cu gmachów kilka dla mieszkania przeznaczonych, w nich przeto okna, , z błonami szklanemi, drzwi z łańcuchem i t. d. Izby stołowe, komnaty rozmaite, piwnice, sklepy, wszystko to znajdujemy najdokładniej opisane. Opia kończy się słowy Jest też jeszcze więcey drobnieyszego budowania, które w Inwentarzu przy podaniu Starostwa tego panu Sobieskiemu przez pana Gruszeckiego sługę Skarbu W. X. L. dostatecznie jest opisane. Strzelbę zaś zamkową składały tylko Falkoneth spiżany, Serpentin spiżany kula do niego waży funtów 5, hakownic 14 w łożach, 9 kijów spiżanych i Baba żelazna. Zamek ten słabo broniony podczas polskoszwedzkiej wojny 1656 1660, zajęty został przez Szwedów, którzy zburzyli szańce a zamek popadł z czasem w ruinę. Pomiędzy zebranemi przez Uhlanda pieśniami gminnemi Stuttgard i Tybinga, wydanie z r. 1844, str. 943 946, jedna opiewa zdarzenie, które miało tu nastąpić 1584 r. Traktat oliwski z r. 1660, wspomina o przyłączeniu do Polski między innemi i wójtostwa rzeżyckiego, które pod nazwą traktu rzeżyckiego figuruje w dokum, pomiędzy 1660 i 1772 r. W taryfie z r. 1667 czytamy naprzykład, źe z traktu rzeżyckiego ma się pobierać hiberny 4200 zł, a na podwody 20 zł. Ekonomia królewska, ręk. petersburskiej publ. bibl. . W r. 1772 r. starostwo rzeżyckie, pod nazwą traktu rzężyckiego, wraz z całemi Inflantami polskiemi i Białą Rusią dostało się pod panowanie Rosyi. Przy utworzeniu gubernii witebskiej 1802 r. mko Rz. do godności powiatowego miasta wspomnianej guberni podniesione zostało. W 1781 r. otzymała Rz. herb, który od herbu gub. witebskiej różni się tem, że pogoń umieszczona na gronostaj o wem a nie na pręgowem polu. W tym czasie r. 1781 mocno już podupadła mieścina, liczyła 42 kupców i mieszczan. Rzeżycki powiat, zajmujący półn. zachodnią częśó gub. witebskiej, graniczy na południe i zachód z pow. dyneburskim, na północ z gub. inflancką i pow. lucyńskim, na wschód z pow. lucyńskim. Obszar powiatu wynosi 77 03 mil kw. al. 3726, 4 w. kw. pułk. Strelbicki. Podług Stołpiańskiego powierzchnia powiatu wynosi 3881 w. kw. al. 392, 810 dzies. , w tej liczbie 137, 039 dzies, roli or. , 47, 103 łąk, 42, 853 past. , zarośli i pod drogami, 124, 430 lasów i 41, 377 dzies, błot i wód. Część płn. zach. , przylegająca do gub. inflanckiej al. ryskiej, należy do kotliny jez. Łubanu, zwanego niegdyś mare Lubanicum i przedstawia błotnistą nizinę, którą tylko z rzadka przerywają tu i ówdzie rozsiane pagórki. W okolicach Łubanu, nie widać nawet sążnia suchego gruntu; kępy tylko czernią się nad woSłownik Geograficzny T. X. Zeszyt 111. dą, z której sitowia i lasy zdają się gdzie niedzie wyrastać. Rzeki i rzeczułki tej strony powiatu płyną śród podmokłych obszarów w kierunku półn. i półn. wschod. Zbliżając się ku ujściu do Łubanu wszystkie one rozlane w bagniskach, przyjmują bieg coraz to spokojniejszy, brzegi mają otoczone sitowiem i trzciną. Ta część powiatu jest mało zaludnioną a zajętą przeważnie przez puszcze i lasy iglaste, w ostatnich latach bardzo przetrzebione. W miarę posuwania się ku połud. wschodowi, poziom podnosi się i gleba staje suchszą, a okolica falistowzgórkowata. Napotykamy tu gaje i lasy, jużto liściowe jużto mieszane, oraz wyniosłości nazywane tu górami, tak zw. góry Bukmujskie. Do najwynioslejszych wzgórz zaliczają górę Dzierkołns, w pobliżu wsi Dzierkalnie. Należy ona do pasma wyżyn wychodzących z pow, lucyńskiego i okalających południowe wybrzeża jez. Raźna, zkąd ciągną się w kierunku zachodnim ku linii dr. żel. warsz. petersburskiej i przechodzą do par. prelskiej pow. dyneburskiego. Droga żelazna przecina te wyżyny w okolicy st. Ruszona, w pobliźu dóbr Pojmany, gdzie wystrzeliła góra Akmieniszki, przez którą, przy przeprowadzaniu kolei, zamierzano przebić tunel, zastąpiony jednak przekopem. Na zach. połudn. wybrzeżu jeziora Raźna napotykamy jeszcze wynioslejsze wzgórze, noszące dotąd nazwę niemiecką Wolkenberg góry obłoków. O tej górze, uwieńczonej zwaliskami starożytnego zamczyska, krąży pomiędzy miejscowymi mieszkańcami wiele ciekawych podań i powieści. Na całej powierzchni powiatu rozsiane są w wielkiej ilości erratyczne głazy granitowe. Gleba różnorodna, składa się przeważnie z gliniastego szarego piasku a gdzie niegdzie z piaszczystej gliny; sprzyja uprawie żyta i jęczmienia. Rzadko znajdujemy tu glinkę na pokładzie marglowym; okolice takie słyną z żyzności. Staranna gospodarka żyzność gleby ostatniemi czasy podnosić zaczęła. Dawne sochy po części już zastąpiono pługami a w wielu gospodarstwach zaprowadzono płodozmiany. Łąk i sianokosów wielka obfitość. Do majątków najbardziej obfitujących w łąki zaliczają Rezenmujżę i NowyRyków, które zrasza rz. Rzezy ca i liczne jej dopływy. Drugą rzeką powiatu jest Małta, uchodząca również do Łubanu. Na obu rzekach drzewo tylko w czasie wiosennych wylewów bywa spławiane. Jezior w powiecie jest 318, z nich 198 przy małych obszarach nie mają nazwy. Oprócz wspomnianych Łubanu i Raźny, zasługują na uwagę Łosie al. Łosze, Fejmańskie i Esza. Pierwsze, położone w środkowej części powiatu, słynęło niegdyś z wielkich leszczy, a ostatnie, w płd. wsch, części powiatu, zdobią 11

Rzeżyca