , Rubon, autor wielu powieści i tłumacz Psalmów Dawidowych, Teofil Benisławski, Jan Sokołowski, który przez czas jakiś piastował także urząd marszatka gubernialnego, Michał Reutt i Józef lieraldWyżyoki, autor Zielnika ekonomiczno technicznego i rozmaitych artykułów przemysłoworolniczych. Ostatnim marBzałkiem z wyborów był Ignacy Bohomolec, wydawca ksu żek ludowych łotewskich. Starostwo grodowe rzeźyckie podług spisów lustracyjnych od 1562 r. było ekonomią królewską. Od 1589 r. zamienione na ststwo, było w posiadaniu Naruszewiczów, Bujwidów, Sobioskich, Zielińskich, Tyzenbauzów, Bielińskich i Korfów, wreszcie z mocy przywileju lcróla AugustaIII z d. 10 grudnia 1757 r. trzymał je Fryderyk Zygmunt Korff, opłacając zeń kwarty 9453 złp. 25 gr. a hyberny 2061 złp. Po przyłączeniu Inflant do Rossyi posiadał je dożywotnie senator Mikołaj Korff a następnie do potowy bieżącego stulecia syn jego bar. Andrzej Korff, po którego śmierci wszystkie dwory tak zwanych ziem starościńskich rzeżyckich zniesiono, a grunta przez nic zajmowane już to pomiędzy włościan skarbowych rozdzielone, już to do dóbr państwa OBtatocznie wcielone zostały, G. Manteuffel, Rzęczkowo, , pow. wyrzyski, ob. Ezęshowo. Rzęczkowo, niem. Renczkau, dok. Runczkau, Risschkow, wś, pow. toruński, st. p. Unisław, par. kat. Łążyu. Z wyb. Horst 1885 r. 20 dm. , 134 mk. i Kopanken 6 dm. , 28 mk. obejmuje 1157 ha 4 lasu, 187 łąk, 895 roii. W 1885 r. było 109 dm. , 171 dym. , 849 mk. , 555 kat. , 282 ew. , 12 żyd. Szkoła 3klaHowa kat. liczyła 1887 r. 238 dz, i 3 naucz. Rz. powstało z polącz mia kilku działów, któro częś nabywało miasto Toruń. W 1405 r. występuje Wisske von Rissclikow, t. j. Wiśko z Rzęczkowa, około r. 1430 zaś Jocusch v. Rischkow. t. j. Jakusz z liz. , wreszcie 1487 Jurgo Runczcowsky, , t. j. Jurga czyli Jerzy RzęczkowBki ob. Kętrz. O naród. poL, 8tr. 127. Także Stefan Goluchowski posiadał tu jeden dział, który mu odkupiło miasto. Od Fabiana Wobkiego zaś nabyło mto jego posiadłość za 4000 fl. Ale jeszcze r. 1621 nio Rzęczkowo Rzędków Rzędków Rzędkowice Rzędów Rzędowice miało miasto całego majątku w swym ręku. j Wreszcie r. 1783 nastąpił podział na gburstwa ob. Beschr, von. Thorn von Wernicke, str. 282. W wizyt. Strzesza z r. 1667 czy tamy, że przed wojną szwedzką było 7 wło ścian, wówczas tylko 2. Dwór dawał 3 korco żyta i tyleż owsa str. 142. Kś Fr, Rzędków 1. w XVI w. Rzethkow, wś, pow. skierniewicki, gm. Dębowa Góra, par. Żelazna, odl. 10 w. od Skierniewic, ma 283 mk. W 1827 r. było 24 dm. , 177 mk W 1887 r. folw. Rz. lit. ABC. z awulsem Ma ryanów rozl mr. 1039 gr. or. i ogr. mr. 790, łąk mr. 30, pastw. mr. 10, lasu mr. 187, nieuż. mr. 22; bud. mur. 6, z drzewa 14; ptodor. mian 10polowy; las nieurządzony. Wś Rz. os. 41, z gr. mr. 297; wś Kazimiero w os. 12, z gr. mr. 186. Na początku XVI w. Ez. i Wola Rzętkowska dawały dzicsięciny i kolędę ple banowi w Żelazny Łaski, L. B. , 286, 287. Zdaje się że następnie Rzędków i Wola utworzyły jedną wieś. Rzędków zwano Sta rym dla wyróżnienia od późniejszej Woli, 2. Rz. , w XVI w. Rzathkowo i Rzanthmo, wś i fol. , pow. łęczycki, gm. i par. Mazow, odl od Łęczycy 15 w. Wieś ma 12 dm. , 130 mk. ; fol 4 dm. , 6 mk. W 1827 r. 11 dm. , 125 mk. W 1876 r. fol Rz. rozl mr. 394 gr. or. i ogr. mr. 325, łąk mr. 60, wody mr. 2, nieuż. mr. 7; bud. mur. 9, z drzewa 1; płodozmian 12po lowy. Wś Rz. os. 24, z gr. mr. 48. Na po czątku XVI w. Rz. należy do par. Sławonzowo dziś filia Mazewa. Łany folw, dają dziesięcinę pleb. , łany kmiece zaś na stół arcybi skupi, zaś z łanów przyłączonych od wsi Jarochowa altaryi św. Krzysztofa w Łęczycy Łaski, L. B. , II, 352, 466. W 1576 r. wś Rz. , w par. Słaboszewo, w części Rzentkowskich Stasiowiczów miała 1 2 łan, 6 os. ; Ja kub Pilchowski 1 łan, , 2 zagr. , 1 rzeźnik; Ja kub Rzentkowski 1 2 łan. , zagrodnik deseruit; Śtan. Rzentkowski ła. n. , 2 zagr. , Albert Rzentkowski 1 2 łan 2 zagrod. Pawiński, Wielkp. , II, 72. Br. Ch. Rzędkowice, wś i fol, pow. olkuski, gm. Kroczyce, par. Włodowice, w pobliżu drogi bitej. . z Żarek do Szczekocin. Dobra Rz. składały się w 1866 r. z fol Rz. i Wygoda, rozl mr. 1335. Wś Rz. os. 44, 55 gr. mr. 437. Rzędów, w 1395 r. Zędow, , 1579 r. Żandoff, wś i fol, pow. stopnicki, gm. Tuczępy, par. Koniemłoty, odl 14 w. od Stopnicy, posiada szkolę początkową ogólną. W 1827 r. było 20 dm. , 139 mk. W 1885 r. fol Rz. z attyn. Mokre rozl mr. 659 gr. or. i ogr. mr. 433, łąk mr. 38, lasu mr. 173, nieuż. mr. 15; bud. mur. 2, z drzewa 14; płodozmian 10polowy, las urządzony w kolei 80cio4etnioi. Wś Rz. os. 31, z gr. mr. 393. W 1345 r. Agnieszka córka Piotra Zaja sprzedaje Rz. niejakiemu Ilaneonowi zwanemu Romaniec, mieszczninowi krakow, za 170 grzyw. gr. praskich Kod. M alop. , I, 259. W 1579 r. wś należała do Jana Chickiego Chiczski, miała 9 osadn. , 4 1 2 łana, 3 koro. , 1 ubogi Pawiński, Małop. , 229. Br. Ch. Rzędowice 1. w 1369 r. Rzandovicze, wi i fol, pow. miechowski, gm. i par. Koniusza, odl 21 w. od Miechowa. W 1827 r. było 20 dm. , 211 mk W 1885 r. fol liz. rozl mr. 362 gr. or, i ogr. mr. 305, łąk mr. 39, pastw, mr, 7, nieuż. mr. 11; bud mur. 6, z drzewa 6; płodozmian 9polowy. Wś liz. os, 30, z gr. mr. 130. W 1369 r. Cioworek, dziedzic Kościelnik, daje na zabezpieczenie 60 grzyw, posagu swej synowej Elżbiety, wsie Rz. i KoHcieiniki Kod. Małop. , I, 365. Tu Bię urodził Wojciech Bartłomiej Citowacki, o którym szczegóły podał Felikn Rybarskiki w raz. kieleckiej 1881 r. , Nr. 80, liz. należały w końcu XVÜI w. do kniazia Szujskiego; 1804 t. kupił jo Jerzy Dobrzaunki i t. r. sprzedał Michałowi Paszewskiemu, który nadany Głowackiemu grunt nieprawnie przywłaszczył 2. Rz. , w 1381 r. Zandovicze, wś, fol i dobra, pow. mieeliowHki, gm. i par. Kniaź Wielki, odl 14 w. od Miechowa, poniadają szkołę początkową ogólną, gorzelnią, młyn, cegielnią. W 1827 r. było 53 dm. , 351 mk. W obrębie dóbr Ez. , między folw. Przybysławice i PiaBkowicc, przebity jewt w górze Piaskowiec tunel dr. żel dęblińskodąbrowskiej ob. Piaskowiec, Dobra Rz. skłaclały się w 1885 r z folw. Rz. , Rędziny, Cisie i Józefów, rozl mr. 3704 fol. Rz. gr. or. i ogr. mr. 265, łąk mr. 29, pastw. mr. 25, lasu mr. 1139, nieuż, mr. 24; bud. mur. 7, z drzewa 6; płodozmian 8polowy; lasy urządzone; fol Cisie gr. or. i ogr. mr. 131, pastw. mr. 1, nieuż. mr. 4; bud. z drzewa 4; płodozmian 9polowy; fol Rędziny gr. or. i ogr. mr, 187, pantw. mr. 8, nieuż, mr. 2; bud. mur. 2, z drzewa 2; płodozmian 6 i 9polowy; fol Józefów gr. or. i ogr. mr. 292, łanu mr. 1580, nieuż. mr. 17; bud. mur. 3, z drzewa I; płodozmian 6 i 9polowy; Im urs ądzony, Wś Rz, oh. 58, z gr. mr. 811; wś Przybysławice os. 65, z gr. mr. 1005; wś Cisie os. 14, A gr. mr. 100. Wspominane w akcie uposażenia khwzioru augstyanów w Książu 1381 r. przez Spytka, woj. krakow. Kod. Małop. , 1, 425. W połowie XV w. Rz. należały do Jana Kowarnklego h. Drużyna, Jana Straszą Strzanz i Lubaj a. Ze ześciu łan. km. dzicHięoino wartości 8 grzyw, pobiera prebenda bodzownka przy katedrze krakowskiej. Dwie karczmy i iwa dwory Kowarski i Lubaj dawali pleb. w Koniuszy Długosz, L. B. , I, 111, 112. Drugi opis Dłu goaza niewykończony odmienne nieco podajo szczegóły L. B. , 11, 171. W 1490 wś Rz, Rzęgnowo Rzęskowo Rzędowice płaciła 2 grzyw. W r. 1581 własność Bartłomieja Jakubowskiego, miała 6 łan. km. , 2 zagr. bez roli, li kom. bez bydLi Pawiński, Małop. , 17, 441. Br, CL Rzędowice, , Uvh Żędowice i Witosiuk, , wś, pow. przcmyślański, odl. 13, 65 klm. od Przemyślan. Grainice wsch. Brzuchowice, płd. Wojciechowice, zach. Tuczna, płn. Ontałowice. Obszar dwor. 560, włośc. 486 mr. W 1870 r. 423 mk. ; w 18B0 r. w gm. 414, na obsz. dwor. 211; rz. kat. 136, par. Firlejów, gr. kat. ; i80, par. Wojcuechowice; kana poz, gm. z kapit. 600 złr. Właśc, pon, dwor. Wacław Stanek i Józef Witosławski, B. R. Rzędowice, niem. Rzendowltz, wA, pow. lubliniecki odl. 3 mile, par. Dobrydzień, ma szkołę katol. od 1844 r. W 181 1 r. 58 dm. , 504 mk. 26 ewang. , 1454 mr. 1382 roli. Ludność zajmuje się. rolnictwem 1 pracą w poblinkich kopalniach, i hutach. Rzędy al. Rz. Upłaziańskie, ramię górskie w obrębie Czerwonych Wierchów, w głó wnym grzbiecie Tatr nowotarskich. Od Krze sanicy, najwyższego. szczytu, główny grzbiet zwraca się na zach. , aż po Ciemniak. Do niego od płd. przypierają piętrami ponad kopalniami tomanowskimi wznoszące się dziko poszarpa ne skały wapienne, Rzędami zwano. Ze szczy; tu Ciemniaka w całej groźnej piękności widać rozpadające nię nkały Rzędów, wyglądające jakby olbrzymie, mury zamkowe. Ob. Czerwo ne Wiercili i Tomanawa, Br. G. . Rzędzianowice. z Olszynami i Stojaurkami wś, pow. niiehicki, w równinie I73 mt. npm. . Ciągnie się długą ulicą wzdłuż l iw. brzegu Wisłoki. Graniczy na pld. z Wolą Mielecką, na zach. z Trzcianą i Czerminem a na ptu. z Wolą Pławską. Par. rz. kat. w Mielcu o 4 klm. We wsi szkoła ludowa i gorzelnia. Wraz z wólkami i dworem 14 dm. liczy ona 125 dm. i 814 mk, , 715 rz. kat. , 8 ow. i 86 izrael. Posiadlość wioknza przedtem Kurdwanowrtkich, teraz Majora Ihvrmele ma 1237 mr. roii, 99 mr. pastw, 98 mr. łanu i 64 mr, łąk; poH. nuu 398 mr. roli 18 mr. łąki 84mr. pantw. Glebaa urodzajna. Mac, Rzędzin, 1362 r Zandzyn u Długosza Zaschadzin, wś, pow. tarnowski, o 4 klm. na zach. od Tarnowa, przy gościiuni do Pilzna. Ciągnie się wzdłuż pol. plytlącego na płd. zach. do Białej na płd. od Tarrjowa. Przez obszar wsi idą tory kolei żelaznej Karola Ludwika. Gleba rodzinna. We wsi jest Szkoła ludowa i młyn wodny. Par. rz. kat. w Tarnowie, Wraz z dworem 4 dm. ma 170 dm. i 1104mk, ; 993 rz. kat. i HI izrael; 1035 Polaków i 35 Niemców, Obnzar więknzy należy do klucza tarnowskiego kn. Sanguszków. Składa się z 742 mr. roii, 23 mr. Iak i 24 tur. pastw. ; pos. mn. 801 mr. roli, 72 mr. łąk, 140 mr. pastw, i 15 mr. lasu. Wymienia tę wś Zandzyn dypl. Kazimierza W. z 22 czer wca 1362, potwierdzający sprzedaż części Zalanowy Kod. Małop. , I, 316. U Długosza L. . B. , i, 008 podany jako własność Jana Feliksa Tarnowskiego; wś miała 6 łan. Zamiast dzicsięcin pobierał bisk. krak. opłatę w szero kich groszach a prepozyt tarnowski miarę pszenicy i owsa. Wś graniczy na zach, z prze dmieściem Grabówką, na płn. z Zaczarnią, na wschód z Wolą Rzędzińską a na płd. ze Skrzyszowem. Mac. Rzędzińska Wola, wś, pow. tarnowski, na wschod od Rzędzina. Na obszarze wsi prypada najwyższy punkt drogi żol. Karola Ludwika, miedzy Dunajcem a Wisłoka, wznies. 224 mi, npm. Par. rz. kat. w Tarnowie. M. a szkołę. ludową, 393 dm. i 2052 mk. ; 2031 rz. kat. i 21 izrael. Większa pos. ks. Sanguszków 33 mr. roli, 8 mr. łąk, 4 mr. pastw, i 2 nu. łasu; mniejsza 2617 mr. roii, 640 mir. łąk, 401 mr. pantw. i 183 mr. lasu. Graniczy na płn. z Czekajem i Jodłowką, na wschód z lasem Wyrębiskami i częścią wsi Pogórska Wola, na płd. z Ładną, attyn. Skrzyszowa, mającą największą w Galicyi garbarnię. Mac, Rzędziny, folw. dóbr Kalina, w pow. micchowskim. Rzędziny, przysiołek Lipin, w pow. pilznońskim. Rzędzów, niem. Friedrichsfelde, kol. , pow. opolnki, par. katol. Kotorz Wielki. W 1842 r. 30 dm. , 224 mk. 1 ewang. , szkoła katol. Rzęgnowo, , wś i folw. , pow. przasnyski, gm. Dzierzgowo, par. Pawłowo, odl. 14 w. od Przasnysza. Pokłady torfu, kamienia wapien nego, cegielnia, pice wapienny 1870 r. , wia trak, 22 dm. , 321 mk. W 1827 r. było 8 dm. , U mk. , par. Dzierzgowo. W 1870 r. fol. Rz. rozl. mr. 1123 gr. or. i ogr. mr. 508, łąk mr. 59, pastw. mr. 47, łasu mr. 460, zarośli mr 37, nieuż. mr. 12; bud. mur. 5, z drzewa 28; płodozmian 4polowy; las urządzony. Wś Rz. OH. 47, 7 gr. mr. 221; wś Kostusin os. 3, z gr. mr. 54. Br. CŁ Rzęskowo 1. al. Rzęszkowo, Rzęczkowo, , Reczkowo na map, sztab, z r. 1878, ur ęd. Rzenszkowo i Rzenskowo, domin. , pow. wyrzyBki, o 4 klm. na zach. płd. od Wyrzyska, w okolicy wzgórzystej; par. Krostkowo, poczta w Białośliwiu, st. dr. żeL w Osieku Netzthal o 6 klm. ; z folw. Annowo 2 dm. , 15 mk. i Słanowisko I dm. , 16 mk. tworzy okr. domin. , 14 dm. , 244 mk. 243 kat. , 1 prot. i 953 ha 680 roii, 95 łąk, 160 lasu; cegielnia, chów bydła i owiec Negretti; właścicielem jest Michał ParuHzewski. Między r. 1578 i 1618 był na R. jeden tylko łan i 1 komornik. 2. Hz. , niem, Walddorf, wś, tamże, o 1 1 2 klm. Rzędowice Rzędziny Rzędzin Rzędzianowice Rzędy Rzędzów Rzężawy na płd. zaoh. od dwom 11. ; 2 dm. 20 mk. 14 kat. , 6 prot. i 37 ha 28 roii, 3 łąk, 2 Imu. Izijöiia 1. BMa, wś, pow. Iwownki, 8 klm. na płn. zach, od Lwowa urz. pocz. . Na płn. lożą Brzuchowice, na wschód Hołosko Wielkie, Hołoskco Mato i Kloparow, na płd. Biłohorszcze i Rudno, na zach. Rzęsna Ruska na płn. zach. Borki Janownkie. Wieś loży w dorzeczu Dniestru. Płd. częśó przepływa jedno z ramion pot. Biłohorskiego. Dolina potoku moczarzysta, średnio wznies. do 305 mt Zabudowania wiejskie lożą na płn. wsch. , na płn. od nich lasy Niwice i Podłęże. Na pln. od zabudowań wzgórze 343 mt. , a na płdwsch. wzgórze Rzęsna 325 mt. Środkiem wsi idzie gońciniec lwowskojaworowHki. Własn. więk. arcyb, łaciń. lwowskiego ma roli or. 221, łąk i ogr. 89, past. 3, lasu 610 mr. ; wł. mn. roli or. 896, łąk i ogr, 725, past. 581 mr. W r. 1880 było 201 dm. , 1114 mk. w gm. , 1 dm. , 11 mk. na obsz. dwor. ; 1081 obrz. rz. kat. , 23 gr. kat. , 21 mml; UM Polalków, 11 Rusinów. Par. rz. kat. w miejseu, założona przed r. 1614. Kościół drewniany z 1742 r. , dotąd nic konsekrowany, p. w. św. Piotra i Pawła. Do par. należą Brzuchowice, Rokitno i Rzęsna Ruska. Par, gr. kat. w Rudnio. Wo wsi szkoła etat. i kasa pożycz. gm. z kapit. 1618 złr. Wr. 1430 przenosi Władysław Jagiełło posiadłości arcyb, lwowskiego na prawo niomiookio, a między niemi Rz. Rzanssna, ob. Lisko, AG Z. , t II, str. 84. Rz; . Polską założył arcyb. Iwowski w r. 1433 Rasp, Beitraige zur Gesoliiohto der Stadt Lemberg, Wien, 1870, str. 38. Wieś tą wcielono do par. Maryi Śnieżnej we Lwowie. Miasto Lwów utrzymywało, że do wsi wcielono nieprawnie grunta miejskie biłohorskio i rozpoczęło proces z arcybiskupom. Proces odnowiony w r. 1460 miał rezultat niepomyślny. W następnym wieku poruszono znowu tę sprawę, i w r. 1548 stanęła dobrowolna ugoda, określająca granicę między Rz. a Biłohorszezą Rasp. , l. c. , str. 43 i 44. W r. 1484 nadaje Jan, arcyb. Iwowski, w porozumieniu z kapitułą, wicczyste wójtowstwo we wsi arcyb. Rz, Jakubowi Kozlownkiemu Liske, AGZ. , t. II, str. 227. W r. 1595 toczył się spór o granice wsi Rz. , Zimnowody i Rudnego między arcyb. Dymitrem Solikówskim, posiadaczem Rz. , a Jakubem Sępem Szarzyńskim, podstolim lwowskim, właścicielem Zimnowody i Rudnego Arch. Kraj. lwow. , C. , t. 349, str. 1606 i 1607. 2. Rz. Ruska, wś, pow. lwowski, 10 klm. na płn. zach. od Lwowa. Na płn. leżą Kozice, na wsch. Rzęsna Polska, na płd. Rudno, na zach. Wroców, na płn. zach. Podrzęsna część Karaczynowa. Płd. zach. częśó wsi przepływa pot. Biłohorski. Zabudowania wiejskie leżą na płn. 325 mt. . Płn. część wsi przerzyna gościniec lwowskojanowski. Jedna część wsi zwie się Tuziakami. Własn. więk. lwow, arcyb. łac. ma roii or. 108, łąk i ogrr. 127, past. 38 mr. ; wł, mn. roli or. 414 łąk i ogr. ; 300 past. 200, lasu 2 mr. W r. 1880 było 69 dm, , 473 mk. w gminie, 4 dm. , 29 mk. na obsz. dwor. ; 34 obrz. rz. kat. , 333 gnkat, , 133 wyzn. izrael, 2 innych wyznań; 34 Polaków, 457 Rusinów, 11 Niemców. Par. rz. .kat. w Rzęśnie Polskiej, gr. kat. w Rudnie. Wo wsi jest szkoła etat. jednoklasowa. Im, Dz, Rzęśniowszczyzna, domy w Tłustem, w pow. zaleszczyckim. Rzęsów al. Żęsów, góra w obr. Zamieścia, w pow. limanowskim, na. płn. od Tymbarku, na lew. brzegu Łonosiny. Wznies. , 705 mt. npm. , a 321 mt. nad dolimi Łonosiny. Br, . Rzętkowo, folw. , pow. łomżyński, gm. Drozdowo, par. Piątnica Należy do dóbr Jeziorki. Rzężawy 1. al Rzązawy, w XVI w. RzyBzmm kol. z, os, Górką Rzężawską, nad odnogą Prosny, pow. turocki, gm. i par. Goszzczanów, odl 28 w. od Turka; kol ma 14 dm, , 95 mk. , 238 mr. ; os. 1 dm. , 3 mk. Rz. . wchodziły w skład dóbr Goszczanów. W 1827 r. było 8 dm. , 64 mk. Wspomina tę wś Lib. Ben. Łaskiego IL 62 w opisie par, Goszczanów, 2 Rz. , wś i folw, , pow. mtawiiki, gm. Rozwozin, par. Lubowidz. , odl 33 w od Mławy. W 1827 r. było 14 dm. , 72 mk. W 1885 r, folw. Rz. lit. A. rozl. mr. 581 gr. er. i ogr. mr. 529, tąk mr. 39, past. mr. 1, nieuż. mr. 12; bud. mur. 2, z drzewa 11; plodozmian 13polowy, Wś Rz. os. 23, 7. gr. mr. 110. Br, Ck 00 w i fol, pow, włocławeki, gm. i par. Kłóbka, odl 26 w. od Włocławka, po siada młyn wodny, cegielnię wyrabiającą ce głę, dachówkę i dreny, 485 mk. W 1827 r. było 25 dm. , 266 mk. Folw. Rr. . w 1886 r. rozl. mr. 1962 gr. or. i ogr. mr, 1468, łąk mr. 206, past. mr. 15, lasu mr. 172, nieuż. mr. 101; bud, mur, 29, z drzewa 14; płodozm 7 i 13polowy, las urządzony, Wś Rz. os. 49, z gr. mr. 93. Mr. Ck Rzgów 1. os, miejska, dawniej miasteczko, w pobliżu źródeł Neru, śród płaskowzgófza wznies. przeszło 800 st. npm. , pow. łódzki, gm. Gospodarz. , par. Rzgów, odl 12 w, ua połud, od, łŁopoHiada kośoiół par. murowany, urząd gm, szkółkę początkową, 228 dm. drewn. , 1656 mk. , 2444 mr. ziemi 1730 mr. ornej. Osada prob. ma 2 dm. 5 mk. , 6 mr. Rz, Poduchowny, wś i kol, ma 10 dm. , 14 mk. , 196 mr. włośc, Bl. poczt. w Pabianicach, st. dr. żol warsz. wied. w Rokicinach. Drogi bito łącząco Łódź, . Pabianice i Tomaszów przecinąją się we Rzgowie. W 1827 r. było w Rz. . 162 dm. , 997 mk, ; 1862 r. 176 Rzęśniowszczyzna Rzęsna Rzodkwin dm. , 1559 mk. i 6 jarmarków. Rz. jest starą osadą, nalażącą do dóbr pabianickich, będących włannością kapituły krakowskiej. Pierwotnie należał do par. Tuszyn. W 1469 r. kapituła krakowska zbudowała tu, kościół p. w. św. Stanisława i uposażyła parafią, do której arcyb. Jan Gruszczyński włączył wsi Rakowską Wolę, Kalno Wielkie i Małe par. Tuszyn, Dalków, Kurowice par. Czarnocin, Wiskitno i Chojny par. Mileszki i ustąpił dziesięcin stołu arcyb, z Woli Rakowskiej Kapituła zań dala dwa łany roli, łąki i dziesięciny z ról sołtyskich i folwarku swego. Łany kmiece we Rz. dawały dziesięcinę prepozyturze łęczyckiej. Kapituła krakowska pobierała od 9 łanów km. po 14 gr. czynszu, z dwóch ogrodów po pól grzywny, z trzeciego tylko fertona. Tudzież po 2 kapłony, 30 jaj i 12 wozów drzewa z łanu. Młyn na Norze dawał seksagenę a kmieciecie za obiedne pół grzywny. Były tu pasieki dworu pabianickiego, dające do 2 miar miodu. Kapituła zakupiwszy około 1460 r, wójtowstwo w Rz. i młyn na Nerze od Andrzeja z Pabianic, pleb. w Targowisku, za 130 grzyw. , zajęła się lokacyą miasta. Przywilej podobno wydał Kazimierz Jagiellończyk w 1467 r. Lokacya miasta uskutecznioną została jednak dopiero na początku XVI w. Dlugosz, Lib. Ben, , I, 275, Łanki, Lib. Ben. , 11, 168, 170. Osada miała obok ludności robotniczej dość znaczną ilość rzemieślników. W 1552 r. istnieje tu młyn o 3 kołach alias folusz; miasto płaci szosu tylko 1 zł. 6 gr. , tymczasem w wykazie pobor. 25 1563 r. podano 90 rzemieślników płacących po 4 gr. a szosu wypadło 14 zł. 12 gr. Pawióski, Wielkop. , fl, 265, 309. Dalszo koleje miasta nieznane. Za rządu pruskiego, po 1795 r. Rz. wraz z dobrami kapituły tworzył królewską domenę pabianicką. Kościół obecny wzniesiony zontał przez kapitułę krakowską w 1630 r. Pożar w 1812 r. zniszczył dach i wieżę kościelną, dotąd nieodbudowaną. Rz. par. , dek. piotrkowski, pow. łódzki, 3643 dusz. Dobra Rz. skladały się w 1873 r. z fol Rz, , Modła i Dąbrowica, rozl. mr. 1798 fol Rz. gr. or. i ogr. mr. 582, łąk mr. 45, past, mr. 35, lasu mr. 113, nieuż, mr. 153; bud. mur. 11, z drzewa 6; płodozm. 11pol, ; fol. Modła gr. or. i ogr. mr. 173, lasu mr. 115, nieuż. mr. 34; bud. mur. 3; płodozm. 4pol; fol, Dąbrowico gr. or. i ogr. mr. 84, łąk mr. 244, past. mr. 11, wody mr. 3, lasu mr. 178, nieużyt. mr. 29; bud. mur. 3, z drzewa 3. W skład dóbr poprzcnlnio wchodziły Wś Rz. os. 46, z gr. mr. 358; wś Lisieniec os. 10, z gr. mr. 115; wś Zastruże os. 16, z gr. mr. 218 wś Modła os. 39, z gr. mr. 466; wś Babia os. 18; z gr. 143. 2. Rz, , w dok. Irgowo, Rzgowo, wś, fol i dobra nad rz. Wartą, pow. koniu Hki, gm. i par. Rzgów, odl 19 w. od Konina, posiada kościół par. drewniany. Wś ma 38 dm. , 276 mk. ; os. młyn. wiatrak 1 dm. , 8 mk. ; fol i os. 9 dm. , 16 mk. W 1827 r. 33 dm. , 330 mk. Była to pierwotnie wś książęca. . Mieczysław Stary nadał ją w 1145 r. klasztorowi w Lądzie cum sanctuariis et stabulariis Kod. dypl Mucz. , I, 3. Kościół i parafia istniały to bardzo dawno, podobno od 1209 r. Zapewne cystersi byli fundatorami. Kilkakrotnie był odbudowywany. Obecny restaurowany w 1760 i 1867 r. , otrzymał nową dzwonnicę i wieżę w 1790 r. W 1767 r. było tu 6 ołtarzy, przy jednym z nich uposaźenie dla prebendarza Łaski, L. B. , I, 283, 284, przypisy wydawcy. Według reg. pob. pow. konińskiego z 1579 r. Rz. , własność Mikołaja Grodzickiogo, miała 4 łany, 3 zagr. bez roli, 3 kom, bez bydła, 1 rzem. Część Andrzeja Trąbczyńskiego 2 łany Pawiński, Wielkp. , I, 236. Rz. par. , dek. koniński, 2180 dusz. Rz. gmina należy do s. gm. okr. III w os. Rychwał, st. p. Konin, ma 18, 413 mr. obszaru i 5391 mk. 1867 r. . Br. Ch. Rzochów, w XV w. Zochow, mko w pow. mieleckim, w piaszczystej, lesistej równinie, 182 mt. npm. , na praw. brzegu Wisłoki, przy kolei Karola Ludwika DębicaNadbrzezie. Składa się z 132 dm. drewnianych, st. kolei 76 klm. od Nadbrzezia a 24 klm. od Dębi cy, szkoły ludowej i kościoła paraf. Z 740 mk. jest 582 rz. kat. i 158 izrael. Rz. był attyn. Rzemienia; w kościele zniesionym w r. 1839 przez wylew Wisłoki, znajdowały się grobowce Tarnowskich. Data założenia osa dy nieznana; skoro jednak parafią erygowano w 1312 r. a Długosz L. B. , II, 280, 436 i III, 236 nazywa Rz. oppidum, zatem prawdo podobnie powstało w owym czasie. W XVI w. Stankar zajmował tu stanowisko ministra aryańskiego Siarczyński, rkp. Bibl. Ossol, nr. 1826. Ludność trudni się w części uprawą niewdzięcznej, lotnym piaskiem pokrytej zie mi, w części szewctwem i garbarstwem. Pos. więk. spadk. Zdz. Bogusza ma 19 roii, 1 łąk, i 2 mr, past. ; mn. pos. 389 roli, 35 łąk i 38 mr. past. Drewniany kościół par. odbudowa no w 1843 r. ; przechowują się w nim metryki od 1795 r. Par. dek. mielecki obejmuje Rzemień z Łużem, Rżyska z Porębami i Tuszynę. Osada graniczy na płn. z Uzyskami, na pld. z folw. Rzemienia Rejowcem a na wschód z rzemieńskim lasem bór sosnowy, częścią puszczy sandomierskiej. Mac, Rzodkiewnica, wś włośc, pow. przasnyski, gm. i par. Zaremby, ma 29 dm. , 188 mk. , 651 mr. ziemi użytk. i 796 mr. nieuż. W 1827 r. 15 dm. , 83 mk. Leży w błotnistej okolicy, przerżniętej przez rzeki Orzyc i Omulew. Rzodkwin, pow mogilnicki, ob, Rzadkwin. Rzochów Rzodkiewnica Rzochów Rzońce, fol, pow. ostrowski, gm. i par. Długosiodło. Jastto stara osada, wspominana w dok. z 1545 r. Gloger, Ziemia bielska. Rzozów, w dok. z XIII w. Zoyow, Zorzow, wś, pow. wielicki, na lew. brzegu Skawinki, przy drodze ze Skawiny do Przytkowic, , w okolicy pagórkowatej, składa nię z 99 dm. i 534 mk. ; 517 rz. kat. a 17 izrael Dawniej włośó klasztoru tynieckiego, należy teraz do funduszu religijnego, który tu ma 105 roii, 13 łąk, 20 past. i 1 mr, lasu; pos. mn. ma 441 roli, 47 łąk, 15 past. i 14 mr. lasu, Par. rz. kat. i urz. poczt. w Skawinie o 4, 6 klm. . Graniczy na płd. z Gołuchowicami, na zach. z Borkiem Szlacheckim, na płn. ze Skawiną a na zach. z Radziszowem. Wieś spotykamy często w dyplomach klasztoru tynieckiego Kod. tyn. , wyd. Kętrzyńskiego; tak w podrobionych dokum. Władysława ks. opolskiego z r. 1283 str, 61 i Pawła, biskupa krak. , z 1287 str. 66, jak w dokum, z 24 czerwca 1335 r. ibid. , sir. 91, w którym stwierdza opat Michał sprzedaż ołtystwa za 50 gr. praskich braciom Andrzejowi i Janowi, obowiązując ich, aby założyli wieś na prawie niemieckiem sredzkiem w miejsce wsi na prawic polskiem erygowanej. Zdaje się jednak, źe dopiero teraz powstała wieś na prawie polskiem, bo dyplomem danym w Krakowie 28 grudnia 1440 r. str. 304 uwolnił Wacław, ks. oświęcimski, mieszkańców od sądownictwa książęcego i uciążliwości prawa polskiego, z wyjątkiem potrawnego i poradlnego, dyplomem zaś z 5 paźdz. 