Perepieczyce

Perepiatycha

Pererosłe

Pererosłow

Perepiatycha

Pererub

Pererów

Perepiatycha, ob. Perepiat Perepieczyce, ob. Przepieczyce, Perepilcze, mylnie Perepelińce, wś rząd. nad Bohem, pow. bracławski, o 4 w. od Bracławia, gra. Grabowiec, par. Bracław, ma 87 osad, 237 mk. , 915 dz. ziemi włośc. Należała do sśtwa bracławskiego. Br. M. Perepilczyńce, wś nad rz. Łozową, pow. mohylowski gub. podolskie, o 50 w. od Mohylewa, gm. Koryszków okr. pol. , par. kat. i poczta Szarogród; ma 148 osad, 630 mk. , 808 dz. ziemi włośc, 1207 dz. dwors. Cerkiew p. w. św. Mikołaja wzniesiona w 1750 r. , ma 517 parafian. Założył ją Maksym Perepiliński na pustym stepie, należącym do Szarogrodczyzny. Jan Zamoyski wyrobił mu szlachectwo z nazwiskiem Przepiórkowski; następnie należała do Koniecpolskich, Lubomirskich w wykazie ich majętności nazwana Przepiorczyńce, obecnie Berezowskich. Dr. M. Pereprostyna, potok górski, w pow. drohobyckim, uchodzi do Stryja z lewego brzegu. Pereprostyna 1. al. Pereprostyny, północna część Dołhego koło Podbuża, w pow. drohobyckim, nad pot. Pereprostyną. 2. P. , grupa domów w Kropiwniku Nowym, w pow. drohobyckim. Pereputyny, część Hołowska, pow. turczański. Pererosa, rzeczka w pow. lityńskim, poniżej mka Chmielnika, wpada do Bohu. Pererosłe, urzęd. Pererosłow, wś, pow. Ostrogski, w 3 okr. pol. Lachowce, gm. Pere rosłe, o 20 w. na płd. od Ostroga, 15 w. od Lachowiec, 14 w. ud Uniejowa, 21 w. od Szumska. Rozrzucona po górach poprzerzynanych jarami, posiada zarząd gminny, cerkiew i szkółkę wiejską. Grunt glinko waty, pszenny, urodzajny; włościanie zamożni, trudnią się tylko uprawą roli, przyczem ciągną znaczne dochody z sadów. Wieś ta należała niegdyś do ks. Ostrogskich, jak widać z działu 1602 r. , następnie przeszła do Koniecpolskieh, od tych do ks. Jabłonowskich; oddana wraz z 8 innemi wsiami w posagu za ks. Teresą z Jabłonowskich hr. Potocką, której jedyna córka wyszedłszy za Kazimierza Walewskiego, marszałka pow. rówieńskiego, wniosła wś tę w dom Walewskich. Sprzedana później Janowi Zawiszy, prezesowi trybunału, po jego śmierci przeszła w dom Mogilnickich, w ręku których do dziś pozostaje. Z. Róż. Pererosłow, ob. Pererosłe. Pererów al. Perezów, z Trościanką, Pilipami i Wołową, wś nad Prutem, pow. kołomyjski, odl. 7, 5 klm. na wschód od Kołomyi. Prut płynie środkiem wsi tak, iż P. leży na pół nocnym brzegu, zaś dwa przysiołki na połu dnie od rzeki, wzdłuż potoku Berezówka. Trościanka tylko leży nad samym Prutem. Gra nice wschodnia Matyjówce na półn. brzegu Prutu, Załucze, Debesławce i Cucułyn, na płd. od tej rzeki; połudn. Kropiwniszcze; za chodnia Ispas i Wierbiąż Niżny na połudn. , Kornicz na półn. brzegu Prutu; półn. Cieniawa i Nazurna. Przez wieś przechodzi gości niec rządowy kołomyjsko śniatyński i kolej żelazna Iwowskoczerniowiecka. Obszar dwor ski ról, łąk i past. 723, lasu 1125; włośc. 2472 mr. W 1870 r. 1397 mk. ; w 1880 r. w gminie 1488, na obszarze dwor. 82 mk. ; rz. kat. w Pererowie z Trościanką 152, w Fi lipach 12, w Wołowej 13, par. Kołomyja; gr. kat. w Pererowie 442, par. w miejscu, z filią w Matyjowcach 320 i filią Załucze część na półn. brzegu Prutu 306, razem 1068 gr. kat. ; dek. kołomyjski; w Pilipach i Wołowej razem 466, w Trościance 388 gr. kat. Te trzy miej scowości są filiami par. w Załuczu, w części na połud. brzegu Prutu. Obszar na półn. brzegu Prutu ma glebę podolską, wydającą wszystkie gatunki zboża oraz tytuń i kukurydzę. Na połudn. brzegu grunt lesisty, okolica górska, licznymi potokami poprzerzynana. P. ma szkołę etat. o 1 naucz. , Trościanką filialną o i naucz. kasa pożycz. z kapit. 1956 złr. Właścicielka posiadłości dwor. Leokadya z bar. Hajdlów Czechowiczowa. B. R. Pererub, wś, pow. piński, w 2 okr. pol. , gm. Moksze, 50 mk. ; własność Pusłowskiego.

Pererosa

Pereputyny

Pereprostyna

Perepilczyńce

Perepilcze

Peresłówka

Peresołowice

Pereryta

Peresopnica

pierwszy wzmiankę o P. pod 1146 r. , gdy synowie Monomacha Wiaczesław, ks. na Turowie i Jerzy, ks. na Suzdalu, połączyli się z sobą i zagarnęli niektóre grody kijowskie, pomiędzy innymi i P. Ale niedługo cieszyli się zaborem, bowiem w. ks. kijowski Izasław, w połączenia z bratem swym Rościsławem, nie tylko odebrał swoje, ale nadto zajął i dzielnicę Wiaczesława Turów i natomiast, pogodziwszy się z nim, wydzielił mu księstwo peresopnickie i drohobużskie. Wkrótce potem Izasław doznał smutnej losu zmiany, w wojnie bowiem z krewnymi postradał swe państwo i schronił się do Włodzimierza. Zniewolony zawrzeć pokój, zjeżdża w 1150 r. do P. do stryja swego Wiaczesława, gdzie przybył również Jerzy, ks. suzdalski i inni książęta ruscy. Stanęło na tem, że Izasław, złożywszy godność w. księcia, ustąpił Kijowa Jerzemu, przestając na wydzielonym sobie Nowogrodzie, przyczem Wiaczesław otrzymał Wyszhorod a P. dostała się Hlebowi Jaszowiczowi. Zawarty jednak pokój nie był długotrwałym, gdy bowiem w P. pozostał sam tylko Hleb, napadł na niego Izasław, zabrał do niewoli wraz z całem wojskiem. Wkrótce potem ks. halicki Włodzimierz zajął wszystkie miasta nad Horyniem i nadał je Mścisławowi Jerzowiczowi, synowi ks. kijowskiego. Następnie Jerzy nadał P. synowi swemu Andrzejowi. W 1153 r. posiada P. Mścisław Izasławowicz, którego w 1155 r. wypędza Jerzy Jerzowicz. Potem P. przeszła do Włodzimierza Andrzejowicza a 1171 r. do Włodzimierza Mścisławowicza. Do 1207 r. głucho w historyi o losach ks. peresopnickiego, w którym to roku P. , za wpływem księcia polskiego Leszka Białego, dostaje się Mścisławowi Jarosławowiczowi Niememu. W 1219 r. Mścisław Mścisławowicz, ks. nowogródzki, zebrał na polach peresopnickich drużyny 17 książąt i na czele 50, 000 wojska wyruszył przeciwko ks. halickiemu. W 1224 r. Mścisław odstąpił P. ks. Danielowi Romanowiczowi halickiemu, który w 1227 r. odstąpił ją bratu swemu Wasilkowi. W 1240 r. księstwo spustoszone zostało przez najście Batego. W 1246 r. Litwini wpadli do P. i zgładzili do szczętu zamek i miasto, pocżem historya milczy o niem do 1319 r, , w którym księstwo peresopnickie wraz z Łuckiem przechodzi pod władzę w. ks. litewskich i zostaje udziałem Lubarta Giedyminowicza. Gdy Wołyń przypadł do korony, P. poczęło należeć do dóbr stołu królewskiego. W 1501 r. król polski i w. ks. litewski Aleksander nadaje wieczyście kollacyą monasteru peresopnickiego wraz z ziemią peresopnicką Maryi, żonie ks. Michała Czartoryskiego. Król Zygmunt przywilejem z d. 13 lutego 1526 r. zatwierdza prawo kollacyi TePereryta, wś nad rz. Dniestrem, pow. chocimski gub. bessarabskiej, par. Chocim. Peresieka, wś w pow. borysowskim, blisko źródeł Essy. Peresiele, niwy w płn. stronie Kornic, pow. Samborski. Peresika, potok w pow. sokalskim, na obszarze wsi Jastrzębica, wpada do Bugu. Peresleje, wś rząd. nad dużem jeziorem, pow. wilejski, w 3 okr. pol, gm. Norzyca, o 76 w. od Wilejki, 10 dm. , 97 mk. Pereslip, grupa domów w Jabłonicy, pow nadworniański. Peresłów, Peresłowo, ob. Peresłówka, Peresłówka, potok w pow. dzisieńskim, w b. gminie Drygucze, przepływa pod wsią Kiłoczewo. Peresłówka 1. wś, pow. dzisieński, w 3 okr. pol. , gm. Leonpol dawniej w gminie Drygucze, okr. wiejski Uźmieny, o 8 w. od gminy a 31 1 2 w. od Dzisny, 8 dm. , 70 mk. prawosł, w 1864 r. 55 dusz rewiz. ; należy do dóbr Uźmieny, Czerwińskich. 2. P. al. Peresłowo fol. , tamże, okr. wiejski P. , o 24 w. od Dzisny, 1 dm. , 3 mk kat. ; własność Czer wińskich. Była tu filia par. Dzisna. W skład okręgu wiejskiego P. wchodzą wsie Wino grady, Klenino, Korendasze, Kiłoczewo i Bry żypki, w ogóle 157 dusz rewiz. włośc, uwła szczonych. 3. P. , os. karcz. , pow. dzisień ski, w 3 okr. pol. , o 22 w. od Dzisny, 1 dm. , 5 mk. żydów. J. Krz. Peresmuszki, dobra, pow. połocki, mają 2490 dz. ziemi dwor. ; własność niegdyś Hrebnickich, później Makowieckich, dziś Reuttów. Peresołowice, wś i fol. , pow. hrubieszow ski, gm. Mołodziatycze, par. rz. kat. Grabo wiec, wsch. obrz, Peresołowice, odl. 14 w. od Hrubieszowa, Posiada cerkiew par. pounicką, szkołę począt. ogólną, młyn wodny, wiatrak, staw, pokłady torfu. W 1827 r. było tu 35 dm. , 223 mk. Tutejsza cerkiew niewiadomej erek cyi. Obecna wzniesiona z drzewa w 1770 r. Należały do niej filie w Gdeszynie i Bohutyczach. Wykopane tu półmiski i talerze z herbami i cyframi opisał E. Rastawiecki Bibl. Warsz. 1859, V, 146. W 1872 r. fol. P. , oddzielony w 1857 r. od dóbr Dobromierzyce, rozl. mr. 609 gr. or. i ogr, mr. 387, łąk mr. 57, lasu mr. 140, wody mr. 8, nieuż. mr. 24; bud. mur. 1, z drzewa 24; płodozmian 5polowy; las urządzony. Wś P. os. 40, z gr. mr. 449; os. młyn. mr. 18 oraz grunta cer kiewne mr. 33. Br. Ch. Peresopnica, wś skarbowa nad rz. Stubłą, przy ujściu do niej Stubełki, pow. rówieński, o 1 1 2 mili na płd. od mka Klewania a 1 2 mili od rozwalin zamku Żukowa. Niegdyś znakomity gród, stolica udzielnego księstwa peresopnickiego. W dziejach spotykamy po raz

Perery

Peresieka

Peresiele

Peresika

Peresleje

Pereslip

Peresłów

Perespa

Perespa

odorowi Michałowiczowi Czartoryskiemu, z zastrzeżeniem że nie wolno jemu ani jego następ com zbywać jej ani nowych czynić rozporzą dzeń, bez wiedzy i zezwolenia panującego. Niewiadomo kiedy został ufundowany tutej szy monaster, istniał on już jednak w 1490 r. Pod koniec XVI w. należała P. do Jerzego Czartoryskiego, który w 1595 r. nadaje ma jętność peresopnicką monasterowi, pod wa runkiem utrzymania szpitala dla ubogich, na stępnie wbrew zastrzeżeniu, sprzedaje mona ster siostrze swej Helenie Hornostajowej i kollacyą na nią przelewa. Zygmunt III uwa żając sprzedaż takową za nieprawną, przeciwną chwale bożej i woli przodków, uznał ją za nieważną i kollacyą przywrócił Mikołajowi Czartoryskiemu, synowi Jerzego. Przychyla jąc się następnie do prośby Mikołaja pod d. 20 czerwca 1630 r. wciela P. z gruntami i budynkami do mansyonaryi klewańskiej na wieczne czasy. Odtąd P. zostawała w posia daniu proboszczów klewańskich aż do 1848 r. , w którym przyłączoną została do dóbr skar bowych. Z liczby ihumenów monasteru peresopnickiego wymieniają źródła Iłariona Laurentego i Symeona. Do dóbr monasterskich na leżały wsie Czemeryn, Dziatkowicze Diadkowiczy, Grabowo i Makoterty. O P. znaj dują się wzmianki w dokum. ogłoszonych w Pamiat. Kij. Arch. Kora. , t. I, cz. 2 2. ; t. IV, cz. 2 188; Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 1 3, 4, 473 477, 490 499. Poró. też artykuł Sendulskiego w Wołyńskich eparch. wiedom. z 1880 r. J. Krz. Perespa al. P. Majdan, wś i fol. nad rz. Jarochą, dopływem Huczwy, pow. tomaszow ski, gm. Kotlice, par. Tyszowce wsch. obrz. Perespa, odl. 35 w. od Tomaszowa a 7 w. od Tyszowiec. Posiada cerkiew par. pounicką, erekcyi niewiadomej. Istniała przed 1674 r. W 1805 r. nową wzniósł Rafał Horodyński, dziedzic P. Po pogorzeli w 1877 r. nowa mu rowana. We wsi jest szkoła początkowa ogól na, 82 dm. , 825 mk. , z nich 232 rz. kat. , grun tu 740 mr. , łąk 431, lasu 143 mr. Gleba gli niasta. Ludność rolnicza. Fol. P. M. ma 329 mr. gruntu, 336 mr. łąk, 1356 mr. lasu. Do niego też należy fol. Marysiu, 380 mr. gruntu, 142 mr. łąk. Na fol. P. jest dwór, ogród, gle ba żyzna, borowina, łąki torfowe, wapniak niewydobywany. Było to niegdyś dziedzic two Horodyńskich, Dobrzelewskich. W 1827 r. było 101 dm. i 807 mk. X S. S. Perespa 1. rzka w gub. mohylewskiej, lewy dopływ Dniepru, do którego uchodzi pomiędzy Stołbnią i Sożem. 2. P. , niegdyś rzka pod Mińskiem litew. wypływająca z Komarowego Błota i pod miastem wpadająca do Swisłoczy. Obecnie w skutek osuszenia bagna Komarowskiego pozostał zaledwo ślad strumyka, sączący się przez Perospę przedmieście Miń ska. D. 10 września 1592 r. król Zygmunt III dozwolił na zbudowanie na rzece Pereśpie która idzie z Komarowego błota młyna i papierni ob. Teka Wileńska z 1857 r. , No 2, str. 150. A. Jel. Perespa 1. jedno z przedmieść Mińska, od sir. płn. zach. , za Świsłoczą, obok cmentarza prawosławnego zwanego Stróżówka; przy dawnym trakcie pocztowym wileńskim. Mieszkańcy, przeważnie chrześcianie, trudnią się gospodarstwem i pielęgnowaniem ogrodów warzywnych. 2. P, Wielka, , wś, pow. sieński, gm. Ulanowicze, ma 9 dm. i 72 mk. , z których i zajmuje się stolarstwem. Perespa, wś, pow. łucki, na płn. zach. od mka Rożyszcze; ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI t. 1, dodatki 141, 143. Perespa, lesista góra, ze szczytem 752 mt. wys. , między pot. Borysławskim od wsch. , Opaczką od płn. i Zwirczykiem od zach. , w płd. stronie Opaki, w pow. drohobyckim. Perespa, wś, pow. sokalski, 15 klm. na płd. wsch. od sądu pow. i st. kol. jarosławsko sokalskiej w Sokalu, a 8 klm. od urzędu poczt. w Tartakowie. Na płn. i płn. wsch. leży Spassów, na wsch. Byszów, na płd. Rozdziałów, na płd. zach. i zach. Zubków, na płn. zach. Tartaków. Wieś leży w dorzeczu Wisły. Wchodzi tu mały potok od płn. zach. z Zubkowa i płynie pod nazwą Młynówki znowu do Zubkowa, gdzie przybiera nazwę ostrowa i wpada do Białegostoku, dopływu Bugu. Wzdłuż granicy płd. płynie od wsch. na zach. drugi potok, zwany też Młynówką i wchodzi do Rozdziałowa, gdzie wpada również do Białegostoku Zabudowania wiejskie leżą w środku obszaru, na lew. brzegu Młynówki al. Ostrowa. Część wsi zwie się Chatki. Na płn. zach. od nich, nad tymże potokiem, leży dwór i część wsi Okopy al. dwór w Okopach. Na płn. wsch. od zabudowań wiejskich wznosi się wzgórze Perespa do 237 mt. znak triang. . Płn. wsch. część obszaru zajmują lasy Brzezina i Bohaczówka. Na płd. wsch. leżą niwy Kurczun, młyn nad Ostrowem 208 mt. , t. zw. młyn w łąkach od Rozdziałowa. Płd. część obszaru moczarzysta. Własn. więk. ma roli or. 450, łąk i ogr. 166, past. 13, lasów 667 mr. ; własn. mn. roli or. 856, łąk i ogr. 259, past. 125 mr. W r. 1880 było 686 mk. w gm. , 155 na obsz. dwor. , między nimi 210 obrz. rz. kat. Par. rzkat. w Tartakowie, gr. kat. w Zubkowie. Z dawnych ksiąg metrykalnych wiadomo, że w r. 1807 była tu osobna parafia, podobnie jak i w Wolicy Komarowej. W r. 1824 jednakże połączono obie te wsie z parafią w Zubkowie. We wsi jest cerkiew p. w. Wzniesienia Krzyża św. , szkoła etat. 1klas. , wiatrak i gorzelnia. Według

Pereswiatów

Pereświaty

Pereswizz

Pereszczówka

Pereszew

Pereszewska

Perestup

Peresty

Peresuta

Siarczyńskiego pisał się dom Prusinowskich h. Topor na Perespie W P. urodził się znany pracownik na polu badań językowych Henryk Suchecki. Lu. Dz. I Perespelne, jezioro w dobrach Stulno, w pow. włodawskim. Leży w zlewie Bugu, ma 44 mr. obszaru. Wody jego odpływają do jeziora Kaszyniec. Perestowka, rzeczka, dopływ Dniepru ob. i II, 49. Perestrutowicze, ob. Peretrutowicze, Perestup, szczyt górski, 498 mt. wznies. , w pow. nadwórniańskim, na obszarze wsi Łanczyn. Peresty, ob. Peretresty. Peresuta, rzeczka w pow. rowieńskim, przepływa pod wsią Kustyń. Pereswiatów, fol. , pow. rzeczycki, 469 dz. ziemi, własność Antoniego, Bronisława i Maryi Sołtanów. Pereświaty i Pereświtajcie, jezioro w pow. nowoaleksandrowskim, w dobrach Dukszty. Pereświtajcie, ob. Pereświaty. Pereswizz, jezioro w okręgu zelburskim Kurlandya, na 1 w. długie, 1 2 w. szerokie, spływa do Dźwiny. Pereszczepina Mała, sioło, pow. konstantynogradzki gub. połtawskiej, 3500 mk. , 2 cerkwie, szkoła wiejska, 3 jarmarki, st. poczt, 31 4 w. odległa od st. dr. żel. charkowomiko łajewskiej t. n. , znajdującej się pomiędzy st. Połtawa o 23 w. a Bieliki o 22 w. , o 155 w. od Charkowa a 204 w. od Elizawetgradu. Pereszczówka, wś, pow. radzyński, gm. Żerocin, par. Drelów. W 1827 r. było 41 dm. , 237 mk. obecnie 32 dm. , 238 mk. , 786 mr. Pereszew al. Pereszewo w dokum. Peraszew, po białorusku i dziś urzędownie Pyreszewo wś i dobra, pow. ihumeński, w 1 okr. pol. uździeńskim, par. kat. uździeńska, gm. Słoboda Pereszewska, przy gościńcu handlowym mińskosłuckim. Wś ma 40 osad pełnonadziałowych, dobra zaś około 60 1 2 włók. Niegdyś w ks. słuckiem kn. Olelkowiczów, od 1612 r. przez wiano ks. Zofii Olelkowiczówny P. stał się dziedzictwem ks. Radziwiłłów. Nie wchodził do ordynacyi nieświeskiej, lecz zależał od administracyi słuckiej, która te dobra zwykle puszczała w wieczyste lub czasowe zastawy. Takiemi zastawcami P. pod koniec XVII w. byli Trembińscy. Gdy następnie Dominik Trembiński, używszy do pomocy pośredniego zastawnika Franciszka Puciaty, usiłował gwałtownie wydziedziczyć i wyrugować ze schedy w Pereszewie siostrę swą Ewę Lichodziejewską, ta wszcząwszy proces przeciwko swym krzywdzicielom, uzyskała w Nowogródku wyrok trybunalski w 1712 r. , skazujący Trembińskiego i Puciatę na banicyą doczesną i wieczną, tudzież oddający Lichodziejewskiej P. w posiadanie. Atoli gdy tegoż jeszcze roku zjechał na miejsce miecznik i pisarz grodu nowogrodzkiego Krzysztof Michał Kondratowicz, dla wyegzekwowania wyroku trybunału, rządca Trembińskiego i Puciaty niejaki Marcin Mikaszewski, nie dopuścił egzekucyi, zkąd wywiązała się nowa sprawa kryminalna. Trembiński wszakże nie ustępował i w 1714 r. wespół z nowym swym zastawnikiem Stefanem Kościuszką opierał się Lichodziejewskim przyczem dochodziło do gwałtów i bezprawia, więc Lichodziejewscy uzyskali nowe wyroki na nich, które jednak z powodu ogólnej anarchii nie zostały wykonane. Następnie drogą rodzinnych spadków trzymają F. Dworzeccy, a w 1747 r. zostaje we władaniu Iżykowiczów, prowadzących w rodzinie gorszące spory i procesa o schedy. Na początku bieżącego wieku P. z okolicznemi wsiami został nabyty przez Jodków. Obecnie przez wiano córek przechodzi do Zasów, Hryckiewiczów i Łapów. Dobra, nie będąc przez długi czas zagospodarowane, całkiem są zniszczone, pomimo dobrych warunków gleby i miejscowości. Lasy wycięte, folwarki spustoszone. A. Jel. PereszewskaSłoboda, po białorusku Pyreszeuska Słabada, w dokum. Peraszew, wś nad bezim. dopł. Łoszy, pow. ihumeński, przy gościńcu handlowym mińskosłuckim, o 92 w. od mta Ihumenia, z zarządem gminnym, ma 28 osad pełnonadziałowych; cerkiew pounicka, p. w. Wniebowzięcia N. M. P. , ma około 1500 parafian; z dawnych zapisów do l1 2 włóki gruntu. Gmina składa się z 7 okręgów starostw wiejskich, liczy 268 osad, zamieszkałych przez 2115 włościan, którym przy uwłaszczeniu wydzielono 5, 699 dzies. ziemi. Należy do 1 okr. uździeńskiego, 4 okręgu sądowego, oraz 3 okręgu powołanych do służby wojskowej. W okolicy dużo lasów, grunta lekkie szczerkowe, niemało kamienia narzutowego, łąk i pastwisk dostatek; lud oprócz rolnictwa trudni się wyrobami z drzewa, w tej liczbie i kołodziejstwem. P. S. należała niegdyś do kn. Olelkowiczów i zaliczała się do ks. słuckiego; następnie od 1612 r. przez wiano księżniczki Zofii Olelkiewiczówny przeszła na własność ks. Radziwiłłów. Na początku b. stulecia wraz z okolicznemi wsiami i folwarkami była nabyta od ks. Radziwiłłów przez Onufrego Jodkę, późniejszego marszałka ptu ihumeńskiego, lecz poddani tej wsi przez długi czas, opierając się na sfałszowanych dokumentach, wydanych jakoby ich przodkom przez kn. Olelkowiczów, dochodzili nie tylko wolności ale i uwłaszczenia. Głośna ta sprawa oparła się kilka razy aż o monarchę, mianowicie w latach 1809 i 1833, a ponieważ śledztwa wykazały, że włościan podburzali

Perespełne

Perespelne

Perestowka

Perestrutowicze

Perewisy

Perewiszcze

Perewód

znani wtedy fałszerze dokumentów Telszewski, Zaliwski i in. , przeto pretensye ich uchy lono wyrokami. A. Jel. Peresznica, lewy dopływ Słuczy Miń skiej, lewego dopływu Prypeci. Wpada przed samem ujściem Śłuczy do Prypeci. Pereszory, tak inaczej zowie się wś Honomta ob. . Leży ona nad rzką Honoratą, dopł. Jahorlika i w 1868 r. miała 120 dm. Peretańce, fal. pryw. , pow. lidzki, w 2 okr. pol. , o 36 w. od Lidy, 11 w. od Ejszyszek, 1 dm, 7 mk. kat. A. T. Peretiaki, Peretiatki, grupy domów w Kamionce Wołoskiej, pow. Rawa Ruska. Peretoki, wzgórze, 237 mt. wys. , w Baranich Peretokach, pow. sokalski. Peretresty al. Peresty, wś, pow. słucki. Była tu kapl. katol. b. parafii Lachowicze, skasowana po 1863 r. Peretrutowicze 1. al. Perestrutowicze, dobra poleskie, pow. mozyrski. Była to kaplica katol. par. Mozyrz, skasowana po 1863 r. 2. P. , dobra, pow. rzeczycki, 8607 dzies, ziemi dworskiej, własność Ludwika Węcławowicza. Włościanie zapłacili 7, 643 rs. wykupu za ziemię. Peretusza, Peretuta, rz. , dopływ Ussy, przyjmuje Spraklet i Komylankę. Peretuta, ob. Peretusza. Pereurki, ob. Peryorka. Perewał, st, dr. żel. odesskiej, pomiędzy st. Pyrlicą o 10 w. a Korneszty o 8 w. , o 25 w. od Ungeni a 130 w. od Bender. Perewałkl, ob. Perewały, Perewały, w dokm. Perewałki, wś cerkiewna, pow. włodzimierski, na granicy pow. kowelskiego, na płn. od Włodzimierza wołyń skiego. Był tu niegdyś zamek. O przeszłości dziejowej ob. Pamięt. kn. Kurbskiego, t. II 227 i Arch. J. Z. R. , oz. I, t. 1 71, 72, oraz art. Sendulskiego w Woł. eparch. Wied. z 1875 r. Pereweźnia, wś nad rzką Krywalem, dopł. Słuczy, pow nowogradwołyński, gm. horodnicka, posiada młyn wodny. Należy do dóbr Horodnica, Ru Ilkowskich. Perewiesie al. Perewiesy, wś włośc, na lewym brzegu Wilii, pow. oszmiański, w 2 okr. pol. , gm. , okr. wiejski i dobra skarbowe Smorgonie, o 3 w. od gminy a 35 w. od Oszmiany, 5 dm. , 22 mk. , w tej liczbie 13 prawosł. i 9 katol. Perewiesie, ob. Perewis, Perewiesy, ob. Perewiesie, Perewis 1. Peretwisy, w dokum. Perewiesie, wś, pow kowelski, przy dr. żel. nadwiślańskiej, o 7 w. od Maciej owa ku Kowlowi, na wschód od mka Pary duby. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 1 55, 56. 2. P. , uroczysko na lewym brzegu Prypeci, pow. radomyski, pomiędzy mkmi Czarnobylem a siołem Ładożycami, nad rzką Miertwicą, wspomniane w Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 2 156. Perewisy, ob. Perewis, Perewiszcze, uroczysko w Kijowie, ma wschodniej stronie starego miasta, t. j. na skłonie Starego Kijowa do Kreszczatiku lub też w samym Kreszczatiku. Perewód, prawy dopływ Udaja, prawego dopływu Suły, lewego dopływu Dniepru. Do P. z lewej strony wpada Ruda. Perewołoczką, wś, pow. Słonimski, przy drodze ze Słonima do Różan. Perewołoczna 1. mko w pow. przyłuckim gub. połtawskiej, nad rz. Udają, 1430 mk. , cerkiew, szkoła, gorzelnia, jarmarki. W XVI w. jedno z głównych siedlisk kozackich pułkowych, własność hetmanów. 2. P, mko w pow. kobelackim gub. połtawskiej, nad Dnieprem, powyżej ujścia Worskły, na płd. zach. od Kobelak, ma 1700 mk. , cerkiew, 2 jarmarki; uprawa dyń i arbuzów w znacznych rozmiarach, chów owiec i wyrób słynnej bryndzy. Starożytne, wspominane w XI w. , zdobyte w 1092 r. przez Połowców, należało potem do dóbr zadnieprskich ks. Wiszniowieckich ob. Stecki, Wołyń, t. II, 221, następnie sotnicze kozackie, pamiętne złożeniem broni przez Szwedów po bitwie pod Połtawą w 1709 r. i ucieczką z tąd do Turcy i Karola XII. Perewołoka, rzka, lewy dopływ Leśnej, prawego dopływu Bugu. Płynie z puszczy Białowieskiej. Perewoz 1. wś włośc. na lew. brz. Wilii, pow. oszmiański, w 2 okr. pol. , gm. , okr. wiejski i dobra skarbowe Smorgonie, o 3 w. od gminy a 35 w. od Oszmiany, 12 dm. , 120 mk. , w tej liczbie 49 prawosł. i 71 katol. 54 dusz rewiz. . 2. P. , wś, pow. wilejski, w 2 okr, pol. , gm. Wilejka, okr. wiejski Prynta, o 13 w. od gminy, 10 dusz rewiz. ; należy do dóbr Teklinopol, Skirmuntów. 3. P. , ob. Przewóz. Perewoz, mto nadet. pow. kniahinińskiego gub. niżegorodskiej, nad rz. Pianą, o 182 w, od Niżniego Nowogrodu odległe; ma 687 mk. , 2 cerkwie, targi; od 1779 do 1798 r. było miastem powiatowem. Perewoźnia, prawy dopływ Słuczy, prawego dopływu Prypeci. Wpada prawie na przeciw Korczyka. Perewozniki, ob. Pzzewoźniki. Perezwin, wielkie błota pod wsią Drużnią, pow. kijowski. Pereżyry 1 wś nad jeziorem, pow. ihumeńsk, w 2 okr. pol. smiłowickim, gmina w miejscu, w pobliżu linii dr. żel. lipaworomeńskiej, prawie na pół odległości pomiędzy stacyami Rudzieńsk i Michanowicze, ma 46 osad pełnonadziałowych, w gruntach wybornych. Znajduje się tu szkoła gminna i cerkiew p. w, św.

Perewołoczką

Pereszory

Perewołoczna

Perewołoka

Peresznica

Perewoz

Peresznica

Peretusza

Peretańce

Peretiaki

Peretoki

Peretresty

Peretrutowicze

Perewoźnia

Perewozniki

Perezwin

Pereżyry

Peretuta

Pereurki

Perewał

Perewałkl

Perewały

Pereweźnia

Perewiesie

Perewiesy

Perewis

Pergówka

Pergówka

Perguschen

Pergusen

Perizna

Perkale

Perkallen

Perkam Goerge

Perkappen

Perkcynie

Perkecinie

Perkliczki

Perkau

Perki

Perkosina

Mikołaja, fundowana przez gen. Iskryckiego na miejsce dawnej unickie. Gmina pereżyrska składa się 8 okr. starostw wiejskich, w skład których wchodzi 39 wsi, mających 503 osad, 3085 włościan pł. ob. , 7985 dzies. ziemi włościańskiej. Niegdyś dziedzictwo Kieżgajłów, przez Stanisława Kieżgajłę wraz z do brami Baksztańskiemi al. Ihumeńskiemi nada ne w połowie XV w. na własność biskupów wileńskich ob. Ihumeń, należały do nich aż do 1793 r. , w którym to czasie przez cesarzo wą Katarzynę II darowane wraz dobrami To karnia gen. Iskryckiemu. Podług podania miejscowego wś była dawniej znacznie większą i leżała na miejscu dzisiejszego jeziora, ale w skutek jakiegoś wstrząśnienia zapadła się i na jej miejscu utworzyło się jezioro. 2. P. , mały fol. nad bezim. dopł. Isłoczy, pow. miń ski, w 2 okr. pol. rakowskim, par. kat. Ra ków, przy drodze z mka Rakowa do wsi Galimcy. 3. P. , wś i fol. nad bezim. dopł. Isłoczy, pow. miński, okr. pol. i par. katol. Raków o 6 w. , dawne dość dziedzictwo starej rodzi ny Ratyńskich. Wś ma 20 osad pełnonadzia łowych i cerkiewkę wiejską; fol. ma 586 dzies. ziemi; grunta lekkie, słabo urodzajne lecz z powodu starannej uprawy rodzą dość dobrze; młyn, staw rybny, łąk i lasu dostatecznie; rezydencya wygodna. Według spisu rewizyi z 1850 r. do dóbr Pereżyry należało 82 włośc. pł. męz i 73 pł. żeńskiej. Dawne papiery ekonomiczno i inne dokumenta odnoszące się do Pereżyr znajdują się w Archiwum A. Jelskiego w Zamościu. A. Jel. Pergówka, mała struga w pow. Winnickim, prawy dopływ Bohu, z zachodu na wschód na cztery stawy płynąca, na przestrzeni ledwie dwóch mil. Zaczyna się od futorów Miedziakowskich, mija przys. Bojki, wś Pereurki i powyżej Strzyżawki w pada do Bohu. Perguschen niem, fol. , pow. iławkowski, nad rz. Frisching i nad bitym traktem z Bartoszyc do Iławki, 4 klm. na pół. wsch. od st. p. , tel. i kol. ż. Glommen. Pergusen niem. , dobra ryc. z fol. Weinings, pow. pruskoholądzki, w pobliżu traktu z Dobrego Miasta do Holądu, okolone głaznockimi lasami, 4 klm. od st, Gruenhagen. Obszar 649 ha. Perizna, ob. Pirożna. Perkale, fol. dóbr Nidoki, pow. wiłkomierski, par. Nidoki. Perkallen niem. 1 dobra ryc. na pruskiej Litwie, pow. gąbiński, 7 klm. na połud. od Gąbina, na trakcie, blisko lewego brzegu rzeki Remint, pobocznej Pisy; st. p. , tel. i kol. żel. Gąbin. Obszar 460 ha. 2. P. , karczma, tamże. Perkam Goerge niem. , wś, pow, kłaj pedzki, śród jeziórek, 4 klm, od brzegu morskiego i tyleż od granicy półn. powiat, st. p. Immersatt. Perkappen niem. 1. dobra ryc, pow. labiowski, w pobliżu traktu królewieckolabiew skiego, z fol. Gross Hermeninken, 1 klm. od st. p. i tel. Wülfshoefen. Obszaru 502 ha, wia trak. 2. P. , fol, pow. frydlądzki, śród jezio rek, w jakie obfituje część zachodnia powiatu, przypierająca do pow. iławkowskiego, 2 kim. do st. p. i tel. Domnowa. Nap. Perkau niem. , dobra ryc, pow. frydlądzki, 2 klm. od st. p. Schoenbruch. Obszaru 600 ha. Perkcynie al. Perkecinie 1 i 2, dwa zaśc, pow. święciański, w 1 okr. pol. , gm. , michajłowska, okr. wiejski Bory Strunojcie, o 7 w. od gminy a 12 w. od Święcian, 2 dm. , 24 mk. katol. w 1864 r. jeden z nich miał 6, drugi zaś 4 dusze rewiz. ; należą do dóbr Grzyby, Kurkowskich. Perkecinie, ob. Perkcynie. Perkeisten niem. , fol. , w północnej części pow. welawskiego, 3 klm. na półn. od st. p. i tel. Gross Goldbach. Perki 1. wś i fol. , pow. płocki, gm. Święcice, par. Orszymowo, odl. 26 w. od Płocka, ma 11 osad włośc. , 8 dm. , 101 mk. Fol. P. rozl. mr. 316 gr. i ogr. mr. 276, łąk mr. 1, pastw. mr. 8, lasu mr. 14, nieużyt. mr. 17 bud. mur. 4, z drzewa 8; płodozmian 7 polo wy. Wś P. os. 12, z gr. mr. 21. 2. P. , oko lica szlachecka w pow. mazowieckim, gm. i par. Sokoły. W obrębie jej leżą wsie P. Bujanki; w 1827 roku 12 dm. , 63 mk. P. Franki, w 1827 r. 5 dm. , 38 mk, ; P. Karpie, w 1827 U dm. , 80 mk. ; P Lichy w 1827 r. 21 dm. , 116 mk. ; P. Mazowsze, w 1827 r. 17 dm. , 99 mk. ; P. Wypychy, w 1827 r. 19 dm. , 121 mk. Wszystkie te wsie wymienia dokument z 1527r. Gloger, Ziemia bielska. . 3. P. , pow. mazowiecki, ob. Miodusy P. Br. Ch. Perki 1. wś, pow. święciański, w 1 okr. pol, gm. michajłowska, okr. wiejski Sorokpol Zułowo, o 18 w. od gminy, U dusz rewiz. ; należy do dóbr Sorokpol, Soroków. 2. P. , wś nad Brahinką, pow. rzeczycki, w 1 okr. policyjnym brahińskim, gm. sawicka, grunta namułowe, wyborne, nieco faliste, łąki obfite, 44 osad pełnonadziałowych; tędy przechodzi droga ze wsi Kołybań do Suwid. Perkliczki al. Perklice, niem. Pirkliltz dok. 1288 Perkelwitz, 1345 Birkelitz, 1399 Firkelicz, 1437 Birken, 1518 Birk, wś, pow. sztumski, st. p. Mikołajki, par. katol. Krasna Łąka, ew. Rodowo. Obejmuje 591, 61 magd. mr. obszaru. W 1868 r. 31bud. , 21 dm. , 178 mk. , 69 kat, 107 ewang. Gesch, des Kreises Stuhm, str. 253 i Kętrz. O ludn. pol. , str. 212. . Kś. Fr. Perkosina, zaśc szl. nad jez. Dumble i Ołksna, pow. święciański, w 2 okr. pol.

Perkeisten

Perlen

o 48 w. od Święcian, 1 dm. , 10 mk. katolickich. Perkowce, wś nad bezim. dopł. Dniestru, pow. chocimski, gub. bessarabskiej, par. Cho cim, cerkiew, własność Podhorskiego. W1868 r. było tu 97 dm. X M. O. Perkowice, wś, pow. bialski, gm. Sidorki, par. Ortel Książęcy, ma 35 dm. , 229 mk. , 548 mr. ziemi. W 1827 r. było 16 dm. , 123 mk. Perkowicze, w dokum. Pirkowicze, wś cerkiewna, pow. kobryński, na zachód od Drohiczyna; ob. Arch. J. Z. R. , cz. IV, t. 1 80. Perkowicze, w dokum. Pirkowicze, wś, pow. kowelski, na płd. od Kowla, ob. Pamiat. kij. Arch. Komis. t. IV, cz. 2. 107. Perkowo 1. wś, w pow. inowrocławskim, o 4 klm. na wschód od Gniewkowa, par. Gniewków, dawniej Branno, poczta i stacya dr. żel. w Gniewkowie, 9 dm. , 90 mk. 82 katol. , 8 prot. . Należała niegdyś do bisk. włocławskich ob. Łąsk. Zabrana przez rząd pruski, wcieloną została do t. zw. amtu gniewkowskiego. 2. P. NeuPriment, osada wiejska, pow. babimoski, o 11 klm. na wschódpołud nie od Kębłowa; par. , okręg wiejski i poczta w Przemęcie, st. dr. żel. o 22 klm. w Starem Bojanowie i Wschowie; 28 dm. i 290 mk. Perkuć, os, pow. augustowski, gm. Kuryanki, par. Teolin, odl. 32 w. od Augustowa, 1 dm. , 4 mk. Perkuhnen niem. 1 wś na prus. Litwie, pow. ragnecki, st p. i tel. Lengwethen. 2. P. , dobra na prus. Litwie, pow. szyłokarczemski, st. poczt. Schakuhnen. Perkuhnlauken niem. , wś na prus. Littwie, na trakcie z Gąbina do Ragnety, 1 klm. na półn. od st p. , tel. i kol żel. Gąbina. Perkulken niem. 1. dobra ryc, pow. welawski, 5 klm. od st. p. i tel. Goldbach, przy trakcie z Goldbach do Labiewa. Obszaru 387 ha. 2. P. , wś, pow. frydlądzki, 2 klm. od st. p. , tel. i kol. żel. Bartoszyc, w okolicy lesistej, nad brzegami Łyny. 3. P. , przystanek na bi tym trakcie z Iławki do Królewca, nad strugą wpadającą do rzeki Frisching, pow. iławkowski, st. p. , tel. i kol. żel. Iławka. 4. P. , folw. , pow. rybacki, blisko granicy pow. królewiec kiego w fryceńskich lasach, st. poczt. i tel. Schugsten. Ad. N. Perkunakemia, okolica szl. , pow. trocki, w 1 okr. pol. , o 25 w. od Trok, 6 dm. , 79 mk. , katol. Perkunaki, fol. , pow. trocki, par. Kietowiszki, w 1850 r. własność Wirpsza, 78 dz. rozległości. Perkunen, al. Libau s Lizenthof dobra koronne nad rz. świętą Heiligen Aa, w okr. , pow. i parafii Grobin Kurlandya. Perkunischken niem. 1. wś na prus. Litwie, pow. wystrucki, niedaleko granicy pow. ragneckiego, st. p. Gruenheide. 2. P. , wś na prus. Litwie, pow. szyłokarczemski, 2 klm, od st. poczt. Schakuhnen. Perkuniszki, wś, pow. władysławowski, gm. Giełgudyszki, par. Szaki, odl. 30 w. od Władysławowa, ma 7 dm. , 97 mk. W 1827 r. było 6 dm. , 60 mk. Perkiuntalwen niem. , wś na prus. Litwie, pow. szyłokarczemski, blisko źródła półn. ramienia rzeczki Ackminge, wpadającej do Kurońskiej zatoki, 2 klm. od st. p. Schakuhnen. Perkuny, Nowe i Store, wś, pow. rossieński, par. gorżdowska. Perlaki, os. przy Zarczyckiej Woli w pow. łańcuckim, nad Łowiskiem, dopływem Trzebosicy, lewego dopł. Sanu. Perlbach al. Perlenbach niem. , struga w gub. ryskiej, dopływ rz. Schwarzbach, która do Aa uchodzi. W strudze tej, jak również w rzekach Tirse i Rause miano niegdyś łowić perły wielkości grochu Perlejewo, wś, pow. bielski, gub. grodzieńskiej, ob. Pierlejewo. Perlenbach, ob. Perlbach. Perlen, ob. Perły. Perlinko, niem. Klein Perlin dobra ryc, pow. bytowski, st. p. Mierzyno, 4 klm. odl. , mają 265, 93 ha obszaru a czystego dochodu 2885 mrk. Perlino, niem. Gross Perlin, dok. Perlow 1463, dobra ryc. , pow. lęborski, st. p. Mierzyno 5 klm. odl. , st. kol. Boźepole 17, 5 klm. odl. ; mają obszaru 274, 16 ha; czysty dochód z grantu 3631 mrk. Dobra te miały jeszcze r. 1337 prawo pomorskopolskie ob. Gesch. d. Lande Lauenburg und Buetow von Gramer, II, str. 293. R. 1457 otrzymują trzej kuzynowie Perłowscy od ks. Eryka dok. na Tessin, Perlow i Milchow. R. 1514 potwierdza Bogusław X Antoniemu Perlow dobra powyższo, tamże, str. 244 i 245. . D. 27 czerwca 1579 r. zapewnia Barnim Jakubowi Putkamer majątki po Jerzym Perłow, gdyby ta familia wymarła. Perła, u Długosza Pyerla, wś w pow. brzeskim, leży w równinie, na północnej stronie gościńca rządowego z Brzeska 14, 4 klm do Wojnicza 5 klm. , 225 mt. n. p. m. , w glebie urodzajnej, ma 20 dm. , 135 mk. 77 męż. , 58 kob. rz. kat, par w Dębnie. Na obszarze więk. pos. Edm. Jastrzębskiego znajduje się 3 dm. i 19 mk. 11 męż. , 8 kob. , z których 13 rzym. kat. a 6 iz. Obszar więk. pos. ma 176 mr. roli, 33 mr. łąk i ogr. , 15 mr. past. , 205 mr. lasu; pos mn. 157 mr. roli, 30 mr. łąk i ogr. , 47 mr. past. i 37 mr. lasu. Las bukowy, zwany Bukowym, leży półn. zach. stronie wsi. Wś graniczy na północ ze stacyą kolei Aro. Karola Ludwika, Biadoliny, na wsch. ze wsią Biadolinami i Łoponiem, na zach. z Maszkienicami a na południe z Sufczynem. Podług reg. pobor.

Perła

Perlino

Perlinko

Perlenbach

Perlejewo

Perlbach

Perlaki

Perkuny

Perkiuntalwen

Perkuniszki

Perkun

Perkunaki

Perkunakemi

Perkuhnen

Perkuć

Perkow

Perkowice

Perkowce

Perkowce

Perłowo

Perm

Perłohy

pow. sandomier. z r. 1581 wś Perła, w par. Dembno, własność Hieronima Dembieńskiego, miała 2 km. , 1 zagr. z rolą, 1 komor. z byd. Pawiński, Małop. 147. Por. Dębno t. II, 22. Mac. Perłohy, właśc. Berłohy wś, pow. kałuski, 12 klm. na płd. zach. od urz. poczt, w Ka łuszu. Na płn. leży Tużyłów, na wsch Dołhe i Nowica, na płd. Kamień, na płd. zach. Topolsko, na zach. Swaryczów, wś pow. dolińskiego. P. leżą w dorzeczu Dniestru za pośre dnictwem Łomnicy, która płynie wzdłuż gra nicy zach. , poczem skręca na wschód i wcho dzi następnie do Dołhego. Do Łomnicy podą żają dwa potoki Rykszyn i Wyszniowa, pły nące do płd. z Kamienia a łączące się przed samem ujściem. Zabudowania wiejskie leżą na płn. zach. , głównie na obu bokach Rykszyna. Na płd. wsch. leży las Iwanczyków. Na płn. wsch. wznosi się punkt jeden do 372 mt. , na zach. do 360 mt. Własn. mniejsza ma roli or. 806, łąk i ogr. 928, pastw. 310 mr. W r. 1880 było 1048 rak. w gm. , 5 na obsz. dwor. , między nimi 3 obrz. rzym. katol. Par. rzym. katol. w Kałuszu, gr. katol. w miejscu, deka nat kałuski. We wsi jest cerkiew pod wezw. Narodzenia Chrystusa. Lu. Dz. Perłowa Góra, fol. , pow. oszmiański, w 2 okr. pol. , gm. Krewo, okr. wiejski Rakowce, o 36 w. od Oszmiany, 1 dm. , 11 mk. katol. ; własność Karczewskich. Perłowce, wś nad Dniestrem, pow stani sławowski, odl. 13, 3 klm. na płn. wsch. od Wójniłowa, a 10 klm. na płn. zach. od Hali cza i tyleż na płd. zach. od Bołszowca. Gra nice wsch. Ostrów, płd. lasy należące do kil ku okolicznych wsi, jak Ostrów, Błudniki, Temerowce, Dorohów, Kołodziejów; zach. Koło dziejów i Sobotów, płn. Dniestr, a za nim Niemszyn. Obszar dwor. 114, włośc. 473 mr. W 1870 r. 316 mk. , w 1880 r. 292 mk, rzym. katol. 10, par. Bołszowce, gr. katol. 247, par. Siwka. Przewóz za Dniestrze. Właściciel ob szaru dwor. , konwent ks. karmelitów w Bołszowcu. B. R. Perłowo, dawniej Wterzchociny Parłowe fol. , pow. kolski, gm. Lubotyn, par. Wrząca Wielka, odl. od Koła 9 w. , ma 6 dm. , 62 mk. ; rozl. mr. 420 gr. or. i ogr. mr. 379, łąk mr. 32, nieuż. mr. 9; bud. mur. 4, z drzewa 9; płodozmian 14 polowy. Według Lib. Ben. Łask. I, 217 220 należało do par. Wrząca, lecz płaciło dziesięciny pleban. w Grzegorzewicach. Według regestr. pobor. z 1615 r. Parczewski Analekta Wielkop. , 135 wś Wierzchociny Parłowe miała 1 łan osiadły, 1 pusty i ćwierć łana osiadłego. Perły 1. , Stare, niem. Perlen al. Perldwalse wś na pol, prus. Mazurach, pow. węgoborski, 12 klm. od miasta pow. , 9 klm. od Niborka, nad traktem bitym oba te miasta łączącym, śród urodzajnej wyżyny. Mieszkańcy 410 ewang. w części, Polacy, trudnią się rolnictwem, chowem bydła i koni, które sprzedają na rynkach gierdawskim i welawskim. St. poczt. i tel. Wś ta powstała razem z Biedaszkami niem. Poerleinsguth na 50 włókach, które Sebastyan Poerlein d. 11 listopada 1558 otrzymał ob. Kętn. O ludności pol. , 534. . 2. P. Nowe, niem, P. Neu, maj. chełm. , tuż przy poprzednich nad traktem leżące. Obszar 250 ha. St. poczt. i tel. Perły St. Ad. N. Perm, mto gubernialne na lew. brz. rz. Kamy i nad wpadającemi do niej Domilichą i Jagożychą, prawidłowo zbudowane, zwłaszcza po pożarze 1842 r. , ma 32, 316 mk. w 1879 r. , 12 cerkwi prawosł. , 1 starow. , kościół katol. p. w. Niepokalanego Poczęcia N. M. P. , wzniesiony w 1875 r. , kościół ewangielicki, dom modlitwy żydowski, gimnazyum, szkoła powiat. męz. i żeńska, szkoła wojskowa, seminaryum i szkoła duchowna. Wiele zakładów dobroczynnych, teatr, bank, znaczny handel, 25 zakł. przemysłowych, z produkcyą roczną na 500, 000 rs. , 64 zakładów rzemieślniczych. P. ważne miał znaczenie, zwłaszcza przed zbudowaniem drogi żelaznej uralskiej, jako punkt składowy dla towarów prowadzonych z Azyi do Rosyi europejskiej. Par. kat. , archid. mohylewskiej, ma 1035 wiernych. St. dr. żel. uralskiej jest odległą o 468 w. od Ekaterynburga. Początkowo P. był osadą fabryczną, należącą w 1568 r. do Jakuba Strogonowa, od 1781 r. mto. Permski powiat ma na przestrzeni 23430, 5 w. kw. 164, 780 mk. , zajmujących się rolnictwem, przemysłem leśnym i górnictwem. Powierzchnia górzysta, w małej części równa, cała należy do formacyi permskiej, obfituje w bogactwa mineralne, szczególnie rozwinięte poszukiwania złota, platyny, miedzi, żelaza, węgli kamiennych. Zraszają wody systemu rz. Kamy, która tutaj płynie z wielu dopływami, oraz rz. Czusowa i Sylwa, Lasy zajmują 34 ogólnej przestrzeni. Permska gubernia, kraj rozległy, położony po obu stronach pasma gór Uralskich, graniczy od płn. i płn. zachodu z gub. wołogodzką, od wschodu i płn. wschodu z gul. tobolską, od płd. z gub. orenburską a od zachodu z gub. wiacką. Pasmo gór Uralskich dzieli ją na dwie nierówne części. Powierzchnia wynosi 291, 872 w. kw. ; blisko przestrzeni pokryte są głównem pasmem lub odnogami gór Uralskich; północna strona Uralu porosła jest gęstym lasem; niziny po części są bagniste. Gubernia obfituje w rzeki, należące do systemów Obskiego al. Tobolskiego, Peczorskiego i Wołgskiego al. Kamskiego; ważniejsze z nich są. Peczora, Lama, Tura, Tagil, Irbit, Iset, Kama z dopływami Pozwy Juwą, Wiszerą i Czusową. Znajduje

Perłohy

Perłowa Góra

Perłowce

się wiele jezior i bagnisk. Lasy zajmują 75 przestrzeni. Klimat jest ostry; średnia roczna temperatura wynosi 0, 9 najwyższe ciepło dochodzi do 27, najniższe zaś do 35; śniegi, szczególniej w północnej części, trzymają się długo, niekiedy aż do końca maja, dla czego dojrzewać tu mogą tylko żyto i jęczmień; w południowej części udają się wszystkie prawie rośliny, właściwe południowej strefie Rossyi. Oprócz zwierząt domowych znajdują się tu niedźwiedzie, wilki, rosomaki, rysie, sobole, gronostaje, łosie, wydry itd. Pod względem geologicznym zbadana dokładnie przez cudzoziemców i krajowców, bardzo rozmaita. Najznaczniejszą część stanowi tak nazwana przez Murchisona formacya permska, złożona głównie z piaskowca czerwonego i wapienia penińskiego, bardzo uboga w szczątki organiczne. Pod względem kopalnictwa najbogatsza z gubernii rosyjskich, znajduje się tu bowiem złoto, srebro, platyna, miedź, żelazo, nikiel i t. p. ; dalej wiele kamieni drogich, jak szafry, hijacynty, beryle, topaz, kryształ górny, malachit itd. W ogóle liczą 642 kopalń czynnych a 2793 nieczynnych. Nadto obfituje gubernia w węgiel kamienny i sól, wywarzaną z licznych źródeł słonych w pow. solikamskim. Liczba mieszkańców wynosi 2, 439, 134 w 1882 r. , składa się z Wielkorosyan, Tatarów, Baszkirów, Meszczeraków, Permiaków, Wogułów, Czeremisów, Teptiarów, Czuwaszów i Mord wy. W 1879 r. było w gub. 287 żydów kal. Hurlanda. Oprócz rolnictwa, zwłaszcza w południowej części gubernii, zajmują się mieszkańcy uprawą lnu i konopi, przemysłem leśnym, pszczolnictwem, przeważnie plemiona czudzkie, myślistwem oraz przemysłem górniczym. Ważniejsze zakłady górnicze Bilimbajewski, Bohosławski, Kuwszyński, Motowilichiński, Niżnietagilski, Jugowski Niewiański, Goro błahodacki i Denduchińskie warzelnie soli. Pod względem administracyjnym gub. permska dzieli się na 12 powiatów permski, czerdyński, ekaterynburski, irbicki, kamyszłowski, krasnoufimski, kungurski, osiński, ochański, solikamski, szadryński i werchoturski. W gubernii znajduje się 8260 osad, mianowicie 12 miast, 3 mta nadet. , 14 zakładów górniczych, 475 siół, 4 słobody i 7161 wsi. Miejscowość tutejsza, znana w dawnych czasach pod nazwą Permii al. Biarmi, w XI w. płaciła daninę Nowogrodzianom, w XIII w. była ich własnością i w XV w. z upadkiem Nowogrodu przeszła pod panowanie w. ks. moskiewskich. Rzeczywistymi kolonizatorami kraju była rodzina Strogonowych, którzy założyli tu miasta, osady fabryczne, rozwinęli przemysł i dali początek bogactwom górniczym. Przy podziale na gubernie w 1708 r. przyłączona do sybirskiej, w 1780 r. było osobnem namiestnictwem a od 1796 r. gu bernią. J. Krz. Permaszna, rzeczka w pow. wileńskim, przepływa pod zaśc. Jodapurwis. Permauren niem 1. wś, pow. labiewski, na połud. zrębie obszernych lasów sternberskich, wypełniających całą północną część powiatu, st. p. Laukischken. 2. P. , leśn. , tamże. Permeny, wś, pow. szawelski, należy do dóbr Łapkasie. Perna, wś i folw, pow. kutnowski, gm. Błonie, par. Krośniewice, ma 10 dm. , 154 mk. , 489 morg ziemi dwors, 17 mr. włośc. W 1827 r. było 7 dm. , 63 mk. Fol. należy do dóbr Krośniewice. Według Lib. Ben. Łask. II, 469 471 wś ta dawała pierwotnie dzisięcinę kościołowi w Miłonicach, lecz drogą zamiany przeszła takowa na rzecz pleb. w Krośmiewicach. Pernarowo, po żm. Pernorowa, wś, pow. kowieński, o 49 w. od Kowna. Kościół par. katolicki Ukrzyżowania Jezusa Chrystusa, drewniany, wzniesiony 1676 r. przez mieszkańców. Parafia katolicka, dekanatu wielońskiego. W 1859 r. było tu 5 dm. , 125 mk. , dom przytułku dla starców i gorzelnia. Własność spadkobierców hr. Benedykta Tyszkiewicza. Niegdyś był tu gaj święty, na miejsca którego wznosi się dziś kościołek. W 1348 r. zniszczona przez Krzyżaków. Pernorowa, ob. Pernarowo. Pernow ross. , ob. Parnawa. Perohy al. Pyrohy, grupa domów w Wólce Mazowieckiej, pow. Rawa Ruska. Perowa, wś nad Wilią, powyżej ujścia Waki. Perowszczyzna 1 zaśc, pow. wilejski, w 1 okr. pol. , gm. Horodek, okr. wiejski Siemierniki, o 2 w. od gminy, 10 dusz rewiz. ; należy do dóbr Bielewo, Odyńców. 2. P. , zaść. u źródeł rzki Dziedzik, dopł. Isłoczy, w zach. str. pow. mińskiego, w 2 okr. pol. rakowskim, gm. i par, katol. pierszajska, ma 2 osady; miejscowość wzgórzysta, grunta szczer kowe. A. Jel. Perpolken niem. , dobra ryc, pow, welawski, nad traktem z Łabiewa do Tapiewa, 3 klm. od st. poczt. i tel. Goldbach. Obszaru 250 ha. Persanta, polsk. Prośnica, niem. Persante, dok. 1226 Persanda, rzeka w Pomeranii. Wypływa z jez. Persanzig, leżącego przy wsi tejże nazwy, w pow. szczecinkowskim Neustettin, przechodzi potem do pow. białogrodzkiego Belgrad, mija Białogród, wstępuje następnie do pow. kołobrzeskiego i wpada pod Kołobrzegiem do Bałtyku ubiegłszy 22 mil. Jej dopływy z prawej strony są Leitnitz i Ra

Persanta

Perpolken

Perowszczyzna

Perowa

Pernow

Pernorowa

Pernarowo

Perna

Permeny

Permaszna

Permakszna

Perohy

Persanzig

due; polowej Damitz, Mueglitz i MuehlenBach. P. ma przeważnie kierunek półn. zacho dni i jest spławną dla wszelkich gatunków drzewa. Dawniej zamierzano połączyć tę rzekę kanałem z Głdą Kueddow, prawym dopływem Noteci i obie te rzeki odległe o 10 mil zrobić spławnemi dla statków. Lecz do kładne pomiary niwelacyjne pokazały, że obie mają tak silny spad, że przeprowadzenie owego projektu dałoby się uskutecznić tylko za pomocą licznych śluz ob. Daniel Hand buch der Geographie, III, str. 462. W. Pol w swej Hydrografii wymienia jeszcze jako do pływy P. rzkę Gotzel z praw. brzegu i Krum me Wasser z lew. brzegu. Kś Fr. Persanzig, niem. 1. wś ze st, p. w Pomeranii, pow. szczecinkowski, leży nad traktem z Szczecinka do Coerlin, 8 klm. od mta pow. , nad Persantą, na wyżynach baltyckich, w okolicy obfitującej w jeziora. Klimat tu ostry, gleba żytnia; także rozległo pokłady torfu. W 1878 r. 858 mk. , przeważnie ewang. P. jest starożytną osadą. W 1268 r. potwierdza ks. Barnim klasztorowi cystersów w Bukowie w Pomeranii darowaną im przez rycerza Jana Kule wś Persantiką, obejmującą 100 włók ob. Perlbach P. U. B. , str. 191. R. 1281 potwierdza rycerz Jan Romele temuż klasztorowi wś Persantika z 120 wł. , którą im był nadał pierwszy mąż jego małżonki Mirosławy Kazimierz tamże, str. 278. 2, P. , jezioro, opodal wsi tejże nazwy dawniej 186 mr. obejmujące. W 1863 r. zostało ono osuszone, tak że dziś jego powierzchnia obejmuje tylko 150 prętów. Na osuszonym obszarze odkryto nawodne budowle i wiele narzędzi starożytnych, których szczegółowy opis i ryciny podat Kasiski w dziele p. t. Beschreibung der vaterlaendischen Alterthuemer im Neustettiner Kreise. Danzig l88l. Z tutejszego jeziora bierze początek rz. Persanta. 3. P. , dwa dobra, tamże, z których jedno obejmuje 194, 5 ha, drugie zaś 276, 92 ha. Ks. Fr. Persarowszczyzna, mały fol. nad bezim. dopł. Łani, pow. słucki, w pobliżu mka Kiecka, gdzie okr. pol. , gm. i par. kat. ; młyn, grunta wyborne, miejscowość bezleśna. A Jel. Perschal, fol, pow. głogowski. Należy do Drogelwitz. Perschau, ob. Pierzów, Perscheln niem. 1. wś, pow. świętosiekierski, 4 klm. na płn. wsch. od st. poczt. , tel. i kol. żel. Świętosiekierka. 2. P. , dobra ryc, pow. iławkowski, 4 klm. na płn. od st. p. , tel. i kol. żel. Iławki. Obszar 420 ha. Perschkau, fol. , pow. głogowski. Należy do dóbr Reinberg. Perschkenstein, 1417 Perszkenstein, 1512 Hermansdorf a także Birszkensteyn wś, pow. grotkowski, szkoła katol. , młyn wodny, go rzelnia. Ludność katolicka. Do 1810 r. własność kapituły katedralnej w Kissie. Perschnitz Gross i Klein 1244 r. Pirstnice 1250 Pirsniza, wś, pow. mielicki. W 1842 P. Gross ma 57 dm. , sołtystwo, szkołę ewang. , szkołę katol, 57 dm. 542 mk. 261 ewang. ;; 312 mk. 40 kat. , dwa P. Klein ma 41 dm. młyny wodne. Perschuetz, ob. Pierzyce, pow. trzebnicki. Pers niem. , rz. , prawy dopływ Dźwiny w gub. ryskiej, wypływa z jez. Ilsen, w wendeńskiej parafii Kalzenau i wpada do Dźwiny w par. Kokenhusen; długa 45 w. , spławna na wiosnę. Persel, fol. , pow. lubiński, należy do Kaczanowa. Persenkówka, mylnie Percenkówka, część Kulparkowa, wsi pow. lwowskiego, odl. 4 klm. na płd. od Lwowa, Jest tu fol. należący do gminy miasta Lwowa. Ten obszar ziemi leżał w obwodzie miasta zakreślonym w pierwszem nadaniu. Pierwotnie nadano go mieszczaninowi Kosnerowi za opłatą czynszu emfiteutycznego i pod obowiązkiem, że będzie on bronił granic miejskich w tej okolicy przeciw sąsiadom. Po wygaśnięciu tej rodziny objął tę część w posiadanie mieszczanin Stanisław Dąbrowski, potem inni a w r. 1687 kupiec Jakub Persing i zamienił dotychczasową jej nazwę Kosnerówka na Persenkówka, Lu. Dz. Persing, pol. Brzeźno, wś na pol. prus. Mazurach, pow. ostródzki, wśród jeziór, nad granicą pow. olsztyńskiego, st. p. Kurki. P. istniało już 1411 r. Paweł V. Rusdorf, w. mistrz, nadaje r. 1437 Piotrowi z Gardyn dobra Brzeźno na prawie magdeburskim, z sądownictwem niższem i wyższem. Pielgrzym Pilgram z Tymawy prosi 1475 Marcina Truchsesa, komt. ostródzkiego, o odnowienie listu nadawczego dóbr Brzeźno, co tenże uczynił, zatwierdzając prawo magdeburskie. W B. mieszkają 1599 sami Polacy ob, Kętrz. O ludn. pol, . Ad. N. Perskalja, mały zaśc. nad Swisłoczą, pow. miński, w pobliżu Mińska, na przeciwko folw. Kalwaryszki, ma 3 osady; grunta w kulturze wysokiej, miejscowość malownicza, łąki wy borne. A. Jel. Perspektywa, niem. Perspectiva, os. wiejska, pow. mogilnicki, o 5 klm. od Mogilna, 14 dm. , 93 mk. 55 kat. i 38 prot. . Perstuń, wś i fol. , pow. augustowski, gm. Hołynka, par. rzym. kat. Toolin. Leży na zach. od traktu z Grodna do Sopoćkiń, w odl. 49 w. od Augustowa, 3 w. od Sopoćkiń. Posiada cerkiew parafialną murowaną erygowaną w 1780 r. przez administracyą ekonomii grodzieńskiej a w 1844 r. z muru wzniesioną. Dykc. geograf. Echarda nazywa P. miastem w wojew. trockim. Obecnie jest tu 29 dm. , 305 mk. ; w 1827 roku było 30 dm. , 169 mk.

