kat. Sarnowo; 1885 r. 1 dm. , 9 mk. 2. S. , Piasker, ob. Piaskowy Młyn. Kś. Fr. Sandmuehle, nazwa wielu osad młyn. na Szląsku a pow. bolesławski, we wsi Paritz; b pow. kożuchowski, w Zoellnig Czolnik; c pow. kozielski, w Koźlu Starym; d pow. głogowski, w Samitz; e pow. lubawski, w Holzkirch; f pow. lignicki, w Lignicy nad Kacbachą, w Kaudewitz i Speergasse; g pow. rychbachowski w Guhlau Gola; h pow. stynawski w Raudten Alt; i pow. wołowski, pod Wołowem. SandoIina, ross. Saktlen, wioska nad rz. Uszycą, pow. uszycki, w 2 okr. poL Żwańczyk, gm. Łysiec, par. kat. Sokolec, w pieknej dolinie pomiędzy Tymkowem a Karwasarami położona, ma 15 osad w 1868 r. . Sandomierz, u Nestora Sądomir, w bulli Eugeniusza III z 1148 r. Zadomir, w dokum. z 1191 r. Sandomiria, w lustracyi z 1564 r. Szendomyerz, miasto powiatowe gubernii radomskiej, leży na lewym brzegu Wisły, pod 50 40 7 szer. i 39 24 dług. wschod. od F. Poziom rzeki zero wodoskazu wznies. 471, 5 st. npm. , miasta zaś 574 st. średnio. Tuż za miastem w zach. płn. stronie wznies, sięga do 721 st. Przeciwległy brzeg Wisły przedstawia rozległą nizinę, dolinę Sanu, uchodzącego do Wisły o 12 w. około niżej Sandomierza, naprzeciw wsi Szczytniki. S. odl jest o 43 w. od najbliższej st. dr. żeL dąbrowskiej i o 3 w. od st. dr. źel. w Nadbrzeziu linia dr. żel. Karola Ludwika. Drogi bite łączą S. z Opatowem 29 1 2 w. i Zawichostem 18 w. ; od Warszawy odl. 196 w. , od Radomia 84 w. , od Kielc 83 w. Statki parowe co drugi dzień odchodzą z S. do Nowej Aleksandryi S. składa się z właściwego miasta i całej grupy przedmieść Krakowskie, Zawisełcze, Strochcice, Kobierniki, Chwałki, Rzeczyca, Gierlachów, Kamień Plebański, Opatowskie, Zawichoskie i Rybitwy. Prócz tego do obszaru miejskiego należą folw. Krukówka, Kobierniki A i B, Gierlachów i Kruków. Obszar posiadłości miejskich wynosi 3418 mr. S. posiada obecnie sześć kościołów katolickich katedralny, parafialny św. Pawła, podominikański, św. Ducha szpitalny, św. Michała z klasztorem benedyktynek i poreformacki. Synagoga jedna. Instytucye naukowe są seminaryum dyecezyalne rzymkatol. 52 alumnów, progimnazyum męzkie 200 nczn. , progimn. żeńskie 60 uczen. , szkoła element. męzka 88 nczn. , żeńska 89 uczen. . Instytucyami dobroczynnemi są szpital św. Ducha 60 łóżek, dom przytułku dla 40 dzieci, dom schronienia 16 kalek i starców. Zakłady te, dozorowane przez siostry miłosierdzia, zostają pod zarządem rady opiekuńczej powiatowej. S. jest siedzibą następujących władz biskup i konsystorz generalny rzymskokatol. zjazd sędziów pokoju II okręgu, sąd pokoju dla 8. i Zawichosta, sąd gminny okr. I dla gmin Dwikozy, Wilczyce, Obrazów i Samborzec, sędzia śledczy, notaryusz, 6 adwokatów, więzienie poprawcze na 300 aresztantów, komisarz włościański, urząd celny III klasy, zarząd I dystansu rz. Wisły z 4 inżynierami prowadzącym roboty regulacyjne, biuro naczelnika powiatu, kasa powiatowa, magistrat, urząd poczt. i telegr. W mieście przebywa 4 lekarzy 2 rządowych i są 2 apteki jedna szpitalna. Jedynemi instytucyami na stowarzyszeniu opartemi, są straż ogniowa ochotnicza i resursa 98 członków, do 1500 rs. dochodu, czytelnia pism i biblioteka z 600 tomów. Przemysł fabryczny, słabo rozwinięty, reprezentują browar z prod, na 14, 000 rs. i 10 robotn. , trzy cegielnio 18 robotn. i do 3000 rs. prod, , warsztaty sukienne rządowe, przy więzieniu urządzone 6000 rs. prod. i 80 robotn. . Obecnie powstaje większych rozmiarów garbarnia. Przemysł rzemieślniczy w 25 różnych gałęziach przedstawia 218 pracowników samoistnych majstrów. Najliczniejsi są szewcy 40, po nich idą rzeźnicy 33, krawcy 31, cieśle 25, piekarze 21, kowale 11, stolarze 7. Inne rzemiosła mają od 2 do 6 przedstawicieli. W ich liczbie spotykamy aż 4 introligatorów. Mieszkańcy przedmieść trudnią się przeważnie rolnictwem i ogrodnictwem. Niektórzy z nich mają kilkowłókowe folwarki. Sadownictwo rozwija się tu bardzo pomyślnie, dzięki dobrej glebie i korzystnemu położeniu opadających ku płd. wschodowi stoków wyżyny. Pomiędzy sadami można spotkać racyonalnie urządzone i liczące po kilka tysięcy wyborowych gatunków drzew. Handel S. ogranicza się tylko do produktów rolniczych. Dwóch większych kupców i około 30 drobnych zakupuje w okolicy i wysyła ztąd średnio rocznie przeszło 100, 000 kor. zboża w tem do 80, 000 kor. pszenicy. Zboże to idzie Wisłą do Warszawy i Gdańska lub do Ostrowca st. dr. żeL. Do Galicyi st. Nadbrzezie idą nasiona koniczyna, wyka, bobik, w części kartofle dla gorzelni. Handel wewnętrzny ubogo przedstawia 6 sklepów korzennych 1 handel win węgierskich, 2 z łokciowemi towarami. Zresztą są drobne kramiki. Są także 2 cukiernie z restauracyami i 5 domów zajezdnych żydowskich. Miasto składa się z rynku i 15 ulic brukowanych, przy których budowli rządowych murow. 8, instytutowych murow. 14, drewn. 3, prywatnych murow. 68, drewn. 324, w ogóle 428 domów. Ulice brukowane, oświetlone 25 latarniami. Ogród publiczny zwany Saskim, założony w 1870 r. , ma 8 1 8 mr. obszaru. Z gmachów mających historycz Sandmuehle Sandmuehle SandoIina Sandomierz