1449 r. danym w Zatorze ibid. , 320 zwolnił ich i od tych daniu, co zatwierdzono w r. 1470 str. 491. We wszystkich dokum, wymieniono Rz. jako własność klasztoru tynieckiego, Długosz atoli ma wiadomości L. B. , III, 217, że od r. 1287 miał tam klasztor tylko dziesięciny, otrzymane wzamian od bisk. krak. Pawła, na co istniał w owym czasie przywilej ów podrobiony, str. 66 w Kodeksie a wieś kupił dopiero opat Bogdan 1430 1448 od Wacława, ks. opolskiego ibid. , III, 192. W potwierdzeniach posiadłości klasztornych przez Kazimierza Jagiellończyka z r. 1456 Kod tyn. , 408 i dawnych przywilejów klasztornych przez Janusza ks. zatorskiego z 6 marca 1490 jest włością klasztorną ibid. , 531. Opłaty na rzecz klasztoru były dosyć znaczne. Długosz podaje, że kmieć z półtanku płacił 8 do 10 gr. a wszyscy razem dawali klasztorowi 80 jaj, 8 serów, odrabiali pańszczyznę i powabę na wiosnę i w jesieni; dawali 32 miar osepu, 22 miar owsa i 11 miar jęczmienia. Dwie karczmy z rolami płaciły czynszu 2 grzywny a młyn otręby. Nadto kmiecie dawali dziesięcinę snopową i konopną i trzy razy w roku podwody do klasztoru. Poradlnogo płacili na wielkanoc. po 3 fertony a na św. Michał grzywnę. , Sołtys oddawał tylko snopową dziesięcinę, W 1581 Pawiński, M. ałop. , 42 było w tej wsi 13 pólłanków km. , 4 komoro. z bydłem i 1 bez bydla. Trzymał ją od klasztoru Brzechwa. Po supressyi klasztoru wcielona do funduszu religijnego. Mac. Rzucewo, oh. Rucewo. , Rzuchów, 1. kol, os. karcz, nad rz. Norom, w pobliżu ujścia do Wariy, pow. kolski, gm. i par. Chełmno, odl. od Koła 10 w. ; kol ma 67 dm. , 632 mk. ; os. 1 dm. , 7 mk. ; os. karcz. . I dm. , 7 mk. W 1827 r. 28 dm. , 455 mk. Pa. wraz z Chełmnem i kilka innymi wsiami byt własnością Bogumiła, arcyb. gnieźn. , który umierając w 1182 r. w Dobrowie pod Kołem zapisał te dobra klasztorowi w Łęknie oh, Sł Geogr. , VIII, 660, Następnie przeszzły w poczet dóbr arcybiskupich. Na początku XVI w. łauy wójiow. Hkie dawały pleb. w Chełmnie a kmiece na stół arcybiskupi Łaski, L, B, II, 443. Według reg. pob. pow. łęczyckiego z r. 1576 Rz. własność arcyb gnieźn, miała 7 łan. , 3 zagr. , 1 młyn dziedziczny, czynszowy 1 2 łanu, wójt. 2 łany, rybaków 8 po gr. 8 Pawiński, Wielkop. , U, 53. 2. Rz. , wś nad rz. Kamienną, pow. opatownki, gm. Bodzejchów, par. Grocholice Wszechświęte, odl od Opatowa 8 w. , od Ostrowca 8 w. , ma 22 dm. , 171 mk. W 1827 r. 13 dm. , 60 mk. liz. b ży na. stokach Łysogór. Obok żyznej gleby posiada bogactwa mineralne, które przed 1860 r. były eksploaiowane. Bracia Dowborowie, dziedzice Rz. i i sąsiedniego Miłkowa, otworzyli tu fabrykę wyrobów fajansowych i kamiennych, która upadła z powodu braku funduszów i złego kierownictwa. Prócz glinki ogniotrwałej są tu pokłady, jienkie l ardzo, węgla kamiennego i pokłady rudy żelaznej 35 dobywanej przed 1800 r. dla zakhulów w Klimkiewiczowie. Lasy okoliczno obfitują w modrzewie. Dobra liz. skladaly się w 1885 r. z fol Rz. i Romanów, attyn, Deszkówek, rozl mr. 563 gr. or. i ogr. mr. 518, past. mr. 7, lasu mr. 5; os. czynsz. mr. 4, nieuż. mr, 29; bud. mur. 4, z drzewa 14; płodozmian 8pol, 2 wiatraki. Wś Rz. os. 14, z gr. mr. 119. W polowie X. V w. wieś ia była własnością Mikołaja Podlodowskiego h. Janina, miała 13 łan. kmiec, 2 karczmy z rolą, 1 zagr. z rolą, którzy dawali dziesięcinę snopową i 4 pęki konopi, wartości 7 grzyw. , wikaryatowi kollegiaty opatowskiej. W drugim opiwie Długosza podano 16 łanów i wartość dziesięciny na 10 grzyw, oceniono Długosz, L. B. , I, 590; 11, 507. W 1578 r. Łukasz Kocimowski miał 3 osad. , 1 1 2 łan. , 3 zagr. , 3 biednych; Hieronim Kocimowski 1 osad. , 1 2 łanu, i zagr. , 2 komor. ; Moluski 3 osad. , 3 4 łan. Pawiń. , Małop. , 184. Br. Ch Rzońce Rzuchów Rzucewo Rzozów Rzo Rzycz Rzuchowo Rzuców Rzujewice Rzuchów aL Rzochów, ws, pow. łańcucki, na praw brzegu Sanu, przy gościńcu z Sie niawy do Leżajska, z mostem na Sanie, w okoliey równej 177 mt. npm. , piaszcmystej. Od wschodu i płn, lotne piaski, od płd, wś Piskorowice. Piaski obecnie są ustalane i za lesiane. Par. rz. kat. w Leżajsku o 6 klm. . Ws ma 86 dm. i 490 mk. ; 38 rz. kat. , 397 gr. kat. , 6 ew. i 49 izrael Par. gr. kat. w Ku ryłówce. Pos. więk. Alfr. hr. Potockiego, jako attyn, Leżajska, składa się z 10 mr. roli i 8 mr. łąk; mn. pos. z 476 roli, 256 łąk, 303 past. i 35 mr, lasu. Mac, Rzuchów, wś i dobra ryc. nad rzką Su miną, pow. rybnicki, par Pnirążna, odl. li mili od Rybnika, W 1861 r. 47 dm. , 380 mk. 5 ow. ; obszar dóbr ma 1588 mr. , wiejski 368 mr. Do dóbr należą fol. Dąbrówki, karcz ma Łopacz. Obszar dwornki wydrenowany, łąki nawodniano. We wsi młyn wodny. Rzuchowice, ob. Żuchowice. Rzuchowa, wś, pow. taraownki, w okoli cy pagórkowatej, na lewym brzegu Biały, wznios. 210 do 266 mt. npm. , par. rz. kat. w Pleśny, tamże. nt. kol. TarnówLeluchów. Zbudowana nad potokiem, ma 35 dm. , dwór, szkołę i gorzelnię. Odleglejsze grupy chat są Buczyny 8 dm. , Podgórki 12 dm. i Pod lesie 16 dm. . Na obszarze dwor. 2 dm. a w Mlynówcci 7 dm. Ludność składa się z 566 OHÓb; 549 rz, kai, , i 17 izrael. Obszar więk. pos. Leop. Dietla wynosi 343 roli, 7 łąk, 21 past. i 71 mr. lamr, pos. mn. 301 roli, 33 łąk, 48 past. i 2 mr. lasu. Gleba rędzinna, uro dzajna. W XVI w. była Rz. własnością Dę bickich Pawiński, Małop. , 262, 465 i 547. Graniczy na płn. z Koszycami Małemi, na za chód z Szczcpanowicami a na pld. z Pleśna. Rzuchowo, wś i fol. , pow. rypiński, gm. Szczutowo, par. Karnkowo, odl. 7 w. od Ry pina, ma 20 dm. , 221 mk. , 693 mr. ziemi użyt. i 48 mr. nieuż. Młyn wodny. W 1827 r. 12 dm. , 185 mk. Według reg. . pob. pow. lipnowskiego z r. 1564 we wsi Rz. , parafii Wierzbik, mieli Mikołaj Woleezki 1 2 lanu; Stanisław Rzusewski z synem 1 łan. Młynarz od jednego koła korzecznego; 4 Suchodolskich po i łanie a Jakub Suchodolski jeszcze 2 zagr, , Adryan Makowiecki 1 2 łanu. Płacono poboru 3 fl. 10 gr. Pawiński, Wielkop. , 1, 314. li. 1789 były tu 4 części szlacheckie, wysiewające 20 korcy żyta. Br. Ch. Rzucin 1. fol. pryw. , pow. wilejski, o 65 w. od Wilejki, gm. Gruzdowo, 1 dm. , 19 mk. kat. 2. Rz. al. Razanowa, zaśc, 0w. wilejski, o 64 w. od mka Wilejki, w 3 okr. pol, gm. Gruzdowo, 1 dm. , 8 mk. kat. Rzuców, wś i fol nad rzką Jabłonicą, powiat konecki, gm. i par. Chlewiska, odl od Końskich 40 w. , posiada pokłady glinki, kamienia ciosowego, kopalnie rudy żelaznej, wielki piec, walcownię sztabową, walcownię blachową, fabr. gwoździ, fabr. zapałek, 2 mły ny, 48 dm. , 405 mk. W 1827 r. 21 dm. , 130 mk. W połowic XV w. Rz. , własność Nynkowskiej, miał łany km. , z których dziesięcinę dawano pleb. , w Chlewiskach Długosz, L. B. , II, 519 Wielki piec założył tu w XVIII w. Leszczyń ski. W 1838 r. dziedzic dóbr Kryger rozwi nął tutejsze zakłady żelazne, urządzając pu dlingarnię i walcownię. Około 1862 r. pro dukcya wynosiła 15, 000 cent. żelaza lanego, 10, 000 cent. blachy i 4000 cent. w drobnych wyrobach. Były prócz tego warsztaty stolar skie, gontarnia, heblarnia. Piec wielki obsłu giwała maszyzna parowa o sile 8 koni, a walcownię blachy maszyna o sile 24 koni. W 1875 r. wyrobiono żelaza surowca 40, 370 pud. , ku tego 28, 750 pud. W 1880 r. fol Rz. rozl mr. 1529 gr. or. i ogr. mr. 148, łąk mr. 24, past. mr. 19, wody mr. 16, łasu mr. 1251, nieuż. mr. 71; bud. mur. 9, z drzewa 6; płodozm. 10polowy, las nieurządzony. W skład dóbr po przednio wchodziły wś Rz. os. 49, z gr. mr. 125; wś Wandów os. 31, z gr. mr. 71; wś Ostrówek os. 6, z gr. mr. 23; wś Wola Kuroszowa os. 30, z gr. mr. 172. Br. Ch. Rzujewice, ob. Rzejowice. Rzuno, jezioro w pow. kościerskim, wznies. 151 mt. npm. , na zachód od jez. Wdzickiego. Rzuski, w XVI w. Rzusky. Według reg. pob. pow. orłowskiego z r. 1576 należała do par. Bedlno. Mateusz Rzusiński Piotrowski 1 2 łanu, Mateusz Rzus. Głowacz 1 4 łanu Albert Rzusiński i Jan Frączldewicz 1 2 łanu, Stan. i Wincenty 1 8 łanu, bracia Ostojscy 1 2 łanu, Feliks Tarnowski 1 4 łanu Pawiński, Wielkop. , II, 144. Dziś nie istnieje. Rzuszcze 1. al Rzuszyce, niem. Ruschuetz, dobra ryc. w Pomeranii, pow. słupski, st. p. Główczyce; 887 ha wraz z fol Sophiental 7 dm. i 99 mk. , samo Rz. ma 10 dm. , 174 mk. ew. 2. Rz, , wś, tamże, 254 ha; 1885 r. 16 dm. , 25 dym. , 145 uak. ew. Kś, Fr. Rzut Mały i Wielki, miejscowości na łąkach, pod Marozałkami, w pow. ostrzeszowskim. Rzy, wś włośc, pow. ciechanowski, gm. Ojrzeń, par. Sochocin, odl o 21 w. od Ciechanowa; ma 22 dm. , 196 mk. , 547 mr. W 1827 r. 18 dm. , 132 mk. par. Pałuki. Rzybrzyczka, góra lesieta, w obr. Górek Wielkich GrossGurck, w pow. bielskim, ną wschód od wsi, na lew. brzegu pot. Ja sionki a praw. brzegu Bronicy. Wznies. 589 mt. npm. Na płd. szczyt Łazek 716 mt. , a na płn. Górka 474 mt. . Br. Ö. Rzyce fol dóbr Cieszowa, w pow. lublinicckim. Rzycz 1. al Długojowska Wola, wś w par. Stary Radom. Obecnie nie istnieje. Wspo Rzuno Rzuchów Rzucin Rzuchowa Rzuchowice Rzuchów Rzuski Rzuszcze Rzut Rzy Rzybrzyczka Rzyce Rzycze Rzycze Rzyki Rzym Rzymachowo Rzymiec Rzymki Rzymsko Rzynkowice Rzypińce Rzyska Rzyczki Rzyczkowo Rzyczniak mina ją Długosz L. B. , I, 447. W XVI w, już niewykazana w reg. pob, pow. radornskiego. 2. Rz. według reg. pob. pow. Szadkow skiego z r. 1552 1553 w par. Korczów, mia ła w części Stanisława Wężyka 1 osad. 1 2 łanu. Częśó Piotra i Jana Wężyków 3 osad. Pawiński, Wielkop. , II, 230. Ihm nic intnicje pod tą nazwą. Br, Ch. Rzycze, fol, pow. lubliniecki, ob, Rzyce. Rzyczki, wś, pow. nowogradwołyński, na pograniczu pow. rowieńskiego, gm. Korzec, ma 180 dusz włośc, 543 dz. ziemi włośc. Należy do dóbr Ilołownica, Zaleskich. L. R. Rzyczkowo al Rzeczki, wś i fol, pow. krobski Rawicz, o 5 klro. na płn. Wschód od Górki Miejskiej, na kw. brzegu Dąbrożny dopł Orli; par. Niepart, poczta w Górce Miejskiej Goerchen, st dr. żol w Rawiczu o 13 klm. Wś ma 13 dm. , 98 mk. 60 kai, 38 prot. i 88 ha 76 roii, 8 łąk. Fol ma 10 dm. , 41 mk. kał. i 169 ha 145 roli, 20 łąk; właścicielem jest ordynat Antoni ks. Suł kowski. E. . Cal. Rzyczniak, ob. Rzeczniak. , Rzyki, wś, pow. wadowicki, w szerokiej dolinie, 419 mt. npm. , u zlewiska pot. Klimazki z pot. Bzykami dopł. Wieprzówki. Od płd. otaczają dolinę wzgórza lesinte ze szczytem Łamana Skała 934 nit. , od której jako odnóża odłączają się pasma ku pln. wschodowi i płn. zaehodowi, zamykające do linę. W paśmie dzielącom dopływy Wie przówki i Skawy jest szczyt Garncarz 802 mt. , na zachodzie Jawornica 834 mt. . W sa mych widłach potoków stoi murowany ko ściół, erygowany w r. 1796 filia par. w Wie przu. Obok niego kupi się kilkanaście chat, inne zaś ciągną się w górę potoku i tworzą osady Jagódka, Mydlarze, Sordelówka, Hata le, Praczaki i Maskówka. Wś odl 7 klm. od Andrychowa liczy 290 dm. i 1771 mk. rz. kat. Więk. pos. Augusta hr. Potockiego wynosi 2 łąk, 7 past. i 1785 mr. łasu; pos. mn. ma 1145 roii, 196 łąk, 1092 paat. i 148 mr. lasu. Ras. graniczą na północ z Sułkowi cami i Zagórnikiem, na wschód z Kaozyną, na zachód z Targanicami. Mac. Rzym, rus. Rym, karczma, pow. hajwyńiiki, gm. Krasnopółka, par. Granów, przy trakcie pocztowym między Hajsynem i Iwangrodem i wsiami Michałówką i Krasnopółką. Do karcz my tej przywiązana jest legenda o Twardow skim, który, pilnując się żeby dyabei nie zła pał go w Rzymie, nie wiedząc o nazwisku karczmy, dał się tutaj zajść niespodzianie dyabłu i tylko sprytem wykręcił się z jego ręku. Legenda ta zresztą przywiązana jest i do innych miejscowości X M. O. Rzym, karczma, pow. wielicki, ob. Łazany. Rzym, 1390 Roma, niem, Rom, wś i fol, pow. wągrowiecki Żnin, o 3 klm. na zach. południe od Rogowa poczta, na zachod. wybrzeżu jez. Zioło, par. Kotdrąb, st. dr. żel w Łopiennie o 7 1 2 klm. Z Rz. pisał się Stanisław brat Tomisława w r. 1390 Akta gród. poro. , wyd. 1888 r; około 1533 r. składał się Rz. z samych łanów kmiecych i sołtysich. Reg. pob z r. 1580 i 1618 nie, wykazują tej osady. Przy schyłku zeszłego stulecia był dziedzicom Leon Moszczeńcki, właściciel Janowca, a później Iłowieccy. Wś ma 12 dm. , 135 mk 110 kat, 25 proi i 181 ha 161 roii, 6 łąk. Folwark 6 dm, i iO mk. wchodzi w kład okr. domin Sarbinowo. . E Cal. Rzym, niem. Sandkrug, karczma nad Wisłą, pow. gdańttki ni iuny, gm. Krakowo. W spisię urzęd. z r. 1885 niemy mieniona, iHtniata jednak jeszcze r. 1869 Kś. Fr. Rzym Tabory, wś, pow. łomżyński, W 1866 r. wchodziła w skład dóbr rząd. Nowogród, miała 12 os. , 307 mr. ob. t. VII, 247. Rzymachowo, pow. gnioźniofiBki, ob. Rzemiechów. Rzymiec, wś, fol, młyn, pow. rawski, gm. Starawieś, par. Biała; wś ma 14 dm. , 104 mk. , 206 mr. ; fol 2 dm. , 6 mk, W 1827 r. 8 dm. , 79 mk. Fol Rz. włączony został w 1885 r. do obszaru dóbr Szwejki Wielkie. Rzymki, wś włośc. , pow. łukowski, gm. Skrzyszew, par. Ulan, ma 23 dm. , 185 mk. , 640 mr. Rzymsko, wś i fol. w pobliżu rz. Warty, pow. turecki, gm. Ostrów Warcki, par. Miłkowice, odl od Turka 20 w. Posiada wiatrak. Wś ma 15 dm. , wraz z ws. Dąbrowa i Ostrówek 270 mk. ; fol 10 dm. , 70 mk. W 1827 r. 17 dm. , 129 mk. , par. Głuchów. Dobra Rz. składały nię w 1885 r, z fol Rz. i Ostrówek, rozl mr. 2253 fol Rz. gr. or. i ogr. mr. 385, łąk mr. 30, past. mr. 50, lasu mr. 1242, nieuż, mr. 42; bud. mur, 2, z drzewa 12, las nieurządzony; fol Ostrówek gr. or. i ogr. mr 312, łąk mr. 104, past. mr. 71, nieuż. mr. 16; bud. mur. 3, z drzewa 4. W skład dóbr poprzednio wchodziły; wś Rz. ob. 19, z gr. mr. 25; wś Dąbrowa o. 10, ss gr. mr, 60; wś Ostrówek os. 11, z gr. mn 169. Na początku XVI w. folw. dawał dzioftięeinę pleb. w Rososzycy, zaś łany kmieoe dawały pleb. w Miłkowicach tylko kolędę po 2 gr. z łanu Łaski L. B, I, 407. W 1553 r. 3 łany, a w r. 1576 4 łany Pawiński, Wielkop. , II, 225. Br. Ch. Rzynkowice, niem. Ringwitz, 1534 r. Rzenzhowitz wś, pow. prądnicki, par. Eriedland. Leży na granicy pow. niemodlińskiego. W 1861 r. 89 dm. , 595 mk. mk. , 2 sołtystwa, 80 gospod. , 15 zagrod. , 35 komorn. , 850 mr. obszaru. Szkoła w miejscu. Rzypińce, mylnie, ob. Rzepińce. Rzyska al Rzyski, wś i fol, pow, radzy miński, gm. Klembów, par. Radzymin, ma 79 mk. , 230 mr. dwors, , 241 mv. włośc. W 1827 r. było 3 dm. , 13 mk. Wchodziła w skład dóbr Kraszew. Rzyska, część Wojsławia, pow. mielecki, na praw. brzegu Wisłoki, między Wojsławiem a Rzochowom, tworzy osobną grupę domów 57 dm. , zaś dwor 10 dm. znajduje się na połud, krańcu Wojnławia. Na obu ob szarach przebywa 341 mk. , 321 rzym. kat. i 20 izrael. Il ü a pianzczynta, nad rzeką uro dzajna, lany Hzpilkowo. 1 oh. więk. npadk. Aleks. Sękownkiego wynoni 412 mr. roii, 54 mr. łąk i ogrodu, 20 mr. pont. i 1065 mr. ła nu; poH. mu. 140 mr. roii, , 16 mr. łąk, 11 mr. pant. i 1 mr. husu. Od WHcliodu otacza onadę bór sosnowy. Mac, RzyskiPajewo, pow, ciechanowski, ob. Pajewo. Rzyszczów, sioło nad rzką Niebożką, pow. włodzimierski, u a pograniczu Galicyi, na połud. wschód od uika Drużkopola, dawniej w pow. łuckim. Rzyszczów, , w dokum, Irzyszczów, mko nad zatoką Dniepru, w wązkiej dolinie, w głębi której płynie strumień Lechlicz, pow. kijowski, w 4 okr. poL, gm. Rzyszczów, odl. o 80 w. na płd. wschód od Kijowa. Z dwóch strou okrążają mczko góry. Na jednej z nich, panującej nad Rz. , jest zamczysko ośmiokątne z bastionami po węgłach. Góra ta nazywa się Iwan al. Iwanhora; lud utrzymuje, że na niej stał Jan Kazimierz i przypatrywał się przeprawie wojsk swoich przez. Dniepr w 1663 r. Niedawno zawaliła się część góry w rzekę. Jest także w mczku cerkowiszcze otoczone wałami. Drugie okopy, zwane horodyszczem, znajdują nię w pobliżu Rz. w lesie nad Dnieprem. Dawniej Dniepr dalej płynął, potem wyrżnął sobie bliższe koryto; opuszczone, nazwano jest przez lud Staryk, jak wszystkie zamulone rzek loża. W 1885 r. byb tu 7577 mk. ; Pochilewicz podaje 8034 mk. 3944 prawosł. , 204 katol, 14 roskolników i 3872 żydów. W 1740 r, było w Rz. 150 dm. i 800 mk. , w 1793 r. 130 dm. i wraz z Berezówką 1291 mk. , w 1867 r. , 672 dm. i 5142 mk. W mku znajdują się dwie cerkwie p. w. św. Trójcy z 1766 r. drewniana, i murowana z 186 r. , kościół katol, synagoga, 3 domy modlitwy żydowskie, szpital należący do ekonomii, apteka, cukrownia, browar, gorz dnia, 4 młyny wodne, młyn parowy, fabryka odlewów żelaznych, dwie garbarnie, biuro asesora policyjnego stanowego prystawa, sędzia śledczy, szkoła ludowa, kilka magazynów zbożowych. Targi odbywają się raz na tydzień, jarmarki zaś 23 kwietnia, 1 lipca, 14 września i 6 grudnia. Pod mkiem i do dworu należy 1467 dzies. , włościanom zaś wdzielno 2001 dzies, ziemi, z której płacą 3007 rs. 51 kop. wykupu. Glebę stanowi wyborny czarnoziem. Nazwa mka zdaje się pochodzić od wyrazu rżysko żytnisko. Współbrzmienną nazwę nosi też wś w gub. wołyńskiej, będąca gniazdem rodziny Rzyszczewskich. Niewierny kiedy był założony Rz. nad Dnieprem, w każdym razie nienależy go plątać jak to czyni Pochilewicz z grodem Wrzyszcze, istniejącym jeszcze za Rusi wielkoksiążęcej, albowiem ten ostatni leżał nad rzeką Desną w dzisiejszej gub. orłowskiej. W aktach miejscowych pierwsze wzmianki o Rz. spotykamy przy końcu XVI w. Należał on wtedy w jedno polowie która Horodyszczem się zwała do Skobiejków Kordyszów, w drugiej do Chaleckich. W 1588 r. Filonowa Kordyszowa cały swój majątek, to jest swoją połowę w Rz. al. Horodyszcze, jako też sąsiedni Chodorów, tudzież Hulatyczc i Woronów sprzedała Andrzejowi Chaleckiemu Ksiąg grodz, i ziemsk, znajdujących się w magistracie kijow, z essencyą wypisany regestr, rkp. . Chaleckich było dwóch braci Jerzy i Andrzej. Pierwszy osiadł na połowic Rz. , z warunkiem spłacenia bratu należnej temuż schedy jego; drugi na nabytym przez siebie Chodorowie i drugiej połowie Rz. al. Horodyszcza. W Rz. w połowie Jerzego był już wtedy obronny zameczek, a mczko zaś całe było dokoła opalisadowane. Jerzy niedługo potem umarł bezpotomnie i Andrzej po nim wziął w spadku połowę jego w Rz. W 1590 r. d. U maja przypłynął tu na statku Erich von Steblau Lassota, poseł od cesarza Rudolfa II, udający się Dnieprem na Zaporoże. Oczekiwał on tu dni kilka na pieniądze, któro mu miał przywieść Jakub Henkiel, Jakoż ten ostatni przywiózł mu 8000 czerwońców. Ale opowiada Lassota w swoich podróżnych zapiskach d. 28 maja przybyło do Rz. kilku szlachciców von Adel czyli rycerzy, którzy w swoich kwaterach prowadzili z sobą tak podejrzane dyskursa, iż dawało to nam powód do obawy, abyśmy niestracili naszych pieniędzy. Jakoż postanowiliśmy natychmiast wyruszyć w doł Dniepru, niezważając, że to był dzień święta uroczystego Putew. zapiski, str. 23 4. Andrzej Chalecki był ożeniony z Halszką Chwalczewską, miał z nią synów Józafiana, Piotra i Franciszka. Żona mu umarła z moru, który jodnocześnie zabrał dwóch jej braci i trzy siostry ks. Kozikową, Deniskową i Kotlińnką. Z rodzeństwa została tylko ks, Kirykowa Rużyńska Summar. akt łuckich, w zb. Zygm. Radzimińskiego. Po śmierci Andrzeja, synowie jego podzielili się pozostałemi dobrami Chodorów posiadł Piotr, a Rz. Józefian z Franciszkiem. Wkrótce potem Józe Rzyska Rzyszczów Rzyski Rzyska Rzyszczów fian występuje jako dziedzic całkowitego liz. W tym czawie micnzczanic kaniowHcy i bohusławscy zajęli znaczny obszar gruntów od Rzyszczowszczyzny oderwany i pozakładali tam futory i pasieki, które się pozamieniały na wioski. Były to Rosochy, Czernysze, Dudary, Czaplińce, Pije, Prucki, Molodowce, TuszkowMłynek i Kozin. Józafian Chalecki chcąc przywłaszczeniom tym położyć koniec, skarzył się w sądach zadwornych i otrzymał kilka komisyi, ale komisarze dla częstych napadów tatarskich, nigdy zjechać nie mogli. Kiedy w 1616 r. luntratorowitzjechali dla rewizyi sstwa kaniowskiego to, wskutek protestancyi Chaleckiego, wioski powyższe zostały przez lustratów uznane, za niepodlogające lustracyi. Sprzykrzy wszy sobie ów ciągły zatarg, sprzedał Chalecki całą Rzyszczowszczyznę Aleksandrowi Konsantemu Woroniczowi, z prawem dochodzenia oderwanych gruntów, a sam wyniósł się na Litwę. Nowy nabywca Rz. prawdopodobnie wzniósł tu nowy zamek na górze. , Iwan nazwanej, ile że dawny zameczek Chaleckich stał w samem mczku, w miejscu, które dziś Cerkowiszczem się zowie. Nowy zamek musiał być dość umocniony i dla tego księga Bolszoho Czerteża, wydana w 1627 r. , zalicza Rz. do miejsc twierdzonych. Woronicz zbudował też tu zapewne i monaster dziś dziewiczy Preobrażeński. Miał on synów Wasyla, Mikołaja, Fedora i Filona. Wszyscy oni w równych sortes Rz. się między sobą podzielili. Filon Woronicz zmarł bezdzietny w Rz. 1639 i Jerlicz, t. II, str. 44, część więc jego spadkowo przeszła na braci Teodora zm. w 1640 r. i na Mikołaja, tudzież na synów zmarłego przedtem Wasyla. W 1644 r. Jerzy Daniel Woronicz, skarbnik kijow. , syn Wasyla, sprzedaje swój dział w Rz. i Chodorowie Januszowi Tyszkiewiczowi, wwodzie kijowskiemu, dziedzicowi dóbr Machnówki i Berdyczowa. Gospodarny wojewoda rozwinął też działalność swą, około podniesienia dóbr i Rz. urósł rychło, dzięki położenia które sprzyjało żegludze i stosunkom handlowym. Port rzyszczowski począł ściągać produkty z całej Ukrainy. Tyszkiewicz w swoich włościach w Machnówce, Berdyczowie i Rz. podniósł gospodarstwo, wielo łożąc na melioracyę. Mamy ślady w aktach o znacznej ilości zboża, które z dóbr swoich dla spławu Dnieprom do portu w liz. dostawiał Ksiąg grodz, i ziemsk, kijow, regestr. Wprowadzonym przez siebie jezuitom zapisał w 1646 r. na dobrach rzyszczowskich i Chodorowskich 30, 000 złp. W zapisie tym tak mówi Ja in zelo pietatis in Deum et Religionem sanctam Catolicam Orthodoxam ductus, a chcąc, aby się chwała Boga Wszechmogącego szerzyła i mnożyła i studya tak wiary katolickiej, jako i nauk wyzwolonych kwitnęły, umyśliłem zakon wieleb. w Bogu oo. jezuitów w mieście J KM. kijowskiem fundować, jakoż onych fundując, na dobrach, moich dziedzidzinych, mianowicie. w części mojej dziedzicznej w miasteczkach Rz. i Chodorowie, także innych wsiach do tej części należących, cum omnibus attincntiis w W. Kijow, i p. leżących, in vim perpetuae fundationis 30, 000 złp. zapisuję, a to w sposób wyderkafu, od której pryncypalnej sumy 30, 000 ja sam i sukcessorowie moi, albo ten, klokolwiek będzie possesor tych dóbr mianowanych, ma i powinien będzie każdego roku na czas i dzień naznaczony. .. . anmum censum od samej pryncypalnej. summy kollegium kijow, płacić etc, etc. Dokument w zb. piszczącego. W 1646 r. zniarł współdziedzie Rz. Teodor Woronicz, kijow, Pochowany został w monasterze Tryhurskim Jerlicz. Za czasów wojen Chmielnickiego rozpierzchli się po świecie Woronicze, współdziedzice Rz. , a także i wojew. Janusz Tyszkiewicz. Umarł on w Lublinie. 1649 r. W 1649 r. Kozacy zajęli Rz. , stanęła in ich sotnia i. zw. irzyszczowska, wchodząca w skład pułku kaniowskiego. Sotnikiem jej był Czuhaj Bodianski. Tyszkiewieże, spadkobiercy Janusza. , woj. kijowskiego, zjechali sie w l650 r. do Warszawy dla działu dóbr ukraińskich, które jednak z powodu zajęcia przez Kozaków, tytularnie tylko posiąść mogli. liz. i Chodorów w skutek tegoż działu przeszedł na Mikołaja i Bartosza Tyszkiewiczów Notaty Sztejna. W 1663 r. Jan Kazimierz wyruszywszy na Zadnieprze, d. 10 listopada stanął w Rz. z wojskami. Nazajutrz rozpoczęła się przeprawa przoz rzekę. Na 17 bajdakach, które. dostarczył był pułkownik kozacki Haneńko, król, niezważając na słotę i zimno, wyprawił dwa regimenty piechoty i kilka dragonii, dla obrony brzegów rzeki z tamtej strony, potem dwie kępy, w pośród rzeki będące, armatą i piechotą osadziwszy, kazał ufortyfikować dla obrony przeprawy, jeśliby z Kijowa nieprzyjaciel wypadłszy, ów brzeg chciał bronie. Zaczem i cała armia zaczęła się przeprawiać, podziełona na trzy kolumny pierwszą dowodził sam król, drugą Stefan Czarniocki, wwoda ruski, i Bohun, trzecią, w której byli Tatarzy, hetman Tetera i pułkownik kozacki Hulanicki. Przeprawa ta odbyła się 13 listopada Anonim Raczyńskiego, t. II, str. 240; Jerlicz, t. II, str. 83; Kostomarow Ruina, str. 14 Tradycya mówi, że król przypatrywał się przeprawie wojsk z góry wyniosłej, która dziś nosi nazwę Iwanhory. W orszaku króla znajdowało się dwóch Francuzów, Ur. de Guiche i Lousigny, synowie marszałka do Grammont. Rzyszczów Kiedy w. 1664 r. skończyła się niefortunna wyprawa, Stefan Czarniecki, odprowadziwszy króla na Litwę, dopędził wojsko powracające niedaleko Dniepru i pod Rzyszczowem nię przeprawił po lodach. Był z nim także i Jan Sobieski, oboźny kor. Anonim Raczyńskiego, II, sir. 283. Podczas wojny kozackiej Rz. trzymał z Doroszenkiem, ale gdy w 1673 r. wojska rossyjskie z Romadanowskim szły na Czechryn przeciwko niemu, miasto poddało się bez walki Bantysz, i. II, str. 134. Gdy w 1677 r. . Jurko Chmielnicki z Turkami obiegł Czechryn, Tatarzy, rozbiegłszy się po kraju, spalili Rz. Wtedy to, według wyrażenia współczesnego, Rz. ., , rozszedł się. Mieszkańcy, opuściwszy niedopalone szczątki domów, rozbiegli się po lasach. Ostateczny kres przyszedł na Rz. za buntu Janenka w 1678 r. Truszczenko, z ręki Janenka zajął Rz. Hetman lewego brzegu Samojłowicz wysłał syna Semena, aby wszystkie horodki prawego brzegu zburzył, a ludność za Dniepr przepędził. Młody Samojłowicz, połączywszy się z wwodą Neplujewym, d. 24 lutego podstąpił pod Rz. Truszczenko, mając na zamku zasoby obronne, postanowił bronić nię do ostatka. Ale zanim Samojłowicz z Neplujowym blokadę rozpoczęli. Tatarzy z mczka już pierzchnęli, tak że Truszczenko pozostal na zamku z 30 Tatarami i ze 40 Kozakami z Korsunia, Derenkowca i Drabowki. Samojłowicz opanowawszy mczko bez walki, wzniósł ruchomo baszty tury, z których ogień działowy miotać zaczęto na zamek. Drewniane opasania zostały rozbite, a także i trzy narożne baszty, ale że wał był wysoki, niedolatywały przeto kule w środek zamku, Podwyższono więc tury. Niedostawało oblężonym wody, a więc śniegiem ją zastępowali, a gdy śnieg stopniał od ognia, pili kwas burakowy. Wreszcie zmuszeni byli uledz. Dnia 25 lutego Kozacy i hufce rossyjskie weszły na zamek, który został spalony a załoga zabrana. Truszczenkę zostawiono losowi, jaki mu hetm. Samojłowicz zgotuje. Z mczka zaś i wiosek okolicznych mieszkańców przępodzono za Dniepr Samowidziec, str. 70, Kostomarow; Ruina, str. 600. Rz. i okolica opustoszały. Traktat Grzymułtowskiego, niedługo potem 1686 r. zawarty, zawarował, aby cały pas brzegowy nad Dnieprem, zacząwszy od Stajek aż do Kryłowa, w obręb którego wchodrił też i Rz. , zostawał pustym aż do dalszej decyzyi Vol. leg. . Tymczasem gdy się to dzieje, dziedzice Rz. Tyszkiewicze przesiadywali w swych majętnościach na Litwie, a Woronicze po świecie się tułali. Adam Woronicz, jeden z współdziedziców Rzyszczowszczyzny, w 1693 r. dopiero, , wyszły z więzów bissurmańskich, powrócił do kraju Laudum wwództwa kijow. 