Per

Fol. P. ma 558 mr. , wchodzi w skład majora tu Łabno. Wś P. ma 32 osad i 488 mr. Perstwin dok. , ob. Przetwin, Perswito, wś nad Fejmanką, pow. dynęburski, przy drodze z Prel do Liwenhof. Perszczyzna, ob. Perczyzna, Perszki, wś u źródeł rz. Hrezli, pow. owrucki. Pertelnicken niem. , wś, pow. rybacki, na trakcie z Kumehnen do Gruenhof, st. p. i tel. Pobethen. Pertukiżynie, zaśc, pow. święciański, w 1 okr. polic, z zarządem gminy michajłowskiej, obejmującej 66 wsi, 462 chat, 3422 mk. Perty, jezioro na obszarze gminy Kadaryszki, w pow. suwalskim. Perucz, wś włośc, pow. oszmiański, w 4 okr, pol. , gm. i dobra skarbowe Bakszty, okr. wiejski Grabowo, o 3 w. od gminy, 16 dusz rewiz. Perunowa Hora, wzgórze na obsz. wsi Kłodzienko, w pow. żółkiewskim. Por. też Mogiłka, Perunowy Dział, szczyt górski w dziale Makowiska zwanym, na lew. brzegu Popradu w hr. szaryskiem. Ma 758 mt. wzniesienia. Peruschen, wś, pow. wołowski, par. ew. Wersingawe. Ludność ewangielicka. Perwalkischken niem. , dobra na prus. Litwie, pow. nizinny, tuż przy granicy powiatu tylżyckiego, wewnątrz półkola, jakie tworzy rzeka Rus z starą Rusą i poblizkiemi jeziorami, niedaleko miejsca gdzie się Niemen dzieli na dwa ramiona Rus i Gilią, st. poczt. Kalwa, 4 klm. odl. już w pow. , tylżyckim. Obszar 1367 ha. Perwar, fol. nad lewym dopływemrzeki Hreźli, pow. owrucki. Perwelk niem. , wś na prus. Litwie, pow. nizinny, st. p. Nidden. Leży na mierzei Kurońskiej, między Nidden a Schwarzort. Perwiatycze, rus. Perwiatyczi, wś, pow. sokalski, 14 klm. na płd. zach. od Sokala, 4 klm. na zach. od urz. poczt, w Tartakowie. Na płd. leży Spasów, na płd. zach. , zach. i płn. zach. Tartaków; część płn. wsch. przypiera do gub. wołyńskiej, pow. włodzimierskiego. Wś leży w dorzeczu Wisły. Wzdłuż granicy płd, wsch. płynie pot. Spasówka od płd. wsch. na płn. zach. , łączy się w dalszym biegu z Karbowem i wpada do Bugu. W płn. wsch. stronie obszaru powstaje struga Baranówka, płynie zrazu na płn. zach. , potem na płd. zach. i wpada na granicy Tartakowa do Spasówki. Zabudowania wiejskie leżą w płd. zach. stronie obszaru 283 mt. . Na zach. od nich leży wapniarka. Na granicy płn. wsch. wznosi się wzgórze Perwiatycze do 255 mt. znak triang. . Własn. więk. ma roli or. 277, łąk i ogr. 14, past. 12 mr. ; wł. mn. roli or. 961, łąk i ogr, 210, past. 16 mr. W r. 1880 było 572 mk. w gminie, 9 na obsz. dwor. , między nimi 26 obrz. rz. kat. Par. rs. kat. w Tartakowie, gr. kat w Spasowie. We wsi jest cerkiew drewniana p. w. św. Michała Archanioła, szkoła filialna i kasa pożycz, gm. z kapit. 1810 zł. Gleba urodzajna, rodzi bez nawozu; obfitość lip sprzyja rozwiniętemu tu pszczelnictwu. Lu. Dz. Perwieniszki, dobra, pow. święciański, w 2 okr. pol. , gm. Zabłociszki, okr. wiejski P. , dawne dziedzictwo Narbutów, z których Stanisław w 1760 r. sprzedaje w obce ręce; następnie własność Spitznaglów, później Ertelów. W skład okr. wiejskiego wchodzą wsie Raszkutany, Rekucie, Bierże, Kamień, Maszkiany, Miedziunki, Poprawały, Poszumień 1 i 2, w ogóle 323 dusz włościan uwłaszczonych i 10 jednodworców. Perwilten niem. 1. wś, pow, świętosiekierski, nad poboczną strugą rz. Frisching, niedaleko głównego traktu z Królewca do Świętejsiekierki, 2 klm. od st. p. , tel. i kol. żel. Kobbelbude. 2. P. , wś na niem, Warmii, pow. brunsberski, nad poboczną rzką Walszy. Par. Layss, st. p. i tel. Melzak, 4 klm. odl. P. należały do biskupów warmińskich. W r. 1282 otrzymują w niej terram pro duobas aratris sulficientem iure culmensi in foedum bracia Wargin i Napergann, Prusacy, za co zobowiązani są służyć z jednym zbrojnym jeźdźcem, mającym tarczę i zbroję qui alio nomine brunnia nuneupatur i płacić od radła korzec pszenicy, od pługa zaś korzec pszenicy i owsa, denar koloński i funt wosku ob. Kod. dipl. Warm. , I, 105. Ad. N. Perwissau niem. 1. wś i fol, pow, królewiecki, 8 klm, na wsch. od st. p. i tel. Liska Schaaken. 2. P. Neu, fol. , tamże; obszaru 555 ha. Peryasław, ob. Perejasław, Peryorka, Pereurki, urzęd. Pereorka, myl. nie Peregorka wś nad strugą Pergówką, dopł. Bohu, pow. Winnicki, okr. pol. , gm. i par. Strzyżawka, ma 50 dm. , 346 mk. , 470 dzies. ziemi. Należała do klucza strzyżawskiego ssrów Grocholskiego. Peryszlasy, wś, pow. łomżyński, gm. Kossaki, par. Kołaki. Perianowo Szlacheckie i P. Rządowe, wś, pow. makowski, gm. Perzanowo, par. Czerwonka. Wś ma 1319 mr. należących w części do włościan, w części zaś do drobnej szlachty. W 1827 r. było 42 dm. , 242 mk. Jako wieś czynszowa wchodziła w skład starostwa a następnie ekonomii Rożan. W lustracyi starostwa rożańskiego z 1664 r. czytamy Wś P. na 24 włókach, zkąd 12 do króla, 12 szlacheckich. Z królewskich zasianych l, zkąd czynsz, owies eto. razem 37 złp. 11 gr,

Perstwin

W 1804 r. wieś zawierała na części królew skiej 21 włók 5 mr. magd. , na szlacheckiej 28 włók 18 mr. Nadto włościanie do spółki ze szlachtą posiadali paśniki w borach i zaro ślach w ilości 3253 mr. , te jednak w 1820 r. w większej połowie są zabrane przez dominia Czerwonka i Tłuszczec. W 1819 r. na części szlacheckiej spotykamy 16 cząstkowych wła ścicieli sami Perzanowscy; na części rządo wej 12 gosp. półwłóczkowych i 5 chałupni ków. Na półwłoczku wysiewano 4 kor. ozim. i 4 jarz. i płacono zeń 40 złp. czynszu, 2 ka płon. i 15 jaj. Chałupnicy od 1820 r. płacili z chałupy 3 złp. Dziesięcinę w ilości 12 złp. gromada opłacała do Szelkowa; dzieci posyła ła do szkółki w Czerwonce. Perzanowo gmina należy do s. gm. okr. I w Makowie, z urz. gm. we wsi Czerwonka. Gmina ma 4160 mk. , roz ległości 14860 mr. W skład gminy wchodzi 9 wsi szlacheckich Batorowo, Biedrzyce, Hu ty, Lipniki, RzechowoRogale, RzechowoWielkie, ZalesieWielkie, ZałężePonikiewka i Zawady; 5 wsi z ludnością mieszaną Czer wonka, Dąbrówka, Perzanowo, PonikiewWiel ka i Rzechowo Gać, oraz 6 wsi włościańskich Adamowo, Janopol, Maryampol, Prycanowo, Sewerynowo i Załuże. Br. Ch. Perzuk, jezioro we wsi Kozłowo, pow. ządzborski ob. t. IV, 566. Perszyce, pow. krotoszyński, ob. Pierzyce. Peschiken niem. , ob. Paberdszen, Peschlitz niem. , dobra, pow. labiewski, 3 klm. na płd. zach. od st. poczt. i tel. Laukischken. Pesie, wś, pow. rossieński, par. kołtyniańska. Peski, sioło w pow, nowochoperskim gub. woroneskiej, nad rz. Choprą i Bulką, 6463 mk. , cerkiew, 4 jarmarki handlowe; st. poczt. Peskojen niem. , dobra, pow. kłajpedzki, nad poboczną strugą rzeki Dauge 2 klm. od st. poczt. Crottingen. Peslakiszki, zaśc. włośc. , pow. wileński, w 3 okr. pol. , o 29 w. od Wilna, 1 dm. , 10 mk. , w tej liczbie 3 prawosł. , 7 katol. Peślakowszczyzna, wś, pow. oszmiański, w 2 okr. pol. , gm. Horodźki, okr. wiejski Filipinięta, o 7 w. od gminy a 43 w. od Oszmiany, 7 dm. 77 mk. , w tej liczbie 34 prawosł. i 43 katol. 35 dusz rewiz. ; własność hr. Chreptowiczów. Pesle, wś, pow. rossieński, par. żwinPesseln niem. 1. wś, pow. welawski, u brzegu druskieńskich lasów, 4 klm. od st. p. i i tel. Gr. Schirrau. 2. P. , folw. na pruskiej Litwie, pow. wystrucki, st. p. , tel. i kol. żel. Gruenheide. 3. P. , dobra z fol. Aleksandrinn, na pruskiej Litwie, pow. darkiejmski, 2 klm, od st. p. i tel. Trempen. Obszar 298 ha. 4. P. Gross, wś na pruskiej Litwie, pow. wystrucki, st. p. Berschkallen. 5. P. Klein, wy bud. , tamże. Ad. N. Pestlin niem. , ob. Postolin. Pestowiany al. Pesztowiany, wś, pow. trocki, na połudn. brzegu jeziora t. n. Pestrawka, sioło nad rz. Irgizą, pow. nikołajewski gub. samarskiej, 3800 mk. , cerkiew, st. p. , 2 jarmarki. Peszczurów, uroczysko we wsi Domontów, pow. radomyski. Peszkiele, wś włośc, pow. oszmiański, w 3 okr. pol. , gm. Siedliszcze, okr. wiejski Gilwińce, o 10 w. od gminy, 4 dusze rewiz. włośc. skarb. , 6 osadn. w. ross, i 1 jednodworzec; należy do dóbr skarbowych Berezyna. Peszkury, wś, pow. oszmiański, w 4 okr. pol. , gm. Wołożyn, okr. wiejski Jackowo, o 64 w. od Oszmiany, 10 dm. , 80 mk. , w tej liczbie 70 prawosł. i 10 kat. 37 dusz rewiz. . Peszna, rzeczka, ob. Krzywka, Pesztowiany, ob. Pestowiany. Petarn, jezioro na Warmii, ob. Lampten, Petczinken, ob. Abschrutten, Petejowce, węg. Petheofalva, wś, hr. ziemneńskie Węg. , kościół filialny gr. kat. , uprawa roli, 84 mk. Petekła, rzeczka w pow. szawelskim, właściwie Potekla ob. . Petendorf, fol. dóbr pryw. Ballgaln, w okr. tukumskim, pow. talseński, par. kandawska, z kościołem fil. par. Erwalen Kurlandya. Petendorf, ob. Dechtary, Petenica, szczyt górski w Czarnohorze, z pod niego wypływa Czeremosz Czarny, o kilka mil od źródeł Prutu. Peter Alksnapohl ał. Raudszen niem. , wś na pruskiej Litwie, pow. szyłokarczemski, st. p, Landkuppen. Peteraten niem. , wś, pow. tylżycki, 6 klm. od st. p. Coadjuthen. Peterawe, ob. Piotrów, pow. szamotulski. Peterbach, rzeka w gub. ryskiej, powstaje w par. Treiden i ubiegłszy 30 w. uchodzi w par. Kremon do zatoki ryskiej. Peterberg 1. fol. dóbr pryw. Gruenhof łotew. Sałła Muiża, w okr. mitawskim, pow. dobleński, par. mitawska. 2. P. , fol. dóbr skarbowych Satingen, w okr. i pow. goldyngskim, par. frauenburska. 3. P. , dobra koronne, tamże. Peterberghof, fol. dóbr pryw. Hofzumberge łotew. KalnaMuiża, w okr. mitawskim, pow. dobleński, par. grenchofska. Peter Blausden al. Szagaten niem. , wś na pruskiej Litwie, pow. szyłokarczemski, st. p. , tel. i kol. żel. Szyłokarczma. Peterborg, niem. Petersberg, dobra na polprus. Mazurach, pow. ządzborski, 2 klm. od j miasta pow. i st. p. i tel. Ządzborka.

Perzuk

Peter Bluetten al, Dronszeln niem. , wś na prus. Litwie, pow. szyłokarczemski, st. p. Kolletzischken. Peterbusch, fol. dóbr koronnych Gross Sonnaxt łotew. Szunnakste, w okr. zelburskim, pow. frydrychsztacki, par. zelburska. Peter Daugallen niem. , wś, pow. kłajpedzki, 4 klm. na płn. od st. p. , tel. i kol. źel. Kłajpeda. Peter Dumszen niem. , wś, pow. kłajpedzki, st. p. , tel. i kol. żel. Kłajpeda. Peterehlen niem. , wś w płn. części pow. gierdawskiego, 4 klm. od st. p. Muldszen. Petereitehlen niem. , wś na prus. Litwie, pow. piłkałowski, st. p. i tel. Pilkały, Petereitschen niem. , wś na prus. Litwie, pow. niłkałowski, st. p. i tel. Pilkały. Peterfeld, fol. dóbr koron. KronWuerzau, W okr. mitawskim, pow. dobleński, par. mitawska. Peterfitz niem. , dobra ryc. w Pomeranii, pow. kołobrzeski, st. p. Fritzow. Peter Gibbischen, ob. Gibbischen. Peterhain, ob. Piotrowo. Peterhof 1. fol. dóbr koron. Sezzen, w okr. zelburskim, pow. frydrychsztacki, par. zelburska. 2. P. , fol. dóbr pryw. Alti NeuRaden, w okr. mitawskim, pow. i par. bowska. 3. P. , fol. dóbr pryw. GrossSalwen, w okr. zelburskim, pow. frydrychsztacki, par. nereteńska. 4. P. , fol. dóbr pryw. Neuenburg łotew. Jaunpils, w okr. i pow. tukumskim, par. neuenburska. 5. P. , fol. dóbr koron. NiederBartau łotew. Nihza, w okr. hazenpockim, pow. i par. grobińska. 6. P. pod Herzogshof, dobra koron. , w okr. mitawskim, pow. dobleński, par. mitawska. 7. P. wraz z Weissi Werpenhof, dobra kor. , w okr. mitawskim, pow. i par. dobleńska. 8. P. pod Wallhof, dobra kor. , w okr. zelburskim, pow. frydrychsztacki, par. zelburska. J. Krz. Peterhof, mto pow. gub. petersburskiej, na płd. brzegu zatoki fińskiej, naw prost Kronsztadu, połączone z Petersburgiem drogą żelazną, o 20 w. od Petersburga, ma 7954 mk. ; liczba ta znacznie się powiększa w miesiącach letnich przybywającymi na mieszkanie ze stolicy. Posiada 3 cerkwie, kościół ewangielicki, wspaniały pałac cesarski z pysznemi ogrodami, zabudowaniami, wodotryskami, posągami i t. p. , szkoły powiat. i paraf. , szpital, teatr, wielką fabrykę cesarską szlifowania drogich kamieni, fabrykę narzędzi rolniczych i inne. Założone w 1711 r. przez Piotra W. , było ulubioną jego rezydencyą, upiększone szczególniej przez cesarza Aleksandra I i Mikołaja I, jest dotąd jedną z letnich rezydencyi dworu. Peterho ski powiat ma na przestrzeni 2404, 1 w. kw. 57891 mk. , zajmujących się rolnictwem. Powierzchnia równa, grunt piasSłownik geograficzny Tom VIII. Zeszyt 85. czystogliniasty. Zraszają dopływy zatoki fińskiej. W powiecie znajdują się 3 fabryki papieru, produkujące rocznie za 126, 500 rs. Peterhof, ob. Piotrówka, pow. bydgoski. Peterhof 1. majętność tuż pod Tczewem, pow. starogardzki, obejmuje 193, 77 ha obszaru. Osada ta należy pod względem administracyjnym do Tczewa, 2. P. , wyb. , pow, gdański, st. p. i kol. Pszczółki. 3. P. , fol. do Orla należący, pow. grudziądzki. Kś. Fr. Peterhof niem. , osada na pols. Warmii, pow. olsztyński, st. p. , tel. i kol. żel. Olsztyn. Peterhof, pow. sycowski, ob. Bielawki, Peterischken niem. , wś na prus. Litwie, pow. szyłokarczemski, st. poczt. Kallningken. Peterkalk al. Budy, wś, pow, wałecki, par. katol. Sypniewo, 8062, 7 mr. obszaru. W 1868 r. 149 bud. , 53 dm. , 517 mk. , 59 katol, 454 ewangielików. Peterkaschuetz niem. , ob. Piotrokosice. Peterkau, niem. , ob. Piotrkowo, Pietrzykowy, Pietrzykówki. Peterkehmen niem. , wś na prus. Litwie, pow. wystrucki, blisko prawego brzegu rzeki Bitowy, st. poczt, i tel. Didlacken. PeterKiaunoden, ob. Liewerm. PeterKIischen, ob. Grabuppen i Klischen, Peterklucz, niem. Klitschvorwerk i Klitscherei, fol. , pow. wschowski, o 10 klm. na płn. zach. od Wschowy, par. iokr. domin. Lgiń, poczt. i st. dr. żel. w Wschowie; 1 dm. , 33 mk. Należał przy schyłku zeszłego wieku do Antoniego Czarneckiego. Peterkrug, obacz iPietrzak, pow. międzychodzki. Peter Latzen, ob. Gaidellen. Peterlauken niem. , wś na prusk. Litwie, pow. stołupiański, st. p. , tel. i kol. żelaz. Stołupiany. Peterlewka, zaśc. pryw. , pow. wilejski, w 1 okr. pol. , o 22 w. od m. Wilejki, 1 dm. , 7 mk. kat. Peter Leyden al. Petrellen, ob. Leyden. Peter Loebarten, ob. Loebarten. Peter Mandwieden, ob. Mandwieden, Petermann niem. , wś, pow. rastemborski, nad strugą wpadającą do jeziora barciańskiego, st. poczt. i tel. Winda. Petermanowce, węg. Petermany, wś w hr. goemoerskiem Węg. , kościół par. ew. , uprawa roli, kopalnie, 189 mk. Petermawa, ob. Poterniawa, Peter Minuthen al. Ridszen, ob. Minuthen. Peternawa al. Petermawa, ob. Poterniawa. Peterode, fol. , pow. władysławowski, gm. Kidule, par. Słowiki, odl. 25 w. od Władysławowa, 1 dm. , 19 mk. Peter Raddeilen, ob. Mueller Mueller Matz Hans. Peter Ramutten, ob. Kurpen, Peter Sakuten, ob. Sakuten.

Peter Bluetten

Petersbach niem. , struga w gub. ryskiej, powstaje w okręgu wendeńskim i w par. Harjel uchodzi do Schwarzbachu, dopływu rz. Aa. Petersberg niem. , fol. do Grabowa należący, pow. człuchowski, st. poczt. i kol. żelaz. i par. ew. Białobór, 7 klm. odl, par. kat. Ekfir, szkoła Grabowo. W 1868 r. 2 bud. , 1 dm. , 23 mk. ewang. Petersberg 1. pow. węgoborski, ob. Olszewo, 2. P. , ob. Peterborg. Petersburg, urzęd. SanktPeterhurg, druga stolica Rossyi, rezydencya panującego tudzież naczelnych władz krajowych, mto portowe i gubernialne gub. t. n. , leży na płn. zach krańcu państwa, przy ujściu rz. Newy do zatoki Fińskiej, pod 59 36 płn. szerokości i 47 59 wschd. długości, o 604 w. od Moskwy a 1049 w. od Warszawy. Mto leży po obu brzegach Newy i zajmuje wszystkie wyspy, znajdujące się przy jej ujściu. Ogólna przestrzeń P. wynosi 22896751 saż. kw. , w tej liczbie 3789298 saż. kw. pod wodą. Największa długość z płn. na płd. 6066 saż. , obwód zaś 43, 75 w. 21880 saż. . Cała ta przestrzeń jest zupełną równiną, z prawej strony otoczoną niewielkiemi wzgórzami, od 45 do 70 st, wys, , z lewej zaś wzgórza znajdują się w okolicach Carskiego Sioła i Pułkowa. Klimat wilgotny i nadzwyczaj niestały; średnia temperatura roczna 3, 6 Cel. Wiatr panujący zachodni. W ciągu roku wypada średnio 150, 6 dni dżdżystych i niepogodnych najwięcej w październiku i listopadzie. Rzeka Newa przy ujściu dzieli się na kilka ramion, z których ważniejsze Wielka Newka w kierunku płn. zachd. , Fontanka na płd. i Wielka Newa ku płd. zachodowi. Głębokość Newy jest tak znaczną, że statki kupieckie wchodzić w nią mogą z największą łatwością, szerokość rzeki w granicach mta jest od 158 do 278 saż. Sieć wód, przerzynających P. w rozmaitych kierunkach, dzieli przestrzeń mta na dwadzieścia kilka wysp, większych i mniejszych, z których ważniejsze Admirałtejska, Kazańska, Kołomeńska, Spaska, Narwska i kilka pomniejszych po lewej stronie W. Newy, oraz Petersburska, Krepostna, Wasilewska, Aptekarska, Ełagin, Krestowska i in. , po prawej stronie Newy. Pod względem administracyjnopolicyjnym P. podzielony jest na 4 oddziały policyjne i 18 cyrkułów, dzielących się na 36 rewirów ucząstków. Środkowy punkt mta stanowi cyrkuł admirałtejski, z wspaniałemi budowlami rządowemi, pięknemi pałacami i bogatemi sklepami oraz z ogrodem aleksandryjskim. Z innych części ważniejsze są kazańska, spaska, kołomeńska i narwska pomiędzy Newą, Fontanką i kanałem Obwodnym; moskiewska pomiędzy Fontanką a kanałami Obwodnym 3 Ligowskim; aleksandronewska pomiędzy Newą a kanałami Obwodnym i Ligowskim; litejna pomiędzy Newą, Fontanką a kanałem Ligowskim; rożdestwieńska pomiędzy poprzednią a Newą i kanałem Ligowskim; wyspa Bazylego Wasilewskij Ostrow; strona Petersburska, Ochteńska, Wyborgska. Najdawniejszą część mta stanowi wzniesiona na małej wysepce w 1703 r. przez Piotra W. twierdza, z mennicą i soborem św. Piotra i Pawła. Od gmachu admiralicyi wychodzą w kształcie wachlarza trzy główne ulice P. NewskiProspekt, najdłuższa, najpiękniejsza i najbardziej ożywiona ulica miasta, 35 mt. szeroka i prawie 5 w. długa; dalej nieco węższa ale również ożywiona Grochowa Gorochowaja i prospekt Wozniesieński. W ogóle miasto jest bardzo regularnie zabudowane; posiada około 600 ulic, po większej części długich i szerokich, oraz do 60 rozległych placów publicznych. Gmach admiralicyi, w obecnym kształcie pochodzący z początków panowania Aleksandra I, stanowi rozległy prostokąt. Jeden z dłuższych boków którego zwrócony jest do Newy, drugi zaś na plac admiralicyi, otoczony wspaniałemi budowlami; bok wschodni wznosi się na przeciw pałacu zimowego, oddzielony od niego wielkim i szerokim placem parad rozwodnyj płac; w końcu bok zachodni wychodzi na gmach senatu rządzącego i św. synodu. Z trzech stron admiralicya otoczona jest pięknym i szerokim bulwarem, zasadzonym lipami. Na przeciwko admiralicyi, nieco na wschód, znajduje się gmach sztabu generalnego. Od rogu ulicy Grochowej do rogu prospektu Woźniesieńskiego wznoszą się wspaniałe pałace prywatne, dalej następuje gmach ministeryum wojny, sobór Izaaka i koszary kawaleryi gwardyi. Z innych placów zasługuje na uwagę pole marsowe, ograniczone z jednej strony ogrodem letnim, z drugiej parkiem pałacu Michajłowskiego, z trzeciej pałacami prywatnemi, koszarami Pawłowskiemi, pałacem marmurowym i ks. Oldenburgskiego. Dalej plac przed soborem Kazańskim, przed teatrem aleksandryjskim, przed pałacem Michajłowskim, wielki plac musztry przed koszarami gwardyi. Na wyspie Wasilewskiej odznacza się plac Rumiancowski na brzegu Newy, pomiędzy zabudowaniem akademii sztuk pięknych, gimnazyum wojennem Pawłowskiem i Wielkiemi, eleganckiemi domami kupca Sołowiewa. Świątyń wszelkich wyznań posiada P. do 400, w tej liczbie 340 cerkwi i kaplic prawosł. , U kościołów i kaplic katolickich, 44 ewangielickich, 2 anglikańskie, 2 armeńskie, 6 synagog i 3 domy modlitwy machometańskie. Z cerkwi prawosławnych zasługują na uwagę przedewszystkiem wielki i wspaniały sobór Izaaka, wzniesiony podług planu budowniczego Monferrand w latach 1819 do 1848, oz

Petersbach

Petersburg

dobiony obrazami i freskami Briulowa, Bruni, Klodta, Viteli i in. Dalej odznaczają się sobór N. M. F. Kazańskiej, wniesiony w 1800 8 r. na prospekcie Newskim w kształcie krzyża, na wzór kościoła św. Piotra w Rzymie, ozdobiony z frontu półokrągłą kolumnadą, składającą się ze 132 filarów korynckich; sobór Petropawłowski w twierdzy Petropawłowskiej, wzniesiony pierwotnie w 1703 r. z drzewa, następnie zaś w 1712 33 z kamienia, z wyniosłą złoconą wieżą i z gro bami panujących od Piotra W. z wyjątkiem Piotra II; ławra AleksandroNęwsko Troicka, na lewym brzegu Newy, przy wypływie z niej kanału Ob wodnego zbudowana w 1713 r. , z relikwiami św. Aleksandra Newskiego; cerkiew monasteru Smolnego, budowa której rozpoczętą została w 1732 r. ,, ukończona za za czasów panowania cesarza Mikołaja I, odznacza się wyniosłą kopułą, na błękitno pomalowaną, z gwiazdami złotemi. Przed cerkwią Preobrażeńską, w pobliżu prospektu Litejnego, ustawione są szeregiem zdobyte armaty. Nadto zasługują na uwagę cerkiew Błagowieszczeńska i św. Andrzeja na wyspie Wasilewskiej, zbudowane za panowania Mikołaja I. Ze świątyń innych wyznań należy wymienić kościół ewangielicki św. Piotra i Pawła na Newskim prospekcie, wzniesiony w 1738 r. i ozdobiony obrazem Briulowa oraz kościół reformowany, w pobliżu pocztamtu, stanowiący prawdziwą ozdobę Petersburga. Kościołów katolickich znajduje się trzy, mianowicie kościół metropolitalny p. w. Wniebowzięcia N. M. P. , zbudowany i poświęcony w 1873 r. przez metropolitę ks. Fijałkowskiego. Przy kościele, w pięknym gmachu, mieści się konsystorz katolicki i mieszkanie członków kapituły, za kościołem ładny, choć niewielki ogród spacerowy, 2 Kościół par. św. Katarzyny, na Newskim prospekcie, zbudowany podług planu architekta V. de la Motte i poświęcony przez nuncyasza Arcetti w 1783 r. W kościele tym spoczywają zwłoki Stanisława Augusta i marszałka francuskiego Moreau. Przy kościele znajduje się szkoła żeńska dla ubogich sierot, założona w 1839 r. przez ks. Łukaszewicza. 3 Kośc. par. św. Stanisława, fundowany w 1726 r. przez metropolitę Bohusza Siestrzeńcewicza, podług planu Viscontiego. Przy kościele szkółka powiatowa, założona również przez metr. Siestrzeńcewicza. Oprócz tego znajdują się kaplice świętego Jana Chrzciciela, t. z. kościół Maltański, na ulicy W. Sadowej, zbudowany w 1799 r. z rozkazu Pawła I, gdy był mistrzem kawalerów maltańskich, w 1838 r. odrestaurowana; kaplica p. w. N. M. P. na cmentarzu katolickim, wziesiona w 1857 r. ze składek przez ks. Łukaszewicza, oraz 8 innych kaplic przy rozmaitych zakładach naukowych i dobroczynnych, Z liczby pałaców cesarskich odznaczają się pałac zimowy, na lewym brzegu Newy, wzniesiony w 1754 94 r. podług planu Rastrellie go, odbudowany po pożarze 1837 r. podług pierwotnego planu, połączony galeryami ze starym i nowym Ermitażem, mieszczącym słynną galeryą obrazów, rzeźb, zbiory numizmatów, kamei, rysunków, starożytności i bibliotekę; pałac Aniczkowski, przy rogu prospektu Newskiego i Fontanki, wzniesiony w 1748 r. przez cesarzowę Elżbietę, służy za rezydencyą dla następcy tronu; pałac marmurowy, nad Newą, przy moście Troickim, zbudowany w 1770 83 r. , obecnie własność w. ks. Konstantego Mikołajewicza; tutaj mieszkał i umarł Stanisław August. Pod względom architektonicznym zasługuje na uwagę pałac w. ks. Michała, w pobliżu pałacu marmurowego, zbudowany w 1800 r. Bardzo gustowne są pałace w. ks. Włodzimierza, w. ks. Maryi i w. ks. Heleny. Pałac Taurycki, w ogrodzie Tauryckim, zbudowany przez Potemkina i upiększony w 1783 r. przez Katarzynę II, z olbrzymią salą, tak zw. ogrodem zimowym dziś galerya rzeźb. Z pomiędzy znacznej liczby gmachów koronnych, do których zaliczają się olbrzymie bułowle zakładów naukowych i wychowawczych, dobroczynnych, ministeryów, koszar, odznaczają się wspaniały pałac admiralicyi, ministeryum marynarki, z biblioteką i zbiorem modeli okrętów i t. p. ; sztab generalny, stary i nowy arsenał, senat, synod, giełda i w. in. Tutaj należy zaliczyć teatra, mianowicie wielki w 1784 zbudowany, 1802 odnowiony, w 1832 r. przebudowany, mogący pomieścić do 4000 osób i służący do przedstawienia opery rossyjskiej, i baletów; teatr maryjski, popożarze 1859 r. gustownie odrestaurowany opera włoska; dalej teatr michajłowski, na placu Michajłowskim dramat i komedya francuska i niemiecka, operety; teatr aleksandryjski, na Newskim prospekcie, w pobliżu Biblioteki publicznej, wzniesiony w 1832 r. na 2000 osób dramat i komedya rossyjska. Z pałaców prywatnych godne wzmianki ks. Biełosielskiego, hr. Strogonowa na Newskim prospekcie, hr. Szeremetiewa na Fontance, ks. Demidowa na Morskiej, ks. Murusi, na prospekcie Litejnym, w stylu maurytańskim i w. in. Z liczby 150 mostów odnaczają się Nikołajewski, pierwszy most stały, zbudowany przez gen. Kierbedzia otwarty w 1851 r; Aleksandrowski i Litejny, w 1881 r. ukończony, od Litejnego prospektu na stronę Wyborską; Aniczkowski, przez Fontankę, ozdobiony grupami bronzowemi bar. Klodta, przedstawiającemi konie z wiodącymi je mężczyznami. Z pomiędzy pomników pierwsze miejsce zajmuje statua konna Piotra W.

Petersburg

w sadzie Aleksandrowskim, pomiędzy Admiralicyą a Senatem, wzniesiona w 1782 r. przez Katarzynę II. Oprócz tego godne uwagi pomnik Aleksandra I na placu przed pałacem Zimowym, wzniesiony w 1834 r. przez Mikołaja I, obelisk na cześć marszałka hr. Rumiancowa na wyspie Wasilewskiej wzniesiony w 1790 r. przez Pawła I, pomnik konny Mikołaja I na placu Maryjskim, pomnik cesarzowej Katarzyny II na placu Aleksandrowskim, pomnik Suworowa, pomiędzy Newą i polem Marsowem, pomniki Kutuzowa i Barklaja de Tolli, przed Kazańskim soborem, drugi pomnik Piotra W. przed głównemi wrotami zamku Inżynierskiego, pomnik Kryłowa w ogrodzie letnim. Wejście na trakty do Moskwy i Narwy ozdobione są wrotami tryurafalnemi. Z pomiędzy znacznej liczby bogatych zbiorów instytucyi naukowych i sztuk pięknych, oprócz wzmiankowanego Ermitażu, zasługuje przedewszystkiem na uwagę biblioteka publiczna, na Newskim prospekcie, licząca przeszło 1 milion tomów, 30000 rękopisów i przeszło 85000 rycin, za podstawę której służyła przewieziona z Warszawy biblioteka Załuskich; akademia nauk, założona w 1725 r. przez Piotra W. , mieszcząca się we wspaniałym własnym gmachu na wyspie Wasilewskiej, posiadająca bibliotekę z 315000 tomów i 13000 rękopisów, muzeum azyatyckie i etnograficzne, zbiory do historyi naturalnej, najbogatsze prawie na kuli ziemskiej i inne. ; akademia sztuk pięknych, założona w 1754 r. , z bogatemi zbiorami; muzeum marynarki, muzeum instytutu górniczego i in. Na czele zakładów naukowych stoi uniwersytet, założony w 1819 r. , z czterema wydziałami historycznofilologicznym, fizykomatematycznym, prawnym i od 1854 r. wschodnim, mający przeszło 80 nauczających i około 2000 studentów, posiadający bibliotekę z 30000 tomów i inne zbiory. Z innych zakładów naukowych zasługują na uwagę szkoła prawa, liceum aleksandryjskie, akademia medykochirurgiczna, założona w 1800 r. , instytut górniczy, założony w 1773 r. , obecnie zamieniony na akademią, instytut technologiczny, założony w 1822 r. , instytut historyczno filologiczny, szkoła budownictwa, szkoła handlowa, akademia wojenna mikołajewska, akademia inżynieryi, akademia leśna, instytut inżynierów komunikacyi, korpus paziów, szkoła morska i in. Oprócz tego znajduje się w P. 12 giranazyów męzkich, 4 progiminazya, 2 szkoły realne, 4 gimnazya ewangielickie, 8 gimn. żeńskich, instytut dla szlacheckiego rodu panien w monasterze Smolnym, instytut pawłowski, patryotyczny i św. Katarzyny i in. Szkoły elementarne i ludowe są słabo reprezentowane i niewystarczają na potrzeby licznej ludności. Z pomiędzy towarzystw naukowych odznaczają się swoją działalnością zwłaszcza wolnoekonomiczne cesarskie tow. założone w 1765 r. , towarzystwo geograficzne od 1845 r. , techniczne założone w 1867 r. , historyczne ruskie tow. od 1866, tow. entomologiczne od 1859 r. , tow. archeologiczne od 1847 r. , wreszcie tow. rolnicze i ogrodnicze. Z pomiędzy licznych zakładów dobroczynnych pierwsze miejsce trzyma założony w 1772 r. dom podrzutków, do którego należały poprzednio mikołajewski zakład wychowawczy w P. i w Gatczynie oraz instytut głuchoniemych. Dalej zasługują na uwagę szpital Obuchowski, założony w 1784 r. , mający 1000 łóżek; szpital maryjski na Litejnej, założony w 1803 r. ; szpital Kalinkina, istniejący od 1779 r. , z przeszło 600 łóżkami; szpital Maryi Magdaleny na wyspie Wasilewskiej; szpital św. Piotra i Pawła na stronie petersburskiej i wiele szpitali i zakładów dobroczynnych. Liczba mieszkańców ciągle wzrasta. W 1750 r. było tu już 80000 mk. , liczba ta za czasów Katarzyny II wzrosła do 110000, a pod koniec XVIII w. do 220000 osób. Za czasów Aleksandra I liczono już 300000 mk. , podług zaś spisu z 1869 r. 667963 osób, która to liczba w 1881 r. podniosła się do 929093 mk. Pod względem wyznań w 1869 r. było w P. 557168 prawosł, . 3138 roskolników, 20887 katolików, 76831 ewangielików, 355 ormian, 6654 żydów, 2071 machometan i 103 pogan. Podług stanów było wówczas 54348 szlachty, 6113 st. duchownego, 22333 kupców, 206904 włościan i 131932 st. wojskowego. Śmiertelność panuje znaczna, zwłaszcza na wiosnę w maju, mniejsza na jesieni. Płeć męzka znacznie przeważa w 1869 r. o 87553 więcej mężczyzn niż kobiet. Podług spisu z 1869 r. językiem domowym dla 566102 był język rossyjski, dla 11157 polski, 46498 niemiecki, 5077 szwedzki, 2099 angielski, 3104 francuski, 16085 fiński, 3735 estoński i dla 1983 tatarski. Fabryki i przemysł są tu w stanie kwitnącym i pod tym względem P. stanowi pierwsze miasto w Rossyi. Ważniejsze z fabryk prywatnych są przędzalnie bawełny, fabryki wyrobów bawełnianych i skór Wspaniałe fabryki koronne produkują lustra, wyroby bronzowe, szkło kryształowe, porcelanę oraz szlifowane kamienie drogie. Nadto zasługują na wzmiankę cesarska mechaniczna przędzalnia lnu i fabryka porcelany w Aleksandrowsku przy drodze do Szliselburga oraz fabryki stearyny i mydła na wyspie Kutujewskiej. Również ważne miejsce zajmuje P. i pod względem handlowym. W porze zimowej ustaje wprawdzie żegluga, natomiast ożywia się handel wewnętrzny, wspierany licznemi liniami dróg żelażnych, koncentrujących się w P. , który połączony jest z Moskwą,

Warszawą, Carskiem Siołem, Peterhofem, Rewiom i Helsingforsem. W 1875 r. rozpoczęto budowę kanału od Kronsztadu do projektowanego nowego portu na płd. zchd krańcu P. , który oddano do użytku w 1885 r. Wartość przywozu w 1871 r. wynosiła 111, wywozu zaś 37 mii. rubli; liczby te następnie uległy zmniejszeniu. Komunikacya wewnętrzna ułatwiona jest przez linie kolei konnych, przerzynających miasto w rozmaitych kierunkach. W 1876 r dochód miasta wynosił 6172687 rs. , rozchód zaś 5728707 rs. P. wraz z gubernią liczy według rubrycelli archid. mohyl. 32784 katolików, którzy należą do 6 parafii t. j. 3 w samym P. Wniebowzięcia, św. Katarzyny i św. Stanisława a po 1 w Carskiem Siole, Kronsztadzie i Jamburgu. Jednakże dekanat petersburski archid. mohylowskiej liczy 48649 dusz i obejmuje jeszcze w. ks, finlandzkie, gub. estońską, inflancką, pskowską, nowogrodzką, ogółem 13 parafij, t. j. prócz wymienionych Wyborg, Helsingfors, Rewel, Ryga, Dorpat, Psków, Nowogród. Okrąg naukowy petersburski liczył w 1876 r. 1784 szkół początkowych, koszt utrzymania których wynosił 546853 rs. , z tego dawał rząd 105646 rs. , miasta 71142 rs. , wsie 77321 rs. , ziemstwa 252523 rs. W okolicach P. znajduje się wiele, poczęści wspaniałych willi i mieszkań letnich, mianowicie na wyspie Kamiennej, Petrowskiej, Krestowskiej i Aptekarskiej oraz w Karpowce. Również i pobliskie wsie są podczas lata licznie zamieszkałe przez mieszkańców stolicy. Z dalszych okolic P. zasługują na uwagę Carskie Sioło, Pawłowsk, Strelna, Peterhof, Oranienbaum i Gatczyno. W 1703 r. cesarz Piotr W. założył pierwsze fundamenta P. jako twierdzy na wyspie JaenniSaari zajęczej, na wprost innej wielkiej wyspy KojwuSaari wyspy brzozowej i tym sposobem jest on najmłodszą ze stolic europejskich. Początkowo Piotr W. nie miał zamiaru zakładać rezydencyi dla siebie przy ujściu Newy, pragnął on natomiast zbudować tu twierdzę dla obrony od napadu Szwedów a w najlepszem razie osadę kupiecką, z powodu sprzyjającego położenia nad spławną rzeką i w pobliżu morza. Później jednakże z powodu osiedlenia się wielu robotników i rzemieślników, użytych przy budowie twierdzy, oraz niektórych osób możnych na wyspie Wasilewskiej, głównie zaś spostrzegłszy, że tu nadarzyła mu się po raz pierwszy sposobność wyrąbania okna do Europy, postanowił obok twierdzy założyć większe miasto, które w krótce potem obrał nawet za swoją rezydencyą. Dotychczas istnieje prosty dom, który cesarz początkowo wybudował dla siebie w pobliżu twierdzy na stronie petersburskiej. W 1714 r. naprzeciwko tego domu wzniósł istniejący również do dziś dnia pałac letni obecnie ogród letni. W 1717 r. opuścił port tutejszy pierwszy statek rossyjski, w dziesięć lat później wpłynęło już 230 okrętów. Za czasów Katarzyny II miasto znacznie się rozszerzyło i zabudowało. Cesarz Paweł wzniósł pierwsze koszary. Aleksander I dołożył starania dla osuszeniea błot i bagnisk otaczających miasta, połączył wszystkie wyspy wygodnemi mostami, zakładał parki i wznosił świątynie i pałace. Również i cesarz Mikołaj I założył wiele wspaniałych budowli oraz połączył P, drogą żelazną z wnętrzem państwa. Opisy P. są liczne. Oprócz wydanych w jęz. rossyjskim, ważniejsze Kohla, P. in Bildern und Skizzen, 3 t. , 1845 46; Bastian, Guide du voyageur à St. Petersburg, 1866; Hafferberg, P. in seiner Vergangenheit und Gegenwart, 1866; Huebner, P. und Umgebungen, 1880; Baedeker, Russland, 1883; Gwiazda, Kalendarz petersburski, 1881 1884, i in. Petersburski powiat ma na przestrzeni 1751 w. kw. przeszło 727000 mk. Petersburska gubernia, dawniej ziemia iżorska, Ingrya i Ingermanlandya, niegdyś Wodskaja Piatina, pod władzą Nowogrodu Wielkiego, w drugiej połowie XV w. przyłączona do w. ks. moskiewskiego, od 1617 do 1700 należąca do Szwedów, graniczy na płn. z jez. Ładogskiem i gub. ołoniecką, na płn. zchd z Finlandyą i zatoką Fińską, na wschód z gub. nowogrodzką, na płd. z gub. pskowską, na zachód z jez. Czudzkiem i gub. estońską. Mą ona 38837, 5 w. kw. przestrzeni, wraz z wyspą Kotlin i jeziorami 47246 w. kw. Powierzchnia gub. przedstawia niską równinę, obfitującą w wody i bagna; tylko na płn. i płd. wchd, jej granicach ciągną się odnogi wzgórz Ołonieckich i Wałdajskich, Stanowi ona kraj nadmorski, ale posiada oprócz tego jeszcze wielką ilość wód słodkich. Ważniejsze jeziora są Ładoga, Czudzkie i Pskowskie; z rzek Newa, Narwa, Ługą i Siestrą; kanały; Ładogski, Siaski i Swirski, Klimat jest w ogóle zimny i szkodliwie na zdrowie mieszkańców działający; średnia temperatura roczna wynosi 3 Cel. Grunt w ogóle nieurodzajny, jakkolwiek rolnictwo, stojące zresztą na niskim stopniu, stanowi główne zajęcie mieszkańców. Z powodu niedostatecznych pastwisk hodowla bydła mało jest rozwinięta; kwitnie natomiast ogrodnictwo, zwłaszcza w pobliżu stolicy. Przemysł rękodzielniczy jest wysoko rozwinięty, mianowicie w okolicach stolicy; ożywiają go liczne fabryki, zatrudniające kilkanaście tysięcy rozmaitych rzemieślników. Nadto mieszkańcy zajmują się rybołówstwem i myślistwem. Liczbą mieszkańców wynosi 1591244, i składa się przeważnie z Rossyan, dalej idą plemiona czudzkie około 100000. Podług kalendarza Hurlanda w 1879 r. było w gubernii 7787 żydów. Pod wzglę

Petersburg

Peter Schlagweg

dem admistracyjnym gubernia dzieli się na 8 powiatów petersburski, carskosielski, gdowski, jamburski, łużski, nowoładoski, peterhofski i szliselburski. Okrąg wojskowy petersburski zajmuje 6 gubernii petersburską, nowogrodzką, pskowską, ołoniecką, archangielską i estlandzką i ma 1096536 w. kw. J. Krz, Peter Schlagweg al. Bluszen, ob. Herrmann Wessat. Petersdorf niem. 1. dobra, pow. bytowski, st. p. , tel. i kol. i par. kat. Bytowo, 5 klm. odl. Obejmują 323, 14 ha; czysty dochód z gruntu 1286 mrk; gorzelnia parowa i ce gielnia. 2. P. , ob. Mierzynek. Kś. Fr. Petersdorf niem. 1. wś na niem. War mii, pow. licbarski, 5 klm. na płd. od st. p. i tel. Arnsdorf. Pierwotnie wieś ta zwała się Cusyen al. Kussien, jak świadczy dokument z r. 1332. W r. 1340 nadaje adwokat dyec. warm. w imieniu biskupa honesto viro Petro 38 włók; odtąd przybiera wieś nazwę Petersdorf ob. Cod. dipl. Warm. , I, 490. 2. P. , fol. należący do dóbr ryc. Rossitten, pow. pr. holądzki, 4 klm. od st. p. i tel. Rei chenbach; obszaru 200 ha. 3. P. , wś, pow. welawski, nad rzeczką poboczną Pregoły, bli sko traktu bitego z Tapiewa do Wystrucia, 3 klm. od st. p. , tel. i kol. żel. Wehlau. 4. P. , fol. , tamże. Ad. N. Petersdorf 1. ob. Piotrowice, 2. P, ob. Solieszowice, pow. toszeckogliwicki. Petersdorf 1. bei Hotzenplotz, wś, pow. karniowski, na Szląsku austr. , posiada kościół par. kat. , szkołę ludową, 1320 mk. 2. P. bei Weidenau, wś na Szląsku austr. , pow. frywałdowski, posiada szkołę ludową, zarząd leśny dóbr biskupich i 712 mk. wraz z osadami Graenzgrund i Neuhaeuser. Petersgraetz, kol. , pow. wielkostrzelecki, par. ewang. Friedrichsgraetz. Są to osady założone przez kolonistów czeskich. Jest tu szkoła ewang. od 1836 r. W 1842 r. 70 dm. , 483 mk. 81 kat. . Petersgrund; kol. , pow. jaworski. Należy do Lipy Dolnej. Petershagen 1. przedmieście Gdańska. 2. P. wraz z NiederPetershagen i Puendelmuehle, wś na wielkich Żuławach malborskich, nad rz. świętą, pow. malborski, st. p. i par. ew. Nowydwór, kat. Tiegenhagcn, szkoła w miejscu. Wś obejmuje 31 gburstw, 25 zagród, razem 87 włóki 4 mr. W 1868 r. 472 mk. , 112 kat. , 217 ew. , 143 menonitów, 60 dm. ; odl, od Malborka 3 mili. Pierwszy przywilej wystawił w. mistrz Werner v. Orselen r. 1328; w 1405 r. został odnowiony, O parafii tutejszej wspomina ten przywilej lokacyjny. Zdaje się że kościół tutejszy podupadł, a po odbudowaniu przeszedł w ręce inowierców, bo Arnold wymienia tu ewang. pastorów już od r. 1590 ob. Script. rer. Warm. , I, str. . 399. W lustracyi wwdztwa malborskiego z r. 1565 czytamy, że wś P. należała do zamku malborskiego; była od niedawnego czasu puszczona w dzierżawę Szymonowi Laissowi. Liczyła 61 włók osiadłych, oprócz togo 6 sołeckich, 4 kościelne i 1 karczemną, Item z tą wsią puszczono w dzierżawę temuż Laissowi wielki las olszowy, kilka mil in sua essentia obejmujący, który bieży od granicy małej Żuławy, nad jeziorem morskiem Habem t. j. zatoką Fryską, Item puszczono temuż dom rybacki. Suma prowentów wszystkich wsi P. czyni flor. 124 gr. 4. Suma dochodów lasu Petershagen, które były odbierane za przedawanie drew do skarbu zamku malbor skiego, czyni 243 fl. 13 gr. Suma prowentów od rybaków 101 fl. 23 gr. 2 den. ob. odpisy w Peplinie. Kś. Fr. Petershagen niem. 1. dobra ryc. w Pomeranii, pow. kołobrzeski, st. p. Moitzelfitz, do nich należą także dobra Wietschenort. 2. P. , domena fiskalna w Pomeranii, pow. sławniński, st. p. Regenwalde. 3. P. , do bra ryc. w Pomeranii, pow. Randow, st. p. Casekow. 4. P. , dobra w Pomeranii, pow. gryfijski, st. p. Gryfia. Kś. Fr. Petershagen niem. , wś, pow. iławski, st. p. Landsberg. Petershagenfeld niem. , wś na wielkich Żuławach malborskich, pow. malborski, st. p. i par. ew. Nowydwór, kat. Tieganhagen, szko ła Petershagen; zawiera 3 gburstwa, 13 wł. i 20 mr. obszaru; w 1868 r. 28 mk. , 2 kat. , 21 ew. , 5 menonitów, 4 dm. ; odl. od miasta pow, wynosi 3 mile. Ad. N. Petershaide, 1360 Petirsheide, wś, pow grotkowski, par. kat. Magwitz, ma szkołę kat. , kaplicę filialną, młyn wodny. W 1842 r. 116 dm. , 583 ink. 7 ewang. . Obszar większej posiadłości składa się z części rządowej, dawniej biskupiej, dóbr rycerskich, folwarku i sołtystwa. Do tego należy fol. i kol. Holderselber. Petershain, łużyc. Hoznica, wś, pow. rozborski. Do 1815 r. należała do saskich Łużyc. Kościół tutejszy starożytny, posiada ołtarz rzeźbiony pięknej roboty, kazalnicę kamienną z 1500 r. Pierwszego proboszcza ewan. obsadził tu w 1539 r. sam Marcin Luter, Szkoła od 1665 r. , z wykładem niemieckim i łużyckim. Petershof niem, 1. dobra w Pomezanii, pow. sztumski, st. p. i par. ew. Kiszpork, 5 klm. odl, st. kol. Stare Pole, 13 klm. odl. , par. kat. Bągart, szkoła Bruk. W 1868 r. 8 bud. , 3 dm. , 38 mk. , 6 kat. , 32 ew. , 97, 79 ha; czysty dochód z gruntu 2342 mrk. P. należał dawniej do starostwa kiszporskiego. R. 1773 były te dobra własnością rodziny Kepke.

