kw. Prócz wojska 579 miasto ma 11, 185 mk. 5644 męż. , 5541 kob. . Pod względem narodowości jest 10, 778 Polaków, 63 Rusinów, 132 Niemców i 13 innych; co do wyznania 5144 rzym. kat. , 560 gr. kat. , 5163 izrael. i 318 innych. Obszar miejski prócz placów zabudowanych, ulic i ogrodów obejmuje posiadłość większą gminy 197 mr. roli, 18 mr. łąk, 51 mr. past. i 48 mr. lasu i mniejszą 1126 mr. roli, 61 mr. łąk, 79 mr. past. i 28 mr. lasu. Prócz właściwego miasta, obejmującego 438 dm. 1880 r. , są przedmieścia Grodzkie lub Grodeckie, Zakamienice czyli Piekło, Gorzków, Kaduk i wólki Młyny i Granice. Wraz z przedmieściami jest 657 domów. Środek podłużnego równoległoboku, oblanego od wschodu i północy Kamienicą a od zachodu Dunajcem, zajmuje obszerny, prawie kwadratowy rynek, wysadzony akacyami, brukowany, z chodnikami z płyt kamiennych. środek rynku zajmuje dwupiętrowy ratusz, nakryty gontami, ze szczupłą kopulastą wieżyczką. Przy ratuszu stoi parterowy budynek obrócony na plebanią. Przy głównem wejściu znajduje się wmurowana tablica marmurowa, z napisem Virtus nobilitatis charitas i tarczą z herbami Gryf, Starykoń, Topor i czwartym przedstawiającym krzyż z dwoma podkowami odwróconemi na zewnątrz. Tablice te prawdopodobnie przeniesiono z dawnego praetorium. Kamienice jednopiętrowe nie mają cech starożytności. Z każdego rogu rynku wychodzą dwie ulice. Ważniejszemi są Krakowska, która dzieli się na gościńce wiodące do Bochni i Tarnowa; gościńce te przecinają bocheński Dunajec a tarnowski Kamienicę. Na obydwóch rzekach są dwa drewniane mosty. Przy tej ulicy, wiodącej ku północy z rynku, stoi kościół jezuitów i gimnazyum. Z rynku na wschód wąska uliczka prowadzi do równoległej i dosyó wąskiej ulicy św. Ducha, przy której znajduje się piękny parafialny kościół. Poza kościołem kończy się już miasto ku wschodowi Szkarpami, t. j. resztkami dawnych murów. Mury te grube, zbudowane nieobrobionych kamieni osadzanych na glinie. Obecnie nikną coraz więcej, albowiem rozbierają z nich kamienie na fundamenta. Z połud. wschod. narożnika rynku wychodzą też dwie ulice najpiękniejsza i najnowsza Węgierska na południe i Lwowska na wschód. Przy ulicy Węgierskiej stoi piękny dom dla szkół ludowych męskiej i żeńskiej, wzniesiony kosztem gminy. W przedłużeniu tej ulicy na przedmieściu Grodzkiem założono niedawno obszerny ogród publiczny, w dalszym zaś ciągu znajduje się cmentarz i dworzec kolei tarnowskoleluchowskiej, wzniesiony 1876 r. Z półnwsohod. narożnika rynku prowadzą dwie ulice dłuższa na północ Żydowska i krótsza na zachód, prowadząca do sądu obwodowego. Równolegle do ulicy Żydowskiej przechodzi druga, przy której znajduje się kościół paraf. protestancki, sąd obwodowy i dom karny dawny gmach ks. pijarów. Poprzeczna stroma uliczka prowadzi z niej do dworca kolei transwersalnej, stojącego w pobliżu miasta. Na przeciwnych krańcach tej ulicy znajdują się zamek na północy i zakład karny na południu. Kościół paraf. przy ulicy św. Ducha, niegdyś kolegiata utworzona przez Zbigniewa Oleśnickiego. Jest to obszerna budowla ostrołukowa, o trzech nawach, wyższej środkowej a niższych bocznych, sięgających równo z prezbiteryum. Od ulicy św. Ducha wznoszą się u wielkich drzwi dwie wysokie do 90 mt. wieże. Na wieży po prawej stronie mieści się tablica z czerwonego marmuru z datą 1407 r. , herbem Odrowąż i orłem jagiellońskim. Pierwotną postać wież zatarły nowe przeróbki. Na lewej wieży, między innymi wisi dzwon duży 81 centnarów, wskutek pęknięcia przetopiony w r. 1867. Główna nawa niema sklepienia, lecz równy pułap, świeżo pomalowany, ale nad oknami są ślady dawnych żeber i same okna są Ostrołukowe. Widocznie po jakimś pożarze zastąpiono sklepienie pułapem. To sprawia, że wielkiemu ołtarzowi gotyckiemu jest tu ciasno. W jednym z bocznych ołtarzy jest starożytny cudami słynący obraz Przemienienia Pańskiego. Na uwagę zasługuje chrzcielnica spiżowa w stylu odrodzenia, z łacińskim napisem i datą 1557 r. , dalej pomniki Poławińskiej z r. 1628 z napisem łacińskim i polskim i strojami ówczesnymi, duża tablica pomnikowa Sądeczan poległych pod Sadową w r. 1866 a w prawej nawie w podłodze zatarty kamień grobowy z XV lub XVI w. , przedstawiający męża z długą brodą w stroju hiszpańskim, z nieczytelnym napisem w otoku. Zresztą są tylko nowe pomniki z napisami polskimi i niemieckimi. Kościół jezuitów przy ulicy Krakowskiej, zasłonięty kamienicami, budynkiem gimnazyalnym niegdyś kolegium jezuitów i murem, służył dawniej norbertanom. Na dziedzińcu stoi figura M. B. a nad bramą posąg zakonnika norbertanina. Po zniesieniu klasztoru dopiero w r. 1836 oddano kościół wraz z gimnazyum jezuitom. Klasztor norbertanów i kościół fundował Władysław Jagiełło 1414 r. Portret króla z późniejszej epoki, miernego pędzla, wisi w głównej nawie. Kościół składa się z dwóch naw głównej i niższej, W budowli mieszanina ostrołuku i renesansu. Ołtarze renesansowe z późniejszej doby. Do wyższej nawy, której prezbiteryum zachowało cechy czystego ostrołuku, przypiera od północy niższa, zakończona kaplicą a po za nią zakrystyą

Sącz Nowy