lasy, dąbrowy popustoszył i przyjaciołom rą bać dozwalał Xiąg ziems. i grodz. w magi stracie kijow. znajdujących się regestr. Podczas wojen za czasów Chmielnickiego Stefan Lew, dzierżawca Skwiry, bronił zamku w Machnówce, ale popadłszy w zasadzkę, postrzelony, ledwie życie uniósł a zamek dostał się w ręce Kozaków ob. Machnówka, Skwira została zajętą przez Kozaków. Stała tu ich sotnia pod wodzą Parchoma Panaćka. Wkrótce potem Kozacy wraz z Tatarami 1650 r. spustoszyli ze szczętem wsie starostwa Stroków, Buki, Bakożyn i Czubińce Op. akt. knig kiew. centr. archiw. , Nr. 19, str. 40. Po Łaszczu został ststą romanowskim Aleksander Zamoyski; ale ten ststwo odstąpił Chodorowskiemu, który z powodu wojen nie mógł utrzymać się przy ststwie. W ciągu tychże wojen S. zupełnie opustoszała, tak samo i całe ststwo; ludność jego wyginęła w bojach, albo wyniosła się za Dniepr. Wprawdzie w r. 1659, zaraz po ugodzie Hadziackiej, kozak Kowalewski otrzymał był prawem dożywotniem Romanowszczyznę Vol. Leg. , IV, f. 304, ale w skutek zamieszek i opustoszenia posiadł był on ją zaczej z tytułu tylko niż z rzeczy. Wkrótce pustki te zagarnął Palej i dopiero po upadku tego ostatniego Romanowszczyzna znowu zaczęła podlegać władzy starostów. W 1713 r. król August II nadał prawem dożywotniem Skwir horodyszcze, Buki, Bakożyn, Stroków, Romanówkę, Żydowce, Czerniawkę i Koszlaki po śmierci kniazia Rużyńskiego do dyspozycyi królewskiej przypadłe Kazimierzowi Steckiemu, kaszt. kijows. Ale za rozejściem się tak zwanej wolnicy Palejowej, osady ststwa znowu się w pustki poobracały, a pomiędzy temiż i Skwira. Stecki wziął tedy ststwo nie tylko puste, ale jeszcze w proces z dziedzicami Pawołoczy ks. Lubomirskimi uwikłane ob. Buki. Kaz. Stecki umarł w dziedzicznym swoim Kustynie na Wołyniu w 1748 r. Pisał się on na Steczance, Kustynie, Iwańczycach i Ilińcu. Panegirysta jego może idąc za rodzinnem podaniem uważa ród Steckich za odnogę Rużyńskich ob. Tajemnica pochwał etc. kazaniem na pogrzebie JW. Jmci Pana Kaz. Steckiego, Kasztel. Kijow. , Romanowskiego, Dymirskiego ststy wyjawiona przez ks. Kantego Ma tyaszkiewicza zak. S. F. Reg. Obser. kaznodzieję 1749 d. 18 czerwca. Po Steckim został ststą romanowskim Antoni de Ossa Ożga. Ten dopiero tak ststwo całe jak i S. z gruntu na nowo zaludnił. Według lustracyi z 1765 r. w mczku liczyło się chałup 124; chałup libertowanych 8, słobodzianów i kozackich 38, żydów osiadłych 51. Młynów 2. Żydzi miasteczka należeli wtenczas do kahału ostrogskiego i w 1764 r. zapłacili pogłównego na wojsko Rzpltej 300 złp. ob. Dyspartyment pogłównego na sejmie anni 1717, względem summy dobrej monety 110, 000 na wojsko polskiego zaciągu uchwalonej, przez starozakonnych wierników ułożony, Skarbowi koron. podany, a przez Skarb dla wiadomości publicznej przedrukowany i za teraźniejszy rok 1763 na rathy anni 1764 wojsku przez assygnacyę wydany. Tymczasem granic na nowo urządzającego się ststwa nie szanowano ludzie wołodarscy gwałtownie aż pod samą Skwirę granicę swą rozciągnęli. Podobnież i od Białejcerkwi oraz Pawołoczy S. miała granicę niespokojną, ztąd spory i zajścia. Lustracya z 1789 r. mówi, iż w mieście S. dwor był słomą pokryty, wałem i fosą otoczony, w samem zaś mieście znajdowało się domów należących do chrześcian 160, do żydów 37. Kiedy prawo o miastach zapadło na sejmie czteroletnim, Stan. August w 1791 r. dał S. przywilej renowacyjny. Przywilejem tym odnowiono miastu tomu nie tylko dawne jego przywileje, ale nadto zaopatrzono je w nowe prawa i swobody. W tymże jeszcze roku 1791 d. 1 sierpnia sławetni mieszczanie S. złożyli sejmik obiorczy. Sesye zagaił sławetny Mikołaj Cymbał, mieszczanin i obywatel skwirski. Na dyrektora obrad uprosili mieszczanie Antoniego Rybińskiego, kasztelana owr. , a do pomocy mu jednomyślnie wybrali na asesorów Józefa Berezowskiego, łowczego halickiego, Wacława Niewiadomskiego, porucznika w. ks. lit. , ks. Grzegorza Łapińskiego, dziekana wołodarskiego, i Dyonizego Łochowskiego, subdelegata grodz. owr. Wreszcie do Żytomierza dla elekcyi sędziów apelacyjnych i plenipotentów na dzień 10 t. m. i roku wybrali sławetnych Jana Kondratenka i starszego rajcę Michała Petrenka, mieszczan skwirskich, dając im moc stawienia się w m. Żytomierzu w imieniu m. Skwiry i użycia władzy zupełnej we wszystkich okolicznościach, deputatom właściwej, domieszczenia w instrukcyi osobnej żądań m. Skwiry Arch. J. Z. R. , cz. V, t, I, str. 514. Po rozbiorze Rzpltej S. w 1795 r. wyniesiona do rzędu miast powiatowych, zaczęła się porządniej zabudowywać. Otrzymała herb przedstawiający bramę miejską rozwartą. Ostatnim starostą romanowskim był ks. Józef Lubomirski, od którego całe ststwo w dzierżawie trzymał Floryan Zaleski. W 1798 r. nastąpiło pomiędzy policyą a magistratem tutejszym dość poważne starcie, bo wśród ogólnego udziału ludności. W skutek czego sprawnik Kraśnik i horodniczy Nikityn zostali z miejsc wydaleni, a wójt Zakutny otrzymał tylko naganę. Oprócz wójta Fedora Zakutnego stanęli na czele tego zaburzenia burmistrzowie Jakow Kondratenko i Dymitr Własenko, tudzież raj

Skwira