2. P. , wyb. do Ekfira należące, pow. człuchowski, st. p. Białobór, par. kat. Ekfir, ew. Szanówek. W 1868 r. 5 bud. , 1 dm, 10 ew. mk. 3. P. , ob. Piotrowo. Es. Fr. Petersów, niem. Petershof, wś, pow. lubliniecki, par. Pawonków; ludność katolicka. Do P. należy fryszerka Leszczok. Peter Spenge, ob. Spenge. Peterswald, wś, pow. frywałdowski, okr. bogumiński, posiada kościół par. kat. , szkołę ludową, zarząd kopalń węgla kamiennego arcyks. Albrechta. Główny zarząd dobr hr. Larischa. Fabryka farb cynkowych, 2992 mk. Peterswaldau 1. Średnie, Dolne, Górne, Królewskie Mittel, Nieder, Ober, Koeniglich 1339 r. Petirswalde, rozległa wś i dobra, pow. rychbachowski, odl. mili Rychbachu. 1 P. średnie, ma kościół par. kat. , zamek z wieżą, kościołem ewang. i parkiem, fol. , sołtystwo, 286 dm. , 2934 mk. 572 kat. , szkoła ewang. i szkoła katol. , 11 młynów wodnych, cegiel nia, warsztaty tkackie wełnianych i bawełnia nych wyrobów. Kościół ewang. i szkoła ist nieją od 1742 r. W 1813 r. zamek tutejszy służył za kwaterę cesarzowi Aleksandrowi I. Do wsi należy Dorotheenthal, kol. i sołtystwo, i Sandvorwerk, fol. 2 P. Dolne, ma szkołę ewang. od 1767 r. , 2 fol. , sołtystwo, 90 dm. , 1000 mk. 172 kat. , 4 młyny, liczne warsztaty tkackie. 3 P. Górne, ma szkołę ewang. od 1766 r. , sołtystwo, 123 dm. , 1209 mk. 120 kat. , 7 młynów. 4 P. Królewskie, dawniej własność komandoryi maltańskiej, 25 dm. , 290 mk. 141 ew. . Przemysł tkacki i wyrób mą ki i kasz w licznych młynach, stanowią głó wne gałęzie przemysłowej działalności mie szkańców tych wsi. 2. P. , wś i fol. , pow. żegański, par. Kottwitz. Zamek, fol. , kaplica kat. , filia par. Brzeźnica. Ludność przeważnie ewangielicka. Br. Ch. Peterswalde, fol. , pow. trzebnicki, należy do Polęcina Pollentschine. Peterswalde 1. wś, pow. człuchowski, posiada kat. kościół fil. , szkołę ew. i st. p. Leży przy bitym trakcie z Człuchowa do Lendyczka wiodącym, 25 klm. na płn. wsch. od Człuchowa. Gleba żyzna, mieszkańcy mówią dolnoniemieckiem narzeczem. Par. kat. Heinrichswalde mili odl. ; 6210, 93 mr. obszaru. W 1868 r. 226 bud. , 81 dm. , 678 mk, 77 kat. , 601 ew. ; r. 1877 liczono 721 mk. Do tutejszego kościoła należą oprócz P. , Schoenwerder, Ostrza i Buschkrug, Eggebrechtsche Muehle i młyn lendycki. Teraźniejszy kościół, p. w. św. Piotra i Pawła, został r. 1785 nowo zbudowany. W wizyt. Trebnica z r. 1653 czytamy, że do kościoła należały 4 włoki; 20 włościan płaciło po półtora korca żyta od włoki, podobnież i 3 sołtysów i młynarz. Co drugą niedzielę przybywał tu proboszcz lub wikarv z Heinrichswalde sfer. 36. Za czasów Rzpltej należała ta wieś do sstwa człuchowskiego. W 1351 r. wystawia Ludolf Haken, komtur człuchowski, przywilej na sołectwo i wś Petirswalde. Na młyn zaś wystawił Wilhelm v. Steinheim 1413 15 Mikołajowi Claus Rogkenbauch. Czynsz wynosił 5 grzywien co kwartał, prócz tego powinien dla zamku tuczyć 2 świnie ob. odpisy Dregera w Peplinie, str. 14 i 36. 2. P. , król. leśn. , tamże. W 1868 r. 5 bud. , 8 ew. mk. 3. P. , młyn, tamże, nad rz. Haaken, uchodząca do Głdy. W 1868 r. 5 bud. , 1 dm. , 10 ew. mk. 4. P. , ob. Pietrzwałd, Kś. Fr. Peterswalden, fol. na obszarze Kiernicy, pow. gródecki. Peter Swedern, pb. Swedern. Peterthal 1. fol. dóbr pryw. Gruenhof łotew. Salla Muiża, w okr. mitawskim, pow. dobleński, par. mitawska Kurlandya. 2. P. , dobra pryw. w okr. , pow. i par. tukumskiej. Peter Turnen, ob. Rielischken. Peterwald, fol. dóbr koron, Schrunden łot. Szkrunde, w okr. i pow. goldyngskim, par. frauen burska. Peterwalde, dobra koronne, w okr. mi tawskim, pow. i par. dobleńska. Peterweide, fol. dóbr koron. KronWuer zau, w okr. mitawskim, pow. dobleński, par. mitawska. Peter Wieszen, ob. Tramiszen. Peterwitz niem. , ob. Piotrowice. Peteryszki 1. zaśc, pow. trocki, w 3 okr. pol. , gm. Hanuszyszki, okr. wiejski Romanowo, o 7 w. od gminy, 7 dusz rewiz. ; należy do dóbr Romanowo, Krzywobłockich. 2. P. , fol. szlach. nad jeziorem, pow. trocki, w 3 okr. pol. , o 35 w. od Trok, 1 dm. , 6 mk. kat. Petesza al. Petisza, fol. , pow wileński, w 6 okr. pol. , gm. Rudomino, okr. wiejski Petesza, własność Wańkowiczów. W skład okręgu wiejskiego wchodzą wsio Czekany, Miedwiedzie, Piktukańce, Kotki, Zarzecze Zarjecze, Podgórze i zaśc Zaściuny, Korzyść, Miguny, Wołkowszczyzna, Czeryńce i Słoboda, w ogóle 12 dusz rewiz. włośc. skarbowych i 218 włościan uwłaszczonych, W 1631r. Barbara z Mamoniczów Włodzimierzowa Zechowska prowadziła proces o P. z Aleksandrem Słuszką, kasztelanem żmujdzkim. Petischken al. Poetischen niem. , wś, pow. ragnecki, st. p. i tel. Ragneta. Petisza, ob. Petesza. Petkiszki, wś, pow. rossieński, par. Kroże. Petkuniszki, wś, pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Łuksze, 30 w. odl. od Władysławowa, ma 5 dm. , 59 mk. W 1827 r. 4 dm. , 48 mieszkańców. Petkuniszki, wś nad Dubisą, pow. rossienski. par. rossieńska, na trakcie z Bejsagoły

Petersów

przez Hrynkiszki do Rossień; położenie górzyste. Petkunowszczyzna, zaśc. , pow. dzisieński, w 3 okr. pol. , gm. Przebrodź, o 49 w. od Dzisny, 1 dm. , 3 mk. starow. Petkuny 1 wś włośc, nad jez. i n. , pow. dzisieński, w 3 okr. pol. , gm. , okr. wiejski i dobra skarb. Przebrodź, o 11 w. od gminy a 56 w. od Dzisny, 8 dm. , 38 mk. starow. 23 dusz rewiz. . 2. P. , ob. Pietkuny. Petlikowce, Nowe i Stare, wś, pow. buczacki, P. Stare leżą nad Strypą, o 10 klm. napółn. od Buczaca, P. Nowe o 7 klm. na wschód od Starych, osada w stepie, a mianowicie na południowej kończynie dawnych strusowskich stepów, obecnie wziętych pod uprawę. Granice wschódKulczyce, Mateuszówka, Laskowce i Pilawa, połud. Zielona i Przewłoka, zach. Olesza, północ. Kurdwanówka, Bielawińce i Dobropole. Obszar dwor. 1874, włośc. 3544 mr. W 1870r. 2027 mk; w 1880 P. Nowe w gminie 423, na obszarze dwor. 12 mk. , P. Stare w gminie 1812, na obszarze dwor. 56 mk. Rzym. kat. w P. Starych 586, par. w miejscu, fundowana w 1421 przez Alberta dziedzica P. Kościół drewniany; do par. należą Bielawińce 84 dusz, Bobulince 559, Kujdanów 61, Kurdwanówka 75, Ossowce 329, Petlikowce Nowe 119, Przewłoka 30. Ogólna ilość katolików 1843, żydów 270, gr. kat. w obydwóch miejscowościach razom 965, par. w P. Starych al. Wielkich, z filią Kurdwanówka 284 i Bielawińce 716, razem 1965 gr. kat. , dek. Czortków. Szkoła etat. o 1 naucz. Właśc. pos. dwor. Juliusz i Wanda z Młockich Korytowscy. Sąd pow. Budzanów, poczta Ossowce. Przez obszar P. przechodzi gościniec strusowsko buczacki. Dokument dotacyjny parafii rzym. kat. P. wystawiony w Petlikowcach 14 sierpnia 1421, Archiw. bernardyńskie we Lwowie, t. II, str. 68 i 69 nazywa P. miastem, a jako sąsiednie, wówczas już istniejące wioski wymieniono Rukomysz, Bobulińce Bambenicze al. Bąbenice, Ossowce Busowcze. Piotr, pleban w P. , podpisał jako świadek dokument wystawiony 4 lipca 1467, którym Michał i Jan z Buczacza, dziedzice na Jazłowcu, potwierdzają i pomnażają fundacyę kościoła parafialnego w Jazłowcu, dokonaną w r. 1436 przez ojca ich Teodoryka z Buczacza. Kościół katol. w P. starszym jest o lat 15 od Jazłowieckiego. Petlówka, karczma na obszarze Hałuszczyniec, pow. skałacki. Petr. .. , por. Piotr. ,. Petragi, ob. Petraki Petrajcie 1. wzgórze w górach telszewskich, niedaleko, mta Żydyk, 466 st. ang. n. p. m. 2. P. wś, pow. rossieński, par. szwekszniańska. Petrajtyszki, wś, pow. maryampolski; gm. Chlebiszki, par. Preny, odl. 38 w. od Maryampola, ma 4 dm. , 69 mk. Petraki al. Petragi, wś, pow. dzisieński, w 2 okr. pol. , gm. Postawy, okr. wiejski Siwki, o 10 w. od gminy, 68 dusz rewiz. Petrańce, ob. Petrany. Petranka Dolna i Górna, rus. P. Dolisza i Horiszna, wś, pow. kałuski, 14 klm. na płd. od sądu pow. i urz. poczt. w Kałuszu. Na płn. leży Landestreu, na płn. wsch. Uhrynów Średni na wsch. Grabówka, na płd. Kraśna, na zach. Łdziany i Kamień. Płn. zach. część wsi przepływa dopływ Łomnicy, pot. Bereżnica, od płd. zach. z Krasnej na płn. wsch. do Uhrynowa Średniego. Z obu boków zasilają Bereżnicę dopływy, z których znaczniejsze Baczkan al. Buczków, Bzowacz, Hłęboki, Gniła, Niedźwiedziówka i Studzieniec. W dolinie Bereźnicy leżą zabudowania wiejskie. Na płn. wsch. wznosi się wzgórze Rechy do 464 mt. , a na płn. zach. Krasna do 536 mt. Na płd. zach. leży las Krągliki, pastwisko Werte py, ,, Browacz i niwy Pomiarki, ,, Stawki. Na płd. wsch. podmokłe pastwisko. Na płn. wsch. , na lew. brzegu Bereźnicy, łąka i orne pole Łopaczanka. Własn. wiek. rządowa ma łąk i ogr. 9, lasów 51 mr. , wł. mn. roli or. 1961, łąk i ogr. 2335, pastw 455, lasu 133 mr. W r. l880 było 1572 mk. w gminie, 7 na obsz. dwor. , obrządku gr. kat. Par. gr. kat. w Petrance Dolnej, dek. kałuski. W Petrance Dol nej jest cerkiew p. w. św. Mikołaja a w P. Górnej p. w. św. Jerzego. We wsi jest szkoła etat. jednokl. i kasa pożycz. gm. z kapit. 80 zł. Za czasów Rpltej należało P. do dóbr koron nych, do sstwa kałuskiego, w ziemi halickiej. W lustracyi z r. 1765 Rękp. Ossol. 1892, str. 16 czytamy Podług inwentarza produ kowanego importuje wieś na rok złp. 3130 gr. 12. Arendy karczemnej z porękawicznem wy płaca na rok złp. 1645, która suma do gene ralnej sumy 3130 złp. 12 gr. wchodzi. W tej wsi jest żupa z wieżą, w której jest panew dwie, każda o kluczach stu. Żupa ta nie była wydzierżawioną według wykazów z r. 1773 a przynosiła rocznie 800 złp. Rocznie produko wano 24000 beczek soli 16800 cet. . Produkcya soli ustała w 1820 r. Czyt. Kolb, die Soolequellen von Galizien, w Jahrb. der k. k. geol. Reichsanst, 1876, str. 184. WP. stał So bieski obozem po zwycięstwie, odniesionem pod Kałuszem Kluczycki, Pisma do wieku i spraw Jana Sobieskiego, t. I, cz. II, str. 1090, Lu. Dz. Petranowce, ob. Petrany. Petranówka, Petronówka al. Petrynówka, słobódka, pow. olhopolski, na pograniczu pow. jampolskiego, gm. i par. katol. Miastkówka,

Petkunowszczyzna

Petrany

ma 21 osad, 110 mk. , 129 dzies. ziemi włośc; własność Rylskich. Petrany al. Petrańce, w dokum. Petranowce, wś, pow. lityński, okr. pol. i par. kat. Meżyrów, gm. Owsianiki, poczta Serbinówka, przy drodze z Hołowczyniec do Owsianik, o 28 w na płd. zchd od Lityna. Wś bezleśna, ma 90 osad, do 200 mk. , 164 dzies. ziemi włośc. Gleba glinkowata. Cerkiew wzniesiona w 1745 r. , uposażona 36 dzies. ziemi, ma 428 pa rafian. Należała do Lipskiego i Wasiatyńskiego, obecnie mają tu Czernielewscy 357 dzies. , Lipscy 18 dzies i Uniccy 78 dzies. ; oprócz tego jest tu część rządowa. Początko wo należała do wsi bojarskich sstwa barskiego, W lustracyi kaszt. kamienieckiego Humieckiego z 1616 r. czytamy Wś Rzemienna al. Petrany uroczysko. Na tę wieś ukazali przed nami prawo providi Petranowscy od ś. p. króla Au gusta przodkom ich na osadę vigore haereditatis dane super locum desertum uroczysko Rzemienna dictum sub sarepta dicta Kurylowa, cum conditione enerum ad arcem barensem, de data Petricoviae in conventu regni sabbatho ante festum s. Mathiao Apostoli an no 1563 ob. Jabłonowski, Lustracye, 31. W 1770 r. trzymał ją Bazyli Petranowski, z opłatą kwarty 168 złp. Porów, także Arch. J. Z. R. , cz. I, 4 574. Lr. M. Petrapów, zaśc. pryw. , pow. wilejski, w 1 okr. pol. , o 38 w. od m. Wilejki, przy b. dr. pocztowej z m. Ilii do m. Radoszkowic, ma 3 dm. , 15 mk. Petraschen, ob. Klipsten. Petraschken, al. Petrellkehmen, ob. Pietraszen, Petrasze, wś, pow. sieński, gm. wysokohorodecka, ma 37 dm, 1210 mk. , z których 1 zajmuje się garncarstwem. Petrasze, wś rząd. , pow. lityński, okr. pol, gm. i par. katol. Zińków o 10 w. , par. praw. Pirogówka, ma 250 osad, 800 mk. , 1184 dzies. ziemi. Osiedlona przez starowierców, zwanych Piliponami. Jest ich tudo 200 rodzin, mają swe go popa i cerkiew; osiedlili się oni tutaj za czasów cara Aleksego Michałowicza i patryarchy Nikona. W 1871 r. odjęto im grunta a zo stawiono tylko zabudowania i ogrody. Są oni doskonałymi robotnikami, wynajmują sady. sieją len i wyrabiają płótno. Wś ta należała do Czartoryskich, ks. Wirtemberskich, dziś rządowa. Br. M. Petraszówka 1 wś, pow. bracławski, gm. i par. prawosł. Peczara, par. kat. Kopijówka, poczta Niemirów, w pobliżu dr. poczt. z Bracławia do Rachen st. dr. żel. , ma 78 osad, 412 mk. , 566 dzies. ziemi włośc. Należy do klucza peczarskiego, dawniej Szwejkowskich, dziś sukcesorów Józefy Potockiej. 2. P. , wś, nad bezim. dopływem Bohu, pow. hajsyński, na pograniczu pow. olhopolskiego, okr. pol. I Ternówka, gm. Sobolówka, par. kat. Ładyżyn, o 32 w. od Hajsyna, ma 168 osad, 890 mk. , 1044 dzies. ziemi włośc. Cerkiew p. w. św. Mikołaja, wzniesiona w 1754 r. , uposażo na 92 dzies. ziemi, ma 1343 parafian. Należy do klucza bubnowskiego hr. Aleksandry Po tockiej ob. Bubnómka. 3. P. , wś rząd. nad rz. Murachwą Morafą, pow. jampolski, okr. pol. i gm. Dzygówka, par. kat. i poczta Jampol, o 10 w. od Jampola, 14 w. od Rachen, ma 157 dm. , 528 mk. , 1126 dzies. ziemi włośc, ; cerkiew pod wez. św. Parascewii, wzniesiona w 1863 r. , uposażona 64 dzies. ziemi, ma 1064 parafian. Należała do sstwa jarugskiego ob. Jaruga, Dr. M. Petraszówka, po rus. Petrasziwka, karczma na obsz. dwor. Horodyszcza, pow. tarnopolski. Petratków, część Wysocka Wyżnego, pow. turczański. Petratschen niem. 1. wś, pow. ragnecki, st. p. i kl. Ragneta. 2. P. , wś, tamże, st. p. Szillen. Pettrellen al. Peter Leyden, ob. Leyden. Petrellkehnen, ob. Pierasze. Petricken niem. , wś, pow. labiewski, tuż nad granicą pow. nizinnego, w miejscu, gdzie rzeka Nemonin przestępuje granicę, st. p. i tel. Nemonien. Petriczanka, pow. serocki, ob. Kamenka. Petridaya, ob, Kamieniec Podolski, Petrikalny, szczyt górski, w pow. doliń. skim, na obszarze między Swicą, Prawiczem a Łukawcem, wznieś. 1037 mt. Petrikatschen niem. , wś na prus. Litwie, pow. stołupiański, st. poczt. tel. i kol. żel. Stołupiany. Petrikowce, wś, hr. ziemneńskie Węgry, kościół paraf. gr, katol. , uprawa roli, 430 mieszk. Petriminiasa, strumień podgórski, na obszarze wsi Nowe Fratowce ob. , w pow, rądowieckim. Petrineusasz niem. 1 wś, pow. gierdawski, st. p. Muldszen. 2. P. , wybudowanie, tamże. Petriwec, szczyt górski na obszarze Mizunia, w pow dolińskim, nad pot. Mizuaką, wznieś. 1010 mt. Petroczki, karczma na obsz, dwor. Oźomli, pow. jaworowski. PetroDmitriewskaja al. Charbolińskaja solna przystań, st. poczt. w pow. jenotajewskim gub. astrachańskiej, o 18 w. na półn. wsch. od Jenotajewska. Petrokowo, wś, pow. orszański, gm. rudniańska, ma 12 dm. i 46 mk. , a których 4 zajmuje się garncarstwem. Petrolin, dobra, pow. borysowski, w 2 okr. pol. łohojskim, o milę na płn. wschd od mką

Petrolowski

Pleszczenica, dawne dziedzictwo rodziny Ty szkiewiczów; mają 1927 dzies. , w glebie lek kiej; lasu dostatek, miejscowość nieco falista, wody mało. A. Jel. Petrolowski, potok w Tatrach spiskich ob. Magóra 43, t. V, 903. Petrołówka, wzgórze, 943 mt. , nad rz. Kacwińską, w hr. spiskiem. Petronelew, kol, pow. łaski, gm. i par. Buczek, ma 17 dm. , 98 mk. , 294 morg. ziemi włośc. Wchodziła wskład dóbr Kowalew. Petronówka, ob. Petranówka. Petroostrów, w dokum. Petrowski Ostrów, Petrowski Szaniec, wś cerkiewna nad rz. Wysią, pow. elizawetgradzki gub. chersońskiej, na pograniczu pow. zwinogródzkiego, na płn. zchd. od mta powiatowego; osada kozacka z pierwszej połowy XVII w. ob. Cherson, t. I, 572, niegdyś forpoczta w gub. noworossyjskiej, w czarnym pułku huzarów. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 3 352, 514; cz. III, t. 3 540, 603, 621, 622, 632. Petropawłowsk, gmina w pow. augustowskim, należy do s. gm. okr. II we wsi Jastrzębna, st. poczt Lipsk, ma 3031 mk. , rozległości 17660 mr. W skład gm. wchodzą Jastrzębna, wś i fol. , Lipsk, wś, Lipsk Mały wś, Murowanka, Ostrowie, Podwułkusznie, Ponarlica, wś i fol. , Rogożyn, wś i fol. , Rogożyniec, Wiel góry i Wilczebagno. Nazwa tej gminy została jej urzędownie nadaną już po przeprowadzeniu nowego podziału Królestwa na powiaty i gminy w 1867 r. Petropawłowska Borszczahówka, wś nad rzeczką Borszczahówką, nazwaną dawniej Żelań, pow. kijowski, o 12 w. od Kijowa, przy starej drodze pocztowej do mka Białogródka Ma 755 mk. prawosł. i 12 żydów. Na początku zeszłego wieku było tu tylko 6 chat, w 1787 r. zaś 201 mk. pł. ob. Mieszkańcy trudnią się głównie ogrodnictwem i sprzedażą warzyw. Dziesięcina ziemi pod uprawę jarzyn wy dzierżawia się tu po 75 rub. rs. P. B. , podobnie jak sąsiednie Boszczahówki, jak Sofijska, Bracka, Nikolska i Michajłowska stanowiły już w XV w. własność monasterów kijowskich, jak widać z nadania w. ks. litewskiego Aleksandra z 1497 r. oraz z rękopis miennego opisu majątków monasterów kijowskich, znajdującego się w bibliotece soboru św. Zofii w Kijowie. Obecnie należy do skar bu. W P. B. znajduje się cerkiew p. w. św. Symeona, drewniana, wzniesiona w 1755 r. a w 1849 r. z gruntu odnowiona i uposażona 53 dzie. ziemi; zarząd gminny, młyn wodny i szkółka wiejska. J. Krz. Petropawłowskie, błoto w gub. kijowskiej, między uroczyskiem Szalnej baby a rz. Irpeniem, 6 w. dł. , 10 30 saż. szer. , do przebycia niepodobne Funduklej. Gub. kij. Petropol. , folw. , pow. wileński, w 4 okr. pol, gm. Bystrzyca, okr. wiejski Rubno, o 4 w. od gminy, własność Tomaszewiczów. Petroschken niem. 1. wś, pow. ragnecki, st. poczt. i tel. Lengwethen. 2. P. , dobra, tamże. Petroutz 1. Piotrowice, wś, pow. suczawski. Na obszarze gminy 2446 mk. , na obsz. dwor. 130 mk. 1881 r. . 2. P. , wś, pow. storożyniecki, gmina ma 3073 mk, obszar dwor. 217 mk. 1881. Petrowce al. Piotrowce 1. Nowe, wś nad Dnieprem, pow. kijowski, na wzgórzach ota czających Meżyhory położone, mają 1442 mk. prawosł. , 18 żydów. Cerkiew Pokrowska, dre wniana, wzniesiona w 1746 r. , uposażona jest 74 dzies. ziemi, powiększej części sianokosu. Mieszkańcy trudnią się rolnictwem, ogrodni ctwem i sadownictwem a nadto wyrobem ce gły ogniotrwałej, której produkują rocznie za 125000 r. Często przy wydobywaniu gliny znajduje się bursztyn. F. należały niegdyś do monasteru meżyhorskiego, obecnie własność rządowa. W pobliża znajduje się uroczysko Musawa Niwa. 2. P. Stare, wś nad bezim. strugą, wpadająca do Dniepru, pow. kijowski, o 3 w. od Luteżu i tyleż od P. Nowych, z za rządem gminy, ma 724 mk. , zajmujących się rolnictwem i wyplataniem koszyków. Wś oto czona jest ze wszystkich stron borem, za wy jątkiem wschodniej, przymykającej do łąk. naddnieprzańskich. Podług podania miejsco wego P. były niegdyś miastem, do szczętu zburzonem przez Batego. Niegdyś P. należa ły do dóbr monasteru meżyhorskiego, obecnie własność rządowa. J. Krz. Petrowce 1. węg. PeterVagas, wś, hr. szaryskie, obszerne lasy, 304 mk 2. P. , węg. Petrocz, wś, hr. spiskie, kościół katol. filialny, 155 mk. Petroweńka, st. dr. żel. donieckiej, na linii KramatorowkaZwierewo, w gub. ekaterynosławskiej, pomiędzy st. Faszczowka o 18 w. a Krostnaja o 12 w. , jest odległą o 178 w. od st. Kramatorowki dr. żel. kurskochar kowoazowskiej a 109 w. od st. Zwierewo dr. żel. koziowoworonesko rostowakiej. Petrowjani, węg. SzentPeter, niem. Petersdorf, wś, hr. szaryskie Węg. , w malowniczej okolicy, kościół katol. par. żytnia gleba, lasy, młyn wodny, tartak, 826 mk. Petrowjat, część Isajów, pow, turczański. Petrowienec, węg. Peterwezo, wś, hr. szaryskie Węg. , kościół katol. filialn. , 122 mk, Petrowitz Piotrowice 1. bei Freistadt, wś, pow. frysztacki, na szlązku austr. Jest tu st. dr. żel. cesarza Ferdynanda KrakówWie deń na przestrzeni BoguminDziedzice, między Boguminem a Próchną, o 121 klm. od Krakowa, kośc. paraf. katol. i szkoła ludowa, ko

mora celna II klasy, st, poczt. , fabr. sody hr. Larischa i 1022 mk. 2. P. beiWagstadt Bielowiec, wś, pow. tropawski, ma kościół paraf. katol. , szkołę ludową, st. poczt. i 1085 mk. Petrowka, wś nad rzką Jar Fernatia, pow. bałcki, przy linii dr. żel. kijowskoodeskiej, gm. Krute o 5 w. , par. Kodyma, ma 60 dm. i 517 mk. , 769 dzies. ziemi włośc; należy do klucza krutiańskiego ks. Abamelika. Dr. M. Petrowka, wś i st. dr. żel. odeskiej, w gub. chersońskiej, o 22 w. od Birzuły, 86 w. od Razdzielnoj, 151 w. od Odessy a 359 w. od Wołoczysk, pomiędzy st. Mardarówka o 6 w. a Czubowka o II w. . Petrówka, szczyt górski w Beskidzie trenczyńsko solskim, 1125 mt. wznieś. Ob. Karpaty t. III, 859. Petrówka, strumień, dopływ Olzy, ma ujście na granicy Szląska pruskiego i austr. Petrowsk 1. mto pow. gub. saratowskiej, nad rz. Miedwedicą, o 140 w. od Saratowa, ma 15050 mk. , 7 cerkwi z monasterem, szko łę powiat. i paraf. , szpital, 21 zakładów prze mysłowych, znaczniejsze łoju, skór i potażu; st. pocztowa. Założone w 1782 r. Petrowski powiat ma na przestrzeni 6597, 3 w. kw. 169094 mk. , zajmujących się rolnictwem i chowem bydła. Powierzchnia wzniesiona, grunt uro dzajny, zroszony wodami systemu Wołgi i Do nu, z których znaczniejsze Bara, Uza, Miedwiedica. Lasy zajmują 23 ogólnej prze strzeni. 2. P. , mto nadetat. pow. rostowskiego gub. jarosławskiej, nad rz. Peczegdą, o 73 w. od Jarosławia, ma 1664 mk. , 3 cer kwie, szkołę paraf. , cegielnię, st. poczt. i st. dr. żel Pierwotni sioło, od 1772 do 1862 r. mto powiatowe. St. P. dr. żel. moskiewskoja rosławskiej, pomiędzy st. Itłar o 16 w. a Rostowem 22 w. , odległą jest o 187 w. od Moskwy a 74 od Jarosławia. J. Krz. Petrowski Ostrów, ob. Petroostrów. Petrowski Szaniec, ob. Petroostrów. Petrowskoje 1. st. dr. żel. donieckiej, na linii KonstantynowkaJuzowo Maryupol, w gub. ekaterynosławskiej, pomiędzy st. Konstantynowka o 13 w. a Żeleznoje o 9 w. , o 61 w. od Juzowa a 171 w. od Maryupola. 2. P. , st. poczt. w pow. urzumskim gub. wiackiej, pomiędzy Nolińskiem i Urzumem. Petrozolim, mały folw. , pow. borysowski w 2 okr. pol. łohojskim, przy gośc. z Omniszewa do mka Szklańcy, miejscowość falista i lesista. A. Jek. Petruckschen, ob. Jodschleidszen. Petrulin, wś, pow. grodzieński, w 2 okr. pol. , 549 dzies. rozl. , własn. Wołkowickiego. Petruły, część wsi Myta, w pow. turczańskim. Petruschkehmen niem. , wś, pow. labiewski, st. poczt. i tel. Gr. Baum. Petruszka, góra na Bukowinie, na rozgraniczu wód Suczawy i Seretu, 3570 st. wys. Petruszki 1. wś nad ruczajem Pogańskim, zwanym także Listwinem, pow. kaniowski, o 8 w. od Korsunia, przy drodze z Korsunia do Zwinogródki, ma 762 mk. , cerkiew drewniana, pod wezw. Przemienienia Fańskiego, wzniesiona w 2 połowie zeszłego wieku, jest uposażona 38 dzies. ziemi. Do par. prawosł. należy odległa o 2 w. wś Turkeńce. P. na leżały dawniej do sstwa korsuńskiego, obecnie do klucza korsuńskiego ks. Łopuchinów. 2. P. , wś u źródeł bezim. dopł. Irpenia, pow. ki jowski, o 1 w. od szosy brzeskokijowskiej, o 2 w. na wsch. od sioła Horenicze paraf. prawosł. , ma 254 mk. , 1134 dzies. ziemi, po większej czaści pokrytej lasem. Własność Zaleskich. J. Krz. Petruszle, dwór, pow. rosieński, par. betygolska, własność Janczewskiego. Petruszyna, góra, 586 mt. wznieś. , w pow. nowosądeckim, nad doliną pot, Milik. Petryek, wś, pow, rzeczycki, w I okr. pol. brahińskim, gm. ruczajewska, w pobliżu lesistej, nizinnej kotliny rz. Brahinki, ma 60 osad, grunta urodzajne, namułowe, łąk dużo. PetryckaBuda, wś i dobra nad pot. Kobylówką, pow. rzeczycki, w 1 okr. pol. brahińskim, gm. ruczajewska, ma 14 osad. Dobra, do niedawna Rokickich, od 1873 r. , zaś kupca Konoplina, należą do dominium Brahin. Petryczewa, część Rungurów, pow. kołomyjski. Petryczyn, dawna nazwa wsi Barachty ob. . W opisie tej wsi mylnie podano Piotroczyn. Petrychy, wś, pow. czerykowski, gm. Bielica, ma 23 dm. i 68 mk. , z których 1 zajmuj się bednarstwem. Petrykalny, ob. Petrikalny. Petrykały, wś i fol. , pow. nowoaleksandrowski, gm. Dukszty, okr. wiejski Magunele, własność Kasperowiczów. Petrykany, okolica szlach. , pow, oszmiański, w 3 okr, pol. , gm. Siedliszcze, okr. wiej ski Gilwińce, o 9 w. od gminy, 56 w. od Osz miany a 24 w. od Dziewieniszek, ma 7 dm. , 36 mk. kat. 4 dusze rewiz. jednodworców w 1864 r. . Petryki, w dok. Pyetrzyky, wś i fol, pow. kaliski, gm. Zbiersk, par. Kościelec, odl. 18 w. od Kalisza. Wś ma 12 dm. , 150 mk. ; fol, U bud. , 27 mk. Według Lib. Ben. Łask. II, 11 łany kmiece i folwarczne dawały dziesięcinę plebanowi w Kościelcu. W 1618 r. miał tu Krzysztof Radzewski 1 łan kmiecy i 1 łan ziemi or. przez kmiecia Parczewski, Analekta Wielk. , 69. Dobra P. składały się w 1880 r. z fol. i wsi P. , Łyczyn i Ostrówek. Rozl. dominialna mr. 2542 fol. F. gr. or. i ogr. mr, 514, łąk mr. 60, lasu mr. 1279, nieuż. mr.

Petrowka

75, razem mr. 1928; bud. mur. 27, z drzewa 8; fol. Łyczyn gr. or. i ogr. mr. 300, łąk mr. 2, lasu mr. 9, nieuż. mr. 14, razem mr. 325; bud. mur. 4; fol. Ostrówek gr. or. i ogr. mr. 251, łąk mr. 13, lasu mr. 8, nieuż. mr. 17, razem mr. 289; bud. mur. 5, z drzewa 3; płodozmian 6polowy; las, urządzony. Wś P. osad 29, z gr. mr. 28; wś Łyczyn os. 17, z gr. mr. 17; wś Ostrówek os. 11, z gr. mr. 15. Br. Ch. Petryki, wś, pow. wileński, w 4 okr. pol. , gm. Worniany, okr. wiejski Ryndzinny, o 1 w. od gminy, 9 dusz rewiz. ; należy do dóbr Ryndziuny, Kurkowskich i Jazdowskich Petryki, wś, pow. zwinogródzki, na płn. zach. od mka Olszany a na zach. od Smiły, o 1 w, od wsi Segedyńce par, prawosł. , ma 546 mk. W zeszłym wieku była w P. cerkiew paraf. Pokrowsk a, zniesiona na początku b. stulecia z powodu starości i mało ludości parafa. P. należą do klucza olszańskiego hr. Branickiej. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 3 387. Petryki, grupa domów w Kamionce Wołoskiej, nad pot. Moszczana, w części wsi Lipnik Kamionecki, pow. Rawa Ruska. Petrykow al. Petrykowicze, urzęd. Petrykowo, starożytne mko na lewym, wyniosłym brzegu Prypeci, i wielkie dobra, pow. mozyrski, z zarządem gminnym, biurem 2 okręgu policyjnego, 3 rewiru sądowego pow. rzeczyckiego i zarządem 2 rewiru powołanych do służby wojskowej z pow. mozyrskiego, o 10 w. od dr. żel. pińskorzeczyckiej, o 62 w. od Mozyrza i 266 w. od Mińska odległe, ma około 400 osad i przeszło 3000 mk. Podług podania miasteczko w czasach zamierzchłych o trzymało nazwę na cześć założyciela, wodza Jadzwingów, który się tu miał ochrzcić pod imieniem Piotra. Nie wiadomo jakim sposobem P. dostał się kniaziom słuckim Olelkowiczom, bodaj pod koniec XT stulecia. W tej dzielnicy mieli oni swój zamek obronny, wzniesiony podobno przez kniazia Jurja, sławnego pogromcę Tatarów pod Rutką. Po śmierci jogo P. około 1572 r. dostał się w udział najmłodszemu z jego synów Aleksandrowi, a następnie, w XVII już wieku, drogą spadku po kądzieli przeszedł do Chodkiewiczów, piszących się hrabiami na Myszy, Szkłowie, Lachowiczach, Hłusku, Czarnobylu i Petrykowie. Zamek petrykowski został zniszczony około 1535 r, w czasie wojen Wasila IV z Zygmuntem I, przez wojska moskiewskie pod dowództwem woj. Owczyny, a później jeszcze dwukrotnie plądrowali go Kozacy pod Nalewajką w latach 1595 96 Pam. Jewłaszewskiego. Chodkiewiczowie, dbając o podniesienie miasta, wyjednali pod d. 16 październiku 1776 r. przywilej króla Stanisława Augusta, na mocy którego aż do dziś dnia odbywają się w P. wielkie jarmarki na bydło, konie, ryby i wszelkie wyroby domowe, dwa razy do roku, mianowicie 20 lipca na ś. Elijasza i 1 października na Pokrowy ruskie. Kościół parafialny drewniany p. w. Zwiastowania N. M. P. , wzniesiony był 1638 r. przez Krzysztofa Chodkiewicza, kaszt. wilońskiego, i żonę jego Zofią z kn. Horskich. Par. kat. , dek. mozyrskiego, ma 2513 wiernych; do niedawna miała kaplice na cmentarzu grzebalnym w F. , w Doroszowiczach, Grabowie, Dziakowiczach, Horodziatyczach, Komarowiczach i Nowosiołkach. Wszystkie te kaplice, oprócz cmentarnej, teraz zamknięte. Kościół w strasznem zaniedbaniu, z powodu obojętności zupełnej duchownych; parafianie w wielu miejscach odległych pozbawieni całkiem posługi religijnej. Cerkiew, na miejscu starej, zbudowana w 1846 r. , pod w. Zmartwychwstania Pańskiego, liczy przeszło 3000 parafian płci obojga, posiada z dawnych zapisów gruntu, łąk i lasu około 6 włók. Kaplice trzy w miejscu cmentarna Opieki N. M. P. , w Końkowiczach Nar. N. M. P. , w Kurytyczach Zmartwychwstania. Druga cerkiew parafialna ś. Mikołaja, pounicka, z 1772 roku, ma około 1700 parafian, posiada gruntu około 8 włók, z dawnych zapisów. Trzecia cerkiew w blizkiem siole Petrykowie, ś. Dymitra, drewniana, ma około włóki ziemi, do 600 parafian. Nadto w P. znajduje się synagoga żydowska i szkoła gminna. Gmina petrykowska składa się z 12 okręgów starostw wiejskich, 519 osad, zamieszkałych przez 2024 włościan, którym nadano 11516 dzies. ziemi. Okręg policyjny petrykowski obejmuje 7 gmin petrykowską, laskowicką, grabowską, dziakowicką, komarowicką, kopatkiewicką i łuczycką. Dobra, do dziś dnia Chodkiewiczów, mają przeszło 720 włók, w glebie wybornej, łąk niezmierna obfitość, rybołóstwo, propinacye, młyny i przeprawy promowe dają dochód znaczny. Pomiędzy mieszczanami, oprócz żydów, jest dużo rozkolników rosyjakich, którzy tu przywędrowali jako emigranci w czasie głośnej reformy kościelnej patryarchy moskiewskiego Nikona. Pierwej dzierżawili oni grunta od dziedzica, lecz w lej połowie b. stulecia dziedzic zapisał owych mieszczan w poddaństwo. Poszkodowani wytoczyli proces, trwający przeszło 30 lat, wreszcie w 1848 r. senat rządzący postanowieniem z dnia 9 września przyznał prawa wolności procesującym się mieszczanom, którzy zaliczeni zostali do municypalności miasta Mozyrza. P. mają przystań bardzo ważną, kędy się wyładowują statki przychodzące z niżu, z Kremienczuga. W P. posiadają własn. ziemską mieszczanie Guliński 3 włóki i Kopciugowicz 2 włóki. A. Jel. Petryków, góra nad doliną Stryja, na obszarze wsi Jawora, w pow. turczańskim. Wzn. 732 mt.

Petryki

Petryków 1. karczma na obsz. dworskim Jawory, w pow. turczańskim. 2. P. , grupa domów w mieście Tarce. Petryków, wś, pow. tarnopolski, odl. 4, 5 klm. na płd. od Tarnopola, na zachodnim brzegu Seretu. Granice wsch. Seret a za nią grunta należące do przedmieść Tarnopola, płd. Berezowica Wielka, zach. Draganówka i Janówka, płn. Zagrobela i Tarnopol. Obszar dwor. ról, łąk i past. 212, lasu 289; włośc. 1298 mr. W 1870 r. 698 mk. ; w 1880 r. w gm. 774 mk. , na obsz. dwor. 11 mk. ; rzym. kat. 248, par. Tarnopol, gr. kat. 496, par. w miejscu, filią Janówką 180, razem 676 gr. kat. Kasa pożycz z kapit. 292 zł. Właśc. pos. dwor. Antoniny z Orłowskich ks. Radziwiłłowej spadkobiercy. Ze to jest jedna z dawniejszych osad na Podolu okazuje się z dokumentu wystawionego we Lwowie 28 czerwca 1458 r. , w którym Stanisław z Chodcza, ssta halicki, sprzedaje prawo patronatu monasteru kryłoszańskiego, z wsiami Podgrodzie i Błahowiszczenie, Romanowi z Ostałowic. W liczbie świadków podpisał się Paweł z Petrykowa. Petrykowce L wś nad rz. Samcem, dopł. Wytekły, pow. lityński, na pograniczu pow. Winnickiego i żytomierskiego, przy trakcie poczt. z Ułanowa do Berdyczowa, o 52 w. od Lityna, gm. , par. kat. i poczta Ułanów. Ma 110 osad, 744 mk. , 1085 dzies. ziemi włośc, , 863 dzies. dworskiej, cerkiew p. w. N. M. P. , wzniesioną w 1717 r. i uposażoną 35 dzies. ziemi, z 1022 parafianami. Należała do sstwa ułanowskiego, następnie własność Iwanowskich. Drogą, wiana przechodzi do ks. Witgensteina, obecnie ks. Hohenlohe SchilingFaerst z domu ks. Witgenstein. 2. P. , wś, pow. proskurowski, na pograniczu pow. starokonstantynowskiego, na zach. od Czarnego Ostro wu, gm. Sarnów, par. kat. Zawalijki, ma 74 osad, 372 mk, 362 dzies. ziemi włośc, 899 dzies. dwor. wraz z Krzywaczyńcami. Wła sność Zaleskich. Dr. M. Petrykowice, dział lasu koło Janowa w pow. gródeckim. Brzegi lasu tego schodzą w dolinę Wereszycy, która tutaj tworzy, pomiędzy górą stradecką a pasemkiem wzgórz porosłych wspomnianym lasem, staw stradecki Petrykówka, wś nad potokiem LisiczaBał ka, wpadającym do rz. Wyś, pow. zwinogródzki, okr. pol. Kalnibłoto, par. kat. Zwinogródka, ma 1217 mk. prawo. , 47 katol. i 13 żydów; 2630 dzies. ziemi używalnej. Cerkiew p. w. ś. Trójcy, z muru wzniesiona w 1817 r. , na miejsce dawnej, niewiadomej erekcyi, uposażoną jest 36 dzies. ziemi. Do paraf. prawosł. należą wsie Lisicza Bałka o 5 w. na wsch. i Jampol o 7 w. na zach. . Południowa cześć wsi nosi nazwę Stojkówki. P. wchodziła niei gdyś w skład sstwa zwinogródzkiego, dziś należy do dóbr państwa. J. Krz, Petrykówka, osada kozacka z XVII w. , ob. Cherson, str. 572. Petrykowo 1. fol. pryw. nad rz, . Jaźnicą, pow. dzisieński, w 1 okr. pol. , o 5 w. od Dzisny, 1 dm. , 13 mk. kat. 2. P. , dobra, pow. dzisieński, w 4 okr. pol. , gm. Mikołajów, okr. wiejski Gołomyśl, własność Mirskich. Petrykozy 1. i Petrykozkie Budy, wś, pow. grójecki, gm. Konie, par. Lutkówka, odl. 15 w. od Grójca, P. mają gorzelnią z produkcyą roczną na 35000 rs. i 100 mk P. Budy zaś 137 mk. W 1827 r. było 6 dm. , 52 mk. Dobra P. składały się w 1874 r. z fol. P. i Chudo Lipie, wsi P. , Chudo Lipie, Budy Petrykozkie i Redlanka. Rozl. dominialna mr. 2064; fol. P. gr. or. i ogr. mr. 848, łąk mr. 67, wody mr. 7, lasu mr. 652, nieuż. mr. 72, w os. razem mr. 1650; bud. mur. 17, z drzewa 21; fol. Chudo Lipie gr, or. i ogr. mr. 379, pastw. mr. 7, lasu mr. 15, nieuż. mr. 13, razem mr. 414; bud. mur. 4, z drzewa 4; płodozmian 4, 6, 11 i 14polowy, las urządzony. Wś P. os. 7, z gr. mr. 3; wś Chudo Lipie os. 7, z gr. mr. 12; wś Budy Petrykozkie os. 13, z gr. mr. 140, wś Rodlanka os. 16, z gr. mr. 116. 2. P. , w dok. Potrykozy kol. , karcz. i pow. łaski, gm. i par. Górka Pabiańska, kol. ma 29 dm. , 187 mk. , 464 mr. ziemi włośc, karczma 1 dm. , 3 mk. , 12 mr. ziemi włośc. Należała dawniej do dóbr Górka Pabiańska. Wś ta na prawie polskim osadzona, została nabyta od Gruszczyńskiego, arcyb. gnieźn. , za przyzwoleniem kapituły, przez kapitułę krakowską, za sumę 300 grzywien, naprawie odkupu, i wcieloną do klucza pabiańskiego dóbr tejże kapituły około 1460 r. Był tu wtedy folwark na trzech łanach, nie dający nikomu dziesięciny, 8 łanów kmiecych, płacących kapitule po 16 skotów i 3 fertony czynszu i obowiązanych orać, młócić, zasiewać, żąć i zwozić na łanach folwarcznych. Dawali oni dziesięcinę prepozyturze łęczyckiej i dziesięcinę konopną, wartości do 8 grzywien. Karczma płaciła 20 groszy czynszu; dwaj ogrodziarze mieli role i łąki, płacili po fertonie i obowiązani do robocizny. Długosz doradzał kapitule, by przez dopłatę lub zamianę nabyła wieś tę na zupełną własność Lib. Ben. , I, 281, 293. Według Lib. Ben. Łask. I, 378 dziesięciny z tej wsi należały do plebana w Górce, lecz kanonicy, będący administratorami dóbr Pabianickich Podlodowski, Latalski, przywłaszczali sobie na początku XVI w. tę dziesięcinę, korzystając z choroby plebana. Podług reg. pobor. pow. Szadkowskiego z r. 1552, wś Pothriko, zy miała 13 osad a w 1553 r. 9 łanów Pawiński, Wielkop. , t. II, 237. 3. P. , w dok. Potrukozy, Petrukoszy, wś nad rz. Drzewiczką,

Petryków

pow. opoczyński, gm. Białaczów, par. Petrykozy, odl. 9 w. od Opoczna. Posiada kościół par. mur. , fryszerkę żelaza, cegielnię, 27 dm. , 342 mk. i 931 mr. obszaru. W 1827 r. było 24 dm. , 256mk. Kuśc. par. istniał tu już w XV w. Dziedzicem wsi był w czasach Długosza Stan. Odrowąż Patrukoszky. Fol, karczmy i ogrodziarze w tej wsi dawali dziesięcinę miejscowemu plebanowi, łany kmiece zaś dawały dziesięcinę zbożową i po cztery pęki konopi wartości 2 grzyw. jednego roku prebendzie dziwkowskiej, drugiego roku dwikozkiej w Sandomierzu Długosz Lib. Ben. , I, 367 i 377, Uposażenie plebana podaje Lib. Ben. Łaskiego I, 710. Obecny kościół murowany wystawił w 1791 r. hr. Małachowski, dziedzic wsi. P. par. dekanat opoczyński dawniej skrzyński, 2059 dusz. 4. P. , wś, pow. płocki, gm. Majki, par. Słupia, odl. o 30 w. od Płocka, ma 7 dm. , 105 mk. , 348 mr. obszaru. 5. P. , wś, pow. mławski, gm. Turza, par. Sarnowo. Leży na granicy pruskiej, o 14 w. od st. kol. żel. Mława, ma 32 dm. , 208 mk. Ogólnej rozległości mają 1224 mr. , z tej liczby na dwór przypada 549 mr. ornego gruntu, 210 mr. lai 48 łąk i pastw. Grunta wzgórzyste, su szczerkowate, z piaskiem pod spodem, żytnie, Wś należała do Krzywickich. Od 1880 roku własność Gruenberga. Do P. należał folwark Gnojenko, przy wejścia Działdówki do Króle stwa. W Gnojenku 7 osad włośc; gruntu 11 1 2 włók, w tej liczbie dwór posiada około 9 wł. 46 mr. zajmują łąki. Grunta szczerkowate, przy łąkach sapy. Br. Ch. i L. Krz. Petryłów, wś, pow. chełmski, gm. Bukowa, par. Sawin, posiada szkołę początkową ogólną, 939 mr. ziemi włośc. W 1827 r. było 35 dm. , 208 mk. P. wchodził w skład dóbr rząd. Chutcze. Petryłów, wś, pow. tłumacki, odl. 6, 4 klm na płd. od Uścia Zielonego, nad Dniestrem, który tu płynie dwoma korytami i tworzy wyspę. Wieś tę przedziela północne ramię rzeki tak, że część jej leży na półn. brzegu a druga na wyspie. Granice wschodnia Nowo siółki, południowa ramię połud. Dniestru a za niem Oleszów i Rakówna, zachod. Dniestr a za niem Miłowanie, Rożniów i Strychańce półn. Uście Zielone, Łuka Niskołyzy i przys. Kudzierka, półn. wsch. rzeka Złota Lipa a za nią Bobrowniki. Dniestr od Uścia Zielonego do P. płynie z półn. ku połud. , na początku P. skręca się nagle ku wschodowi. Między Nowosiółką i Bobrownikami wpada Złota Lipa do Dniestru, który nagle zwraca się ku połud. i płynie ku Niźniowu. W ciągu całego tego krętego biegu tworzy Dniestr liczne wyspy, z których największą jest ta, na której leży połud. część P. Obszar dwor. 888, włośc. 1927 mr. W 1870 r. 1550 mk. , w 1880 r. w gm. 669, na obsz. dwor. 32 mk. ; rz. kat. 16, par. Uście Zielone, gr. kat. 1481, par. w miejscu, z filią Nowosiółka 382, razem 1863 gr. kat. Dek. Uście, dyec. Stanisławów, szkoła etat. o 1 naucz. , kasa pożycz. z kapit. 1264 złr. ; sąd pow. i st. tel. Manasterzyska, urz. poczt. Uście Zielone. Właśc. pos dwor. Grzegorz Bogdanowicz. Na dokumencie wy stawionym w Haliczu 20 grudnia 1463 r. , którym Ihnat z Kutyszcza, sędzia, i Piotr ze Siemiokowiec, podsędek ziemscy haliccy, po świadczają, że Stanisław z Chodcza, wojewoda podolski i starosta halicki, sprzedał za 300 grzywien zwykłej monety wieś swoją dzie dziczną Bybło Grzegorzowi z Sanoka, arcyb. lwowskiemu, podpisany jest jako świadek Paweł z Petryłowa Ak. gr. i ziem. , t. II, str. 177. B. R. Petrłowicze 1. wś, pow. oszmiański, w 4 okr. pol. , gm. Naliboki, okr. wiejski Pilnica, o 12 w. od gminy a 95 w. od Oszmiany, 12 dm. , 123 mk. , w tej liczbie 100 prawosł. i 23 katol. 63 dusz rewiz. ; własność Wojnów. 2. P. , fol. szlach. nad rzką Zamianką, pow. oszmiański, w 4 okr. pol. , o 96 w. od Oszmiany, 4 dm. , 35 mk. , w tej liczbie 16 prawosł. , 8 katol. , 11 żydów; młyn wodny i karczma. 3. P. , zaśc. szlach. , pow. oszmiański, w 4 okr. pol, , o 96 w. od Oszmiany, 2 dm. , 21 mk. , w tej liczbie 13 katol. i 8 żydów; karczma. 4. P. , fol, pow. wilejski, w 1 okr. pol, gm. Hermaniszki, okr. wiejski Jarszewicze, własność Komarów. Petryłówka, fol pryw. , pow. wilejski, w 1 okr. pol, o 58 w. od m. Wilejki, przy b. drodze pocztowej z mta Mołodeczna do granicy pow. mińskiego, 1 dm, 7 mk. katol. Petryłowo 1. wś, pow. wilejski, w 1 okr. pol, gm. Chotenczyce, okr. wiejski Karpowicze, o 7 w. od gminy, 6 dusz rewiz. ; należy do dóbr Zaborze, Grogorowiczów. 2. P. , dwie wsie włośc, pow. wilejski, w 3 okr. pol. gm. Wołkołata, okr. wiejski Wirze, o 7 i 7 1 2 w. od gminy a 68 w. od Wilejki; jedna z nich ma 8 dm. , 76 mk. kat. 38 dusz rewiz. , druga zaś 6 dm. i 56 rak. kat. 24 dusz rewiz. , wiatrak; należą do dóbr skarbowych Firkowszczyzna. 3. P. , wś, pow. ihumeński, przy granicy pow. słuckiego, w 1 okr. pol uździeńskim, gm. pukowska, ma 39 osad pełnonadziałowych; miej scowość dość leśna, nieco falista, grunta uro dzajne, szczerkowe. Niegdyś własność Ra dziwiłłów. J. Krz. A. Jel. Petryłowska Wólka, wś, pow. chełmski, gm. Bukowa, par. Sawin. Wchodziła w skład dóbr rząd. Chutcze. Petrynianowszczyzna, wś włośc, pow. oszmiański, w 3 okr. pol, o 43 w. od Oszmia ny a 12 w. od Dziewieniszek, 5 dm. , 46 rak. katol. A. T.

Petryłów

Petrymany

Petrymany 1. wś, pow. oszmiański, w 3 okr. pol. , gm. Subotniki, okr. wiejski Kudejsze, o 5 w. od gminy, 13 dusz rewiz. ; należy do dóbr Kwiatkowce, Umiastowskich. 2. P. , zaśc, pow. oszmiański, w 3 okr. pol. , gm. Siedliszcze, okr. wiejski Hermaniszki, o 6 w. od gminy, 12 dusz rewiz. ; należy do dóbr Hermaniszki, bar. Leforta. J. Krz, Petrymany, wś nad rz. Dożwą Bachtynką, dopł. Zwana Werbowej, pow. uszycki, gm. Kuryłowce Murowane, par. kat. i poczta Wierzbowiec, ma 105 osad, 430 mk. , 920 dz. ziemi; cerkiew wzniesiona w 1863 r. , uposa żona 38 dz. ziemi, ma 1078 wiernych. Należa ła niegdyś do sstwa bachtyńskiego, darowa nego na 12 lat generałowi Zakrzewskiemu, obecnie rządowa. Lr. M. Petryń, potok, prawy dopływ Czeremosza Czarnego. Petrynów, wś, pow. rawski, gm. Żelechlin, par. Żelechlinek, ma 15 dm. , 113 mk. , 167 mr. ziemi włośc. Petrynówka, ob. Petranówka. Petrynowo, fol. , pow. dzisieński, w 1 okr. pol. , gm. Głębokie, okr. wiejski Litewszczyzna, ma wraz ze wsią Mereckie 27 dusz rewiz. ; własność Wińczy. Petryny, część wsi Lubyczy Kameralnej, w pow. rawskim. Petryszki, wś, pow. miński, w 2 okr. pol. rakowskim, gm. Zasław, przy linii drogi żel. lipaworomeńskiej; wś ma 4 osady; miejsco wość mało leśna, wzgórzysta, grunta szczer kowe, A. Jel. Petryszyna, góra 647 mi w pow. kałuskim, nad pot. Łukwą. Petryszyne, grupa domów w Radrużu, pow. Rawa Ruska. Petryszyny, grupa domów w Załużu, w pow. jaworowskim. Petrzyk, zaśc. nad rz. Komajką pow. święciański, w 3 okr. pol, gm. Hoduciszki, okr. wiejski Kowalciszki, o 38 w. od Święcian, ma 1 dm. , 16 rak. kat. 4 dusze rewiz. . Petschinken niem. , wś na prus. Litwie, pow. piłkałowski, st. p. Sodargen. Petschkehmen Gross niem. 1. wś na prus. Litwie, pow. nizinny, nad Osą, poboczną rzeki Arge, 7 klm. od st. p. i tel. Skaisgirren. 2. P. Klein, wś, tamże, również nad Osą, 1 klm. odległa od P. Gross. Petschkendorf 1. 1287 Peschendorf, wś, pow. lubijski. Posiada kościół par. ewang. , dwór, 53 dm, 481 mk. 8 kat. , 2 młyny, pokłady torfu i marglu. Znaleziono tu cmentarzysko przedhistoryczne. Kościół niewiadomej erekcyi istniał już w XVI w. , spalony wraz, ze szkołą w wojnie 30letniej i w 1725 r. ; księgi kościelne istnieją od 1654 r. 2. P. , i wś i dobra, pow. złotoryjskohajnowski; ludność ewangielicka. Pettelkau niem. , wś kośc. na niem. War mii, pow. brunsberski, po lewym brzegu Passaryi, w dek. brunsberskim. Tworzy z wsią Schalmey po drugiej stronie rzeki leżącą, jedną parafią, liczącą 1478 komun. Odl. 7 klm. od st. poczt. Plastwich. Ad. N. Pettkuhnen niem, wś, pow. welawski, nad rzeczką leśną przerzynającą lipowskie lasy, poboczną Pregoły, 8 klm. od st. poczt. i tel. Taplacken. Petyjampol, ob. Peliampd Petyki, grupa domów w Małnowskiej Woli, w pow. mościskim. Fetysze, wś, pow. miński, w 3 okr. pol. kojdanowskim, gm. Rubierzewicze, o l1 2g w. na płn. zach. od mka Wołmy, ma 6 osad; miejscowość wzgórzysta, małoleśna, grunta szczerkowe. A. Jel. Petzelmuehle, młyn wodny pod Głogową, pow. głogowski. Petzen, ob. Pecno, pow. szremski. Petzinken niem. , wś, na prus. Litwie, pow. piłkałowski, st. poczt. , tel. i kol. żel. Pilkały. Petznick niem. , ob. Pieczynek i Piaseczno. Petznick niem. , domena fiskalna w Pomeranii, pow. przyrzycki, st. p. Doelitz, Petztin niem. , ob. Piastoszyn, Peuke Górne i Dolne Ober i Nieder, wś l dobra, pow. oleśnicki. Kościół par. ew, zamek, 2 folwarki, 70 dm. , 573 mk. 28 kat. , szkoła ew. Kościół tutejszy, zbudowany czy też odbudowany w 1574 r. , w 1702 r. został rozszerzony; 1720 r. nową wieżę wzniesiono. Peuker, wś, pow. bystrzycki, par. Rosenthal; ludność katolicka. Pewel 1. koło Ślemienia, wś w pow. żywieckim, par. rz. kat. w Rychwałdzie, 8, 3 klm. na płd. zach. od Ślemienia, leży w zwartej dolinie Pewlicy, pob. Koszarawy z lew. brzegu. Dolinę otacza od płn. las z górą Krzywiną 634 mt. , od płd. las Kobielnia ze szczytami Baków 766, Zwaliska 757 i Na Greniu 737 mt. . Położenie wsi ma średnio 488 ml. Przez wieś prowadzi droga ze Ślemienia na płd. do Peweli Małej. Ta górska w lesistej okolicy położona, wieś składa się z 157 dm. i 906 mk. 428 męż. , 478 kob. , mianowicie 897 rz. kat. Polaków i 9 izraelitów. Pos. więk. Aleks. hr. Branickiego ma 12 roli, 2 łąk, 5 past. i 419 mr. lasu; pos. mn. 654 roli, 57 łąk, 310 past. i 11 mr. lasu. Graniczy na płn. z Gilowicami, na wsch. z Huciskami, na płd. z Mutnem a na zach. z Rychwałdkiem i Rychwałdem. 2. P. Mała, wś, pow. żywiecki, u ujścia Pewlicy do Koszarawy, przy gościńcu z Żywca do Kurowa i kolei transwersalnej, między stacyami Jeleśna i Sporysz Frie

Pęcherz

Pewna

Peyse

Pezoły

Peźe

Peżówka

Pęchcin

Pęcherek

Pęcherska Wólka

Pęchery

Pewlica

drichshuette, 335 mt. npm. ; par. rz. kat. i urz. poczt. w Jeleśny o 7, 5 klm. . Mała osada ma i zaledwie 33 dm. i 206 mk. 93 męż. , 113 kob. rz. kat. i była prawdopodobnie przysiółkiem Pewla przy Siemieniu. Obszar mn. pos. 88 roli, 5 łąk, 94 past. i 13 mr. lasu. Kamieniecki w Dziejopisie żywieckim str. 33 powiada, ze Pewel zwie się też Zapieklem iż tam uwięi zła ziemia między górami i uczyniła wał, iż woda stanęła a potem z powodzi rozerwała ten wał i ment uczyniła; o miedzę przysięgali tam krzywo i z tego powodu zaczęła się ona zapa dać i ma zapadziska, kiedy pierwej równą była. W innem miejscu 43 powiada, że w grodzie oświęcimskim pisano nazwę lej wsi Paweł, od pierwszego osadnika Pawła. Szaj nocha Geolog. studya, Kosmos 1884, str. 223 powiada, że dolina tutejsza jest czarną od ila stowapiennych marglów, z wykwitami ałunu i warstwami hydraulicznych margli wapiennych u ujścia potoku. W P. M. są konglome ratyczne piaskowce, z zawartościami zielonawych łupków chlorytowych i okruchami cie mnoszarej obcej skały afanitycznej. Piaskow ce te są w ławach 4 do 5 mt. grubych i dają wyborny materyał na bruki i chodniki, z po wodu twardościWieś graniczy na zach. ze Świnną, na płn. z Rychwałdkiem, na wsch. z Mutnem, na płd. zaś ma duży las Kiełbasów, należący do Żywca z górą Wolentarski groń 606 rat. . Jest tutaj nowa murowana kaplica. 3. P. Wielka Żywiecka, wś, pow. żywiecki, nad pot. Pewelką, dopł. Koszarawy z lew. brzegu, przy drodze z Kurowa do Żywca i kolei transwersalnej między stać. Jeleśną 7, 5 klm. i Huciskami. Las Kobilnia, ze szczytem Zwaliska, dzieli tę wś od Pewla przy Ślemie niu i Mutnego, który stanowi dział wodny Koszarawy, Pewlicy i Pewelki, od południa ma góry, zw. Koszarawski groń, ze szczytami Wy drzyszczon 742, Gron 789 i Lasek 871 mt. npm. Położenie wsi sięga 475 mt. Mała je dnak tylko cząstka tej rozległej wsi, obejmu jącej całe dorzecze środkowej i dolnej Pewelki, ma to położenie. Sześć grup chat mają od rębne nazwy, mianowicie Pewel ma 114 dm. i 748 mk. 2 Adamki 67 dm. , 294 mk. 3 Padówki al. Na Padowce 4 dm. , 22 mk. 4 Polaniarze 23 dm. , 90 mk. 5 Przy Maciejnych 6 dm. , 29 mk. 6 U Bigosa 5 dm. , 20 mk. i U Marszałków 4 dm. , 18 mk. Ogólna liczba domów jest 223, mk. 1221 610 męż. , 611 kob. , z tych 1212 rz. kat. , należących do par. w Jeleśny 7, 5 klm. i 9 izrael. Z całego ob szaru 2758 mr, ma arcyks. Albrecht 525 mr. 23 roli w ogóle i 502 lasu a 2233 mn. pos. 1374 roli, 146 łąk, 549 past. i 164 mr. lasu. Najbliższe wsi są na płn. Pewel i Ślemień, na zach. Mutne, na wsch. Huciska a na płd. Koszarawa. Mac. Pewela, Pewelka al. Pewełka, potok, dopływ Koszarawy, w pow. żywieckim, śród zachodniego podgórza Babiej góry ob. t. III, 860, przyjmuje górskie potoki Bąków i Olszowski. Pewelka al. Pewełka, wś, pow. żywiecki, w okolicy górskiej i lesistej, u źródłowisk Pewelki 496 mt. npm. , 9, 1 klm. od par. rz. kat. i poczty w Jeleśny. Leży w zwartej do linie, między lesistemi górami sięgającemi od płn. do 700 a płd. 851 mt. Mała osada, ma 55 dm, i 315 mk. 150 męż. , 165 kob. , mianowi cie 306 rz. kat. i 9 izrael. Z całego obszaru 421 mr. ma pos. więk. hr. Aleks. Branickiego 131 mr. lasu; mniejsza 290 mr. , a to 136 roli, 19 łąk, 130 past. i 5 mr. lasu. P. graniczy na płn. wsch. z Kurowem, na płd. zach. z Huciskam i, zresztą otaczają ją lasy. Mac, Pewikken, dobra pryw, , w okr. i pow. hazenpockim, par. alszwangska Kurlandya, Pewlica, potok w pow. żywieckim, dopływ Koszarawy. Pewna, wś, pow. żytomierski, par. Kra snopol, przy drodze z Januszpola do Krasno pola; należy do Schmidta. W 1867 r. było tu 34 dm. X M. O. Peyse niem. , wś, pow. rybacki, st. p. , tel. i kol. żel. Pezoły, wś, pow. orszański, gm. Lubawicze, ma 6 dm. , 40 mk. , z których 1 zajmuje się wyrobem naczyń drewnianych, . 2 wozów, sań i t. p. , 2 kołodziejstwem. Peźe, wś, pow. rossieński, par. szydłowska. Peżówka, mylnie, ob. Pyzówka, Pęchcin 1. wś, pow. ciechanowski, gm. Nużewo, par. Ciechanów, odl, o 3 w. od Ciechanowa, ma 8 dm. , 70 mk. , 227 mr. obszaru. 2. P. , leśnictwo w dobrach Opinogóra, pow. ciechanowski, na obszarze wsi Gołoty ob. . Pęcherek, os. , pow. rypiński, gm. Sokołowo, par. Ruże, odl. o 19 w. od Rypina, ma 4 dm. , 20 mk. , 9 mr. Pęcherska Wólka, wś, pow grójecki, gm. i par. Jazgarzew, ma 88 mk. , 192 mr. Pęchery 1. wś i fol, pow. grójecki, gm. i par. Jazgarzew, ma 158 mk. , 2201 mr. ziemi dwor. , 13 mr. włośc. W 1827 r. było 15 dm. , 176 mk. Obszar dworski należy do instytutu św. Kazimierza w Warszawie. Lasy należące do tej instytucyi na P. i Runowie mają 1568 mr. . 2. P. , os. , pow. nowomiński, gm. i par. Kołbiel, ma 5 mk. W 1827 r. był 1 dm. , 6 mk. Br. Ch. Pęcherz, pow. kielecki, gra. Dąbrowa, par. Kielce. Pęcherz al. Pęcherek, niem. Penchra, prawy dopływ Wla niem. Welle; powstaje w pow. lubawskim pod Prątnicą, pędzi potem młyn Olszan, mija Tuszowo i Linowiec i uchodzi na północ od Linówka do Wla. W dok. z r. 1338 zowie się Pranthenycz ob. Woelky Urk. B.