1693 r. . Wbrew atoli wzmiankowanemu traktatowi, ludność sielska, z hetmańszczyzny się wynosząc, napowrót zaczęła zajmować opuszczone siedziby. Władze miejscowe stawiały wprawdzie temu przeszkody, lecz przesiedlający się mimo to wdzierali się w obręb pusty, w mniemaniu, że takowy do nikogo nie należy. W 1702 r. Rz. począł się zaludniać. W 1709 r. hetm. lewego brzegu Ukrainy, Skoropadzki nadał był nawet mczko wraz z Chodorowem sofijskiemu monasterowi w Kijowie, ale nadanie utrzymać się nie mogło. Tyczasem około tego czasu i prawomocni dziedzice dawni do swych pustych dóbr zaczęli się zgłaszać, a między innemi i Woronicze, Tyszkiewicze i Hołowińscy. Ci ostatni w spadku po Woroniczach także jakąś częśó w tychże dobrach posiedli ob. Prucki. . Zgłosiwszy się do swych majętności, najpierw zajęli się sprawą ulegalizowania osad nowo utworzonych. Stany sejmujące upoważniły posła Chomentowskiego, aby domagał się u dworu ościennego, skasowania zakazu co do osiedlania pasu brzegowego Teka Podoskiego, t. VI, str. 268. Jednakże mijały lata i do uregulowania tej kwestyi nieprzyszło, a i nowy traktat w 1710 r. sprawy tej niezałatwił. Rz. jednak wzrastał w ludnośó sielską, ściągać tu zaczęli nawet kupcy zagraniczni i krajowcy handlem się bawiący Laudum wojew, kijow. 1715 r. . W latach 1720, 5 i następnych dokoła się pozasiedlały wioski Hulaniki, Chalcza, Juszki, Józefówka, Hrebence, Panikarcza, Lipowy Róg, Prucki i inne. Około tego czasu władali dobrami Rz. Piotr i Józef Woronicze, synowie Marcina, Antoni Gadomski i Jerzy Hołowiński, a także częścią trzecią tychże dóbr kś. Antoni Tyszkiewicz, kanonik wileński. Ten ostatni wszakże w 1739 r. tak częśó swoją w Rz. jak i Chodorowie sprzedał Szczeniowskim. Stanisław Szczeniowski, ssta trechtymirowski, odnowiwszy stary spalony zamek w Rz. , zamieszkał w nim, ale gdy w 1751 r. hajdamacy go znów spalili Andrejowskij Mater, z archiwum kiew. gub. prawl. , zesz. V, str. 3, zajął on ostrów na Dnieprze, naprzeciwko Rz. którego dziś śladu niema i tam zbudował drugi, obronny wodą zameczek. Stanisław Szczeniowski był ożeniony z Urszulą Nitosławską, która mu wianem wniosła klucz siedliski na Podolu. Był on pradziadem znanego w piśmiennictwie Tytusa Szczeniowskiego. Z fundacyi Stan. Szczeniowskiego i jego żony w 1765 r. stanął w Rz. kościół i klasztor św. Trójcy de redemptione captivorum. Kościół był z drzewa, p. w. św. Stanisława; w 1765 r. benedykował go ks. Marcin Iwon Rybiński, kanonik i dziekan kijow. , proboszcz chwastowski. Parafia przez tegoż dziekana została wydzielona i Rzywno rozciągała się wzdłuż na 6 a wszerz na B mile. Szczeniowscy na utrzymanie 6 ssakonników nadali plac z pomieszkaniem i ogrody, tudzież wieś Szczuczynkę, z obowiązkiem odprawiania co rok 156 mszy św. W 1768 r. kościół został spalony. Szczeniowski podczas napadu hajdamaków na Rz. , jak niesie miejscowe podanie, ufny w swoich kozaków nadwornych, w swoim zameczku na ostrowiu wraz z żoną dosiadywał do ostatka. Ale hajdamacy tłumnym napadem potrafili ubiedz zameczek i Szczeniowski miał już wpaść w ich ręce, gdy wierny i ulubiony kozak rżyszczowski, Dudko przezwany, porwawszy go za barki, przeprawił przez odnogę Dniepru i skrył go w ługu, skąd potem w daleką mógł uciec stronę. Żona dziedzica także z rąk napastników wybawiona, ukrywała się w pobliżu. Szczeniowski wydostawszy się wkrótce z Zadnieprza, kędy się był schronił, przystąpił do związku Barskiego, w którym też wydatną rolę odegrał, W Treohtymirowie z oddziałem swoim zabrał on kassę na komorze królewskiej Kiewskaja Staryna listy Eumiancowa, t. IV, str. 103 6. W 1780 r. umarł Ignacy Woronicz, dziedzic części Rzyszczowa. Z żoną Cecylią Rozwadowską był on bezdzietny, a więc po nim częśó dóbr spadła na brata Jakuba, kaszt, bełzkiego, ożenionego z Józefą Drohojowską. Ten umarł w 1788 r. i jedyna jego córka Szczęsna za Ignacym Działyńskim wzięła tak częśó w Rzyszczowszczyznie, jak i cały klucz trojanowski i częśó Szumskiego. W 1793 r, Franciszek Ksawery Szczeniowski, syn Stanisława, sprzedał połowę Rzyszczowa Działyńskim, a potem i Chodorów Piotrowi Hołowińskiemu, Ale Rz. w 1794 r. został wzięty w sekwestr, a Działyński wysłany na Syberyę, dopiero po śmierci cesarzowej Katarzyny II powrócił do kraju i uzyskał zdjęcie sekwestru z Rz. Działyński zostawił syna Zygmunta 1820 r. , do którego przeszedł Rz po matce Woroniczównie. Następnie odziedziczył Rz. syn jego hr. Bronisław, który ożeniony z Komorowską Ciołkówną, zostawił dwie córki, jedną za hr. Władysławem Stadnickim, dziedziczką Denesz, drugą Ludwikę, pannę, dziedziczkę Rz. Obecnie Rz. zostaje w posiadaniu p. Tritchela. Hr. Bronisław Działyński nie szczędził zabiegów, aby handel miasteczka ożywić Założył bank pożyczkowy i z niego dawał wsparcia mieszkańcom Posiadał piękną rozpłodową stadninę. Za jego czasu stanęła tu fabryka narzędzi rolniczych. Około 1774 r. na miejscu pierwotnego kościołka, spalonego przez hajdamaków, stanął nowy, drewniany, który dopiero w 1795 r. był benedykowany przez kś, prezydenta Kierekieszę. W 1777 r. było w parafii 339 dusz. W 1785 r. prezydentem klasztoru był kś. Rudolf od św, Bartłomieja, w 1, 795 r. kś. Kierekicza, w 1800 r. kś Missuna, w 1803 r. kś. Kajetan Rusiecki, w J804 r. kś. Mikołaj Szandorowicz, w 1819 i 1822 r. kś. Józef Czarnecki. Karatami zaś byli w 1800 r. kś. Józef Czarnecki, w 1803 r. kś. Antoni Luddwicli, w 1819 r. dc finitor prowincyi i kurat kś. Marcellin Aren lt; it. Przy kościele była Hzkółka i szpital dla 10 chorych. W 1813 r. klasztor wymurowano. Dobrodziejami klasz toru byli Hołowinacy Protok. czyn. archid, kijow. . Ale w 1829 r. , w miejsce drewnianego kościołka, przełożony klanzioru kś. J zof Czarnecki, funduszem Zacharyanza llolowinskiego, wzniunl z muru dzisiejszy okazały kościół, p. w. Hw. Trójcy. Świątynia wznosi się na byłym cmentarzu, obrócona frontem do mianta, a wielkim ołtarzem do Dniepru, który zwykle w maju pod nam mur kościelny wylewa. Nad kościołem glob z krzyżem, wsparty na piramidzie z napisem, , Bóg jest opatrzny. Wewnątrz pięć ołtarzy, w wielkim ołtarzu Pan Jezus cudami Hłynący. W okrąg kościoła umieszczono grobowce Hołowińskich i Eustachego Jankowskiego. Cmentarz katolicki, zwrócony ku Dnieprowi, ma dość ozdobnych pomników i nagrobków. Trynitarzo zarządzali do 1832 r. parafią rzeszczowską, teraz zaś kś. świeccy. Parafia ta, należąca do dekanatu kijowskiego i obejmująca 6 miasteczek Rz. , Trypole, Kaniów, Kozin, Stepańce i Chodorów oraz 65 wsi w pow. kijowskim i kaniowskim, ma 1336 wiernych. Filia w Kaniowie, kaplice w Pszenicznikach, Mikołajówce, Kozinie, Pijach, Kozarynówce, Pruckach, Romanszkach, Czernyszach, Medwedówce, Tulińcach, Szandrach, Sieniawce a dawniej i w Hruszzowie. Obecnie istnieje w Rz. cerkiew praw. mur. z 1860 r. . Do jej par. należy wś Berezówka. O 3 w. od Rz. wznosi nię monaster Preobrażeński, przed 1850 r. męzki, obecnie żeńki. Obok niego dwie cerkwie, jedna soborna, z muru wzniesiona w 1849 r. , druga drewniana, w 1858 r. zbudowana. Gmina Rz. składa się z 13 okr. wiejskich starostw, obejmuje 13 miejnc zamieszkałych, ma 3391 dm. , l6, 50l mk, , 19, 017 dzies. ziemi 11, 200 dz. włośc, 7400 dworskiej, 348 cerkiewnej i 69 skarbowej. Edward Rulikowski. Rzytnica al. Żytnica, niem. Rzitnicafliess, rzeczka w pow. tucholskim, wypływa z bagna Rzytnica, w nadleśn, świeckiem i uchodzi z lew. brz, do Rudy, a z nią do Brdy. Kś. Fr. Rzywno, niem. Elsenthal, os, wiejska, , pow. szubiński, o 5 klm. na półn. od Łabiszyna par. i poczta, śród lasów; okr. wiejski Frydrychowo, st. dr. żeL na Chmielnikach o 8 klm. , 17 dm. i 139 mk. E. Cal. Rzytnica Rzytnica Rżew Rżacza Rżawnica Rżat Rżawa Rżawica Rżawiec Rżawińce Rżawiński Rżawka Rżewo Rżacz Rżacza rzeczka w gub. mohylewskiej, prawy dopływ rz. Ipuci. Rżawnica, st, dr. żel orłowskowitebskiej, w gub. orłowskiej, pomiędzy stacyami Żukowka o 16 w. a Gorodec o 14 w. , o 161 w. od Orła, 199 od Smolońska, a 327 w. od Witebska. Rżat al. Arzat, rzeka, lewy dopływ Moży lewego dopływu Dźwiny. Rżawa al Reżawa, wś przy ujściu rzki t. n. do Prypcci, pow. rzeczycki, w 2 okr. pol. jurewickim, gm. Dernowicze, ma 20 osad, młyn; grunta urodzajne, łąki. Lud zajmuje się rybołówstwem i flisactwem. Al. Jel. Rżawa al. Rżawiec, rzeczka w pow. radomynkim i rzeczyckim, mały prawy dopływ Prypeci, Jest odnogą rz. Ilii w pow. radomyskim, przepływa przez uroczynko Koronny Las, na przestrzeni 5 w. stanowi granicę pow. rzeczyckiego i przyjąwszy od prawego brzegu rzkę Toń wkracza w pow. rzeczycki, płynie w kierunku północnym ku wsi Rżawa, po za którą ma ujściem. Długośó biegu w pow. radomyskim 7, w rzeczyckim zaś 13 w. A, . Jel. Rżawica, awuls fol. Dorohowica, w pow. słuckim. Rżawiec, rzeka w gub. mohylewskiej, lewy dopływ Dniepru. Rżawiec, wś, pow. czerykowski, gm. Łobanowo, ma 4 dm. i 339 mk, Rżawiec al. Irżawiec, rzka w pow. piratynskim gub. połtawskiej, lewy dopływ Supoja, bierze początek pod siołeni Sobotnikówką a uchodzi poniźej mka Jahotyna. Rżawiec, w dok. Irżawiec 1. Mały, część wsi Połstwin, w pow. kaniowskim, leżąca na lewym brzegu rzki Rosawy, w 4 okr. poL, gm. Stepańce, pow. praw. Połstwin, katol. Rzyszczew, o 15 w, od Kaniowa, ma 720 mk. ; należy do Źelezków. Niegdyś wchodziła w skład sstwa kaniowskiego. 2. Ii Wielki, ob. Połstwin. J. Krz. Rżawińce, duża wieś, pow. chocimski, par. Chocim. Ma cerkiew drew, Własność Burdyka i Buchentala Dobrowolskiego. W 1868 r. było tu 297 dm. X. M. O. Rżawiński Most, wś nad rzeką Mrajem, pow. borysowski, gm. Mściż, ma 70 mr. obszaru. Rżawka 1. rzeczka w pow. dzisienskim, dopływ Miadziołki. 2. Rz. , rzka w pow. ihumeńskim, prawy dopływ Osoki, uchodzi pod wsią Rutkowo. 3. Rz. , rzeczka w gub. mohylewskiej, lewy dopływ Pieregonki. Rżawka 1. osada wiejska, pow. borysowski, w 1 okr. pol. chołopienickim, gm. Krasnołuki, przy drożynie z Zablocia do Kraszewicz. 2. Rz. , wś nad rz. Wynią, pow. słuc ki, w 3 okr. poL kopylskim, gm. Pociejki, ma 21 osad; grunta urodzajne, miejscowość dość leśna. 3. Rz. , wś, pow. bychowski, gm. Propojsk, ma 64 dm. i 280 mk. A. Jel. Rżew, w dokum. i latopisach RżewaWała dimirowa, Rżewka i Rżow, mto powiatowe gub. twerskiej, po obu brzegach Wołgi, pod 56 16 płn. szer. a 52 0 wschod, dług. , o 134 w. od Tworu, połączone linią dr. żel. t. zw. nowotorskiej, mającej 129 w. długości, ze stacyą Ostaszkowo dr. żel nikołajewskiej. Ma 2847 dm. , przeważnie drewnianych, 19, 660 mk. , 14 cerkwi prawosŁ, 2 roskolnicze, 423 magazynów i składów, 412 sklepów, szpital, dom schronienia, dom sierot, szkoła powiat. i 2 paraf. , szkoła żeńska, 1158 rzemieśl, 34 fabryk, bardzo znaczny handel, zwłaszcza konopiami, przędzą konopną i pakułami, przystań statków parowych. Jarmarki odbywają się w drugim tygodniu wielkiego postu i na św. Piotra i Pawła, trwający od 29 czerwca do 6 lipca. Rz. istniał już w XII w. 1150 r. i należał wówczas do ks. smoleńskiego; od 1225 r. jest w posiadaniu udzielnych książąt rżewskich, W początku XV w. pozostaje pod władzą ks. Swidrygajły, poczem przyłączony został do w. ks. moskiewskiego. Podczas wojny Stefana Batorego z Iwanem Groźnym w 1581 r. oblegał miasto hetman Radziwił; za czasów Samozwańców bezskutecznie oblegały Rz. wojska polskie. Od 1775 r. mto powiatowe. Rżewski powiata, zajmujący połud. wschod. część guberni, ma na przestrzeni 3589 w. kw. 120, 987 mk. Powierzchnia górzysta, zwłasz cza w części północnej oraz w okolicach przy legających do pow. bielskiego gub. smoleń skiej. Gleba przeważnie piaszczysta i gli niasta, w wielu miejscowościach zmieszana z drobnym kamieniem. Prawie cały obszar po wiatu zroszony jest Wołgą z jej dopływami, wyjątek stanowi południowozachodni zaką tek, przerżnięty dopływami Łuczesy dopł. Dźwiny zachod. . Jezior nie ma wcale; błota, i to nieznaczne, spotykają się tylko w doli nach rzek. Lasy zajmują zaledwo 8 ogólnej przestrzeni. Główne zajęcie mieszkańców stanowi rolnictwo oraz uprawa lnu i sadow nictwo. Przemysł fabryczny prawie wcale nieistnieje, kwitnie natomiast kowalstwo, ja ko przemysł domowy, we wsiach Choroszewój i Murawiewoj, w których wyrabiają rocz nie do 40, 000 toporów i siekier. Podług da nych z 1859 r. było w powiecie 1472 miejsc zamieszkałych, z których najludniejsze wś Jelczy miało tylko 763 mk. J. Krz. Rżewo, wś, pow. orszański, gra. Rudnia, ma 16 dm. i 116 mk. Rżyszcza Rżyca Rżyca 1. ob. Rzyszcza. . 2. Rz. , ob. Ryżyca. Rżyszcza al Rżyca, rzeczka w pow. ihumeńskim, mały lewy dopływ Olsy, Płynie wśród odludnych puszcz w kierunku zach. połud, około 5 w. , w obrębia gm. Brodziec i ma ujscie w okolicy pomiędzy wsią Słobodką i folw. Honoratowo, leżącymi na przeciw nym brzegu Olsy. Al Jel Rothenburg 1. nad Odrą, miasteczko, pow. zielonogórski, odl. 22 mil od Wrocławia, leży nad strumieniem Kalte Bach, uchodzącym o cwierć mili dalej do Odry. Posiada kościół par. ewang. z 1654 r. , szkołę ewang. od 1654 r. , około 700 mk. W okolicy uprawa wina. Jestto najmniejsze i najdalej na północ położone miasto na Szląsku. Do 1816 r. należało do powiatu Krossen w obwodzie frankfurckim. W 1842 r. było 88 dm. drewn. , 140 osad, apteka, gorzelnia, 38 sukienników, 822 mk. 7 katol. 2. R. al. Rozbórk, 1267 Rotenberg, Rotimbourg, miasto powiat. w pruskich Łużycach, nad Nissą. Poziom wód Nissy wzn. 446 st. npm. , kaplica ewang. na cmentarzu 492 st. Miasto leży nad ramieniem Nissy, zwanem Młynówką Muehlgraben, odl. 13 mil od Lignicy a 21 mil od Wrocławia, przy drodze żel. Posiada kościół par. ewang. , kaplicę cmentarną ewang. , szkołę ewang. , drukarnią od 1858 r. , urzędy powiatowe. Ludność trudni się garncarstwem, wyrobem kafli, uprawą roli. Do miasta należy 1354 mr. ziemi, do obszaru dominialnego 1005 mr. W 1871 r. było 1352 mk. ; w 1842 r. 162 dm. , 157 budynków, 1013 mk. 8 katol. Dopiero w 1843 r. wybrukowano rynek i dwie ulice miasta. Do 1815 r. R. wraz z całym powiatem należał do Saskich Łużyc. Jestto starożytna osada. Dziejopis miasta pastor Holscher domyśla się, że zapewne cesarze niemieccy, podbiwszy plemiona słowiańskie zajmujące te strony Milczanów, założyli tu w końcu X w. gród warowny. Równocześnie miał powstać kościół i parafia. Na znalezionym kamieniu węgielnym doczytywano się w niewyraźnych znakach 1000 roku. W dokum. występuje miasto dopiero w 1268 r. , gdy Otton III brandeburski rozdzielał ziemię budyszyńską od zgorzselickiej. Do ostatniej zaliczono IL a także Lubań i Schoenberg, R. należał pierwotnie do rodziny Ton Rothenburg 1264 1452, później Nostitzów do 1607. Stary gród, zburzony w 1427 r. przez Hussytów, stał jako ruina do 1805 r. Właściciele dóbr wzniośli w 1840 r. piękną rezydencyą, wystawili młyn amerykański. W XIV w. kwitło tu nożownictwo i wyrób sukna. Kościół, zbudowany zapewne w XIII w. , przerabiany i rozszerzany kilkakrotnie, spłonął w 1578 r. a całkowicie zrujnowany został w 1798 r. Nowy, murowany, bez sklepienia, wystawiono w 1799 r. Reformacya rozszerzyła się tu około 1528 r. , w w 1564 r. ustanowiono przy kościele dyakonat. Dzieje miasta opracował pastor Ludwig August Holscher w dziełku Genchichte der Kreisstadt R. Nach Busch s handschriftlicher Geschichte von R. und anderen. Quellen u. Urkunden. Rothenburg 1844 r. Powiat R. al rozborski ma 2017 mil kwadr. i 51, 208 mk. ewang. Obszar powiatu przedstawia równinę, piaszczystą, pokrytą lasami sosnowymi, torfiskami, bagnami, piaszczystemi wzgórkami. Obfituje w ryby i zwierzynę, węgiel brunatny, piaskowiec. żelazisty, ziemię ałunową. Przemysł fabryczny przedstawiają fabryki wyrobów glinianych, przędzalnio, papiernie, huty szklane i żelazno, fabryki ałunu i kwasu siarczanego. Największem miastem w powiecie jest Mużakow Muskau nad Nissą, śród ludności 29 stanowią Serbowie łużyccy. W 1861 r. było ich w powiecie 14, 745. Oo do wyznania są oni przeważnie ewangielicy; w 1880 r, było w ogóle w całym powiecie 414 katolików. Rozbórk i Rozborski powiat, ob. Rothenburg, Ryga, niem. Riga łotew. Rihga i Rejga, estoń. RiaLin, główno miasto gubernii inflanckiej, po Petersburgu najważniejsze miasto portowe nad Baltykiem, odl. od Petersburga 701 w. koleją, 567 w. drogą bitą, od Warszawy 753 w. koleją, na Wilno i Dyneburg. Położenie, IL leży pod 56 57 płn. szer. i 41 46 wschod, dług. od F. , w równinie piaszczystej, w odl. 15 klm. od morza zatoki ryskiej, na praw. brzegu Dźwiny, przez którą prowadzą mosty. Jeden drewniany, pływający, drugi żelazny przeszło 600 sąźni, zbudowany w latach 187172 dla dr. źel. ryskomitawskiej. Ujścia rzeki do Baltyku broni znana w dziejach twierdza Duenamuende Dyament, w pobliżu której od roku 1872 wznoszą nię potężne tamy przyntani Bolderaa, broniące port od fal morskicb. Przystań Bolderaa łączy z IL droga żel. Z drugiej zaś strony w Bolderaa jest obszerny port, w którym zimują okręty; obok niogo stanowisko do budowania i naprawy słatków i fabryka machin okrętowych. O 10 klm. poniżej miasta, na praw. brzegu, Dźwiny przy ramieniu strumienia łączącego Dźwinę z wypływem jez. Stintsee, znajduje się druga przystań Muehlgraben, a którą odnoga dr. żel. ryskodyneburskiej połączyła z R. Oprócz wspomnianych wychodzą z R. jeszcze cztery inne drogi żelazne. Jedna z nich, wiodąca do Tu Rothenburg Rozbórk Rothenburg kumu, idzie z początku wzdłuż wybrzeża I morskiego i ztąd kilka pierwszych stacyi Bilderlingshof, Edinburg, Majorenhof, Dubboln, Karlsbad i Assern łączy w jedną długą osadę z tysiącznemi willami, wynajmowanemi gościom kąpielowym. Osady to stanowią niejako przedmieście R. , a Iudność ich wraz z gośćmi sięga w lecie do 50, 000 mk. Dawniej otaczały R. dokoła fosy i wały z basztami. Prócz muru z wieżami, opasana była R. wałem, o 5 narożnikach. Przed głównym wałem znajdował się inny przodowy i rów wodą napełniony. Bram było 10, a mianowicie Kalkpforte, Pferdepforte, Marschallpforte przez tę bramo wjeżdżał w r, 1582 do R. Stefan Batory, Schwimmpforte, Suenderpforte, Schalpforte, Fischpforte, Schlosspforte, Jacobspforte i Sandpforte, czyli brama piaskowa, położona w pobliżu jedynej pozostałej dotąd wieży fortecznej, noszącej i dotąd nazwę Pulverthurm Wszystkie bramy były przykryte rondelami. Prócz tego na lewej stronie Dźwiny istniał szaniec Kobroński die Koberschanze. Fortyfikacye ryskie dopiero w latach 1857 1863 zostały ostatecznie usunięte. Przed kilkunastu laty zniesiono cytadelę ryską, położoną na płn. krańcu miasta. Właściwe miasto otaczają trzy przedmieścia. Jedno z nich Mitawskie leżące na lew. brzegu Dźwiny, oddziela od miasta szeroka rzeka; dwa zaś inno Petorsburski i Moskiowskie, przedzielono od dawnej Rygi przoz pięknie urządzone plantacye Gartenaulagen, które zrasza szeroki kanał, umajony grupami drzew i krzewów. Kanał ton niegdyś stanowił fosę twierdzy. Kilka mostów przez jego wody rzuconych, a zwłaszcza całe otoczenie, złożone z nowych i pięknych budowli czynią te plantacye podobne do wrocławskich najpiękniejszą częścią miasta. Najwynioślejszy ich punkt stanowi tak zw, Basteiberg, z altaną na szczycie, z którego roztacza się rozległy widok na miasto. Ludność R. wynosi 175, 332 mk. 1885 r. . Spis z 31 grud. 1881 r. wykazał 169, 329 mk, Spis ten 1883 r. drukiem ogłoszony dzieli ludność ryską na produkującą i konsumującą. Produkująca twarzy trzy kategorye a produkująca dobrą niemateryalne. Osób 11, 285, a mianowicie 1840 zajętych pracą umysłową 52 adwokatów, 105 lekarzy, 79 duchownych, 18 dziennikarzy, 328 artystów, 1170 profesorów i nauczycieli, 6 uczonych prywatnych a nakoniec 82 aktorów i śpiewaków, następnie 1258 osób zajętych służbą rządową cywilną, 7090 służbą wojskową, 527 służbą miejską komunalną, 201 trudniących się służbą ściślej w spisach nie określoną, tudzież 389 zajętych pracą techniczną 121 aptekarzy, 47 architektów, 10 uczonych chemików, Słownlk Geograficzny T. X. Zeszyt 111 116 inżynierów, 37 geometrów, 10 weterynarzy, 18 dentystów oraz 30 wyżej ukształconych techników; b produkujący dobra materyalne, w liczbie 50, 912 osób, a mianowicie zajętych handlem i komunikacyą 10, 611, przemysłem fabrycznym 5379, przemysłem rzemieślniczym 21, 356, rolnictwem i ogrodnicwem 691, rybołówstwem 52, zatrudnionych różnymi gałęziami przemysłu 12, 823; c pelniący słuźbę osobistą, w ilości 17, 652 osób. Ogół przeto ludności produkującej wynosił 79, 849 osób. Konsumującą zaś ludność rozdzielono na dwie kategorye a ludność konsumująca produhcT Jnie, a takiej naliczono 84, 564 osób płci obojga; b ludność konsumująca nieprodukcyjnie, której było zaledwie 3, 741; ogół przeto ludności konsumującej wr. 1881 wynosił 88, 305. Nie zaliczonych do żadnej z obu kategoryi było 1166 osób. Podług wyznań było 24, 000 prawosł. , 10, 095 katolików, 104, 633 protestantów, 10, 488 rozkolników starowierów a 20, 113 żydów. Miasto posiada obecnie 10 cerkwi prawosł. , kościół parafialny rz. kat. i 2 kaplice a w zawiązku kościół filialny, do którego erekcyi już przystępuje utworzony w tym cełu komitet, 9 zborów luterańskich z nich 4 urządzone w dawnych kościołach katolickich, 1 zbór helwecki, 1 anglikański, 1 dom modlitwy rozkolników, 1 kaplicę baptystów i 3 synagogi żydowskie. O zmianach wyznaniowych śród ludności R. podaje wiadomość dziełko ogłoszone w 1885 r. przez ks. Jana J. Wspomnienie o dziejach wiary w Rydze Ryga, 1885 r. , 52 str. . W życiu towarzyskiem używało w E. w 1881 r. języka rosyjskiego 31, 976 osób, niemieckiego 66, 775 osób, łotewskiego 49, 974 osób, polskiego 3, 197 osób. Przemysł rozwijał się tu wcześnie, dzięki przywilejom nadawanym cechom, tudzież dbałości władzy miejskiej o dobroć wyrobów, czego liczne dowody podają dokumenty bogatego archiwum miejskiego oraz izby kupieckiej Grosse Gilde i izby rzemieślniczej Kleine Gilde. Z obszernych ustaw cechowych czyli tak zwanych szragów Schragen, sięgających XIV w. a przechowywanych dotąd w ladach skrzyniach cechowych, widzimy że wszystkie gałęzie przemysłu, wszystkie rzemiosła i kunszty miały w R. przedstawicieli. Jednym z ważnych zadań cechów zarówno w R. jak w innych miastach nadbaltyckich była obrona mieszczaństwa przeciw samowoli panów feudalnych. Z tego powodu cechy stanowiły rodzaj miejskiej milicyi i były niejako szkołą wojenną społeczności rzemieślniczej, która w E. i dotąd jeszcze tworzy tak zwaną kompanią gwardyi miejskiej, , Compagnie der Rigaschen Stadtgarde. Występuje ona w czasie większych uroczystości miej12 Ryga skich w charakterze straży honorowej, przybranej we wspaniałe mundury. W razie napadu na miasto cechy miały obowiązek bronić murówj a następnie kosztem swoim je naprawiać. Każdy towarzysz cechowy w R. , zostając majstrem, był obowiązany dostarczyć do arsenału cechowego jakąś broń, jak kuszę, halabardy, oszczepy, muszkiety itp. Ażeby zaś cechowi umieli w razie potrzeby władać bronią, zawiązano wspomnianą powyżej Companey der Rigaschen Stadtgarde. Z czasem w miejsce, , znaku cechowego wprowadzono chorągwie, które dotąd w użyciu pozostały jako oznaki stowarzyszeń rzemieślniczych HandwerksAemter. Wystawa historyczna w R. 1883 r. zgromadziła ich kilkadziesiąt, z których najstarsze sięgały 1370 r. Oprócz obrony miasta cechy miały na celu zapewnienie członkom swoim opieki i pomocy w razie potrzeby. Stopniowo wszystkie rzemiosła wiązały się tu w cechy, począwszy od kupców i złotników a skończywszy na wyrobnikach. Na rozwój przemysłu i rzemiosł wpłynęła niewątpliwie okoliczność, że kiedy Gustaw Adolf, król szwedzki, przywrócił dawno upragniony pokój, wybuchła w Niemczech wojna 30letnia, której klęski przesiedliły licznych majstrów do R. , na co w, , szragach cechowych tutejszych liczne mamy dowody. Pomiędzy zabytkami dawnych rękodzieł, których wytworne kształty zwracają uwagę, większa część pochodzi z XVII w. Odznaczały się zwłasza na wystawie z 1883 r. przepyszne wyroby ze srebra. Nie mniej celowali wyrobami ówcześni stolarze, wykonywający roboty artystyczne szafy, sepety i sepeczki. Rzeźby nader piekne przechowały się w olbrzymich stalach stowarzyszenia ryskich Schwarzhaeupterów w starodawnym kościele farnym św. Piotra Petrikirche. Z zakładów garncarskich wychodziły doskonałe kafle bądź zielone, bądź brunatne, ozdobione wyborną ornamentyką. Dobrym dawnym tradycyom najdłużej pozostali wiernymi mosiężnicy. Dowodzą tego pająki mosiężne po kościołach i gmachach Ii, a mianowicie w dolnej starogotyckiej sali gmachu wielkiej izby kupieckiej Grosse Gilde. Jak doskonałymi byli rzemieślnicy, wyrabiający przedmioty skórzane i siodlarskie, świadczą olbrzymie krzesła z XVII w, , zdobiące salę konforencyi gmachu inflanckiego rycerstwa a obite przepysznym kurdybanem miejscowego wyrobu. Obecnie występuje dążność do odrodzenia upadłych rękodzieł, szkoły przemysłowe i rzemieślnicze, tak wyższe jako średnie i niższe, coraz bardziej się rozwijają a wystawy przemysłowe świadczą o dokonywanych postępach. Organem tego ruchu jest pismo Rigasche IndustrieZeitung. Istnieje w fl. osobna izba przemysłowa czyii tak zwana Kleine Gilde, której początki sięgaja 1330 r. a w skład której wchodzą przedstawi. ciele przemysłu rzemieślniczego czyli dawne cechy rzemieślnicze Zuenfte, przekształcone obecnie na tak zwane delegacye Aemter czyii stowarzyszenia rzemieślnicze. Od lat przeszło 20 istnieje w R, Towarzystwo przemysłowe GewerbeVerein, którego działalność coraz lepsze przynosi owoce. W czasie ostatniego spisu ludności 1881 r. było w R, 26, 735 przemysłowców i z tej liczby na przemysł fabryczny przypada 5379. W 1881 r. liczono w R. murarzy i brukarzy 1142, cieśli i studniarzy 1354, kamieniarzy 57, rzeźbiarzy 61, przedsiębiorców budowli 19 cegielników 9, wapniarzy i gipsarzy 15, pokrywaczy dachów 45, garncarzy i kaflarzy 311, kominiarzy 51, blacharzy 478, mosiężników i bronzowników 61, ludwisarzy 2, rękawiczników i bandażyntów 223, fiakrów i dorożkarzy 1041, utrzymujących omnibusy 3, tramwaje 1 Towarzystwo belgijskie, posługaczy publicznych 2 instytuty, perukarzy i przerabiających wiony 29, fryzjerów i golarzy 197, introligatorów 254, tokarzy 137, grzcbieniarzy 4, koszykarzy 31, wyrabiaczy korków 744, powroźników Uli, parasolników 49, rytowników 29, krawców i krawczyń 3294, kuśnierzy 49, drukarzy 285, litografów 123, odlewaczy czcionek 4, fotografów 47, kapeluszników i czapkarzy 199, tapicerów 125, szmuklerzy 50, szklarzy 202, szczotkarzy 75, malarzy pokoj. 