995 szlachty, 17241 włościan skarbowych, 10959 czynszowników, 36254 uwłaszczonych. Pod względem etnograficznym masę narodowości stanowią Białorusini 90 7o W 1859 r. było w powiecie 933 miejsc zamieszkałych, w tej liczbie 38 siół, 616 wsi i 279 drobnych osad. Jakkolwiek mieszkańcy zajmują się prawie wyłącznie rolnictwem, jednak zarówno z powodu małej urodzajności gleby jako też ostrego klimatu, uprawa ziemi stoi na niskim stopniu. Sieją przeważnie żyto i owies, plon których zaledwo wystarcza na zaspokojenie potrzeb miejscowych i w wyjątkowych tylko latach nadmiar bywa sprzedawanym. Oprócz tego uprawiają len i po części konopie. Hodowla bydła mało rozwinięta. Sadownictwo, stanowiące dawniej ważną gałąź gospodarstwa wiejskiego, znajduje się obecnie w zupełnym upadku. Przemysł leśny bardzo ograniczony, przemysł zaś fabryczny prawie nie istnieje i w 1870 r. reprezentowany był przez 5 gorzelni, produkujących za 43210 rs. Smoleńska gubernia, jedna z gub. środkowych Rossyi Europejskiej, stanowi przejście od Wielkie rossyi do Białorusi. Leży pomiędzy 5P 50 a 56 36 płn. szer. i 48 30 a 53 25 wsch. dłg. od F. Graniczy na płn. i płn. wschód z gub. twerska na przestrzeni 310 w. , na wschód z gub. moskiewską 152 w. i kałuską 413 w. , na płd. wsch. , płd. i płd. zach. z gub. orłowską 200 w. i czernihowską 30 w. , na zach. i płd. zach. z gub. mohylewską 390 w. , witebską 160 w. i pskowską 110 w. . Podług obliczeń pułk. Strelbickiego powierzchnia obejmuje 1013 66 mil al. 49037 w. kw. ; podług pomiarów wo jennotopograficznych 1018 12 mil al. 49262 w. kw. , podług zaś dawniejszych pomiarów mierniczych wynosi tylko 966 mil al. 46746 5 w. kw. al. 4869466 5 dzies. Największa długość wynosi 340 w. , szerokość zaś 280 w. Powierzchnia gubernii, leżącej na krańcu z jednej strony centralnego zagłębienia moskiewskiego, z drugiej zaś Polesia białoruskiego, niewielką przedstawia rozmaitość pod względem topograficznym. Najbardziej wyniosłą część gubernii stanowią powiaty płd. zacho dnie, w których biorą początek rzeki należące do czterech systematów wodnych wolskiego Wazuza z Gźacią, moskiewskiego rz. Moskwa i Worja, dopł. Ugry, dnieprowskiego Dniepr i dźwińskiego Obsza i Łuczesa. Dział wodny przechodzi przez płn. wschod. częśó pow. bielskiego, zachod, i południową część pow. Syczewskiego i przez pow, gżacki, zkąd odrośle wyniosłości rozgałęziają się we wszystkie strony. Przez powiaty bielski, porzecki i duchowszczyński przechodzi ramię, oddzielające Dniepr od dopływów Dźwiny; przez wiaziemski, juchnowski i dorohobuski ciągnie się dział wodny pomiędzy Dnieprem a rzekami systematu Oki rz. Ugra z Worją i rozgałęziwszy się w końcu przechodzi do sąsiednich gubernii kałuskiej, orłowskiej i mohylewskiej. Najwyższy punkt w północnej części gubernii pod wsią Filatowa w powiecie dorohobuskim dochodzi 896 st. , w południowej zaś pod wsią Tołbina w pow. rosła wskim 734 st. npm. W ogóle powierzchnia gubernii przedstawia płaską równinę, w południowej tylko części poprzerzynaną szeregiem małych wyniosłości, towarzyszących biegowi rzek. Pod względem ustroju geognostycznego odróżniamy tu trzy formacye wapień górny, kredową i trzeciorzędową, przykrytą w części napływami dawniejszemi dyluwialnemi, w części nowszemi. Formacya kredowa znajduje się na niewielkiej przestrzeni południowej części pow. rosławskiego, w pobliżu granic gub. smoleńskiej, orłowskiej i czernihowskiej. Wapień górny zajmuje wschodnią, formacyą trzeciorzędowa zaś zachodnią część gubernii; za granicę pomiędzy niemi można przyjąć linię idącą od północnej granicy gub. smoleńskiej przez mto Biełoj i Dorohobuż aż do wejścia rz. Desny w granice gub, orłowskiej. Obnażenia wapienia w wielu miejscach wychodzą na powierzchnię ziemi nieprzykryte pokładami nowszemi. W pow. juchnowskim, w dolinie rz. Ugry, znajdują się dość cienkie pokłady węgla kamiennego. Z pokładów formacyi trzeciorzędowej spotykają się gliny żelaziste, margiel i piaskowiec, te ostatnie w pow. smoleńskim, porzeckim, duchowszczyńskim i zachodniej części bielskiego. Pokłady dyluwialne, złożone z pomieszania gliny i piasku w różnych stosunkachj zawierają w sobie kamienie eratyczne, w które obfituje zwłaszcza płn. zachodnia część gubernii. Do najnowszych formacyi napływowych należy ruda błotna, zawierająca do 60Vo tlenku żelaza, spotykana w pow. porzeckim, rosławskim, wiaziemskim i w niektórych częściach powiatu duchowszozyńskiego; dalej tuf wapienny w pow, smoleńskim i rosławskim i torf w pow. bielskim i porzeckim, w mniejszej zaś ilości w pow. duchowszczyńskim i smoleńskim. Gleba przeważnie gliniastopiasz czysta, w ogóle niezbyt urodzajna. Do najmniej urodzajnych należą pow. porzecki i juchnowski, mające glebę kamienistą, oraz bielski, porzecki a także w części dorohobuski, duchowszczyński i smoleński, gdzie przeważa t. z. popielatka. Pod względem hygrograficznym gubernia należy do systematu rz. Wołgi, Oki, Dźwiny Zachodniej i Dniepru. Rzeki systematu Wołgi zraszają wschodnią połowę pow. Syczewskiego i zachodnią częśó gżackiego. Należy tu Wazuza do 80 w. dług.

Smoleńsk