Pewikken

Pewelka

Pewela

Pęchratka

Pęcherzewek

Pęcherzew

Pęcherz

Pęcherz

Pęchra

Pęchowo

Pęchowiec

Pęchów

des Bist. Culm. , str. 199 a 1452 Prantnicz str. 483, t. j. Prątnica. Kś. Fr. Pęcherz, niem. Penkers, wś w Pomezanii, pow. kwidzyński, st. p. i par. ew. Kwidzyn, kat. Tychnowy; 201, 55 mr. W 1868 r. 19 bud. , 11 dm. , 83 mk. , 51 ew. , 32 kat. Kś. Fr. PęcherzeTańsk, fol. i wś, pow. przasnyski, gm. i par. Dzierzgowo, odl. 26 w. od Przasnysza. Leży śród bagien Niemyje, na wznies. 480 st. npm. , oddzielone w 1868 r. od dóbr Brzozowo Stare, mają U dm. , 102 mk. , 441 mr. obszaru, w tem 376 mr. dworskich. Pęcherzew, w dok. Pacherzewo, wś, młyn. fol. , pow. turecki, gm. Pęcherzew, pan Turek, odl. 4 w. od Turka; wś ma 11 dm. , 207 mk. ; os. młyn. 1 dm, 6 mk. ; fol. 6 dm. i gorzelnia. Fol. P. w 1874 r. rozl. mr. 490 gr. or. i ogr. mr. 299, łąk mr. 48, zarośli mr. 123, nieuż. mr. 20; bud. mur. 8, z drzewa 14; płodozmian 11polowy. W skład dóbr wchodziły wsie P. os. 20, z gr. mr. 151; Pęcherzewek os. 10, z grun. mr. 137; Chlebowo os. 67, z grun. mr. 813; Warzyńka osad 26, z grun. mr. 369; Nowawieś os. 7, z gr. mr. 56. Według regestr. pobor. pow. sieradzkiego z r. 1553 wś P. , Podleśne, położona w par. Psary, miała 1 łan a P. Borowe 2 1 2 łany Pawiński, Wielkop. , II, 225. Według Lib. Ben. Łask. I, 261, 263 wś Pacharzewo duplex dawała z łanów folw. dziesięcinę plebanowi w Turku, łany zaś kmiece dawały mu tylko kolędę po grosza z łanu, zaś dziesięcina z obszarów kmiecych zwanych, P. Podleśne i P. Borowe, szła dla plebana w Janiszewie I, 257. P. gmina należy do sądu gm. okr. V w Cisowie, st. p. Turek, Gmina ma 8454 mr. obszaru i 3507 mk. Pęcherzewek, kol, pow turecki, gm. Pęcherzew, par. Turek, odl. od Turka 5 w. , ma 8 dm. , 46 mk. Wchodziła w skład dóbr Pęcherzew. Pęchów, wś i fol. , pow. sandomierski, gm. Klimontów, par. Goźlice, odl. 24 w. od Sandomierza, ma 50 dm. , 356 mk. , wiatrak, cegiel nia. W 1827 r. było 29 dm, 238 mk. Dobra P. składały się w 1885 r. z fol. P. , Pęchowiec i attyn. Tęczynopol, wsi P. , Pęchowiec, Sniekozy i Kroblice; rozl. dominialna mr. 692 fol. P. gr. or. i ogr. mr. 460, łąk mr. 4, past. mr. 106, nieuż. mr. 10, razem mr. 580; bud. mur. 4, z drz. 18; fol. Pęchowiec gr. or. i ogr. mr. 108, łąk mr. 3, nieuż. mr. 1, razem mr. 112; bud. z drz. 4. Wś P. 08. 48, z gr. mr. 454; wś Pęchowiec os. 7, z gr. mr. 85; wś Sniekozy os. 21, z gr. mr. 219; wś Kroblice os. 6, z gr. mr. 73. W XV w. dziedzicami P. są Jan Słupecki h. Rawa i Andrzej i Jan Pą chowski h. Grzymała. Każdy z nich ma oddzielny folwark. Fol. Pachowskiego daje dzie sięcinę pleban, w Goźlicach, Słupeckiego zaś do Opola. Łany kmiece, dwie karczmy i zaSłownik geograficzny Tom VIII Zeszyt 85. grodnicy dają dziesięcinę kościołowi w Bardo Lib. Ben. Dług. , II, 334, Według regestr. pobor. z 1508 r. Narfawice, Konary, Zimnawoda z Parchowom należały do Jana Słupec kiego i płaciły 4 grzyw. 8 gr. i 9 den. pobo ru. Pawiński, Małop. , 462. Parchów jestto prawdopodobnie dzisiejszy Pęchów. Złe od czytanie sprowadziło tę zmianę nazwy. Podług regestr. pobor. pow. sandomierskiego z r. 1578 P. należał do Ossolińskich. Było tu 5 osad, 2 łany, 2 zagrod. , i biedny komor. Część Linowskiego miała 5 osad, 2 1 2 łan. , 1 biedny komor. ,, Sors olim Lublinensis, dzierżawiony przez Jana Przyłuskiego, miał 9 osad, 2 1 4 łan. , 2 zagrod. z rolą, 1 zagrod. , 1 kom. , 1 ubo gi Pawiński, Małop. , 172. Br. Ch. Pęchowiec, w dok. Panchowice, wś i fol. , pow. sandomierski, gm Klimontów, par. Go źlice, odl. 24 w. od Sandomierza, ma 9 dm. , 75 mk. , 105 mr. ziemi dwor. , 84 mr. włośc. W 1827 r. było 7 dm. , 64 mk. Wchodziła w skład dóbr Pęchów. W XV w. dziedzicami Stanisław i Jan Nieczujowie. Fol. daje dzie sięciny pleban. w Gożlicach łany kmiece, karczmy, ogrodziarze do kościoła w Bardo Lib. Ben. Dług. , II, 334. Podług reg. pobor. pow. sandomierskiego z r. 1578 wś Pęchowiecz, własność Bartłomieja Mroczko, miała osad. 2, łan. 2, zagrod. z rolą 4, komor. bie dnych 3 Pawiński Małop. , 172. Według Lib. Ben. Łask. I, 561 dwa łany kmiece w P. dawały dziesięcinę plebanowi w Chrząstowie. Br. Ch. Pęchowo, niem. Penchowo, wś, pow. ino wrocławski, odl. 10 klm. na wsch. płd. od Łabiszyna, par. Lisewo, poczta i st. dr. żel. w Złotnikach Gueldenhof o 7 klm. ; 25 dm. , 266 mk. 110 kat. , 147 protest. i 9 żyd. . Na leżała w r. 1583 do Jędrzeja Witosławskiego. Posiada kościół paraf. Par. P. , dek. inowro cławski, ma 473 dusz. E. Cal. Pęchra, rzka, ob. Pęcherz. Pęchratka 1. wś, pow. ostrowski, gm. i par. Jasiennica, ma 31 dm. , 285 mk. W 1827 r. było 18 dm. , 121 mk. 2. P. , wś, pow. łomżyński, gm. i par. Szumowo, ma 2193 mr. obszaru. Na obszarze tej wsi bierze początek rzka Król al. Jasionka. W 1827 r. było 52 dm. , 335 mk. Br. Ch. Pęchry, przedm. Czchowa, w pow. brze skim, wysunięte nad sam Dunajec. Od zach. otacza osadę las na wzgórzach malowniczych, ze szczytem Machulec 483 mt. , od wschodu za rzeką wznoszą się też lesiste wzgórza za wsią PiaskiDruzków. Osada ma 44 dm. i 267 mk. rz. kat. Mac. Pęciaki, pustk. , pow. noworadomski, gm. Rząśnia, par. Pajęczno. W 1827 r. było 5 dm. , 38 mk. ob. Gawłów. Pęcice, wś i fol. , pow. warszawski, gm.

Pęcice

Pęchry

Pęckowo

Pruszków, par, Pęcice, odl. 16 w. od Warszawy a 3 w. od Pruszkowa, st. dr. żel, warsz. wiedeń. Leżą nad jeziorkiem, do którego spły wają wody okolicznej podmokłej niziny, od prowadza je rzeczka Mrowa al. Rnowa. Wś posiada kościół par. drewniany, niewiadomej erekcyi, odnowiony 1856 r. , szkołę początko wą ogólną. Na obszarze folwarcznym urzą dzona na stawach hodowla ryb, dająca do 2000 rs. dochodu. Wś ma 315 mk. W 1827 r. było 30 dm. , 268 mk. Dobra P. z attyn. Chle bów, wsiami P. , Szamoty, Reguły i Reguły Kuchy, w 1874 r. miały rozl. dominialnej mr. 1065 gr. or. i ogr. mr. 407, łąk mr. 184, past. mr. 24, wody mr. 100, lasu mr. 322, nieuż. mr. 27; bud. mur. 13, z drzewa 19; pło dozmian 14polowy, las nieurządzony. Wś P. os. 20, z gr. mr. 250; wś Szamoty os. 11, z gr. mr. 105; wś Reguły os. 21, z gr. mr. 239; wś Reguły Kuchy os. 2, z gr. mr. 9. P. par. , dek. warszawski dawniej piaseczyński, 1718 dusz. Br. Ch. Pęckowo, ob. Pęczków. Pęclin, wś, pow. nowomiński, gm. i par. Wiązowna, ma 220 mk. , 232 mr. ziemi włośc. i olejarnią. Wchodziła w skład dóbr Duchnów. W 1827 r. było 11 dm. , 69 mk. Pęcław 1. wś i fol. nad rz. Czarną, pow. grójecki, gm. i par. Czersk, odl. 18 w. od Grójca, posiada młyn wodny. W 1827 r. by ło 24 dm. , 184 mk. Fol. P. rozl. mr. 749 gr. or. i ogr. mr. 485, łąk mr. 11, past. mr. 18, lasu mr. 209, nieuż. mr. 26; bud. mur. 1, z drzewa 13; płodozmian 12polowy, las urzą dzony. Wś P. os. 27, z gr. mr. 220. 2. P. , w dok. Panczlaw, wś w par. Gosławice pow. koniński, obecnie nie istnieje. Już na po czątku XVI w. nie było tu kmieci, którzy swe łany opuścili, tylko łany folwarczne i sołtysie były uprawiane. Te ostatnie dawały dzisięcinę do Gosławic Łaski, Lib. Ben. , I, 230. Br. Ch. Pęcław, dok. Panczlaw, osada niegdyś pod Poznaniem, nadaną była w 1253 r. miastu Poznaniowi przez ks. Przemysława i Bolesława Kod. Wielk. , 321. Pęcławice 1. w dok. Panczlawicze, kol. i fol. nad rz. Bzurą, przy ujściu rzki Maliny, pow. łęczycki, gm. Balków, par. Piątek, odl. od Łęczycy 26 w. ; kol. ma 7 dm. , 108 mk. ; fol. 6 dm. , 21 mk. Rozl. mr. 797 gr. or. i ogr. mr. 481, łąk mr. 128, past. mr. 155, nieuż. mr. 33; bud. mur. 4, z drzewa 18; płodozmian 4, 7 i 10polowy. W skład dóbr P. wchodziły dawniej wsie Pęcławice os. 15, z gr. mr. 26; Ciechosławice os. 5, z gr. mr. 20; Rogalin os. 20, z gr. mr. 82; Orątki os. U, z gr. mr. 8; Górki os. 13, z gr. mr. 226. Według Lib. Ben. Łask. II, 420 łany folwarczne dawały dziesięcinę plebanowi w Piątku, zaś łany kmiece altaryi grabiszewskiej przy kollegiacie łęczyckiej. Podług reg. pobor. pow. orłowskiego z r. 1576 wś szlachecka Penczlawicze w par. Cziechosławice, należała w części do Stanisława Puczka, który posiadał 2 łany, młyn. , 9 osad, w części do synów po Jaku bie Puczku, chorążym łęczyckim, 2 łany Pawiński, Wielkop. , II, 100. 2. P. , wś w par. Strońsko pow. łaski, stała pustkami już w początku XVI w. , jak świadczy o tem Lib. Ben. Łask. I, 486, obecnie nie istnieje. 3. P. al. Pęsławice, w dok. Penczlawicze, Panczlawicze, wś i fol. , pow. sandomierski, gm. Górki, par. Szczeglice, odl. 29 w. od Sandomierza, ma 20 dm. , 163 mk. , wiatrak. W 1827 r. było 27 dm. , 228 mk. Fol. P. rozl. w 1885 r. mr. 572 gr. or. i ogr. mr. 266, łąk mr. 16, past, mr. 23, lasu mr. 234, nieuż. mr. 34; bud. z drzewa 12; las nieurządzony. Wś P. os. 17, z gr, mr. 161; kol. Pęcławska os. 22, z gr. mr. 327. W XV w. dziedzicem Mikołaj Chróściel h. Ostoja i Jan Dmitrowski h. Pilawa. Łany fol warczne i kmiece dają dziesięcinę kościołowi w Szczeglicach Lib. Ben. Dług. , II, 331. Po dług reg. pobor. pow. sandomierskiego z r. 1508 własność Jana Kuli de Pączlawycze, płaciła poboru 1 grzywnę 6 gr. W r. 1578 P. w par. Szczeglicze, własność Benedykta Dymitrowskiego, miały 6 osad, 3 łany, 3 zagrod. z rolą, 4 komor. biednych, 2 rzemieśl. Pawiński, Małop. , 176 i 462. 4. P. , w dok. z 119 1 Policovici, wś i fol. , pow. sandomierski, gm. Lipnik, par. Włostów, odl. 22 w. od Sando mierza, ma 3 dra. , 24 mk. , 249 mr. ziemi dwor. , 8 mr. włośc. W 1827 r. było 4 dm. , 19 mk. Wś wymieniona w akcie z 1191 r. uposaże nia kościoła P. Maryi w Sandomierzu p. n. Policovici, którą Piekosiński czyta Pekławice, jestto zapewne wieś Pęcławice Kod. Ma łop. I, 5 i 7. W XV w. dziedzicem Jan Fe liks z Tarnowa h. Leliwa Długosz, Lib. Ben. II, 344. Br. Ch. Pęczek, pust. , pow. sieradzki, gm. Grusz czyce, par. Wojków, odl. od Sieradza 23 w. , ma 3 dm. Pęczelice, w dok. Panczelice, wś i fol. , pow. stopnicki, gm. Pęczelice, par. Szczaworyż, odl. 10 w. od Stopnicy, posiada młyn wodny, 12 osad włośc. po 8 mr. i 10 komorn. po 1 1 2 mr. W 1827 r. było 13 dm. , 100 mk. Wś leży śród wzgórz, w których występuje formacya kredowa; gleba pszenna, pokłady gipsu krystalicznego, kopalnia kamienia wapiennego, zdatnego na wapno i wyroby kamieniarskie. Na gruntach P. znajdują się wały, potrójnym rowem otoczone, z odległej starożytności pochodzące. Za czasów Długosza był tu folwark, który dawał dziesięcinę plebanowi w Szczaworyżu, łany kmiece, karczmy i ogrodziarze dawali dziesięcinę zbożową i konopną

Pęckowo

Pęclin

Pęcław

Pęcławice

Pęcz

Pęczelice

Pędziszki

Pęcki

Pęczki-Kozłowo

Pędzewo

Pęczkowo

Pęcz

Pęczyno

Pęczyny

Pędzew

Pęczków

plebanowi w Daleszycach. Z niektórych ról jednak pobierał kościół i klasztor w Busku Lib. Ben. , II, 455 i 460. Ogólna wartość dziesięciny dochodziła 10 grzywien. W po wtórnym opisie L. B. , III, 98 sprzecznie z powyższym twierdzi, że cała dziesięcina, wartości 6 grzywien, szła na rzecz klasztoru w Busku. Według reg. pobor, z r. 1579 wś P. , w par. Szczaworyź, należała do Stanisława Gnoińskiego, Sadło, miała 5 osad, 3 łan. , 2 zagrod. , 3 biednych. Michał Panczeliczki miał na swej części 1 4 łana ornego Pawiński, Ma łop. 211. Obecnie dobra P. składały się w 1874 r. z folw. P. i Szczaworyź, nomenkl. Koral i Kapturów, wsi P. , Szczaworyź i Bło nice, rozl. dominialna mr. 869 gr. or. i ogr. mr. 527, łąk mr. 30, past. mr. 46, wody mr. 3, lasu mr. 199, zarośli mr. 17, w osadach mr. 15, nieuż. mr. 32; bud. mur. 11, z drzewa 9; las urządzony. Wś P. os. 25, z gr. mr. 180; wś Szczaworyź os. 23, z gr. mr. 160; wś Bło niec os. 9, z gr. mr. 89. P. gmina należy do sądu gm. okr. II i st. p. w Busku, ma 9376 mr. obszaru i 2619 mk. Br. CL PęczkiKozłowo, wś i fol, nad rz. Sonią, pow. ciechanowski, gm. Bartołdy, par. Zielona, odl. o 14 w. od Ciechanowa, ma 13 dm. , 151 mk. Fol. P. rozl. mr. 402 gr. or. i ogr. mr. 303, łąk mr. 22, past. mr. 62, nieuż. mr. 15; bud. mur. 2, z drzewa 11. Wś P. ma os. 23, z gr. mr. 107. Pęczków 1. al. Pęczkowo, niem. Penskowo, mylnie Paskowo, pow. czamkowski, o 9 klm. na południowschód od Wielenia i o 4 klm. od Noteci, w okolicy bagnisto lesistej, par. Piłka, poczta w Drawsku Dratzig, st. dr. żel. o 6 klm. w Krzyżu; 94 dm. , 964 mk. 923 kat. , 31 prot. i 10 żyd. . Należała w r. 1580 do ówczesnego kasztelana międzyrzeckiego. 2. P. , niem. Penskowobruch i Schoenbruch, mylnie Pęskowo, dom leśniczy z 14 mieszkańcami, tamże okr. domin. Nothwendig. 3. P. , al. Pęckowo i Pączkowo, niem. Penckowo i Penskowo, mylnie Penekowo, fol. ordynacyi obrzyckiej, o 5 klm. na półn. wschód od Ostroroga, par. i poczta w Obrzycku, st. dr. żel. o 8 Mm. w Wronkach; 8 dm. , 95 mk. ; własność hr. Raczyńskich. Z tego P. miał pisać się niejaki Stanisław w r. 1337 Kod. Wielkop. , 1168. E. Cal Pęczków, ob. Ponzkau, wś, pow. strzygłowski. Należała do klasztoru N. M. Panny w Wrocławiu w 1250 r. . Pęczkowo, ob. Pęczków i Paczkowo, Pęczykówko, wś szlach, pow. szczuczyński, gm. Bełda, par. Rajgród. Pęczykowo, wś szlach. i włośc, pow. szczuczyński, gm. Bełda, par. Rajgród, ma 517 mr. obszaru Pęczyn al. Zybertowicze, dobra, pow. Słonimski, własność Śliźniów, nabyte w 1779 r. przez Stefana Śliżnia, podkomorzego Słonim skiego, od Mackiewiczów. A. K. Ł. Pęczyno, fol. i wś, ob. Pęszyno. Pęczyny, wś i os. młyn. nad rz. Opatówką, pow. sandomierski, gra. Wilczyce, par. Jankowice, odl. 14 w. od Sandomierza. Wś ma, 15 dm. , 133 mk. , 333 morg. ziemi dworskiej i 93 mr. ziemi włośc, os. młyn. 1 dm. , 6 mr. W 1827 r. było 22 dm. , 54 mk. Według reg. pobor, z r. 1508 wś Paczyny i cząstka Wilczyc, własność Mikołaja Uchacza, płaciły poboru 33 gr. Pawiński, Małopolska str. 463. . Pędzew, niem. Pendzew, fol. , pow. pleszewski, o 4 klm. na północ od Dobrzycy, nad Lutynią; par. i okr. dom. Magnuszewice, poczta i st. dr. żel. o 3 klm. w Kotlinie, 2 dm. , 21 mk. Pędzewo, niem. Pensau, dawniej Pansau, dok. Pędzyn, Pansen, wś na prawym brzegu Wisły, pow. toruński, 20 klm. na płn. zchd od Torunia, w żyznej nizinie. W miejscu jest agentura pocztowa, szkoła ewang. i fabryka cykoryi. Mieszkańcy trudnią się uprawą roli, głównie sadzą buraki dla cukrowni. Paraf. kat. Toruń, ewang. Górsk. Wś ma 4123, 01 magd. mr. W 1868 r. 71 bud. , 36 dm. , 410 mk. , 390 ew. , 20 kat. P. należało dawniej do komturstwa bierzgłowskiego, później do toruńskiego, wreszcie do m. Torunia od r. 1457, w którym Kazimierz całe komturstwo toruńskie darował Toruńczanom. Krzyżackie księgi czynszowe z r. 1415 donoszą, że P. , należące do komturstwa toruńskiego, zawierało 20 włók, z których każda czynszowała 13 skojców, 2 kury. Obsadzonych było 9 włók, pustych 11, karczmarz płacił 1 grz. i 12 kur, razem 6 grz. ob. Gesch. d. Stadt und Kr. Kulm Ton Schultz, II, str. 114. Szkodę, którą wś poniosła od wojsk po bitwie pod Grunwaldem, obliczono na 300 grzywien str. 164. Aż do 1783 r. składała się ta osada z fol. i wsi włośc. Ale w tymże roku został fol. na 2 gburstwa podzielony i tę wieś nazywano odtąd Nowem Pędzewem NeuPansau, a dawniejszą wś Starem P. Alt. P. . Ale po okupacyi pruskiej złączono obie wsie w jednę. Czy r. 1374 w dok. Winryka v. Kniprode wymienione Pomezowo jest Pędzewem, niewiadomo ob. Besch. von Thorn von Wernicke, str. 277, i Woelky Urk. Buch des Bist. Culm. , str. 683. Pęcki, niem. Pentzken, dobra ryc. na pol. prus. Mazurach, pow. niborski, 5 klm. od st. p. Muszaków. Obszaru 318 ha. Pędziszki, mylnie, zamiast Pedziszki. Pędziwiatr, os. , pow. sieradzki, gm. i par, Godynice, odl. od Sieradza 24 w. , ma 5 dm. ; ob. Godynice. Pędziwiatry, pustk. , pow. wieluński, gm. Galewice, par. Cieszęcin, odl. 28 w. od Wielunia, ma 9 dm. , 55 mk,

Pędziwiatry

Pędziwiatr

Pękosławice

Pęko

Pęki

Pękawki

Pękale

Pęgów

Pęgl

Pęglity

Pękowice

Pęglity, niem. Penglitten, dok. Pendelithen, wś na polsk. Warmii, pow. olsztyński, w pobliżu traktu bitego z Olsztyna do Ostródu, 5 1 2 klm, od st. p. , tel. i kol. żel Biesalu, par. Gietrzwałd. Wś ta należała do kapituły warmińskiej. Dokumentem z 20 maja 1350 nadane zostają nenozodis prutheno 15 włók nad jeziorem Maringe, na praw. chełm. ; z tych ma 2 wolne, sołeckie, a 4 za jednę służbę exalia, que ceteri equites in terra godicus facere consueuerunt. Przywilej daje 9 lat wolności, pozostałe włóki są czynszowe, od nich ma płacić daninę w pieprzu i 15 kur od włóki. Jestto jedyny z dokumentów wystawionych przez władze warmińskie, w którym oznaczono daninę w pieprzu. Biskup i kapituła warmińska, nie chcąc przeciążać swych poddanych, danin uciążliwych i niestosownych, jak pieprzu i szafranu, nie żądali, podczas gdy Zakon bardzo często tę formę daniny oznacza. O łagodności i troskliwości o dobro czynszowników świadczą również słowa, jakiemi dokument się kończy quia bona supradicta non sunt multum fertiles, ideo nolumus ut scultetus pro se recipiat meliores mansos, sed recipere debeat sicut alii rustici secundum sortem ob. Cod. dipl. Warm. , II, pag. 158; Sieniawski Bisk. warm. , II, 63. Jezioro Marong, o którem wspomina dokum. z 1350 r. , równie jak i łączące się z nim jezioro Peglity, zostały spuszI czone i osuszone. Por. Marong i Montki. Pęgów, ob. Pągów. I Pękale, pow. łomżyński, ob. Czartoryja P. Pękawka, wś, i fol. , pow. ciechanowski, gm. Sońsk, par, Ciemniewko, odl. o 15 w. od Ciechanowa, ma 4 dm, 49 mk. , 336 mr. Pękawki, wś, par. Krośniewice pow. ku tnowski. Obecnie nie istnieje. Wymienia ją Lib. Ben. Łask. II, 471 jako dającą dziesięciny do Krośniewic. Podług reg, pobor. pow. łęczyckiego, z r. 1576 była własnością Jana Pekawiczkiego, który z synami miał 1 łan. Andrzej Jankowski, syn Mateusza, Zuk 1 4 łana Apolonia Pękawieczka, wdowa po Mateuszu posiadała 1 4 łana, Pawiński, Wielkop. , II, 134. Pęki, fol. nad strum. Pokrzywnicą, pow. kaliski, gm. Marchwacz, par. Rajsko, odl. od Kalisza 17 w. , ma 2 dm. , 13 mk. Pękosław, w dok. Pękosławice, fol, pow. miechowski, gm. Kozłów, par. Mstyczów, odl. 18 w. od Miechowa. W 1827 r. było 15 dm. , 89 mk. Fol. P. i Kowalów B. rozl. mr. 239 gr. or, i ogr. mr. 221, łąk mr. 1, pastw. mr. 13, nieuż. mr. 5; bud. z drzewa 6; płodozmian 9polowy. Podług reg. pobor. pow. krakow skiego z r. 1490 wś Pękosław, w par. Mstyczów, miała 31 5 łanów. W r. 1581 wś Pękosławice wraz z Wierzbicą miały 10 łan. kmiecych 3 zagr. z rolą, 4 zagr. bez roli, 2 kom. z byd. Pawliński, Małop. , 97 i 438. Br. Ch. PękosławKowalew, wś i fol, pow. mie chowski, gm. Kozłów, par. Mieronice, odl 21 w. od Miechowa. Fol i wś P. lit. A. rozl mr. 710. gr. or. i ogr. mr. 494, łąk mr. 8, pastw. mr. 4, lasu mr. 189, nieuż. mr. 16; bud. mur. 3, z drzewa 10; las nieurządzony. Wś P. Kowalew os. 25, z gr. mr. 288. W XV w. dziedzicem wsi jest Stanisław Czarnocki Lis. Dziesięcina szła z łanów kmiecych dla pleba na w Mstyczowie Dług. Lit. Ben. , II, 90. Długosz podaje akt darowizny dziesięciny ze wsi Kowalew, granicznej z Pękosławem, przez bisk. krakow. Wysza, w 1411 r. na uposaże nie kościoła w Tarnawie. Widocznie później te dwie wsie Pękosław i Kowalew zlały się w jedną całość. Br. Ch. Pękosławice, w dok. z 1274 Pacoslavici, fol, pow. opatowski, gm. i par. Waśniów, odl. 21 w. od Opatowa, ma 5 dm. , 51 mk. , 500 mr. ziemi. W r. 1827 było 15 dm. , 87 mk. Bolesław, ks. krakowski i sandomierski, potwierdza w 1274 r. akt sprzedaży wsi, , Pacoslavici in Wasnow klasztorowi wąchockiemu przez Mścigniewa Mystignews syna Pakosława, może założyciela wsi, za 46 grzyw. srebra. Ów Mścigniew pożyczył w 1258 r. 30 grzyw. od opata wąchockiego na zastaw wsi a gdy w terminie nie mógł oddać, odstąpił za dopłatą 13 grzyw. swych praw własności klasztorowi. W potwierdzeniu posiadłości klasztornych przez Leszka ks. krakowskiego, w 1289 r. wymienione są i P. jako włość klasztorna Kod małopol. , II, 133, 137, 159. Według Lib. Ben. Długosza II, 473 dziesięcinę ze wsi i folwarku brał sam klasztor. Był tu młyn wodny, trzy karczmy z rolą, ogrodziarze Lib. Ben. , III, 408. Podług reg. pobor pow. sandomierskiego z r. 1578, wś Pękoszlawycze, należała do klasztoru wąchockiego, dzierżawiona p. Stanisława Oszowskiego, miała os. 6, łan. 2, zagrod, z rolą 2, komor, bied. 5. Pawiński, Małop. , 195. P. stanowiły w ostatnich czasach klucz dóbr rządowych pobiskupich Kunów. W 1868 r. nadane zostały jako majorat gen. Szwarcowi. Pękoszew, wś, pow. skierniewicki, gm. Kowiesy, par. Jeruzal, ma 198 mk. , 66 mr. ziemi włośc. Pękoszewska Wola, wś i fol, pow. skierniewicki, gm. Kowiesy, par. Jeruzal Posiada szkołę początkową ogólną, 546 mk. , 2200 mr. ziemi fol i 690 mr. włośc. Pierwszorzędna owczarnia, założoną w 1826 r. , liczy 1750 sztuk owiec negretti. Pękowice, wś, pow. krakowski, należy w części do par. rzym. kat. w Zielonkach a w części w Giebułtowie, 8, 4 klm. odl od Krakowa, nad pot. Bialuchą, dopływem Białego Prądnika, tworzącym tu podmokłe łąki. Leży w pasie granicznym cłowym, składa się

Pękoszewska Wola

Pękoszew

Pęksy

Pękowiec

Pękowo

z 22 dm. i 161 mk. 69 męż. 92 kob, , z któ rych jest 157 rzym. kat. a 4 izrael. Obszar więk. pos. ma osady Kąty, Gąsiorowe i Podedworem, 1 dm. i 18 mk. rzym. kat. Wznies. pagórków, wynosi 259 mt. Na zachód graniczą P. z Modlnicą, na wschód z Trojanowicami. Niewłaściwie wydawcy Kod. dypl. Muczk. i Rzyszcz. domyślają się P. we wsi, której nazwę podaje Pomczovvicz. Ponieważ dziedzicem jej jest kasztelan brzeziński Piotr, przeto będą to prawdopodobnie Bęczkowice w pow. piotrkowskim. Podług reg. pobor pow. proszowskiego z r. 1581 wś Pękowicze, w par. Giebulthów, własność Krzysztofa Tretki, mia ła 4 półłanki, 4 zagr. z rolą, 3 kom. bez bydła, 1 rzem. , 1 czyn. , 1 karczmę, 1 folusz Pawiński, Małop. 28. Mac. Pękowiec, wś, pow. włoszczowski, gm. Chrząstów, par. Kurzelów. W 1827 r. było 6 dm, 23 mk. Pękowo, wś i fol. , pow. pułtuski, gm. Ko złowo, par. Przewodowo, odl. 8 w. od Pułtu ska, ma 297 mk. W. 1826 r. było 20 dm. , 135 rak. Fol. P. w 1875 r. rozl. mr. 694 gr. or i ogr. mr. 430, łąk mr. 1, lasu mr. 244, nieuż. mr. 19; bud. mur. 7, z drzewa 8; płodozmian 11polowy; las urządzony. Wś P. os. 21, z gr. mr. 523. Br. Ch. Pęksy, os. młyn. , pow. nowotarski, ob. Młyn 41. Pękuła, ob. Pieniężnica. Pęperzyn, niem. Pempersin, dok. 1288 Pamperino, 1546 Pampirzin, 1653 Peperzyno, wś, pow. złotowski, par. kat. i ew, Więcbork, szkoła w miejscu, 8226, 29 mr. obszaru. W 1868 r. 167 bud. , 46 dm. , 484 mk. , 15 kat. , 458 ew. P. jest starożytną osadą. W 1288 r. ustępuje arcyb. gnieźn. dziesięciny tej wsi drogą zamiany klasztorowi w Byszewie Damalewicz, Series archip. , 172, 73, Rzyszczewski et Muczk. , I, 123. Prawdopodobnie posiadali P. później Pęperzyńscy h. Łodzia, do których i Więcbork należał. We wsi jest kościół ew. , filia do Więcborka. Dawniej był on kościołem parafialnym dla wszystkich okolicznych kośc. ewang. w okolicy Więcborka i Sępolna. R. 1739 byli tu pastorami Dawid Rosenau i Egidy Falk. Za czasów arcyb. gnieźn. Szembeka został tutejszy kościół zamknięty ob. Schmtta Der Kreis Flatow, str. 77, 95 i 267. W wizyt. Trebnica z r. 1653 czytamy, że tu wówczas było 22 włościan coloni, którzy dawali po 2 kor. żyta, tyleż owsa str. 120. P. leży w samym południowym klinie powiatu, tuż nad granicą ks. poznańskiego. W pobliżu jest jezioro, obejmujące 200 mr. obszaru. W akcie uposażenia kościoła w Więcborku przez Sędziwoja, dziedzica tejże wsi, w 1405 r. ob. Lib. Ben. Łask, I, 330 nadane zostało plebanowi prawo rybołówstwa w jeziorach pod Więcborkiem, Pęperzynem Pamperzyno i Smiełowem. Ki. Kr, Pęperzński Młyn, niem. Pempersiner Machle, młyn we wsi Pęperzynie. W 1868 r. 4 bud. , 1 dm. , 9 mk. ewang. Pępice al. Pempice, wś, pow. kielecki, gm. Mniów, par. Chełmce. W 1827 r. było 16 dm. , 128 mk. Podług reg. pobor. pow. chęcińskiego z r. 1573, wś P. , w par. Chelracze, miała 3 poł łanki, 1 zagrod. , i komorn Pawiński, Małop. , 275. Pępice, niem. Pampitz, wś kośc. , pow. brzeski, na południozachód od Brzegu, posiada kościół par. ewang. , szkołę. W 1842 r. 91 dra. , 506 mk. Były tu dwa sołtystwa, z których jedno uległo parcelacyi w 1837 roku. W 1334 r. ks. Bolesław sprzedaje Piotrowi Kosmatce za 110 grzywien 9 3 4 łanów w P. W1368r. Przecław, biskup wrocławski, odstępuje ks. Ludwikowi prawo patronatu nad szpitalem św. Ducha w Brzegu w zamian za patronat kościoła pępickiego. W 1372 pisze się z P. Jan, kapelan Ludwika, księcia na Brzegu i Olawie. W 1376 r. występuje altarysta z P. W 1288 r. Andrzej Meylnaw, mieszczanin krak. , sprzedaje 16 łan. w P. kapitule kolegiackiej w Brzegu. W 1378 nadaje Sambor de Pogrella, kanonik wrocławski, z zezwoleniem brata swego Jarasza i krewnego Bogusza, 12 łanów w P. tejże kapitule. W 1412 ks. Ludwik II nadaje tej kapitule prawa książęce w P. z najwyższą juryzdykcyą. E. Cal. Pępocin, wś, kol. , i P. Nowy, fol. , w dok. Pampoczyno, pow. słupecki, gm. Kazimierz, par. Cieniu Kościelny, odl. od Słupcy 8 1 2 w. Wś ma 4 dm. , 34 mk. , koi. 11 dm. , 57 mk. , folw. 3 dm. , 42 mk. Folwark Pępocin w r. 1868 odłączony od dóbr Cieniu, rozl. mr. 195 gr. or. i ogr. mr. 185, łąk mr. 5, nieuż. mr. 4; bud mur. 10, z drzewa 1; płodozmian 6 i 9po lowy. Według Lib. Ben. Łask I, 298 była to wś na prawie niemieckiem, której łany kmie ce i sołtysie dawały plebanii w Cieninie tyl ko meszne po 2 gr. z łanu. Br. Ok Pępówka, góra w pow. limanowskim, nad pot. Łukowicą, wznies. 777 mt. Pępowo, niem. Pempowo, dok. Pampowo, wś kośc. i fol. , pow. krobski, o 10 klm. na wsch. płd. od Krobi i tyleż od Kobylina i Pogorzeli, nad Dąbroźną; par. i st. p. w miejsca, st. dr. żel. w Koźminie i Krotoszynie o 23 klm. P. należało do dóbr arcyb. gnieźnieńskich już przed 1357 r. Peregryn z Węgleszyna, ssta wielkopolski, złupił tę wś w 1383 r. Kościół miejscowy, p, w. św. Jadwigi, założył 1466 r. Jędrzej z Bnina, bisk. poznański. W miejsce starego wystawił około 1625 r. Jędrzej Konarzewski, dziedzic P. , nowy kościół z cegły palonej. W 1830 r. Józef hr. Mycielski wzniósł nową wieżę, przystawił

Pękowiec

Pękuła

Pępowo

dwie poboczne nawy do kościoła, nową przybudował zakrystyą i nowe dodał skrzydło, właściwie wzniósł nowy kościół obok sta rego. Pian do tych budowli podał budowni czy Lanoci, a wykonaniem kierował Edward hr. Raczyński, który zamieścił w Wspomnioniach Wielkopolski rycinę przedsta wiającą kościół pępowski. W kościele tym znajdują się cenny obraz Najśw. Maryi Panny, tudzież cztery napisy na tablicach kamiennych, w ścianach, poświęcone pamięci Jana, Stanisława, Melchiora i Jędrzeja Konarzewskich. Dwa ostatnie, t. j. Melchiora, zmarłego 16 lipca 1651, i Jędrzeja, zm. 15 kwietnia 1657, powtórzył dosłownie J. Łuka szewicz w swym Opisie kośc. par. , II, 113. Parafią składały w r. 1580 Bobkowice, Chociszowice, Gębice, Krzekotowice, Krzyżanki, Pępowo, Siedlec, Wilkonice i Wilkoniczki, w pow. kościańskim, tudzież Czeluścin, Sroki, Zalesie Małe i Wielkie, w pow. pyzdrskim. Szkoła i szpital istniały tu 1610 r. W r. 1508 pisał się Ambroży z P. , kasztelan sieradzki, ssta malborski. P. było w ręku Mycielskich przed r. 1793 aż do nowszych czasów. Wyko pano tu różne popielnice. Podanie ludowe nie sie, że św. Jadwiga, odbywając pielgrzymkę z Trzebnicy do grobu św. Wojciecha w Gnie źnie, odpoczywała na wzgórzu, na którem wznosi się kościół; przechodząc zaś przez rzeczkę Dąbroźnę, wstąpiła na kamień, na którym wycisnęła się jej stopa. Wś ma 11 dm. i 108 mk. kat. Fol. z 3 dm. i 96 mk. należy do dóbr chociszewickich. E. Cal. Pępowo, niem. Pempau, 1648 Pempowo, do bra ryc. , pow. kartuski, st. p. , tel. i kol. , oraz par. kat. Żukowo, 3, 5 klm. odl, , par. ew. Przyjaźń, szkoła Lezno. W 1868 r. 179 mk, , 150 kat. , 29 ew. , 11 dm. , cegielnia, gorzelnia, 545, 61 ha roli or. i ogr. , 53, 6 łąk, 95, 76 past. , 25, 89 lasu, 12, 78 nieuż. , razem 733, 64 ha; czysty dochód z gruntu 4397 mrk. P. leży nad traktem leźnińskowejherowskim; jeszcze dziś znajdują się tu często skorupy popielnic. Za czasów krzyżackich należało P. do komturstwa gdańskiego, mianowicie do obwodu sulmińskiego i miało prawo polskie ob. Zeitschrift des Westpr. Gesch. Ver. VI, str. 132. Według taryfy z r. 1648, gdzie uchwalono pobór podwójny, płacił w Pempowie Henryk Heyna od 1 włóki osiad. , 10 fol i 2 ogr. 12 fl. 16 gr. ob. Roczn. Tow. Prz. Nauk w Poznaniu, 1871, str. 172. W wizyt. Rozdrażewskiego z r. 1583 czytamy, że wówczas P. dzieliło się na 3 działy curiae, dawniej było 3 gburów, którzy mesznego płacili od włóki po korcu pszenicy i po korcu owsa. Podówczas zaś płacono w ogóle tylko 3 kor. żyta i tyleż owsa str. 19; roku zaś 1711 żyta korcy 9, tyleż owsa ob. wizyt. Szaniawskiego, str. 140. Pęskowo, ob. Pęczków. Pęsławice 1. niem. Prenzlawitz, dokum. Panczlaw 1293, Panzlaw, Panczilsdorff, Pantzersdorff, Panzelndorff, Penslawice, Peclawice, Prenzlawice, wieś nad Pęsławką, pow. grudziądzki, st. p. i par. kat. Łasin, 6 kim. odl. , ew. Lisnowo, szkoła w miejscu; 464, 83 mr. obszaru. W 1868 r. 21 bod. , 8 dm. , 68 mk. kat. 2. P. , dobra szlach. , tamże. W 1868 r. 18 bud. , 10 dm. , 162 mk. , 102 kat. , 60 ew. , 354, 05 ha roli or. i ogr. , 32, 06 łąk, 27, 94 past. , 69, 73 boru, 5, 47 nieuż. , 1, 61 wody, razem 490 86 ha; czysty dochód z gruntu 7551 mrk 1885. Posiadał w 1885 r. Friese, od którego te dobra r. 1886 na subhaście nabyła za 292, 040 mrk pani Raabe z Grudziądza, Polka. P. istniały pewnie już przed przybyciem Krzyżaków ob. Kętrz. O ludn. pol, str. 29. W dok. znajdują się po raz pierwszy pod r. 1293 przy rozgraniczeniu Szczepanek. R, 1386 posiadał tutejsze dobra, zawierające 34 włók, Albrecht z Panczilsdorf, który był zobowiązany do jednej służby bez prawa wynagrodzenia. Według krzyżackich ksiąg szkodowych z r. 1414 poniosła tutejsza osada 1000 grzywien szkody, dwa gospodarstwa spalił nieprzyjaciel W 1445 r. posiadał dobra pęsławskie Jan Cegenberg h. Chomonto, podchorąży chełmiński i przywódzca związku jaszczurczego. Jego synowiec Jan, którego żona była Kuczborska z domu, sprzedał r. 1505 Janowi Sadlińskiemu swe dobra Orle, Pęsławice i Mędrzyce za 1700 grzywien. W 1603 r. posiadał P. Jan v. Lichtenheyn. W 1667 r. dzieliły się te dobra na dwie nierówne części jednę posiadał Kozicki, drugą Lipiński, a po nim Konopacki, trzecią, pustą po Ludwiku Dąbrowskim, Bogdański. Później zostały P. przyłączone do Mędrzyc i tworzyły razem z Bogdankami jeden klucz, który r. 1764 Kajetan v. Rautemberg Gruszyński sprzedał Ignacemu Pawłowskiemu za 110, 500 zł. prus. Przy okupacyi pruskiej należały te dobra do Ksawerego Pawłowskiego. Według pomiarów katastrowych z r. 1776 obejmowały P. 25 szlacheckich i 5 czynszowych włók, z których pierwsze przynosiły wedle taksy 352 tal. 65 gr. dochodu, drugie zaś 58 tal 4 gr. czynszu; gleba była średniej wartości Do dóbr tutejszych należał wówczas las, 2 karczmy, jurysdykcya, prawo łowów, warzenia piwa i gorzałki i rybołóstwo w Osie i Pęsławce. Przy regulacyi r. 1827 dostało siedmiu ówczesnych zagrodników 403 mr. 10 pr. kw. i kilkanaście morgów łąk i pastwisk na własność, inne pertynencye zostały przyłączone do Mędrzyc, Bogdanek i Widlic. Według topografii Goldbecka z r. 1789 liczyły wówczas dobra P. i wieś 20 dymów ob. Gesch. d. Graudeuzer Kreises von Froehlich, I, str. 241. Kś. Fr,

Pęsławka

Pęsławka, niem. Przenslawka, struga pod Pęsławicami, w pow. grudziądzkim. Ks. Fr. Pęsy 1. al. Pensy Duże i P. Małe, wś, pow. płoński, gm. Stróżęcin, par. Raciąż, odl. o 20 w. od Płońska. P. Duże mają 9 dm. , 59 mk. , 237 mr. P. Małe 8 dm. , 52 mk. , 314 mr. 2. P. al. Penzy, wś szlach. , pow. mazowiecki, gm. i par. Sokoły. W 1827 r. było 16 dm. , 102 mk. 3. P. al. Pęsie Lipno, wś, pow. łomżyński, gm. Kossaki, par. Rutki. W 1827 r. było 5 dm. , 41 mk. Wś ta wchodziła w skład dóbr Męźenin. 4. P. Lipno, wś szlach. , pow. łomżyński, gm. i par. Puchały. Wś ta, gniazdo rodziny Pęzów, wspominana jest w dok. z XV w. Gloger Ziemia Łomżyńska. Por. też Penza. . W 1827 r. było tu 9 dm. , 110 mk. PęszynoDuże, wś, i P. Małe, wś, pow. płocki, gm, Żągoty, par. Proboszczewice, odl. e 17 w. od Płocka. P. Duże ma 6 dm. , 34 mk. , 405 mr. P. Małe ma 4 dm. , 25 mk. , 107 mr. Fol. P. Bronoszewice lit. B rozległy mr. 94 gr. or. i ogr. mr. 80, łąk mr. 4, past. mr. 9, nieuż. mr. 2; bud. z drzewa 4. Br. CA. Pętkowice, wś, fol. i dobra nad rz. Kamienną, pow. iłżecki, gm. Pętkowice, par. Bałtów, odl. 39 w. od Iłży, mają młyn wodny, tartak, 34 dm. , 231 mk. W 1827 r. było 30 dm. , 214 mk. Podług reg. pobor. pow. radomskiego z r. 1508 wś Pathkowycze, w części Andrzeja de Pathkowycze, płaciły gr. 12 Pawiński Małop. , 477. W 1569 r. we wsi Pethkowicze, w par. Bałuthów, miał Jakub Pethkowski 1 4 łana, 2 zagrod. , Marcin Pethkowski posiadał pół łana pust. , 1 4 łana, 2 zagrod. Pawiński Małop. , 306. Dobra P. składały się w 1885 r. z fol. P. i Wólka Pętkowska, rozl. dominialna mr. 848 fol. P. gr. or. i ogr. mr. 281, łąk mr. 73, past. mr. 34, nieuż. mr. 29, razem mr. 417; bud. mur. 4, z drzewa 8. Fol. Wólka Pętkowska gr. or. i ogr. mr. 271, łąk mr. 52, past. mr. 1, lasu mr. 99, nieuż. mr. 8, razem mr. 431; bud. mur. 3, z drzewa 5; las nieurządzony. Wś P. ma 25 os. , z gr. mr. 370; wś Pętkowska Wólka 20 os. , mr. 324. P. gmina należy do sądu gm. okr. V w Tarłowie, z urz. gm. w Bałtowie, ma 3579 mk. , rozl. 19, 376 mr. , w tem ziemi dwor. 13, 336, dm. 541, st. p. Ostrowiec. W gminie są 3 młyny wodne, 3 tartaki, 3 piece wapienne, olejarnia, smolarnia, cegielnia i 3 gorzelnie. W skład gm. wchodzą Aleksandrów, Bałtów, Bałtowska Wólka, Bidzińszczyzna, Borczuchy, Dąbrowa, Glina, Górki, Góry, Leśnictwo, Michałów, Narożniki, Okół, Osówka, Pętkowice, PętkowskaWólka, Ponik, Potoczek, Skarbka Dolna, Skarbka Górna, Ulów, Wapieniak, Wygoda i Zamość. Br, Ch. Pętkowice, niem. Pentkowitz, dok. Pantkowitz, dobra ryc, pow. wejherowski, st. p. , kol. i tel. i par. kat. Wejherów, 3, 5 klm. odl. , par. ew. Bolszewo, razem z wyb. Biała 35 włók i 4 mr. obszaru. W 1868 r. 169 mk, , 135 kat, 34 ew. , 3 dm. własność hr. Keyserlinga. Na polu tutejszem znaleziono celt z 2 kółkami służącemi do umocowania go do dzidy ob. Preuss. Prov. Bl. , 1855, str. 45. Dobra miały jeszcze r. 1400 polskie prawo ob. Prutz Gesch. d. Kr. Neustadt, str. 54. R. 1711 płaciły P. mesznego 2 kor. żyta i tyleż owsa Wiz. Szaniawskiego, str. 33. Pętkówka, os. należąca do Ujsoli, w pow, żywieckim, składa się z 2 dm. i 24 mk. 11 męż. , 13 kob. , leży wśród lasu, na płd. stoku Moncola 1166 mt. npm. , 3 klm. na płd. zach. od wsi. Mac. Pętkowo Wielkie, wś, i P. Wymiarowo, wś, pow. ostrowski, gm. Zaremby Kościelne, par. Zuzel. W 1827 r. P. Wielkie miało 11 dm. , 73 mk. ; zaś P. Wymiarowo 20 dm. , 120 mk. Pętkowo, niem. Pentkowo, wś, pow. środzki, o 3 klm. na płd. zach. od Środy, nad rz. Maskawą; parafia, poczta i st. dr. żel. w Środzie; 22 dm. i 196 mk. kat. W r. 1306 zapisali Maciej, w wda kaliski, i żona jego Krajna, wś P. kościołowi poznańskiemu, z obowiązkiem, aby przy grobach ich paliło się światło, W 1564 r. było tu 18 łanów, z których 2 tylko osiadłe kmieciami, ci składali biskupom poznańskim czynszu po 1 grzyw. i 8 gr. , baraniego po 3 gr. , 4 ćwiertnie owsa, 20 kapłonów i 20 jaj, i leśnego po 6 wierteli owsa i 2 kapłony. Folwark biskupi założony został z 14 łanów pustych. Sołtys miał 2 łany, z których nic nie płacił, lecz dostarczał podwód, wiecznego dawał 12 gr. W r. 1578 dzierżawił tę wieś lub zarządzał nią Wojciech Gądkowski. P, jest dotąd własnością kapituły poznańskiej. Ob. Pamiątkowo, E. Cal. Pętkowska Wólka, wś i fol. , pow. iłżecki, gm, Pętkowice, par. Bałtów. Ob. Pętkowice. Pętna, rus. Pantna, w dok. Patna, wś, pow. gorlicki, par. rz. kat. w Senkowej a gr. kat. w Małastowie, leży w okolicy górskiej, 481 405 mt. npm. , w wąskiej zwartej dolinie Małastówki, dopływu Sękowy, uchodzącej pod Gorlicami z praw. brzegu do Ropy, przy gościńcu z Gorlic przez Konieczną do Zborowa Zbóró na Spiżu. Nagle wznoszące się zbocza górskie są upłazami Magóry Małastowskiej 814 mt. , a na wschód Ostrej góry 735 i Dziamery 757. Prawie w środku wsi, w pobliżu drewnianej cerkwi, oddala się gościniec od wsi, zbaczając ku zachodowi, gdzie po kilku silnych zakrętach przez siodełko Magury przerzyna się w doliny dopływów górskich Ropy, Kry wy i Konieczny. Kilka chat przy zakręcie zbudowanych nosi nazwę, , Podmagurą, karczma zaś, stojąca w najwyższym punkcie gościńca 604 mt. , zwie się Magóra. Wś ma 105 dm. i 680 mk. 317 męż. , 363 kob. , mię

dzy którymi 8 rz. kat Polaków, 658 gr. kai Rusinów i 14 izrael. O geologicznym układzie podają szczegóły H. Walter i dr. E. Dunikowski Geol. bud. , Kosmos, 1882, str. 273, że mały obszar w dolinie potoku na praw. brzegu ma stromo ustawione warstwy górnoropianieckie w postaci płytowych piaskowców i ciemnych iłołupków. Dobywano tu naftę i z tego powodu oznaczono to miejsce na mapie Kummersberga sekc. 28 jako posiadające źródło nafty, szyby jednak zarzucono oddawna, gdyż nie pokrywały kosztów. Na tych warstwach są iły czerwone i eocen. Pos. więk. Wilh. hr. Siemieńskiego ma 142 mr. lasu; mn. pos. 905 roli, 236 łąk, 884 past. i 315 mr. lasu. Gleba nieurodzajna, owsiana. P. graniczy na płn. z Małastowem, na płd. z Wirchnem, na zach. przez Magurę z Nowicą i Przysłopem, a wschód przez Ostrą górę z Bartnem. Podług reg. pobor. pow. bieckiego z r. 1581 wś Patna, w par. Kobylanka, świeżo osadzona na posiadłościach kollegiaty w Bieczu, miała łanów kmiec. 2 1 3; sołtysi 1 Pawiński Małop. 114. Mac. Pętno, ob. Pątnowo, pow. wągrowiecki. Pfaffendorf dok. , ob. Papowo Toruńskie. Pfaffendorf, ob. Popowo. Pfaffendorf 1. Nieder i Ober, dwie wsie, pow. zgorzelicki. Do 1815 r. należały do saskich Łużyc. Par. ewang. Markracicy. P. Nieder ma szkołę ewang. i młyn wodny. P. Ober, zamek, fol. W 1842 r. 83 dm. , 415 mk 2 kat. , zaś w P. Nieder 25 dm. , 167 mk. 2. P. , 1310 Phaffendorf, wś, pow. strzygłowski, par. Raski, szkoła kat. w miejscu. W 1842 r. 51 dm. , sołtystwo, 292 mk. 2 ewang. . 3. P. , wś, pow, rychbachowski, składa się z 4 części a ma szkołę ew. i kat. , 44 dm. , 370 mk. 136 kat. ; b i c dawniejsze preben dy, 28 dm. , 196 mk. 71 kat. ; d probostwo, 42 dm. , 248 mk. 100 ew. . 4. P. , wś, pow, nowotarski na Szląsku, par. Nowytarg, lu dność ewang. 5. P. , wś, pow. lignicki, przy zbiegu Kacbachy z Czarną wodą. Do 1810 r. stanowiła uposażenie archidyakonatu w Lignicy. W 1842 r. 59 dm. , 447 mk. 30 kat. . Na polach tej wsi odniósł Fryderyk II w 1760 r. zwycięstwo nad korpusem Laudona. Walka ta nosi nazwę bitwy pod Lignicą. 6 P. , wś, pow. lubański. Do 1815 należała do saskich Łużyc. Własność klasztoru magdalenek w Lubaniu. Kościół par. kat, szkoła, 226 dm. , 995 mk. 79 ew. . 7. P. , w dok. Sartorin, 1292 r. Sorotin alio nomine Pfaffindorf, wś, pow. kamionogórski, ma szkołę ewang. od 1742 r. , zamek, folw. W 1842 r. 113 dm. , 698 mk 38 kat. , młyn wodny, gorzelnia, warsztaty tkackie tkactwo bawełniane, uprawa lnu. W 1292 r. Bolesław, ks. szląski, zakładając klasztor cystersów w Gryzoborze, nadaje mu wieś Sorotin czyli Phafindorf i inne włości 8. P. , wś, pow. kożuchowski, par. Bytom nad odrą; ludność ewangielicka. Br. Ch. Pfaffenfurt niem. , bród między jeziorem Munewyn, pod wsią Werami, w pow. lubaw skim, a jez. Rezcekow pod Tarczynem, w pow. brodnickim. Jest wymieniony w dok. z r. 1338 przy oznaczeniu granicy części biskupiej a krzyżackiej ob. Urk. B. des Bist. Culm. von Woelky, str. 199. Kś. Fr. Pfaffenkrug niem. dok. , ob. Kruszyn dok. 1222 Croscino, Crossen; por. Kętrz. O ludn. pol. , str. 74. Pfaffenmuehle 1. młyn, w pow. wschowskim, o 10 klm. od Wschowy, przy granicy Szląska; poczta w Drzewcach, okr. wiejski Wygnańczyce, 1 dm. , 3 mk. 2. P. , dawna nazwa Borownika pod Obrzyckiem, w pow. szamotulskim. Pfaffenmuehle, os. młyn. , pow. trzebnicki. Do 1810 r. własność klasztoru w Trzebnicy. Ludność ewangielicka. Pfaffenwald, niwy w półn. wschodniej stronie Korośnicy al. Josefsbergu, w pow. drohobyckim. Pfalbude niem. L wś na niem. Warmii, pow. brunsberski, st. poczt. , tel. i kol. żel. Brunsberga. 2. P. , przystań i tama, tamże. Pfalzgrafen, dobra koronne, w okr. mitawskim, pow. dobleński, par. mitawska Kurlandya. Pfalzgrube al. Pfalzplatz niem. , król. leśn. , pow. świecki, st. p. M. Gacno, par. kat. śliwce, ew. Osie. W 1868 r. 3 bud. , 7 mk. ew. Pfandberg, ob. Zastawy. PfarrBuden, ob. Księże Budy. Pfarrersfeldchen niem. , dobra, pow. morąski, 3 klm. od st. p, i tel. Morąga. Obszar 241 ha. Pfarroggen, wś, pow. wołowski, par. Winzig. Ludność przeważnie ewangielicka. Pfarrwald i Pfarrland niem. , posiadł. kościelna, pow. elbląski, pół mili od Elbląga, 476, 56 obszaru. W 1868 r. 2 kat. , 5 ew, 1 dom. Pfarsee, niemiecka nazwa jeziora Kościelne, w pow. obornickim. Pfeffersmuehle niem. 1. dobra, pow. fiszhuski, st. p. i tel. German. 2. P. , młyn, tamże. Pfefferswalde niem. , os. na prus, Litwie, pow. piłkałowski, st. p. i tel. Rautenberg. Pfeifenkrug niem. , wś na prus. Mazurach, pow. nizinny, nad Warszą, poboczną rz. Gilii, st. p. i tel. Neukirch. Pfeiffershoehe niem. , leśn. na prus. Mazurach, wśród lasów zapełniających płn. zach. część pow. wystruckiego, tuż przy st. poczt. Puschdorf. Pfeiffertswalde niem. , dobra, pow. pr.

