rafii. Godne są uwagi rzeźby w trzech ołtarzach kościała, wykonane w wieku zeszłym w Dreznie kosztem Korffa, ststy rzeźyckiego. Wizerunek wielkiego ołtarza podaje dzieło Inflanty polskie str. 93. W sklepach spoczywają zwłoki kilku dostojników kościoła i prowincyi. Par. katol. ma 5000 wiernych. Rz. posiada też cerkiew prawosławną murowaną, zbudowaną w połowie przeszłego stulecia, z wzniesioną obok niej ostatniemi laty drewnianą zimową cerkwią, zbór protestancki, cerkiewkę jednowierców, oraz 18 bóżnic żydowskich. Najlepiej zabudowaną ulicą mta jest Wielka, na której się wznosi kościół katolicki, oraz Mikołajewska, przez którą przechodzi szosa petersbur. warszawska. Wszakże w ostatnich lat dziesiątkach wybrukowano i inne ulice miasta, które odtąd coraz się bardziej podnosi. Handel przeważnie zbożowy pozostaje w ręku żydów. Liczba kupców i rzemieślników pomnaża się ciągle. Dwa wielkie jarmarki 2 lipca i 8 czerwca ściągają tu tłumy włościan nie tylko z pow. rzężyckiego ale i z okolicznych. Fabryk dotąd bardzo mało, mianowicie 1 browar piwny, 1 fabryka zapałek, 1 cegielnia, 2 młyny wodne, 1 tartak. Szkoła 2klasowa, ludowa, przekształcona w r. 1878 z powiatowej. St. dr. warszaw. petersburskiej, na przestrzeni Dyneburg Psków, pomiędzy st. Antonopol o 19 w. a Iwanówka o 25 w. , odl. o 629 w. od Warszawy, 80 w. od Dyneburga, a 417 w. od Petersburga. W środku t. zw. Starego Miasta stoją dotąd ruiny zamczyska, wzniesionego w 1285 r. przez wójta krzyżackiego Wilhelma de Schauerburg. Zwaliska te stoją na ostrokręgowem, mocno przypłaszczonem wzgórzu nasypie, śród głęboko werzniętej doliny rz. Rzeżycy. Nasyp ten jest niższym od urwistych brzegów jej dawnego koryta. Stromo nad dzisiejszem łożyskiem rzeki, w kierunku północnym, widnieją resztki dawnych mieszkań zamkowych, wzniesionych na najwyższej części wzgórza. Widok ruin zamkowych podaje dzieło Inflanty str. 124 i Tyg. Illustr. Nr. 224 z 1880 r. . Prawie okrągły dziedziniec zamkowy około stu kroków średnicy ciągnie się ku północy i przedstawia niecułkowate wyżłobienie. W części tylko dochowany mur, otaczający zamek, dochodzi gdzie niegdzie do 9 stóp wysokości i w stronie północnej ciągnie się na samym brzegu pagórka, oczywiście na dawnych wałach, o 3 do 4 stóp nad powierzchnię wyniesionych. Wały te, jak się zdaje, są dawniejszego pochodzenia i podług uzasadnionych przypuszczeń Augusta Bielensteina sięgają ery pogańskiej ob. Baltische Monatsschrift, t. XXIX, str. 729. Prawdopodobnie więc rycerze inflanckokrzy żaccy usadowili się w Rz. na dogodnem dla nich pogańskiem horodyszczu. Brak opieki ze strony władz miejscowych a nade wszystko potrzeba budowlanego materyału, sprawiają, że resztki zamczyska coraz bardziej się rozpadają i w krótkim prawdopodobnie czasie ulegną zupełnej zatracie. W XVIII w. ruiny zamku rzężyckiego istniały jeszcze w całej świetności ob. J. K. Brotze, , Livl. Monumente, t. VIII, str. 144 w początku bieżącego stulecia nie wiele one szwankowały; lecz zdaje się, że najprzód budowa drogi szosowej petersburskowarszawskiej spowodowała stopniowo znikanie tego pomnika, a następnie kolej żelazna i rozrost miasta coraz bardziej go pochłaniać zaczęły. W Rz. ostatniemi czasy stanęło dużo domów nowych, widocznie z materyału zamczyska budowanych, zaś u podnóża wałów zamkowych wzniesiono browar piwny, znacznych rozmiarów, z tegoż kamienia. Od czasów założenia zamku w 1285 r. przebywal stale w Rz. wójt krzyżackich rycerzy zakonnych, niższy w dostojeństwie od dyneburskiego komtura, ale od 1399 r. rozciągający swą władzę i do zamku lucyńskiego ob. Lucyn, t. V, str. 462. Losy wójtowstwa rzężyckiego nie różniły się od kolei innych warownych miejsc dawnego inflanckozakonnego państwa. Walki z Łotyszami i Litwinami, wyprawy i odpieranie napadów, oto ich wątek. W 1559 r. zamek z okolicą, stanowiącą obecnie pow. rzeżycki, odstąpiony został Polsce przez inflanckich rycerzy, z początku jako zastaw, a w 1561 r. przy formowaniu wojew. inflanckiego do Rzpltej został przyłączonym i zaraz utworzono z ziem jego starostwo pograniczne. W 1567 r. opanował Rz. oddział wojsk pod wodzą Tomkina, lecz wkrótce wypartym został. W 1577 r. zajęli Rossyanie ponownie zamek, wtargnąwszy znienacka, i dopiero w r. 1582, na mocy zawartego z Batorym rozejmu, zwrócili go Polsce. Przy zawarciu traktatu w r. 1582 znajdowało się w zamku rzeżyckim 4 dział i 16 hakownic Metr. litew. . Posiadamy ciekawy dokument w lat kilkanaście po zawarciu wyżej wspomnianego traktatu pisany, pod nap. Ex Actis Revisionis sive lustrationum Thesauri Regni Palatinatus Livoniae Anni Millesimi Quingentesimi Nonagesimi Noni Extractum, et Anno Millesimo Sexcentesimo Nonagesimo Octavo, Die Nona Mensis Februarii Varsaviae extraditum. Tylko sam tytuł wypisanym jest w jęz. łacińskim, cały zaś zeszyt po polsku redagowany zajmuje 18 str. in fol. , a opatrzony jest królewską pieczęcią i podpisami królewskiego sekretarza oraz pisarza grodzkiego inflanckiego. Egzemplarz ten należy do familijnego archiwum rodziny Manteufflów Archiwum J. M. , dział II, Nr. 5, pod r. 1599. Najciekawszym ustępem w tym

Rzeżyca