1240 r. uległa zniszczeniu. Olgierd, pobiwszT Tatarów pod Sinemi Wodami, zajął kraj, a na rządców przeznaczył synowców swoich ks. ; Koryatowiczów. Oni to stali się pierwszymi kolonizatorami. Za ich staraniem dźwignęły się miasta i warownie, powstał Bracław, Winnica i in. Jerzy i Aleksander obrali sobie mieszkanie na skale rzeką oblanej, zbudowali tu zamek, przy którym powstał dzisiejszy Smo trycz. Z czterech braci Koryatowiczów, najj starszy Teodor objął po śmierci ojca ks. no wogródzkie, Jerzy zaproszony został na hospodara do Multan, gdzie wkrótce umarł, został więc Aleksander w S. i Konstanty w Kamieńcu. W tym czasie Teodor, chcąc rządzić samowładnie Podolem, opanował zamki i osaj dził je wojskiem najemnem, lecz Olgierd wszedł powtórnie na Podole, zamki zdobył, w tej liczbie i S. , pojmał Nistakę, ststę kamienieckiego z ramienia Teodora, a przyłączywszy Podole do Litwy, naznaczył Gasztolda namiestnikiem i wojewodą Podola. Po śmierci Teodora Aleksander wrócił znowu do rządów. S. był stolicą księstwa i stąd datowany jest ciekawy przywilej tegoż księcia dla dominikanów smotryckich z d. 17 marca 1375 r. ob. Przeździecki, Wołyń, Podole. Aleksander Koryatowicz zabity został 1392 r. przez Tatarów, pochowany u dominikanów w S. Witold zabrał S. w 1393 r. W czasie zatargów ze Swidrygajłem, wojska tegoż odparte zostały pod Smotryczem przez wojska królewskie. Następnie zajął miasto sprzymierzeniec Witolda Fedko ks. Ostrogski i zwrócił dopiero po przegranej bitwie pod Kopesterzynem. Kazimierz Jagiellończyk starał się podźwignąć zniszczoną osadę i przywilejem wydanym w 1448 r. w Kamieńcu obdarzył S. prawem magdeburskiem. Stare zamczysko Koryatowiczów runąć musiało, gdyż Zygmunt w 1518 r. tak się wyraża Bacząc na częste najazdy Tatarskie, pozwalamy mieszkańcom dla ich bezpieczeństwa własnym nakładem i pracą zamek wystawić, zastrzegając iż skoro ukończony zostanie, aby w nim sami mieszczanie i straż i inne powinności odbywali, w razie zaś napadu nieprzyjaciela wszyscy do wspólnej obrony stawać mają. Jeśliby kto zbiegł, szukając pewniejszego schronienia, polecamy cały jego ruchomy i nieruchomy majątek na skarb nasz zabrać, w razie zaś ujęcia takowego zbiega, ma być śmiercią karany, aby odjąć na przyszłość chęć do podobnej ucieczki. Dla tem rychlejszego wystawienia zamku, uwalniamy S. na lat 2 od opłaty podatków Baliński. Pomimo starań królów, miasto niemogło się podnieść i w 1570 r. miało zaledwie 91 osiadłych domów; należało już wówczas do ststwa kamienieckiego, Podczas lustracyi z 1615 r. władał nim Jan Potocki, wwda bracławski, generał podolski, z mocy przywileju z 1609 r. , nadającego mu na 50 lat S. i wsi Hrycków, Oleksińco, Rudkę Laskowo, Trychowce, Horbasów, Oleniszczów, Jurczanki al. Ładyżynki, Popowce, Szczodrowa, Susłowce, Kopy tyńce, Roznowce i Buchny, jako wynagrodzenie za wydane 12000 zł. na zbudowanie zamku w Latyczowie. Do dzierżawy jednak smotryckiej należały tylko Smotrycz, Rudka, Trychowce Strychowce i Oleksińce, a stan jej ówczesny maluje lustracya Humięckiego Robót żadnych nieodprawiają, tylko w lecie dwa dni żąć i dwa dni kosić powinni. Czynsz dają per fl. 2. Owsa po 2 trzecienniki, każdy trzeciennik per gr. 12, kur po 1, jaja po 10. Szewcy, kuśnierze, tokarze po fl. 2. Pop fl. 2. Dziesięcina pszczelna, dań z baranów dwudziesta, i z wieprzów, powołowszczyzna w 7 roku. Item młynów 2 po 1 kamieniu a dwie stępie, które pospołu z gorzałką i karczmą, tak smotrycką jak i oleksińską per arendam czynią do roku fl. 250. A do tego powinno arendarzowi z dworskiego gumna dawać jęczmienia trzecien. 50, owsa trzecien. 50. Na oo defalkowawszy fl. 50, uczyni na rok fl. 200. Item myto kołomyjskie od soli czyni per arendam na rok fl. 200. Summa prowentu tej wsi facit fl. 559 gr. 15. Folwark w tych wsiach jeden, którego krestencya, iż nad wychowanie niewielki pożytek czyni, tedy się na myta czeladzi i na wychowanie defalkuje. Summa prowentu w tej dzierżawie wszystkiego fl. 1203 gr. 23 szel. 9. Przychodzi kwarty od tego fl. 240 gr. 22 szel. 62 Jabłonowski, Lustracye, 3. W 1629 r. dzierżawę S. , ze wsiami Rudką, Hryczków, Trychowce i Oleksyńce, posiadał Aleksander Humięcki; czyniła ona fl. 1413 gr. 12 ibid. , 190. W 1665 r. S. stanowił już odrębne starostwo, widać jednak, że wojny kozackie musiały go zniszczyć zupełnie, gdyż było w nim zaledwie 90 ludzi osiadłych, a następnie 50; robót żadnych nieodprawiają, tylko w lecie dwa dni żąć i kosić powinni, czynszu dają po 1 zł. , owsa po 2 trzecienniki, kur po 1, dziesięcinę z 10 pszczoły, dań z baranów i wieprzów 20, powołowszczyzna w 7 roku Baliński. Podług inwentarza w 1764 r. znajdowało się w mieście 257 żydów opłacających kotłowe, 13 kramarzy, 25 pospólstwa żydów. , podług zaś lustr, z 1765 r. posiadaczem ststwa, czyniącego czystego dochodu 27778 złp. , był Teodor Potocki, kasztelanio bracławski, opłacając kwarty 6944 złp. 22 gr. Taryfa z 1780 r. liczy w mieście 287 domów. W 1768 r. Teodor Potocki zamienił dobra swoje Jarugę za ststwo smotryckie; lecz 20 maja 1790 r. zapadło nowo prawo, zabraniające zamiany dóbr koronnych na dobra dziedziczne, 25esłani więc zo

Smotrycz