Pętno

Pfeil

holądzki, 8 klm. od st. p. i tel. Dobrego Miasta. Obszar 342 ha, Pfeil niem. , leśn. na niem. Mazurach, pow. węgoborski, st. p. i tel. Buddern. Pfeilgut, fol. , pow. rychbachowski, należy do Wyższej Pilawy. Pfeilings niem. , dobra ryc, pow. morąski, 6 klm. od st. p. , tel. i kol. żel. Morąga. Obszar 360 ha. Pfeilswalde niem. , leśn. na pol. prus. Mazurach, pow. ządzborski, st. p. i tel. Nikolaiken. Pfingstberg niem. , góra pod Jastrowiem, pow. wałecki. Kś. Fr. Pflastermuehl niem. , nadleśn. król. , pow. człuchowski, st. p. Przechlewo, 8 klm. odl. , par. kat. Koczała, ew. Sąpolna; obejmuje 614 ha roli or. i ogr. , 64, 8 łąk, 29, 2 past. , 7372, 5 lasu, 56, 3 nieuż. , 8, 8 wody, razem 7593 ha; tartak, młyn o 3 gankach. W 1868 r. 17 bud. , 6 dm. , 75 mk. , 32 kat. , 43 ew. Kś. Fr. Pflaumendorf, 1203 Wgrinovo i Wangrinova, Węgrzynowo, wś i dobra, pow. trzebnicki, par. Trzebnica. Dawniej własność klasztoru trzebnickiego. Ludność w połowie katolicka. Philipp Dautz, ob. Sturmen. Philippi niem. , ob. Filipy. Philippolis, os. , pow. wielkostrzelecki. Należy do Zemlowic, założona w 1790 r. śród lasów przez hr. Filipa Colonna. Ma 6 osad i 48 mr. Phlipponen niem. , osada, dawniej klasztor filiponów, na pol. prus. Mazurach, pow. jańsborski, st. p. Rudczany. Philipponerhuben niem. , ob. Filiponie. Philippsberg niem. , fol. na niem. Mazurach, pow. gołdapski, 4 klm. od st. p. i tel. Grabowen. Philippsdorf niem. , dobra ryc. z fol. Birkenthal, pow. rastemborski, 5 kim. od st. p. , tel. i kol. żel. Rastemborka. Obszar 310 ha. Philippsdorf, wś, pow. bytomski, par. Wieszowa, odl. 1 3 4mili od Bytomia, 14 osad i 106 mr. obszaru. Philippsfeld, fol. i kol. , pow. olawski. Należą do Kurzątkowa. Philippshagen niem. , domena skarbowa na wyspie Rugii, st. p. Bergen. Philippshof niem. , dobra ryc. w Pomeranii, pow. Demmin, st. p. Toerpin. Philippsmuehle niem. , ob. Filipski młyn. Philippsthal niem. , fol. , pow. gierdawski, st. p. Gr. Karpowen. Philopol; fol. , pow. wschowski, powstał w nowszych czasach, należy do Wijewa. Piaceluńce, okolica szlach nad rz. Naczką, pow. lidzki, w 4 okr. pol. , o 35 w. od Lidy, tyleż od Wasiliszek, 14 dm, 119 mk. katol. Piacewsko, wś, pow. trocki, w 3 okr. pol. , gm. Jezno, okr. wiejski Koszany, o 7 w. od gminy a 55 w. od Trok, 10 dm. , 110 mk. 36 dusz rewia. ; należy do dóbr Koszany, stanowiących własność mta Kowna. Placiewszczyzna, wś i dobra w płd. wsch, str. pow. mińskiego, w pobliżu rz. Ptycza i rzeczki do niej wpadającej, w gminie samo chwałowickiej, niegdyś własność Bykowskich, pózniej z kolei Gosów, Kolendów, obecnie SzpilewskichWś ma 29 osad pełnonadziałowych. Cerkiew parafialna, na miejscu dawnej pounickiej, pod w. Przemienienia Pańskiego, uposażona przez Bykowskich w 1752 r, 3 włókami ziemi i 100 złp. rocznej opłaty od dworu, ma około 2000 parafian i filie w Kajkowie i Pażdziorkach. Jak widać z dokumentów, posiadanych przez piszącego, na początku XVII w. Bykowscy, mając fundum w Bacharewiczach, liczyli do swych posiadłości okolicznych oprócz P. , Bielicę, Kurkowicze, Samuelów, Koledzicze, Zwierowkę al. Weirowkę, Bołoczyce, Kuliki, Dukorkę i inne wsi i folwarki. Dobra te po śmierci Fiedora Iwanowicza Bykowskiego w 1619 r. zostały podzielone między jego kilku synów i następnie przez wiano stały się własnością innych rodzin, zkąd znowu wynikły procesa o sukcesye i rzeczy zaszły tak daleko, że nastąpił w 1748 r. manifest króla Augustą III, rozstrzygający kwestye sporne pomiędzy licznemi interesantami. Dziś dobra, razem z fol. CzerwonyDwór, rezydencyą dziedzica, mają 56 1 2 włók w glebie urodzajnej, szczerkowej, łąk obfitość, młyn na Ptyczy przynosi 1000 rubli, znaczny dochód z propinacyi i arend, sad owocowy na 10 morgach, gospodarstwo dobre, lasu dostatek. A. Jel. Piacikopna, zaśc. nad rzką Olnicą, dopł. Dokołki, pow. bobruj ski. Piacionka, drobna osada i karczma poleska, pow, bobruj ski, w 3 okr. pol. hłuskim, przy drożynie z Mosznicy do Bojcerowa. Piackowicze, wś w dawnem wwdztwie mścisławskiem, wchodziła wskład sstwa krasnowskiego al. kraśnickiego Krasno, które powstało z dawniejszego sstwa orszańskiego, Piaćkuny, wś włośc, pow. oszmiański, w 3 okr. pol. , gm. Dziewieniszki, okr. wiejski Dowlany, o 9 w. od gminy a 30 w. od Oszmiany, ma 16 dm. , 138 mk, katol. i 9 prawosł 79 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Wejkszyszki. Piaczkowicze 1. wś, pow. czerykowski, gm. Bielica, ma 7 dm. i 41 mk. , z których 1 zajmuje się bednarstwem. 2. P. , wś, pow. czerykowski, gm. Dołhowicze, ma 18 dm. i 50 mk. , z których 2 zajmuje się bednarstwem. Piadauszke, niem. , ob. Biadaszka. Piadyki, wś, pow. kołomyjski, odl. 5, 6 klm. na płn. od Kołomyi. Przez środek wsi przechodzi kolej żelazna lwow. czerniowie cka; granice wsch. Cieniawa, płd. Baginsberg,

Prz

Piadyń

zach. Mariahilf, płn. Kamionka Mała, Gody i Dobrowódka. Obszar dwor. 1653 mr. ; włośc. 1204 mr. W 1870 r. 1239 mk. , w 1880 r. w gm. 1311, na obsz. dwor. 60; rzym. kat. 173, par. Kołomyja, gr. kat. 859, paraf. w miejscu, obejmuje filie Kamionki Małe 340, Dobro wódka 204, Gody 116, razem 1519 gr. kat. ; szkoła fil. o jednym naucz. Właśc. pos. dwor. Teofila Korytko. B. R. Piadyń, wś nad rz. Piadynką, dopł. Cny, pow. borysowski, w 2 okr. pol. łohojskim, gm. Mściże, ma 7 osad; miejscowość wzgórzysta, kamień narzutowy w obfitości. A. Jel. Piadynka, mała rzeczka w pow. borysowskim, lewy dopływ Cny, bierze początek w podgórzu około Dziedziłowicz, płynie w kierunku zach. płd. około wsi Piadyń i dalej lesistemi moczarami, ma ujście naprzeciwko wsi Dalkiewicz; długość biegu przeszło 7 wiorst. Piadzie, wś nad rz. Borupis, pow. kowieński, par. Wędziagoła, st. poczt. i dr. żel. Kiejdany o 16 w. Pialewszczyzna, wś, pow. dzisieński, w 1 okr. pol. , gmina Głębokie, okr. wiejski Ozierec, o 10 w. od gminy, 26 dusz rewiz. Pialiki, wś nad Dzisienką, pow. dzisieński, w 2 okr. pol. , gm. Ihumenowo, okr. wiejski Łońsk, o 20 w, od gminy a 66 w. od Dzisny, 15 dm. , 156 mk. 90 dusz rewiz. ; należy do dóbr Łońsk, Romanowiczów. Pialiwołoki, zaśc. szlach. nad rzeką Łomianą, pow. trocki, w 2 okr. pol. , o 57 w. od Trok, 1 dm. , 23 mk. 17 katol. , 6 prawosł. . Piana 1. Pienia, Pejana, niem. Peene, zachodnia odnoga Odry ob. t. VII, str. 387. 2. P. , Pienia, Pień, łac. Panes, Penes, Pena, niem. Peene, lewy dopływ Odry w Pomeranii. Powstaje w Meklemburgii, w pobliżu Grubenhagen. Upłynąwszy 3 4 mili wchodzi w duże jezioro Malchin, którego malowniczą okolicę zwą meklemburską Szwajcaryą. Potem płynie przez jez. VerohenKummerow, 1 4 mili długie a miejscami pół mili szerokie. Jezioro to tworzy granicę między Meklemburgią a Pomeranią. Krótko przed Dyminem przyjmuje z prawej strony rz. Tollensę, a za miastem z lewej rz. Trebel. Dotąd płynęła P. wartko, odtąd bieg jej staje się leniwy, jej spad odtąd aż do zatoki szczecińskiej wynosi bowiem już ledwie 1 metr, także już przy mniejszych wichrach płn. wsch. woda napowrót pędzona, nieraz występuje ze swego łożyska. Za Dyminem staje się P. spławną i dla większych łodzi. Mija potem Loitz, Jarmen i Nakło i uchodzi do zatoki szczecińskiej. Jej bieg jest przeważnie skierowany na wschód. Długa do 100 w. Dziś dzieli P. od zachodu pow. dymiński i nakielski od gryfijskiego i od pow. Grimmen. Ale i dawniej stanowiła ona ważną granicę geograficzną, dzieliła bowiem Pomeranią szwedzką SchwedischPommern od P. przedodrzańskiej Vorpommern, która r. 1720 mocą traktatu Stockholmskiego przyłączona została do Prus. Kś. Fr. Piane, uroczysko pod Kaniowem ob. t. III, 808. Pianka, wś, pow. radomski, gm. i par. Skaryszew, odl. od Radomia 15 w. , ma 2 dm. , 17 mk. , 56 mr. ziemi włośc. Pianki 1. wś włośc. , pow. sierpecki, gm. Rościszewo, par. Łakome, odl. o 10 wiorst od Sierpca, ma 9 dm. , 54 mk. , 164 mr. 2. P. , wś i fol. , pow. ciechanowski, gm. Gołymin, par. Pałuki. Folw. miał 240 mr. ; wś 8 mr. włośc. W 1781 r. 48 mk. Najnowsze wyka zy urzędowo nie zamieszczają tej miejscowości. 3. P. , wś, nad rz. Narwią, pow. kolneński, gm. Gawrychy, par. Nowogród, ma 44 osad, 719 mr. obszaru. W 1827 r. było 22 dm. , 139 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. a następ nie majoratu Nowogród. Br. Ch. Pianki, niem, Pianken al. Wolffsdorf, Pyanicken, wś na pol. prusk. Mazurach, pow. jańsborski, w okolicy lesistej, obfitującej w je ziora, około 4 klm. od st. p. i tel. Orzycz. Wś z dawna polska. Wofgang v. Sauer, wójt rastemborski, nadaje r, 1452 Dopiece 66 włók celem lokacyi wsi dannickiej na prawie chełrn. , mającej się zwać Wolffsdorf. Dopieka jako sołtys dostaje 6 włók. Henryk Reuss z Pławna, namiestnik pruski i komtur morąski, nada je Marcinowi Zaleskiemu 60 włók we wsi Wolffsdorf pod Orzyszem i Mikoszami na pra wie magdeburskiem, ad utrumque sexum, oraz sądownictwo wyższe i pozwala mu postawić młyn. Dan w Vettelsburgu, w dzień rozesłania śś. apostołów 1468 r. Faustyn z Weiblingen, namiestnik ryński, podaje do wiadomości, że Aleksemu Jurskiemu, wskutek zaniedbania obowiązków podczas wojny, zabrał majątek w Piankach, oraz że Maciej Karbowski odstą pił mu tamże 15 włók, z których zamierza utworzyć nową wieś dannicką. Dan w Rynie 1523 r. W Piankach znajdujemy r. 1539 tylko samą ludność polską ob. Kętrzyński, o ludn. pol. , 473 4. Ad. N. Pianowice, ob. Pijanowice. Pianowice, rus. Pianowyczi, z Tyrawą, wś, pow. Samborski, 7 klm. na płn. od sądu pow. , urz. poczt. , st. kol. i tel. w Samborze. Przez obszar wsi przechodzi droga żel. dniestrzańska. Na płn. leżą Chlewiska, na wsch. Łanowice, na południu Sambor i Biskowice, na zachodzie Maksymowice. Wzdłuż graniczy południowej płynie Strwiąż krętym biegom od zach. na wsch. Zabudowania wiejskie leżą w środku obszaru. Na płn. zach. od nich wznosi się jedno wzgórze do 330 mt. znak tryang. , a na płn. zach. od tego wzgórza leży niedaleko granicy folwark. Płd. część obszaru

Piano

zajmuje przysiołek Tyrawa. Jedna część wsi zwie się Brzeziną. Własn. więk. Tchórznickiego ma roli or. 349, łąk i ogr. 133, pastw. 16, lasu 138; własn. mn. roli or. 546, łąk i ogr. 192, past. 164 mr. , lasu 9 mr. Wr. 1880 było 909 mk. w gm. , 19 na obsz. dwor. , mię dzy nimi 234 obrz. rzym. kat. Par. rzym. kat. w Łanowicach, gr. kat. w miejscu, dek. Sam borski, dyec. przemyska. Do tej parafii nale żą Maksymowice i Łanowiec. We wsi jest cerkiew pod w. ś. Michała Archanioła i szkoła etat. jednokl. Według Siarczyńskiego Rkp. Ossol. , 1829 należała wś niegdyś do Ju noszów Pianowskich, potem z niej się pisali Bireccy. Dla naprawy dróg sejm w r. 1633 rewizyą mostu a w r. 1635 myto mostowe na znaczył. Lu. Dz. Pianówka al. Pianówko, wś nad rz. Note cią, pow. czamkowski, o 15 klm. na zachód południe od Czarnkowa, par. i poczta w Czarn kowie, st. dr. żel. w Trzciance o 18 klm. ; 12 dm. , 162 mk. katol. Część P. należała r. 1580 do Barbary Rogozińskiej. Folw. ma 77, 42 ha z czystym doch. grunt. 1305 marek. Po siada go obecnie Węsierski. Pod wsią znajduje się t. zw. okop szwedzki. E. Cal. Planowo Pątki, wś, pow. pułtuski, ob. KęPianowo, ob. Pijanowo. Pianula, szczyt górski nad lewym brzegiem rz. Swicy, w pow. dolińskim. Wznie. 1255 mt. Por. Mizuń t. VI, 515. Piardowo, wś i smolarnia, pow. szubiński, o 5 klm. na płd. od Szubina, par. Słupy, poczta w Chomętowie, st. dr. żel. w Chmielnikach o 21 klm. P. leżało pustkami za czasów arcyb. Łaskiego aż poza r. 1618. Wieś ma 14 dm. i 158 mk. 57 kat. , 97 protest. i 4 żydów. Smolarnia 5 dm. i 10 bud. z 89 mk. ; wchodzi w skład okr. domin. Zamku Szubińskiego. Piarżysta Dolina al. dolina Ciemnych Smerczyn, ob. Furkockadolina, Piasecczyzna, zaśc. rządowy, pow. wileński, w 2 okr. pol. , o 29 w. od m. Wilejki, 4 dm. , 45 mk. Piasecka Wola 1. wś i fol. , pow. grójecki, gm. i par. Jazgarzew. Graniczy z osadą Piaseczno w pow. warszawskim, ma 26 dm. , 243 mk. , 135 mr. ziemi dwor. i 262 mr. włośc. 2. P. Wola, wś, pow. lubelski, gm. i par. Piaski. Piaseckie Budy, wś, pow. sochaczewski, gm. Seroki, par. Sochaczew, ma 87 mk. i 155 mr. ziemi. Piaseckie, mko, ob. Chwastów. Piaseckie Pole, niem. Pehskerfelde, kol. należąca do Piaseczna, pow. kwidzyński. Piaseczanka, ruczaj bez ujścia, w powiecie rzeczyckim, ma kierunek od północy na płd. , cały bieg ma w obrębie gm. Ruczajówka. Wypływa z bagien poza wsią Krywin, pod Rudnią Piaseczańską zasila się ruczajem zwanym NiedźwiedziaŁoza, dosięga wsi Ruczajówki, i Korczemki; dalej płynie koło wsi Domanerki, Oleszówki, poza którą o 5 w. ginie w bagnach okolicy wsi Siewki; długość około 3 mil. PiaseczańskaRudnia, wś nad ruczajem Piaseczanka, pow. rzeczycki, w 1 okr. polic. brachińskim, gm. Ruczajówka, ma 23 os. ; miejscowość poleska, ryb i łąk dużo, grunta dobre, lekkie, znajduje się ruda żelazna. A. Jel Piaseczna 1. rz. w pow. nowomińskim, poczyna się pod wsią P, na płd. Cegłowa, płynie w kierunku płd. zach. przez Kulki i pod Świderszczyzną, naprzeciwko Starogrodu, wpada z praw. brzegu do Świdra. Długa 12 w. 2. P, nazwa dawana czasem rzece Jeziorna, w pow. grójeckim i warszawskim. 3. P. , rz. w pow. ostrołęckim, wypływa z bagien Karaska i uchodzi do Rozogi. Piaseczna, wś włośc, pow. ostrołęcki, gm. Dylewo, par. Kadzidło. Leży na brzegu bagna Karaska, ma 1065 mr. obszaru. W 1827 r. było 34 dm. , 205 mk. Piaseczna, rz. , dopływ Kordy, wpadającej do Teterowa. Piaseczna al. Piaseczno, starożytne miasteczko i dobra nad Niemnem, w pobliżu ujścia Łoszy i Usy, pow. ihumeński, w 1 okr. pol. , uździeńskim, gm. Mobilna, ma około 180 osad; cerkiew paraf. , przed kilku laty na miejscu starożytnej wzniesiona, p. w. Opieki N. M. P. , około 1200 parafian; z dawnego zapisu paroch włada 5ciu włókami ziemi. Jest i druga cerkiew cmentarna. W 1743 r. ks. Michał Radziwiłł, kasztelan wileński, fundując bazylianów w NowymSwierżniu, zrobił im zapis 14000 złp. , ubezpieczając takowy na Piasecznie i innych dobrach. P. należała niegdyś do ks słuckiego, dziedzictwa kn. Olelkowiczów, przez wiano ostatniej z rodu ks. Zofii Olelkiewiczówny, poślubionej Januszowi Radziwiłłowi, weszła w dom Radziwiłłów, niebyła jednak przyłączona do ordynacyi nieswieskiej. Około 1823 r. nabył od Radziwiłłów P. z przyległościami Onufry Jodko, późniejszy marszałek ihumeński. Miał on wiele kłopotów z mieszczaństwem, dobijającem się wolności i własności. Powód do tej sprawy dała ta okoliczność, że w 1468 r. król Zygmunt August nadał przywilej kniaziowi Jurowi Olelkowiczowi, zapisany w metryce litewskiej pod d. 12 lutego, na mocy którego dozwolono w księstwie słuckokopylskiem osiedlać ludzi wolnych i korzystać z praw miasteczkom przysługujących. Księstwo to w XVII w. przeszło do Radziwiłłów. Nowi władcy Słuczczyzny, uważając siebie za dom panujących dynastów i łamiąc często wszelkie prawa wolności osobistej ludzi, zamieszkałych na ich ziemiach, z kolei zagar

Pianówka

Pia

nęli całkiem mieszczan piaseczańskich w poddaństwo. Niewierny z pewnością kiedy się to stało, lecz o ile się zdaje, ujarzmienie mogło przypaść za rządów smutnej pamięci ks. Hieronima Floryana, chorążego litewskiego, którego pycha i samowolnośó nie znały granic. Bądź co bądź tradycya wolności żyła ciągle w pamięci mieszczan. Już w dobie panowania rossyjskiego zaczęli oni dochodzić swych praw odwiecznych i gdy Jodkowie nabywali od książąt P. w tranzakcyi wzajemnej zamieszczono wyjaśnienie w rzeczy rozpoczętego procesu przez mieszczan o wolność osobistą, a liczyło się w tedy w miasteczku 216 dusz męzkich. Schłopieni mieszczanie odtąd prowadzili proces gorliwie z Jodkami i w końcu 1848 r. uzyskali wyrok senatu, potwierdzony przez cesarza Mikołaja, mianowicie iż otrzymują zupełną swobodę; że ziemia zostająca bezwzględną własnością dziedzica, może być używaną przez mieszczan tylko na zasadzie dzierżawnej, za wyraźną zgodą właściciela, na warunkach przez niego podanych i gdyby mieszczanie umowy nie chcieli przyjąć, muszą się rozejść jako wolni, co też rząd mając na uwadze, zwolnił ze swej strony libertowanych na lat 5 od wszelkich podatków i na lat 4 od powinności wojskowej. Zdawało się, że tym wyrokiem sprawę umorzono, tem bardziej, iż rzeczywiście obie strony na rajzie całkiem się zadowolniły. Atoli w roku już następnym, mieszczanie namówieni przez parocha, nieradzi z samej tylko wolności, zażądali gruntów i zaledwie przy pomocy siły zbrojnej zdołano przywrócić porządek, a właściciel zawarł z nimi formalną umowę na lat 6, w skutek której mieszczanie zobowiązali się płacić po 17 rubli za nadziały, wynoszące 18 morgów pola i łąk wybornych. W 1850 r. mieszczanie znowu poczęli podnosić pretensye już nie do gruntów, lecz do samych tylko domów. Tę nową pretensyą zrezolwował ostatecznie tegoż roku sąd powiatowy ihumeński. Po ekspiracyi kontraktów, t. j. w 1856 r. , mieszczaństwo ponawia zaburzenia i znowu przy pomocy interwencyi władzy wraca spokój w st 8unkach wzajemnych; lecz w czasie upływu nowej umowy zaszły znane wypadki krajowe, stosunki ekonomiczne zachwiały się i odtąd w P. zapanowała całkowita anarchia. Dziedzic wciąż uzyskuje wyroki, ale napróżno, bo o egzekucyi mowy niema; mieszczanie tedy przeświadczywszy się o bezkarności, nietylko że przestali płacić czynsz i uważają siebie za bezwzględnych właścicieli gruntów i osad, lecz nadto zagarnęli lasy i pastwiska dominialne, w ilości 1600 morgów. Gwałt dokonany na własności w P. wywarł jak najgorszy przykład na całą okolicę. Dobra P. składają się z kilku folwarków, lecz fundum jest w majątku Małackowszczyzna, inaczej Nadniemen zwanym, o wior stę od mka P. , po drugiej stronie Niemna po łożonym Tu obecny dziedzic Otton Jodko oddawna posiada znakomite gospodarstwo, w czem prawdziwą dzwignią są nieprzejrzane nadniemeńskie pastwiska i wybornego gatunku łąki zalewne. Ilość łąk jest tak wielka, że właściciel wykarmia na opas samem sianem do 100 sztuk wołów rocznie; grunta zaś w ugorach nawożą się co rok. To też pomimo bardzo piaszczystej gleby, urodzaje w Nadniemnie i innych folwarkach bywają zawsze bajeczne. Nadniemen, posiadający wszystkie budynki z muru, należy do wyjątkowo zamo żnych majątków. Pałac, chociaż z gorzelni przerobiony, nad samym Niemnem, wygląda dość malowniczo. Obszerne sady owocowe i park dodają uroku miejscowości. Obecnie, po odseparowaniu włościan, obszar dóbr wy nosi około 223 włók. Pod miasteczkiem jest prom i pierwsza przystań na Niemnie, kędy w porze wiosennej za pośrednictwem rzek Łoszy, Turyi, Wyni i innych spławia się dużo drzewa towarowego z okolicznych puszcz. Tu do piero wiążą kłody i brusy w płyty i transpor tują aż do Memla. Lud, oprócz rolnictwa, tru dni się i flisactwem, tudzież budowaniem lek kich łodzi, zwanych szuhalejami. Dziedzic ma znaczny dochód za wynajmowanie brzegu na składy spławianego towaru leśnego, niemniej z propinacyi i 2 młynów wodnych. W ogóle miejscowość dość leśna, malownicza, pomimo tu i owdzie wydm piaszczystych nad Niemnem; żyzna w skutek obfitości łąk i ożywiona z po wodu ruchu flisackiego. O starożytności zaś osady świadczą znajdywane nad brzegiem Niemna okrzoski krzemienne i rozmaitego rodzaju narzędzia kamienne przedhistory czne. Dla archeologa miejscowość ta w ogó le przedstawia wiele interesu naukowe go. W końcu zaznaczmy, iż około 1850 roku w piaseczańskim Nadniemnie przy szła na świat zdolna, lecz w cześnie zga sła i dla tego mało znana szerszej publiczności poetka Aniela Jodkówna, córka Ottona i Anie li z Estków, w zamęzciu Koziełłowa, posiada jąca prawdziwy talent poetyczny. Widok i opis NadniemnaPiaseczańskiego podany jest w Kłosach 882. A. Jel. Piaseczna 1. Stara i Nowa, urzęd. Piasoczna, dwie obok siebie leżące wsie nad bezim. dopł. Czarnowódki, uchodzącej do Smotrycza, pow. kamieniecki, okr. pol. Kupin, gm. Kujawy, par. Tynna, o 4 w. na wschód od Kupina, 9 w. od Gródka, gdzie st, poczt. i telegr. , 18 w. od Jarmoliniec. Przepływający strumień tworzy tu dwa stawy i obraca kilka młynów, z których dwa krupczatne. P. Stara ma 110 dra. , 778 mk. , 779 dzies. ziemi włośc. ; obszar dworski w kilku częściach Russanowskich,

Piaseczna

dawniej Jaszowskich, 839 dzies. ziemi używalnej, lasy wyniszczone; Morkowa, dawniej Andrzejewskich, 305 dz. , i część skonfiskowana Janiszewskim, Do części Russanowskich należy Mała Lewada, nad Smotryczem, o 17 osa dach z młynem. P. Stara posiada cerkiew p. w. Wniebowzięcia, wzniesioną w 1766 r. , uposażoną 63 dzies. ziemi, z 1761 parafian. P. Nowa ma 108 osad, 640 mk. , 443 dz. ziemi włośc, dworskiej w dwóch częściach znanego artysty muzycznego Aleksandra Michałowskiego, dawniej Kaweczyńskich, 267 dzies. , i Regulskich, dawniej Jaszowskich, 423 dz. Wsie te założone zostały przez Piaseckich. Podług Niesieckiego, Piasecka wniosła P. w dom starego rodu podolskiego Telefusów h. Łabędź, którzy posiadali tu znaczne majętności; po wygaśnięciu ich w końcu zeszłego wieku podzieliły się na części. Był tu obronny zamek, wzniesiony przez Telefusów za Augusta II, szczątki którego weszły w dom dzisiejszego właściciela Przemysława Russanowskiego. Ob. Arch. I J. Z. R. , cz. VI, t. 1, dodatki 295. 2. P. , wś, pow. rówieński, należała do klucza pieczałowskiego ob. Jabłonne, t. III, 348. Dr. M. Piaseczna 1. karczma koło Kuliczkowa, na obsz. dwor. Góra, pow. sokalski. 2. P. , karczma na obsz. dwor. Harbuzowa, pow. złoczowski. 3. P. , wś, pow. żydaczowski, odl. 5 klm. na połud. od Mikołajowa. Granice wschód i połud. Czernica, zachód Rudniki, półn. Nadiatycze. Przez grunta tej wsi przecho dzi kol. żel. lwowstkoczerniow. Obszar dwor. 315, włośc. 1202 mr. W 1870 r. 926 mk. w 1880 r. w gm. 943, na obsz. dwor. 46, rzym. kat. 61, par. Rozdół, gr. kat. 919, par. w miejscu, z filią Czernica 630 razem 1549 gr. kat. , dek. , Rozdół. Szkoła filial. ; kasa pożycz. z kap. 4943 złr. Włośc. pos. dwor. Olimpia Podlewska. B. R. Piaseczna, wś, pow. jabłonkowski, na Szlązku austr. , par. Jabłonków, ma 310 mr. obsza ru i 535 mk. Piaseczna I. wś i dobra, pow. bytomski, par. Tarnowice Stare, odl. 2 1 2 mili od Bytomia a 3 4 m. od Tarnowic. Obszar dworski należy do dóbr Bytom Siemianowice. Wś ma szkołę katolicką od 1815 r. , fryszerkę, 15 osad gospodarzy, 3 zagrodn. i 25 komorników. Obszaru 322 mórg. Ludność prócz uprawy roli pracuje w sąsiednich fabrykach. W 1861 r. 549 mk. 45 ewang i 6 żyd. . Do P. należy kol. Mały Pniowiec. 2. P. , fol. wsi Hanusek, pow. toszeckogliwicki. Piaseczna Góra, ob. Piaski. PiaseczneBudy, wś, pow. sierpecki, gm. i par. Koziebrody, odl. o 19 w. od Sierpca, ma 16 dm. , 119 mk. , 436 mr. obszaru. Piaseczne, po białorusku Piasocznoje, jezioro w pow. mozyrskim, w kotlinie Prypeci, naprzeciwko miasteczka Turowa, połączone stru gą od północy z jeziorem Gromadzkiem, od południa z jeziorem Lubichowo, a za pośrednictwem tego ostatniego łączy się przez strugi z Prypecią. Około 8 mr. rozległe, bardzo rybne. A. Jel. Piasecznica 1. rzka w pow. rawskim, początek ma pod Brenicą, płynie w kierunku zachodpołudniowym przez Lubochnię, Luboszewy i wpada z lew. brzegu do Czarnej, niedaleko ujścia tejże do Pilicy. Długa około 10 wiorst. Odgraniczała niegdyś woj. rawskie od łęczyckiego. 2. P. , rzka w pow. brzezińskim, gm. Łazisko. Płynie koto wsi Baraki i Komorów. 3. P. , rzka w pow. ostrołęckim, płynie przez wsi Brzozówka i Gibałka, wpada do Omulewa z lew. brzegu. Piasecznica, wś i fol. , pow. sochaczewski, gm. Seroki, par. Sochaczew, odl. 7 w. od Socha czewa, ma 201 mk. W 1827 r. było 15 dm. , 146 mk. Fol. P. rozl. mr. 624 gr. or. i ogr. mr. 570, łąk mr. 19, past. mr. 20, nieuż mr. 15; bud. mur. 4. , z drzewa 15; płodozmian 6 i 12polo wy. Wś P. os. 14, z gr. mr. 21; wś Budy Piasecznickie os. 9, z gr. mr. 155. Br. Ch. Piaseczno L jezioro w pow. lipnowskim, przy wsi t. n. Brzegi ma wyniosłe i bezleśne. 2. P. , jezioro w pow. lubartowskim, we wsi Kaniewola śród lasów, w zlewie Wieprza, ma 140 mr. obszaru; łączy się z jez. Brzeziczno małym strumykiem. 3. P. , jez. w pow. włodawskim, koło kol. Rozpucie, w zlewie rz. Wieprza, w okolicy jeziora Łukie. Piaseczno 1 os. miejska nad rz. Jeziorną, pow. warszawski, gm. i par. Piaseczno. Leży w stronie połudn. od Warszawy, odl. 19 w. , przy drodze bitej z Warszawy do Góry Kalwaryi. Posiada kościół par. murowany, szkołę początkową ogólną, urząd gminny, stae. pocztową, 1649 mk. i 893 morg ziemi do mieszczan należącej. W 1827 r. było 125, dm. 1026 mk. ; w 1862 r. 98 dm. , 1328 mk. Była to pierwotnie wieś książęca, leżąca śród rozległych lasów, zalegających obszar okolic Warszawy między Wisłą, Pilicą i Bzurą. Książę Janusz Starszy nadał w 1439 r. przywilej miejski. Kazimierz, Konrad, Bolesław Jan potwierdzają w 1461 r. ten przywilej. Kościół parafialny pierwotnie p. w. św. Macieja i Anny, później zaś W. Świętych, został uposażony przez Annę, żonę ks. mazowieckiego Bolesława, w 1458 r. W 1513 r. Anna, ks. mazowiecka, zjeżdża tu i ustanawia targi tygodniowe i jarmarki a w 1528 r. pozwala mieszczanom karczawać zarośla, podzielone na 90 równych części kąty. Z każdej części mają płacić po 3 gr. czynszu wieczyście. Zygmunt August postanowił w 1556 r. , że piwowarowie mają dawać do dworu starosty po 104 kłód piwa a za każdą otrzymają po 4 gr. W 1572 r.

Piaseczno

schroniła się tu przed morową zarazą Anna Jagielonka. Według lustracyi z 1616 r. starostwo trzymał Mikołaj Opacki, podkomorzy warszawski. Do miasta należało 16 1 2 włók, w tem l 1 2 kościelnej. Płacą z każdej mieszczanie po 12 gr. ; z kątów ról wykopanych na przywilejem Anny, ks. mazowieckiej, w liczbie 92, płacą po 3 gr. Z siedlisk 97 płacą do 10 gr. i kurowego po groszu, z 41 ogrodów po 3 gr. Z powodu świeżej pogorzeli i zubożenia piwowarzy, zamiast 104 kłód piwa, płacili 50 zł. staroście. Palący gorzałkę, w liczbie 50, po 16 gr. Targowe czyniło 21 flor. ; łopat ki od rzeżników miejskich i wiejskich 35 fl. Przy mieście pod Chylicami był na stawie nad Jeziorną młyn o 3 kołach i z foluszem. Suma dochodu z miasta, młyna i folwarku 769 fl. 15 gr. W 1644 r. Władysław IV zwolnił mieszczan od podwód. Lustracya z 1660 r. podaje że miasto zostało przez nieprzyjaciela spalone. Targi i jarmarki w dawniejsze termina ustały a tylko w niedzielę dowożono z okolicy produkty. Aleksander Sułkowski, łowczy nadworny, jako posiadacz tego starostwa, podejmował tu w 1736 r. Augusta III, polującego na głuszce. W 1740 r. tenże król wydał przywilej na wystawienie ratusza, kramów i jatek i rozdział pustych ról. W 1769 r. ustanowiono 7 jarmarków a w 1780 r. wzbroniono żydom handel i wyszynk. Lustracya z 1789 r. zastała ratusz, browar miejski, 67domów miejskich, 21 na Poświętnem oraz 4 osady wójtowskie. Dla braku rzeżników dochód z łopatek upadł, również i warowe od piwa, mające przynosić 55 zł. upadło. Jedyny zabytek przeszłości kościół, uległ przekształceniu przy restauracyi w 1736 r. kosztem Sułkowskiego. Zmieniono wtedy wysokość ścian niektórych i dachu, wystawiono nowy wielki ołtarz, przyozdobiono statuą ś. Jana Nepomucena ścianę szczytową Powtórne odnowienie dokonano w 1833 r. ślady dawnych nagrobków przechowały się w płytach posadzki. P. par. , dek. warszawski, 2247 dusz. Dawniejszy dekanat piaseczyński, archidyec. warszawskiej, miał 14 parafii Babice, Borzęcin, Kiełpin, Łomna, Nadarzyn, Pęcice, Piaseczno, Powsin, Raszyn, Służew, Wawrzyszew, Wilanów, Wola, Żbików. Piaseczyńskie starostwo niegrodowe, w wdztwie mazowieckiem, w ziemi warszawskiej, podług lustracyi z r. 1660 powstało z dawniejszego sstwa warszawskiego i obejmowało miasto Piaseczno z wójtowstwem, wybraniectwem i przyległościami. W r. 1771 posiadał je Mikołaj Piaskowski, podkomorzy krzemieniecki, opłacając zeń kwarty złp. 2708 gr. 13, a hyberny złp. 1494 gr. 27. P. gm, pow. warszawski, należy do sądu gm. okr. III w Raszynie, ma 893 mr. obszaru i 1730 mk. 2. P. , wś, pow. grójecki, gm. Konary, par. Warka. posiada szkołę początkową ogólną, 437 mk. , 67 mr. ziemi dwor. , 852 mr. ziemi włośc. W r. 1827 było 33 dm. , 256 mk. 3. P. , wś, pow. sochaczewski, gm. Tułowice, par. Brochów, 30 mk. 4. P. , wś, pow. nowomiński, gm. Cegłów, par. Kiczki, ma 268 mk. , 554 mr. ziemi dwors. , 648 mr. włośc. W 1827 r. było 28 dm. , 173 mk. Bobra P. nadane zostały szpitalowi św. Ducha w Warszawie, mają przestrzeni 10947 mr. Ob. Mierna. 5. P. , wś i fol. , pow. radomski, gm. Jedlińsk, par. Lisów, odl. 13 w. od Radomia, ma 19 dm. , 178 mk. , 416 mr. ziemi. W 1827 r. było 14 dm. , 130 mk. Fol. P. , w r. 1875 oddzielony od dóbr Lisów, rozl. mr. 286 gr. or. i ogr. mr. 130, łąk mr. 29, past. mr. 119, nieuż. mr. 8. bud. mur. 1, z drzewa 3. Wspomina ją Lib. Ben. Łask. I, 672 jako zdawna należącą do par. Lisów. Verdum w swej podróży po Polsce powiada, iż był ta maty kościołek a we wsi urodził się Mikołaj Prażmowski, prymas Cudzoziemcy w Polsce, Liske, 75. 6. P. , fol, pow. sandomierski, gm. i par. Łoniów, odl. 18 w. od Sandomierza, ma 5 dm. , 32 mk. , 859 mr. ziemi. 7. P. , wś i fol. nad Bugiem, pow. tomaszowski, gm. Dołhobyczów, par. Kryłów, odl. 1 1 2 mili od Dołhobyczowa a 42 w. od Tomaszowa, leży w punkcie zetknięcia się gub. wołyńskiej, Galicyi i gub. lubelskiej. Wś ma 79 dm. , 548 mk. , z nich 20 kat. , 1007 mr. roli ornej, 104 mr. lasu; gleba popielatka. Fol. ma 1237 mr. roli, 820 mr. lasu, młyn. Własność niegdyś Jeżewskich, obecnie Eust. Świeżawskiego. Fol. P. odłączony w 1871 r. od dóbr Hołubie. 8. P. , wś nad jeziorem t. n, , pow. lipnowski, gm. Czarne, par. Wielgie, odl. o 8 w. od Lipna, ma 13 dm. , 94 mk. Fol. P. ma 613 mr. obszaru, wś zaś 17 os. i 146 9. P. , wś, pow. kolneński, gm. Rogiemr. nice, par. Mały Płock. Br, OK Piaseczno 1. zaśc, pow. święciański, w 4 okr. pol. , gm. Wojstom, okr. wiejski Łokacze, o 4 w. od gminy, 4 dusze rewiz. ; należy do dóbr Dziewiętnia, Chodźków. 2. P. , wś włośc, pow. wilejski, w 3 okr. pol. , gm. Kniahynin, okr. wiejski i dobra skarbowe Niwki, o 3 w. od gminy, 17 dusz rewiz. 3. P. , po białorusku Piasoczna, wś i fol. nad bezim. dopł. Uszy, pow. nowogródzki, w 4 okr. pol. mirskim, gm. Mir, przy gośc. z Mira przez Turzec i Korelicze do Nowogródka. Wś ma 35 osad pełnonadziałowych. Fol. , niegdyś radziwiłłowski teraz ks. Wittgensteina, należy do domin. Mir, ma około 21 włók. Miejscowość całkiem bezleśna, grunta lekkie, ale urodzajne. 4. P. , dobra nad kotliną Jasiołdy, pow. piński, w 1 okr. pol. , gm. Stawok, par. kat Pińsk o 8 w. , własność Pusłowskich, mają 8549 dz. , w glebie lekkiej, piaszczystej lecz zostającej w kulturze z powodu niezmiernych łąk i wraz ze

Piaseczno

Piaseczno

wsiami Stawek i Rudawin 213 mk. Okolica bezleśna. Do niedawna był tu kościół filialny par. pińskiej. 5. P. , dobra, pow. mścisławski, własność niegdyś Wołłowiczów, z których Jerzy i Elżbieta z Waczyńskich, sstowie purwińscy, sprzedają w 1759 r. wraz z Rudnią Mikołajowi Łopacińskiemu, instygatorowi litewskiemu. 6. P. , dobra, tamże, własność Mośkiewiczów. Piaseczno 1. urzęd. Piesoczno, wś, pow. kowelski, na płn. zach. od mka Mielnicy a na płd. wsch. od sioła Kozlinicz; ob. Pamiat. Kij. Arch. Kom, t. IV, cz. 2 77, 180. 2. P. , rus. Piesoczne, wś nad rz. Wyżówką, pow. kowelski, o 5 w. od Powórska, na zachód od mka Mielce, niegdyś własność monasteru mieleckiego; ob. Arch. J. Z. R. , cz. I, i 1 6, 370. Piaseczno al. Piaskowa Wieś, niem. Sanddorf, wś i os. wiejska, pow. inowrocławski, odl. 12 kim. na zach. płn. od Gniewkowa; poczta w Rojewie, st. dr. żel. o 7 klm. w Złotnikach. Wś ma 13 dm. i 109 mk. prot. Os. ma 7 dm. i 41 mk. 4 kat. i 37 prot. . Piaseczno 1. jezioro między Łąkiem Niemieckiem a Sierockiem, pow. świecki. W 1445 r. nadaje w. mistrz Konrad v. Erlichshausen Janowi z Minikowa Jesco Ton Nynneko za jego wierne usługi jez. Peeszke, t. j. Piaseczno ob. Wegner Ein Pomm. Herzogthum, II, str. 140; Słow. Geogr. , III, 475. 2. P. , jezioro między Rumunkami niem. Altfliess i Zazdrością, pow. świecki. Leży na wznies. 92 mt. npm. 3. P. , jezioro we wsi Konarzyny, w pow. człuchowskim ob. t. I, 866. Piaseczno 1. niem. Pehsken, wś kośc, pow. kwidzyński. Leży na lewej stronie Wisły, nad traktem z Gniewu do Czerwińska wiodącym. Najbliższa st. poczt. i kościół ew. jest w Gniewie, odl. o 1 milę. Obszaru ma 3854, 77 mr. , gleba dość żyzna. W miejscu jest kościół par, kat. , szkoła kat. i tow. rolnicze, założone przez Jul. Kraziewicza. W 1868 r. było tu 197 bud. , 139 dm. , i 1066 mk. , 1002 kat. i 64 ew. Kościół p. w. Narodzenia Najśw. Maryi Panny jest patronatu królewskiego. W skład par. , przyłączonej do dekanatu gniewskiego, wchodzą P. , Piaseckie Pole, Jelenie, Jelenica, Milanowo, Bielsk, Wyręby i Wyrąbki. Oprócz tego należy do par. kościół filialny w Opaleniu ob. wraz z okolicznemi wioskami. W 1867 r. liczyła parafia 2602 dusze, a 1615 komunikantów; w 1885 r. 2708 dusz. Ossowski Objaśnienia do Mapy archeol. Prus Zach podaje, że znaleziono tu naszyjnik z pięcią ocalałemi kręgami str. 105. Kościół piasecki, z którym się łączy wspomnienie króla Jana Sobieskiego, stoi na pagórku nad żwirówką. Zdobi go wieża, której szczyt obity jest cynkiem. Kościół jest zbudowany z cegieł w kształcie krzyża. O jego założeniu brak dokładnych wiadomości. Przed prezbyteryum znajduje się grobowiec nie wiedzieć czyje pokrywający zwłoki, z napisem, , Hic lapis positus anno MCCCXCVIII XXX Septem. Możemy zatem przypuścić, że kościół w P. liczy około 500 lat ob. Kalendarz Pielgrzyma z roku 1886, str. 122 i nast. Wewnątrz zwraca na siebie uwagę piękne na 6 filarach spoczywa jące sklepienie, które kazał zaciągnąć Jan Sobieski. Podanie głosi, że gdy król 1676 r. wyruszył przeciw Turkom i Tatarom, wtedy uczynił ślub że w kościołach w Piasecznie i w świętej Lipce wzniesie sklepienia, jeżeli Bogarodzica wyjedna mu u Boga zwycięztwo. Wdzięczny król dopełnił ślubu, co poświadcza herb Sobieskich Janina na sklepieniu przed presbyteryum się znajdujący. Że zaś król wiedział o cudownym obrazie Matki Boskiej Piaseckiej, to wynika już ztąd, że posiadał sstwo gniewskie, jeszcze kiedy był hetmanem. ołtarzy znajduje się w kościele dziewięć. W wielkim ołtarzu znajduje się za zasuwą posąg Matki Boskiej, rzeźbiony z drzewa, nieomal cały złotem pokryty. Bogarodzica dzierży w jednej ręce berło, a w drugiej trzyma syna, obejmującego małemi rączkami kulę ziemską. Obie figury mają na głowie wysoką srebrną koronę, białem złotogłowiem podszytą. U góry nad figurą stoi napis łaciński Regina Coelorum. Podług podania miała się Matka Boska objawić przy studzience, gdzie obecnie stoi kapliczka murem opasana, wzniesiona w 1842 r. Figura cudowna Matki Boskiej Piaseckiej używała niegdyś większej niż dziś sławy, o czem świadczą starsze wizytacye jako i Borek, który w Echo sepulchralis pisze. Quae hic maximo populi concursu et hominum innumera frequentia potissimum festo Nativ. B. M. V. colitur str. 416. Liczba pielgrzymów dochodzi jeszcze dziś 10, 000. Srebrnych wotów liczono w 1765 r, 224, dziś jeszcze przeszło 100. Tu uzyskała zdrowie r. 1647 Krystyna Radziwiłłówna, żona Stanisława Albrechta, ssty gniewskiego. Ztąd zapewne dołączyli oni do 4 włók proboszczowskich, jeszcze 3, a dla organisty 1. Z pomiędzy innych osób, które tu nieraz przebywały, wymieniamy sstów gniewskich Michała Zamojskiego i Stanisława Leszczyńskiego. Najbardziej jednak upodoba sobie P. król Jan Sobieski, który będąc jeszcze sstą gniewskim, częstym tu był gościem. Nawet gdy królem został, pamiętał o kościele. Pomiędzy ludem jeszcze dziś krąży podanie, że kiedy ciągnął pod Wiedeń, mówił do Kaszubów, których miał w swojem wojsku Trzymajcie się dobrze, moje dzieci, a ja popamiętam o waszej Matce Najsw. Piaseckiej. Krótko przed śmiercią przybył też w 1696 r. do P. , ażeby podziękować za doznane łaski. W 1676 r. zje

Pia

Piaseczno

chała i jego małżonka, bawiąc właśnie w Gniewie, na odpust do P. Z proboszczów piaseckich są nam znani Maciej a Polaniecz 1583, Jan Babecki 1667, Jan Kaz. Jugowski l696, później archidyakon pomorski, Andrzej Mątowski 1711, Szymon Myszkiewicz 1730, Adam Niesiołowski 1731, Andrzej Szulz 1755. O szkole piaseckiej wspomina już wizyt. Rozdrażewskiego z r. 1583; nauczyciel był zarazem organistą i pobierał rocznie 8 flor. , 4 korce metretas żyta i od każdego posiedziciela 2 fury drzewa str. 144. Przy kościele istnieją 2 bractwa Śkaplerzne, założone r. 1685 i bractwo Trzeźwości, fundowane r. 1854. Według taryfy z r. 1648, gdzie uchwalono pobór podwójny, płacił w P. Dawid Rożnowski 5 fi. 8 gr. 2. P. , niem. Paetznick, Piasetznow, wś, pow. złotowski, st. p. , par. kat. i ew. Sępólno, szkoła w miejscu. Obejmuje 2549, 41 mr. obszaru. W 1868 r. 95 bud, 40 dm. , 279 mk. , 204 kat. , 75 ew. Było dawniej własnością oo. miechowitów ob. Der Kreis Flatow von Schmitt, str. 109 i 275. R. 1653 płacono tu od 32 włók po 1 korcu żyta i tyleż owsa mesznego ob. Wizyt. Trebnica, str. 123. 3 P. niem. Piasecznokrug al. Heidekrug, karczma, pow. brodnicki, st. p. , par. kat. i ew. Lidzbark, należy do Gutowa. W 1868 r. 5 bud. , 2 dm. , 12 mk. , 6 kat. , 6 ew. 4. P. , niem. Sandsee, kol. do Niemieckiego Łąkiego należąca, pow. świecki, st. p. Świekatowo, par. kat. Sierock, szkoła Łąkie Niemieckie. W 1868 r. 5 bud. , 1 dm. , 10 ew. mk. Kś. Fr. Piaseczno 1. dok. Pasezno, niem. Zedlitz, ztąd mylnie Siedlcem Sedlz zwana wś, pow. świdnicki, pod Strzygło wem, odl. 1 1 2 mili od świdnicy. W 1842 r. było tu sołtystwo, podleśnictwo królewskie, 64 dm. , 409 mk. 82 ewang. , szkoła katolicka. W 1239 r. Paweł, syn Hierama i Dobrochny, nadał P. wraz z młynem, rzeczką i lasem z tamtej strony rzeki kawalerom ś. Jana Jerozolimskiego. 2. P. , niem. Piasetzna, kol. , pow. olesiński, par. Gorzów. Ma 8 osad, liczących po 20 do 23 mr. roli piaszczystej. Piaseczny Folwark, niem. Neuvorwerk, fol. , pow. namysłowski, należy do Biestrzykowie. Piaseczny Osiek, ob. Osiek 22. Piasek 1. pow. nowomiński, gm. Chruścice, par. Kałuszyn. Nie wykazana w ostatnich urzęd. spisach. 2 P. , wś i fol. , pow. częstochowski, gm. i par. Potok Złoty. Wś ma 33 dm. , 334 mk. , 767 mr. ziemi; fol. 3 dm. , 23 mk. , 157 mr. ziemi; należy do dóbr Janów. W 1827 r. było 26 dm. , 193 mk. W XV w. dziedzicami wsi Albert i Boguchwał h. Szreniawa. Dwa fol. szlach. , karczma, zagrodnicy dają dziesięcinę wartości do 4 grzyw. plebanowi w Potoku Długosz L. B. , I, 217. Podług reg. pobor. pow. lelowskiego z r. 1581, wś P. , w par. Potok, własność Silnickiego, miała 3 1 2 łan. km. , 3 zagr. bez roli Pawiński, Małop. , 75. 3. P. al. Niebyła, os. włośc. i młyn, pow. będziński, gm. Ożarowice. Osada włośc, ma 1 dm. , 12 mk. , 12 mr. ; os. młyn. 1 dm. , 8 mk. , 42 mr. 4. P. , wś i fol. , pow. konecki, gm. Duraczów, par. Końskie, odl. 8 w. Końskich, ma 24 dm. , 161 mk. , 219 mr. ziemi dwor. , 127 włośc. W 1827 r. było 16 dm, , 90 mk. Folw. P. wchodzi w skład dóbr Końskie. 5. P. , os. młyn. , pow. opoczyński, gm. Goździków, par. Smogorzów, odl. 23 w. od Opoczna, 1 dm. , 10 mr. 6. P. Wielki, wś i fol. , pow. stopnicki, gm. Radzanów, par. Piasek Wielki, leży przy drodze bitej z Baska do Korczyna, posiada kościół par. murowany, dom schronienia dla starców i kalek, fol. , 70 osad włośc. W 1827 r. było 52 dm. , 441 mk. Pol. P. Wielki w attyn. Budzyń, wsią Piasek Wielki i Budzyń, miał w 1873 r. rozl. dominialnej mr. 1590 gr. or. i ogr. mr. 885, łąk mr. 174, past. mr. 115, lasu mr. 316, nieuż. mr. 100; bud. mur. 5, z drzewa 10; las urządzony w kolei 80 letniej. WśP. Wielki os. 70, z gr. mr. 773 wś Budzyń 03. 8, z gr. mr. 85. Według Długosza należała ta wieś poprzednio do Jakuba Boboli, fundatora kościoła Wszystkich świętych w Krakowie, który mieszkał we wsi Piasek Mały. Miał to być protoplasta Leliwitów Lib. Ben. , II, 6 choć sam Długosz z powątpiewaniem powtarza tradycyą odnoszące się do początków tego rodu, zwłaszcza co do nadreńskiego pochodzenia. We wsi Piasek Wielki wzniósł 1108 r. kościół parafialny p. wezw. ś. Katarzyny z kamienia wapiennego Spicimir Spiczmyer, kasztelan krakowski, h. Leliwa. Uposażenie kościoła stanowił łan ziemi z łąką i gajem zwanem Nart, Prócz tego należały do plebana dwie karczmy, płacące po grzywnie czynszu. Folw. dawał mu dziesięcinę wartości 3 grzyw. Łany kmiece płaciły po 6 gr. dziesięciny, w połowie plebanowi a w połowie kościołowi w Krakowie. Dziedzicem wsi w połowie XV w. był Spytek z Melsztyna Długosz, II, 420. Podług reg. pobor. pow. wiślickiego z r. 1579, wś Magna Piasek, własność Doroty Gnojońskiej, miała 28 osad, 7 łanów. Do tejże należało 1 2 pust. łan. , 5 zagrodn. z rolą, 4 chat. 1 komor. , 6 biednych, 4 rzem. Pawiński, Małop. , 211. Pierwotny kościół został przebudowany czy też na nowo wzniesiony w XIV lub XV w. w stylu ostrołukowym, z wysoką wieżą. Piękna ta świątynia już w końcu zeszłego wieku uległa ruinie, tak że dla odprawiania nabożeństwa wystawił w 1826 r. dziedzic dóbr ks. Radziwiłł drewnianą kaplicę. P. Wielki par. , dek. stopnicki dawniej wiślicki, 797 dusz. 7. P. Mały, fol. , pow. stopnicki, gm. Pęczelice, par. Solec, odl. 7 w. od Stopnicy. Folw.