616, lakierników 22, pozłotników 60, tapeciarzy 143, farbiarzy 93, piekarzy 906, młynarzy 138, przedsiębiorców budowy młynów 4, modniarek 470, wyrabia jących stroiki damskie 167 szwaczek bielizny 1342, dostarczających wyrobów pończo szniczych 48, hafciarzy i haftarek 33, pracu jących w zakładach chemikaliów i perfum 156, ogrodników i kwiaciarek 375, wyrabia jących gilzy do papierosów 8, rzeźników 469, mydlarzy 41, stolarzy 1553, organmistrzów 3, wyrabiających, instrumenty 87, stroicieli fortepianów 7. snycerzy 42, ślusarzy 1062, kowalów 728, rusznikarzy 13, nożowników 20, pilnikarzy 3, druciarzy 59, maszynistów 206, pracujących w giserniach 205, kotlarzy 108, pracujących w zakładach gazowych 81, w zakładach elektrycznych 4, szewców 2250, trakiyerników, oberżystów, kawiarzy i szyn karzy 589, piwowarów 166, cukierników 108, zatrudnionych w gorzelniach i dystylarniach 57, w mleczarniach 5, w fabrykach cukierków i czekolady 7, drożdży 3, wód mineralnych 12, w słodowniach 9, stelmachów 181, siodla rzy i rymarzy 234, bednarzy 317, garbarzy 124, złotników i jubilerów 179, zegarmistrzów 178, optyków 127. Przemysł fabryczny roz winął się przeważnie w ciągu ostatnich lat kilkudziesięciu. Ze znaczniejszych zakładów zatrudniających w 1881 r. 5379 osób wymieniamy 15 tartaków parowych, 12 browarów, 9 fabryk maszyn, 9 zakładów wyrabiających przedmioty z lanego żelaza, 7 fabryk rumu, likierów i rozolisów, 6 fabryk tektury do pokrywania dachów, 5 fabryk cygar i tytuniu przeszło 400 robotn. , 4 fabryk korków do 800 robotn. , 4 papiernie, 4 fabryki smarowidła maszynowego, 4 drutownie, 4 fabryki skór, 4 fabryki sukna oraz wyrobów wełnianych, 2 wyrobów bawełnianych, 3 fabryki mydła, 1 fabryka wody kolońskiej i perfum, 3 fabryki kafli, 2 olearnie, 1 fabrykę cementu, 1 wyrobów fajansowych, a nakoniec głośną baltycką fabrykę wagonów, zajmującą całą dzielnicę przedmieścia moskiewskiogo. Handel rozwijał się w li. od najdawniejszych czasów powodu jej pomyślnego położenia. Dźwiną spławiano zdawna produkty Inflant, Kurlandyi, części Litwy i Białorusi i obecnie wywóz tych stron ześrodkowuje się w R. Ten handel był główną podstawą znaczenia i bogactwa R. Obecnie sprawami ryskiego handlu, żeglugi i przemysłu zawiaduje komitet giełdowy das Rigasche BoersenCo mite i podwładny mu bank Rigasche Boersen Bank. Za inicyatywą tego komitetu powstały urządzenia przyczyniąjące się do podniesienia żeglugi, handlu i przemysłu, on to otoczył R. siecią kolei żelażnych, telegrafów i telefonów, on dał inicyatywę do założenia tu nietylko szkół nawigacyjnych i przemysłowych ale nawet wyższej szkoły politechnicznej z osobnym wydziałem handlowym Handelsabtheilung des Rig. Politechnikums, on to wreszcie wydaje dziennik handlowy p. t. Rigasche Handels und BoersenZeitung, za jego pośrednictwem wychodzą dzieła wyświetlające miejscowe stosunki handlowe, on przeważnie przyczynia nię do podniesienia miejscowego kredytu. R. jest głównym węzłem kolejowym prowincyi nadbaltyckich. Kolei żelaznych wychodzi z R. obecnie i, a mianowicie linie Bolderaa, Muchlgraben, rysko dyneburska, mitawska, tukumska, wiodąca wzdłuż wybrzeża do Tukumu, położonego w nąjżyzniejszej cześci Kurlandyi, i nakoniec inflancka przez Wenden do Pskowa, z osobną gałęzią od stacyi Walk do Dorpatu. Dworców kolei żelaznych jest 2 ryskodyne burski i mitawski. Wewnątrz miasta i przedmioHci ułatwiają komunikacyą fiakry i dorożki, tu i owdzie omnibusy a od r. 1882 tramwaje. Oprócz glównego urzędu pocztowego kilka filii na przedmieściach i urzędy pocztowe na obu dworcach kolei żelażnych, a oprócz głównej stacyi telegraficznej filia w gmachu giełdy i stacye na dworcach kolejowych. W r. 1882 zaprowadzono telefony. Co do słynnej niegdyś, , izby kupieckiej Grosse Gilde, posiadającej i obecnie gmach wspania. ły, służy ona jużod XIV w. kupiectwu za miejsce walnych obrad, które pod przewodnictwem wybieranej starszyzny złożonej z ławników die Herrn Aeltesten, na czele których stoi prezes der Herr Aelterman, obok rady miejskiej der StadtMagistrat nietylko wielki wpływ na sprawy miasta, handlu i żeglugi wywierały, ale, zwłaszcza w XIV i XV w. , losy R. niejednokrotnie rozstrzygały. Obecnie, po wprowadzeniu obowiązującej w całem cesarstwie ustawy miejskiej, Grosso Gilde czyli, , izba kupiecka przedstawia już tylko związek kupców ryskich bardziej wykształconych, zarówno jak Kleine Gilde czyli izba przemysłowa jest związkiem stowarzyszeń rzemieślniczych Aemter. Trudniących się handlem i komunikacyą liczono w R. 29 grud. 1881 r. 10, 611 osób, w tej liczbie specyalistów na pojedyncze gałęzie handlu było 215, zatrudnionych w biurach handlowych 189, w instytucyach kredytowych 76, w instytucyach assekuracyjnych 23, urzędników przy kolejach 757, kupców i spedytorów o firmach protokółowanych 5330, kramarzy i tandeciarzy 1960, żeglarzy See und Flussschifffahrer 419, dorożkarzy 1041, zajętych przy telegrafach prywatnych nie licząc rządowych 12. Nad stosunkami handlowymi miasta czuwa osobna delegacya handlowa das Rigasche Handelsamt, z wielu członków złożona; władzę swoją wykonywa ta delegacya za pomocą 7miu komisaryatów czyli tak zwanych inspekcyi Inspectionen, które zajmują ogółem aż 247 urzędników handlowych Handelsbeamte. Szczegóły o dawnym handlu i żegludze R. podają Bibliotheca Livoniae historica Nr. 7694 do 7748 jako też wychodzące od lat wielu roczniki, , Ergebnisse der Rigaer Handelsstatistik oraz Rigaer HandelsArchiv, Przedmiotem handlu wywozowego R. są przeważnie len, pieńka, siemię lniane, zboże i drzewo. Przedmiotem dowozu są sól, śledzie, węgiel kamienny, soda, wina, surowa bawełna, żelazo, kawa, żywica, drzewo korkowe oraz rozmaite wyroby fabryczne i rękodzielniWywóz w roku 1886 miał wartości cze. 62, 114, 791 rs przywóz zaś 32, 615, 446 rs. Okrętów i statków większych wchodzi i wychodzi z trzech portów ryskich corocznie przeszło 3000. Dawne kościoły i główne gmachy. Do najdawniejszych należy tum staroświecki, założony w r. 1202 przez biskupa Alberta I a od roku 1563 stanowiący zbór protestancki, zwany jak za czasów katolickich Domkirche, którego zwrotu katolikom tak usilnie domagał się Ste fan Batory, bawiąc w R. w 1582 r. Gdy mieszczanie wyprawili do króla syndyka miejskiego z radnymi, dopraszając się o chwilę czasu na złożenie rady miejskiej, Batory odprawił deputacyą słowy, , Ite et dicite me hoc die non comessurum, donec templum, quod volo, ingrediar. Mieszczanie wezwali pośrednictwa ks. Skargi, będącego podówczas przy królu, a ten nakłonił Batorego, że poprzestał na zwróceniu dwóch innych kościołów zamiast katedralnego, a mianowicie kościołów św. Jakuba i św. Magdaleny, z których pierwszy stanowi obecnie zbór protestancki Jacobikirche a drugi cerkiew prawosławną. Starożytny tum Domkirche, mimo szpecących go przekształceń, zachował wiele cech pierwotnej budowli. Zakończenie presbiteryum w stylu romańskim o trzech absydach i kształtnych pilastrach, olbrzymi krużganek ciągnący się w czworobok i oświetlony otwartymi arkadami od strony wewnętrznej a zdobny w rzeźby cechujące wyraźnie epokę romańską, zwłaszcza zaś całe wnętrze tumu, jego potężne filary i wspaniałe sklepienia dotąd świadczą o piękności pierwotnego pomysłu tej najdawniejszej katedry Inflant. Fanatyzm luterański jeszcze w XVIII w. dokonywał przekształceń mających na celu zatrzeć pierwotny katolicki charakter świątyni. Usiłowano mianowicie zniszczyć grobowiec biskupa Mejnarda, pierwszego apostoła Inflant. Na grobowcu tym czytamy dotąd napis Haec sunt in fossa. Meinhardi presulis ossa. Nobis primo fidem. dedit annos quatuor idem. Actis millenis, centenis nonaque genis Annis cum senis, hic ab his id ad ethera poenis IV idus mensis octobris. Pomnik ten mieści się w lewej ścianie presbiteryum, nieopodal jedynego dziś w katedrze ołtarza. Przechodząc w pobliżu grobowca Mejnarda do bocznej nawy lewej, znajdujemy część gmachu zwaną der Bollenchor, gdzie zwraca uwagę sarkofag ostatniego arcybiskupa rywskiego Wilhelma, margrabiego brandenburskiego a ciotecznego brata króla Zygmunta Augusta. Pomnik ten ma być obecnie odnowiony. W pobliżu sarkofagu Wilhelma znajduj się dobrze zachowany, odnowiony pomnik burmistrza Ecke, który miastu oddawał uslugi za Stefana Batorego i Zygmunta III Odegrał on zwłaszcza ważną rolę w czasie sporów kalendarzowych. W tejże katedrze wystawił Jan Karol Chodkiewicz nagrobek po bitwie pod Kirchholmem zabitemu w niej wodzowi szwedzkiemu Lindersonowi ob. Kirchholm. Do ozdób tumu należy odnowiony staraniem hr. Maryi z Tyzenbauzów Przeździeckiej pomnik grobowy Kaspra Tyzenhauza, rotmintrza oraz podkomorzego Zygmunta III 1611, tudzież jego małżonki z domu Elfem. Piękność nagrobka podnoszą kosztowne, wykonane w Monachium witraże w obu oknach Tyzenhauzowskiej kaplicy. Godmym też uwagi jest nowo zbudowany w Ludwigsburgu koło Stuttgartu organ o 6800 piszczałkach, 124 głosach a 174 rejestrach, jeden z największych w świecie. Kościół Jacobikirche stoi naprzeciw gmachu rycerstwa inflanckiego das Livlaendische Ritterhaus. Założony 1213 r. dla cystersów, już w r. 1226 został własnością kawalerów mieczowych, a od 1248 należał do kapituły ryskiej. Następnie od r. 1582162l stanowił własność jezuitów, po których wygnaniu z R. służy protestantom, Ciekawe malowidła na żebrach sklepionia, pochodzące podobno z XIV w, , odtwarza dokładnie tablica chromolitogratowana ob. Sitzungsberichte der Gesellschaft fuer Geschichte und Alterthumskunde der Ostseeprovinzen aus dcm Jahre 1886. Na przyczółku od strony wschodniej tegoż starodawnego kościoła oraz na zewnętrznej stronie presbiterium od strony południa godnym uwagi jest fryz w stylu romańskim z XIII w. Ciekawszym jeszcze jest skromny lecz stylowy przyczółek na wynioslej facyacie kościoła św. Jana Chrzciciela die Hallenkirche zu St. Johannis, położonego w przeciwnym krańcu miasta. Świątynia ta, pochodząca z XIV w. , służy obecnie dla nabożeństwa Łotyszom luteranom. Nieopodal wznowi się kościół farny św. Piotra die Stadtkirche zu St. Peter, erygowany w r. 1209 a w roku 1408 z gruntu przebudowany. Odtąd ulegał on już kilkakrotnie niekorzystnym przekształceniom. Atoli w pięknych proporcyach wnętrza, w wysmukłych filarach, których podżebrza o udatnych profilach pionowo rozgałęziają się u góry i przechodzą w żebra lekkich ostrołukowych sklepień, pozostało i do dziś niepospolite dzieło ostrołukowego budownictwa. Wieża tego kościoła, , lubo bezkształtna, ma 140 mt. wysokości, a więc właśnie tyle ile wieża św. Szczepana w Wiedniu. Zasługuje jeszcze na uwagę ratusz, w którym się mieszczą miejskie sądownictwa tudzież bogate archiwum ratusz ton ostatnimi czasy umiejętnie odnowiono, starodawny dom Czarnoglowców ryskich Schwarzhaupterhaus, którego niezwykłą facyatę zdobi olbrzymie popiersie Stefana. Batorego, zamek rozległy, założony tu w 1515 r. przez inflankiego hermistrza Waltera Plettcnberga a odtąd kilkakrotnie przebudowywany, niegdyś rezydencya Jana Hieronima Chodkiewicza, kardynała Jerzego Radziwiłła i innych z kolei wielkorządców i namiestników królewskich, później generałgu bernatorów szwedzkich a od roku 1721 rossyjskich. Zamek ten od lat kilkunastu, po zniesieniu generalgubernatorstwa, zajęty jest przez. sądy krajowe i biura rządowe a w części, zamieszkały przez gubernatora inflanckiego. Na placu zamkowym wzniesiono po wojnie 1812 1814 r. kolumnę granitową z posągiem Zwycięstwa jako pomnik na cześć Aleksandra L Dalej wyróżnia się gmach rycerstwa inflanckiego Ritterhaus, z wielkim smakiem w stylu pałaców florenckich wzniesiony, izba kupiecka Grosso Gilde, przy której przebudowaniu w 1853 r. zachowano w całości dwie ciekawo średniowieczne komnaty izbę nowożeńców Brautkammer i dawną salę na biesiady weselne przeznaczoną. Sala biesiadna należy do najpiękniejszych pomników średniowiecznego budownictwa. Przecina ją w samym środku 7 cienkich kolumn monolitów, podtrzymujących jej dwunawowe starogotyckie sklepienie. Nad drzwiami wiodącymi do, , izby nowożeńców znajduje mą dotąd słynna dębowa płaskorzeźba, przedstawiająca Zaśnięcie Nąjświętszej Panny w obecności wszystkich Apootołów, których oblicza jaśnieją wiarą i przekonaniem, że w obec nich spełnia się tajemnica święta. Ten cenny zabytek snycerstwa z XV w. przypomina dzieło Wita Stwosza i należy do najpiękniejszych dzieł sztuki rzeźbiarskiej, jakie w krajach inflanckich wykonano. W tymże rodzaju jak izba kupiecka lecz na mniejszą skalę wzniesioną jest nieopodal izba przemysłowa Kleine Gilde. W gmachu szpitala św. Jerzego das Georgenhospital cały tympan zapełnia udatna średniowieczna rzeźba przedstawiająca św. Jerzego na koniu, walczącego z tradycyjnym smokiem. Gmach giełdowy wzniesiony w latach 1852 1855 w stylu florenckim i wewnątrz z niemałym przepychem urządzony, oraz wznoszący się naprzeciw niego gmach giełdowego banku BoersenBank a także położone nieopodal gmachy komory celnej; następnio pięknie obmyślany zakład gazowy uroczo wśród kanałów i spacerów położony, tudzież zbudowany w 1861 r. gmach teatralny, który, po pożarze co go w dniu 14 czerwca r. 1882 był pochłonął, wewnątrz nanowo został odbudowany i zaopatrzony w oświetlenie elektryczno, wtntylacyą, ozdabiają miasto. W pobliżu teatru wznosi się rozległy gmach politechniki baltyckiej, w ciągu lat ostatnich kilkakrotnie rozszerzany; nieopodal gimnazyum miejskie, zaklad oftalmiczny, szkoła wyższa żeńska Hoehere Toechterschule, szkoła realna miej ska, wspaniały gmach szkoły elementarnej miejskiej, nowo erygowana cerkiew prawosławna na placu zwanym osplanadą, za gmachom politechniki gimnazyum rządowe ruskie, a w dawnych częściach Rygi gimnazyum rządowe niemieckie i nowo otwarta szkoła realna ruska. Pomiędzy budowlami przedmieścia petersburskiego zasługują na uwagę protestancki zbór die St. Gertrudkirche, kąpiele rzymskie dra Kroegora, zakład wód mineralnych i obszerne pawilony w otaczającym go parku wermańskim, dom dobroczynności das NicolaiArmenhaus, rozległy szpital miejski, a po za granicami przedmieścia dom obłąkanych czyli tak zwany Rothenburg i obszerny szpital wojenny das AlexanderHospital. Na przedmieściu moskiewskiem zaznaczamy dworzec kolei żelaznej ryskodyneburskiej a nieopodal tegoż dworca jodyna w swoim rodzaju dzielnica zajęta przez murowane magazyny składowe die Ambaren, dalej wielka synagoga wzniesiona na podobieństwo takiejże w Berlinie, gmach dobroczynności imienia Sadownikowa a nakoniec olbrzymi wodociąg, z którego woda rozchodzi się do wszystkich domów miasta i przedmieści. Na przedmieściu mitawskiem mamy tylko do zaznaczenia nowoery gowany gmach żeglarzy das Seemannshaus, położony malowniczo nad Dźwiną. Całe szeregi wspaniałych pałaców i domów w stylu odrodzenia wzniesionych, zdobią bulwary ryskie, roztaczające się dokoła wspomnianych już poprzednio rozległych plantacyi, które zrasza kanał niegdyś forteczną stanowiący fosę. Do najokazalszych należą Theaterbou levard, Basteiboulevard, Thronfolgerboule vard, Alexanderboulevard oraz częśó Todleben boulevard, niedotykająca placu Esplanadą zwanego. Bruk z ciosowego kamienia układanego ukośnie oraz chodniki asfaltowe nadają tej części U. cechę wielkomiejską. Szkoły, Szkołę miejską miała Ii. już w 1226 r. przy kościele św. Jerzego, jak tego dowodzi akt legata a laters Wilhelma z Modeny w d. 5 kwietnia 1226 r. wydany. Z tego dokumentu wnoszą niektórzy badacze, że podobnaż szkoła istnieć już musiała przy turnio ryskim około 1206 r. a co najpóźniej od r. 1211, przy ukonstytuowaniu kapituły ryskiej ob. Bunge Urkundenbuch, III, 2. Takież szkoły napotykamy około 1250 r. przy klasztorach cystersów, dominikanów i franciszkanów, w 1353 r. przy kościele św. Piotra, w XV i XVI w. przy kościele św. Jana. Zaledwie od XVII w. posiadamy dokładne wiadomości o szkołach ryskich, pomiędzy któremi w tym wieku spotykamy i szkolę polską polnische Schule, a następnie i szwedzką schwedische Schale, które wszakże nie dotrwały do XVIII w. W relacyi szwedzkiego generałgubernatora Dalberga z r. 1696 czytamy że miasto R. utrzymuje własnym kosztem 5 szkół w mieście, 4 na przedmieściach a zaś 8 w obwodzie miejskim i że w tych szkołach wykłada nauki ogółem przeszło 20 nauczycieli, w których liczbie znajduje się także nauczyciel języka łotewskiego. W spra wozdaniach szkolnych z, XVIII w. znajdujemy w samem mieście 12 szkół. Na ich czole stoi szkoła średnia miejska, nosząca pierwotną nazwę Domschule, mająca rektora, konrektora, subrektora i liczne grono nauczycieli, korepetytorów, asystentów, kantorów, bakałarzy i t. p. Rektor zawiadywał równocześnie radą szkolną miejską, zwaną Collegium ob. G. Schwedera Die alte Domschule, das gegenwaertige StadtGymnasium zu Riga, 1885 r. , str. 102. W 1887 r. było szkół wyższych, średnich, fachowych, specyalnych męskich i żeńskich, niższych i elementarnych ogółem 142. Od lat 25 istnieje tu szkoła politechniczna das baltische Polytechnikum, podzielona na siedem szkół fachowych czyli wydziałów specyalnych oddział inżynieryi BauIngenieur Abtheilung, wydział mierniczy FeldmesserAbth. , wydział inżynieryi mechanicznej MaschinenIngenieur Abth. , wydział budowniczy ArchitektenAbth. , wydział chemii technicznej Chemischtechnische Abth. , wydział rolniczy Landwirthschaftliche Abth. i nakoniec wydział handlowy HandelsAbth. . W 1887 r. na wszystkich wydziałach politechniki było 798 uczniów, w tej liczbie 97 na wydziale inżynieryi, 1 na mierniczym, 188 na inżynieryi mechanicznej, 24 na budowniczym, 290 na chemii technologicznej, 117 na rolniczym i 81 na handlowym. Nauczycieli było ogółem 46, w tej liczbie 17 profesorów oraz 29 docentów, lektorów, asystentów i docentów prywatnych ob. Gustawa Kiesyrytzkiego Die Entstehung der baltischen Polytechnikum s und die ersten 25 Jahre seines Bestehens, Ryga 1887, str. 137. Gimnazyów jest 5, z tej liczby 3 z językiem wykładowym niemieckim a 2 nowe z wykładem ruskim. Wspomniana powyżej Domschule od r. 1860 zamienioną została na gimnazyum miejskie 7klasowe z wykładem niemieckim, do którego obecnie uczęszcza przeszło 600 uczniów. Istnieje przy tem gimnazyum i oddział realny. Są także szkoły przemysłowe, niższe, średnie i wyższe; szkola żeglarska die Navigationsschule, oraz wyższa szkoła żeńska die hoehere Toechterschule. Od niedawna istnieje seminaryum duchowne prawosławne. Bliższe szczegóły podaje broszurka Schwedera Nachrichten ueber die oeffentlichen Rigaschen Elementarschulen mit deutscher Unterrichtssprache Riga 1885, str. 60 i obszerne studyum JungStillinga Resultate der am 17 Febr. 1883 ausgefuehrten schulstatistischen Enquete in Riga Riga 1884, str. 134 i 32 tablic. Wedle najnowszych danych okrąg naukowy dorpacki; którego zarząd mieści się obecnie w R. , liczył w 1887 r. szkół wyższych i niższych ogółem 3287. W tej liczbie było szkół publicznych 2979 a prywatnych 308. Okręg obejmuje Kurlandyą, Estonią i gubernią inflancką wraz z wyspą Oesel Ż 2979 szkoł publicznych było w 1887 r. 210 szkół państwowych, miejskich oraz komunalnych i 2768 szkół ludowych wiejkich. Uniwersytet dorpacki, jedyny w całym okręgu, miał 73 profesorów i docentów i 57 katedr. Studentów w 1887 r. było 1704, wolnych słuchaczy 29. Stopni akademickich w 1886 r. udzielono przoszło 300. Na fakultet teologiczny uczęszczało 232, histor. filolog. 209, fizykomatemat. 133, prawny 274, medyczny 856 103 farmaceutów. Z królestwa polskiego było 84, z gubernii półn. zachod. i połudn. zachod. 