najlepiej w zakresie tkactwa domowego, którego ogniskiem jest Zduńska Wola. W 1875 r. było 439 warsztatów 724 robotn. , z produkcyą na 476, 000 rs. Prócz tego było 58 i piekarni 70 rob. , 49 rzeźników 69 rob. , 95 szewców 141 rob. , 35 krawców 58 rob. , 9 cieśli 12 rob. , 16 mularzy 31 rob. , 5 dekarzy 6 rob. , 6 zdunów 10 rob. , 36 stolarzy 68 rob. , 6 garbarzy 12 rob. , 4 mosiężników 8 rob. , 16 ślusarzy 20 rob. , 25 kowali 36 rob. . Cyfr produkcyi, jako zbyt niedokładnych, nie podajemy. Z zakładów fabrycznych największym była huta szklana w Klonowie Lauterbacha, zajmująca 320 robotn. , z prod. na 150, 000 rs. ; dalej fabryka parowa wyrobów wełnianych w Zduńskiej Woli Strausa, dwie gorzelnie parowe w Barczewie i Klonowie senatora Witte, dwie fabryki narzędzi rolniczych w Sieradzu i Kobierzycku, pierwsza z prod. na 80, 000 rs. , druga z prod. na 40, 000 rs. , 3 dystylarnie wódek 64, 100 rs. , 5 mydlarni 46, 120 rs. , 8 farbiarni 16, 580 rs. , 7 garbarni 13, 700 rs. , tartak 90, 000 rs. , 7 cegielni 22, 000 rs. . Prócz tego były jeszcze drobne fabryki zapałek 3000 rs. , świec 5000 rs. , kafli 2500 rs. , oleju 13, 200 rs. , krochmalu 8220 rs. , 129 młynów i wiatraków, z prod. na 113, 120 rs. W 1877 r. było w powiecie 206 fabryk 691 robotn. , z prod. na 612, 800 rs. Dróg wodnych i kolei powiat nie posiada; najbliższe stacye drogi żel. są w Łodzi, Piotrkowie i Radomsku. Drogi bite rozchodzą się z Sieradza pięcioma promieniami. Najważniejsza z nich jest droga bita państwowa z Łodzi na Zduńską Wolę i Sieradz do Kalisza prowadząca. Ludność powiatu w 1867 r. wynosiła 76, 598 dusz, w 1875 r. było 96, 780 a w 1885 r. wzrosła do 119 426 88 głów na wiorstę. Zakładów naukowych średnich nie ma w powiecie; prócz dwu szkół miejskich w Sieradzu i dwu szkół początkowych jedna 2klasowa w Zduńskiej Woli, istnieją szkoły początkowe we wsiach Biskupice, Brzeźno, Brąszewice, Burzenin, Charłupia, Chojno, Glinki, Godynice, Grabina, Kliczków, Klonowa, Korczew, Leliwa, Łobudzice, Męka, Pratków, Rososzyca, Rzechty, Stężyca, Stefanów, Szadek, Uników, Wojków, Wróblew, Złoczew. Pod względem kościelnym powiat sieradzki stanowi dekanat t. n. dyec. kujawskiej, składający się z 26 parafii Brzeźno, Burzenin, Charłupia Mała, Charłupia Wielka, Chojne, Drużbin, Godynice, Gruszczyce, Kamionacz, Kliczków Mały, Klonowa, Korczew, Małyń, Męka, Rososzyca, Sieradz, Stolec, Szadek, Uników, Wągłczew, Wierzchy, Wojków, Wróblew, Zadzim, Zduńska Wola i Złoczew. Pod względom sądowym powiat składa się z jednego sądu pokoju dla Sieradza i Zduńskiej Woli i pięciu okręgów sądów gminnych Zapusta Mała, Brąszewice, Złoczew, Szadek, Zadzim. Pod względem administracyjnym składa się z dwu miast Sieradza i Zduńskiej Woli i 18 gmin Barczew, Bogumiłów, Brze źno, Charłupia Mała, Dzierzązna, Godynice, Gruszczyce, Klonowa, Krokocice, Mojaczewi ce, Męka, Szadek, Wierzchy, Wojsławice, Wróblew, Zadzim, Zduńska Wola, Złoczew. W 1867 r. było w tych gminach 620 wsi i kolonii. Materyał do dziejów Sieradza ze źró deł archiwalnych zebrał długoletnią pracą An toni Pstrokoński, pisarz i archiwista sieradz ki 1843 r. , który przygotował Kodeks dyplomat. ziemi sieradzkiej i wieluńskiej, Obraz miasta Sieradza, dzieje wojewódz twa, spisy urzędników i rodzin sieradzkich. Wszystkie te prace pozostały w rękopisach, przechowywanych przez rodzinę zmarłego. Obraz miasta S. został ogłoszony częściowo staraniem Win. Hip. Gawareckiego w Prze glądzie Warszawskim literatury, historyi i statystyki za 1840 r. zeszyt II i III, str. 207 228 i 313 330. Drugi pracownik Jó zef Szaniawski ogłosił monografią O dawnem wojew. sieradzkiem w Bibliotece Warsz. 1851 r. , t. II, III i IV a następnie w ponownem opracowaniu w Kaliszaninie 1881 i 1882. Maks. Kempiński ogłosił w Kaliszaninie 1877 r. Opis więzienia karnego w S. i Opis pow. sieradzkiego pod względem rol niczym, przemysł. i handl. . Opis S. z 1821 r. podają Podróże histor. Niemcewicza str. 526. Do sieradzkiego się odnoszą Notatki archeologiczne Al. Parczewskiego Noworocznik kaliski na 1875 r. . Br. Ch. Sieradza z Finkiem, w XV w. Sieradz, Scheraza, Wszeradz, wś, pow. dąbrowski, w równinie, 208 mt. npm. wznies. , 4 klm. na wschód od Żabna, przy drodze do Dąbrowy. Wś składa się z dwóch części; właściwa S. , zbudowana nad potokiem uchodzącym do Żabnicy a z nią z praw. brzegu do Dunajca, ma 96 dm. ; Fink zaś, położony wśród lasu, na płn. od Sieradzy, ma 32 dm. W obydwóch częściach są obszary dworskie 6 dm. mieszka. . Ludność wynosi 809 osób 383 męż. , 426 kob. ; 763 rz. kat. i 46 izrael. Obszar więk. posiadł. Maschlera wynosi 533 roli, 44 łąk, 85 past. i 352 mr. lasu; pos. mn. ma 550 roli, 86 łąk, 59 past. i 38 mr. lasu. Za Długosza L. B. , II, 404 była własnością Jana Rabsztyńskiego i miała 10 łanów kmiecych; w XVI w. Wszaradza lub Wsaradza Pawiński, Małop. , 489 była najpierw 1508 r. Jana Melsztyńskiego, potem zaś r. 1581, ibid. , 259 Piotra Bużyńskiego. W tym roku miała 13 kmieci na 6 1 2 łanach, 2 komorników z bydłem i 5 komorników bez bydła. Sieradza graniczy na zachód z Żabnem, na północ z Odporyszowem i Bagieni

Sieradza

Sieradza