ten oddzielony w r. 1868 od dóbr Sułkowice. Rozl mr. 686; gr. or. i ogr. mr. 380, łąk mr 48, past. mr. 121, lasu mr. 44, wody mr. 2, nieuż. mr. 91; bud. mur. 2, z drzewa 11. W XV w. należy do Spytka z Melsztyna. Łany kmiece dają dziesięcinę bisk. krakowskiemu zaś łany folwarczne kościołowi WW. Św. w Krakowie a mianowicie jego połowie, zwanej drewnianą, nad którą prawo patronatu miała szlachta posiadająca części w Piasku Wielkim i Małym, Słupowie i Gadawie Długosz Lib. Ben. , II, 6 i 11. Podług reg. pobor. pow. wiślickiego z r. 1579 wśP. , w par. Soliecz, wła sność Andrzej a Zborowskiego miała 3 osad, 3 1 2 łan. , 1 zagr. , 4 ubogich Pawiński, Małop. , 212. 8. P. , wś włośc. , pow. stopnicki, gm. i par. Gnojno, ma 6 os, 46 mr. obszaru. Wcho dziła w skład dóbr Gnojno. 9. P. , pow. pińczowski, gm. i par. Książnice Wielkie. 10. P. , pow. chełmski, gm. Krzywiczki, par. Chełm. 11. P. , pow. chełmski, gm. i par. Wojsławice. 12. P. , osada wieczystoczynszowa, pow. chełmski, na obszarze dóbr Dorohusk. 13. P. , przedmieście Krasnobrodu. 14. P. , pow. garwoliński, ob. Plaski, Br. Ch. Piasek 1. dawniej Garbarze, przedmieście zachodnie Krakowa, niegdyś po za furtką szewską, dotąd zachowaną, obejmuje ulice Piasek, Garbarską, Krupniczą, Dolnych Młynów, Batorego, Rajską, Karmelicką i Łobzowską. Granicę stanowi koryto Rudawy i plantacye. Tu znajduje się kościół ks. karmelitów z korononym obrazem M. B. w r. 1883, młyny parowe, t. z. królewskie koszary ces. Franc. Józefa i zakład ś. Józefa, wychowujący opuszczonych chłopców. Historyą tego przedmieścia podano w krótkości przy Krakowie. Ma ono 176 dm. , 5007 mk. prócz wojska. Przywileje przedmieścia i klasztoru karmelitów wydali 1769 r. w Krakowie ks. karmelici p. t. Memoryał do szlachetnego Magistratu i wszystkich przesławnych stanów stołecznego M. Krakowa przez Braci N. M. P. z góry Karmelu na Piasku. Por. Długosz L. B. , I, 224. 2. P. , przys. do Grębowa, pow. tarnobrzeski, zajmuje płn. część tej wsi i dzieli się na dwie grupy domów zwane P. za Kościołem, mający 79 dm. i 408 mk. 207 męż. , 200 kob. i P. pod Jamnicą 124 dm. i 681 mk. 391 męż, 209 kob. , ludność rzym. katol. 3. P. , przedmieście, ob. Janów, pow. grodecki. 4. P. al Femak, część Niemirowa, i leśniczówka tamże, pow. Rawa Ruska. Piasek 1. niem. Ludwigsthal, wś, pow. lubliniecki, par. Lubszo, z koloniami Schoenhof i Schoenbrunn, odl. 3 mile od Lublińca; ma 75 bud. , 36 dm. , 271 mk. , 29 osad, 430 mr. ziemi, kościół par. ewang. od r. 1755; szkołę. 2. P. , niem. Sandau al. Sand, posiadłość, pow. pszczyński, par. Pszczyna. Dzieli się na dwie Słownik geograficzny Tom VIII. Zeszyt 85. części P. Miejski Staedtisch i Książęcy Fuerstlich. W 1842 r. w ogóle było 66 dm. , 500 mk. kat. Piasek al. Piosek, wś, pow. jabłonkowski, na Szląsku austr. , ma 855 mk. , 2687 mr. obszaru. Piaska 1. os. młyn. nad rz. Kamienną, pow. iłżecki, gm. Skarżysko, kośc. par. Wąchock, odl. 24 w. od Iłży, ma 3 dm. , 16mk. , 41 mr. ziemi włośc. 2. P. , pow. kielecki, gm. Mniów, par. Grzymałków. Piasker Sandmuehle, niem. , ob. Piaskowy. Piaski 1. strumień w pow. sieradzkim, gm. Krokocice, przepływa przez Lichawę i Maksymilianów. 2. P. , rzka w pow. koneckim, poczyna się pod wsią Piasek, płynie ku zach. przez Kuźnicę Starą, Nieświń a pod Baryczą, naprzeciw Kornicy, wpada z praw. brzegu do Drzewiczki. Długa 11 w. 3. P. , rzka, ob. Kobylanka, Plaski 1. . wś włośc, pow. warszawski, gm. Jeziorna, par. Słomczyn, ma 102 mk. , 88 mr. ziemi. W 1827 r. było 12 dm. , 89 mk. 2. P. Budy, wś, pow. nowomińśki, gm. Łukowiec, par. Jeruzal. 3. P. , wś, pow. radzymiński, gm. Strachówka, par. Sulejów, ma 118 mk. , 159 mr. ziemi włośc. W 1827 r. było 9 dm. , 71 mk. 4. P. , pow. sochaczewski, gm. Tułowice, par. Brochów. Nie wykazane w spisach urzędowych. 5. P. Duchowne, wś, pow. sochaczewski, gm. Kampinos, par. Głusk, ma szkołę początkową ogólną, 123 mk. , 303 mr. ziemi włośc. W 1827 r. było 20 dm. , 164 mk. 6. P. Królewskie, wś, pow. sochaczewski, gm. Kampinos, par. Głusk, ma 52 mk. , 137 mr. ziemi włośc. W 1827 r. było 5 dm. , 47 mk. 7. P. , pow. sochaczewski, gm. i par. Rybno. Nie wykazane w spisach urzędowych, 8. P. , os. , pow. skierniewicki, gm. Skierniewka, par. Skierniewice. 9. P. , fol. , pow. łowicki, gm. Bąków, par. Zduny. Folw. ten należy do dóbr Zduny. Urodził się tu współczesny kanonik krakowski i zasłużony pracownik na polu badan historycznych, ks. Ignacy Polkowski, w dniu 6 marca 1833 r. Ojciec jego był dzierżawcą folwarku, 10. P. , w dok. Pyaschki, wś, pow. łowicki, gm. i par. Nieborów, odl, 12 w. od Łowicza, 3 w. od Nieborowa, ma 34 dm. , 450 mk. , 866 mr. ziemi włośc. W 1827 r. było 28 dm. , 291 mk. Według Lib. Ben. Łask. II, 270 wś ta dawała z łanów dworskich i kmiecych dziesięcinę plebanowi w Nieborowie. 11. P. , wś, pow. gostyński, gm. Dobrzyków, par. Troszyn, ma 137 mk. , 285 mr. ziemi włośc. 12. P. , wś, pow. kutnoski, gm. i par. Kutno, ma 7 dm. , 171 mk. , 177 mr. ziemi włośc. W 1827 r. było 3 dm. , 14 mk. Być może iż jestto ta sama wieś, która według regestru pobor. pow. or4

Piasek

łowskiego z r. 1576 leżała w par Bedlno i należała do drobnej szlachty. Jan Jagniątkowski na części Madeje 1 4 łan. , Mateusz Tarnowski Piwko 1 2 łana, Stanisław i Albert Odolinszczi Szogaliowie 1 2 łan. , Walenty Woyszczki Jurga 1 2 łan. Jan i Albert Piaskowscy Markowiczowie 1 2 łan. Pawiński, Wielkop. , II, 144. 13. P. , os. , pow. kutnoski, gm. i par. Krośniewice, ma 7 dm. , 2 mr. ziemi włośc. 14. P. , wś i fol. , pow. włocławski, gm. Piaski, par. Lubraniec, posiada cegielnią i młyn wodny, 32 osad, 703 mr. ziemi dwor. i 141 mr, włośc. Fol. należy do dóbr Lubraniec. W 1827 r. było 9 dm. , 107 mk. P. gmina należy do sądu gm. okr. I w Brześciu Kujawskim, gdzie jest też i st. poczt. , ma 25, 929 mr. obszaru, w tem 18, 346 mr. ziemi dwor. W gminie znajdują się trzy szkoły początkowe i następujące zakłady przemysłowe fabryka tasiemek Lubraniec, 2 cegielnie Piaski i Sokołów, młyny wodne Januszew, Kłobia, Gorniak, Sokołów, Ossów, Siemnów, Wiktorów, Redcz Wielki i Piaski, olejarnie Siarczyce, Sułkowek, Sarnów, Lubraniec i Ostrów, 3 szkoły 1klassowe. 15. P. , os. , pow. włocławski, gm. Pikutkowo, par. Brześć, ma 9 mk. , 5 mr. ziemi włośc. W 1827 r. było 2 dm. , 20 mk. 16. P. , os. młyn, pow. włocławski, gm. Falborz, par, Brześć, ma 26 mk. , 89 mr. ziemi dwors. 17. P. , wś, pow. nieszawski, gm. i par. Lubanie, ma 18 mk. , 57 mr. ziemi włośc. Wchodziła w skład dóbr rząd. Lubanie. W 1827 r. było 3 dm. , 14 mk. 18. P. , wś i fol. nad rz. . Ner, pow. łęczycki, gm. i par. Grabów, odl. od Łęczycy 15 w. Wś ma 6 dm. , 54 mk. ; fol. 4 dm. , 69 mk. Według Lib. Ben. Łask. II, 427 istniał tu zdawna odrębny dwór szlachecki z należącą doń rolą, który dawał dziesięcinę do Grabowa, podczas gdy kmiecie dawali kanonii uniejowskiej. Podług reg. pobor. pow. łęczyckiego z r. 1576 wś P. własność Stanisława, syna Michała Byszewskiego, miała 2 łany. Część Jakuba Piaseckiego wynosiła 3 1 2 łan. Pawiński Wielkop. , II, 74. Obecnie folw. P. lit. ABC rozl. w 1885 r. mr. 662 gr. or. i ogr. mr. 358, łąk mr. 149, past. mr. 41, lasu mr. 51, nieuż. mr. 63; bud. mur. 5, z drzewa 5; płodozmian 8polowy. Wś P. os. 14, z gr. mr. 26 19. P. , kol. i fol. , pow. łęczycki, gm. Piątek, par. Oszkowice, odl. od Łęczycy 28 w. ; kol. ma 33 dm. , 265 mk. ; fol 4 dm. , 67 mk. Według Lib. Ben. Łask. II, 423, łany kmiece i dworskie dawały dziesięcinę do Oszkowic. Podług reg. pobor. pow. orłowskiego z r. 1576 wś P. należała w części do Agnieszki i Jana Piaskowskiego, miecznika łęczyckiego, małżonków, miała 5 1 2 łan. , 2 zagrod. , 23 os. Część Jakuba Piaskowskiego miała 5 1 2 łan. , 2 zagrod. , 1 karczmę Pawiński, Wielkop. , II, 101. Obecnie fol. P. rozl. mr. 1150 gr. or. i ogr, mr. 613, łąk mr. 32, past. mr. 153, lasu mr. 266, nieuż. mr. 86; bud. mur. 10, z drzewa 12; płodozmian 4polowy; las nieurządzony. Wś P. os. 40, z gr. mr. 305; wś Leżajna os. 7, z gr. mr. 97. 20. P. , kol, pow. łęczycki, gm. i par. Witonia, odl. od Łęczycy 11 w. , ma 9 dm. , 69 mk. , 140 mr. ziemi. , 21. P. , kol. i os. , pow. turecki, gm. Wola Świniecka, par. Świnice, odl. od Turka 34 1 2 w. ; kol. ma 24 dm. , 183 mk. ; os. 1 dm. Podług regestr. pobor. pow. Szadkowskiego z r. 1582 wś P. , w par. Swiencze dziś Świnice, część Biernackiego miała 3 osad. , 5 1 2 łan. Pawiński, Wielkopol. , II, 234. 22. P. , os. młyn. , pow. koniński, gra. Rzgów, par. Grabienice, odl. od Konina 22 w, , ma 1 dm. , 5 mk. 23. P. , wś, pow. słupecki, gm. Skulska Wieś, par. Skulsk, odl. od Słupcy 41 w. , ma 42 dm. , 469 mk. 24. P, os. , pow. kaliski, gm. Kamień, par. Dębe, odl. od Kalisza 12 w. , ma 2 dm. ; należy do dóbr Kamień. 25. P. , os. , pow. kaliski, gm. i par. Koźminek, odl. od Kalisza 18 w. , 1 dm. 26. P. al. Chechelno, kol. i os. karcz. nad rz. Wartą, pow. sieradzki, gm. Męka, par. Strońsko, odl. 8 w. od Sieradza. Kol. ma 51 dm. , 421 mk. ; os. karcz. 2 dm. , 12 mk. os. leś. 1 dm. , 9 mk. Podług reg. pobor. pow. Szadkowskiego z r. 1552, we wsi P. były części Raków młyn, 2 osad. , Kostrzew młyn, 4 osad. . Obydwie części miały 4 1 4 łan. Część Klionowskiego z Bylina 1 osadn. Pawiński, Wielkop. II, 243. 27. P. , os. młyn. , pow. sieradzki, gm. i par. Złoczew, odl. od Sieradza 22 w. 28. P. , kol. , pow. sieradzki, gm. i par. Szadek, odl. od Sieradza 27 w. , ma 13 dm. , 65 mk. 29. P. , wś i os. karcz. , pow. sieradzki, gm. Klonowo, par. Lututów, odl od Sieradza 33 w. Wś ma 6 dm. i 41 mr. ziemi; os. karcz. 1 dm. ; należy do dóbr Niemojów. 30. P. , dwie koi. i os. , pow. wieluński, gm. i par. Lututów, odl. od Wielunia 21 w. Pierwsza kol. ma 39 dm. , 386 mk. ; 2ga kol. 6 dm. , 22 mk. ; os. 1 dm. , 10 mk. 31. P. , os. , pow, wieluński, gm. Konopnica, par. Rychłocice, odl. od Wielunia 27 w. , 1 dom, 15 mieszk. 32. P. , osada nad rzeką Wartą, pow, wieluński, gm. i par. Działoszyn, odl. od Wielunia 26 w. , 3 dm. 33. P. , os. , pow. wieluński, gm. Mokrsko, par. Chotów, odl. od Wielunia 9 w. , ma 8 dm. , 79 mk. 34. P. , wś nad rz. Prosną, pow. wieluński, gm. i par. Bolesławiec, odl. od Wielunia 28 w. , ma 21 dm. , 208 mk. 35. P. , wś i os. karcz. nad rz, Widawką, pow. piotrkowski, gm. Kamieńsk, par. Grzymalina Wola. Wś ma 22 dm. , 128 mk. , 171 mr. ; os. karcz. 1 dm. , 5 mr. Karczma i os. młyn. należą do dóbr Kamieńsk. W 1827 r. było 17 dm. , 137 mk. 36. P. , pow. piotrkowski, gm. Bełchatówek, par. Bogdanów. 37. P. , kol. ,

Piaski

Piaski

os. i karcz. , pow. łaski, gm. Dąbrowa Rusiecka, par. Rusiec. Kol. ma 31 dm. , 199 mk. , 464 mr. ziemi; os. 10 dm. , 154 mk. , 234 mr. ; karczma 1 dm. , 7 mk. , 6 mr. 38. P. , kol. , pow. łaski, gm. Bałucz, par. Borszewice, ma 5 dm. , 35 mk. , 129 mr. ziemi włośc. 39. P. , wś, pow. noworadomski, gm. Garnek, par. Kłomnice, ma 78 dm. , 449 mk. , 775 mr. ziemi. W 1827 r. było 42 dm. , 339 mk. Wchodziły w skład dóbr Garnek. 40. P. , os. włośc, pow. będziński, gm. Rokitno Szlacheckie, par. Niegowonice, ma 4 dm. , 15 mk. , 14 mr. ziemi. 41. P. , pow. będziński, gm. Wojkowice Kościelne, par. Czeladź. 42. P. , pow. iłżecki, gm. Wielkawieś, pow. Wąchock. W 1827 r. był 1 dm. , 3 mk. Niezamieszczone w spisie urzęd. 43. P. , wś i fol. , pow. konecki, gm. Pijanów, par. Pilczyca, odl. 29 w. od Końskich, ma 15 dm. , 95 mk. , 131 mr. ziemi dwors. , 122 mr. włośc. Fol. P. należy do dóbr Pilczyca. W 1827 r. było 7 dm. , 69 mk. 44. P. , pust. , pow. konecki, gm. Dobromierz, par. Stanowiska. Niezamieszczone w spisach urzęd. 45. P. , wś i fol. , pow. opatowski, gm. Częstocice, par. Ostrowiec, odl. 21 w. od Opatowa; wś ma 7 dm. , 145 mk. , 25 mr. ziemi; fol. 2 dm. , 3 mk. . 210 mr. ziemi; W 1827 r. był 1 dm. , 8 mk. 46. P. , os. nad rz. Kamienną, pow. opatowski, gm. i par. Ćmielów, odl. 15 w. od Opatowa, ma 1 dm. , 7 mk. , 1 mr. obszaru. 47. P, pow. kozienicki, gm. i par. Rozniszew. Niezamieszczone w spis. urzęd. 48. P. , pow. jędrzejewski, gm. i par. Sędziszów. 49. P. , pow. lubartowski, gmina i parafia Kamionko. 50. P. , pow. lubartowski, gm. Czemierniki, par. Kock. 51. P. , pow. chełmski, gm. Krzywiczki, par. Kumów. W 1827 r. był 1 dm. , 3 mk. 52. P. , przedm. Lublina. 53. P. , przedm. Kraśnika. 54. P. , w dok. Pyassek al. Giełczew, os. miejska nad rz. Giełczew, pow. lubelski, gm. i par. Piaski, odl. 22 w. od Lublina, leży śród wzgórz, nad stawem utworzonym przez rzeczkę Giełczew, przy zbiegu dróg bitych z Lublina do Chełma i do Krasnegostawu prowadzących. Posiada kościół par. katol. murowany, kościół ewang. murowany, synagogę, dom modlitwy, dom schronienia dla starców i kalek, szkołę począt. , sąd gminny okr. III, urząd gminny, st. poczt. , garbarnią, fabrykę octu, krochmalnią i 2 olejarnie; 113 dm. 33 mur. , 2773 mk, 2030 żyd. , 784 mr. gruntu rozdzielonego na 215 osad. W 1827 r. było tu 105 dm. i 909 mk. ; w 1862 r. 112 dm. i 1733 mk. Jestto dawna osada, założona zapewne przez małopolskich kolonistów. Powstała ona zapewne później niż przyległa Giełczew i stanowiła zapewne z począt ku jedną z części obszaru Giełczwi. Długosz Lib. Ben. , II, 548 wymienia Pyassek alias Gyelczew i nazywa je miastem, mającem już wtedy kościół paraf. drewniany, p. w. św. Mikołaja. Całą parafią zajmowały wsie szlacheckie, złożone z drobnych cząstek Kozice, Gardzienice, Brzezice i t. d. Giełczew także się dzieliła na części Dobrogosty i Postrumyensky. Piasek widocznie dawniej był też częścią jej obszaru. Obszar miejski zajął także część wioski zwanej Pogorzały Staw, położonej zapewne nad brzegiem stawu, jaki tworzy rzeczka Giełczew między wsią t. n. a Piaskami. Według reg. pobor. z 1531 r. wś Pogorzały Staw istnieje i składa się z 3 łanów wójtowskich, młyna i łanów kmiecych, których liczba podana z 4ch przyległych wsi razem Pawiński, Małop. 353. Według Balińskiego Star. Polska, 2gie wyd. , t. III, 191, którego wiadomości dość ostrożnie przyjmować należy. w XV w. P. przeszły w ręce Pawła Bogusława Orzechowskiego, podkom. chełmskiego, kalwina, po nim zaś mieszkał tu syn jego Stanisław, podkom. lubelski, gorliwy reformator. Po Orzechowskich P. przeszły do Suchodolskich, żarliwych socynianów. Zapewne już Orzechowscy wznieśli tu zbór reformowany Wypędzonych z Lublina socynianów przyjął Suchodolski i zbudował im tu zbór i szkołę. Kaznodzieją pierwszym był Marcin Krowieki, który tu zmarł. Po nim nastąpił Andrzej Wiszowaty wnuk Socyna przez matkę, który w 1638 r. jedzie za granicę jako nauczyciel z synem Andrzeja Suchodolskiego, Adamem. Tenże Adam wróciwszy z zagranicy przestał opiekować się socynianami, sprzyjając więcej kalwinom, których zasady zaszczepiła w nim matka, Podlodowska, gorliwa kalwinka. W 1645 r. socynianie przenieśli swą siedzibę do Siedlisk około 10 w. na płd. wsch. . Zbór kalwiński obecnie luterański przetrwał do dziś, pomimo skarg zanoszonych do trybunału koronnego w 1723 i 1744 r. , domagających się zamknięcia zboru. Jestto świątynia murowana z wieżą kwadratową. Pomiędzy tym kościołem a dawnym zborem socyniańskim, w pobliżu dawnego dworu Suchodolskich na płn. od miasta, mieścił się cmentarz, na którym spoczywali liczni ziemianie należący do obu wyznań. Dziś grobowce uległy zniszczeniu. W końcu XVIII w. P. należały do Suchodolskiego, ststy omelnickiego; około 1860 r. do Bobrowskiego. P. par. , dek. lubelski, 4209 dusz. P. gm. należy do sądu gm. okr. III w miejscu, ma 22678 mr. obszaru i 6452 mk. W skład gminy wchodzą wsie Bobry fol. , Brzezice z fol. , Brzeziczki z fol. , Emilianów z fol. , Giełczew, Józefów, Kębłów z fol. , Ludwinów, Młodziej ów, MajdanBrzezicki, Siedliski z fol. , Siedzów, WolaPiasecka. Dobra P. Wielkie składały się w 1871 r. z fol. Kębłów, Bobry i Emilianów; os. Piaski Wielkie; wsi Kęblów, Stary

Kębłów al. Bobry, Giełczew; kol. Józefów i I Emilianów, rozl. dominialna mr. 3211; las urządzony. Wś Kębłów os. 19, z gr. mr. 385; wś Stary Kębłów al. Bobry os. 14, z gr. mr. 12; wś Giełczew os. 12, z gr. mr. 192; kol. Józefów os. 13, z gr. mr. 186; kol. Emilianów os. 19, z gr. mr. 229. 55. P. Ruskie, wś, fol. i dobra nad rz. Wieprzem, pow. zamojski, gm. Nielisz, par. Zamość Stary, odl. 16 w. od Zamościa, posiada cerkiew fil. pounicką, niewiadomej erekcyi. Na obszarze folwarcznym jest gorzelnia parowa o sile 28 koni, przerabiająca dziennie 160 korcy kartofli największa w gubernii. Wartość produkcyi w kampanii zimowej z 1879 i 80 r. wynosiła 239, 265 rs. Są także w dobrach P. dwa młyny wodne, młyn amerykański, pokłady torfu. W 1827 r. było w P. 68 dm. i 400 mk. Dobra P. Ruskie składały się w 1885 z fol. P. Ruskie, Zamszany i Podstary Zamość; os. Leśniczówka, nomenkl. Rudnica; wsi P, Ruskie, Nowa Wieś i Wólka Nieliska. Rozl. dominialna wynosiła mr. 2562; fol. P. Ruskie gr. or. i ogr. mr. 248, łąk mr. 103, past. mr. 33, lasu mr. 412, wody mr. 65, nieuż. mr. 47, razem mr. 908; bud. mur. 3, z drzewa 9; płodozmian 9polowy. Fol. Zamszany gr. or. i ogr. mr. 481, łąk mr. 42, past. mr. 58, lasu mr. 142, nieuż. mr. 15, razem mr. 738; bud. z drzewa 6; płodozmian 4 i 8polowy. Fol. Podstary Zamość gr. or. i ogr. mr. 542, łąk mr. 96, past. mr. 58, lasu mr. 170, wody mr. 36, nieuż. mr. 15, razem mr. 916; bud. z drzewa 8; płodozmian 10polowy, las nieurządzony. Wś P. Ruskie os. 47, z gr. mr. 658; wś Nowa Wieś os. 12, z gr. mr, 117; wś Wólka Nieliska os. 10, z gr. mr. 70. 56. P. Szlacheckie, wś i kolonie, pow. krasnostawski, gm. Gorzków, par, Tarnogóra, odl. 8 w. od Krasnegostawu. W 1827 r. było tu 57 dm. , 318 mk. Obecnie jest 22 os. włośc. i 764 mr. włośc. i 1814 mr. dawnego folwarku, rozdzielonych na drobniejsze części. Pozostały większy folwark miał w 1877 r. rozl. mr, 612 gr. or. i ogr. mr. 393, łąk mr. 18, lasu mr. 121, nieuż. mr. 17; bud. mur. 2, z drzewa 11; las nieurządzony; pokłady kamienia wapiennego. 57. P. , wś włośc, pow. garwoliński, gm. i par. Górzno, ma 15 dm. , 122 mk. , 292 mr. ziemi. Wchodziła w skład dóbr Górzno. 58. P. , fol. , pow. bialski, gm. Kostomłoty, par. Kodeń. Niezamieszczony w spis. urzęd. 59. P. , wś, pow. łukowski, gm. i par. Tuchowicz, ma 9 dm. , 67 mk. , 21 mr. ziemi. 60. P. , os. karcz. , pow. konstantynowski, gm. Chlebczyn, par. Górki, 1 dm. , 3 mk. 61. P. Starowiejskie, wś, pow. siedlecki, gm. Starawieś, par. Siedlce, ma 35 dm. , 143 mk. , 102 mr. ziemi. 62. P. , wś, pow. lipnowski, gm. Ossówka, par. Czernikowo, odl. o 35 w. od Lipna, ma 7 dm. , 55 mk. , 91 mr. gr. 63. P. , rumunek, pow. lipnowski, gm. i par. Bobrowniki, odl. o 15 w. od Lipna, ma 21 dm. , 152 mk. , 180 mr. obszaru. 64. P. Popławy, fol. , pow. lipnowski, gm. Szpetal, par. Chełmice, odl o 15 w. od Lipna, ma 3 dm. , 9 mk. , 18 mr. 65. P. , wś i kol. nad rz. Rypienicą, pow. rypiński, gm. Starorypin, par. Rypin, odl. 1 w. od Rypina, ma 20 dm. , 264 mk. , 117 mr. obszaru. 66. P. , fol. , pow. rypiński, gm. Okalewo, par. Sadłowo, odl. o 14 w. od Rypina, ma 3 dm. , 36 mk. , 670 mr. obszaru. 67. P. Piastowskie, wś włośc. , pow. sierpecki, gm. Białyszewo, par. Sierpc, ma 113 mk. , 12 dm. , 113 mr. obszaru. Powsta ła na obszarze dóbr Piastowo. Br. Ch. Piaski 1. wś, pow. lidzki, w 1 okr. pol. , gm. Gonczary, okr. wiejski Sielec, o 5 w. od gminy a 21 w. od Lidy, 7 dm. , 73 mk. 37 dusz rewiz. ; należy do dóbr Sielec ks. Witgensteina. 2. P. , wś włośc, pow. lidzki, w 2 okr. pol. , o 13 w. od Lidy, 6 dm. , 93 mk. 3. P. , os. karcz. , pow. lidzki, w 2 okr. pol. , o 35 w. od Lidy, 1 dm. , 7 mk. izr. 4. P. , wś i okolica szlach. , pow. lidzki, w 3 okr. pol. , gm. Dubicze, okr. wiejski Nowy Dwór, o 4 w. od gminy a 25 w. od Szczuczyna; wś ma 7 dm. , 8J mk. 37 dusz rewiz. , okolica zaś 12 dm. i 123 mk. ; należy do dóbr Dubicze, Jankowskich. 5. P. , wś, pow. lidzki, w 4 okr. pol. , gm. Lebioda, okr. wiejski Hołdów, 28 dusz rewiz. ; należy do dóbr Hołdów, Ważyńskich. 6. P, , zaśc, pow. oszmiański, w 1 okr. pol. , gm. Soły, okr. wiejski Zajeziorce, o 5 w. od gminy, 6 dusz rewiz. ; należy do dóbr Bonifacowo, Benisławskich. 7. P. , przedmieście mta Wilna, pow. wileński, w 1 okr. pol, , odl. o pół w. od Wilna, 26 dm. , 160 mk. , w tej liczbie 5 prawosł. , 133 katol. , 22 żyd. 8. P. , wś nad Świsłoczą, pow. ihumeński, w gra. pereżyrskiej, ma 13 osad; łąki wyborne, grunta lekkie. Miejsce to pamiętnem jest przez wypadek śmierci w d. 31 marca 1851 r. marszałka szlachty gub. mińskiej Leona Osztorpa, który w przejeździe załamawszy się na moście z ciężkim powozem, zgon tu znalazł. Na pamiątkę wypadku rodzina zmarłego położyła koło mostu płytę kamienną ze stosownym napisem. 9. P. , wś na lewym brzegu Ptyczy, przy ujściu do niej rzeczki Uszonki al. Użenki, pow. ihumeński, w 4 okr. pol. puchowickim, gm. Citwa, ma 8 osad; miejscowość piękna, łąki wyborne, pola w kulturze chociaż lekkie; włościanie zamożni, zajmują się pszczelnictwem. 10. P. , wś nad prawym dopł. Ippy, pow. rzeczycki, w 3 okr. pol. wasilewickim, gm. krukowicka, przy drożynie z Bierezowicz do Kaplicz, ma 15 osad; grunta piaszczyste, łąk dużo i ryby. 11. P. al. P. iNowe, wś na płd. zach. krańcu jez. Chryskiego al. Czarnego, pow. słonimski, okr. pol. Kos

Piaski

sów, gm. w miejscu, o 30 w. na płd. wsch. od Kossowa, 70 w. na płd. zach. od Słonima a 195 w. od Grodna. Była tu kaplica b. par. kat. Olszew. W 1685 r. założył tu Kazimierz Sapieha, wwoda wileński, klasztor dominikanów, którzy ustąpili w 1788 r. dla braku funduszów. 12. P. , urzęd. Pieski, mko nad rz. Zelwianką, pow. wołkowyski, o 24 w. od Wołkowyska a 70 w. od Grodna, okr. pol. i gm. Piaski, ma 121 mk. 568 męż. , 553 kob. , w tem 746 żyd. , cerkiew, kościół kat. , browar, garbarnię, st. poczt. Kościół kat. p. w. Wniebowzięcia N. M. P. , pierwotnie wybudowany w 1682 r. przez ks. Sapiehów, kilkakrotnie restaurowany, obecny z drzewa tymczasowo wystawiony przez hr. Wacława Krasickiego. W skład okręgu policyjnego wchodzą gminy piasecka, samarowicka Podbłocie, krzemienicka Derbacze i biskupicka. Par prawosł. , dek. błahoczynia wołkowyskiego, ma 1538 wiernych 759 męż. i 779 kob, ; par. katol. , również dek. wołkowyskiego, ma 741 dusz, Ob. Kłosy, t. XIV, 99. 13. P. , ob. Heski. Piaski 1. wś na lew. brzegu Prypeci, pow. kowelski, na płn. wsch. od mka Michnówki. 2. P. , w dokm. Piesieckie sioło, Piski, Pieski, wś nad rz. Hujwą, dopł. Teterowa, pow. żytomierski, na płd. wschód od Żytomierza, par. Leszczyn; ob. Arch. J. Z R. , cz. I, t. 4 640, 641; cz. VI, t. 1 176, 179, 180, 185 187. 3. P. , część wsi Chałaimgródek, w pow. berdyczowskim. 4. P. Berszadkie, słobodka obok mka Berszady, z cerkwią. Piaski 1. wólka do Niepołomic, pow. bocheński, ma 105 dm. i 674 mk. 330 męż. , 344 kob. rzym. kat. 2. P. Drużków z Ghabaliną i Trąbkami, wś, pow. brzeski, na praw, brzegu Dunajca, na zachodnim stoku lesistego wzgórza 434 mt. n. p. m. . Terytoryum wsi przerzyna kilka potoków. Przysiółki leżą na południu od wsi. Wszystkich domów jest 59; obydwa przys. 17 dm. Z 446 mk. 223 męż. i 223 kob. 439 rzym. kat. a 7 mojżesz. Katolicy należą do par. w Czchowie, odległej o 3, 7 klm. Obszar więk pos. ma 13 dm. , w których mieszka 130 osób 71 męż. , 59 kob. i to 110 rzym. kat. a 20 izraelitów. Z całego obszaru 1120 mr. przypada na obsz. więk. pos. , Ant. Krasuskiego, 894 m. 275 mr. roli, 3 mr. łąk, 119 mr. past. i 497 mr. lasu a na pos. mn. 426 mr. 275 mr. roli, 29 mr. łąk, 29 mr. past. i 93 mr. lasu. Ta wś graniczy na płd. z Tropiem, na płn. z Filipowicami a na wschód z Rudą. 3. P. , przyległ. Duńkowic Wielkich, pow. jarosławski, składa się z fol. 14 dm. z 70 mk. , leży w równinie, 208 mt. npm. , przy gościńcu z Radymna do Krakowca. 4. P. , wólka do mta Raniżowa, pow. kolbuszowski, ma 39 dm. i 156 mk. 5. P. z Grzegórzkami, wś, i pow. krakowski; składa się z 2 małych gmin, położonych na wschód od Krakowa i przedzielonych obszarem przedmieścia Wesoła bastyonem i ogrodem botanicznym. Obydwie części leżą między gościńcem do Kościelnik i Wisłą. Piaski mają 20 dm. i 250 mk. a prócz tego obszar więk. pos. Julii Zakaszewskiej 8 dm. i 103 mk. Ludność rzym. kat. 21 ewang. . Graniczą na wschód z Dąbiem a na płn. z Rakowicami. Obszar cały ma 300 mr. , mianowicie obsz. więk. 130 mr. roli, 25 mr. łąk, 20 mr. past. i 15 mr. krzaków; obsz. mn. pos. 107 mr. roli, 63 mr. łąk, 39 mr. past. i 4 mr. krzaków. 6. P. , przys. do Branic, pow. krakowski, przy gościńcu z Krakowa do Kościelnik. 7. P. , wólka do Wadowic Górnych, pow. mielecki, ma 67 dm. i 298 mk. 146 męż. , 152 kob. rz. kat. 8. P. , os. do Jaźwin należąca, pow. pilzneński, ma 13 dm. i 70 mk. 9. P. , część mtka Głogowa, pow. rzeszowski. Leży przy drodze wiodącej do Kolbuszowy. 10. P. , część wsi Zabajki, pow. rzeszowski, na płd. od mtka Głogowa. 11. P. , fol. , pow. tarnowski. Leży w stronie płn. zachodniej od wsi Kobierzyna. 12. P. Wielkie, wś, pow. wielicki, na wzgórzu zwanem Czajna góra 267 mt. n. p. m. , przy drodze z Krakowa do Wieliczki, 5 klm. na połudn. wschód od Podgórza. Ma 145 dm. , 1126 mk. 544 męż. , 582 kob. rzym. kat, należących do par, w Kosocicach. Prócz tego na obszarze więk. pos. Jana BibersteinStarowiejskiego są 3 dm. i 26 mk. 14 męż. , 12 kob. , między nimi 8 izraelitów. Obszar ten ma 76 mr. roli, 23 mr. łąk, 13 mr. past. i 73 mr. lasu; pos. mn. 250 mr. roli, 35 mr. łąk, 22 mr. past. i 9 mr. lasu. Pierwej dzieliła się ta wieś podobno na dwie części P. Wielkie i Małe, sąd pisali się Bobolowie de magna et parva Piasek i Piaseccy h. Janina. Podług reg. pobor. pow. czyrzyckiego z r. 1490, wś Piaski, w par. Kosocice, miała 2 łany. Część Jakuba wynosiła 1 4 łan. Część Tarnowskiego łan. W r. 1581 we wsi P. Małe, część wojew. kijowskiego, dzierżawiona przez Łyczkę, miała 1 łan. Część należąca do kasztel. krakow. miała 7 zagr. z rolą, 2 kom. bez byd. , 1 rzem. We wsi P. Wielkie, kasztel. krakowski miał 5 zagr. z rolą, 2 komor. z bydłem Pawiński, Małop. 41, 448. Plaski, rus. Piski 1. przys. Leszniowa, w pow. brodzkim. Jestto właściwie wioska, tworząca wraz z L. jedną gminę. Leży nad Słonówką, dopływem Styru. W r. 1880 było 791 mk. w gm. , 6 na obsz. dwor. , między nimi 117 obrz. rzym. kat. , 537 obrz. gr. kat. Jest tu szkoła filialna z językiem wykładowym ruskim, założona w r. 1874. Część wsi zwie się Lasowce. Ob. Leszniów. 2. P. , karczma, zwana także Piaskową Karczmą, na obsz. dwor. Łopatyna, w pow. brodzkim. 3. P. , kolonia w Starobrodach, pow. brodzki. 4. P. , karczma

Piaski

Piaski

na obsz. dwor. Staregosioła, pow. Cieszanowski. 5. P. , fol. na obsz. dwor. Medenie, pow. drohobycki. 6. P. al. Karolowszczyzna, grupa domów w Łozinej, pow. gródecki. 7. P. , grupa domów w Jaworowie. 8. P. , wś, pow. lwowski, 25 klm. na płd. zach. od Lwowa, 4 klm. na płd. wsch, od sądu pow. , urz. poczt. , st. kol. i tel. w Szczercu. Na płd. zach. i płn. leży Siemianówka, na płn. wsch. Chrusno, na wsch. Dornfeld, na płd. Dornfeld i Popielany, na zach. Łany i Szczerzec. Południową część wsi przepływa pot. Przyrwa, dopływ Szczerka, od płd. wsch. na płn. zach. Dolina tego potoku podmokła. Na krawędzi moczarzystego obszaru, na praw. brzegu Przyrwy, leżą zabudowania wiejskie, długim szeregiem od zach. ku wschod. granicy. Na półn. od zabudowań wiejskich wznosi się Cerkiewna góra, na niej, w zachodniej jej stronie, stoi wiatrak 309 mt. , a dalej na płn. niwy Na zadach 281 mt. . Na lew. brzegu Przyrwy leży część wsi Zbudów. Tutaj las ze szczytem 305 mt. i leśniczówka. Własn. więk. ma roli or. 57, łąk i ogr. 104, pastw. 9, lasów 348; wł. mn. roli or. 1010, łąk i ogr. 398, pastw. 524, lasu 11 mr. W r. 1880 było 1106 mk. w gminie, obrz. przeważnie gr. kat. Parafie rzym. i gr. katol. w Szczercu. We wsi jest cerkiew pod wezw. Narodzenia N. M. P. , szkoła etat. dwukl. i kasa pożycz. gm. z kapit. 749 zł. Za czasów Rzpltej należały P. do dóbr królewskich, do starowstwa szczerzeckiego, jako przedmieście Szczerca. W r. 1569 nakazuje Zygmunt August Andrzejowi Barzemu z Blozewa, zastępcy ststy lwow. , aby nie umniejszano dóbr królewskich, jak to się stało przy rozgraniczeniu wsi królew. Dobrzan i Piaski od Siemianówki i Chorosna Arch. Bernard. we Lwowie, C. t. 41, str. 803. W r. 1570 nakazuje Zygmunt August Mikołajowi Herburtowi, star. lwow. , rozgraniczyć Chorosznę i Siemianówkę, dzierżawę Marcina Kunata, od wsi królew. Piaski i Dobrzany ib. , C. , t. 334, str. 280. W r. 1606 oznajmia Zyg. III poddanym swym ze wsi królew. P. i innych o wysłaniu komisarzy celem pomiaru ról i gruntów włościan ib. , C. , t. 361, str. 1327. W r. 1615 wysyła Zygmunt 111 komisarzy w celu złagodzenia sporu między mieszkańcami Szczerca na Piaskach i t. d. a wójtowstwem w Ostrowie ib. C. , t. , 369, str. 487. W r. 1634 poleca Władysław IV komisarzom zbadanie stanu dzierżaw w P. i t. d. ib. , C. , t. 285, str. 1234. W r. 1635 nakazuje Władysław IV poddanym wsi Piasków, ażeby posłusznymi byli Bonifacemu Stanisławowi Mniszchowi ib. , C. , t. 386, str. 705. W r. 1644 nadaje Władysław IV Andrzejowi z W. Kuńczyc Mniszchowi wsi Łany, Piaski i Nowosielce ib. , C. , t. 396, str. 9 i t. 638, str. 3. 9. P. al. Pisok, część Tuligłów, pow. mościski. 10. P. , część wsi Burcze, pow. rudecki. Zajmuje płd. zach. część obszaru, nad Wereszycą. jest siedzibą parafii gr. kat. i ma cerkiew. 11. P. al. Piasek, część Sassowa, w pow. złoczowskim. 12. P. , grupa domów w mieście powiatowem Złoczowie. 13. P. al. Na Piasku, część Wolicy, w pow. żółkiewskim. 14. P. al. Folwarki, grupa do mów w Jaryczowie Nowym, pow. lwowski. Plaski 1. os. , pow. babimoski, leży tuż pod Rakoniewicami; st. dr. żel. o 20 klm. w Lutomyślu; okr. miejski Rakoniewice; 20 dm. , 188 mk. 2. P. , niem. Sandvorwerk, fol. należący do domeny Hamernia, pow. babimoski, o 10 klm. na wschódpołudnie od Zbąszynia, par. i st. dr. żel. w Zbąszyniu, okr. domin. i poczt w Hamerni; 3 dm. , 59 mk. Należał niegdyś do Mielęckich. 3. P. , niem. KleinPiaski, fol. , pow. bukowski, par. , okr. domin. i poczta w Grodzisku; 7 dm. , 125 mk. ; należał niegdyś do Opalińskich. 4. P. , posiadłość, tuż pod Bukiem, 5. P. , niem. Sanddorf, wś i wybud. , pow. bydgoski, st. poczt. Koronowo. Wś ma 60 dm. i 391 mk. 271 kat. i 120 prot. . Wybudowania mają 35 mk. i 4 dm. 6. P. , niem. Sandkrug, karczma, pow. bydgoski, w okolicy Solca, okr. wiejski Przyłubie Niemieckie; 1 dm. , 13 mk. 7. P. Wyszyńskie, niem. Wyszymand i Wischinsand, wś, pow. chodzieski, o 9 klm. na zachód od Budzynia, między Chodzieżem i Ryczywołem, pod Wyszynami; par. w Chodzieżu, poczta i st. dr. żel. w Budzyniu; 13 dm. , 129 mk. 85 kat, i 44 prot. . 8. P. , niem. Sandkrug, karczma, pow. chodzieski, o 5 klm. na wschód od Ujścia, pod Dziembowem, na prawym brzegu Noteci. Nie jest wykazaną w spisach urzędowych. 9. P. , os. wiejska, pow. czamkowski, o 5 klm. na półn. zachód od Czarnkowa, par. Czarnków, okr. wiejski Hamernia Czarnkowska, st. dr. żel. w Trzciance, o 12 klm. ; ma 14 dm, i 128 mk. 10. P. , niem. Sandkrug i Krueger, karczma, pow. czamkowski, o 4 klm, na zachódpołudnie od Radolina; par. , poczta i st. dr. żel. o 5 klm. w Trzciance, okr. wiejski Nowa Wieś; 1 dm. , 10 mk. 11. P. , wś i okr. wiejski, pow. gnieźnieński, tuż pod Gnieznem, wznies. 121 mt. npm. , par. poczta i st. dr. żel. w Gnieźnie; 5 dm. , 91 mk. W skład okr. wiejsk. wchodzi fol. Pofrańciszkański; cały okr. ma 11 dm. i 139 mk. 110 katol. i 29 prot. . 12. P. , wś, pow. gnieźnieński, o 5 klm. na północ od Witkowa, par. Kędzierzyn, poczta w Witkowie, st. dr. żel. o 9 klm. w Trzemesznie; ma 5 dm. , 45 mk. katol. Należała niegdyś do klasztoru trzemeszeńskiego. 13. P. , karczma, pow. gnieźnieński, tuż pod Kiszkowem, wchodziła w końcu zeszłego wieku w skład dóbr węgorzewskich Jozefa Rokossowskiego. Około 1833 r. 2 dm. i 13 mk. W nowszych skorowi

dzach nie wykazana. 14. P. , mylnie Laski na mapie Chrzanowskiego, karczma do Lednogóry, pow. gnieźnieński, o 7 klm. na wschódpółnoc od Pobiedzisk, par. Imielno; 1 dm. , 6 mk. Nie wykazana w nowszych Skorowidzach. 15. P. , kościół, domin. i okr. domin. , pow inowrocławski, o 8 klm. na wschód od Kruszwicy, przy granicy królestwa polskiego, par. w miejscu, poczta w Kruszwicy, st. dr. źel. o l8 klm. w Jarosławiu; 10 dm. , 133 mk. , obszaru 503, 24 ha; czysty dochód 3900 mrk; chów bydła szwajcarskiego; właścicielem jest Czesław Jaczyński. Około 1383 należały już P. do kapituły kruszwickiej; podczas zaburzeń domowych złupili je stronnicy Domarata, kasztelana poznańskiego. Około 1560 r. posiadali tu Feliks Wolski 3 łany i 2 zagrodników, Wojciech Szuba 1 łan i 2 zagrodników, Wacław Sowa i łan i 1 zagr. , Jędrzej Rychalski i Maciej Strzezik po 1 łanie. Parafią tworzyły wówczas Bacharcie, Piaski, Piecki Małe i Wielkie, Skotniki Zabłotne, Tarnówko i Wola Wapowska. Znaleziono tu dwie siekierki krzemienne. W skład okręgu domin. wchodzi fol. Marcinki. Cały okręg ma 11 dm. i 145 mk. katol. 16. P. , pow. kościański, ob. Rąbinek. 17. P. al. Góra Piaseczna, niem. Sandberg, miasteczko, pow. krobski, o 59 klm. na południe od Poznania, 14 klm. na półn. wschód od Krobi, przy trakcie z Gostynia do Borku, wznies. 97 do 99 mt. n. p. m. Ma 64 dm. i 795 mk. Kościoły katolicki i protestanki, synagoga, agencya pocztowa i 4 jarmarki do roku. Herb miasta wyobraża między dwoma palmami parę skrzyżowanych pałaszy, nad któremi jeleń w pędzie, a nad nim korona o pięciu pałkach. Kościół katolicki stanął w nowszych dopiero czasach, kościół zaś protestancki wystawił założyciel miasteczka, Karol Leszczyc z Pierzchna Koszutski około 1775 r. Mieszkańcy trudnią się przeważnie rolnictwem; czysty zysk z hektatu 9 mrk. W początkach bieżącego wieku było w P. 59 dm. i 383 mk. , między którymi 117 żydów. Co do zajęć było 21 gorzelników, 17 piwowarów, po 5 młynarzy, krawców, szewców i płócienników, 4 rzeźników, 3 kołodziei, orgarmistrz, malarz i 13 różnych rzemieślników. Dochody miejskie wynosiły 249 talar. W 1811 r. było 356 mk. W 1843 r. 542 mk. 102 katol, 182 Prot. i 258 żydów; 1858 r. 579 mk. ; 1871 r. 649 mk. 282 katol, 245 prot. i 122 żydów. P. należały kolejno do Koszutskich. Broniszów, Sokolnickich i Zakrzewskich. W r. 1337 Mikołaj z Gostynia, nadając mieszczanom gostyńskim różne przywileje, przekazuje im, między innemi, wszystkie ogrody, położone między Gostyniem i Piaskami Paseczne. W 1773 r. uzyskał wspomniany Karol Koszutski przywilej na założenie miasteczka, któremu nadał ordynacyą miejską r. 1775 dnia 6 maja ob. Wuttke, Staedtebuch des Landes Posen, str. 134. 18. P. , folw. do Konar, pow. krobski, między Jutrosinem i Górką Miejską, o 8 klm. , par. i okr. domin. Konary, poczta w Dłoni, st. dr. żel. o 16 klm. w Rawiczu, 5 dm. , 80 mk. 19. P. , niem. Schoenfeld, posiadłość, tamże. 20. P. , niem. Sandmuehle, folw. do Baszkowa, pow. krotoszyński, o 4 klm. na zachódpółnoc od par. , poczty i stdr. żel. w Zdunach, okr. domin. Baszków, 1 dm. , 19 mk. Należał niegdyś do Mielżyńskich. 21. P. , niem. Sandziegelei, cegielnia, pow. międzychodzki, pod Międzychodem, okr. domin. Wielka Wieś, 1 dm. , 6 mk. 22. P. , holendry, pow. międzyrzecki, o 6 klm. na zachód od Trzciela, par. prot. w Bukówcu, poczta w Trzcielu, st. dr. żel. o 13 klm. w Zbąszyniu, 9 dm. i 75 mk. protest. 23. P. , niem. Sandmuehle, młyn, pow. międzyrzecki, par. Kalawa, 1 dm. , 11 mk. Nie wykazany w nowszych skorowidzach. 24. P. , karczma, pow. mogilnicki, o 2 klm. od Gębic. 25. P. , niem. Sand, wybudowania, pow. obornicki, okr. wiejski Tarnówko, P. al Sand I ma 32 dm. , 196 mk. , a Sand II ma 214 mk. i 36 dm. 26. P. , niem. Sandkrug, karczma, pow. obornicki, na lew. brzegu Warty, naprzeciw Obornik, par. Obiezierze, okr. wiejski Uścikowskie Holendry, 1 dm. , 19 mk. 27. P. , wś, pow. odolanowski, o 7 kim. na płn. wschód od Grabowa, na lew. brzegu Prosny, par. i poczta w Grabowie, st. dr. żel o 22 klm. w Antoninie i Ostrzeszowie. Około 1843 r. 12 dm. i 128 mk. 96 katol, 24 prot. i 8 żyd. . W nowszych skorowidzach nie wykazana. W P. znaleziono podobno siekierki krzemienne, 28. P. , os. , pow. odolanowski, w pobliżu Raszkowa, par. Pogrzybów, okr. domin. Raszkówek, 2 dm. , 47 mk. 29. P. , wybudowania, pow. odolanowski, o 2 klm. na płn. wschód od st poczt. w Sulmierzycach, okr. wiejski Chwaliszewo, 13 dm. , 91 mk. 30. P. , niem. Sandkrug, karczma, pow. odolanowski, o 3 klm. na płn. wschód od Ostrowa, nad Ołoboczką, okr. domin. Karski, 2 dm, , 8 mk. 31. P. , wś, pow. ostrzeszowski, o 6 klm. na płd. wschód od Baranowa, wznies. 169 do 175 mt. npm. , par. i poczta w Słupi, st. dr. żel. w Łęce Opatowskiej o 2 klm. , 33 dm. , 242 mk. katol 32. P. , pustkowie, pow. ostrzeszowski, w pobliżu Kobylej Góry, okr. wiejski Góra, 11 dm. , 111 mk. 33. P. , niem. Sandkrug, karczma i dziegciarnia, pow. pleszewski, między Jarocinem i Mieszkowem, par. Wilkowyja, poczta i st, dr. żel. o 3 klm. , 4 dm. i 39 mk. 31 katol, 8 prot. . Nie wykazane w nowszym spisie. 34. P. , niem, Sandkrug i Brueckenkrug, karczma i przewóz, pow. pleszewski, na lewym brzegu Warty, o 1 1 2 klm. na zachód

Piaski

od par. i poczt. w Nowem Mieście, st. dr. żel. o 3 klm. w Chociczy, 1 dm. , 5 mk. Nie wykazano w nowszym spisie gmin. 35. P. , niem. Sandkrug, karczma, pow. pleszewski, o 8 klm. na płd. wschód od Dobrzycy, par. Karmin, okr. wiejski Karminek, st. dr. żel. o 10 klm, w Pleszewie, 2 dm. , 6 mk. 36. P. , niem. Sandkrug, karczma, pow, poznański, o 14 klm. na zachód od Poznania, pod Dąbro wą, na drodze wiodącej do Buku. Nie wyka zana w spisach urzędowych. 37. P. , przed mieście Poznania, ciągnęło się od kościoła bernardynów do Rybaków. 38. P. , niem. Sandmuehle, młyn, pow. szamotulski, o 2 klm. na wschódpółnoc od Wronek, na strudze, która tam wpada do Warty. Nie wykazany w spisach urzędowych. 39. P. , domostwo, pow. wrzesiński, o 14 klm. na wschód od Mi łosławia i 6 klm. na płn. od Pyzdr, przy gra nicy królestwa polskiego, par. Sokolniki, poczta w Borzykowie, st. dr. żel. w Miłosła wiu. W 1843 r. 8 mk. katol. Nie wykazane w spisie gmin. 40. P. , niem. Sandkreischam, karczma, pow. wschowski, o 10 klm. na płn. zachód od Wschowy, par. Lgiń. W 1843 r. 7 mk. Nie wykazana w spisie gmin. 41. P. , niem. Sandkrug, karczma, pow. wyrzycki, o 12 klm. na zachódpołudnie od Wyrzyska, tuż pod Białośliwiem. E. Cal. Plaski 1. niem. Piasken, wś, pow. grudziądzki, st. poczt. i par. ew. Grudziądz, par. kat. Błędowo, 1 1 4 mili odl. W miejscu jest szkoła ewang. Wś ma 471, 71 mr. obszaru. W 1868 r. 26 bud. , 13 dm. , 98 mk. ew. P. powstały, podobnie jak Hanowo, na obszarze Turznic, własności niegdyś benedyktynek w Grudziądzu i to dopiero między r. 1773 a 1787, po sekularyzacyi dóbr klasztornych. W 1788 r. wydal rząd tamtejszym osadnikom 4 włóki za 15 tal. czynszu od wł. i t. z. łąkę młynarską Muellerwiese za 2 tal. 10 sbr. czynszu. Prócz tego musieli czynić tłokę na dobrach turznickich stawiając od włóki po 3 podwody albo płacąc po 12 gr. za podwodę. Później ustąpił im fiskus jeszcze 40 mr. i 48 kw. prętów. wykarczowanego lasu nad jez. . Borowem. W 1858 r. nastąpiła zamiana kanonu na amortyzującą się rentę ob. Gesch d. Graudenzer Kr. v. Froehlich, I, str. 238. 2. P. , ob. Bielm Stare, niem. Piasken al. AltBielitz, pow. toruński. Teraźniejszym właśc, jest Schwartz, do którego należą i Nowe Bielice. 3. P. , niem. Piasken, według Kętrz. miejscowość w pow. suskim. W spisach rządowych nie podana. 4. P. , niem. Gross i Klein Piask, dwie wsie, pow. toruński, st. poczt. i par. kat. Podgórz, ew. Toruń. Obejmują 102, 92 mr. W 1868 r. liczyła pierwsza 5 bud. , 2 dm. , 24 mk. katol. , 11 ew. ; druga 19 bud. , 10 dm. , 55 mk. katol. , 73 ewang. P. leżą nad lewym brzegiem Wisły, tuż nad ko leją. Kś. Fr. Piaski L niem. Piasken, os. na pol. prus kich Mazurach, pow. ządzborski, nad jeziorem Beldahn, wśród krutyńskich lasów, założona między 1831 34 r. przez sektę filiponów z Rossyi przybyłą, st. poczt. Rudozany. 2. P. , niem. Sandenn, wś na pol. prus. Mazurach, pow. łecki, nad laśmiadckiem jeziorem, na szczycie trójkąta, jakim się jezioro to wrzyna w ląd na płn. wschód, 8 klm. od st. poczt. Gąsek. Wieś pierwotnie niemiecka, spolszczała. Bernard v. Bolzhofen, komt. brandenburski, nadaje r. 1474 Miszucie 20 włók celem założenia wsi dannickiej niemieckiej. W r. 1600 mieszkają w P. sami Polacy Kętrz. , O ludn. pol. , 500. Ad. N. Piaskinia, wś i os. karcz. , pow. kalwaryjski, gm. i par. Kalwarya, odl. od Kalwaryi 1 w. , ma 4 dm. , 24 mk. W 1827 r. był. 1 dm. , 8 mk. Wchodziła w skład dóbr rządow. Kal warya t. III, 711. Piaskowa, os. , pow. siedlecki, gm. Jasionka, par. Zbuczyn, ma 1 dm. , 2 mk. , 2 mr. ziemi. Piaskowa 1. góra lesista ze szczytem 474 mt. wys. , pod 49 44 20 płn. szer. , a 40 6 wsch. dług. , w płn. wsch. stronie Kotowa, na granicy Jasienicy Sufczyńskiej, w pow. dobromilskim. 2. P. , lesista góra w płd. wsch. stronie Starzysk, w pow. jaworowskim. Szczyt jej 351 mt. wys. na granicy Wereczycy. 3. P. , góra, ze szczytem 304 mt. wys. , w płd. wsch. stronie Brusna Nowego, w pow. cieszanowskim. 4. P. Góra, wzgórze w Gołogorach pod Lwowem. 5. P. Góra, nad rzką Gniezną, w pow. zbaraskim. 6. P. Góra, szczyt gór ski, w pow. kossowskim, nad pot. Hłyboki, wznies. 1158 mt. Por. też Bystrzęc, Deretyniczuk, Hłyboki. Lu. Dz. Piaskowa Góra, kol. i os. karcz. , pow. łódzki, gm. Rąbień, par. Kazimierz; kol. ma 12 dm. , 88 mk. , 177 mr. ziemi włośc. ; os. karcz. 1 dm. , 3 mr. W 1827 r. było 10 dm. , 90 mk. Piaskowa Góra, niem. Sandberg, szczyt górski na obszarze wsi Muehlenbach, w hrabstwie spiskiem. Piaskowa Góra L wyniosłość nad rzką Lutrzyną, pod Lembarkiem, pow. brodnicki. Znaleziono tu cmentarzysko ob. Objaśn. do mapy archeol. Prus Zach. , przez Ossowskiego, str. 71. 2. P. Góra, niem. Sandberg, góra na obszarze wsi Lignów, w pow. kwidzyńskiem. W r. 1885 znaleziono tu kilka szkieletów, opatrzonych bogato w ozdoby srebrne, bronzowe i szklanne. Prawie wszystkie są pochodzenia rzymskiego i sięgają pierwszych stuleci po narodzeniu Chrystusa. Wykopaliska umieszczone w Muzeum w Gdańsku, Piaskowa Skała, ob. Pieskowa Skała.