89, z gub. inflanckiej ryskiej wraz z wyspą Oesel 603, z Entoni 130, z gub. kurlandzkiej 355 studentów, innych gubernii cesarstwa 417, zagranicznych poddanych 26. Z uniwersytetem połączono seminaryum protestanckoteologiczne, instytut medykochirurgiczny z nowo wzniesionym szpitalem niezwykle wielkich rozmiarów, klinika położnicza, amfiteatr anatomiczny, biblioteka uniwersytecka, licząca w 1887 r. wraz z rozprawami przeszło 200, 000 tomów, instytuty zoologiczny i mineralogiczny, gabinety, laboratorya, ogród botaniczny tudzież obserwatoryum. Z uniwersytetem się też łączą szkoła medyczna, towarzystwo przyrodników tudzież uczone towarzystwo estońskie, posiadające muzeum ze zbiorami wykopalisk z epoki przedchrześciańskiej. Politechnika ryska jest utrzymywana kosztem miasta oraz kosztem szlachty gubernii nadbaltyckich. Szkołę wyższą weterynaryi w Dorpacie utrzymuje rząd. Szkół średnich było 24 15 gimnazyów, 1 progimnazyum, 6 szkół realnych, oddział realny w ryskiem gimnazyum miejskiem oraz 3klasowy kurs przygotowawczy do politechniki. Do grupy szkół specyalnych należy 9 seminaryów nauczycielskich, 6 z wykładom łotewskim lub estońskim, utrzymywanych przez szlachtę nadbaltycką a 3 rządowe z wykładem ruskim; szkoła przemysłowa w Rydze i szkoła nawigacyjna z wykładom niemieckim, utrzymywano kosztem miasta. Prócz togo jest obecnie 16 szkół miejskich i 14 szkół powiatowych, 69 szkół elementarnych miejskich, 2 rządowe szkoły paraf. , 9 szkół elementarnych mininteryum oświaty. Szkół żeńskich publicznych jost w okręgu 55 2 gimnazya, 2 szkoły Brednio wyższo na prawach gimnazyów, 5 szkół średnich, 12 szkół niższych, 33 szkól miejskich elementarnych i 1 szkoła żeńska żydowska. Jest jcszcze 8 szkół elementarnych dla płci obojga. Szkół ludowych wiejskich istniało w 1887 r. 2768, w tej liczbie 2303 szkół protestanckich parafialnych gminnych a 468 prawosławnych; tych na gu bernią inflancką wyspą Oesel przypadało 381 Szkół prywatnych męskich i żeńskich było 308, prócz wielu zakładów specyalnych nie zostających pod kontrolą okręgu naukowego, jak szkoły muzyczne, rysunkowe, techniczne i t. p. Między temi zakładami było 24 odpowiadających gimnazyum 2 z prawami gimnazyów rząd. ; w tej liczbie 5 męskich, 19 żeńskich; 48 zakładów 30 żenskich drugiego stopnia i 236 szkół początkowych 25 żydowskich. Biblioteki. Pierwsze miejsce zajmuje biblioteka miejska, założona już przed 342 laty w salach dawnego kapitularza, odtąd kilkakrotnie rozszerzanych. Początek księgozbioru stanowiły dzieła pozostałe po wydaleniu z R. w 1628 r. franciszkanów i innych zakonów katolickich. Są tu piękne rękopisy z XIII i XI w. Niektóre z nich, wielkich rozmiarów, oprawne w drzewo z wiszącymi u okładek łańcuchami W wielu spotykamy ciekawe miniatury. Dział rękopisów z XVIII. i XIX w. powstał ze zbiorów Schivelbeina, Vegesacha, Fischera, Schwartza, Bucholtza a głównie słynnego Jana Krzysztofa Brotze go, Do najstarszych druków należy wielki foliant wydany 1470 w Moguncyi p. t. Sancti Hieronymi epistolae. Za najdawniejszy druk ryski uważają bibliografowie Carmen gratulatorium de Sigismundi Tertii Regis Poloniae Coronatione Rigae 1588, typis Mollini. Dział historyczny, obfitujący w rzadkie dzieła polskie, dzieli się na 27 podziałów głównych i 70 podpodziałów. Ogólna liczba ksiąg przekracza cyfrę 70, 000 tomów. Oprócz biblioteki miejskiej posiada R. bogatą bibliotekę rycerstwa inflanckiego Livlaendische Ritterschaftsbibliothek, której katalog ogłoszony został drukiem Lipsk 1872. Dział rękopisów tej biblioteki zawiera 453 numerów. Pomiędzy nimi znajduje się oryginał słynnej inflanckiej kroniki rymowanej, będącej głównem źródłem do historyi inflanckiej z XIII w. Drugi egzemplarz tejże kroniki znajduje się w Heidelbergu. Dział Poloniea obejmuje 628 numerów, Spotykamy tu Statut Przyłuskiego 1553 r. i Stanisława Łubieńskiego Opera posthuma 1643 r. in folio. Opus incastratum. Biblioteka politechniki w 1887 r. liczyła 25, 022 tomów. Biblioteka Towarzystwa histor. archeolog. zawiera kilkanaście tynięcy dzieł wyborowych, pomiędzy któremi znaczna ilość dzieł polskich. Biblioteka Towarzystwa nauk przyrodniczych, liczy około 5000 tomów. Natomiast ryskie biblioteki gimnazyalne są bogate, niektóre liczą po 10, 000 tomów. Zbiory, Pierwsze miejsce zajmuje muzeum starożytności Towarzystwa histor. archeolog. , obejmujące wykopaliska z epoki kamiennej, bronzowej, ceramikę, wykopaliska z czasów historycznych, bogaty zbiór numizmatów, zbiór dyplomów nader ciekawych i rzadkich, zbiór autografów, pieczęci i t. d. , przedmioty historycznopamiątkowe, sprzęty domowe, , bronie i t. p. , zbiór rycin, gabinet broni i t. p. Miejska galerya obrazów, zarządzana przez Towarzystwo sztuk pięknych Kunstverein, liczy kilkaset malowideł przeważnie szkół dawnych oraz innych dzieł sztuki, jako to rzeźby, ryciny i t. d. Cenniejszą od niej jest gałerya obrazów imienia Brederloo die Brederloosche GemaeldeGallerie na ulicy Schwartzhaupterstrasse. Liczy ona przeszło 200 cennych malowideł oryginalnych, rozmaitych szkół i epok. Muzeum Towarzystwa nauk przyrodniczych Naturforscherverein, w lokalu tegoż Towarzystwa, obejmuje zbiory dendrologiczny, zoologiczny, botaniczny, mineralogiczny, geologiczny it. d. Istnieje projekt przeistoczenia gmachów niegdyś kapitulnych dla pomieszczenia w nich zbiorów rozproszonych obecnie w lokalach Towarzystw. Archiwa. Pierwsze miejsce zajmuje archiwum miejskie w gmachu ratuszowym. Zawiera ono dokumenty i księgi tyczące się majątku miejskiego, fundacyi dobroczynnych, akty tyczące stosunków miasta do biskupów liwońskich a od 1255 r. arcyb, rygskich, następnie od 1521 r. arcyb, oraz mistrzów krzyżacko inflanckiego zakonu, od 1561 1621 r. królów polskich, od 1621 1710 r. królów szwedzkich i nakoniec od 1710 r. monarchów rossyjskich. Najstarsza księga nosi tytuł DasRigische Schuldbuch von 1286 1352, zawiera 102 stronnic in folio na pargaminie. Archiwum miejskie zostaje obecnie pod zawiadywaniem dra H. Hildebranda, uczonego wydawcy dzieła Das Livlaendische Urkundenbuch; ; którego pierwsze 7 tomów wydawał Bunge, Archiwum szlacheckie des Ritterschaftsarchiv, umieszczone w gmachu rycerstwa inflanckiego Ritterhaus, zawiera dokumenty odnoszące się do szlachty, sejmików i dóbr szlacheckich, począwszy od czasów krzyżackich. Mieszczą się tu liczne lustracye z czasów Batorego i Zygmunta III w latach 1582, 1583, 1590 i 1599 odbywane w Inflantach. Archiwum rządowe w zamku ryskim, obejmuje obfite materyały z czasów panowania polskiego, szwedzkiego i ruskiego akty od 1619 r. , lecz dotąd jeszcze zgoła nieuporządkowane. Archiwum izby kupieckiej Grosse Gilde obejmuje akty najrozmaitsze od XIV w. Najstarsza księga nosi tytuł Schragen der Grossen Gilde Tom Jahre 1354 i zawiera 32 stron. Archiwum izby przemysłowej Kleine Gilde acz mniej bogate, zawiera cenne materyały. Najdawniejszą i najciekawszą księgą jest tu Buch der Aeltermaenner der kleinen Gilde von 1392 1647. Ciekawy jest zbiór dokumentów należący do towarzystwa histor. archeol. Czasopisma, drukarnie i księgarnie. Pierwszy dziennik w R, p. t. Rigische Novellen istniał od 1681 1710 r. Obecnie wychodzi do 30 czasopism, z tych 3 ruskie, 7 łotewskich. Z niemieckich najważniejsza Rigasche Zeitung wychodzi od 109 lat. Pierwszą drukarnię założono w R. w 1588 r. Obecnie jest 12 wielkich i kilka pomniejszych. Księgarni większych jest 15, drobnych do 40. Stosunki sanitarne. W XV w. ustanowiono już lekarza stałego, pod tytułem fizyka miejskiego Rigischen StadtPhisicum. Chirurgowie tworzyli osobny cech ze statutami. Na początku XIII w. założono szpital Hospital der Stadt Riga zur Pflege armer Kranker, jak o tem świadczy dokum. z 1220 r. , wystawiony przez bisk. Alberta I. Około 1300 r. istniał już około Johanniskirche szpital św. Łazarza dla trędowatych, a na miejscu, na którem następnie zamek zbudowano, wznosił się w końcu XIII w. szpital dla starców i choryoh pod nazwą das HeiligengeistStift. Obecne stosunki sanitarne, dość korzystne, przedstawia F. JungStilling w dziełku pod tyt. Beitraege zur GesundheitsStatistik der Stadt Riga. Nad zdrowotnymi stosunkami miasta czuwa komisya sanitarna SanitaetsCommission. Oprócz niej istnieje w R. zarząd medyczny, wchodzący w skład zarządu gubernialnego. Lekarzy w r. 1887 liczono w R. 124, felczerów 138, nadzorców chorych 252, akuszerek 114, aptek 19. Między zakładami leczniczemi pierwsze miejsce zajmuje olbrzymi szpital miejski ogólny, stanowiący całą dzielnicę przedmieścia Petersburskiego. W 1887 r. mieścił 3679 chorych. Po za granicami tegoż przedmieścia znajdujemy zakład obłąkanych Rothenburg, utrzymywany kosztem miasta i takiż zakład Alexandershoohe, utrzymywany kosztom rządu. Jest toż olbrzymi szpital wojenny das Aloxandorhospital. Oprócz tego istnieją w mieście i na przedmieściach liczne polikliniki i zakłady prywatno. Ważniejsze z nich zakłady hydropatyczne dra Kroegora i dra Schroedera na przedmieściach Petorsburskiem i Mitawskiem, zakład wód mineralnych w parku wermańskim, zakład chirurgiczny dra Schwartza, zakład oftalmiczny die Reimers seho Augenheil Anstalt. Cmentarzy ma R. kilkanaście a pomiędzy nimi dwa rzymskokatolickie. Na tak zw. nowym stoi kościołek p. w. św. Michała z pięknemi malowidłami, sprawionemi przez hr. Maryą z Tyzenbauzów Przezdziecka. Dawny cmentarz z kaplicą, mającą zostać obecnie kościołem filialnym. Spoczywają ta zwłoki wielu zasłużonych mężów; są tu grobowiec Stanisława Sołtana, Leona hr. Potockiego i muzyka niemieckiego Kreutzers. Zarząd miasta od wprowadzenia w 1878 r. ogólnie obowiązującej ustawy miejskiej należy do rady miejskiej, złożonej z 72 delegatów, z grona których wybierany jest zarząd, na czele którego stoi prezydent. Dawna rada miejska, istniejąca od 1226 r. , posiadająca niegdyś własną mennicę wybijano monetę z popiersiem arcyb. ryskiego, która aż do r. 1878 za pomocą izb kupieckiej i rzemieślniczej, przy udziale mieszczaństwa sprawowała administracyą, posiada jeszcze, do czasu mającej nastąpić reorganizacyi baltyckiego sądownictwa, wymiar sprawiedliwości w mieście oraz jego obwodzie, a także zawiaduje kilku podrzędnemi gałęziami administracyi miejskiej. Stowarzyszenia odgrywają ważną rolę w życiu R. W 1887 r. było ich dwieście kilkadziesiąt. Sprawami życia duchowego zajmują się towarzystwo pedagogiczne, historyczno archeologicane, Literaerischpraktische Buergerverbindung, z organem Rigasche Stadtblaeter; towarzystwa techniczne, prawnicze, lekarskie, farmaceutyczne założone już w r. 1802, towarz, przyrodnicze, łotewsko literackie, miłośników poezyi Dichterverein, Dombauverein, czuwający nad restauracyą ryskiego tumu, Kunstverein i 17 towarzystw muzycznych. Pomiędzy niemi jest BachVerein i WagnerVerein. Sprawami ekonomicznemi zajmują się tow. gospodarczo rolnicze dla Inflant południowych, towarz, ogrodniczosadownicze, tow. ku podniesieniu chowu koni i wyścigów i t. p. Trzecią kategorya tworzą czytelnie Lesezirkel i kasyna, pomiędzy któremi są kluby ruski, łotewski i litewski Auszra. Tu należą też tow. czeladzi rzemieślniczej, tow. przemysłowo, w którego wielkiej sali artyści pierwszorzędni zwykli tu dawać swoje koncerty, stowarzyszenie młodzieży handlowej, tow. Mussa, posiadające obok znacznego wyboru, dzienników i pism peryodycznych, w najrozmaitszych językach europejskich, także i księgozbiór nader bogaty, czytelnie pojedyńczych korporacyi młodzieży politechnicznej, pomiędzy któremi dwie polskie Arkonia i Wolecya. Czwartą grupę tworzą stowarzyszenia wzajomnej pomocy; do piątej należą różnorodno stowarzyszenia dobroczynne i religijno między temi. i wielo żydowskich. W 1887 r. samych towarzystw dobroczynnych było aż 74. W tej liczbie jest i katolickie tow. dobroczynności, utrzymujące ochronkę oraz parę szkółek elementarnych dla dziatwy katolickiej. Szóstą grupę stanowią towarzystwa i instytucye dla podniesienia kro dytu, handlu i przemysłu. Na czele ich stoi ryski komitet giełdowy i podwładny mu bank, mający olbrzymie obroty. Kredytem ziemskim zajmuje się towarzystwo kredytowe inflanckie das Livlaendische CreditSy stem, mające swe siedlisko w IL Są też i trzy miejscowe towarzystwa asekuracyjne oraz trzy ryskie towarzystwa wzajemnego kredytu, tudzież instytucyi od nich zależnych. Do rozwoju przemysłu fabrycznego przyczynia się nie, mało towarzystwo techniczne, mające własny orgaan Rigasche IndustrieZeitung. Rozwój przemysłu, rękodzielniczego popiera towarzystwo przemysłowe, organizujące nie tylko wystawy przemy słowe, ale i szkoly przemysłowe, rysunkowe i i rzemieślnicze. . Członkowie towarzystwa miewają liczne odczyty z zakresu przemysłu, bardzo uczeszczane. Ostatnią grupę tworzą stowarzynzenia z celami różnorodnej natury, jak towarzystwo strzeleckie, które w obszernych Balach urządza sławnebale i powiada rozległy i piękny ogrod spacerowy, towarzystwo żeglarskie, klub wioślarzy, towarz. gimnastyczne TurnVerein, posiadające piękny gmach zwany Turnhalle, stowarzyszenie łyżwiarzy, stowarz. cyklistów czyli welocypedystów, stowarz. pracy kobiet, dwa towarzystwa ochrony zwierząt, z ktorych jedno posiada własny organ DenAnwalt der Thiere, towarzystwa spożywcze ConsumVe reine i t. d, Prawie wszystkie stowarzyszenia ogłaszają corocznie drukowane sprawozdania ze swoich czynności. Zakłady kredytowe i handlowe. Pierwszo miejsce co do znaczenia i wielkości obrotów mają bank komitetu giełdowego Rigasche Boersenbank i inflanckie towarzystwo kredytowe, , das Livlaendische CreditSystem; poczem następują kantor banku rządowego, bank miejski StadtDiscontobank, Rigasche Vorschusskase, rynka kasa oszczędności, bank handlowy Rigaer Commerzbank oraz banki towarzystw kredytowych Creditverein der Hausbesitzer in Riga, Zweiter Rigaer gegonsoitiger Creditverein Dritter Rigaer gegenseitiger Creditverein, Rigaer HypothekenVorein i t. d. O instytucyach kredytowych ryskich podają szczegóły roczniki komitetu giełdowego p. t. Rigaer HandelsArchiv. Z towarzystw assekuracyjnych istnieją Baltische Feuerversicherungsgesellschaft, , Riga staedtische Gesellsehaft zur gegens. Vers. gegen Feuorsgefahr i Riga vorstaedtische Gesellschaft. Oprócz tego istnieje tu aż Kl kantorów rozmaitych zamiejscowyeh towarzystw assekuracyjnych i kilka biur anonsowych. W R. przebywa stale prezydentura pierwszej grupy związku kolei żelaznych cesarstwa. Do grupy tej należą drogi dyneburskowiteb ska, carycyńska, lipaworomeńska, liwneńska, brzeska, orłowska, poleska, ryskodyneburska, razańska i petersburskowarszawska. Konsulatów znajduje się 20, a mianowicie północno amerykański, angielski i wielkobrytański, austrowęgierski, belgijski, brazylijski, duński, francuski, hiszpański, holenderski, niemiecki, perski, portugalski, argentyjski, szwedzkonorweski, szwajcarski, włoski i kilka mniejszych. Szpitale i zakłady dobroczynne. Szpital św. Jerzego dla zubożałych członków izby kupieckiej i izby rzemieślniczej, stanowiący właściwie dom dobroczynności, który w r. 1886 posiadał żelazny kapitał 182, 530 rubli. Odwieczny dom dobroczynności, noszący nazwę Convent zum Heiligen Geist, z licznej grupy domów złożony; dom dobroczynności Das NikolaiArmenhaus, na przedmieściu Petersburskiem; tamże dom dobroczynności ruski. Cały szereg ochronek miejskich najrozmaitszego rodzaju. Cały szereg zakładów dobroczynnych towarzystwa LiterarrischpraktiBche Buergerverbindung, a mianowicie zakład naukowowychowawczy dla głuchoniemych, zakłady dla osierociałych dziewcząt, dla chłopców, dla ociemniałych, dla upadłych dziewcząt, ochrona dla niemających przytułku, ochrona dla sług bez zatrudnienia, kuchnia ludowa, zakład dostarczający opału po cenach nader niskich i t. p. ; dom dobroczynności imienia Sadownikowa na przedmieściu Moskiewskiem. Prócz tego najróżnorodniejsze instytucye dobroczynne licznych tutejszych towarzystw, pomiędzy któremi wyróżnia się Verein gegen den Bettel, posiadające wiele zakładów w mieście i za miastem. Osobną kategoryą tworzą Stipendienstiftungen czyli bursy dla kształcących się niezamożnych mieszczan ryskich, jużto w uniwersytecie dorpackim, już w politechnice ryskiej a także po ryskich gimnazyach i szkołach realnych. Posiada także R. oprócz straży ogniowej rządowej, kilka wyborni uorganizowanych straży ogniowych ochotniczych, Bo wygody i uprzyjemnienia życia ma R. oprócz wspomnianych już plantacyi i ogródków zamiejskich Aleksanderpark i Hagensbergerpark oraz rozległego parku tow. strzeleckiego, utrzymywanego nader umiejętnie przez Gartenbauverein, jeszcze dwa ogrody publiczne park wermański Woehrmanns Park, położony w punkcie środkowym, pomiędzy miastem i przedmieściami Petersburskiem oraz Moskiewskiem i ogród cesarski Kaisergarten leżący, na półn. krańcu przedmieścia Petersburskiego. Historya. R. założoną została przez bisk. Alberta I de Appeldern niegdyś prałata przy katedrze bremeńskiej w 1201 r. u ujścia rzeczki Rygebach do Dźwiny, w krainie, do której misyonarze holsztyńcy i żeglarze bremeńscy przynieśli już w 1159 r. chrześciaństwo i zawiązki kultury zachodniej. Nazwę otrzymała R. od strumienia Rygenbach, uchodzącego do Dźwiny. Strumień ten zasklepiony płynie pod brukiem założonego nad nim miasta. Wznosi się nad nim przeważnie ulica staromiejska Risingstrasse. Założyciel R. , bisk. liwoński Albert I, wprowadza tu już wr. 1202 zakon kawalerów mieczowych Fratres militiae Christi, który w r. 1237 zjednoczył się z zakonem krzyżackoniemieckim i przyjął jego regułę oraz strój zakonny wraz z nazwą Fratres domus Teutonicorum per Livoniam. Ci inflanccy krzyżacy do polowy XVI w. wspólnie z arcyb. ryskim władali Inflantami a w części i Rygą aż do 1561 r. , w którym władzcy ruscy sięgać poczęli po kraje liflanckie, skutkiem czego Estonia już w r. 1560 dostała się Szwedom, całe zaś Inflanty z R. w dniu 28 lutego 1561 r. poddały się Zygmuntowi Augustowi, który ostatniemu mistrzowi inflanckiemu Gotardowi Kettlerowi oddał na prawie lennem część ich, składającą biskupstwo kurońskiej zwaną odtąd Kurlandyą. Ryga wtedy uzyskała dla siebie dwadzieścia lat niezawisłości Freiheistsjahre, po upływie których zjechał tu król Stefan Batory. Szwecya, po długich z Polską wojnach, opanowała w 1621 r. wielką częśó Inflant wraz z R. , która blisko wiek cały znosiła panowanie szwedzkie. W r. 1700 oblegały R. wojska saskie Augusta II, ale przybył tu na odsiecz Karol XII i oblegających odparł w dniu 18 lipca 1701 r. Z tego czasu przechowuje biblioteka miejska ryska krzesło olbrzymie, kurdybanem obite, z monogramem awanturniczego króla szwedzkiego. Po klęsce Karola XII pod Połtawą, uległa R. wojskom ruskim i poddała się Piotrowi I w d, 4 lipca 1710 r. , a zaś wr. 1721, skutkiem układu Nysztadzkiego wraz z Inflantami szwedzkiemi i Estonią ostatecznie do monarchii ruskiej wcieloną została. Odtąd, za wyłączeniem lat 1812 i 1813 r. , w których częśó przedmieści spalono a samo miasto było przez wojska francuskie i pruskie bezskutecznie ostrzeliwane, tudzież r. 1854, w którym porty ryskie znosić musiały blokadę floty angielskiej, miasto cieszyło się pokojem i pod każdym względem świetnie się rozwinęło. Po zniesieniu w latach 1858 1861 r. dawnych warowni, baszt i wałów, gdy siec kolei żelaznych i telegrafów powiązała ten gród nadbałtycki z wewnętrznymi guberniami cesarstwa a trzy porty miejskie znakomicie ulepszone zostały, rozwinął się tu szybko handel i przemysł fabryczny. Pracowitość zaś, zabiegłość i przemyślność ludności, postawiły miasto na obecnym wysokim stopniu kultury. Herb IL najdawniejszy, na pieczęci dokum. z 1226 r. , przedstawia mur o pięciu strzelnicach, dwóch wieżyczkach i otwartej bramie, w powietrzu, pomiędzy wieżyczkami, podwójny krzyż biskupi i klucze. Niewątpliwie nadany został miastu przez biskupa Alberta. Herb ten okala napis Sigillum burgencium in Riga manencium. Herbu tego używała R. do 1336 r. Na dokumentach wydawanych pomiędzy 1349 a 1470 r. herb IŁ. ulega już zmianom. Mur z bramą otwartą zamieniono na wejscie do zamku a dwie od ziemi wznoszące nię baszty umieszczono w miejscu wieżyczek. Owe baszty łączy na późniejszych pieczęciach mur dachem przykryty a tworzący obronne wejście ze spuszczoną do połowy kratą żelazną z pod której wygląda głowa leżącego lwa. Po nad dachem muru unoszą się w powietrzu dwa klucze w kształcie krzyża, a nad nimi, w miejscu biskupiego krzyża, występuje XVI w, krzyż rycerzy inflanckich. W około napis Sigillum civitatis Rigensis. Tej postaci herbu używa R. aż do 1660 r, , w którym Karol XI, pragnąc wynagrodzić wierność mieszczan, umieszcza w herbie dwie królewskie korony jedne nad lwią głową a drugą w powietrzu po nad kluczami i krzyżem. W około herbu był napia Carolus D. G. SvecoGottho VandaloRex Civitatis suac Rigensis coronavit fidem. Tego herbu używa miasto i obecnie, napis tylko zmieniono na Sigillum Civitatis Rigensis ob. Historische Nachrichten vom Rigaschen Stadtwappen, w piśmie Rigasche Stadtblaeter z 1812 r. , str. 18 24. Bibliografia. Przyczynki do dziejów miasta tudzież plany i ryciny R. wylicza dzieło prof. Winkelmana Bibliotheca Livouiae historica Nr. 7187298. O przemyśle R. w XIII i XIV w. napisał Konstanty Mettig dziełko Zur Geschichte der Rigaschen Gewerbe im 13 und 14. Jahrhundert Riga, 1883 r. . Dr. Girgensohn ogłosił ciekawy opis dawnej R. p. t. Skizze der Stadt Riga um 1300 Bali. Monatsschrift z 1886 r. , t. XXXIII, str. 433 448. Piękny plan R. , wykonano na 24 arkuszach p, t. Karte der Stadt Riga in 24 Blaettern im Maassstabe I 2100 angefertigt auf Anordnung des Stadtamtes nach den Vermessungen aus den Jahren 1880 1883 Zurich, 1886 r. . Statystykę stosunków miasta opracowali Frydryk JungStilling w dziełku Beitrag zur Statistik der Gobaeude und Grundplaetze in der Stadt Riga Ryga, 1882 r. , in folio; Ergebnisse der Volkszaehlung von 29 December 1881 in Riga Ryga, 1883 r. , in 4to majori; Resultate der am 17 Febr. Rzesza Rzesza 1883 ausgefuehrten schulstatistischen Enquete in Riga Ryga, 1884 r. , str. 134, in 8o, 32 tablic. 0 władzach i urzędach miejscowych podają dano najświeższe Rigacr Almanach pro l888 i Rigasches Adressbuch pro 1887 8. G. Manteuffel Byski powiat zajmuje połud. zachod. część gub. liflanckiej al ryskiej. Podług obliczeń Schweitzera ma on 111 m. kw. al. 5370 w. kw, , podług zaś pomiarów wojonnotopogra ficznych 5387 w. kw. al. 561, 000 dziesięcin. Wschodnia cześć powiatu jest wyniosła, przerznięta południowemi stokami płaskowzgórza rz. Aa i polud. zachod, kończynami płaskowzgorza lemzalskiego. W tej części powiatu, na brzegach Dźwiny i Inflanckiej Aa, znajduje się wiele malowniczych miejscowości, jak w okolicach Kokenhuzy, Kremony, Treiden, Segewold i in. , noszących miano liflanckiej Szwajcaryi. Przeciwnie zaś zachodnią częśó powiatu, zwłaszcza pas nadbrzeżny, stanowi nizina, obfitująca w błota i lotne piaski, głównie w okolicach Rygi. Pod względem geognostycznym powiat należy do formacyi dewońskiej, obnażenia której występują w korytach rz, Dźwiny i Inflanckiej Aa. Nad; rz. Aa występują piaskowce, tworzące niższą warstwę formacyi dewońskiej, nad Dźwiną zaś i jej dopływami wapienie, dolomity, glina z gipsem i margiel, stanowiące środkową warstwę tejże formacyi i wreszcie nad Dźwiną od Gr. Jungfer do Lennowaden i niektórymi jej dopływami piaski, wapienie piaszczyste, gliny i margle, stanowiące górną warstwę formacyi. Powiat zroszony jest przez rz. Dźwinę i jej dopływy Perse, Oger i Muehlgraben z prawej oraz Kurlandzką Aa al. Bolderaa z lewej strony. Najważniejsze jeziora znajdują się w płd. zach. części powiatu, mianowicie Lilast, Dunge i Zirne na prawym brzegu Infl Aa, w pobliżu brzegu morskiego; Joegel, Stint z którego wypływa Muehlgraben, Gr. i Kl. Weissensee, dalej jez. Babit, połączono za pośrednictwem dwóch odpływów z rz. Bolderaa i wreszcie w południowozachodnim zakątku Inflant, pomiędzy Kurlandyą a zatoką Rynką, jez. Kaugern. Wogóle wody i biota zajmują do 64, 000 dzies. , t. j. 11 1 2 całej przestrzeni. Lasy zajmują około 307, 000 dzies. t. j. 55, gr. orne 67, 000 dz. 11, łąki zaś 84, 000 dz. 15 W 1861 r. było w powiecie, za wyjątkiem mta Rygi, 101, 655 mk, 49, 000 męż. , w tej liczbie 277 szlachty, 6167 mieszczan i 92, 552 włościan; podług zaś wyznania 5047 prawosł. , 188 katol, 707 roskolników i 286 żydów; pozostałą częśó stanowią protestanci. W powiecie znaj duje się 22 a w okręgu patrymonialnym 4 parafie Kirchspiele. W 1861 r. było tu 10 cerkwi wszystkie drewniane, 27 kościołów ewang. 22 mur. i 5 drew. , 5 domów modlitwy ewang. wszystkie drewn. . Było wówczas 9433 budowli 1146 mur. i 8287 drew. , w tej liczbie 5091 dm. mieszkalnych 930 mur. i 4161 drew. . Główne zajęcie mieszkańców stanowi rolnictwo; sieją przeważnie żyto, jęczmień, owies, tatarkę i kartofle. Ważną gałęź gospodarstwa stanowi także uprawa lnu. Sadownictwo i ogrodnictwo dość rozwinięte, zwłaszcza zaś w okolicach Rygi. Hodowla bydła, z powodu obfitości paszy, stoi na dość wysokim stopniu. W 1860 r. było w powiecie 16, 000 sztuk koni, 43, 000 bydła rogatego, 56, 000 owiec zwyczajnych, przeszło 3000 owiec rasy poprawnej i 20, 000 świń. Ważno znaczenie ma także przemysł leśny oraz wyrób naczyń drewnianych. Rybołówstwo znaczno, nietylko w zatoce Ryskiej lecz i w jeziorach. Również ma pewne znaczenie dobywanie gipsu i wapna. W 1861 r. było w powiecie, łącznie z młynami, 283 fabryk. Ważniejsze z nich 1 garbarnia, 1 fabryka oleju, 67 gorzelni, 2 tartaki, 2 dziegciarnie, 67 browarów, 3 papiernie, 82 młynów, 5 hut szklanych, 37 cegielni, 7 wapielników. W tymże roku było w powiecie 32 szkół ludowych ewang. , z 34 nauczycielami i 886 uczniami. Ryska al. liflancka gubernia, ob. Inflanty szwedzkie t. III, 286 290. J. Krz. Rzesza 1. Wielka, mko i dobra nad rzką t. n. , pow. wileński, w 1 okr. poL, gm. i okr. wiejski Rzesza, o 14 w. od Wilna, przy drodze bocznej wiłkomierskiej, ma 12 dm. , 40 mk. , w tej liczbie 5 prawosł. , 23 katol. , 12 żydów; młyn wodny. Posiada kaplicę katol. par. Werki, dawniej filialną. Własność Sienkiewiczów. W skład okręgu wiejskiego wchodzą wsie Rz. , Lindwiniszki, Rusaki Górne i Dolne, Bondary, Łajdagole, Zwieraliszki, Poszyle, Heglówka, Grzybowszczyzna, Nowosiołki, Jadwigowo, Giejłasze, Ejkmińce, i Żarowce, oraz zaśc Bondary, Ozierajcie, Buda, Rz. Mała, Markiszki, Klonówka, Birka, Takluniszki, Miedzichowszczyzna, Leśny, Polesie 1 i 2, Ryliszki i Czumboryszki, wogólo podług spisu z 1864 r. 374 dusz rew. włościan uwłaszczonych i 66 b. włośc, skarbowych. Gm. Rz. , należąca do 1 okr. pok. do spraw włośc. i 1 okr. konskrypcyjnego, obejmuje 180 miejsc zamieszkałych, mających 554 dm. i 5874 mk. i składa się z 10 okr. wiejskich Rz. , Niemenczyn, Werki, Bukiszki, Zameczek, Suderwa, Ciechanowiszki, Halin, Biełuny i Krzyżaki. Podług spisu z 1864 r. było w gm. 2011 dusz rewiz. włośc. uwłasz. i 898 b. włośc. skarbowych. Jest to dawno dziedzictwo Paszkiewiczów. Po śmierci Łukasza i Zofii z Godwiłowiczów Paszkiewiczów zostali sukcesorami syn Jan, młodo zmarły. i dwie córki Elżbieta Mikołajowa Braciszew ska i Zofia Aleksandrowa Naruszewiczowa, które w 1672 i 1684 r. zbyły dobra Kazimierzowi i Barbarze z Hlińskich Dąbrowskim, podkomorzym wileńskim, W 1700 r. Kazimierz Dąbrowski prawem darownym ustępuje ks. Janowi Mikołajowi Zgórskiemu; po nim odziedziczyli Kazimierz i Stefan Zgórscy, Katarzyna Mirska i Teresa Ilchinowa, którzy przeleli swe prawa na Ignacego, chorążego, i Jana, stolnika, Dąbrowskich, wnuków podkomorzego Kazimierza, a synów Marcyana i Ewy z Komorowskich Dąbrowskich, marszałków wiłkomierskich. W 1750 r. Jan Junosza i Anna z Sulistrowskich Dąbrowscy, stolnikowie pow. wiłkomierskiego, sprzedają Rz. Mikołajowi i Barbarze z Kopciów Łopacińskim, sstom sądowym mścisławskim; w 1764 r. ciż Łopacińscy odstępują swe posiadłości Janowi Augustowi i Konstancyi z Platerów Hylzenom. Następnie Rz. przechodzi do hr. Zybergów, poczem do Jasińskich. 