tem Warszawy umowę w dniu 13 listopada 1628 r. , potwierdzoną przez Jana Kazimierza w 1650 r. Aktem tym magistrat oddawałużywalność kępy osadnikom holenderskim Ollendrom, z wyjątkiem łąk na Kawcu i Kosku, należących do poddanych ze wsi Solec Szulec. Osadnicy nie mogli urządzać sobie świątyń, schodzić się na wspólne nabożeństwo i obowiązani byli śluby i chrzty odprawiać w katolickich parafiach Warszawy. W razie rozszerzania swych zasad religijnych między służbą katolicką, podpadną wygnaniu i konfiskacie majątku. Za używalność Kępy będą, po 5 latach wolności, płacić po 24 gr. z morga. Magistrat będzie sądzić wszelkie ich spory. Mają prawo rybołóstwa, wolno im młyny wystawić, palić gorzałkę, szynkować i sprzedawać, piwo warzyć, chleb piec, tylko nie mogą się handlem trudnić. W 163. 6 r. siedziało tu 5 kolonistów Hanus Puczek, Joachim Olender, Piekarz Olender, Hanus Pokręty i Chiliński, którzy płacili czynsz od 138 mr. Z rachunków, jakie przedstawili wysłani przez magistrat delegaci, widzimy, że u kolonistów można było dostać wina i piwa, mleka, śmietany, chleba, drobiu i ogrodowizn. Uchwałą z 1643 r. magistrat zabronił Holendrom sprzedawać czy oddawać w inne ręce zajmowanych przez nich osad z wyjątkiem prawowitych sukcesorów. Zdaje się, że w czasie wojen szwedzkich i toczącej się pod Pragą trzydniowej bitwy w 1656 r. , po której Skaryszew i Kamionek uległy zniszczeniu, kolonie Kępy również padły ofiarą rabunku i pożogi. W 1676 r. magistrat bacząc, iż place zarosłe chrustami gruntu miejskiego dziedzicznego z lewej strony Wisły, Kępa a raczej Kosk i Kawcza dawniej zwanego nie dają dochodu, połowę tegoż gruntu dla wykarczowania z chrustu, wypuszcza za czynsz roczny kupcowi warszawskiemu Chrystyanowi Makin. Inna część Kępy pozostawała od dość dawna w czynszowem władaniu Doenhofów. W 1680 r. Ernest Doenhoff, gen. artyleryi, woj. malborski, winien był 4000 złp. zaległego czynszu magistratowi. Jan III umorzył połowę tej zaległości, zastrzegając by nadal płacił regularnie po 60 złr. rocznie. W aktach miejskich przechowało się kilka tranzakcyi tyczących się folwarków i domów z ogrodami, na Kępie istniejących. Właścicielami są zwykle kupcy z nazwiskami cudzoziemskiemi Tryszen, Fantuccia, Menge, Bening, czasami tylko polskie, jak Rembowicz, pisarz miejski. W czasie morowej zarazy przenoszono się z miasta na Kępę. W 1694 r. Jakub Sobieski nabył prawem emfiteutycznem na lat 20 część gruntów Kępy. Tu po śmierci ojca 1696 r. zgromadził on żołnierstwo i swych stronników, w nadziei uzyskania tronu. W 1699 r. odstąpił swych praw do tej osady Stanisł. Szczuce, referend. koron. Jak żołdactwo zebrano przez Jakuba Sobieskiego, tak później stojący tu regiment Doenhoffa dał się we znaki spokojnym osadom. August II część wojsk saskich umieścił obozem na Kępie, która w 1704 r. , w czasie szturmu Warszawy, zajętej przez wojska Karola XII, była widownią operacyi wojennych. Około 1720 r. część Kępy posiada ks. Lubomirska, od której magistrat domaga się zalegającego od kilku lat czynszu. August II lubił nawiedzać to leśne ustronie. W 17, 30 r. wyprawiał tu wesele jednemu ze swych pokojowców, żeniącemu się z córką kupca. W1735 r. Kępa rozdzielona była na pięć posiadłości ks. Lubomirski, generał lejtn. , Ryacour, radca miejski, Loupia, radca miejski, sukcesorowie Rumbowicza i pustka zarosła krzakami. August III przez swego marszałka nadwor. Jana Jerzego von Einsiedel zawarł z miastem kontrakt na lat 35, obowiązując się płacić 1000 tynfów czynszu. Miasto zaś zastrzegło, między innemi, by w razie powietrza wolno było tam rejterować się. Według spisanego wtedy szczegółowego inwentarza, na części dawniej Doenhofów były ruiny pałacyku bez dachu, drewnianego, na fundamencie z cegieł. W 1754 r. imieniny króla 3 sierpnia obchodzono wspaniałym fajerwerkiem na Kępie puszczanym był drukowany program ogni. Nim upłynęły lata kontraktu, król wznowił umowę, przedłużając ją do 1795 r. Zdaje się, że czynsz podwyższono. Według sprawozdania komisyi dobrego porządku, do 1766 r. płacono po 1200 a następnie po 1900 złp. rocznie. W 1794 r. podniszczono znacznie las na Kępie, gdyż brano stąd gałęzie i drzewa do fortyfikacyi Pragi. Od 1795 r. wypuszcza magistrat Kępę w dzierżawę krótkotrwałą i otrzymuje coraz wyższy czynsz w 1801 r. 5600 złp. . Podług pomiarów z 1804 r. było obszaru 24 włók 4 mr. i 115 prętów. W 1806 r. puszczono Kępę drogą licytacyi w wieczystą dzierżawę małżonkom Habelmanom za 7160 talar, wkupnego i 638 tal. kanonu rocznego. Nabywcy otrzymali prawo częściowego poddzierżawiania gruntu. W 1808 i 1812 r. wycięto resztę dawnego lasu brzostów zwłaszcza dla fortyfikacyi Pragi. Zwrócenie się nurtu Wisły ku Kępie wywołało potrzebę osłaniania jej przez odpowiednie tamy wzniesiono w 1819 r. W 1827 r. było 14 dm. i 114 mk. ; 1870 r. 9 osad, 203 mk. i 264 mr. Niezabezpieczona przed wylewami Wisły, nie może się ta powabna tak miejscowość rozwijać pod względem udogodnień i upiększeń, któreby odpowiadały wybredniejszym wymaganiom warszawskiej publiczności por. Al. Wajnert, Staroż. Warszawy, III, str. 26 156. Br. Ch.

Saska Kępa