Piaskinia

Piaski

Piaskowatka

Piaskowizna

Piaskówka

Piaskowo

Piaskowy Młyn

Piaskowatka, zaśc. pryw. , pow. dzisieński, w 2 okr. pol. , o 64 w. od Dzisny, 1 dm. , 7 mk. katol. Piaskowa Wieś, ob. Piaseczno, pow. inowrocławski. Piaskowce 1. , wś nad Niemnem, pow. lidzki, w 1 okr. pol. , gm. Bielica, okr. wiejski Bucile, o 14 w. od gminy a 44 w. od Lidy, 29 dm. , 273 mk. 110 dusz rewiz. ; należy do dóbr Andrusowszczyzna, ks. Witgensteina. 2. P. , zaśc. nad Niemnem, tamże, o 42 w. od Lidy, 1 dm. , 6 mk. 3. P. , wś, pow. lidzki, w 4 okr. pol, gm. Myto dawniej Wawerka, okr. wiejski Wawerka, o 32 w. od Lidy, 7 w. od Wasiliszek, ma 10 dm. , 91 mk. katol. w 1864 r. 40 dusz rewiz. ; należy do dóbr Lebiodka, Dąbrowskich. Piaskowe, częśc Hodynia, pow. mościski. Piaskowice, ob. Pieskowice. Piaskowice, wzgórze nad pot. Korzelickim, dopływem LipyGniłej, w pasmie Gołogór, w pow. przemyślańskim, ma 387 mt. wznies. Piaskowiec, góra w pow. miechowskim, gm. Kozłów, na gruntach dóbr Rzędowice, między folw. Przybysławice i Piaskowiec, w której 1883 r. wywiercono tunel dla dr. żel. dęblińskodąbrowskiej. Ob. Miechowski tunel Słown. Geogr. , t. VI i Wszechświat 1884 r. , 17. Piaskowiec L al. Budy, kol, pow. łódzki, gm. Radogoszcz, par. Zgierz; wchodziła w skład dóbr Kały. 2. P. , os. , pow. będziński, gm. Choroń, ma 1 dm. , 5 mk. , 3 mr. włośc. 3. P. , folw. , pow. miechowski, gm. i par. Książ Wielki. Na obszarze jego wznosi się góra t. n. , przez którą przeprowadzono tunel dla dr. żel dąbrowskiej. Piaskowizna, os. młyn. nad rzką Widawką, pow. piotrkowski, gm. i par. Kamieńsk; os. ma 1 dm. , 13 mk. , 5 mr. ziemi włość. ; młyn 1 dm. 5 mk. , 16 mr. Piaskówka, rzeczka w pow. kijowskim, dopływ Teterowa, przepływa pod wsią Majdanówką i Piaskówką. Piaskówka, wś nad rzką t. n. , o 3 w. od wsi wpadającą do Teterowa, pow. kijowski, o 14 w. od wsi Zahalce par. prawosł. , ma 320 mk. prawosł. i 30 katol Znajduje się tu młyn krupczatny, fabryka sukna, skór oraz surowca i wyrobów miedzianych, piękna obora krów rasy szwajcarskiej i zwierzyniec, w którym hodują się jelenie, łosie i t. p. Należy do klucza borodziańskiego, dawniej Poniatowskich, dziś hr. Szembeków, Piaskowo, jezioro, drobnych rozmiarów, w pow. sejneńskim, gm. Pokrowsk, na obszarze wsi Jeziorki. Piaskowo 1. fol, pow. szamotulski, tuż pod Ostrorogiem, 2 dm. , 17 mk. , par. i poczta w Ostrorogu, Nie tworzy już odrębnej całości. Stoi tu słynny cudami kościół św. Jaku ba, wystawiony r. 1664 przez Barbarę Kwilecką, kasztelanowę lędzką, ówczesną dzie dziczkę Ostroroga. Cuda opisał ks. Piotr Rossigroch w 1674 i 1670 r. P. istniało już przed r. 1580. Wspominane w streszczonym dyplo macie z 29 czerwca 1238 r. Rzyszczewskiego Kod. Dypl. II, 17 Piskowe, gdzie Kazimierz ks. kujawski, układał się z Krzyżakami, nie jest ani tem, ani następującem P. 2. P. , fol, pow. szamotulski, o 4 klm. na płd. wsch. od Szamotuł; okr. domin, Kąsinow, par. , poczta i st. dr. żel w Szamotułach; 6 dm. , 76 mk. ; własność Żółtowskich. E, . Cal. Płaskowodka, posiadłość ziemska w pow. borysowskim, ma razem z os. HołubickaDacza około 8 włók; należy do Kurowskich. Piaskowy Młyn, niem. Piasker Sandmuehle al Sandort, wiatrak, pow. starogardzki, należy do Wielgłów. Piaśnica, w dok. Pesnitza, Pesnizza, Pesznizza, niem. Piasnitzfluss, rzeka w pow. wejhe rowskim, powstaje przy wsi Małej Piaśnicy, płynie w płn. zach. kierunku przy Wielkiej Piaśnicy, pędzi młyn Warzkowski, mija Opalin i Tyłowo i wchodzi w jez. Piaśnicę Żarnowitzer See, potem opuściwszy je, płynie dwoma ramionami, z których zachodnie two rzy granicę między pow. wejherowskim a lę borskim przez Źarnowskie błoto. Blizko mo rza schodzą się znów oba ramiona w jedno. Na zach. Dębka wpada wreszcie ta rzeczka do Baltyku. P. należała dawniej, począwszy od wyjścia z jeziora aż do morza, do panien bene dyktynek w Żarnowcu. Ryby łowiono w niej, mianowicie gdy w pewnych czasach wychodzi ły z morza do jeziora. Do czyszczenia rzeki zobowiązani byli poddani z pobliższych wiosek osobnym szarwarkiem ob. Klasztory żeń skie przez Fankidejskiego, str. 197. 2. P. , niem. ZanowitzerSee, duże jezioro, ciągnące się z płd. na płn. , w pow. wejherowskim. Do sięga ono północnym końcem ziemi lęborskiej. Ma 8 klm. długości a 2 klm. szerokie; po wierzchnia obejmuje 5000 mr. Rz. Piaśnica przerzyna je w całej długości, a od zachodu wpada do niego struga Bychowna. Jezioro to należało do klasztoru żarnowskiego. Obfito wało w szczupaki, okonie, sędacze i węgorze ob. Klasztory żeńskie przez Fankidejskiego, str, 197 i Gesch. d. Kr. Neustadt von Prutz, str. 4. Kś. Fr. Piaśnica, niem. Piasnitz, według Kętrz, miejscowość w pow, lęborskim. W spisie urzędowym niepodana. Piaśnica L Wielka, niem. Gross Piasnitz, dok. 1342 Peslitza, Pisienica 1648, wś włośc. w Kaszubach nad rz. Piaśnicą, pow. wejherowski, st. p. Rekowo, par. kat. Mechowo, 3 4 mili odl, ew. Bolszewo, zawiera 3 gbur

skie posiadłości, 21 włók i 9 mr. i leśnictwo królewskie. W 1868 r. 49 mk. , 31 kat. , 18 ew. , 5 dm. Odl. od Wejherowa 1 1 2 mili. Tędy wiodła już r. 1342 stara droga z Pucka. W pobliżu wsi znaleziono resztki grobu pogańskiego. W 1618 sprzedaje wojewoda Jan Weiher, posiadłość w P. Maciejowi Schroeder za 6 grz. , oprócz tego ma kupujący rocznie do zamku puckiego płacić 10 grz. i strzedz lasu król. i stawów bez prawa łowów. Przywilej ten potwierdza r. 1633 d. 2 marca Władysław IV w Krakowie ob. Gesch. d. Kr. Neustadt von Prutz, str. 205. Według taryfy z r. 1648, gdzie uchwalono pobór podwójny, płaciła w Pisienicy pani Pisińska summatim 8 fl. 16 gr. ob. Roczn. Towarz. Przyj. Nauk w Pozn. , 1871, str. 173. Ciekawe szczegóły podaje lustracya z r. 1678 Tam jest gospodarzów Nr. 3. Producowali kontract JM. Pana Jana Weyhera, Starosty Puckiego, y Confirmacyą K. J. M. Władysława IV die 2 Marty Anno 1633, ale non sunt in usu tego Matys Węzyk podany z Żoną dzieci ma troie dorosłych Lesny y Sługa Zamkowy. Ordynaria iego taka iaka y Zagórskiego Leśnego, procz pieniędzy których ten ma fi. 42; powinnośc lasso w y Stawow Krolewskich doglądac y pilnowac, do Sieci isc daie Czynszu fi. 39. Woyciech Marach z Zoną dzieci ma pięcioro daje Czynszu takze fl. 39. Powinność Jego lassa, Stawow pilnowac, do Sieci isć. Tenże piwo Panskie y gorzalkę szynkowac powinien. Wawrzyniec Blaszkowicz z Zoną ma dzieci troie, daie Czynsu na rok fi. 22. Powinnośc iego iak wyzszego prócz Szynkowania piwa str. 18, manuskrypt w Peplinie. Według taryfy na symplę z r. 1717 płaciła Piaśnica cała 28 gr. ob. Cod. Belnensis, str. 83. R. 1710 należała P. do parafii Starzyńskiej; mesznego płaciły wówczas Piaśnice 1 1 2 korca żyta i tyleż owsa ob. Wizyt. Szaniawskiego, str. 60. W 1885 r. zaczęto budować szosę z Wejherowa na Piaśnicę do Krokowa. W 1813 r. , podczas oblężenia Gdańska, było tu rozłożone wojsko rossyjskie, które w poblizkim lesie pozostawiło dużą mogiłę, zaznaczoną greckim krzyżem. 2. P. Mała, niem. Klein Piasnitz, wś włośc. , tamże, zawierała w 1868 r. 3 gburstwa i 3 zagrody, 34 wł. 15 mr. ; 99 mk. , 78 kat. , 21 ew. W lustracyi z r. 1678 czytamy Mieszka tam gospodarzow Nr. 3, na czynszach producowali Kontrakt Jana Weyhera z r. 1618, ale nie są in usu tego. Teraz takeśmy ich zostali. Woyciech Bloguszewski z Zoną dzieci ma dwoie, daie czynszu fl. 39. Powinnosc iak y drudzy w W. P. Krystow Biaszkowicz z Zoną, dzieci ma dwoie. Czynszu płaci fl. 20; powinnosc iak y u innych. JM. Pan Jan Jerzy Sulicki Sądowy Ziemski Pucki imieniem JM. Pana Ernesta Krokowskiego, Sędziego Ziemskiego Puckiego, opowiedział się przed nami że JM. Pan Sędzia pomieniony Pucki na liberam incisionem lignorum na każdy tydzień cztery wozy drew, a na każdy rok Kopę drzewa z Lasu Piasnickiogo Starostwa Puckiego do lat Nr. 30. Na co produxit naprzod Privilegium Mi chaelis Regis Pol. de 12 Nov. 1669. Potym consens J. Pana Kazimierza Zawadzkiego na ten czas Starosty Puckiego a teraz Podkomo rzego Malborskiego de 4 Febr. 1671. Nadto Confirmacyą Teraznieyszego nam Szczęsliwie Panuiącego K. J. M. Jana Trzeciego de data w Krakowie die 2 Apr. 1676. JM. Pan Jakub Sądowy Ziemski Mirachowski y Woyciech Łebinscy Bracia rodzeni Dobr Częstkowa dzie dzicze przy dobrach J. K. M. Starostwa Puc kiego Glaznicy y Przytoczna graniczący, sta nąwszy przed nami uskarzali się że za JM. Pana Działynskiego Ssty natenczas Puckiego zaiechano im częsc lassu, iak oni mowili ich dziedzicznego, o co processa w Ziemstwie y Trybunale tak z JM. Panem Działynskim iak y z JM. Panem Zawadzkim Ssta Puckim producowali i proszyli abyśmy osądzili y im co ich iest własnego przyznali. My poniewaszCommissye graniczne wysadzic iest extra functionem Nostram suspendowalismy to, iednak z obu stron iak bywało nakazalismy, aby nie wyrębywano. PP. Possessorowie iednak dobr tych Dziedzicznych Częstkowa Commissyą z Kancellaryi J. K. M. wywiesć iak nayprędzey maią. To przecię Notandum że lesni Sstwa Puckiego skarzyli na pomienionych Possessorow Częstkowa, że oni Krzy że graniczne stare powycinali ob. str. 186 19. Kś. Fr. Piasno, ob. Piaszno. Piasoczna, ob. Piaseczna i Piaseczno. Piasoczyn, urzęd. Piesoczyn, wś nad rz. Sobkiem, dopł. Sobu, pow. bracławski, na pograniczu gub. kijowskiej, okr. pol. , par. kat. i st. poczt. Niemirów o 21 w. , gm. Obodne, ma 81 os. , 232 dusz męz. , 682 dzies. ziemi włośc; cerkiew N. M. P. , wzniesiona w 1867 r. , uposażona 39 dzies. ziemi z 725 paraf. Wraz ze wsią Bondurówką ma 1146 dz. ziemi dworskiej. Niegdyś własność jezuitów, po przejściu na fundusz komisyi edukacyjnej, nadana w 1781 Józefowi Hołowińskiemu, po rucznikowi wojsk koron. , z ewikcyą na dobrach tegoż Buczak i Hrehorowa, w wwdztwie kijowskiem, przyczem roczna intrata z niej wraz z attyn. oznaczoną została na 7200 złp. Później własność Jaworskich, dziś Tarutina. PiasowickaSłoboda al. F orentynków, wś, pow. bobrujski, gm. NoweStepy, przy drożynie ze wsi Plesowicz do miasteczka Kazimirowa, ma 8 osad; grunta piaszczyste. A. Jel. Piast, wś istniejąca niegdyś pod Trzebnicą, na Szląsku. W r. 1575 książęta Henryk

Piasno

Pia

Karol na Ziębicach i Oleśnicy, sprzedają Je rzemu Koźlikowi Koschlicg na Jaksicach Jagatschuetz wsie Piast, Domanowice, Świąt niki, Szczytkowice, Malczów, Węgrzynów i Pritzaw Brietzen, wsie po części klasztorne. Wydawca Kodeksu dypl. Szląska przypu szcza, że P. jest dzisiejszem Biedaszkowem trzebnickim Biadauschke. A. Jel. Piastenthal Gross i Klein, kol. , pow. brzeski Brzeg na Szląsku, par. Lubieś Wielka. Ludność ewangielicka. Piastoszyn 1. niem. Petzin, w 1664 r. Piaseczno Niemieckie, dok. niem. 1400 Pessentin, wś przez t. z. Kosznajdrów zamieszkała, pow. tucholski, st. p. Silno, par. kat. Raciąż, ew. Tuchola, szkoła kat. w miejscu. Ma 3696, 79 mr. obszaru. W 1868 r. 116 bud. , 55 dm. , 456 mk. , 419 kat. , 23 ew. Wś ta leży opodal szosy i kolei tucholskochojnickiej, na samym krańcu powiatu. Za czasów krzyżackich i polskich, gdzie P. należał do komturstwa a potom sstwa tucholskiego, stał tu folwark. Dziś jeszcze jedną część wsi zowią grodztwem. Toeppen podaje, że 1417 r. stało tu 39 koni roboczych ob. Altpreuss. Monatschr. , VII, str. 459. W 1400 r. odnawia komtur tucholski Jan V. Streifen przywilej wiejski na 31 1 2 wł. z prawem chełm. Od każdej włóki mają czynszować 13 skojców, korzec owsa i 1 1 2 korca owsa dla gęsi. Mają także 3 1 2 wł. nadmiarku, które im nadał komtur Siegfried v. Gerlachsheim z obowiązkiem płacenia nam rocznie 13 skojców od włóki, ale bez tłoki. Od pomienionych 3 1 2 wł. powinni z każdej włóki zebrać mórg siana i je zwieść; są także zobowiązani do innych prac, mianowicie do pomagania przy budowaniu i naprawianiu grodów. Arcybiskupowi gnieźn. powinni z każdej włóki po 2 skojce jako dziesięcinę dawać. Dan na zamku naszym tucholskim w dzień św. Barbary ob. Cod. Belnensis, str. 44. R. 1484 wystawia Mikołaj Kościelecki, ssta bydgoski, nieszawski, tucholski, świecki i człuchowski, dla spustoszonej przez nieprzyjaciół wsi nowy list nadawczy. Sołectwo bez zasiewu sprzedaje czcigodnemu Kruczkowi za 169 grzywien, ale zastrzega sobie prawo wykupna. Po 5 wolnych latach mają poddani od włóki 37 skojców płacić, proboszczowi zaś w Ostrowitem od włóki 1 korzec żyta i 3 grosze i t. d. Dan w Tucholi. Lustracya z r. 1670 podaje Dom gospodarski był słomą pokryty, obora porządnie zbudowana. Bydła wszystkiego liczono 32 sztuk, między niemi krów dojnych 17, świni starych 11, wieprzów dwuletnich 8, prosiąt letnich 3, gęsi starych 24. Żyta wysiano 284 ćwiartek, urodzaj wynosił 192 kop, taksa ćwiartki 22 1 2 gr. , suma fl. 546 gr11 den. 6; pszenicy wysiano 13 ów. , urodzaj wynosił 26 1 2 kopy, taksa ćwiartki 30 gr. , suma fi. 92 gr. 22 den. 9 jęczmienia wysiano 57 ew. , urodzaj wynosił 92 kop, taksa ćw. 20 gr. , suma fl. 213 gr. 10; owsa wysiano 246 ćw. , urodzaj wynosił 155 kop, taksa ćw. 10 gr. , suma fl. 232 gr. 15; grochu wysiano 2 ćw. , urodzaj wynosił 4 1 2 kopy, taksa ćw. 30 gr. , suma fi. 9 gr. 22 den. 9. Siana zebrano wozów 104. Suma dochodu rocznego tego folwarku czyni 1146 fi. 21 gr. 6 den. ob. Odpisy w Peplinie. Według lustr, z r. 1664 liczyło Piaseczno Niemieckie alias Piastoszyn 33 włók, sołeckich 5, wybranieckich 1, gburów 8, czynsz wynosił 75 fl. 7 gr. Podług taryfy z r. 1648, gdzie uchwalono pobór podwójny, płacili w P. poddani od 31 wł. , karczmy, 3 ogrodz. i kowala 6i fi. 28 gr. ob. Roczn. Tow. Przyj. Nauk w Poznaniu, 1871, str. 184. W wizytacyi Trebnica z r. 1653 wraszcie czytamy, że tu było 14 gburów i 1 sołtys, którzy mesznego dawali po 1 korcu żyta i tyleż owsa str. 111. 2. P. , fol. , ob. Kosobudy, pow, chojnicki. Piastów, wś i fol. nad rz. Radomką, pow. radomski, gm. Wielogóra, par. Wsola, odl. 11 w, od Radomia, posiada młyn wodny, 40 dm. , 466 mk. W 1827 r. było 43 dm. , 280 mk. W XV w. dziedzicem wsi Mikołaj Sliz Slysch h. Habdank. Było tu 12 łanów kmiecych, 3 karczmy, 6 zagrodników z rolami; z tych ról szła dziesięcina wartości 12 grzywien dla prepozytury sandomierskiej. Folwark i trzy nasty łan kmiecy dawały plebanowi we Wsoli. Na łanie tym była założona karczma zwana Kowalewską Dług. , L. B. , II, 534. Fol. P. z wsią P. , Wsola, Gózdek i Józefówek, rozl. dominialna mr. 873 gr. or. i ogr. mr. 535, łąk mr. 182, past. 8, wody mr. 10, lasu mr. 95, nieuż. mr. 43; bud. mur. 13, z drzewa 21; pło dozmian 10 i 14polowy. Wś P. os. 53, z gr. mr. 812; wś Wsola os. 26, z gr. mr. 192; wś Gózdek os. 12, z gr. mr. 168; wś Józefówek os. 7, z gr. mr. 72. Br. Ch. Piastowo, wś i fol. , pow. sierpecki, gm. Białyszewo, par. Sierpc, odl. o 3 w. od Sierpca, ma 2 cegielnie i wiatrak, 31 dm. , 378 mk. P. leży w malowniczej okolicy, nad małem jeziorem, nad którego brzegami rozłożyły się zabudowania dworskie i folwarczne. Na obszarze wsi znajduje się uroczyszcze, wedle tradycyi ludowej miejsce dawnych zebrań ludowych. Dobra P. w 1772 r. były własnością Białopiotrowicza, mieszkającego stale w Kosmaczewie pod Płockiem. W początkach obecnego stulecia należały do Kobylańskiego, generała i prezesa komisyi wojewódzkiej płockiej. On to zaprowadził w tych dobrach staranne gospodarstwo. W 1877 r. dobra P. składały się z fol. P. , Kręczkowo al. Krzętkowo i Kurowo, attyn. Bledzewo; wsi F. , Krzętkowo, Ostrowy i Piaski Piastowskie. Rozl. dominialna mr. 1918. fol. P. gr. or. i ogr. mr

Piastenthal

Piastowskie-Piaski

Piasz

391, łąk mr. 43, lasu mr. 547, nieuż. mr, 46, razem mr. 1027; bud. mur. 9, z drzewa 7; płodozmian 10polowy; fol. Kręczkowo al. Krzętkowo gr. or. i ogr. mr. 413 łąk mr. 98, past. mr. 18, lasu mr. 117, nieuż. mr. 12, razem mr. 658; bud. mur. 1, z drzewa 5; płodozmian 11polowy; fol. Kurowo gr. or. i ogr. mr. 208, łąk mr. 20, nieuż. mr. 5, razem mr. 233; bud. z drzewa 6, las urządzony. Wś P. os. 49, z gr. mr. 223; wś Krzętkowo os. 10, z gr. mr. 10; wś Ostrowy os. 16, z gr. mr. 459; wś Piaski Piastowskie os. 10, z gr. mr. 69. PiastowskiePiaski, wieś włośc, pow. sierpecki, gm. Białyszewo, par. Sierpc, odl, o 3 w. od Sierpca, ma 5 dm. , 55 mk. , 73 mr. Piastun, głaz narzutowy we wsi Kukarewo, w pow. ihumeńskim, ob. Kukarewo. Piastun, zaśc. pryw. , pow. dzisnieński, w 1 okr. pol. , o 50 w. od Dzisny, przy byłej drodze poczt. połockiej, 1 dm. , 3 mk. kat. Piastuny 1. wś, pow. dzisieński, w 3 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Czeres, o 8 w. od gmi ny a 28 w. od Dzisny, 14 dm. , 106 mk. 56 dusz rewiz. ; należy do dóbr Czeres, ks. Ra dziwiłłów. 2. P. , zaśc. , pow. dzisieński, w 3 okr. pol. , o 65 w. od Dzisny, 3 dm. , 13 mk. 7 kat. i 6 starow. 3. P. , zaśc. w pobliżu rz. Świsłoczy, pow. ihumeński, w 4 okr. pol. puchowickim, gm. puchowicka, paraf. katol. błońska, ma 6 osad; grunta szczerkowe, urodzajne, łąki obfite; miejscowość dość leśna, w tem miejscu nieco falista. A. Jel. Piasutno, wś, pow. kolneński, gm. Gawrychy, par. Mały Płock. W 1827 r. było 31 dm. , 155 mk. Piasutno, niem. Piasutten, wś na pol. prus. Mazurach, pow. szczycieński, nad jeziorem z którego wypływa rzeczka Rozoga, w dal szym biegu Skwą zwana; st. poczt. Friedrichs felde. Ad. N. Piaszczyce, wś i folw, , pow. noworadomski, gm. Gosławice, par. Radomsk, odl. 7 w. od Radomska, ma pokłady kamienia wapiennego, piaskowca i torfu. Wś ma 29 dm. , 316 mk. ; fol. 8 dm. . 41 mk. W 1827 r. było 27 dm. , 168 mk. Podług reg. pobor. pow. radomskiego z r. 1553 wś P. , w par. Radomskie, należała w części do Andrzeja Mazniczy, miała 1 osadn. , 1 łan. Część Mateusza Jarossek wynosiła 2 łan. Część Jana Jarossek 1 2 łan Pawiński, Wielkop. , II, 272. W 1875 r. dobra P. i Kuchary składały się z fol. P. , Kuchary i wsi Piaszczyce, rozl. dominialna mr. 1212 folw. P. gr. or. i ogr. mr, 226, łąk mr. 100, pastw. mr. 157, lasu mr. 391, nieuż. mr. 21, razem mr. 907; bud. mur. 7, z drzewa 14; płodozmian 12polowy; folw. Kuchary gr. or. i ogr. mr, 244, łąk mr. 51, nieuż. mr. 10, razem mr. 305; bud. mur. 2, z drzewa 1; płodozmian 12 polowy, las nieurządzony. Wś P. os. 34, z gr. mr. 247. Br. Ch. Piaszczyki, wś w opisie dóbr Krzepice lV, 784 mylnie zm. Praszczyki. Płaszczyzna, zaśc. , pow. święciański, par. Komaje. Piaszczyzna, okolica szlach. nad strum. Niewiszą, pow. lidzki, w 4 okr. pol. , o 45 w. od Lidy, 10 w. od Wasiliszek, ma 5 dm. , 22 mk. katol. A. T. Piaszczyna, posiadłość, pow. mogilnicki, o 8 klm. na płd. wsch. od Rogowa, pod Gościeszynem. Nie jest wykazana w spisach urzędowych. Piaszno, Piasno, niem. Pyaschen, wś, pow. bytowski, par. katol. Niezabyszewo, kościół filialny i st. poczt. w Tuchomiu. Według wi zyt. Rybińskiego z r. 1870 było tu 62 katol. i 63 ewang. Kś. Fr. Piat 1. w dokum. P. Wielki, Pięta, dawna nazwa rz. Hnyłopiat. 2. P. Mały, rzeczka, lewy dopływ Hnyłopiatu, bierze początek około mka Raj gródka i stanowi płn. zach. granicę pow. berdyczowskiego od żytomierskiego. Wspomina o niej dokument ogłoszony w Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 1 227. Piatedni, ob. Piatydni. Płatka rossyj. , ob. Piątka. Piatki, ob. Piątka. Piatkówka, ob. Piątkówka. Piathen al. Piaten niem. 1. wś, na prus. Litwie, pow. wystrucki, blizko ujścia strugi b. n. do Pregoły, na granicy powiatu labiewskiego, 2 1 2 klm. od st. poczt. , tel. i kol. żel Puschdorf. 2. P. , dobra, tamże, należące do księcia AnhaltDessau. Obszaru 618 1 2 ha. Cegielnia. Ad. N. Piątkowo, wś nad rz. Lizą, pow. bielski gub. grodzieńskiej. Piatkowszczyzna, wś, pow. lidzki, w 1 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Żyrmuny, o 4 w. od gminy, 38 dusz rewiz. ; własność Laskowiczów. Płatnica, zaścianek, pow. słucki, w 1 okręg polic. starobińskim, gm. Czaplice, ma 24 osad. Miejscowość lesista, grunta lekkie, dość urodzajne. Par. kat. do niedawna starczycka, teraz słucka. A. Jel. Piatniczany 1. w dokum. Piątniczany, wś rząd. nad Zbruczem, pow. kamieniecki, okr. pol. i st. poczt. Lanckoroń, gm. i par. katol. Orynin, ma 80 osad, 460 mk. , 753 dzies. ziemi włośc, posterunek pograniczny. Cerkiew Wniebowzięcia, założona w 1860 r. , uposażona 38 dzies. ziemi, ma 637 parafian. Stanowiły dobra starościńskie. Podług lustracyi kaszt. kamienieckiego Humieckiego z 1616 r. zaliczały się do sstwa skalskiego i były w posiadaniu Barbary Lanckorońskiej, chorążyny podolskiej, za prawem dożywotniem. W 1636

Piatyhorka

Piatnyczany

r. zaliczały się do sstwa czerwonogródzkiego; trzymał je Stanisław Lanckoroński, tak jednak były zniszczone przez napady Tatarów, że kwarta wynosiła tylko 35 złp. 1 gr. Podług Weinerta Enc. mniejsza Orgelbranda sstwo P. powstało z dawniejszego sstwa stryjskiego i obejmowało dobra P. , Lissatycze, Kawczykąt i Stryjańcze i około 1770 r. zaliczało się do wwdztwa ruskiego, ziemi przemyskiej. W 1771 r. dobra Piatniczany posiadał Kazimierz Łączyński, opłacając z nich kwarty 401 złp. 24 gr. a hyberny 28 złp. 20 gr. Na sejmie z 1773 5 r. Stany Rzpltej nadły to sstwa w posiadanie emfiteutyczne Stanisławowi Aleksandrowiczowi, szambelanowi królewskiemu, wraz ze wsią Bachwice. Ukazem z d. 23 stycznia 1819 r. darowane na 12 lat Weissowi. 2. P. , wś nad Bohem, pow. Winnicki, ob. Pietniczany. Piatnyczany rus, , ob. Pietniczany. Piatra i P. Dolna, dwa potoki, na Bukowinie, prawe dopływy Negryszory. Piatydni, w dokum. Petedni, Petydni, Piatedni, Piatydny, wś nad rz. Łuhem, pr. dopływ Bugu, pow. włodzimierski, za zach. od Włodzimierza, niegdyś własność biskupów włodzimierskich; ob. Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 1 341, 342, 373; cz. VI, t. 1 489 491. Piafydub, wś na płd. wsch. granicy pow. owruckiego. Piatyhor, w dokum. Petykorow, Petikorowy, wś, pow. włodzimierski, na płd. zach. około mka Łokacze, niegdyś dobra biskupów włodzimierskich; ob. Arch. J. Z. R. , cz. I t. 1 237, 373. Piatyhorce, wś, pow. Ostrogski, na samej granicy pow. rówieńskiego, okr. pol. i gm. Zdołbica, na płn. zach. od Ostroga a płn. zach. od Równego, posiada cerkiew paraf. i szkółkę wiejską. Nazwana dla tego, że leży na pięciu wzgórzach, choć Echard w Dykcyonarzu wywo dzi nazwę od, , Konsystencyi tu niegdyś cho rągwi petyhorców. Jest tu ogromna wś, mająca glebę czarnoziemną. Włościanie więcej jak zamożni, zajmują się uprawą roli, która ich trudy hojnie wynagradza. Niegdyś wła sność ks. Ostrogskich, na mocy tranzakcyi kolbuszowskiej w 1753 r. darowana ks. Stani sławowi Lubomirskiemu, podstolemu koron nemu, dotychczas pozostaje w rodzie Lubomir skich. Z. Róż. Piatyhorka 1. wś u źródeł bezim. dopł. Hnyłopiatu, pow. berdyczowski, okr. pol. i st. poczt. Berdyczów, o 8 w. na zach. od Berdyczowa, w pobliżu dr. poczt. do Żytomierza, ma 453 mk. prawosł. , 150 kat. , 101 roskolników i 50 żydów, 1687 dzies. ziemi. Cerkiew Wozdwiżeńska, drewniana, niewiadomej erekcyi, uposażona jest 60 dzies. ziemi. Należy do czterech właścicieli; największą część posiadają Dąbscy, dalej Zwolińscy, Terleccy i Kuniccy. Do par. prawosł. należy wieś Żydowce. 2. P. Mała, w dokum. Petyhorka, wś na pr. brzegu Hujwy, dopł. Teterowa, pow. berdyczowski, par. prawosł. Kamienie o 3 w. , kat. Białopol, ma 569 mk. prawosł. , 50 katol. , 1925 dzies. ziemi. Własność Mazarakich. W połowie XVIII w. wraz z Kaszperówką, Łohojskiem i Zakijanką należała do hr. Michała Tyszkiewicza. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. III, t. 3 277; cz. VI, t. 2 325, 326. J. Krz. Piatyhorsk, mto po w. gub. stawropolskiej, ze zdrojowiskami mód mineralnych leczniczych, w dolinie pod górą Maszuką, zasłonięte od strony płn. zach. szczytami gór Besztan, t. j. pięciogórza, od której otrzymało nazwisko. W pięknem położeniu, zdrowym klimacie, okazale zabudwane, ma 9519 mk. , 3 cerkwie, kościół katol. , szkołę parafialną, szpital wojskowy, dom inwalidów, teatr, wspaniałe aleje lipowe, bulwary, 10 fabryk małego znaczenia, targi i jarmarki. Założone w 1812 r. , mto od 1830 r. Do wzrostu i pomyślności jego przyczyniają się głównie słynne zdrojowiska wody siarczanej gorącej, w liczbie 15, ciepłoty 22 37 R. Opisów istnieje wiele. Piatyhorski powiat ma na przestrzeni 29785 1 2 w. kw. 115243 mieszkańców. Piatyhory, też P. Pustynne lub Przedpustynne, miasteczko nad rz. Mołocznią dopł. Rosi, pow. taraszczański, w okolicy obfitej w dąbrowy i wody, odl. 52 w. od Taraszczy a 141 w. od Kijowa. Rozległa osada, ma 3036 mk. , w tej liczbie 2091 prawosł. , 166 katol. i 779 izrael. Południowa część mczka nazywa się Odajpolem. Cerkiew Uspeńska, wzniesiona z muru w 1821 r. , na miejscu starej, drewnianej, pounickiej. Dawna cerkiew była z drzewa dębowego, o trzech charakterystycznych kopułach, zbudowana w 1728 r. Parafia mała według wizyty z 1741 r. w P. 130 chat, w Strzyżawce 39, w Żydowczyku 19, w Tajnicy 3. W 1768 r. parochem tej cerkwi był ks. Teodor Jurewicz; po nim był kuratem ks. Michał Stopczewski, protonotaryusz apostolski Akta Lwow. pobernardyńskie, t. I, str. 169. Oprócz Uspenskiej w 1742 r. stała tu jeszcze druga cerkiew SwiatoNikołajowska, lecz ta w 1850 r. spłonęła. Kościół katolicki murowany, pod w. św. Wincentego z Ferrary, wzniesiony był w latach 1827 42 z funduszów hr. Ostrowskich i Rohozińskich, dziedziców P. Mczko to położone było na krańcu, między dwiema puszczami leśną, która rozciągała się od rz. Rosi aż do samych Piatybór nieprzerwanie, opierając się o Wołodarkę, i stepową humańską, stąd nazwa P. Przedpustynne. Za wzgórzami i miasteczkiem 35 mogił, znajdujących się w polach, są znamieniem że P. były widownią zajść i przygód krwawych, jakie niegdyś tę

Piatnyczany

Piatra

Piatydni

Piafydub

Piatyhor

Piatyhorce

Piatyhorsk

Piatyhory

okolicę niepokoiły. Jednakże nie wszystkie nasypy te świadczyć mogą o bojach tu staczanych, niektóre z nich prawdopodobnie mogły być sypane w tym tylko celu, aby przez świecenie ogniów na nich, ostrzegały okoliczne słobody o zbliżaniu się Tatarów. Pierwotnie P. nosiły nazwę Trynożyna i wraz z Olbaczowem Łobaczów stanowiły starożytne dziedzictwo rodziny Krasnosielskich. W 1579 r. dwaj bracia Jachno i Roman Krasnosielscy, synowie Iwana, czynią dział dóbr między sobą Roman wziął Krykowce i inne, Jachno Trynożyn Piatyhory i Olbaczów Łobaczów. Ten ostatni, ożeniony z Duchną Korotkówną, miał 5 synów Daniła, Iwana, Michała, Dmytra i Hrehorego, i córkę Eudoksyą, za Semenem Słupiczem. Ale nadeszły czasy, w których strony te w najazdach swoich zaczęli coraz częściej nawiedzać Tatarzy. Ludność sielska, wytracana rok po roku, lub w jasyr zabierana, zanikła z czasem, i okolica znowu w pustynny najzupełniej przestwór się zamieniła. Ów zastęp rodów ziemiańskich, co w skutek nadań od władców litewskich tak się bujnie na tej ziemi rozkrzewił, zakolonizował onę i przyozdobił, niemniej został tą ogólną niedolą zagarnionym. Jedni z tych ziemian albo w bojach z Tatarami śmierć znaleźli, inni z nich przez pożogę tatarską ogołoceni ze wszystkiego znacznie podupadli, musieli się powyprzedawać ze swoich bezludnych pustek, częstokroć za bezcen i ustąpić miejsca wielmożnikom z Wołynia. Podobnie i bracia Krasnosielcy Daniło, Iwan, Dmytry i Hrehory, synowie Jachna, w 1596 r. sprzedają już w perzynę obrócony swój Trynożyn i Olbaczów, ks. Januszowi Ostrogskiemu, kasztel. krakowskiemu, który był, jak wiadomo, jednym z najwybitniejszych bogacztów ówczesnych wołyńskich. Wszak bogacwa Ostrogskich przysłowiowego nawet nabrały znaczenia, , bogaty jak Ostrogski. Na spopielałych zaledwie pustkach ks. Janusz dźwiga na nowo Trynożyn, który odtąd dopiero, swą dawną nazwę na Piatyhory Pustynne czyli Przedpustynne zamienia. Niemniej książe ten obrócił troskę swą i na wystawienie w nowopowstałej osadzie tej obronnego posterunku, w rodzaju niewytwornego wprawdzie, ale nieźle ufortyfikowanego schronienia, w obawie niebezpieczeństwa ciągłego od Tatar. Osadnicy nowi, w ten sposób zabezpieczeni, nie będąc już na łasce przypadku, tembardziej się tu garnęli. Tymczasem do P. tenże ks. Janusz dokupił jeszcze i Tetyjów, a więc dobra tutejsze jego już i tak w szerokich rozpostarte granicach, o wiele znakomitszą jeszcze otrzymały rozległość. Odtąd też stale dobra te przezywać się zaczęły Tetyjowszczyzną i liczyć się do ordynacyi ostrogskiej, którą ks. Janusz był utworzył. Książe ten umarł w 1620 r. iordynacya ostrogska razem z Tetyjowszczyzną przeszła na jego córkę Eufrozynę, poślubioną ks. Aleksandrowi Zasławskiemu, kaszt. wołyńskiemu, wwdzie kijow. , sście żytomiersk. Synem ks. Eufrozyny Zasławskiej i ordynatem ostrowskim był ks. Wład. Dominik Zasławski, koniuszy kor. , wwda sandomierski. Umarł on w 1673 r. W początku wojny kozackiej Chmielnicki był dość przychylny względem ks. Zasławskiego, bo kiedy szedł już na Wołyń, d. 30 czerwca 1648 r. z Pawołoczy wydał uniwersał, aby majętności księcia zostawały wcale od wojska kozackiego, i w dziedzictwach jego nie działa się krzywda jemu, ani sługom jego Pamiat. wrem. kijow. komis. , t. I, str. 165. Tymczasem nietylko dobra wołyńskie księcia nie były oszczędzone przez Kozaków, ale i P. zajęte zostały i sotnia kozacka, należąca do pułku białocerkiewskiego, w 1649 r. w nich swoje siedlisko założyła. Sotnikiem był Iwan Bodianskij, Rejestra wojsk zapor. . Znalezione na miejscu, dawne obwarowania Kozacy umocnili okopem. W 1655 r. , w blizkości od P. , zaszła pod Ochmatowem krwawa bitwa Kozaków z wojskami koronnemi, w której Chmielnicki Bohdan i Szeremet pokonani, skwapliwie opuścili pobojowisko, szukając ocalenia w odwrocie. Z powodu niewytrzymanego zimna podczas tego boju, Kozacy pole bitwy przezwali Dryżypolem ob. Ochmatów. Po śmierci ks. Wł. Dom. Zasławskiego ordynacya ostrogska, a więc i w jej skład wchodząca Tetyjowszczyzna, dostała się córce jego ks. Teofili, wprzódy za ks. Dymitrem Wiszniowieckim, hetm. w. k. , potem za Józefem ks. Łubomirskim, marszałkiem kor. , będącej. Córka zaś tej ostatniej Józefa Marya, poślubiona Pawłowi Franciszkowi ks. Sanguszce, wniosła w dom mężowski ogromną ordynacyą ostrogską. Synem jej był ks. Janusz Aleksander Sanguszko, ostatni ordynat, który całą ordynacyą rozdarował. Żona jego Konstancya z Doenhoffów, a w drugiem małżeństwie Józefowa Rogalińska, posiadła też Tetyjowszczyznę. Pani ta słynęła z rozumu i gotowości do ofiar dla kraju. Po upadku konfederacyi barskiej osiadła w Gdańska, gdzie rozbitki tejże konfederacyi, a między innymi Józef Wybicki, pod jej dachem doznawali gościnnego przytułku Pamiętniki J. Wybickiego, t. I, str. 165. Założyła ona w dobrach Tetyjowskich wieś Denhofówkę Denefówkę na pamiątkę Doenhoffów; jednakże nigdy w Tetyjowie nierezydowała i w 1762 r. Tetyjów, Piatyhory, Łobaczów i inne, przekazała krewnej swej i wychowanicy Ludwice z Doenhoffów, poślubionej Franciszkowi Leduchowskiemu. wwdzie czernihowskiemu, oprócz Stadnicy, Kluków, Puchaczówki i Buzówki,

Piatyhory

Piawłoki

Piazów

których była dożywotniczką. Po wojnach kozackich P. , wyludnione doszczętnie, przez ks. Sanguszków zostały na nowo osiedlone tak, iż niebawem ze wsi liczącej w 1728 r. zaledwie 40 chat, urosły w mczko. W 1764 r, żydzi tu już osiedli 1 płacili pogłównego 510 złp. Ale gdy w 1768 r. hajdamackie na Ukrainie wybuchły rozruchy, P. liczyły się do miejsc, które krwią obficie zostały obryzgane. Okrucieństw wszelkich dopuścili się tu kolije. Pisze Kruszelnicki w swoim raptularzyku, iż po uśmierzeniu buntu, wydelegowany był od partyi ukraińskiej niejaki Dziwnopolski, który tak w Piatyhorach jak i w innych miasteczkach demonstracyjnie przestępców szubienicą egzekwował. Wywiszały w Piatyhorach, mówi pieśń ludu, hajdamakow mnoho ob. Ukr. narod. pieśni M. Maksymowicza, 1834, str. 125. W 1787 r. król Stanisław August, wracając z Kaniowa, zatrzymał się w P. dla przeprzęgu tylko koni, o które wcześnie postarał się kasztelan Popiel i po śniadania ruszył konno do Tetyjowa Plater, str. 253. Franciszek Leduchowski, wwda czernihowski, dziedzic Tetyjowszczyzny, zostawił syna Antoniego i trzy córki, z których Apolonia za Tomaszem Ursynem hr. Ostrowskim otrzymała wianem Tetyjowszczyznę. W 1793 r. , po rozbiorze Rzpltej i uformowaniu gub. bracławskiej, P. zostały stolicą jednego z 12 cyrkułów czyli powiatów tejże gubernii. Ale gdy w 1797 r. utworzoną została gub. kijowska, P. zostały wcielone do niej, a powiat przeniesiony do Taraszczy. Hr. Tomasz Ostrowski sprzedał P. Wincentemu Rohozińskiemu; następnie władali tą miejscowością synowie tegoż Hipolit i Konstanty, nareszcie syn Hipolita Władysław Rohoziński, marszałek powiatu lipowieckiego, dziedzic Cybulowa. On to w 1858 roku sprzedał mczko Henrykowi Lipkowskiemu. Dziś należy do jego synów Leona i Zygmunta Lipkowskich. Dobra P. były przedmiotem dwuwiekowego niemal procesu. Powiedzieliśmy wyżej, że Trynożyn Piatyhory i Olbaczów i Łobaczów były pierwotnie dziedzictwem Krasnosielskich i że synowie Juchna Krasnosielskiego sprzedali te dobra w 1596 r. ks. Januszowi Ostrogskiemu. Atoli w przedażnej tranzakcyi niewspomnieli o tem, że z tych dóbr czwarta część należała się, podług prawa, ich siostrze Eudoksyi, potem będącej za Semenem Słupiczem. Jakoż owa Eudoksya, czując się pokrzywdzoną, nieomieszkała założyć w 1610 r. protestu przeciw sprzedaży dóbr z jej szkodą. Umarła wszakże niedoczekawszy się końca sprawy. W prawa jej weszła córka Halszka, żona Wasila Rohozińskiego. Zaległą już sprawę porusza ona na nowo. Ale wkrótce następują wojny kozackie. W 1652 r. w bitwie pod Batowem ginie aż sześciu braci Rohozińskich, sukcesorów Halszki i tylko brat Adryan, siódmy z kolei, pozostał. Nie zostawił wszakże męzkiego potomstwa, ale tylko dwie córki Pudencyannę za Glinką Wolskim, potem za Borejkiem i drugą za Korytowskim. Tych zaś sukcesorowie, w większej części po kądzieli jak Swidzińscy, Narbutowie, Paszkowscy, gdy się czasy uspokoiły, znowu podejmują proces i prowadzą takowy z ks. Sanguszkami, Leduchowskimi, Ostrowskimi, którzy P. i Łobaczów z kolei biorą w posiadłość. W ten sposób sprawa ta przeciągnęła się aż do naszych czasów i niedoprowadziła do żadnego rezultatu ob. Bracławszczyzna, w książce zbiorowej Kwiaty i owoce. P. , par. kat. , dekanatu humańskiego, ma 913 wiernych i kaplice w Nenadysze i Szulakach. Edward Rulikowski. Piaulen niem. , wś, pow. kłajpedzki, 3 klm. od brzegu Kuryjskiej zatoki, wśród okolicy bagnistej, bogatej w torfowiska, u południowego końca moczaru zwanego Tyrus, 5 klm. od st. p. , tel. i kol. żel. Proekuls. Piawken niem. , ob. Pijawki. Piawle, wś, pow. rossieński, par. retowska. Piawłoki, wś, pow. rossieński, par. teneńska. Piawniki, jezioro w pow, wileńskim, w dobrach Orniany. Piazów, wś królewska, w dawnym pow. wileńskim ob. t. V, 338. Plącibudy al. Piącibuki, posiadłości pod Rogoźnem, w pow. obornickim. Wspominana w reg. pobor. z 1580 r. , dziś nie istnieje. Piączyno, wś nad rz. Sierpienicą, pow. płocki, gm. Kleniewo, par. Bielsk, odl. 17 w. od Płocka, ma 2 dm. , 39 mk. , 298 mr. Piączyno, wś i fol. , pow. płocki, gm. Staroźreby, par. Daniszewo, odl. 30 w. od Płocka, ma 7 dm. , 73 mk. , 366 mr. ziemi użytkowanej i 35 mr. nieużyt. , w tem obszar folw. obejmuje 333 mr. 268 roli ornej. Fol. ten w 1880 r. oddzielony został od dóbr Nowa Wieś. Piątaki, wś, pow. starokonstantynowski, na mocy tranzakcyi kolbuszowskiej w 1753 r. darowana przez Ostrogskiego Sapieże. Piątakowizna, przyległ. dóbr Jaroszewice, w pow. lubelskim. Piątek 1. w dok. Pyanthek, os. miejska, przed 1867 r. miasteczko, nad rz. Moszczenicą, pow. łęczycki, gm. i par. Piątek, leży w podmokłej nizinie nadrzecznej, odl. 18 w. od Łęczycy, przy drodze prowadzącej z Łowicza do Łęczycy, od st. dr. żel. warsz. bydg. Pniewo odl. 21 w. , a od Kutna, z którym łączy je droga bita 22 w. , od Łodzi 31 w. , od Kalisza 104 w. Posiada kosciół par. murowany, kaplicę na cmentarzu, synagogę, dwie szkoły początkowe męska i żeńska, sąd gm. okr. III;

Piawle

Piawken

Piawniki

Piaulen

Piaulen

Piątek

urząd gm. , st. poczt, , garbarnia, dwie olejarnie. O 2 w. od osady znajduje się cukrowniaw Młynowie. W osadzie jest około 120 dm. 5 murow. , 2392 mk. 1169 męż. , 1223 kob. , w tem 1005 katol, 1303 żyd. , 16 ewang. i 8 prawosł. W 1827 r. było 175 dm. i 1435 mk. ; w 1862 r. 114 dm. i 2001 mk. Do mieszczan należy 861 mr. , w tem 716 mr. roli ornej, 120 mr, pastwisk, 16 mr. nieużytków. Dochód osady wynosi 1760 rs. 1883 r. a rozchody 1596 rs. Kapitał zapasowy, w ilości 5333 rs. , użyty został w 1874 r. na założenie kasy wkładowo zaliczkowej dla całej gminy. Obecnie kasa ta ma 12, 500 rs. kapitału. Co do zajęć, to, prócz rolnictwa, mieszkańcy oddają się pracy rzemieślniczej. W 1884 r. było 9 stolarzów, 4 cieśli, 4 gonciarzów, 2 stelmachów, 3 ślusarzów, 2 gwoździarzów, 4 szklarzów, 2 tokarzów, 1 malarz, 24 krawców żydzi, 37 szewców 5 żydów, 1 czapnik, 1 introligator, 13 rzeźników 6 żydów, 3 młynarzów, 1 powroźnik, 3 rymarzów, 4 tkaczów, 9 piekarzów 17 żydów, 1 zegarmistrz, 5 felczerów żydzi. Prócz tego 1 lekarz i 2 akuszerki. P. jestto starożytna osada, zdawna należąca do dóbr stołu arcybisk. w Gnieźnie. Być może iż osada miejska utworzoną została na obszarze wsi Mroczkowice Mroskowice, o której, jako przyległej miastu a stojącej już pustką, wspomina Lib. Ben. Łaskiego II, 419. Położona na drodze z Łęczycy do Łowicza osada, nadawała. się na stacyą w przejazdach dostojników kościelnych. W odległych czasach powstał tu dworzec arcybiskupi, którego fundamenta w stronie północnej osady przetrwały do ostatnich czasów. Parafia i kościół powstały zapewne współcześnie z dworcem. Istniejąca już przedtem wieś zaludniała się i otrzymała przywilej miejski. Już w 1429 r. Władysław Jagiełło potwierdził dawne przywileje. Na wojnę pruską w 1459 r. dostarcza P. 14 ludzi, gdy inne miasta łęczyckie zaledwie po 2 dają. Zdaje się, że w XV w. przypada czas największej pomyślności osady. W początkach XV w. Wojciech Jastrzębiec, arcyb. gnieźnień. , przeznaczył probostwo w P. z częścią dochodów dla dziekana łowickiego, który obowiązany był utrzymywać w P. wikaryusza i rektora szkoły ob. szczegóły w Lib. Ben. Łask. , II, 509 i 510. Około połowy XV w. w miejsce drewnianego wzniesiony został murowany kościół p. w. św. Trójcy. Przy kościele tym Jarosław i Stanisław z Pokrzywnicy ustanowili i uposażyli altaryą p. w. Panny Maryi, którą potwierdził arcyb. Jan Gruszczyński w 1473 r. W cztery lata pó źniej Jakub Sieniński arcyb. zakłada i uposaża w P. szpital św. Bucha, nadając mu, między innemi, dziesięciny arcybiskupie z Pludwin. Kapelan ustanowiony przy tym szpitalu obowiązany był połowę dochodów obracać na utrzymywanie ubogich. W 1501 r. arcyb. kardynał Fryderyk Jagiellończyk nadał szpitalowi dziesięciny z Lipni. Dziś instytucya ta nie istnieje, a należące do niej grunta, w ilości 22 mr. 150 pręt. , weszły w skład dóbr Piekary. Pomyślny stan miasta utrzymywał się jeszcze do końca XVI w. Według regestr. pobor. z 1576 r. Pawiński Wielkop. , II, 113 po Brzezinach i Łęczycy największą sumę poboru 146 flor. 5 gr. płaci Piątek. Daje on 60 grzywien dawniej 30 poboru, a oprócz tego od 32 warzących piwo po 24 gr. , od 15 przekupniów po 7 gr. , od 31 komorników po 7 gr. , a od 2 po 6 gr. i od innych 2 po 5 gr. , a od 1 ubogiego 3 gr. ; od 5 rzemieślników po 4 gr. , od 6 czeladników po 9 denar. , od 3 szynkarzów po 5 gr. , ze 17 łanów po 20 gr. Wyrób piwa, głośnego z dobroci, stanowił główną gałęź przemysłu miejskiego. Jak wielką była produkcya i konsumcya piwa i w ogóle napojów, świadczy roczny dochód z czopowego, wynoszący w 1578 r. 2585 zł. 2 gr. , podczas gdy Łęczyca daje tylko 630 zł. a Brzeziny 732 zł. , inne zaś miasta łęczyckie nie dochodzą 100 zł. Pawiński Wielkop. , II, 165. Że zaś czopowe pobierano w stosunku osmej części ceny sprzedażnej piwa, przeto wartość produkcyi, nie licząc niewątpliwie szerokiej defraudacyi, wynosiła przeszło 20, 000 złp. , sumę znaczną bardzo. Podług reg. pobor. pow. łęczyckiego z r. 1576, wójtostwo piątkowskie należało do Jakuba Krzecieskiogo, który miał 1 łan, młyn i płacił poboru gr. 24. W części sukcesora tegoż Mik. Gajewskiego pusta karczma Pawiński Wielkop. , t. II, 56. W 1665 r. miała miejsce pod P. potyczka oddziałów Czarneckiego ze Szwedami, którzy zostali pokonani. W początkach obecnego stulecia P. jest nieludną mieściną, mającą Geogr. Holsche go 96 dm. i 439 mk. Żydom nie było wolno tu mieszkać. Jedynym zabytkiem przeszłości jest obecnie kościół, który przez przeróbki i odnowienia ostatnia w 1740 r. zatracił pierwotny charakter. Wielki ołtarz pochodzi ze zniesionego kościoła dominikanów w Łowiczu. Starożytnemi z XVI w. są dwa boczne ołtarze, rzeźbione z drzewa. Pożar w ostatnich czasach zniszczył archiwum miejskie, dość bogate w przywileje i księgi radzieckie i wójtowskie. Przy kościele cmentarnym św. Wawrzyńca przebywali mansyonarze do 1822 r. P. par. , dek. łęczycki dawniej zgierski, 4600 dusz. P. gmina należy do sądu gm. okr. III w miejscu; ma 13, 288 mr. obszaru i 6221 mk. W gminie jest cukrownia Młynów, dwie garbarnie os. Piątek, sześć młynów wodnych, cztery wiatraki, dwie szkoły początkowe. 2. P. Wielki, wś, prob, , fol. , pow. kaliski, gm. Brudzew Kaliski, par. Piątek Wielki, odl

Piątka

od Kalisza 16 w. , posiada kościół paraf. dre wniany. Wś ma 45 dm. , 323 mk. ; prob. 1 dm. , 5 mk. ; fol. 4 dm. , 89 mk. Podług reg. pobor. pow. kaliskiego z r. 1579 wś P. była własno ścią Jakuba Piątkowskiego, miała 3 łany, 2 zagrod. , 1 komor. Marcin Piątkowski posiadał 5 łan. , 2 zagrod. , 1 komor. Pawiński Wielkop. , t. I, 124. Według Lib. Ben. Łask. II, 25 istniał tu kościół paraf. , założony zapewne w XV w. Acta consist. Gnesn. . Wś sama była własnością Mikołaja, Kaspra i An drzeja Piątkowskich. Łany kmiece dawały plebanowi po pół grzywny i po mierze owsa i żyta. Pleban miał dwa łany roli. Przy ple banii była szkoła. W skład parafii wchodziły P. Wielki, P. Mały i Godziątkowo. We wsiach tych mieszkała przeważnie cząstkowa szlachta. W 1740 r. Jan Lipski, kardynał i biskup kra kowski, odbudował na nowo kościół. W 1750 r. miała parafia 170 komunikujących, obecnie do 700. Fol. P. Wielki rozl. w 1874 r. mr. 1193 gr. or. i ogr. mr. 1015, łąk mr. 11, lasu mr. 111, nieuż. mr. 57; bud. mur. 16; płodo zmian 6polowy; las nieurządzony, cegielnia. Wś P. Wielki os. 67, z gr. mr. 146. P. Wielki par. , dek. kaliski, 680 dusz. 3. P. Mały, wś i fol. , pow. kaliski, gm. Pamięcin, par. P. Wielki, odl. od Kalisza 14 w. Wś ma 20 dm. , 258 mk; fol. 11 dm. , 22 mk. Według Lib. Ben. Łask. II, 75 dziedzicami wsi w począt ku XVI w. byli bracia Plutowie, którzy mieli tu oddzielne folwarki. Kmiecie dawali pleba nowi z łanu po mierze żyta i owsa. Podług reg. pobor. pow. kaliskiego z r. 1579 wś P. minor, w par. Piątek, własność Krzysztofa Piątkowskiego, miała 2 łany. Część Jana mia ła 7 łan. , 2 zagrod. , 1 komor. Pawiński Wielkopo. , I, 124. Obecnie fol. P. Mały z wsia mi P. Mały, Żerniki, Kurza i Wyganki w 1886 r. miał rozl. dominialnej mr. 1148 gr. or. i ogr. mr. 689 past. mr. 6, lasu mr. 416, nieuż. mr. 38 bud. mur. 9, z drzewa 17; płodozmian 10polowy; las urządzony, wia trak. Wś P. Mały os. 34, z gr. mr. 85; wś Żerniki os. 18, z gr. mr. 29; wś Kurza os. 8, z gr. mr. 179; wś Wyganki os. 10, z gr. mr. 201. Br. Ch. Piątek, ob. Piątka. Piątek 1. al. Srebrnagóra, młyn, pow. wągrowiecki, pod Srebrną Górą, w okolicy Kcyni, poczta w Wapnie. 2. P. , posiadłość w powiecie mogilańskim, o 5 klm. na płd. zach. od Gębic, pod Proszczynem. Niewykazana w Spisach urzędowych. Piątek, niem. dawniej Piontek, teraz Niederhof, os. i dobra nad rzką Jardęgą, pow. grudziądzki, st. p. Łasin, 7, 5 klm. odl. , par. kat. Szembruk, ew. Gardeja, szkoła Sobota. W1868 r. 4 bud. , 2 dm. , 11 kat, 8 ew. ; najbliższa st. kol Rogoźno 4 klm. odl Wś ma 181, 27 ha obSłownik geograficzny Tom VIII Zeszyt 85. szaru; czysty doch. grun. 1581 mrk. W przywi leju Zygmunta III z r. 1598 czytamy Z relacyi ekonoma rogozińskiego Bartłomieja Ty lickiego dowiedzieliśmy się, że młyn Piątek stoi pusty. Był on pierwotnie własnością ja kiegoś Gdańszczanina, lecz r. 1576 został skonfiskowany na korzyść kasztelana cheł mińskiego Jana Dulskiego, jako dawniejszego ssty rogozińskiego. Obecnie młyn ten wyma ga gruntownej naprawy i nie przynosi żadne go zysku. Dlatego został za 500 grzywien młynarzowi Adamowi sprzedany. Potwierdza my niniejszem tę sprzedaż, z tem jednak za strzeżeniem, aby młynarz tutejszy płacił do zamku czynsz zbożowy, jak mu to pan Tylicki wskaże. Dan w Oliwie d. 10 lipca 1598 r. Czynsz ten wynosił 3 łaszty zboża. Lustracye i wizytacye z XVII w. już go nie wymienia ją. Dopiero w 1713 r. napotykamy tę osadę jako pertynencyą do M. Szembruka należącą i dowiadujemy się, że proboszcz z Szembruka pobierał ztąd 1 korzec żyta i tyleż owsa. Przy okupacyi pruskiej stanowiła ta osada majątek emfiteutyczny, który r. 1820 rząd zamienił w dzierżawę dziedziczną. Według topografii Goldbecka z r. 1789 były tu wówczas 4 dy my ob. Froehlich Gesch. d. Graudenzer Kreis, I, 239. Kś. Fr. Piątka, urz. Piatka, w dok. Piątek, Piatok i Piatki, mko nad dopł. Hnyłopiatu, pow. żytomierski, na płd. zach. od Żytomierza, okr. pol. i par. kat. Cudnów o 18 w. , gmina w miejscu, o 9 w. od st. dr. żel. Demczyn. W 1870 r. było tu 1983 mk. , w tem 38 żydów, 416 dm, , cerkiew, synagoga, 4 młyny wodne, 12 sklepów, 74 rzemieślników. Należała do Iwanowskich, dziś Tereszczenki. Obok mka znajdują się dwie mogiły z czasów wojen kozackich. Pomiędzy P. a Cudnowem był obóz, z którego traktowano i zawarto umowę hadziacką. Należała niegdyś do ordynacyi ostrogskiej. W 1590 r. pod P. pogromiony został Kosiński przez ks. Ostrogskiego i ks. Wiszniowieckiego, sstę czerkaskiego, O przeszłości dziejowej ob. Pamiat. Kij. Arch. Kom. , t. III, cz. 3 83; Arch. J. Z. R. , cz. III, t. 1 54, 56; cz. III, t. 2 776; Kronika Grabianki, t. 24; Kronika t. z. Samowidca, str. 215, 370. Piątki, wś, pow. lipnowski, gm. Skępe, par. Karnkowo, ma 14 dm. , 130 mk. , gr. włośc. 241 mr. , w tem 154 mr. ornych. Piątki 1. niem Piontken, fol. należący do dóbr Seeberg, pow. suski, st. p. i par. ew. Prabuty, kat. Iława, szkoła Kołodzieje. W1868 r. 9 bud. , 5 dm. , 1 mk. kat. 82 ew. 2. P. al. Bukowiec ob. , pow. starogardzki, jestto kolonia leśna, należąca do król. nadleśn. Drewniaczka Wilhelmswalde. Kś. Fr. Piątki 1. niem. Piontken, dobra ryc. na prus. Litwie, pow. darkiejmski, st. p. i tel.