2. Rz, Mała, zaśc. i karczma nad rzką Rzeszą, pow. wileński, w 1 okr. pol, gm. , okr. wiejski i dobra Sienkiewiczów, Rzesza, o 4 w. od gminy a 15 w. od Wilna, ma 3 dm. , 4 mk. katol i 4 żydów w 1864 r. 3 dusze rewiz. . 3. Rz. , wś nad rzką t. n. , pow. wileński, w 1 okr. pol, gm. Rzesza, okr. wiejski i dobra ks. Witgensteina, Werki, o 7 w. od gminy a 9 w. od Wilna, w 1864 r. 9 dusz rewiz. 4. Rz. , zaśc, tamże, okr. wiejski Suderwa, o 8 w. od gminy, 11 dusz rewiz. ; należy do dóbr Izabelin, Kotwiczów. 5. Rz. Gulbin Wielka, wś włośc, pow. wileński, w 1 okr. pol, gm. Rzesza, okr. wiejski Krzyżaki, o 3 w. od gminy, 54 dusz rewiz. 6. Rz. Gulbin Mała, wś włośc, tamże, o 4 w. od gminy, 29 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbowych RzeszaGulbin, W spisie z 1866 r. wykazane są a Rz. Papierniana al Nowe Werki, wś włośc, o 9 w. od Wilna, 5 dm. , 94 mk. katol; b Rz. Papierniana, 2 karczmy, tamże, o 9 w. od Wilna, 2 dm. , 11 mk. katol; c Rz. Kapitulna, własność kośc. św. Rafała, o 15 w. od Wilna, 1 dm. , 12 mk. katol; d Rz. Nowa, zaśc szlach. , o 15 w. od Wilna, 2 dm. , 7 mk. katol e Rz. I i II, dwa fol szlach. , o 14 i 14 1 2 w. od Wilna, 1 dm. i 36 mk. katol i 1 dm, i 26 mk. t. wyzn. ; f Rz. , zaśc. , o 18 w. od Wilna, 1 dm. i 5 mk. katol; g Rz, I i II, dwa zaśc włośc, o 19 i 20 w. od Wilna, z których pierwszy ma 11 dm. i 62 mk. katol, drugi 5 dm. i 51 mk. t. wyzn. Rz. II w 1619 r. nabytą została przez Jana Despot Zenowicza od Kopciowej, później własność wizytek wileńskich, dziś skarbowa. W XIII t. aktów wydanych przez wileńską kom. archeograficzną znajduje się przywilej Jana III z d. 25 kwietnia 1681 r. , mocą któ rego pozwolił Kazimierzowi Andrzejowi, pisa rzowi ziemskiemu oszmiańskiemu, i Andrze jowi, łowczemu wileńskiemu, Zakrzewskim, posesorom majętności Rz. , na gościńcu giedrojekim w wwdztwie wileńskim leżącej, pod którą mając głęboką rzekę Rzeszę i przepra wy wielkie nazwiskiem Gulbiny, do Wilna jadąc z Wilkomierza, mosty budować i przeprawy naprawiać, z których sobie wzgle dem ważnych kosztów ma zwyczajne pożyt ki wynajdować i myto od ludzi kupieckich brać. J. Krz. A. K. Ł. Saare Saabe niem. , ob. Żaba. Saabel Alt i Neu, wś i dobra, pow. głogow ski, par. kat. Rabsen. W 1842 r. 8. Alt ma 12 dm. , zamek, folw. , 105 mk. 28 ew. . 8. Neu 17 dm. , sołtystwo, 90 mk. ewang. par. Głogowa Wielka. Saaben niem. , ob. Żabno, j Saabor niem. zapewne Zabor 1. , wś i targowisko, w pobliżu lew. brzegu Odry, pow. zielonogórski. Targowisko ma kościół par. ewang. od 1743 r. , szkołę ewang. W 1842 r. było 66 dm. , 470 mk. 43 kat, 5 żyd. ; winnice. Wieś miała 1842 r. 66 dm. , zamek, 542 mk. 18 katol. . Kaplica katol. filia par. Milzig. Plantacye morw dla hodowli jedwabników założono tu w połowie XVIII w. W 1840 r. otrzymano 23 funty jedwabiu. Przy wsi dwa młyny wodne i przewóz na Odrze. W pobliżu wsi wielkie torfowisko i pokłady marglu. Znaleziono tu cmentarzysko z urnami. 2. S. Gross i Klein, 1318 r. Sabor, 1361 r. Zobor, wś i dobra, pow. nowotarski Szląsk, par. kat. Gloschkau, ew. Dyhernfurth. W 1842 r. S. Gross miał 31 dm. , folw. do domeny Nimkau, 244 mk. 83 ewang. , szkoła katol; S. Klein 9 dm. , folw. , 77 mk. 23 ew. . Saadau, ob. Sadowo, Saagen niem. , dobra, pow. iławkowski, blisko Iławki st. pocz i tel, 13 dm. , 69 mk. , 244 ha. Saake, ob. Żahowo, Saalau niem. , 1. wś, pow wystrucki, st. pocz. Norkitten, 38 dm. , 168 mk. , 120 ha. 2. S. , domena król z folw. Catrinlacken, w tymże pow. , 42 dm. , 226 mk. , 760 hą. 3. S. Gross, dobra ryc, pow. frydlądzki, st. p. Domnau; 11 dm. , 54 mk, 1020 ha. 4. S. Klein, folw. do Gr. 8. należący; 1 dm. , 41 mk. 5. S. , zamek w Nadrowii, przez kapitułę sambijską założony około r. 1376. Ad. N. Saalau niem. , ob. Żuława i Żuławka, Saalberg, wś, pow. jeleniogórski, par. ew. Hermsdorf i Giersdorf. Leży w górach, na znacznem wzniesieniu. W 1842 r. 100 dm. , 599 mk. 34 kat. , szkoła ewang. , 2 młyny wodne. Saale niem. , Sala, Solawa, Sola, rz. , Ob. Sola. Saalfeld. ob. Zalewo, Saara, 1350 Zar Zdar, wś, pow. nowotarski, par. ew. i kat. Leuthen. W 1842 r, 16 dm. , folw. , 142 mk. 26 katol. Saarau, 1371 r. Sarow, wś i folw. , pow. świdnicki, par. ew. Piotrowice. W 1842 r. 27 dm. , folw. , 172 mk. 8 katol. Obecnie wielkie fabryki Silesia, Ida, Marienhuette, przerabiające żelazo, granit, glinkę i chemiczne produkty. St. dr. żel, odl 6 klm. od Koenigszelt. Saarawenze, 1175 Sarauin, 1270 Zerawin 1361 Serawincz, wś i dobra ryc, pow. nowotarski Szląsk, par. ew. Leuthen. Loży przy linii dr. żel WrocławLignica. W 1842 r. 20 dm. , zamek, 126 mk. 12 katol. Saarema, ob. Oesel Saatz, wś i dobra ryc. , pow. żegański, par. ew. i kat. Kunau. W 1842 r. 26 dm. , 152 mk. ewang. , młyn wodny, warsztaty tkackie. Do S. należy folw. Amalienhof. Sabaczuny, wś, pow. szawelski, gm. Janiszki, o 35 w. od Szawel Sabadasz, wś nad Tykiczem Górskim, pow. taraszczański, w 2 okr. pol, gm, Buzówka, o 65 w. od Taraszczy, ma 944 mk. W 1863 r. było tu 638 mk. i 1438 dzies. ziemi. Cerkiew Pokrowska, drewniana, wzniesiona była w połowie zeszłego wieku; poprzednio jeszcze. w 1749 r. wś SabadaszewKut należała do par. Buzówka. We wsi znajduje się także kapl katol par. Stawiszcze dek. humański. Wś położona jest na niskim, błotnistym półwyspie, utworzonym przez rz. Tykicz. Okolica cała pokryta była niegdyś gęstym lasem, śladem którego są pozostałe dotychczas pnie, W końcu zeszłego wieku S. wraz z sąsiedniemi wsiami Sorokotiaha, Olszanka i Maryjka, był własnością Zakrzewskiego, prezydenta mta Warszawy. Od niego nabyty przez Ignacego Iwańskiego, następnie Saabor Saadau Saagen Saake Saalau Saalberg Saale Saalfeld Saara Saarau Saarawenze Saatz Sabaczuny Sabadasz Saabe Saabe Saabel Saaben Sabaszczewo Sabałunki Sabakienica Sabarów Sabaroszczyzna Sabany Sabangen Sabcice Sabaudya Sabatyszki Sabatynówka Sabatki Sabat Sabaszyskie Sabanciszki Sabaszycha Sabadszuhnen Sabagne Sabadszuhnen własność Stanisława Jotejki, który w 1851 r. sprzedał Pawłowi Jastrzębskiamu. J. Krz. Sabadszuhnen niem. , wś, pow. gąbiński, tuż przy Gąbinie st. p. i tel. ; 32 dm. , 163 mk. , 240 ha. Sabagne niem. , zapewne Zabagnem, folw. dóbr Gierałcice, w pow. kluczborskim. Sabakowszczyzna okolica, pow. lidzki, w 3 okr. pol. , o 27 w. od Szczuczyna, 3 dm. , 19 mk. Sabakienica, rzeczka, dopływ rzeki Niwny praw. dopływu Kotry. Sabałunki, wś, pow. nowoaleksandrowski, w 1 okr. pol. , o 22 w. od Nowoaleksandrowska. Sabanciszki 1. dwór, pow. nowoaleksandrowski, w 5 okr. pol, o 98 w. od Nowoaleksandrowska. 2. S, dobra, pow. poniewieski, w 4 okr. poL, o 70 w. od Poniewieża. Sabangen, ob. Samagowo. Sabany 1. okolica, pow. poniewieski, w 3 okr. poL, o 45 w. od Poniewieża. 2. S. , wś, pow. poniewieski, w 1 okr. poL, o 27 w. od Poniewieza. 3. S. , okolica, tamże, o 18 w. od Poniewieża. Sabaroszczyzna, wzgórze polne, na płn. wsch. od Kołodziejówki, w pow. skałackim, w paśmie Miodogór. Wznies. 361 mt. npm. szt. gen. . Z pod niego wytryska pot. Chmie lowa. Br. G. Sabarów, wś nad Bohem, pow. winnicki, gm. Józwin, sąd i par. kat. Winnica o 9 w. , ma 40 osad, 172 mk. , 262 dzies. ziemi włośc, 75 dz. dworskiej należącej do Gutowskich i 200 dz. do Giedrojciów, 33 dz. cerkiewnej; cerkiew filial. par. Szeremetki, wzniesiona w 1733 r. , z 233 wiernymi. Gleba glinkowa ta, grunta leśne, pagórkowate. Stara osada, założona prawdopodobnie przez Sabarowskicb, do których należała w XVI w. Marya, córka Wasyla Sabarowskiego, wniosła ją Iwanowi Woronowickiemu, córka zaś tegoż Michałowi Łaskowi; następnie Teofila Łaskówna Radzi mińskiemu a Anna Radzimińska Michałowi Grocholskiemu. Dr. M. Sabarówka, wś u źródeł rzki Juszki, dopł. Tykicza Górskiego, pow. lipowiecki, w 3 okr. poL, gm. Łukaszówka, par. katol. Oratów, o 50 w. od Lipowca a o 3 w, od mka Bałabanówki i sioła Juszkowce, ma 130 dm. , 1171 rok. w 1863 r. 916 mk. ; cerkiew Pokrowska, drewniana, wzniesiona w 1776 r. Należała niegdyś do Daszowszczyzny, następnie do dóbr juszkowieckich, będących w 1863 r. własnością Stanisława Sirotko. W 1750 r. wś zrabowaną była przez hajdamaków. J. Krz. Sabarycha, wzgórze polne, w obrębie Żerebek Królewskich, w pow, skałackim, na pld. od wsi, nad granicą Panasówki. Wody z jego stoków zabiera pot. Chmielowa. Wzn. 360 mi. npm. szt. gen. . Ob. Sabaszycha i Saaroszczyzna. Sabastyanówka, ob. Sebastyanówka. Sabaszczewo al. Sabaszczewo, Sobarszczewo, Sobaszewo, wś, pow. średzki, 5 klm. na płn. zach. od Miłosławia st. dr. żel. i pocz. , nad Bardeczką, dopł. Maskawy; par. Środa dawniej Murzynowo, okr. wiejski Murzyno wo Kościelne, 7 dm. , 118 mk. W r. 14679 Jakub Kot, dziekan gnieźnieński, dziedzic Dę bna i Nowegomiasta, nabył S. od Piotra i Ma gdaleny Miłosławskich z Chociczy; r. 1471 zrzekli się swych działów Elżbieta i Adam Milosławcy; w r. 1578 1618 byty tu 3 śla dy osiadłe, jeden sołecki, 2 pustych i 2 komorn. S. weszło z czasem w skład ststwa średzkiego. E. Cal. Sabaszycha al. Zabaszycha, wyniosłość na zach. od Czernichowiec, w pow. zbaraskim, nad granicą Łozowy, na dziale wodnym mię dzy huczną Gniłą a jej dopływem Hnizdecz ną, po płd. Wschod. stronie gościńca zbarasko tarnopolskiego. Wznies. 355 mt. npm. szt. gen. . Pola po płd. stronie tego wzgórza zwą się Rozkopaną Mogiłą. Por. Bajkowce i Hnizdeczna. Br. G. Sabaszyskie, płaskowzgórze, por. Sabaszycha. Sabat, fol. nad rz. Radomką, pow. radomski, gm. Wolanów, par. Mniszek, odl. od Radomia 14 w. , ma 3 dm. , 28 mk. ; młyn wodny. Folw. ten, oddzielony w r. 1885 od dóbr Strzałków, rozl. mr. 245 gr. or. i ogr. mr. 195, łąk mr. 35, pastw. mr. 1, nieuż. mr. 14; bud. z drzewa 8; płodozmian 7polowy. Sabatki, pow. ostrowski, gm. Szulborze Koty, par. Andrzejowo, Sabatynówka al. Sinnica, wś przy ujściu rz. Sinnicy do Bohu, pow. bałcki, w 4 okr. poL i par. kat. Hołowaniewskie, gm. Daniłowa Bałka o 12 w. , sąd w Sawraniu, o 68 w. od Bałty, ma 130 dm. , 674 mk. , 1166 dzies. ziemi włośc. , 1892 dworskiej, 72 cerkiewnej. Cerkiew wzniesiona w 1741 r. , ma 1274 wiernych. Należała do Potockich; Marya z Potockich Strogonowa sprzedała ją Udiełom. Dr. M. Sabatyszki, wś, pow. nowoaleksandrowski, w 1 okr. poL, o 17 w. od Nowoaloksandrowska. Sabaudya, kol. , pow. tomaszowski, gm. i par. Tomaszów, pod Tomaszowem. Założona 1840 r. przez osadników niemieckich na wy karczowanych gruntach ordynacyi Zamojskiej; ma 17 dm. , 137 mk. , 299 mr. roli, 80 mr. lasu. Grunt górzysty, popielatka. Lu dność pracowita i porządna. X. F. S. Sabcice, niem. Sabschuetz, wś nad rz. Straduną, pow. głupczycki, o mili od Głupczyc. Posiada kościół par. murowany, z wieżą, p. w. Maryi Magdaleny odnowiony 1804 Sabakowszczyzna Sabarówka Sabarycha Sabastyanówka Sabinie Sabelki Sabenowe Saberau Sabiańce Sabienek Sabienen Sabiłki Sabine Sabine Sabiniec Sabinin Sabinka Sabinki Sabinów Sabinow Sabinówka Sabinowo Sabioch Sabitz Sabkiszki Sablath Sabloczyn Sabławki Sabłonowo Sabelki r. , szkołę katol. W 1861 r. , 138 dm. , 822 mk. 2 ew. , 3720 mr. 3261 mr. roli. Trzy młyny wodne, wiatrak. Sabelki, zaśc. , pow. wiłkomierski, gm. Dobejki, o 47 w. od Wiłkomierza. Sabenowe, Sabnau, terytoryum w Sambii, niegdyś jabłko niezgody między zakonem a biskupami. Krystyan bisk. odstąpił je w 1277 r. zakonowi za posiadłości Vremar w Turyngii, Metkaym i Drabnow w Sambii. Zamianę tę przyjął następca Krystyana Zyg fryd w 1296 r. W późniejszych 1320 za targach wymawiano między innemi zakono wi i to, że wartość Sabnowa większą jest znacznie od wartości tego, co za nie dał i żą dano rekompensaty. Czy się to względem Sabnowa stało niewiadomo. To pewna, że r. 1322 zakon poczynił pewne ustępstwa bi skupowi ob. Sambia. Ad. N. Saberau, ob. Zaborowo. Sabiańce, folw. , pow. nowoaleksandrowski, ma 90 dzies. ziemi dworskiej; wlasność Ejtminowiczów. Sabienek, jeziorko na pol. prus. Mazurach, pow. łecki, 10 ha obszaru. Sabienen al. Seeben, ob. Żabiny. Sabiers Gebiet niem. , ob. Zaborska Ziemia. Sabiłki, okolica szlach. , pow. oszmiański, w 2 okr. poL, o 38 w. od Oszmiany, 6 dm. , 40 mk. katol. Sabine, pow. opatowski, ob. Gołoszyce. Sabine niem. , ob. Sowin. Sabinie, wś, pow. władysławowski, gm. Syntowty, par. Łuksze, odl. od Władysławowa 29 w. , ma 3 dm. , 38 mk. W 1827 r. 3 dm. , 32 mk. Sabiniec, kol i leśn. królew. w dobrach rząd. Bogacica Bodland, pow. olesiński. Sabinin, pow. włodawski, ob. Lubiczyn. Sabinka, folw. , pow. miński, w okolicy Zamostocza, gm. Siennica, miejscowość dość leśna. Al. Jel. Sabinka, kol. , pow. toszeckogliwicki, par. kat. Sieroty. W 1861 r. 10 dm. , 80 mk. , 72 mr. Sabinki, os. , pow, siedlecki, gm. Niwiski, ma 2 dm. , 22 mk. , 5 mr. Sabinów 1. kol. włośc. nad rzką Brynicą, pow. rawski, gm. Żelechlin, par. Białynin, 32 dm. , 231 mk. , 144 mr. Wchodziła w skład dóbr Gutkowice. 2. S. , wś włośc. , pow, łaski, gm. Dąbrowa Rusiecka, par. Rusiec, ma 15 dm. , 75 mk. , 87 mr. Wchodziła w skład dóbr Głuchów. 3. S. al Kędory, fol. , pow. częstochowski, gm. Grabówka, par. Częstochowa odl 5 w. . Fol. ten, r. 1880 oddzielony od dóbr Stradom, rozl. mr. 280 gr. or. i ogr. mr. 105, łąk mr. 57, past. mr. 2, lasu mr. 109, nieuż. mr. 7; bud. mur. 5, z drzewa 5, las nieurządzony. Br, Ch. Sabinów al. Mikłaszki, karczma w Jawor niku, pow. sanocki, przy ujściu pot. Jaworniczka do Osławicy. Br. G. Sabinow, węg. KisSzeben, niem. Zeben, łac. Cibinium, miasteczko w hr. szaryskiem, nad rz. Torysą, kościół paraf. katol. z wieżą, kościół i kolegium pijarów, gimnazyum, kościół ewang. par. Przedmieścia większe od miasteczka, uprawa roli, rzemiosła, papiernia, młyny wodne, handel śliwowicą, uprawa śliwek, stacya kolei koszyckobogumińskiej, 3086 mk. Sabinówka, wś, pow. kamionecki, 36 klm. na półn. wsch. od Kamionki Strumiłowej, 8 klm. od Radziechowa, urz. poczt. w sąsiednich Stojanowicach. Wś leży między Tetewczycami od wschodu a Szczygłówką od zach. Za budowania leżą na granicy. Na płd. od nich niwy zwane Podcmentarzem, a na płd. zach. niwy Popelniki. Na granicy pld. wzgórze Mogiła 280 mt. . Wś leży w dorzeczu Dniepru. Wody podążają do Neboczki, dopł. Styru. Północna część obszaru moczarzysta. W r. 1880 było 26 dm. , 143 mk. , 13 obrz. rzym. kat. , 5 gr. kat. , 20 izrael. , 100 innych wyznań; 5 Rusinów, 138 Niemców. Par. gr. kat. w Pieratynie, rzym. kat. w Stojanowie. ob. Tetewczyce. Lu. Dz. Sabinowo, fol. szL, pow. święciański, w 4 okr. pol. , o 49 w. od Święcian, 1 dm. , 7 mk. 5 praw. , 2 kat. . Sabioch, ob. Żabioch. Sabitz, wś, pow. lubijski Szląsk, par. ew. Seebnitz. W 1842 r. 57 dm. , 415 mk. ewang. , szkoła ewang. , dwa młyny wodne. Sabkiszki, zaśc, pow. święciański, w 1 okr. poL, gm. Kimeliszki, okr. wiejski i dobra skarbowe Korkorzyszki, o 11 w. od gminy, 6 dusz rewiz. Sablath, 1240 Zabloto, Sablote locatio theutonicorum, wś, pow. nowotarski Szląsk, par. kat. Kostenblut Kostomłoty. W 1842 r. 61 dm. , sołtystwo, 420 mk. 6 ewang. , hodowla owiec. Wś ta była własnością klasztoru św. Wincentego we Wrocławiu. Sabloczyn, ob. Zabłocie. Sabławki, wś, pow. szawelski, gm. Okmiany, o 71 w. od Szawel. Sabłonowo, dok. Sobunow i Sobunaw 1439 r. , fol, do Ryńska. Pruska komisya kolonizacyjna podzieliła go na 17 parcel. Na każdej są już wystawione budynki kolonistów. Chata murowana z cegły i pod dachówką. W każdej chałupie jest jedna większa, druga mniejsza izba, a trzecia komora, czwarta zaś kuchnia z angielskiem ogniskiem do gotowania. Rozebrano szachulcowe chałupy, a murowane stare przerobiono na stajnie. Nowe budynki Sabnie Saborwitz Sabow Gross Sabowa Sabowszczyzna Sabrod Sabuciszki Sabule Sabuliszki Saca Sacały Sachan Sachar Sacharna Sachen Sacherau Sachniański Majdan Sachnowce Sachnowicz Sabnie stoją w 2 rzędach po lewej i prawej stronie drogi. Dwór rozwalają. Z dworskich stajen, stodół i owczarni urządzają pomieszczenie dla bydła. Dotąd przecież nie ma ani jednego kolonisty ob. Gaz. Tor. , Nr. 188, r. 1888. Sabnie, wś i fol. nad rzką Cetynią, pow. sokołowski, gm. Sabnie, par. Zembrów, odl 14 w. od Sokołowa, ma urz. gm. , 31 dm. , 277 mk. , młyn wodny. W 1827 r. było 49 dm. , 297 mk. , par. Grodzisko. W 1885 r. fol. S. rozl. mr. 865 gr. or. i ogr. mr. 462, łąk mr. 76, past. mr. 76, lasu mr. 107, w odpadkach mr. 115, nieuż. mr. 29; bud. mur. 1, z drzewa 23, las nieurządzony. Wś S. os. 37, z gr. mr. 326. Gmina S. należy do s. gm. okr. III w Przeździałce, st. p. Sokołów. Obszaru ma 17, 003 mr. i 3244 mk. W skład gm. wchodzą Bałki, Chmielnik, Felicyanów, Głowienki, Grodzisk, Kupięcin, Kurowice, Nieciecz, Nie wiadoma, Sabnie, Suchodół, Tchórznica i Wy mysły. Br. Ch. Saboliszki, zaśc, pow. wiłkomierski, gm. Dobejki, o 49 w. od Wiłkomierza. Saborwitz, wieś i folw. , pow. gurowski Szląsk, par. ew. Geischen. W 1842 r. 39 dm. , fol. , 245 mk. 3 katol. , szkoła ewang. , kaplica ewang. na cmentarzu, gorzelnia, hodowla owiec. Sabow Gross, wś kośc. i dobra, w Pomeranii, pow. Naugard, st. p. w miejscu. Przed XVI w. był tu kośc. kat. z cudownym obra zem N. M. Panny. W czasie odpustu odby wały się tu przez 8 dni wielkie jarmarki, od wiedzane przez kupców z Królewca, Gdańska i Berlina. Dziś są tylko jarmarki kramne i na bydło na początku lipca. Kościół par. ewang. , 230 mk. Kś. Fr. Sabowa, w spisie z 1866 r. Sadowo, wś włośc. i zaśc. , pow. trocki, w 3 okr. poL, gm. Jezno, okr. wiejski i dobra skarbowe Sabowa, o 5 i 6 w. od gminy a 48 w. od Trok, ma 24 dm. , 225 mk. katol. i 6 żydów podług spisu z 1864 r. wś ma 79, zaśc. 12 dusz rewiz. . W skład okr. wiejskiego wchodzą wsi S. , Krasowszczyzna, Osady, Sondaki, Stefaniszki, Sudwoiszki oraz zaśc Kiermaszyna, Morgi, Promieże, Rajna, Sabowa i Zalwa, wogóle w 1864 r. 122 dusz rewiz. b. włośc skarbowych i 230 włośc uwłaszczonych. J. Krz. Sabowszczyzna, folw. pryw. , pow. lidzki, w 2 okr. poL, o 46 w. od Lidy, 1 dm. , 16 mk. Sabrod al. Sabrodt, wś i dobra, pow. wojerecki do 1815 r. Saskie Łużyce, kościół ew. w Bluni filia par. Wojerecy. W 1842 r. 41 dm. , 12 osad całowłókowych, 12 na pól włókach, 4 ogrod. , 6 komorn. , 3 pastuchów gminy, 4 nowych komorn. , wogóle 253 mk. ewang. , szkoła ewang. serbska, hodowla owiec i bydła. Sabuciszki, zaśc, pow. lidzki, w 4 okr. poL, o 44 w. od Lidy a 9 w. od Wasiliszek, 1 dm. , 10 mk. katol. Sabule, wś, pow. wiłkomierski, gm. Towiany, o 12 w. od Wiłkomierza. Sabuliszki 1. wś, pow. nowoaleksandrowski, w 5 okr. poL, o 93 w. od Nowoaleksandrowska. 2. S. , dwór, pow. poniewieski, w 4 okr. poL, o 60 w. od Poniewieża. Saca, ob. Saka. Sacały, kol. i fol. nad rz. Wartą, pow. kolski, gm. Koźmin, par. Janiszew, odl. 13 w. od Koła. Kol. ma 8 dm. , 50 mk. ; fol. 4 dm. , 10 mk. W 1827 r. 2 dm. , 26 mk. S. wchodziły w skład dóbr Osina. Sachan, część wsi Szepielicze, w pow. radomyskim, nad rz Prypecią, ma 240 mk. , nadzielonych 493 dz. ziemi, z której płacą 90 rs. 77 kop. wykupu rocznie. Sachar, młyn, ob. Koziegłówki. Sacharna, wś nad Dniestrem, pow. orgiejewski gub. bessarabskiej, o 46 w. od Orgiejewska, ma 94 dm. , 531 mk. , cerkiew paraf. i monaster męski Troicki, z dwoma cerkwiami, założony w 1776 r. Sachen, ob. Zachy. Sacherau niem. , dobra, pow. rybacki, st. p. German, 16 dm. , 88 mk. , 232 ha. SacherwitZc 1336 Zachery al. Oppirschitz, 1344 Sagiencz, 1341 Zacchericz, wś i dobra, pow. wrocławski, par. ew. Sillmenau, kat. Kattern. W 1842 r. 30 dm. , zamek, fol, 216 mk. 65 kat. . W 1282 r. Dietrich z Troppau, mieszczanin wrocławski, oddał swym krewnym Zacharyaszowi i Hermanowi fol. przy św. Katarzynie Kattern. Od imienia Zacharyasz poszła nazwa, która zapewne pierwotnie brzmiała Zacharowice al. Zachary. Sachniański Majdan, wś, pow. lityński, ob. Majdan Sachniański. Sachnowce 1. wś, nad rz. Słuczem, pow. starokonstantynowski, na wschód od Starego Konstantynowa par. kat. , a na płn. wschód od Kuźmina, ma 88 dm. i cerkiew murowaną. Należała do Medarda Szaszkiewicza. 2. S. , wś nad rz. Chomorem, pow. zasławski, na płd, od Zasławia a na płn. zach. od Kuźmina, niegdyś we włości kuźmińskiej a następnie w Zasławskiej. SachnowiczCzeresz al. CzereszSachno wicz, Czeresz Granski, obszar dworski i folw. , w gm. Czeresz, pow. i obw. sąd. starożyniecki. Wś Cz. al. Czyresz, niem. Czeresch, legła na praw, brz. Seretu, 11 klm. na płd. zach. od Starożyniec Od zach, graniczy z Dawidenami, od płn. z Panką i Storożyńcem, od wsch. z Budyńcem Budenitz, a od płd. z Czudynem. W 1869 r. obszar gm. obejmował 2929 ha 82 ar. , 196 dm. , 1061 mk. Obszar wsi dzieli się na cztery części a częśó włościańską, obejmującą 173 dm. , 888 mk. kai 63, Saboliszki Stachnówka gr. orm. 736, żyd. 89, Niem. 96, Rusin. 65, Rumun. 707, innej narod. 20; b obszar dworski Cz. Bożenko, z folw. i gorzelnią, liczy 30 dm. , 153 mk. kat 48, gr. om. 69, żyd. 36, a Niem. 36, Rusin. 87, Rumun. 12, innej narodow. 18, własność Kasandra Bożenka; c obszar dworski Cz. Petrowicz, z folw. , młynem i gorzelnią, 38 dm. , 237 mk. kat. 123, gr. orm. 79, żyd. 35 Niem. 18, Rusin. 146, Rumun. 29, innej narod. 44, własność spadkobierców Jakuba Petrowicza; d obszar dwórski Cz. Sachnowicz, 14 dm. , 56 mk. kat. 6, gr. orm. 34, żyd. 16, Niem. 16, Rusin. 33, Rumun. 7, własność dra Lucyana Sachnowicza. W ogóle w 1880 r. było 255 dm. , 1334 mk. kat. 140, gr. orm. 918, żyd. 176, Niem. 166, Rusin. 331, Rumun. 755, innej narod. 