tu szpital miejskie dom przytułku, szpit. obłąkanych, ochrona, więzienie, rota aresztancka, dom poprawy i kary, teatr murowany i drewniany, dwór gościnny z szeregiem sklepów, 2137 sklepów 604 murow. , 176 magazynów składowych, biblioteka publiczna od 1857 r. , bank miejski od 1863 r. z kapitałem zakładowym 100, 000 rs. , 4 drukarnie, 3 litografie, 6 fotografii. Miasto posiada wodociągi, zbudowane w 1856 7 r. Majątek miasta stanowią 2 domy murow. , 120 sklepów i 81, 097 dz. ziemi, wypuszczanej przeważnie około 62, 000 dz. w dzierżawę. Dochody miejskie wynoszą 120, 000 rs. W 1867 r. było w S. 3186 rzemieślników 1102 majstrów, 1327 czeladników i 757 uczniów. Przemysł fabryczny dość rozwinięty; w 1861 r. produkcya roczna wynosiła przeszło 882, 000 rs. Oddawna już S. ma ważne znaczenie pod względem handlu, o czem świadczy już ta okoliczność, że w 1865 r. na tutejszej przystani naładowano 4, 623, 292 pud. , wartości 4, 880, 117 rs. , wyładowano zaś 4, 249, 824 pud. , wartości 1, 604, 146 rs. Głównemi przedmiotami wywozu były zboże 3, 415, 739 pudów, łój 218, 607 pud. , siemię 155, 499 pud. , spirytus 117, 883 pud. , potaż 87, 925 pud. , olej 81, 026 pud. i in. ; przywozu zaś ryby 932, 069 pud. , sól 751, 782, drzewo 205, 525 pud. , metale 100, 887 pud. i in. Wielu mieszkańców zajmuje się także rolnictwom 2432 rodzin oraz sadownictwem około 800 sadów, zajmujących 2252 dz. . Jarmarki odbywają się 9 maja, trwający do początku czerwca, 6 8 lipca i 22 24 listopada; w ostatnich jednak czasach podupadły i nie mają wielkiego znaczenia. Niewiadomo kiedy został założony S. , powstał on jednak prawdopodobnie za panowania Feodora Iwanowicza. Niektórzy badacze twierdzą, że na miejscu dzisiejszego S. znajdowała się osada tatarska Sarytau Żółta góra, będąca podług Sękowskiego głównem miastem Burtarów. W r. 1591 S. nazwany jest nowym i posiadał wojewodów w osobach kn. Zasiekina i Turowa. Pierwotnie mto znajdowało się na lewym brzegu Wołgi, przy ujściu do niej rzeczki Saratówki, o 10 w. od dzisiejszego 8. Na prawy brzeg Wołgi przeniesiony został około 1605 r. Poniewaź miasto nie było nigdy silnie obwarowane, ulegało przeto częstym napadom. I tak w 1671 r. zajął je Stenko Razin; w 1677 r. ograbili tu Kozacy kasę carską; w końcu XVII i na początku XVIII w. kilkakrotnie niszczone przez Kałmyków; w r. 1708 zniszczone przez Kozaków dońskich pod Bułaninem i Nekrasowem, w końcu 1774 r. zajęte przez Pugaczewa. Przyłączone początkowo do gub. kazańskiej a następnie astrachańskiej, zostało w 1780 r. mtem gubernialnem namiestnictwa saratowskiego, zamienionego w 1797 r. na gubernię. Od 1857 r. S. jest stolicą biskupstwa katol, tyraspolskiego, utworzonego w 1880 r. i obejmującego gubernie saratowską, astrachańską, samarską, ekaterynosławską, chersońską, taurycką i Krym, bessarabską oraz Kaukaz. Dyecezya ta obejmuje 85 parafii łacińskich polskonie mieckich oraz 56 filii i kaplic i 44 parafii ormiańskich i liczy 203, 886 katol, łacińskich około 100, 000 Polaków i 21759 Ormian. Saratowski powiat, znajdujący się we wschodniej części guberniii, zajmuje podług pułk. Strelbicldego 145 mil al 7015, 8 w. kwadr. Powierzchnia powiatu wzgórzysta; przerzyna go szereg pagórków idących wzdłuż Wołgi, od którego odbiegają liczno gałęzie idące ku zachodowi w głąb powiatu. Pomiędzy łańcuchami pagórków znajdują się doliny, będące łożyskami licznych rzek i rzeczek. Pod względem geognostycznym przeważa w powiecie formacya kredowa, występująca w wielu miejscowościach. Na niewielkich przestrzeniach występuje formacya jurajska i trzeciorzędowa. Gleba, zwłaszcza, w części północnej, przeważnie czarnoziemna, na podłożu gliniastem lub marglowem. Cały prawie powiat zroszony jest rzekami systematu Wołgi, w zachodniej tylko części znajdują się Wierzchowiska rzek należących do systematu Donu i Sury. Wołga przechodzi granicą powiatu na przestrzeni 92 w. , przybierając rz. Tereszkę, Suchą, Elszankę, Czardym, Stary Kurdium, Guselkę, Podstępny Erik, Tokmakówkę, Saszinskę i Gubernatorkę. Do systematu Sury należy Uza, do systematu Donu zaś Medwedica. Długośó wszystkich rzek i rzeczek przerzynających powiat wynosi do 1812 w. Jezior większych nic ma wcale, błota spotykają się rzadko. Lasów nie wiele, zajmują one 99, 774 dz. , t. j. 12 ogólnej przestrzeni. W 1867 r. było w powiecie bez mta pow. 130, 352 mk. , w tej liczbie 1016 rozkol, 56 katol. , 8448 ewang. Pod względom etnograficznym było 1859 r. w powiecie, oprócz Wielkorossyan, 8561 Małorusów, 9983 Niemców kolonistów i 4799 Mbrdwinów Ludnośó zamieszkuje 265 osad, mianowicie 4 kolonie, 50 siół, 168 wsi, 53 chutorów i in. Mieszkańcy zajmują się przeważnie rolnictwem i chodowla bydła; nad brzegami Wołgi kwitnie ogrodnictwo i sadownictwo, w wielu wsiach pszczolnictwo. Nadto pomiędzy mieszkańcami jest wielu kowalów, cieśli, krawców i farbiarzy. Przemysł fabryczny nieznaczny; w 1867 r. było tu 18 fabryk, mianowicie 1 fabryka sukna, 3 garbarnie, 1 fabryka kleju, 1 pralnia wełny, 5 gorzelni, 3 krochmalnie, 3 potażarnie, 1 młyn parowy. Saratowska gubernia, jedna z gub. nad Woł

Saratów