W 1880 r. było w Rz. 458 dm. i 11, 166 mk. 5859 męż. , 5307 kob. , pod względem wyznania 5152 rzym. kat. , 160 gr. kat. , 34 prot. i 5820 izrael. ; pod względem narodowości 10, 048 Polaków, 246 Rusinów, 754 Niemców i 31 innych. Załoga składała się z 615 żołnierzy. Na początku XIX w. było w Rz. 364 dm. , prawie wyłącznie parterowych i 4604 mk. Według stanów liczono wówczas 17 księży, 27 stanu szlach. , 35 urzędników, 822 rękodzielników, 1128 sług i studentów, 2575 ludzi bez wyraźnego zatrudnienia i dzieci. Pod względem wyznania 1029 chrześcian i 3575 izrael. W r. 1869 było 9189 mk. i w ogóle. Majątek gminny wynosi w stanie czynnym 682, 623 złr. , w biernym 107, 075 złr. , dochód roczny 76, 262 złr. Urząd gminny składa się z burmistrza, zastępcy burmistrza, budowniczego, inspektora polowego, lekarza, kasyera i kontrolera. Rada gminna wybieralna co lat sześć z 30 radnych. Dla utrzymania porządku służy 19 policyantów, 11 strażaków pożarnych, woźny i 4 stróżów nocnych. W mieście znajdują się urzędy starostwo z urzędem podat. dla Rzeszowa i 400 gmin katastralnych na obszarze 5302 klm. i 433, 844 mk. , dwa notaryaty, ekspozytura prokuratoryi skarbu 12 urzędu. , prokuratorya państwa. Celom oświaty służą wyższe progimnazyum 13 klas i 547 uczniów, 25 naucz. i zastępców, seminaryum nauczycielskie męskie, ze szkołą ćwiczeń i klasą przygotowawczą 103 uczniów i 152 w szkole ćwiczeń, ośmioklasowa szkoła żeńska wydziałowa 17 nauczycielek i czteroklasowa szkoła męzka pospolita 7 naucz. . Instytucye finansowe wydział towarz. kred. ziemskiego, kasa oszczędności założona w r. 1862 z kapit. zakład. 5320 złr. , której obrót pieniężny dochodzi do miliona złr. rocznie; fundusz pożyczkowy dla rękodzielników od 1861 r. z kapit, 3024 złr. ; towarz. kredyt. i oszczędności 300 członków, mające w obrocie 180, 219 złr. ; towarz. kredytowe dla handlu i przemysłu 158 człon. , obracające 382, 821 złr. rocznie i towarz. zaliczkowe i kredytowe 502 członków a mające w obrocie rocznym 2, 496, 096 złr. Kancelaryi adwokatów kraj. jest 10. Służba zdrowia składa się z 10 stale osiadłych lekarzy, 7 akuszerek, 2 aptek. Jest w mieście szpital powszechny, założony w r. 1832, mający zakład. majątku 18, 058 złr. i szpital izraelicki. Celom humanitarnym służą bursa dla uczniów gimnazyal. założona ze składek w r. 1872, posiada dom murowany, zostaje pod nadzorem dyrektora gimnazyum; dom kalek ufundowany przez Mikołaja Spytka Ligięzę, sstę sandom. , wr. 1613 dla 20 ubogich, który ma 19, 252 złr. majątku; ochronka dla sierot założona 1872 r. z kapit. 5264 złr. ; fundusz obwodu rzeszowskiego dla inwalidów, założony 1852 r. , z kapitałem 2850 złr. Z ważniejszych fabryk są; 2 browary, fabryka machin rolniczych, młyny parowe i garbarnia, na większą skalę założona. Z rękodzieł głośne było pieczętarstwo i złotnictwo, które jednak dla lichego kruszcu wyrobiły złą opinią rzeszowskiemu złotu. Dostarczają i teraz pierścionków i ozdób dla ludu. Położenie Rz. , w równej prawie odległości od Lwowa i Krakowa, sprawia, że istnieje tu dość ożywiony handel i znaczna ilość sklepów korzennych i bławatnych, targi odbywają się we wtorki i piątki a jarmarki 19 marca, na św. Trójcę, 23 kwietnia, 17 lipca, 21 września i 21 grudnia. Artykułami są zboże, bydło, nierogacizna i konie, wreszcie sukna i wyroby ceramiczne. Par. rzym. kat. dyec. przemyska obejmuje Pobitnę, Rudki, Ruską Wieś, Staroniwę, Wołkowyją, Załęże i Zwieńczycę. Prócz wymienionych koso. są kaplice w zakładzie karnym i św. Trójcy na cmentarzu. Starowolski, Siarczyński, Baliński i August. Bielowski nie rozstrzygnęli pytania, czy Rz. , zaliczany za czasów Rzplitej do ziemi przemyskiej, istniał już za książąt ruskich, czy też został założony za Kazimierza W. Ludność bliższej a nawet i dalszej okolicy jest czysto polską. Dokument Kazimierza W. z 19 stycznia 1354 r. zdaje się wskazywać na dawniejszy byt miasta, za książąt ruskich, ale mowa tu nie o samem mieście, ale i okolicy. Prawdopodobnem jest twierdzenie Starowolskiego, że w puszczy pogranicznej między Polską a Rusią osadzono Niemców. Totum hunc tractum incolunt Germani capti in hello a Cazimiro Magno Polonie Rege et e Saxonia cum liberis et uxoribus in hanc aram deducti, powiada Cellarius Descriptio. Na tej podstawie możnaby początek miasta odnieść do 1345 r. , w którym przypada wyprawa Kazimierza przeciw Mikołajowi, ks. opawskiemu, i oblężenie Saaru. Eryk, bisk. przemyski, w dokum. z 10 stycznia 1390 r. A. G. Z. III, dok, 20, str. 20 nazywa miasto Rischow, co Siarczyński Rkp. bibl. Ossol, Nr. 1826 r. objaśnia Reichhoff, bogaty dworzec, lub Reichshoff. Jednak w dok. z r. 1354 mamy oppidum Rzeschowiense a 1375 r. Rzeszov. Najstarszym zatem znanym dokum. jest przywilej Kazimierza W. z 19 stycznia 1354 r. Kod. dypl. Muczk. R. , 1847 r. , I, 209, którym nadaje Janowi Pakosławowi de Stozyscz Rzeszow z okręgiem, wynoszącym około trzydziestu mil, wynagradzając go za usługi, głównie za poselstwo do Tatarów. Ustęp Secundum quod antiquitus per Serenissimop duces Russie extitit limitatum, quibus diuina prouidencia legittimus successor extitimus odnosi się do okolicy miasta, podobnie

Rzeszów