82. Par. rz. kat. w Starożyńcu, gr. kat, w Hliboce, gr. orm. Dawideny st. p. i Budyńce. Br. G. Stachnówka, dawniej Sachnów Most, Osietrów, Jesiotrów, wś na lewym brzegu rz. Rosi, pow. kaniowski, w 3 okr. pol, gm. Korniłówka, o 34 w. od Kaniowa, ma 1879 mk. ; w 1765 r. było tu 78 osad, w 1853 r. 1043 mk. 503 męż. i 540 kat. , w 1868 r. przeszło 200 chat i do 1620 mk Z jednej strony otacza S. żyzna równina, ciągnąca się do Korsunia a zakończona od rz. Rosi pasmem wyniosłości idących od wschodu za zachód; z drugiej równiną piaszczystą, w kierunku Moszen idącą i sosnowemi lasami ciągnącemi się aż do Dniepru. Jost tu cerkiew p. w. św. Trójcy, wzniesiona w 1852 r. kosztom właściciela ks. Łopuchina, na miejscu dawnej z 1736 r. Gleba czarnoziemna, wyborna. S. dzisiejsza osiadła na posadzie dawnego Osetrowa. Według podań ludu gród Osetrów zawierać miał siedem cerkwi, potem jakoby było dwie, których place i dotąd ukazują. Na jednym znaleziono kamienną płytę, długą na 8, szeroką do 5 werszków, z krzyżem z jednej strony, a z drugiej z dwiema literami greckiemi, co zdaje się potwierdzać podanie o bytności cerkwi. Znaleziono tu również miedziany odłam dzwonu i mały krzyżyk. Osetrów mógł wziąć nazwę swą od jesiotrów, poławiających się niegdyś w Rosi i przypływających z Dniepru. Chociaż latopisy milczą o grodzie Osetrowie, ale wnosić można, że on mógł istnieć za Rusi wielkoksiążęcej, pospołu z pobliskim Korsuniem, który w XII w. bywał chwilowo dzielnicą książąt Rurykowiczów. W 1169 r. tłumy Połowców stanąwszy w okolicy Korsunia, paliły, rabowały cerkwie, należące do świątyni N. Panny dziesięcinnej kijowskiej Karamzin, i III, str. 2. Nareszcie nomadzi ci tak się tu rozgościli, iż dla rozróżnienia do innych hord mianowano ich korsuńskimi Ipat. lot. , 376. Prawdopodobnie więc w r. 1169 lub też później w 1240 r. , za napadu Słownik Geograficzny T. X. Zeszyt 111. Mongołów na Ruś, Osietrów wraz z Korsuniem mógł uledz zagładzie ob. Korsuń, Odtąd przez całe wieki okolica ta była pustą i jakkolwiek Korsuń już w 1584 r. zaczął się na nowo zaludniać powoli, Osetrów pozostawał miejscem niezasiedlonem i dopiero około 1630 r. z futoru czy pasieki urósł on na wioskę, a nawet mczko, pod nazwą Osetrowa, inaczej Sachnowego Mostu al. Sachnówki. W 1637 r. Mikołaj Potocki, hetman poL, udając się na Ukrainę dla uśmierzenia buntu Pawluka, przechodził przez Sachnów Most nad Dniepr, gdzie pod Kumejkami stanowcze odniósł zwycięztwo Okolski, Dyaryusz, str. 44. W 1643 r. hetman w. kor. Stanisław Koniecpolski, udając się do swych dóbr za Dnieprem, ,, w Osietrowie, nazywanem inaczej Sachnówką, zanocował Dyaryusz Oświecima. Za czasów wojen Chmielnickiego S. dostarczyła cały pułk, którym pod Beresteczkiem dowodził Horkusza tamże. Po wojnach kozackich S. znowu została pustem uroczyskiem Summar. archiw. lachowieckiego ks. Jabłonowskich. Dopiero od 1686 r. , gdy został administratorem ststwa korsuńskiego Jan Kobielski, S. na nowo odradzać się zaczęła. Zwoływani na wolę zewsząd ochotnie garnęli się tu osadnicy. Ale czasy rozkwitnienia tej osady zaczęły się dopiero od chwili, gdy starostwo korsuńskie przeszło w posiadanie ks. Stan. Poniatowskiego, podskarbiego lit. Francuz Muentz, który w dobrach korsuńskich długi czas przebywał, powiada w swoim rękopiśmie Voyages pittoresques etc. , że S. wtenczas obfitowała w piękne bardzo sady owocowe. Książę podskarbi sam zachęcał i wszczepiał w ludność zamiłowanie do sadownictwa. Zaprowadził plantacye morw, a także uprawiać tu zaczął z Azyi pochodzące tytunie, które pod nazwiskiem tytuniów sachnowskich były znane i cieszyły się pewną stawą. Muentz zaś założył winnicę, która w 1783 r. doskonale się przyjęła, a winogrona już wybornie dojrzały w polowie września i winobranie wykazało bardzo korzystne rezultaty. Za wsią na polu wznosi się 10 mogił, z których dwie najwyższe noszą nazwy Pasterza i Diwiczojhory. Muentz zostawił nam w swoich notatach nie tylko dokładne tychże mogił opisanie, ale nadto podał ich widok i plan sytuacyjny, jak niemniej i wykaz topograficzny miejscowości. Interesujące te pomniki oddawna zaostrzały ciekawość starożytników. Już w 1787 r. zwiedzał je król Stanislaw August, podczas swojej bytności w Korsuniu u ks. podskarbiego, wraz z Naruszewiczem. Tadeusz Czacki wraz ze światłym właścicielem Tahańczy Józefem Poniatowskim powzięli myśl rozkopania tych mogił, ale zamiar ten nie przyszedł do skutku 13 Sachnówka Sackisch Sachny Saczurow Saczkowicze Saczkowce Saczki Sacrowe Sacollnow Sackstein Sack Sackrau Sacki Sackerschoewe Sackern Sackerau Sackenhoym Sackenhofska Sacken Sackeln Sacke Sacinka ob. Kurhany przez Aleks. Bobrynskiego, str. 156 Naruszewicz i Czacki poczytywali te mogiły za groby królów scytyjskich. Pisał też o nich Fr. Dubois de Montpereux ob. Des tumulus, des forta et des remparts de la Rus sie meridionale, 1843 47. Do jednej z tych mogił przywiązana jest ludowa legenda, po dług której w tej wsi była stannica kozacka, mająca obowiązek w ststwie służby wojennej i strzeżenia od napadów tatarskich. Pasterz stad gromadzkich miał piękną córkę, zabitą podczas napadów tatarskich i pochowaną pod jedną z tych mogił. Mogiła ta nosi nazwisko Dziewiczej góry. Jeszcze na początku tego wieku niektóre starsze niewiasty miały zwy czaj przy wypędzaniu bydła rzucać garść ziemi na mogiłę Dziewicy. Zwyczaj ten ustał obecnie. Edward Rulikowski. Sachny, wś, pow. sieński, gm. Mokrzany, ma 18 dm. , 123 mk. Sachny 1. wś nad ruczajem Hopczycą, pow. berdyczowski, w 2 okr. poL, gm. Switańce, par. prawosŁ Horodek o 5 w. , o 56 w. od Berdyczowa, ma 255 mk. , 244 dz. ziemi włośc. W 1741 r. było tu 30 chat. W zeszłym wieku znajdowała się cerkiew wzniesiona z okrąglaków dębowych. W 1651 r. S. , pomiędzy innemi wsiami, przypadły w dziale ks. Konstantemu Wiszniowieckiemu; następnie Rzewuskich; od 1785 r. hr. Seweryna Rzewuskiego, od którego w 1818 r. kupił Walenty Abramowicz. 2. S. , wś, pow. lityński, gm. Bahrynowce, sąd i par. kat. Lityn o 22 w. ; ma 59 osad, 408 mk. , 497 dz. ziemi włośc. z Majdanem, dworskiej w części wsi S. z Majdanem 755 dz. należącej do Piątkowskich i 300 dz. do Łazarewa, dawniej także Piątkowskich a przed nimi Mazarakich, 33 dz, ziemi cerkiewnej. Cerkiew z 1731 r. , ma 861 wiernych. Gleba glinkowata. Za czasów Rzpltej wieś ta stanowiła królewszczyznę, wchodzącą w skład sstwa kamienieckiego. Podług lustracyi Humieckiego z 1616 r. posesorami szlachetni Sachnowscy, per cessionem juris od ojców swych za konsensem Króla Jmci dzisiejszego de data castris ad Smolenscum die 22 julii anno 1610. Ratione cujus servitia bellica z panem starostą kamienieckim odprawować powinni, juxta consuetudinem ejusdem terrae observare solitam, wedle przywileju onym danego. Prawo dobre, lustracyi niepodległe Jabłonowski, Lustracye, 9. Sachryń, ob. Sahryń. Sachsaren niem. , ob. Dziegciarnia. Sachsenberg niem, , ob. Sasówka. Sachsendorf, pow. brodnicki, ob. Dzierzno, Sachwitz, 1368 Sachewicz, wś i fol. , pow. nowotarski Szląsk, par. kat. w miejscu, ew. Fuerstenau. W 1842 r. 82 dm. , folw. , 776 mk. 325 ew. , kościół par. kat. i szkoła kat. Sacin, fol. i wś i Sacinek, fol. , pow. rawski, gm. Góra, par. Nowe Miasto, odl. 26 w. od Rawy, ma 7 dm. , 28 mk. W 1827 r. 13 dm, 104 mk. W 1885 r. fol S. lit. A rozl. mr. 638 gr. or. i ogr. mr. 563, łąk mr. 47, past. mr. 6, nieuż. mr. 22; bud. mur. 2, z drzewa 12; płodozmian 9polowy. Ws 8. os. 3, z gr. mr. 2; wś Rosocha os. 15, z gr. mr. 298. Fol. Sacinek rozl. mr. 269 gr. or. i ogr. mr. 266, nieuż. mr. 3; bud, mur. 2, z drzewa 1; płodo zmian 10polowy. Br. Ch. Sacinka al. Ramachowy Las, gajówka na obsz. Myszkowiec, pow. tarnopolski. Sacke, ob. Saka. Sackeln niem. , wś, pow. ragnecki, st. p. Szillen, 13 dm. , 82 mk. , 260 ha. Sacken, ob. GedwillenSacken. Sacken 1. pow. opolski, ob. Lubina. 2. S. , kol. we wsi Bruny, pow. kluczborski. Sackenhofska rzeka, ob. Saka. Sackenhoym, kol nad rz. Birawą, na obszarze dóbr Birawa, pow. kozielski. W 1861 r. 30 dm. , 337 mk. 2 ew. , 310 mr. Sackerau, ob. Zakrzewo. Sackerau 1. al. Sackern, wś, pow. gurowski, par. ew. Lauersitz. W 1842 r. 19 dm. , 91 mk. 7 kat. . 2. S. , wś, pow. ziębicki, par. kat. Nowa Wieś Polska. W 1842 r. 29 dm. , fol. 249 mk. 21 ew. . Dawna własność klasztoru w Henrychowie. 3. S. , kol. na obszarze Ciepłej Wody Toeppliwoda, w powiecie ziębickim. Sackern, ob. Zakrzewo. Sackerschoewe, zapewne Zakrzewo, wś, pow. trzebnicki, par. ew. Stroppen, kat. Barkowo Wielkie. W 1842 r. 17 dm. , folw. , 125 mk. 10 kat. . Sacki, las, należący do wsi Dobrej, pow. humański, Sackisch, ob. Zaksze. Sackrau, ob. Zakurzewo i Zakrzów. SackSee niem. , ob, Karsno i Garsno. Sackstein niem. , dobra, pow. morąski, st. p. Nowemiasto, 10 dm. , 56 mk. , 199 ha. Sacollnow niem, , ob. Sokolna. Sacrowe dok. al Zacrewe, Sarew, wś za giniona pod Peplinem, którą r. 1280 książę pomorski Mestwin II wraz z M. Garcem na dał cystersom w Peplinie ob, P. U. B. von Perlbach, str, 271. Kś. Fr. Saczki, ob. Roszki Saczki. Saczkowce, wś, pow, sokólski, w 1 okr. pol, gm. Kruglany, o 21 w, od Sokółki. Saczkowicze, wś nad rz, Irszą, pow. nowozybkowski gub, czernihowskiej, o 27 w. od Nowozybkowa, przy trakcie poczt. do Czernihowa, ma 313 dm. , 1874 mk. , 2 cerkwie, szkołę. Saczurow, węg. Szacsur, wś w hr, ziemneńskiem Zemplin, nad rz. Topią, kośoiół Sacin Sachsendorf Sachsenberg Sachsaren Sachryń Sachny par. rz. kat. i gr. kat. , synagoga; uprawa roli, 1033 mk. Saczyn, w XVI w. Zaksyn, ws, fol. i os. młyn. nad rz. Jamnicą, pow. kaliski, gm. Godziesze Wielkie, par. Chełmce, odl. 14 w. od Kalisza, ma 69 dm. , 460 mk. W 1827 r. 39 dm. , 287 mk. Była własnością miasta Kalisza. Na początku XVI w. dawano, z każdego półłanka po dwie miary owsa i dwie żyta wikaryuszowi w Chełmcach Łaski, L. B. , II, 54. Saczynienta, wś, pow. święciański, w 4 okr. pol. , o 56 w. od Święcian, 20 dm. , 142 mk. kat. Saczywki 1. wś nad rz. Jaźnicą, pow. dzisieński, w 4 okr. pol. , gm. Mikołajów, okr. wiejski Hołomyśl, o 5 w. od gminy a 11 w. od Dzisny, ma 8 dm. , 72 mk. w 1864 r. 28 dusz rewiz. ; należy do dóbr Petrykowo, kn. Mirskich. 2. S. , wś nad rz. Wilią, pow. wi lejski, w 2 okr. pol, , gm. Krajsk, okr. wiej ski i dobra Kamieńskich, Rogozin, o 5 w. od gminy a 62 w. od Wilejki, ma 10 dm. , 84 mk. 39 dusz rewiz. w 1864 r. . 3. S. , wś, pow. kobryński, w 5 okr. pol. , gm. Druźyłowicze, o 74 w. od Kobrynia. J. Krz. Sad Adamków 1. al. Pasieczna, pasieki w Płotyczy, pow. tarnopolski. 2. S. Czumaków, 3. S. Krajny, 4. S. Średni i 5. S. Zadni, pasieki w Koszlakach, pow. zbaraski. Sadagóra al. Sadagura, rus. Sadahura, mko, pow. czerniowiecki, obw. sądowy sadagórski. Graniczy od północy z Szerowcami Dolnemi al Słobódką, od wschodu i południowschodu z Nową Żuczką, od płd. zach. i zach. z Rohoźną, Przez wsch. częśó przepływa potok Moszków al. Muska, dopł. Prutu; oprócz tego przyjmuje na obszarze S. pot. od Szerowiec Górnych. W 1869 r. obszar liczył 140 ha 57 ar. , było 574 dm. , 6009 mk. m. 3074, k. 2935. W 1880 r. było 658 dm. , 5019 mk. m. 2466, k. 2553; kat. 521, gr. orm. 530, żyd. 3964, innego wyzn. 4; Niemc. 3999, Rusinów 758, Rumun. 72, innej narod. 190. Z tego przypada na obszar dwor. 23 dm. , 183 mk. Własność bar. Jana Mustatzy. Kościół rz. kat. murowany z kamienia, p. w. św. Michała, erygowany 1778, zbudowany 1815, poświęcony 1826 r. Par. obemuje Sadagórę 345, Budę 9, Czerniawkę 86, Lenkowce 49, Mahalę 20, Ostrycę 8, Rohoźnę 462, Szerowce Górne 58, Szesrowce Dolne 43, Szubrańce 15, Zadobrówkę 12, Starą Żuczkę 58 i Nową Żuczkę 352, razem dusz rz. kat. 1517 1884 r. . Według szem. jest w parafii 15, 620 gr. orm. , 18 prot, , 6000 żydów. Cerkiew gr. kat. par. p. w. św. Pokrowy, doń należy wś Wasłowce; gr. kat. 986 1885 r. . Wreszcie jest cerkiew nieunicka p. w. św. Mikołaja, z drzewa zbudowana. Kaplicę zimową Sahastria al. Skit klasztoru zakonnic w Rewnie, po zniesieniu tegoż klasztoru, prze niesiono do 8. w 1787 r. W 1794 r. posta wiona, a 1869 odnowiona i nowym materya łem pokryta. Liczy dusz gr. orm. 1103 sze mat. dyec. z r. 1885. Szkoła ludowa 4kla sowa męzka i 3klas. żeńska. Sąd obwodowy, urząd podatk, i st. poczt. w miejscu. Do sądu obwod. należą gminy Biała al. Biła, Bojany, Buda, Czernawka, Dobronowce, Gogulina al. Gogolina, KotulOstrzyca, Lehuczeny Teutuluj, Lenkowce kameralne i prywatne, Mahala, Nowosielica, Rarańcze, Słobodzia Rarańcze, Rohoźna, Szerowce Górne i Dolne, Szubrańce, Toporowce, Wasłowce, Zadobrówka, Żuczka Stara i Nowa, mające 9207 dm. , 45861 mk. S. słynie jako rezydencya cudotwórcy rabina. Zawdzięcza ona swe powstanie po chodowi wojska ruskiego przeciw Turkom r. 1769, gdy wódz GartenbergSadagórski urzą dził tu mennicę i kazał bić monetę dla swo ich żołnierzy. Na obszarze dworskim jest folwark, browar i młyny; głośne jarmarki na woły. Br. G. Sadakla, wś nad rz. Koholnikiem, pow. benderski gub. bessarabskiej, o 71 w. od Bender, ma 129 dm. , 1546 mk. ; cerkiew. Sadańce, wś włośc. nad rz. Cesarką, pow. wileński, w 3 okr. poL, gm. Malaty, okr. wiejski Kazimierzowo, o 6 1 2 w. od gminy a 73 w. od Wilna, ma 10 dm. , 71 mk. kat. 34 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbow. Białydwór. Sadaniszki, zaśc, pow. wileński, w 3 okr. poL, gm. Janiszki, okr, wiejski Karolinowo, o 6 w. od gminy a 56 w. od Wilna, ma 2 dm. , 15 mk. kat. w 1864 r. 3 dusze rewiz. . Sade Budy, wś włośc. , pow. błoński, gm, Żyrardów, par. Wiskitki, ma 280 mk. , 399 mr. W 1827 r. 21 dm. , 140 mk. Wchodziła w skład dóbr Guzów, w kluczu Wola Miedniewska. Sadejki, wś, pow. wiłkomierski, gm. Androniszki, o 47 w. od Wiłkomierza. Sadek 1. wś, fol. i os. leś. , pow. konecki, gm. i par. Szydłowiec, odl. od Końskich 44 w. ; wś ma 68 dm. , 446 mk. 3 żyd, , 307 mr. dwor. , 786 mr. włośc. ; os. leś. 1 dm. , 4 mk. , 45 mr. W 1827 r. 26 dm. , 217 mk. Fol. stanowi majorat rząd. barona Mengdena. 2. S. , fol. i wś, pow. pińczowski, gm. Chroberz, par. Góry; wś miała w 1841 r. 28 os. , 213 mr. W 1827 r. 15 dm. , 118 mk. Fol. należy do dóbr ordyn. Chroberz, klucza Kozubów. W połowie XV w. S. , w par. Młodzowy, własność Jana z Tenczyna, kaszt. krakowsk. Wszyscy kmiecie dawali dziesięcinę bisk. krakowskiemu, jeden łan był szlachecki, płacił dziesięcinę wartości pół grzywny Długosz, L. B. , I, 248, 249. 3. S. , wś włośc. nad rz. Wkrą, pow. ciechanowski, gm. Młock, par. Malużyn, odl. 22 w. od Ciechanowa, ma 14 dm. , 89 mk. , Sad Adamków Sadejki Sade Budy Sadaniszki Sadańce Sadakla Sadagóra Saczyn Saczynienta Saczyn Saczywki Sadeńka Sadikerz Sadek Sadeu 217 mr. 4. S. , dawna nazwa wsi Zagaje, pow. jędrzejowski Kod. Małp. , 327. Br. Ch. Sadek 1. przyl. Lipiego, w pow. lima nowskim, między Tarnawką a pot. Rybskim dopł. Tarnawki. W r. 1490 osobna wieś, w par. Góra św. Jana Pawiński, Małop. , 449 a 1581 r. par. Szyk ibid. , 53, obecnie wól ka, składająca się z 17 dm. i 134 mk. rz. kat. W 1581 r. liczyła 5 zagród z rolą i 5 komor. bez bydła; była własnością Krzysztofa Łodzińskiego. 2. S. al. Zasadki Zielone, część Starej Ropy, pow. staromiejski. Mac. Sadek, wś, pow. niborski, st. p. Malga; 72 dm. , 371 mk. , 1238 ba. Sadek moraw. , ob. Sadki. Saden 1. wś włośc. nad rz. Wileką, pow. wileński, w 6 okr. poL, gm. Mickuny, okr. wiejski i dobra skarbowe Wierzby, o 8 w. od gminy a 16 w. od Wilna, ma 2 dm. , 37 mk. kat. w 1864 r. 6 dusz rewiz. 2. S. , zaśc. rząd. , pow. wileński, w 6 okr. poL, o 7 w. od Wilna, ma 3 dm. , 33 mk. kat. 3. S. , wś, pow. nowoaleksandrowski, w 4 okr. poL, o 60 w. od Nowoaleksandrowska. Sadeliszki, wś, pow. wiłkomierski, gm. Kowarsk, o 26 w. od Wiłkomierza. Sadeńka, rzeczka na pograniczu gub. witebskiej i liflanckiej, dopływ Ewikszty. U jej ujścia znajduje się na Ewikszcie błotnista wysepka. Sadeu, potok górski, wypływa w obr. gm. Seletyna, w pow. i obw. sąd. radowieckim, z pod Lungula Starego 1379 mt. i Nowego 1382 mt. ; płynie na płd. wsch. leśnym paparowem, nad którym od płn. wsch. rozpostarł grzbiet lesisty Czarna 1279 mi i wpada we wólce Sadeu ob. do Suczawy od lew. brz. Przyjmuje obustronnie liczne strugi górskie. Długość biegu 10 klm. Br. G. Sadeu, wólka w obr. gm. Seletyna, w po wiecie i obw. radowieckim, nad Suczawą, przy ujściu pot. Sadeu do Suczawy od lew. brz. , na wys. 605 mt. npm. szt. gon. . W r. 1880 było 64 dm. , 306 mk. m. 166, k. 140. W miejscu par. expozytura Seletyna z cer kwią nieunicką drewnianą p. w. św. Wasyla, zbudowana r. 1875 1878 kosztom gminy i funduszu religijnego na gruncie darowanym przez Wasyla Hudemę; ikonostas pochodzi z starej cerkwi w Dychtenicy, darowany przoz gminę dychtenicką. Do tutejszej para fii należą wólki seletyńskie Płoska, Paltyn, Hepa, Brodyna i Konuński. Liczba rodzin gr. orm. 116, głów 497 m. 238 i k. 259. Ob. Seletyn. Br. G. Sadewitz 1. 1342 Sadowicz, 1360 Zadewicz, pierwotnie Sadowice, wś i fol. , pow. wrocławski, par. ewang. Kęty, katol. Schossnitz. W 1842 r. 49 dm. , zamek, nadleśnictwo, 351 mk. 109 kat. , szkoła ew. , młyn, hodowla owiec. 2. S. , 1333 Sadvicz. wś i fol. , pow. niemczyński, par. ew. Prauss. W 1842 r. 13 dm. , fol. , 110 mk. 3 kat. . 3. S. al. Sabnitz, wś, pow. oleśnicki, par. kat. Celniki. W 1842 r. kaplica katol. z uposażeniem 2 włóki, szkoła kat. od 1770 r. , piec wapienny, łomy wapienia, sołtystwo, 63 dm. , 397 mk. 54 ew. . Do 1810 r. wś była własnością kapi tuły wrocławskiej. Br. Ch. Sadikerz dok. z r. 1270, dawna wieś, może dzisiejszy Obkas, w pow. złotowskim. Sadki al. Jasień, os. , pow. lipnowski, gm. i par. Tłuchowo. W 1827 r. 5 dm. , 52 mk. ob. Jasień, Sadki 1. zaśc. u źródeł rzki Czernicy, pow. borysowski, w 3 okr. poL, ma 2 osady. 2. S. , zaśc. , pow. borysowski, gm. i par. kat. Łohojsk, ma 12 osad; miejscowość mocno wzgórzysta i kamienista. 3. S mylnie Sudki, zaśc, pow. ihumeński, w 1 okr. poL i par. kat. uździeńskiej, gm. PereszewskaSłoboda, ma 4 osady; należy do dom. Onufrów, dziedzictwo Jodków. Przechodzi tędy drożyna z Onufrowa do Piaseczna. 4. S. , dwa pobliskie zaśc, pow. słucki, w 3 okr. poL kopylskim, gm. Pociejki; w jednym z nich mieszczanin Mojsiejewicz posiada od 1824 r. 78 mr. Sadki 1. wś nad ruczajem Swiniuchą, pow. bordyczowski, w 1 okr. poL, gm. Puzyrki, par. praw. Synhąjówka, kat. Białopol, o 12 w. od Berdyczowa, przy dr. poczt. z Białopola do Berdyczowa, ma 524 mk. w 1868 r. 378 mk. , 598 dz. ; cerkiew drewniana. Własnośc hr. Tyszkiewicza. 2. S. Szpikowskie, wś, pow. bracławski, w 2 okr. poL Tulczyn, gm. Szpików, par. kat. Krasne, ma 80 osad, cerkiew p. w. Podwyższenia, wzniesioną w r. 1754 i uposażoną 60 dz. ziemi, z 1386 wiernymi. Stanowi właściwe przedmieście mka Szpikowa ob. . W 1566 r. należały do Jazłowieckich. 3. S. , wś nad rz. Łozową, dopływom Morachwy, pow. jampolski, okr. poL Dżygówka, gm. Babczyńce, sąd Wołodyowce, par. kat. , st. poczt. i tel. Mohylów o 18 w. , o 15 w. od Jampola, ma 153 osad, 609 mk. , 400 dz. ziemi wlośc, 490 dworskiej, 39 cerkiewnej. Cerkiew z 1883 r. , na miejsce dawnieszej z 1701 r. , ma 791 wiernych. Grunt równy, gleba czarna, kamień wapienny. Własność dawniej Jakubowskich, dziś Polkowskich. 4. S. , uroczysko we wsi Chotowie, pow. kijowski, wzmiankowane w dok. z 1577 r. , jako zajęto z dóbr monasteru Pieczerskicgo w Kijowie przez Marka Popławskiego. 5. S. , wś, pow. krzemieniecki, par. kat. Dederkały, posiada kaplicę kat. 6. S. , w dok. Siadki, wś nad bezim. dopł. Horynia, pow. ostrogski, o 25 w. na płn. wschód od Ostroga; otoczona z płn. , wsch. i południa lasami, zabudowaną jest na dwóch brzegach dość głę Sadeliszki Saden Sadewitz Sadek Sadki Sadki bokiego parowu, środkiem którego płynie strumień, biorący początek w lesie Kurasz i tworzący w końcu wsi stawek, na którym znajduje się młyn o 2 kamieniach. Gleba o podłożu gliniastem, dość urodzajna. Wło ścianie trudnią się rolnictwem, sadownictwem i pszczolnictwem i są w ogóle dość zamożni. Wieś należała pierwotnie do Firlejów, od których drogą spadku przeszła do Bertmanów. Następnie rozdzielona na dwie części pomiędzy Horajna i Wosińskiego. Część Horajna drogą wiana przeszła do Michałowskich, od których nabyli Janczarscy a następnie Ślascy, w końcu Ostawoscy. Druga część dotąd pozostaje w posiadaniu Wosińskich. 7. S. , kolonia, pow. radomyski, w 1 okr. pol, gmina Brusiłów, o 26 w. od Radomyśla, ma 84 mk. 8. S. , przedmieście miasta powiat. Winnicy ob. , ma 143 osad. 9. S. , wieś nad rzką Drenniczką, dopływem Leśnej, pow. żytomierski, par. prawosł. Jasnogród, katol Cudnów, ma 26 dz. Należała do biskupa wi leńskiego ks. Wacława Żylińskiego; dziś je go brata. J. Krz. Dr. M. Z. Róż. Sadki 1. wólka do Grabaniny, w pow. jasielskim. Podane wyżej wiadomości ob. Grabanina, II, 762 są bądź zakwestyonowane, bądź niepewne, przeto podajemy tu nowe dane. Grabanina i Sadki tworzą dwie osady, stanowiące wspólny korpus tabularny. Gr. leży na wschód od Żmigroda, na lew. brzegu Iwli, przy gościńcu ze Żmigrodu do Równego, Sadki zaś leżą na północ, pod lasem Wielki Kamień, na wschód od wsi Toki, na praw. brzegu Iwli. Gr. graniczy na zach. ze Żmigrodem, na półn. Siedliskami a na zachód z Sulistrową, Sadki zaś na wschód z Nienaszowem. Par. rzym. kat w Nienaszowie. Gr. liczy 35 dm. i 214 mk. , Sadki 6 dm. i 32 mk. Obie osady mają 241 rzym. kat. i 5 izrael 2. S. , folw. na obszarze dwors. Chodorowa, w pow. bobreckim. 3. S. Księże, fol, na tymże obszarze, na płn. od poprzedzającego. 4. S. , grupa zabudowań w Iwankowic, pow. borszczowski. 5. S. , obszar dworski z fol. w obr. Żmigrodu, pow. jasielski. 6. S. , grupa zabudowań w obr. Toustobab, w pow. podhajeckim. 7. S. al. W Sadkach grupa zabudowań w obr. gm. Uhrynia, pow czortkowski. 8. S. za Seretem, grupa zabudowań, tamże. 9. S. , wś, pow. zaleszczycki, o 4 klm. od st. p. w Koszyłowcach, o 15 klm. od st tel. Jazłowiec. Obszar dwor. 685 mr. , włośc. 1392. mr. W 1870 r. 1009 mk, w 1880 r. 1115 8 rz. katol. Parafia grekokatolicka w miejscu, dyecezya Stanisławów, dekan. Zaleszczyki. Cerkiew murowana Zmartwych. Pańskiego. Metryki od 1784 r. Do parafii należy filia Szutromińce, przyłączona w 1805 r. 800 gr. kat. . Szkoła etat. systemizowana 1876 r. , dzieci 150. Właśc. posiadłości dwor. Jakub Romaszkan. Mac. B. G. B. R. Sadki 1. mor. Sadek, niem. Zattig, wś, pow. bruntalski, obw. sąd. beneszowski, na Szląsku austr. , 11 klm. na wschód od Beneszowa. Graniczy od płn. zach. z Heralczycami Wielkiemi GrossHerrlitz, od zach. z Ko szycami Koschendorf i Hermanicami Wol nymi Freihermersdorf, od płd. z Głownicą Glomnitz, od wsch. z Nowymi Dworami Neuhof i Jamnicą Jamnitz, od płn. wsch. z Kamieńcem Kamenz; wszystkie cztery wsi w pow. opawskim, a od płn. ze Skowronkowem Lerchenfeld w pow. frywałdzkim. W płn. wsch. części wznosi się lesiste wzgó rze Pariserbergl 377 mt. npm. , szt. gen. ; przez połudn. obszar płynie potok ku wscho dowi, a potem wzdłuż wschod. granicy ob szaru ku płn. , uchodząc do Herliczki, dopł. Opy. Również wzdłuż płd. granicy przez las Kuty płynie potok Wielka ku wsch. na No we Dwory, Ścieborzyce Stiebrowitz, Złot niki Slatnik i Jaktarz, uchodząc pod Opawą do Opy. W 1880 r. było 65 dm. , 525 mk. rzym. kat. , Niemców. Kamieniołomy, cegiel nie, wiatraki. Szkoła ludowa. Par. rz. kat. i st. poczt. Heralczyce Wielkie. 2. R. , mor. Sadek, niem. Zattig, wś w pow. karniowskim, obw. sąd. osoblahskim, na Szląsku austr. , nad granicą Szląska pruskiego, 6 klm. na płd. zach. od Osoblahy, nad rz. Osą, przy gościń cu z Osoblahy do Prądnika Neustadt, na Szląsku pruskim, w okolicy wzgórzystej i le sistej. Na płn. leży Kunzendorf, na wschód Glinka Glemkau i Nowa Wioska Neudoerfel, od płd. wsch. Karlsdorf, od płn. zach. Dziewczy Gród Maidelberg, a od zach. Żywocice Seitendorf. W r. 1880 było 73 dm. , 519 mk. rz. kat. i Niemców. Par. rzym. kat. w Wysokiej niem. Waissak. St. poczt. Bartułtowice niem. Batzdorf. 3. S. , mor. Sadky, niem. Johannisfeld, przysiołek gm. Neplachowie, w pow. i obw. sąd. opawskim, nad pot. Herliczką, dopł. Opy, ma 20 dm. , 114 mk. rz. kat. i Czechoszlązaków. Ob. Neplachowitz Neplachowice. Br. G. Sadki 1. niem. Sadke i Schlossbergbei Nakel, os. wiej. i st. poczt. , pow. wyrzyski, o 10 klm. na zach. półn. od Nakła, nad Rokitką, dopł. Noteci, w okolicy wzgórzystej, wznies. 102 104 mt. npm. , st. dr. żol Waiden pod Samostrzelem. Osada ma dwa kościoły parafialne katolicki i protestancki. W nowszych czasach rozdzielono tę osadę na 2 części północna zachowała nazwę pierwotną, a połud. przezwano Schlossbergbein Nakel. S. północne, przeważnie polskie, mają 56 dm. , 527 mk. 339 kat. , 155 prot. , 33 żyd. i 1349 ha 1009 roli, 251 łąk. S. południowe, przeważnie niemieckie, mają 38 dm. , 338 mk. 127 kat. , 211 Sadki Sadków Sadkowa Góra Sadkowce Sadków prot. i 595 ha 449 roli, 82 łąk. Kościół katolicki p. w. św. Wojciecha istniał podobno za czasów Chrobrego. Nowo odbudowywany w r. 1574 przez Pawła Samostrzelskiego, w r. 1711 fundatorem Piotr, a w r. 1749 1755 Wojciech i Konstanty Bnińscy. Ostatni stanął z cegły i istnieje dotąd. Probostwo ma 190, 26 ha czysty doch. 2077 mk. . Parafię, liczącą 2200 dusz, składają Bażantarnia, Bnin, Borek, Jadwiga, Kulaski, Mrozowo, Ostrowiec, Pólko, Popówka, Radzice, Sadki, Samostrzel, Słojek i Żelazno. Kościół prot. powstał w nowszych czasach. W r. 1288 arcyb. gnieźn. Jakub zamienił dziesięciny z S. i innych włości w kasztelanii nakielskiej na dziesięciny z dóbr klasztoru byszewskiego w okolicy Koła kaliskiego. Liczne dyplomaty po r. 1359, odnoszące się do tych dziesięcin, podał Kod. Wielkp. W r. 1578 było w S. 24 łan. osiadł. , 5 zagrodn. i 1 rzem. a w r. 1618 łanów os. 22, zagrod. 4. S. wchodziły w skład sstwa nakielskiego, zabrane przez rząd pruski, wcielone zostały do domeny Wyrzysko. 2. S. al. Sady, pow. wągrowicki, o 3 klm. na wschódpołd. od Wągrowca, nad Wełną, dopł. Warty. Nie wykazany w ostatnich spis. urzęd. Ma obszaru 80. 85 ha, sprzedany został kolonizacyi niemieckiej. Wydawca Kod. Wielkp. Nr. 1105 i 1348 objaśnia temi S. zachodzące w dypl. z r. 1329 i 1356 Szadykyerzs, które prawdopodobnie oznacza miejscowość leśną i Sotkowo, które jest Świątkowem, graniczącem z Uściskiem, w pow. wągrowieckim. 3. S. , fol. do Izdebna, w pow. mogilnickim, o 5 klm. na półn. od Rogowa, na wschod. brzegu jez. Izdebno, nie wykazany w spisach urzęd. 4. S. , pastwisko, na Czarnotkach, pow. średzki. E. Cal. Sadków 1. Szlachecki, ws, i S. Poduchowny, wś, pow. grójecki, gm. Rykały, par. Belsk, odl. 7 w. od Grójca. S. Szlach. ma 117 mk. ; S. Poduch. należy do głównego domu schronienia dla ubogich w Grójcu, ma 89 mk. , 360 mr. dwor. i 141 mr. włośc. W 1827 r. 8. Szlach. miał 11 dm. , 78 mk. ; S. Poduch. 9 dm. , 87 mk. W 1886 r. fol S. Szlach. lit, BD. rozl mr. 444 gr. or. i ogr. mr. 428, łąk mr. 5, zarośli mr. 1, nieuż. mr. 10; bud. mur. 2, z drzewa 9; płodozm. 4 i 12pol. Wś S. os. 18, z gr. mr. 160. 2. S. , wś i fol, pow. radomski, gm. i par. Radom, odl od Radomia 5 w. , ma 23 dm. , 155 mk. , 212 mr. dwors. , 237 mr. włośc. W 1827 r. było 17 dm. , 164 mk. W połowie XV w. wś S. , w par. Stary Radom, należała do klasztoru sieciechowskiego, miała 5 łan. km. , z których dawano po fertonie, 30 jaj, 2 koguty i odrabiano jeden dzień w tygodniu; 1 zagr. odrabia dzień w tygodniu. Pol klasztorowi nie daje dziesięciny. Ze wsi zaś dziesięcinę snopową, wartości 5 grzyw. , dawano prepozyturze sandomierskiej Długosz, L. B. , I, 307, II, 514, III, 263, 264. W 1569 r. ws S. miała 3 łany. Dzierżawił ją Mikołaj Rogowski Pawiński, Małop. , 321. 3. S. , w XV w. Schatkow, wś, pow. opatowski, gm. Gęsice, par. Zbilutka, odl od Opatowa 26 w. , ma 69 dm. , 338 mk. , 886 mr. włośc. i 2 mr. dwor. W 1827 r. było 27 dm. , 258 mk. W połowie XV w. wś ta, w par. Zbilutka, należy do bisk. kujawskich, ma 12 łanów kmiecych. Z łanu dawano czyn szu po pół seksageny, dwa wozy siana, 3 ko guty, 30 jaj i dzień w tygodniu robocizny. Folwarku biskupiego nie było. Sołtys ze Zbilutki miał tu dwie karczmy. Dziesięcinę wartości do 8 grzyw, pobierali biskupi Dłu gosz, L. B. , I, 626 i II, 466. Br. Ch. Sadkowa al. Sądkowa, Sontkowa, wś, pow. jasielski, na lew. brzegu Jasiołki, o 8. 7 klm. na wschód od Jasła, na płn. od st. kol pań stwowej w Tarnowcu, wznies. 272 mt. npm. Graniczy na zach. z Rostokami, na półn. z Zimną Wodą, na wschód z Dobrucową a na płd. z Tarnowcem, Par. rzym. kat. w Tar nowcu. Wś składa się z 53 dm. i 258 mk. , 254 rz. kat. a 4 izrael na obszarze więk. pos. Obszar więk. pos. ma 38 mr. roli, 19 mr. past. i 273 mr. lasu; pos. mn. ma 148 mr, roli, 34 mr. łąk i 11 mr. past. W 1581 r. własność Skotnickich ma 2 łany km. Mac. Sadkowa Góra, w 1581 r. Szadkowa, wś, pow. mielecki, w widłach przy zejściu się Sa nu i Breni do Wisty. Składa się z Sadko wej Góry i Uścia. Pierwsza Uczy 34 dm, i 147 mk. ; druga 65 dm. i 342 mk. Prócz te go na obszarze więk. pos. są osady Uście i Lisowek. Obszar więk. pos. liczy 14 dm. i 136 mk. Oba obszary mają 592 rzym. kat. i 47 izrael S. G. graniczy na zach. z Glinami Małemi i Wielkiemi, na płd, z Borową a na półn. z Ostrówkiem. Sama wieś cokolwiek wzniesiona nad Breniem, fol Lisówek leży nad Sanem a Uście na półn. od S. Par. w Bo rowie a urz. poczt w Czerminie, Mm. Sadkowce 1 wś nad rz. Morachwą, pow. jampolski, na pograniczu pow. mohylowskiego, okr. pol Morachwa, gm. Rozniatówka, par. kat. Szarogród, sąd Wołodyowce, ma 126 osad, 620 mk. , 779 dz. ziemi włośc. , 967 dwors. , 40 cerkiewnej. Cerkiew p. w. Wniebowzięcia N. P. M. , wzniesiona w 1817 r. , ma 849 wiernych. Grunta równe, kamień wapienny, gleba czarna. Należała do Sławoszewskich, następnie Skarżyńskich. 2. S. , wś nad Dniestrem, pow. mohylowski, okr. pol Jaryszów, gm. Bronica, sąd i par. kat. Mohylów, o 25 w. od st. dr. żel kijowskoodeskiej Rachen, ma 76 osad, 456 mk. , 737 dzies. ziemi włośc, 2505 dworskiej wraz z Bronicą i Gregorówką, 66 cerkiewnej. Sadkowa Sadlauken Cerkiew p. w. Narodzenia N. M. P. ,, wznie siona w 1878 r. , ma 760 wiernych. Przystań na Dniestrze, na której w 1887 r. naładowano 5000 pud. ziarna, wartości 2000 rs. Wła sność dawniej ks. Mikołaja Sapiehy, następ nie ks. Wittgensteinów. Dr. M. Sadkowice 1. wś, fol. , prob. , i S. Poduchowne, wś, pow. rawski, gm. Lubania, par. Sadkowice, przy drodze z Nowego Miasta do Biały, posiada kościół par. murowany. Wieś ma 45 dm. , 335 mk. ; fol. 9 dm. , 36 mk. ; prob. 2 dm. , 5 mk. S. Poduch. mają 8 dm. , 108 mk. , 104 mr. włośc. W 1827 r. było 30 dm. , 310 mk. W 1866 r. fol 8. rozl, mr. 1564 gr. or. i ogr. mr. 1050, łąk mr. 31, past. mr. 7, lasu mr. 436, nieuż. mr. 39. Wś S. os. 41, z gr. mr. 446. Kośoiół paraf. erekcyi niewiadomej. W 1813 r. Lanckorońscy i Zawiszowie wznie śli na miejscu starego nowy drewniany. W 1884 r. rozpoczęto budowę nowego koś cioła. S. par. , dek. rawski, 1038 dusz. 2. S. , u Długosza Czatkowice, wś włośc, pow. iłże cki, gm. i par. Pawłowice, odl. od Iłży 35 w. ma 197 dm. , 1240 mk. , 2233 mr. , 1 mr. rząd. W 1827 r. było 160 dm. , 865 mk. Na obsza rze wsi dwa jeziorka, mające po 8 morg, W połowie XV w. jest to wieś królewska, należy w części do par. Solec, a w części do par. Piotrowin. Dziesięcinę dawano do Solca i Piotrowina. Folw. królewski, 2 zagr. z rolą, 2 łany sołtysie dawały dziesięcinę, wartości 4 grzyw. , pleb, w Solcu, 2 karczmy z rolą pleb. w Piotrowinie Długosz, L. B. , II, 575. W 1508 r. Sadkowice, Szczekocice i in. , wła sność Kmity, wojew. ruskiego, płaciły poboru 16 grzyw. 24 grosze. W r. 1569 wś S. , na leżąca do starostwa soleckiego, zarządzana przez Jana Czieligowskiego, służebnika sta rościny soleckiej, miała 12 pół łanków km. , pustego łan. , 1 zagr. Pawiński, Małop. , 323, 472. Br. Ch. Sadkowice, rus. Sadkowyczi, wś, pow. samborski, 14 klm. na półn. zach. od Sambora urz. tel. , 12 klm. na płn. wsch. od st. kol. NadybyWojutycze, 7 klm. od urzędu poczt. w Krukienicach. Na wsch. leżą Więckowice, na płd. Barańczyce i Wola Baraniecka, na zach. Rajtarowice, na płn. Wola Rudkowska część wsi Chlipie, w pow. mościskim. Wś leży w dorzeczu Dniestru za pośrednictwem Błożewki, Wzdłuż granicy zach. płynie pot. Rudki, lewy dopływ Błożewki. Zabudowania wiejskie leżą w moczarzystej dolinie Błożewki. Folw. Władypol spłonął w r. 1886. Własność więk. Macieja Serwatowskiego, ma roli or. 258, łąk i ogr. 19, past. 19, lasu 999; wł, mn. roli or. 438, łąk i ogr. 147, past. 33, lasu 858 mr. W r. 1880 było 83 dm. , 502 mk. w gminie, 491 obrz. gr. kat. a narod. rusińskiej, 11 izrael. Niemców. Par. gr. kat, w Rajtarowicach, rz. kat. w Radenicach. We wsi cerkiew. Lu. Dz. Sadkowo 1. Chrzypty, wś nad rz. Płon ką, pow. płoński, gm. Sarnowo, par. Sko łatowo, odl. o 17 w. od Płońska, ma 5 dm. , 32 mk. , 181 mr. W 1827 r. 6 dm. , 34 mk. 2. S. Majory, wś nad rz. Płonką, pow. , gm. i par. jak wyżej, ma 6 dm. , 51 mk. , 241 mn. W 1827 r. 6 dm. , 45 mk. 3. SŻury Żery, wś nad rz. Płonką, pow. , gm. i par. jak wyżej, ma 4 dm. , 34 mk. , 32 mr. W 1827 r. 4 dm. , 12 mk. Br. Ch. Sadkowo, folw. , pow. nowogródzki, w 2 okr. poL horodyszczańskim, gm. Koszelewo, przy drodze ze Starojelni do Kożuchowców, około 9 włók; własność Czerników. A. Jel. Sadkowski Młyn, niem. Paulsmuehle, daw niej SadkeMuehle, os. młyń. , w pow. wyrzy skim, o 12 klm. na zach. półn. od Nakła, par. Sadki, poczta w Dębionku Debenke, st. dr. żel. w Walden pod Samostrzelem o 7 klm. , 4 dm. , 78 mk. 37 kat. , 41 prot. i 243 ha 184 roli, 25 łąk, 20 lasu. E. Cal. Sadkowszczyzna 1. zaśc. nad rzką Piereczutą, pow. miński, w 3 okr. poL, gm. i par. katol. Kojdanów, ma 6 osad; miejscowość fa lista, grunta szczerkowe, urodzajne. 2. S. , wieś, pow. drysieński, należała do domin. Szczęsnopol, Michała Szczyta. Na gruntach tej wsi znajduje się st. dr. żel. dyneburskowitebskiej, Dryssa. A. Jel. A. K. Ł. Sadlarz, os. młyn. na obszarze Ojrzanowa, pow. błoński, gm. Skuły, par. Ojrzanów. Sadlauken, dok. Santlauks, wś, pow. morąski, st. p. Zalewo, 21 dm. , 108 mk. , 306 ha. Sadlikowie Groniacy, grupa zabudowań w obr. Źarnówki, części Międzybrodzia Kobiernickiego, w pow. bialskim. Br. G. Sadlikowo, grupa zabudowań w obr. Bukowca, części Porąbki, pow. bialski. Br. G. Sadlinki 1. niem. Sedlinen, w XVI w. Zedeln, dobra ryc. ze st. poczt. , tel. i kol. , w Pomezanii, na połud. od Kwidzyna par. katol, , pow. kwidzyński. Wraz z dworem obejmują 520 ha 77 lasu, 126 łąk, 146 roli. W 1885 r. 10 dm. , 16 dym. , 79 mk. , 77 ew. , 2 katol. Szkoła ewang. liczyła 1887 r. 167 dzieci. Dobra należały r. 1539 do Pawła Separata, luteranina, mianującego się jeszcze biskupem pomezańskim. R. 1558 wystawia ks. Albrecht Feliksowi Zaschin, który miał przywilej na Sadlinki z 1550 r. 13 włók, nowy list na też dobra z obszarem 20 włók i z prawem lennem. Wolno mu też szynkować i piwo warzyć za opłatą 6 mrk czynszu. Powinien jednak starać się o utrzymanie mostu przez Liwnę ob. Cramer Gesch. des. Bisth. Pomesanien, 245, 261. W XVIII w. posiadali wś Marwiczowie ob. Zur Gesch. der Familie von der Marwitz von Redern, str. 82. W 1885 r. Sadkowski Młyn Sadkowo Sadkowice Sadlikowie Groniacy Sadlikowo Sadlinki Sadkowice Sadlarz Sadkowszczyzna Sadliska Sadlno Sadliska Sadlucken Sadliszcze był dziedzicem kapitan Charles de Beaulieu, czysty dochód z gruntu wynosił 3249 mrk. 2. S. , niem. Sadlinken, dok. 1414 Zum Schadel, wś, pow. brodnicki, niedaleko rz. Lutrzyny, st. p. i kol. , par. kat. Jabłonowo, 1 3 mili odl. Wraz z dworem jabłonowskim 1885 r. 6 dm. , 70 mk. i karczmą Piaski 2 dm. , 15 mk. obejmuje 420 ha 14 łąk, 351 roli, 53 dm. , 104 dym. , 567 mk. , 142 kat. , 389 ew. , 6 dys. , 30 żyd. Szkoła ewang. liczyła 1887 r. 60 dzies. Wizyt. Strzesza z r. 1667 wymienia Sadlin i Sadlinko, zamieszkałe przez olędrów ob. str. 465. Według krzyżackich ksiąg szkod, z 1414 r. poniosły S. 400 grz. szkody ob. Gesch. d. Stadt u. d. Kr. Kulm von Schultz, II, 159. EL Fr. Sadliska, niem. Zadliska, jezioro pod Prokowem, pow. kartuski ob. Zeitsch. d. Westpr. Gesch. Ver. , XV, 79. Sadliszcze, błoto, w pow. pińskim, o 5 w. na półn. zachód od wsi Bastyń, w obr. gm. Łunin, ma kilka wiorst kwadratowych; w suche lata zbiera się tu dużo twardego siana. Sadlno, w 1398 r. Sedlino, wś i fol, pow. nieszawski, gm. Boguszyce, par. Sadlno, odl. 42 w. od Nieszawy, posiada kościół par. mu rowany, 327 mk. W 1827 r. było 24 dm. , 227 mk. W 1878 r. fol. S. z nomenkl. Łysak rozl. mr. 1358 gr. or. i ogr. mr. 1173, łąk mr. 60, lasu mr. 83, nieuż. mr. 42; bud. mur. 16, z drzewa 7; płodozm. 9pol. , las nieurzą dzony. Wś S. 08. 41, z gr. mr. 443; wś Kazubek os. 11, z gr. mr. 46; wś Zdunkowo, os. 2, z gr. mr. 44. Zdaje się że ta sama wieś pod nazwą Sedlino wymienioną jest w dok. z 1398 r. jako własność prebendy przy kate drze płockiej Kod. Maz. , 123 Data założe nia kościoła i par. nieznana. Obecny muro wany stanął ze składek parafian w latach 18561860 r. W 1557 r. wś kośc. S. miała w części Jana 3 łan. , 2 mgr. , 1 rzem. ; do folw. Słomkowo 2 zagr. ; częśó Alberta Jaronowskiego 1 łan. , 1 cens. , 2 zagr. ; Anny Ziemięckiej 5 łan. , 3 zagr. ; Ruskowskiego 7 łan. , 2 rzem. Pawiński, Wielkp. , II, 30. S. par. , dek. nieszawski, 2790 dusz. Br. Ch. Sadlno, w 1288 r. Sadlna, 1302 r. Sedlno, 1683 r. Salno, obecnie Sallno, mylnie Sałtno, wś, pow. bydgoski, o 6 klm. na zach. połd. od Koronowa poczta, na trakcie do Mroczy, w okolicy wznies. 119 122 mt. npm. , par. Byszewo, st. dr. żel. w Strzelewie Strelau o 16 klm. , 39 dm. , 309 mk. 278 kat. , 31 prot. i 647 ha 564 roli, 5 łąk. W r. 1251 bisk. kujawski Michał przekazał klasztorowi byszewskiemu dziesięciny z S. , któro przedtem pobierał kośoiół byszewski; r. 1253 skarbnik książęcy Mikołaj nadał klasztorowi temu S. i inne włości, które w r. 1280 Ziemomysł, ks. kujawski, pozwolił osadzić na prawie niemieckiem Kod. Dypl. Rzyszcz. , I, 61, 68, 118. O nadaniu książęcem wspomina przywilej Salomei, ks. kujawskiej, z dnia 15 września 1288 r. Perlbach, Pomm, Urk. , 395. W r. 1583 było tu 13 łan. osiadł, jeden sołecki i 2 zagr. S. zabrane przez rząd pruski, wcielono do domeny Koronowo. E. Cal. Sadlno al. Szedlin, niem. Kittelsfaehre, dobra w Pomezanii, na praw. brzegu Nogatu, w nizinie, pow. sztumski, st. p. Piekło o 6 klm. , st. kol. Malbork 10 klm. , par. kat. Sztum; 124 ha 4 lasu, 7 łąk, 77 roli, 5 dm. , 6 dym. , 32 mk, 5 kat. , 16 ew. , 11 dyssyd. W dok. z 1400 zowie się ta os. Keytelsvera, w 1540 Schedlynn, w 1784 Schadlynn, 1768 Pogorzały Przewóz. R. 1416 tutejszy przewóz nadano miastu Sztumowi. R. 1487 sprzedaje go Tomasz Scholtz Wawrzyńcowi Hofemann za 200 grzyw. ob. Gesch. d. Kr. Stuhm von Schmitt, str. 204. R. 1469 kupuje Mirosław czyli Michna Jackowski Jatczkowszky Orzechówko i Sadlno od Jana Dąbrowskiego i Krzysztofa Ramockiego v. Rammut; Kętrz. O ludn. , str. 135. Kś. Fr. Sadlucken 1. Alt, dobra, pow. brunsberski, st. p. W. Ruciany Gr. Rautenberg; 13 dm. , 62 mk. , 176 ha. 2. S. Neu, dobra, tamże, 11 dm. , 56 mk. , 172 ha. Sadluco Prusak dostał 1311 r. 8 włók w polu Patauris. Niejasnem jest w tym przywileju, że Sadluko stratę roli i dobytku z pracy niesłusznie poniósł. Jako wynagrodzenie za to otrzymuje prawo dziedziczenia dla obojga płci. Gdyby przyszło do przysięgi, to takową wykona za pomocą 6 najwięcej osób metseptimus ad maxirnum a to ze szczególnej łaski. Dalej ma mniejsze sądownictwo nad Prusakami, gdyby takowych jako chłopów na roli osadzał; większe zaś należy do adwokata, lecz połowę dochodów Sadluco z tego bierze. Świadkowie Mikołaj Trumpe, Schroyte pruthenus, Henrykus dictus Tulne et alii. Jedyny to w swym rodzaju przywilej. W 1340 r. udzielił biskup Herman 2 włók nadmiaru na prawie chełm. , 4 lata wolności, potem płacą 15 scotos pecunie usalis et duos pullos de quolibet manso. Gdyby u siebie aliquos pruthenos locaverint, mają mieć mniejsze sądownictwo I pół z większego, które adwokat dzierży. R. 1346 kupują pruthenus Mathias et fratres sui de Sadluken jednę włókę nadmiaru do swych dóbr za 10 grzyw. Za czasów bisk. Mikołaja v. Tuengen posiada wś tę już biskup a była ona zupełną puszczą. R. 1501 nadał ją bisk Łukasz Tomaszowi Wernerowi. W kilkadziesiąt lat potem znowu stoi pustką. R. 1595 wydzierżawiono ją mieszkańcom W. Rucian za 12 grzyw. Późniejsi biskupi nadawali ją ludziom zasłużonym. W r. 1720 w końcu nadał ją biskup Teodor Potocki burgrabiemu Pa Sadłowizna Sadlóg Sadlóg Sadłowice włowi Weis z Olsztyna na prawie chełmiń skiem. 3. S. , wś w okolicy Dobregomiasta, nadana przez biskupa Eberharda w r. 1313 jego słudze Heynam, rodowitemu Prusa kowi, później przyłączona do wsi Gruenhoff, obecnie nie istnieje. Ad. N. Sadlóg, ob. Sadług. Sadłogoszcz, wś i domin. , pow. szubiński, o 4 klm. na wschód od Barcina poczta, ma lew. brz. Noteci, która tu tworzy jezioro 1 klm. długie, 600 mt. szerokie; par. Pakość, st. dr. źel. w Pakości o 9 klm. W r. 1362 przy podziale dóbr dostała się S. Hektorowi, podczaszemu brzeskokujawskiemu; r. 1578 dziedziczył ją Jan Krotoski, było wtedy 18 łan. osiadł, 11 rybaków i 2 komorn. ; r. 1618 było 12 łan. osiadł, , 4 puste i 2 ćwierci karczm. Właścicielem był Adam Linowski; około r. 1793 posiadali S. Wawrzyniec i Antoni Działyńscy. Wś ma 18 dm. , 154 mk. 62 katol, 92 prot. i 288 ha 148 roli, 36 łąk, 0, 4 lasu. Domin. sprzedane kolonizacyi niemieckiej, miało 6 dm. , 118 mk. kat. i 498 ha 395 roli, 31 łąk, 1 lasu. Właścicielem był Konstanty Łuczkowski. Komisya kolonizacyjna zapłaciła 390, 000 mrk. E. Cal. Sadłowice 1. Szadłowice, w XVI w. Schawlowycze, wś i fol. , pow. turecki, gm. Piętno, par. Turek, odl. 3 w. od Turka. Wś ma 21 dm. , 62 mk. ; folw. należy do dóbr Słodków. W XVI w. dziesięcinę z łanów km. i folw. pobierał pleb. w Turku Łaski. L. B. , II, 263. W spisie wsi z 1827 r. podano Szawłowice, w, par. Malanów, 6 dm. , 51 mk. 2. S. , w XV w. Schawlowycze, fol. i wś, pow. kozienicki, gm. Góra Puławska, par. Góra Jaroszyńska, odl od Kozienic 38 w. , ma 4 dm. , 30 mk. , 120 mr. dwors. , 15 włośc, W 1827 r. był 1 dm. , 5 mk. Wieś ta była własnością bisk. krakowskich. Biskup Iwo, z opatem sieciechowskim Mikołajem zamienił S. i Garno na Jaksice i Lędziny. W połowie XV w. wś S. , w par. Góra Jaroszyńska, należała do klasztoru sieciechowskiego, miała 3 km. łany, z których płacono po fertonie, 30 jaj i 2 koguty; dzierżawca odrabiał z łanu jeden dzień w tygodniu; odrabiano także powabę dla klasztoru; 4 zagr. z rolą nie płaciło czynszu tylko odrabiali 1 dzień w tygodniu. Był też folw. klasztorny, z którego nie płacono dziesięciny. Wszystkie role kmiece dawały dziesięcinę, wartości 3 grszyw. , klaszt. sieciechowskiemu, a dziesięcinę konopną oddawano po jednym pęku Długosz, L. B. , II, 563 i III, 266 i 290. 3. S. , w 1255 Sawlouice, w 1257 Saulouichi, 1262 Saulouici, w XV w. Schawlowycze, wś i fol. , pow. sandomierski, gm. Wilczyce, par. Malice, odl. od Sandomierza 16 w. , ma 26 dm. , 197 mk W 1827 r. było 32 dm. , 193 mk. Dobra S. , złożone z fol S. i Lisiny, rozl. mr. 785 gr. or. i ogr. mr. 737, łąk mr. 31, pastw. mr. 6, nieuż. mr. 11; bud. mur. 4, z drzewa 14; płodozmian 6 i 12polowy; wiatrak. Sam folw. S. ma 438 mr. a wieś 349 mr. Bolesław ks. krakowski za kładając w 1255 r, szpital w Zawichoście nadał na jego utrzymanie tę wieś. Następnie zakładając klasztor klarysek przy szpitalu w 1257 r. , nadał mu między innemi wsiami i Sadłowice Kod. Małop. , I, 53, 70, II, 99. W połowie XV w. było tu 18 łan. km. , z 13 płacono rocznie czynszu po 8 skot. , a z 5 łan. po 15 gr. ; dawano koguty i jaja; była kar czma i 2 zagr. klasztorne, z których jedna płaciła 1 grzyw. , druga odrabiała dzień w ty godniu. Z folw. klasztor odbierał dziesięcinę. Były też role sołtysie, karczma płacąca 2 grzyw. i 2 zagr. Ze wszystkich ról dawano dziesięcinę, wartości 20 grzyw. , bisk. krakow skiemu Długosz, L. B. , III, 316, 317, 319, 409. Wieś aż do 1875 r. należała do franci szkanek w Krakowie. Po przejściu na wła sność rządu sprzedana nabywcy prywatnemu za 31, 155 rs. Br. Ch. Sadłowice, pow. inowrocławski, ob. Szadłowice. Sadłowina, wś i fol, pow. suwalski, gm. Wólka, par. Bakałarzew, odl od Suwałk 21 w. ; wś ma 10 dm. , 132 mk. , 16 os. , 212 mr. ; fol 2 dm. , 3 mk. W 1827 r. było 14 dm. , 87 mk. W 1888 r. folw. S. al Sadłowizna, od dzielony od dóbr Nowydwór w 1867 r. , rozl mr. 336 gr. or. i ogr. mr. 178, łąk mr. 67, lasu mr. 4, w odpadkach mr. 83, nieuż. mr. 4; bud. mur. 1, z drzewa 5. Br. Ch. Sadłowizna, os. , pow. opatowski, gm. Częstocice, par. Ostrowiec, odl. od Opatowa 24 w. , 1 dm. , 9 mk. , 15 mr. dwors. Sadłowo 1. wś i fol, pow. sierpecki, gm. Bieżuń, par. Chamsk, odl o 24 w. od Sierpca, ma 33 dm. , 486 mk W 1827 r. 32 dm. , 174 mk. Fol S. , w r. 1880 oddzielony od dóbr Bieżuń, rozl mr. 1207 gr. or. i ogr. mr. 632, łąk mr. 218, pastw. mr. 310, nieuż. mr. 57; bud. mur. 6, z drzewa S; płodozmian 15polowy. Do włościan należy około 300 mr. 2. S. , wś, fol i dobra nad jez. t. n. , pow. rypiński, gm. Czermin, par. Sadłowo, odl 6 w. od Rypina, 7 w. od granicy pow. brodnickiego, 14 w. od Brodnicy, posiada pokłady wapienia i torfu, kościół par. murowany, dom schronienia dla ubogich fundusz, szkołę początkową, cegielnią wyrób drenów i dachówek, wiatrak, karczmę, 88 dm. , 722 mk. Na folw. piękny dwór murowany z parkiem. W 1827 r. było 32 dm. , 174 mk. Dobra S. składały się w 1885 r. z folw. S. , Grabowiec i Przybyszew, rozl mr. 1528 fol. S. gr. or. i ogr. mr. 377, łąk mr. 119, pastw. mr. 6, lasu mr. 275, jezioro mr. 42, nieuż. mr. 28; Bud. mur, 11, Sadłogoszcz Sadłowina Sadokrzyce Sadok z drzewa 29; fol. Grabowiec gr. or. i ogr. mr. 142, łąk mr, 50, pastw. mr. 4, nieuż. mr, 6; bud. mur. 1, z drzewa 1; fol. Przy byszew gr. or. i ogr. mr. 329, łąk mr. 114, pastw. mr. 16, nieuż. mr. 20, bud. mur. 5, z drzewa 3; las urządzony. Wś, kolon. i ru munki mają os. 112, mr. 651. O sta rożytności osady świadczy nasyp za wsią śród łąk, dawniej zalewanych wodami, ze szczątkami zamczyska. Na akcie z 1434 r. podpisany jest Tomko de Sadlovo, kasztelan słoński. Kościół i par. istniały zapewne już w XV w. W 1564 r. S. jest wsią kościelną. Według reg. pob. pow. rypińskiego z r. 1564 było tu 9 osadn. , 2 zagr. , młynarz, poddani Benedykta Swarackiego na jednym łanie; An drzej Swaradzki miał 10 osadn. , 4 zagr. , cie śla, garncarz, karczmarz, poddani na 1 łanie. Płacono poboru 11 fl. , 12 gr. Pawióski, Wielkp. , I, 307. W 1752 r. dziedzic S. Olbrycht Pląskowski, ststa libawski, wystawił nowy kościół murowany. W końcu XVIII w. nabył te dobra Kajetan Romocki, który tu wystawił piękny dom i założył park. R. 1789 Kajetan Romocki wysiewał tu 45 kor. ży ta, 2 kor. pszen. a na Luniach i Stawiskach 18 kor. żyta, 1 kor. pszen. . Czynszu pobierał 48 zł. z młyna w Sadłowie, 723 z Luń i Sta wisk, 1002 z wsi Kotowy. Od Romockich przeszło S. w ręce Rościszewskich. W 1880 r. odnowiono kościół, pokryto blachą dachy i wieżo. Par. S, dek. rypiński, obejmuje Ozor ków, Zasadki, Zasady, Zofijewo, Młyńska, Szarłaty, Stawiska, Kotowo, Stępowo, Krzy żówki, Czermin, Linne, Stawiska i Michałki, w ogóle 2999 dusz. Br. Ch. Sadłowo, dwie os. leśne, pow. reszelski, śród lasów sadłowskich, około jez. Dadalskiego, w pow. olsztyńskim. Cały obszar lasów obejmuje 5767 ha. Osada ma 7 dm. , 47 mk. Poczta i par. w Biskupcu. Ad. N. Sadług, wś i fol. , pow. nieszawski, gm. Bytoń, par. Witowo, odl 24 w. od Nieszawy, posiada młyn wodny, pokłady torfu, 142 mk. W 1827 r. było 8 dm. , 83 mk. W 1885 r. fol. S. rozl. mr. 598 gr. or. i ogr. mr. 475, łąk mr. 92, pastw. mr. 8, w os. mr. 3, nieuż. mr. 20; bud. mur. 10, z drzewa 4; płodozmian 13polowy, pokłady torfu, młyn. Wś S. os. 16, z gr. mr. 24. Br. Ch. Sadłuki, niem. Sadluken, 1244 Sodlok, 1295 Sadiluken, 1487 Czadelawken, 1506 Zedlaucken, 1528 Sodelawken. 1654 Sadługi, wś w Pomezanii, pow. sztumski, st. p. i kol Mikołajki, par. kat. Postolin, 270 ha 18 łąk, 242 roli. W 1868 r. 77 bud. , 48 dm. , 283 mk. , 279 kat. , 4 ew. ; 1885 r. 49 dm. , 60 dym. , 259 mk. , 243 kat. , 16 ew. Szkoła kat. liczyła 1887 r. 60 dzieci. W 1242 otrzymuje Dyteryk de Dypenow od Krzyżaków między innemi Sodlok, t. j. Sadłuki, przez Prusaków zamieszskałe ob. Kętrz. , O ludn. pol, str. 26. R. 1506 posiada S. ststa Mikołaj Spot. W 1591 r. razem z Miranami Kostka v. Stangenberg. R. 1804 należały S. i Mirany jako i Michorowo do Wil czewskich; Mirany i S. taksowano r. 1804 na 12, 500 tal ob. Gesch. d. Stuhmer Kr. von Schmitt, str. 238. R. 1565 dostaje S. wsku tek działów Mik. Konojadzki ob. Kętrz. , O ludn. pol, str. 196. Kś. Fr. Sadłużek, wś i folw. nad jez. t. n. , pow. nieszawski, gm Osięciny, par. Witowo, odl 35 od Nieszawy a 5 w. od Sompolna, ma 89 mk W 1827 r. było 9 dm. , 110 mk. Na obszarże wsi jezioro, zlewające swe wody do Zgłowiączki. W 1885 r. folw. S. rozl mr. 539 gr. or. i ogr. mr. 397, łąk mr. 56, pastw. mr. 21, wody mr. 43, w os. mr. 2, nieuż. mr. 20; bud mur. 7, z drzewa 6. Wś 8. os. 12, z gr. mr. 20. Br. Ch. Sadnej, potoczek, powstaje w gm. Nahu jowice, pow. drohobycki, i wpada po krót kim biegu do Zboru al. Zbiru al Baru z lew. brz. Ob. Bar i Nahujowice. Br, O. Sadnista 1. al Sadniesta, część wsi Rostok, w pow. wyżnickim. W wykazie z 1885 nie podana; 2. S. , grupa zabudowań w obr. Szypotu Kameralnego, w pow. radowieckim, we wólce Kobilora, nad pot. tejże nazwy. Sadobardi dok. 1241, wś zaginiona, na południe od Kartuz. R. 1241 nadaje ją ks. Sambor bisk. kujawskiemu Michałowi. Nale żała wówczas do kasztelanii goręczyńskiej ob. Perlbach P. U. B. , str. 63 i Kujot O ma jątkach bisk. na Pomorzu, str. 11 i 12. We dług Hirscha ma to być dzisiejszy Ząbrcz Sommerkau, czemu słusznie przeczy Quandt ob. Zeitsch d. Westpreus Gesch. Ver. , X, str. , 104. Kś. Fr. Sadok 1. wś i folw. , pow. włocławski, gm. Pyszkowo, par. Chodecz, odl 28 w. od Włocławka, ma 21 mk. W 1827 r. było 4 dm. , 39 mk. Pol S. , w r. 1880 oddzielony od dóbr Pyszkowo, rozl. mr. 180 gr. or. i ogr. mr. 161, łąk mr. 6, pastw. mr. 11, nieuż. mr. 2; bud. mur 2, z drzewa 1. 2. S. , pow. sejneński, gm i par. Berżniki, odl od Sejn 9 w, ma 9 dm. , 55 mk Sadok, zaśćc. szl nad rz. Wilią, pow. trocki, w 2 okr. pol, o 23 w, od Trok, 3 dm. , 13 mk. katol Sadokrzyce, w XVI w. Sadokrzicze Majus i S. Minus, wś i fol, pow sieradzki, gm. i par. Wróblew, odl 13 w. od Sieradza, ma gorzelnię. W 1827 r. było 26 dm. , 201 mk. , par. Wągłczew. Fol S. w 1880 r rozl mr. 640 gr. or. i ogr mr. 538, łąk mr. 30, lasu mr. 46, nieuż. mr. 26; bud. mur. 3, z drzewa 12. Por. Gorzuchy. Wś 8. os. 33, z gr. mr. 356. W XVI w. dziesięcina z łanów kmiecych Sadnista Sadobardi Sadnej Sadłużek Sadłuki Sadług Sadłowo Sadłowo Sadoń Sadoleś w 8 Wielkich i Małych szła na stół arcybi1 skupi, z fol. zaś w S. Wielkich dla pleb. we Wróblewie Łaski, L. B. , I, 417. Br. Ch. Sadoleś, wś i kol. , pow. węgrowski, gm. Płatkownica, par. Sadowne, posiada dom modlitwy ewang. , szkołę i cmentarz; 48 dm. , 509 mk. , 1000 mr. obszaru. Wieś, która wchodziła w skład dóbr Kołodziąż, miała 31 os. i 473 mr. W 1827 r. było 14 dm. , 105 mk. Sadoń, pustkowie, w pow. chełmińskim, własność benedyktynek w Chełmnie. Dzier żawy miał ztąd klasztor 1761 r. 33 zł. ob. Klasztory żeńskie, Fankidejskiego, 116. Dziś nie istnieje. Kś. Fr. Sadoniszki 1. wś, pow. wileński, w 3 okr. pol. , gm. Malaty, okr wiejski Biebrusy, o 14 w. od gminy, 11 dusz rewiz. ; własność Wołodźków. 2. S. , dwa zaśc. , pow. wileński, w 3 okr. pol. , o 52 w, od Wilna; jeden z nich ma 1 dm. i 6 mk. katol, drugi zaś 1 dm. i 9 mk. t. wyzn. Sadoszczyzna, częśó Woli Dołhołuckiej, pow. stryjski. Sadów L fol, pow. opatowski, gm. i par. Ożarów, odl. od Opatowa 21 w, , 1 dm. , 25 mk. , 90 mr. W 1827 r. 1 dm. , 10 mk. 2. S. al. Hucisko, fol. , pow. kielecki, gm. i par. Łopuszno. Wchodzi w skład dóbr