Piątek

Piątek

Piątki

Piątkowisko

Piątkowce

Perły

Piątkowa

Perły, 4 klm. odl Obszaru 632 ha. Cegielnia, wiatrak i gorzelnia parowa. 2. P. al. Freitagsdorf, wś z młynem, na pol. Mazurach, nad Nidą, pow. niborski, 2 klm. od st. p. i tel. w Niborku. P. istniały już r. 1412, w którym spotykamy Mikołaja z P. Wilhelm von Eisenberg, w. korni, podaje r. 1498 do wiadomości, że Kacper Szerok Syrocke z Warzyn kupił wś P. z 15 włókami a zatwierdzając prawo chełmińskie, uwalnia go od obowiązku pomocy przy stawianiu i burzeniu zamków ob. Kętrz. O ludn. 342. Ad. N. Piątkowa, szczyt górski, 715 mt. wznies. , w dziale Gorców, w pobliżu góry Świętokrzyskiej, przy gościńcu z Myślenic do Nowego Targu ob. t. II, 700. Piątkowa 1. wś, pow. nowosądecki, odl, 5, 3 kim. na wsch. od Nowego Sącza, przy drodze do Grybowa, u ujścia pot. Łękówki do Lubinki. Położenie górzyste i lesiste. Cała osada ma 93 dm. i 628 mk. 306 męż. , 322 kob. , z tych 585 rz. kat. , 3 gr. kat. , 40 izrael. Gmina miasta Nowego Sącza ma tylko 4 mr. roli; pos. mn. zaś wynosi 428 roli, 41 łąk, 161 past. i 301 mr. lasu. Na obszarze większym są młyny i tartak. P. założyli mieszczanie nowosądeccy. Za Długosza L. B. I, 561 było 19 łanów kmiecych; wraz z sołtysem płacili kmiecie dziesięcinę biskupowi krakowskiemu a nadto posiadający domy po mierze owsa kollegiacie nowosądeckiej por. Dąbrówka, t. I, 936 Podług reg. pobor. pow. sandeckiego z r. 1581 wś Piąnthkowo, własność rajców Nowego Sącza, miała 5 łan. kmiecych Pawiński Małop. , 127. Wś należy do par. rz. kat. w Nowym Sączu, graniczy na zach. z Chróślicami, na płn. z Januszewą, na wsch. z Paszynem i Falkową. 2. P. , wś, pow. rzeszowski, leży na stopach Ostrej Góry 415 mt. , Piątkowy 420 mt. i u źródeł potoku tegoż nazwiska, uchodzącego w Błażowy z praw. brzegu do Struga, dopływu Wisłoka, w okolicy lesistej. Zajmuje poboczny dział wodny dopływu Wisłoka i Sanu, ztąd bowiem wypływa dopływ tej rzeki Harta. Okolicę ma lesistą, zwłaszcza stronę północną. Wioska ta należy do par. rz. kat. w sąsiedniej na zach. i płd. Futomie a do urzędu poczt. w Błażowy odl. o 4 klm. . Ma trzy osady Łęgi, Wolę i Zadziele i w ogóle 160 dm. i 850 mk. 393 męż. , 457 kob. , a to 836 rz. kat. i 14 izrael. Ludność oprócz uprawy ubo giej roli trudni się tkactwem. Z całego obszaru 1407 mr. , ma obszar więk. pos. Wład. Skrzyńskiego 359 mr. 168 roli, 14 łąk, 52 past. i 125 lasu; mu. zaś 1048 mr. 756 roli, 62 łąk, 79 past. i 142 lasu. Na płn. otaczają tę wieś lasy a na wschód graniczy z Hartą. 3. P. al. Piątkowa Ruska, rus. Piatkowa, wś, pow. dobromilski, 38 klm. na płn. zach. od Dobromila, 11 klm. na płn. zach. od sądu pow. w Birczy, 10 klm. od urz. poczt. w Babicach. Na płn. wsch. leży Tarnawka, na wsch. Bachów pow. przemyski i Jasienica Sufczyńska, na płd, wsch. Kotów, na płd. zach. Żahotyn, na płn. zach. Sielnica i Połchowe pow. brzozowski. Wś leży w dorzeczu Wisły za pośrednictwem Jawornika al. Jawornickiego potoku. Wchodzi on tu z Żahotyna i płynie zrazu na płn. , potem na wsch. , a w końcu na płn. wsch. do Tarnawki, przybierając z obu boków liczne małe dopływy górskie. W dolinie Jawornika leżą zabudowania wiejskie P. Górnej i Dolnej. Jedna grupa domów zwie się, , Na Sędziówce. Na płd. wsch. 421 mt. leży grupa domów Zalaski, w płn. zach. stronie 414 mt. grupa domów Łubianka. Na płn. wsch. wznosi się wzgórze Łubienka do 453 mt. znak triang. . Własn. więk. ma roli or. 512, łąk i ogr. 59, past. 42, lasów 847; wł. mn. roli or. 1712, łąk i ogr. 201, past. 507, lasu 423 mr. W r 1880 było 1519 mk. w gminie, 31 na obszarze dwor. , między nimi 195 obrządku rz. kat. Par. rz. kat. w Babicach, gr. kat. w miejscu, dek. birczański, dyec. przemyska. We wsi jest cerkiew p. w. ś. Dmytra. Piątkowce, ob. Piątkówka, Piątkowice, wś, pow. mielecki, w piaszczy stej nizinie nadwiślańskiej, na lew. brzegu Wisłoki 191 mt. , przy drodze z Mielca 6 klm. na płd. zach. do Radomyśla 8 klm. , par. rz. kat. w Zgórsku. Składa się z 44 dm. i 174 mk. 79 męż. , 95 kob. rz. kat. , z czego jednak na wólkę Zwiernik odpada 9 dm. i 38 mk. Na obszarze więk pos. Zakładu im. Os solińskich we Lwowie 2 dm. , 15 mk. 5 męż. , 10 kob. . Od północy i zachodu otacza tę osa dę duży bór, zwany w części północnej Wychylówką a w części południowej Piątkowcem. Z 1086 mr. obszaru należy do większej wławłasności 870 mr. 20 roli, 40 łąk, 46 past. i 764 lasu, do mniejszej własn. 216 mr. 197 roli, 33 łąk, 82 past. i 4 lasu. Gleba nieuro dzajna. P. graniczy na zach. z Przebendowem i Wadowicami Górnemi, na płd. z Podborzem i Grzybowem. Mac. Piątkowisko, w dok. Pyathkowysko, wś i os. karcz. , pow. łaski, gm. i par. Górka Pabiańska; wś ma 34 dm. , 368 mk. , 843 mr. ziemi włośc. i dwor. ; os. karcz. 1 dm. , 4 mk. , 4 mr. W 1727 r. było 21 dm. , 196 mk. P. należała do dóbr Widzów. Wspomina tę wś Lib. Ben. Łask. w opisie par. Górka I, 377. Podług reg. pobor. pow. Szadkowskiego wś P. miała w 1552 r. 13 osadn. a w 1553 r. 8 łanów Pawiński Wielkop. , II, 237. Piątkowizna, wś, pow. kolneński, gm. Łyse, par. Turośl, ma 1442 mr. obszaru. Powstała w końcu XVIII w. ; w 1827 r. było 42 dm. 208 mk. Kurpiów.

Piątkówka

Piątkowszczyzna

Piątkówka, mylnie Piątkowce, urzęd. Piatkowka, wś nad dużym stawem, przez który przechodzi rzka Berszadka, dopł. Bernadynki, pow. olhopolski, okr. pol. Bernada, gmina w miejscu, par. kat. Obodówka, o 25 w. od Olhopola, 10 w. od Berszady, 16 w. od Obodówki, ma 494 dm. , 1034 mk. , 4532 dzies. ziemi włośc, młyn parowy. Cerkiew p. w. N. M. P. , wzniesiona w 1854 r. , uposażona 39 dz. ziemi, ma 3169 parafian. Gmina składa się z 5 starostw P. , Bałanówka, Bondyrówka, Demidówka i Zabokrzycz, liczy 2065 osad, 12360 mk. włośc. , 14629 dzies. ziemi włośc. Oprócz tego w obrębie gminy do rządu i in nych właścicieli należy 6347 dzies 2964 dz. ornej 1 jest 733 mk. Cały więc obszar gminy obejmuje 20976 dzies. 15924 ornej i 13163 mk. Jestto stara osada, dziedzictwo niegdyś ks. Korotkich, Zasławskich, Wiszniowieckich i Potockich, następnie Sobańskich, którym po 1830 r. została skonfiskowana, obecnie rządo wa. Do wsi należy obok leżąca Słobódka Piątkowiecka. Lr. M. PiątkowoWielkie, wś włośc. i drob. szlachty i P. Wymiarowo, wś drob. szlachty nad rz. Broczysko, pow. ostrowski, gm. Zaręby Kościelne, par. Zuzel. P. Wielkie ma 13 dm. , 48 mk. ; P. Wymiarowo 17 dm. , 155 mk. Piątkowo i. al. Piątków, niem. Pionikowo, domin. , pow. poznański, o 6 1 2 klm. na płn. od Poznania, w okolicy wzgórzystej, nad strumieniem, który płynie od Morawska i poniżej Starego Młyna wpada do Warty; parafia św. Wojciecha w Poznaniu, tamże poczta i st. dr. żel. Wś ma 11 dm. , 138 mk. 119 kat. , 19 prot. ; obszaru 424, 86 ha, czyli 390, 66 roli, 19, 39 łąk, 0, 65 pastw. i 14, 16 nieuż. ; czysty dochód grun. 3449 mrk. W r. 1253 nadali tę osadę ks. Przemysław i Bolesław tworzącemu się na lewym brzegu Warty mtu Poznaniowi. W 1283 r. dał ją Przemysław II pp. dominikankom poznańskim, w których ręku zostawała aż do zniesienia klasztorów przez rząd pruski. W 1288 r. przekazał Jan, biskup poznański, dziesięciny z P. parafii lusowskiej. Potwierdzenia darowizny na rzecz dominikanek znajdują się w dyplomatach wielkop. z r. 1291 i 1296. 2. P. Białe al. Wielkie, niem. Bialepiontkowo, wś i dom. , pow. wrzesiński, odl. 3 klm. na zach. płd. od Miłosławia; par. Miłosław, dawniej Winna Góra. W r. 1305 Jędrzej, bisk. poznański, przekazuje dziesięciny z tego P. kościołowi winnogórskiemu; między r. 1578 i 1618 posiadali tę wieś Piątkowscy a później Mielżyńscy. Por. Białe Piątkowo. 3. P. Czarne al. Małe, niem. Czarnepiontkowo, wś i domin. , pow. średzki, o 6 klm. na zach. od Miłosławia, par. Winna Góra, poczta i st. dr. żel. w Miłosławiu. W r. 1305 Jędrzej, bisk. poznański, przekazuje dziesięciny także z tego P. kościołowi winnogórskiemu; w 1306 r. Michał, wojewoda kaliski, nadaje P. kościo łowi poznańskiemu. Między r. 1380 i 1386 pi szą się Jan Izdebka i Mścigniew z P. Cz. W 1393 r. wróciło P. do kościoła poznańskie go, od 1578 do 1618 r. należało do Górskich, około 1793 r. do Bętkowskich. Ob. Czarne Piątkowo. E. Cal. Piątkowo 1. niem. Piontkowo, dok. Pinkotten, dobra ryc, pow. brodnicki, st. p. Kowalewo, odl. 6, 5 klm. , par. kat. i szkoła Pluskowęsy, ew. Golub. Razem z fol. Dylewem i Klotyldowem obejmują 768, 03 ha roli or. i ogr. , 40, 37 wody, 20, 69 past. , 71, 01 lasu, 25, 06 nieuż. , w ogóle 925, 66 ha; czysty dochód z gruntu 8369 mrk; gorzelnia parowa. Właścicielka Lucya Gajewska z Działowskich. W 1868 r. było w P. 48 bud. , 16 dm. , 243 mk. katol. Szkodo we księgi krzyżackie z r. 1414 podają, że P. obejmowało 16 włók, jedna posiadłość została ogniem zniszczona, zkąd powstała szkoda wynosząca 200 grzywien ob. Gesch. d. Stadt u. d. Kreis Kulm von Schultz, II, str. 153. W wizytacyi Strzesza z r. 1667 czytamy, że posiadacz Konstanty Hornowski i kmiecie nie płacili żadnego mesznego, bo rola leżała odłogiem str. 351. 2. P. , niem. Piontkowo, dok. Pintkau, Pintkotten, Panikow, Pyntkau, dobra szlach. , pow. chełmiński, st, p. , tel. i kol. Gorzuchowo 4 klm. odl. , szkoła Linowiec, par. kat. Wabcz, ew. W. Lunawy; 339, 58 ha roli or. i ogr. , 10, 13 łąk, 14, 35 past. , 7, 2 nieuż. , 5, 91 wody, razem 377, 17 ha; czysty dochód z gruntu 4725 mrk, hodowla bydła i owiec. Właśc. Richard Raabe na Linówcu. W 1868 r. 13 bud. , 5 dm. , 132 mk, 105 kat. , 27 ew. Za czasów krzyżackich należało P. do komturstwa kowalewskiego. R. 1417 nadaje w. m. Michał Kuechmeister Andrzejowi Kostce 7 włók w P. na prawie magdeb. , z małem i wielkiem sądownictwem, wyjąwszy drożne. Na uznanie zwierzchnictwa ma płacić 1 funt wosku, 1 fenik koloński i korzec pszenicy i korzec żyta od każdego pługa. Będzie miał także wolne drzewo na opał w kowalewskim lesie dla własnej potrzeby. Dan w Kowalewie ob. Gesch. d. Stadt und d. Kr. Kulm von Schultz, II, 99. Księgi szkodowe z r. 1414 podają straty, które tutejsze dobra Hof wówczas poniosły, na 800 grzywien tamże, II, str. 146. R. 1667 dzierżył te dobra Czapski, właścicielem jednak był Jakub Meldzeński ob. Wizytacyą Strzesza, str. 96. Kś. Fr. Piątkowszczyzna 1. fol. pryw. nad rz. Hołynką, pow. lidzki, w 1 okr. pol, o 19 w, od Lidy, przy drodze z Żyrmun do Ejszyszek, 66 mk. 2. P. , wś włośc, pow. lidzki, w 1 okr. pol. , o 20 w, od Lidy, 10 dm. , 90 mk. Piątnica, wś, przedmieście Łomży, nad rz. Narew, pow. łomżyński, gm. Drozdowo, par.

Piątkówka

Piątkowo

Pichal

Piątnica. Leży na wyniosłej Krawędzi doliny Narwi, naprzeciw Łomży, z którą ją łączy grobla z dwoma mostami, trzy wiorstowej długości. Posiada kościół par. drewniany, sy nagogę, sąd gminny okr. I, urząd gminny, szkołę początkową, koszary dla brygady stra ży pogranicznej, dwie fabryki octu, wiatrak, około 60 dm. i do 800 mk. prócz wojska, tu dzież 2771 mr. ziemi. Kościół tutejszy wraz z parafią założony w 1407 r. ; obecny pochodzi z 1757 r. W 1827 r. P. miała 56 dm. i 478 mk. P. była wsią królewską i wchodziła wskład dóbr starostwa łomżyńskiego a później w skład dóbr rządowych Mały Płock, nada nych jako majorat w 1835 r. gener. Żukowskiemu. Folwark P. miał wtedy 921 mr. , wś zaś miała 41 os. i 810 mr. P. par. , dek łomżyński, ma 2850 dusz. Br. Ch. Piątnica, pole w Pawłowie, w okolicy Gniezna i Żydowa. Piątniczany, ob. Piatniczany. Picele, zaśc, pow. dzisieński, ob. Kutniki. Pichal, wś, pow. homelski, gra. Pokolubicze, ma 81 dm. i 254 mk. , z których 1 zajmuje się bednarstwem. Pichciuny, wś włośc, pow. wileński, w 5 okr. pol. , gm. Ilino, okr. wiejski Łajbiszki, o 5 w. od gminy, 9 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Swirany. Pichlice, w dokum. Pychlycze, Pichlicze, wś i os. , pow. wieluński, gm. Lututów, parafia Walichnowy, odl. od Wielunia 18 w. , ma szkołę początkową ogólną. Wś ma 103 dm. , 773 mk. ; os. 1 dm. , 3 mk. Była to pierwotnie osada leśna, według Lib. Ben. Łask. II, 153 wś dawała plebanowi w Walichnowy tylko pokow tj. rączkę miodu. Dopiero w XVI w. zostały wykarczawane role przez mineratores. Podług regest. pobor. pow. wieluńskiego, wś P. , w par. Sokolniki, należała do grodu królewskiego w Wieluniu, miała w 1552 r. 13 osad. , a w 1553 r. 5 łan. , sołtysie dwa łany, 1 młyn dziedziczny Pawiński Wielkop. , II, 298. Dziś przy wsi P. jest też straż leśnictwa rządowego wieluńskiego. Br. Cl. Pichna 1. struga pod Szadkowicami, pow. sieradzki. 2. P. , struga pod Stawem, pow. wieluński. 3. P. , rzka pod Brzeźnicą i Dupicami, pow. noworadomski. Pichow, góra 498 mt. wznies. , na Łużycach ob. t. V. 840. Piciuny, wś, pow. rossieński, par. betygolska. Pickau, fol. w pow. kozielskim, należy do dóbr Lenschuetz. Pickeln al. Gonderkehmen niem. , wś na niem. Mazurach, pow. gołdapski, blizko granicy pow. gąbińskiego, 6 klm. na płn. zach. od stacyi poczt. Tollmingkehmen. Pickerswalde, niem. , os. leśna do Welawy należąca, pow. welawski ob. Preuss. Prot. Bl. , 1845, str. 790. Pickriege, niem. , kolonia, r. 1874 do Semnitz przyłączona, pow. człuchowski, st. poczt. , par. katol. i ewang. Czarne, 537, 91 magd. mr. obszaru; 1868r. 12 bud. , 3 dm. , 20 mk. , 6kat. , 14 ewang. Kś. Fr. PicturnGoerge, ob. Wirkutten. Pictaszen niem. , wś, pow. kłajpedzki, st. poczt. Dawillen. Pictupoehnen niem. , wś na prus. Litwie, pow. tylżycki, nad rz. Pictup, 11 klm. na płn. wsch. od Tylży, 14 klm od granicy rossyjskiej, nad bitym traktem z Tylży do Mitawy. Trakt ten, gdy kolej zachodnia nie była założona, był główną drogą handlową do Rossyi. Wś leży w okolicy urodzajnej, ograniczonej z południa wielkimi moczarami. Mieszkańcy trudnią się rolnictwem, chowem bydła i kpi, znaczny dochód mają z torfu, który z błotnistych łąk wydobywają i do Tylży lub wodą do Królewca odstawiają. Spirytus i towary kolonialne przemycają do Rossyi. St. pocztowa w miejscu, poczta osob. z Tylży przez Pictupoehnen, Langszargen do Taurogów. Piczeranka, las w płd. stronie Maziami Wawrzkowej i w płn. stronie Grabowej, pow. Kamionka Strumiłowa. W płd. jogo stronie wznosi się wzgórze Mohylsko. Piczewka, wś, pow. czauski, gm. Drobin, 3 dm. , 12 mk. , z których 3 zajmuje się wyrobem filców itp. , 2 bednarstwem. Piczino dok. , ob. Pieczyn. Pid. .. ., ob. Pod, Pie. .. ., nazwy tak zaczynające się o tu niepomieszczone, ob. pod Pe. .. ., Pia. .. , Pio. .. . Piec, pow. olkuski, gm. i par. Kroczyce. Piec Masłoński, ob. Masłońskie. Piec, niem. Piecz, jezioro, w pow. odolanowskim, 1 2 klm. kw. wielkie, o 7 klm. na zach. od Miksztata, spływa z innemi jeziorami do Baryczy, z lewego brzegu; oblewa Pico Dolny i Górny. Piec 1. Dolny, pustkowie, pow. odolanowski, o 7 1 2 klm. na zach. od Miksztata, w pobliżu Antonina, o 3 klm. , nad jeziorem Piec. W 1843 r. było 14 mk. i należało do par. Kotłów; obecnie nie tworzy odrębnej całości. 2. P. Górny, pustkowie, 2 dm. i 10 mk. , tamże; okr. domin. Przygodzice. 3. P. , ob. Drawski Piec pow. czamkowski. Piece, niem. O en, wś, pow. starogardzki, st. poczt. i kol. Frankenfelde, par. kat. Zblewo, ew. Borzechowo. Zawiera 10 gburstw, 42 zagr. , 1265, 31 magd. mr. obszaru; szkoła kat. w miejscu. Co 4 tygodnie odbywają się tu roki sądowe. Odl. od miasta pow. wynosi 3 1 4 mili. W 1868 r. było 418 mk. 371 kat. , 44 ew. 59 dm. W 1879 r. 63 dm. , 498 mk. P. leżą nad starogardzkochojnicką szosą i 1 4 mi

Pichciuny

Pichlice

Pichna

Pichow

Piciuny

Pickau

Pickerswalde

Pickriege

Picturn

Pictaszen

Pictupoehnen

Piczeranka

Piczewka

Piczino

Pid

Pie

Piec

Piątnica

Piechcin

Piechocice

Piechorowice

Piece

Piece

li od kolei dwa, te miasta łączącej, w górzy stej okolicy. Jedna z gór nazywa się Łysą gó rą, druga Wałem; w pobliżu jest jezioro Trzechowo i trzy stawy Głęboczek, Trzciniak i Kociołek. Ciekawe są nazwy łąk; jedna zowie się Tuczno, druga Łazy, trzecia Kapu śniak, czwarta Bachór. Tutejsza, struga pły nąca z Głęboczka do Trzechowskiego jeziora, nazywa się Pielisko. Mieszkańcy trudnią się wypalaniem wapna i ztąd też pochodzi nazwa wioski. Kś. Fr. Piece, Piecy, niem. Pietze, wś i dobra, pow. rybnicki, par. kat. Lisek. Posiada kopalnie węgla, gipsu. Ludność katolicka. Do P. należy kol. Pieterkowice, założona na gruntach folw. Piecki i część Busowic. Pieceniszki, zaśc. włośc, pow. lidzki, w 4 okr. polic, gm. Raduń, okr. wiejski i dobra skarb. Kiwańce, o 2 w. od gminy, ma 12 dusz rewiz. Piecewo al. Górzna, niem. Petzewo, dok. Pyeczewo, wś, pow. złotowski, st. p. Jastrowie, parafia katol. Krajenka, ewang. Tarnówka, 4650, 58 mr. obszaru. W 1868 r. 148 bud. , 47 dm. , 357 mk. , 3 kat. , 347 ew. Zdaje się, że na obszarze P. powstały osady zwane Górzno, ob. . W P. znajduje się zbór ewang. , filia Tarnówki ob. Schmitt Der Kreis Flatow, str. 285. W skład wsi wchodzi folw. NeuPetzin zwany, obejmujący 2568, 13 mr. W 1868 r. 12 bud. , 4 dm. , 143 mk, 12 kat. , 131 ewang. Tutejsza gorzelnia płaciła 1862 r. 3078 tal. 15 sbr. podatku, 1864 r. zaś 4072 tal 12 sbr. W P. istniał od dawna filialny kościół kato licki drewniany, przyłączony do Krajenki. Proboszcz miał jedną włókę roli i ogród. Przez długi czas zajmowali kościół luteranie. Dopie ro za rządów oficyała Józefa Platera został przywrócony katolikom w r. 1723. Komisyą biskupią, przeznaczoną do odebrania kościoła, składali Mateusz Józef Niklewski, kanonik kamieński i prob. w Krajence, Maciej Linkiewicz, dziekan łobżenicki, prob. z Moroczy, i Wojciech Berent, prob, z Łobżenicy. Kiedy za poprzedniem ogłoszeniem przybyli do P. , nie znalezli ze strony mieszkańców żadnegooporu. Dziekan poświęcił kościół stosownie do rzymskiego rytuału, a ks. Berent odprawił pierwszą mszę. W 1766 r. istniał jeszcze ten kościół, ale był już bardzo zaniedbany. Za rządów pruskich do reszty podupadł. Ewangielicy niemieli teraz przeszkody i nowy zbór na jego gruzach wybudowali. O włóce koś cielnej zaś donosi wizytacya Mathego z 1767 r. , że już dawno dostała się w ręce sołtysa ob. Utracone kościoły przez ks. Fankidejskiego, 292. Kś. Fr. Piecewo, dok. 1667 Pieczewo, 1408 Ouen, 1484 Uvn, dobra ryc, pow. brodnicki, st. p. , kol. i par. kat. Jabłonowo, 1, 2 klm. odl. , ew. Lisnowo. W 1868 r. 17 bud. , 10 dm. , 125 mk. , 115 kat. , 10 ew. , 407 27 ha obszaru; czysty dochód z gruntu 5175 mrk. ; hodowla by dła i skopów. W 1886 r. zostały te dobra należące od dawna do Rutkowskich, sprzeda ne Golkowskiemu z Ostrowa za 277000 mrk. W 1408 r. siedzi tu Hannus zum Ouen, t. j. Ofen, Hanusz z Piecowa; 1484 r. pan Jan v. Uvn, t. j. pan Jan Piecewski, 1627 r. Peter PietzewskI, t. j. Piotr Piecewski ob. Kętrz. O ludn. pol. , str. 127. Kś. Fr. Piecewo, niem. Pieczewo, wyb. , pow. wejherowskij st. poczt. Przetoczyn. Piechanin, wś i fol, , pow. kościański, o 3 klm. na płn. zach. od Czempinia, par. , poczta i st. dr. żel. w Czempiniu. Bolesław, syn Wła dysława Odonicza, potwierdzając w 1258 r. przywilej z mylną datą 1181 r. , wymienia między posiadłościami klasztoru lubińskiego P. , wyszczególniony także w dokumencie Przemysława II z r. 1294. Dobrogost pisał się r. 1387 dziedzicem P. Przy schyłku ze szłego w. należała ta wś do Wiktora Szołdrskiego. Obecnie wś ma 27 dm. , 231 mk. 214 katol. , 12 prot. i 5 żyd. Fol. należy do Bo rówka, własność Augusta t. Delhaes, ma 271 mk. , 10 dm. E. Cal. Piechcin, w dok. Pyekczyno, niem. Hansdorf, domin. i okr. domin. , pow, szubiński, o 3 1 3 klm. na płn. zach. od Pakości, na trakcie do Barcina, par. i poczta w Pakości, st. dr. żel. w Janikowie; 8 dm. , 169 mk. , obszaru 661, 65 ha; czysty dochód 6195 mrk. Odkryto tu pokłady wapna pod powierzchnią ziemi od 3 do 6 stóp głębokości. W r. 1298, Jakub II, arcyb. gnieźnieński, zamienia wieś stołową Pyszczyn na Piechcin, Urbanowo i Brodno, wsi kapitulne. W 1362 r. , przy podziale dóbr, dostał się P. Hektorowi z Pakości, podczaszemu brzeskiemu. Posiadali tę wieś Jan Krotoski w 1579 r. , Jędrzej Rudnicki w 1618r. , Józef Łochoski w 1793 r. W skład okr, domin. wchodzi cegielnia J dm. i 7 mk; cały okr, ma 9 dm. , 176 mk. 157 katol, 19 prot. . Piechocice, niem. Piechodzuetz, 1412 roku Pechoczicz, wś, pow. niemodliński, par. Fyrląd. Obszar większej posiadłości został w r. 1856 rozprzedany na cząstki. Wś ma 1105 mr. ; w 1862 r. 213 mk. katolików. Przy podziale księztwa niemodlińskiego, po śmierci Henryka, dostały się P. Władysławowi, ks. Opolskiemu, w r. 1383. Piechorowice, dok. Pichorovici, niem. Peicherwitz, wś, pow. nowotarski. Do podanych już poprzednio obacz Peicherwitz szczegółów dodajemy. W 1217 r. należały P. do klasztoru lubiąskiego; w 1264 r. Tomasz, biskup wrocławski, przekazuje dziesięciny z P. szpitalowi ś. Maurycego w Wrocławiu. W r. 1282 Bolesław, książe na Jaworze, oddaje Ja

Pieceniszki

Piecewo

Piechanin

Piechota

Piechury

Piechutków

Piechota

Piechoty

Piechowice

nowi z P. las swój, Bukowiną zwany, do wykarczowania i założenia tam osady, wraz z sołectwem, 4 łanami, karczmą i młynem. E. Cal. Piechota, os. młyn. , pow. gostyński, gm. Skrzany, par. Grębki, odl. pół wiorsty od Gostynina. Jest tu młyn wodny o 3 gankach, 1 dm. , 19 mk. , 60 mr, ziemi. Piechoty, wś, pow. mielecki, w równinie nadwiślańskiej, 168 mt. npm. , przy drodze z Padwi do Majdanu, nad Babulowskim potokiem, uchodzącym pod Baranowem do Wisły; ma 42 dm. i 202 mk. 192 rzym. kat. i 10 izrael. Z całego obszaru 946 mt. przypada 185 na obsz. więk. hr. Ludwik Schoenfeld a 761 mt. pos. mniejszej 336 roli, 61 łąk, 360 past. i 4 lasu mr. . Gleba piaszczysta. Należy do par. w Padwie. Granice od północy Zarównie i Zachwiejów, od płd. kol. niemiecka Josefsdorf. Pluty i Babula; od wsch. rozległe bory. Piechowice, niem. Piechowitz, dok. 1290 r. Damianoua Dambroua, 1324 r. Pyochowitz, dobra szlach na Kaszubach, pow. kościerski, par. kat. Wiele, ew. Kościerzyna, st. poczt. Dziemiany. Odl. od Kościerzyny 2 1 2 mili. P. zawierają 7 działów szlach. , 10 gburstw i 3 zagrody, razem 3615, 93 magd. mr. W 1868 r. było tu 395 mk. kat. i 39 dm. W miejscu jest szkoła katol. i cegielnia. W środku wsi znajduje się jezioro Gogolino, połączone rowem a jez. Chebst niem. Chebsee. Około P. ciągną się obszerne lasy, z których jeden bukowy zowią Zaroślami, drugi sosnowy Głuchym borem. P. napotykamy już w dok. z r. 1290, w którym książe Mestwin nadał je woj, gnieźnieńskiemu Mikołajowi. Że Damianoua Dam broua nie jest Dąbrową, jak podaje Kodeks Wielkopolski w przypisku, ale że już od dawna przybrała nazwę Piechowice, dowodzi przywilej krzyżacki na ten majątek z r. 1324, który wyraźnie ma w nagłówku obie, a w następnej kopii starszą nazwę ob. Odpisy Dregera w Peplinie, str. 107 i Kujota Majątki biskupie, str. 64, jako też Perlbacha, P. U. B. , str. 421. W późniejszych czasach nigdy już zapiski archiwalne nie wymieniają Damianowej Dąbrowy, natomiast często Piechowice. W 1315 r. odziedziczył ten majątek najstarszy syn Mikołaja Jakub, kanonik gnieźnieński ob. Kodeks dypl. Wielkop. , II, 319. Zdaje się, że tenże dobra te sprzedał albo darował następnie stolicy gnieźnieńskiej, którą wówczas zajmował Jarosław. Ten zaś pozbył się tej posiadłości, bo zapiski późniejszych komturów tucholskich zaliczają tę wś do folwarku w Kosobudach. Za czasów Rzpltej należały P. do pow. tucholskiego. Według taryfy z r. 1648, gdzie uchwalono pobór podwójny, płacili tu possessores od 12 wł. fol. , 4 ogr. okupu 15 fl. 6 gr. ob. Roczn. Tow. Przyj. N. w Pozn. , 1871, str. 183. W 1870 r. dają P. mesznego 4 kor. żyta i 1 2 kor. owsa ob. Wizyt. Sza niawskiego, str. 15. Według taryfy na symplę z r. 1717 płacili tu Jan Piechowski 6 gr. 3 1 4 den. , Stanisławowa Piechawska l gr. 3 1 2 den. , Kazimierz Piechowski 3 gr. 13 1 2 den. , Janowa Piechowska 4 gr. 9 den. , Mateusz Piechowski 3 gr. , P. Lipiński 1 gr. 9 den, , Maciej Czapiewski 1 gr. 9 den. , Pruszak Cza piewski 2 gr. 4 1 2 den. ob. Cod. Belnensis, str. 91. Piechowscy jeszcze dziś tu mieszkają. W 1772 r. posiadał tu jeden dział Krapiewski ob. Zeitsch, d. Westpr, Gesch. Ver. , XV, 54. W wizytacyi Rybińskiego z r. 1780 czy tamy, że P. posiadali tedy Jan Piechowski, Franciszek i Walenty Piechowscy, M. Pru szak i Jan Malechiński. Kś. Fr. Piechowice, ob. Pychowice. Piechówka al. Reksza, rzeczka w pow. kijowskim, pr. dopływ Dniepru, przepływa pod siołem Hlebówką i mczkiem Dymir. Piechury 1. wś włośc. nad bezimienną rzeczką, pow. wilejski, w 3 okr. pol. , gm. Gruzdowo, o 58 w. od Wilejki, 2 dm. , 24 rak. 18 prawosł. , 6 katol. . 2. P. , wś nad bezim. strumieniem, pow. wilejski, w 3 okr. pol. , gm. Miadzioł, okr. wiejski Ostrów, o 8 w. od gminy a 58 w. od Wilejki, 2 dm. , 20 mk. , w tej liczbie 13 prawosł. i 7 katol. w 1864 r. 8 dusz rewiz. ; należy do dóbr Korejwica, Petelczyców, Piechutków, wś, pow. kaliski, gm. i par. Iwanowice, odl. od Kalisza 26 w. , ma 5 dm. , 33 mk. Piechy, fol. i dobra, pow. włodawski, gm. i par. Opole, odl. 29 w. od Włodawy. Fol. ma 10 dm. , 87 mk. i gorzelnią. Należał niegdyś do dóbr Opole. Od Szlubowskich przeszedł w posiadanie Piotrowskich, następnie Zaleskich. Dobra P. składały się w 1879 r. z fol. P. , Niecielin i Mosty; wsi Mosty, Grabówka i Bojary. Rozl. mr. 3390 fol. P. gr. or. i ogr. 455 mr. , łąk 116 mr. , pastw. 65 mr. , lasu 1009 mr. , nieuż. 41 mr. , razem 1686 mr. ; bud. mur. 7, z drzewa 9; płodozmian 5o polowy; Fol, Mosty gr. or. i ogr. 550 mr. , łąk 353 mr. , pastw. 23 mr. , lasu 185 mr. , nieuż. 18 mr. , razem 1129 mr. ; bud. mur. 3, z drzewa 5; płodozmian 5o polowy. Fol Niecielin gr. or. i ogr. 410 mr. , łąk 2 mr. , pastw. 58 mr, , lasu 90 mr. , nieuż. 15 mr. , razem 575 mr. ; bud. mur. 1, z drzewa 4; płodozmian 5o polowy. Las urządzony. Wś Mosty os. 33, z gr. 944 mr. ; wś Grabówka os. 44, z gr. 921 mr. ; wś Bojary os. 17, z gr. 498 mr. Pieciule 1. zaśc. nad jez. Sauli, pow. święciański, w 2 okr. pol. , gm. Zabłociszki, okr. wiejski Ciejkinie, o 17 w. od Święcian, 4 dm. , 17 mk. katol. w 1864 r. miał wraz ze wsią Czyżyszki 23 dusz rewiz. ; należy do dóbr Spękowszczyzna, Kwintów. 2. P. , wś i fol,

Piechówka

Pieciule

Pieckowski

Pieciulewo

Pieciulgery

Pieciulowce

Pieciuny

Pieckel

Piecken

Pieckertswalde

Piecki

pow. wilejski, w l okr. pol, gm. Radoszkowicze, okr. wiejski Putniki, o 5 w. od gminy a 46 w. od Wilejki, przy b. drodze poczt. z Wilna do Mińska, 15 dm. , 159 mk. prawosł. 77 dusz rewiz. włościan uwłaszczonych i 14 b. ludzi dworskich. Pieciulewo, zaść. pryw. , pow. wilejski, w 3 okr. pol. , gm. Gruzdowo, o 69 w. od Wilejki, 1 dm. , 7 mk. kat. Pieciulgery, os. , pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Wysoka Ruda, odl. 30 od Władysławowa, ma 1 dm. , 12 mk. Pieciulowce, wś włośc, pow. lidzki, w 1 okr. pol. , gm. Lida, okr. wiejski Przepieczyce, o 7 w. od Lidy, 10 dm. , 117 mk. W pobliżu fol. t. n. , zwany też Meluzyn, 21 mk. ; własność Zarzeckich. Porów, też Pecelowce. Pieciuny, wś, pow. lidzki, w 1 okr. pol. , gm. Żyrmuny, okr. wiejski Grodzienko, o 7 w. w. od gminy, 22 dusz rewiz. ; należy do dóbr Abramowszczyzna, Jakubowskich. Pieckel niem. , ob. Piekło. Piecken niem. , ob. Piecki. Pieckertswalde niem. , wś, pow. welawsko, st. poczt. , tel. i kol. żel. Puschdorf. Piecki 1. wś i fol. , pow. olkuski, gm. i par. Kromołów. W 1827 r. było 7 dm. , 45 mk. 2. P. , pow. suwalski, gm. Czostków, par. Filipów, odl. 13 w. od Suwałk, ma 41 dm. , 290 mk. W 1827 r. było 7 dm. , 39 mk. Piecki, wś nad rz. Leśną, pow. brzeski gub. grodzieńskiej. Piecki 1. niem. Gruenwalde, dawniej Pietzke, wś, pow. bydgoski, o 11 klm. na południowschód od Bydgoszczy, par. Bydgoszcz, poczta i st. dr. żel. w Chmielnikach, 15 dm. , 110 mk. prot. Petzin w dyplom. z 1315 r. Rzyszczewski, Kod. Dypl, II, 205 nie są to P. lecz Pyszczyn pod Koronowem. 2. P. Małe i Wielkie, wsie, pow. inowrocławski, o 6 kim. na wschód od Kruszwicy, par. Piaski, poczta w Kruszwicy, st. dr. żel. o 17 klm. w Inowrocławiu. P. Małe mają 4 dm. i 47 mk. katol, większa posiadłość ma 47 ha i 591 mrk czyst. doch. Należy do Jakuba Miecha. P. Wielkie 16 dm. , 142 mk. 120 katol i 22 prot. . P. były własnością kapituły kruszwickiej jeszcze przed 1489 r. Ks. Stanisław Grochowski, poeta XVI w. , mieszkał tu i gospodarował jako kanonik i kustosz kruszwicki. Piecki 1. niem. Pietzken, os. do Grodziczna należąca, pow. lubawski, st. poczt. Radomno, par. kat. Grodziczno, ew. Nowemiasto. W 1868 r. 13 bud. , 8 dm. , 70 mk. katol 2. P. , os. leśna w skład dóbr. Montyk wchodząca, pow. suski, st. p. i par. ew. Frednowy, kat. Iława. W 1868 r. 2 bud. , 1 dm, 6 mk. ew. Kś. Fr. Piecki 1. niem. Peitschendorf al Petzendorf, wś na pol. prusk. Mazurach, pow. ządzborski, st. poczt. i tel. odl 14 klm. od Ządzborku, blisko traktu z Ządzborku do Jańsborku, nad jeziorem Nidajno, na wyżynie przytykającej do krutyńskich lasów. Ma 683 mk. ew. , trudniących się przeważnie rolnictwem. Poczta z Ządzborku do Jańsborku przystaje w Pieckach. Nazwa pochodzi od imienia Piecek Piecio Piotr. W r. 1401 nadał Ulryk T. Jungingen, komtur baldzki, Pieciowi Petze Petzym z Muszak cz. Muszaków Muszhkako; i Jakuszowi z Radomina 60 włók boru nad jeziorem Medalbein Medalbern na prawie chełm. ; z nich Piecio 45 a Jakusz 15 otrzymuje, z obowiązkiem jednej służby zbrojnej od każdych 15 włók. W 1448 r. nadaje Eberhart v. Wesentlau, komtur baldzki, bartnikom w P. 35 włók na prawie chełm. , z których Maćko Matzkow, Matzke bartnik, otrzymuje 3 włóki wraz z urzędem starosty. R. 1568 kupuje Stanisław Sak od Stanisława Mosiek hutę pieckowską nad jez. Kołowin za 450 grzywien; w akcie wymienione jeszcze osoby Macharski, Walenty Podębek z Ządzborku i Stary Sasin z Probarku. Dokum. pieck. określa obowiązki bartników zakładając barcie dostawali za każdą 1 szeląg; miód dzielili między siebie i zakon z tym warunkiem, że część swoję sprzedawali zakonowi, biorąc za rączkę, t. j. 1 19 część beczki, 4 skojce. Pod utratą wolności i majątku nie dozwala się sprzedawać bartnikom wosku i miodu nikomu, jak tylko zakonowi; nie wolno im bez jego wiedzy darować komu miodu lub wosku, ani używać go w domu do świec, chyba na potrzebę kościelną. Czwartą część ubitej zwierzyny obowiązani byli oddawać zakonowi, również sprzedawać mu wiewiórkę za 1 2 fen. , jarząbka za 4 fen. , tumaka za 3 skojce, a gdyby bobry złowili, to ogon i strój bobrowy miały być jego własnością ob. Kętrz. O ludności pol, 281 i Toeppen, Masuren, 132. Z P. wiążą się też wiadomości o pierw szych urządzeniach pocztowych. Dokument wójta szestyńskiego z r. 1450 mówi o nich W Pieckach na 2 opustoszałych włókach osa dziłem człowieka, który za to będzie nosił listy z Piecków do Szczytna. Tenże sam po słaniec posiada już zdawna 2 włóki za to, że nosi listy z Piecków do Jańsborka. Wójt szestyński przysyła listy do Piecków Toep pen, Masuren, 129. 2. P. , wś na pol. prus. Mazurach, pow. ostródzki, stacya pocztowa Łukta. Ad. N. Pieckiele, wś, pow. wileński, ob. Peckieli. Pieckowski Ostrów, niem. Peitschendorfswerder, dobra na pol. prus. Mazurach, pow. ządzborski, nad jeziorem, śród lasów krutyńskich, 1 klm. od st. poczt. i tel. Piecków. Obszaru 59 ha. Ad. N. Pieckowski Wierch, szczyt górski w pow. magórzańskim, hr. spiskiem, na obszarze wsi Łapsze Niżne. Ma 983 mt. wznies.

Pieckiele

Pieciulewo

Piecowice, niem, Doerndorf, wś, pow. oleśnicki, par. ewang. Kielców. Jest tu szkoła ewang. , folw. , cegielnia, gorzelnia, owczarnia, dwa młyny wodne. Ludność ewangielicka. Piecuchowe, pow. lubliniecki, ob. Drapacz. Piecule, ob. Juchnowicze. Piecyk, os. leś. , pow. augustowski, gm. Szczebro Olszanka, par. Szczebra. Pieczałówka, urzęd. Peczanowka, ś i dobra, pow. rówieński, okr. pol. Bereźne, gm. P. , o 15 w. od Bereźnego a 27 od Stepania. Kaplica kat. par. Kazimirka. Granice tej majętności, należącej niegdyś do ks. Radziwiłłów, stanowią od północy dobra bereżeńskie, od wschodu wsie Mokwin i Sinne, od południa dobra podłużeńskie i kosmaczowskie a od zachodu Stepańszczyzna. Mienie to było zaprawdę książęce, choć lasy stanowiły większą jego połowę, a gleba piaszczysta, poleska. Z lasów miliony wyciągnęli książęta i późniejsi nabywcy, stanowiły one ulubione miejsce łowów dla Radziwiłłów, co się zaś tyczy gruntów, to ostatni nabywca znacznej części tej majętności, Mikołaj Rybczyński, dowiódł co może przy dobrej uprawie i ulepszeniach, wyprodukować grunt poleski. W ostatnich czasach wieś P. została dominialną włością całej tej majętności, to jest tych wiosek, które nabył na własność z dawnego klucza Rybczyński; tu założył rezydencyą, tu też przechowało się dawne tych dóbr archiwum, a w niem mnóstwo ciekawych dokumentów dawnych, nietylko klucza tego dotyczących ale i innych dóbr Radziwiłłowskich. Wieś P. z całych dóbr jest najdawniejszą osadą, również może dawną jak Jabłonne, z którem jednocześnie dostać się musiała Radziwiłłom, choć brak na to dokumentów; istnieją za to inne, świadczące o dawności osady i o posiadaniu jej już na początku XVII w. przez Radziwiłłów. W 1619 r. była jakaś sprawa graniczna między Pieczałówką a Piaskowem ks. Ostrogskich. Por. Jabłonne. Pieczanowka, wś, pow. sieński, gm. Tołoczyn Zarzeczny, ma 19 dm. i 88 mk. , z których 1 zajmuje się wyrobem wozów, sań i t. p. Pieczanówka, wś i st. dr. żel. kijowskobrzeskiej, w pow. nowogródwołyńskim, ob. Peczanówka. Pieczarki, niem. Pieczarken al. Pietzarken, w dok. Gehlingen, wś na Mazurach prus. , pow. węgoborski, blizko jeziora tego nazwiska, na trakcie z Lecu do Węgoborku, prawie na granicy pow. leckiego, 6 klm. od st. poczt. Pozezdrza niem. Possessern. Wś otrzymała nazwisko od Marcina Pieczarki, który w r. 1481 nabył młyn i hutę żelazną wraz z 1 włóką i 4 mr. na prawie magdeburskiem od Marcina Leckiego Loecky. Ks. Olbracht nadaje mieszkańcom wsi P. 30 włók, a sołtysowi Janowi 3 włóki. Ban w r. 1529 w piątek po nie dzieli drugiej po Wielkanocy ob. Kętrz. , O ludn. pol. , 530. Ad. N. Pieczarna, wś, pow. zaleszczycki, odl. 5, 5 klm. na płn. zach. od Zaleszczyk, nad lewym brzegu Dniestru. Granice wschod. Dobrowlany, płd. Dniestr za nim Łuka i Przylipcze, zach. Rzeżawa, płn. Torskie i Dzwiniacz. Na północ od wsi znajdują się dwa forty, usypane w 1855 r. , teraz opuszczone. Obszar dwor. 37 mr. , włośc. 554 mr. W 1870 r. 449 mk. , w 1880 r. 489 mk. Rz. kat. 8, par. Zaleszczyki; gr. kat. 463, par. Rzeżawa. Właśc. pos. dwor. Jan Łukasiewicz. B. R. Pieczary 1. zaśc, pow. dzisieński, w 3 okr. pol. , gm. Woropajewszczyzna, okr. wiej ski Zajnowski, o 6 w. od gminy a 70 w. od Dzisny, 1 dm. , 8 mk. prawosł. 3 dusze rewiz. ; należy do dóbr Ukle, Djakowych. 2. P. , wś cerkiewna, pow. klimowicki, gm. rodniańska, ma 10 dm. i 70 mk. , z których 2 zajmuje się szewctwem. 3. P. al. Piekary, dobra, pow. mścisławski; dziedzictwo rodz. Orłów Orzeł h. Prus. W 1653 r. Jan Tomasz Łopaciński i Zofia z orłów sprzedają Kazimierzowi i Kata rzynie z Horbackich Haykom. A. K. Ł. Piecząca Wólka, wś, pow. nowomiński, gm. Ładzyń, par. Stanisławów, ma 43 mk. , 206 mr. obszaru. Pieczenia, ob. Pieczonka. Pieczeniegi 1. Pieczonogi, Pieczynigi, w dok. Pyeczanyagy i Pieczeniegi, wś i dobra, pow. miechowski, gm, Nieszków, par. Słaboszów, odl. 18 w. od Miechowa, posiada pokłady ka mienia budowlanego, gorzelnią przerabiającą do 5000 korcy kartofli, młyn, wiatrak. W 1827 r. było 16 dm. , 85 mk. W XV w. dziedzicami Jan i Stanisław Godulowie. Łany kmiece da wały dziesięcinę biskup. krakowskiemu wartości 4 grzyw. , zaś folwark plebanowi w Mironicach wartości 1 grzyw. Dług. L. B. , II, 87. Podług reg. pobor. pow. ksiązkiego z r. 1490 wś P. miała 3 łany. W 1581 we wsi P. , par. Słaboszew, na części Secygniowskiego był 1 łan kmiecy, 2 zagr. bez roli, 3 komorn. bez bydła; część Strzeszkowskiego miała 1 łan, 2 zagr. bez roli Pawiński, Małop. , 89. Dobra P. składały się w 1886 r. z fol i wsi P. i Święcice. Rozległość dominialna 1165 mr. fol. P. gr. or. i ogr. 200 mr. , łąk 21 mr. , pastw. 4 mr. , lasu 198 mr. , nieuż. 9 mr. , ra zem 432 mr. ; bud. mur. 1, z drzewa 7. Fol. Święcice gr. or. i ogr. 444 mr. , łąk 6 mr. , pastw. 11 mr. , lasu 254 mr. , nieuż 18 mr, ; bud. mur. 9, z drzewa 10; płodozmian 5o i 19o polowy. Las urządzony. Wś P. os. 12, z gr. 87 mr. ; wś Święcica os. 26, z gr. 125 mr. 2. P. , ob. Biskupice. Br. Ch. Pieczersk, wś, pow. mścisławski, gm. pi

Piecowice

Piecuchowe

Piecule

Piecyk

Pieczałówka

Pieczanowka

Pieczanówka

Pieczarki

Pieczarna

Pieczary

Piecząca

Pieczenia

Pieczeniegi

Pieczersk

Piecowice

Pieczonogi

Pieczułanka

Pieczuniszki

Pieczurany

Pieczonk

Pieczonki

Pieczew

Pieczew

rańska, ma 46 dm. i 278 mk. , z których 1 zajmuje się krawiectwem. Pieczew, w dok. Piecewo i Pieczewo, wś, pow. łęczycki, gm. Sobótka, par. Pieczew, odl. od Łęczycy 22 w. , od Dąbia 6 w. Leży przy trakcie z Dąbia do Krośniewic, posiada kościół par. drewniany, szkolę początkową, 27 dm. , 297 mk. , 543 mr. ziemi włośc. i 151 mr. ziemi dawniej kościelnej. Według Lib. Ben. Łask. II, 438 P. należało do dóbr stołowych arcyb. gnieźnieńskich. Była to wś osadzona na prawie niemieckiem. W 1387 r. arcyb. Bodzanta wzniósł tu kościół, ufundował i uposażył parafią, nadając plebanowi osadę karczmarską i zagrodnika oraz dziesięciny z łanów sołtysich. Kmiecie z P. dawali tylko kolędę po groszu z łana. Obecny kościół, z trzerma ołtarzami, drewniany, wystawił arcyb. Krzysztof Szembek. odnowiony w 1835 r. , dziś znajduje się w smutnym stanie. Wś P. wchodziła w obecnem stuleciu w skład dóbr rząd. Chełmno. P. par. , dek. łęczycki, 1538 dusz. Br. Ch. Pleczewo niem. , ob. Piecewo. Pieczkowska, słoboda, należy do Mścisławia. Piecznoje, wś nad rz. Wiejną, dopł. Dźwinosy, pow. borysowski, w 2 okr. pol. łohojskim, gm. prusewicka, ma 16 osad pełnona działowych; grunta lekkie. A. Jel. Pieczona Góra, wzgórze nad doliną LipyGniłej, pow. przemyslański, ma 334 mt. wznie. , ob. t. V, 249. Pieczonka Kętrz. , niem. Pieczenia, kol. , pow. toruński, st. poczt. Otłoczyn, par. kat. Grabia, ew. Toruń, 284, 96 magd. mr. W 1868 r. 22 bud. , 11 dm. , 85 mk. katol. , 30 ew. Pieczonki 1. wś nad jez. Miory, pow. dzisieński, w 3 okr. pol. , gm. , okr. wiejski i parafia Miory, o 3 w. od gminy, 39 w. od Dzisny a 30 w. od st. Balbinowo dr. żel. dynebursko witebskiej, 8 dm, 114 mk. , w tej liczbie 5 prawosł i 109 katol. 53 dusz rewiz. ; należy do dóbr Miory, Mirskich. Włościanie posiadają 350, 75 mr. ziemi. 2. P. 1 i 2, dwie wsie, pow. święciański, w 3 okr. pol, gm. Kobylnik, okr. wiejski Chomejki, o 10 i 9 w. od gminy a 55 w. od Święcian, mają obie 6 dm. , 39 mk. , w tej liczbie 7 praw. i 32 katol. w 1864 r. 15 i 9 dusz rewiz. ; należą do dóbr Chomejki, Dowojnów. Pieczonki, niem. Pietzonken, wś na pol. prus. Marurach, w płn. części pow. leckiego, prawie na granicy pow. gołdapskiego, w pobliżu jeziora Kruk lińskiego, 8 klm. na płn. wschód od st. poczt. , tel. i kol. żel. Lecu. Wś polska. Jerzy Krosta, ssta lecki, sprzedaje r. 1554 Jurkowi Dzięgielowi 3 włoki sołeckie nad jez. Kruklin i pod Sołdanami, włókę za 30 grzywien, celem założenia wsi dannickiej na 30 włókach, przy 10ciu latach wolności. W P. mieszka w r. 1625 tylko polska lud ność. Ad. N. Pieczonogi 1. w dok. Pyeczenyogi, wś i fol. , pow. stopnicki, gm. i par. Oleśnica, odl. 2 w. od Stopnicy. W 1827 r. było 38 dm. , 210 mk. W SV w. P. Małe i Wielkie major i minor były własnością Andrzeja Oleśnic kiego h. Dębno. Łany kmiece, karczmy, za grodnicy i folwark dawały dziesięcinę, war tości do 15 grzywien, plebanowi w Strzelcach Dług. L. B. , II, 385. Podług reg. pobor, pow, wiślickiego z r. 1579 wś Pieczeniegi należała do wwody krakowskiego, miała 9 osad. , 4 1 3 łana Pawiński, Małopolska, 226. W 1886 r. fol. rozl 1033 mr. gr. or. i ogr. 639 mr. , łąk 85 mr. , pastw. 118 mr. , lasu 163 mr. , nieuż. 28 mr. ; bud. mur. 3, z drzewa 15; płodozmian 4o, 7o i l0o polowy; las urzą dzony. Wś P. os. 43, z gr. mr. 288. 2. P. , wś i fol, pow. miechowski, gm. i par. Pałecz nica, odl 21 w. od Miechowa. Fol. P. rozl. 521 mr. gr. or. i ogr. 460 mr. , łąk 31 mr. , pastw. 6 mr. , nieuż. 24 mr. ; bud. mur. 8, z drze wa U. Wś P. os. 20, z gr. mr. 104. Pieczonowskie sstwo niegrodowe leżało w wwdztwie krakowskiem, pow. proszowskim. Podług spi sów podskarbińskich z r. 1771 obejmowało dobra P. z przyległościami, któro posiadał Franciszek Dembiński, opłacając zeń kwarty złp. 797 gr. 12, a hyberny złp. 259 gr. 27. Br. Ch. Pieczugiris, jezioro na obszarze dóbr Krasnowo, w pow. sejneńskim. Pieczule, wś nad jez. Dury, pow. święciański, w 2 okr. pol, gm. Łabonary, okr. wiejski Antodury, o 32 w. od gminy a 72 w. od Święcian, 5 dm. , 41 mk. katol 14 dusz rewiz. ; należy do dóbr Inturki, Iszczorów. Pieczuliszki, wś, pow, wyłkowyski, gm. i par. Giże, odl. 10 w. od Wyłkowyszek, ma 3 dm. , 19 mk. W 1827 r. było również 3 dm. , 19 mk. Pieczuliszki 1. zaśc. szlach. nad rz. Cesarką, pow, wileński, w 3 okr. pol, o 69 w. od Wilna, 1 dm. , 6 mk. katol. 2. P. , wś, pow. rossieński, par. retowska. Pieczułanka, wś włość. , pow. wileński, w 6 okr. pol, gm. Mickuny, okr. wiejski Ławaryszki, o 8 w. od gminy, 3 dusze rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Rubenka. Pieczuniszki, wś, pow. nowoaleksandrowski, gm. Dukszty, ma 3 osady; należy do dóbr Magunele. Pieczurany, wś, pow. słucki, w 3 okr. pol. kopylskim, gm. Teladowicze, ma 51 osad pełnonadziałowych; miejscowość małoleśna, nieco falista, grunta szczerkowe, urodzajne, A. Jel. Pieczury, zaśc. szl. , pow. wileński, w 1 okr. pol, o 39 w. od Wilna, 2 dm. , 15 mk, katol.

Pleczewo

Pieczkowska

Piecznoje

Pieczona Góra

Pieczonka

Pieczury

Pieczugiris

Pieczule

Pieczuliszki

Pieczyno

Pieczy

Pieczychwosty

Pieczygóry

Pieczyn

Pieczynek

Pieczy, wś nad rz. Plisą, pr. dopł. Berezy ny, pow. borysowski, gm. hlewińska, ma 11 osad; miejscowość poleska, grunta piaszczyste. Pieczychwosty, rus. Peczychwosty, wś, pow. żółkiewski, 25 klm. na płd. wsch. od Żółkwi, 17 klm. od sądu pow. w Kulikowie, 5 kim. od urz. poczt. w Żółtańcach. Na wschód leżą Czestynie, na płd. i zach. Kłodno Wielkie, na płn. Dalnicz i Derniów pow. kamionecki. Wieś leży w dorzeczu Wisły, za pośrednic twem Kamionki, dopływu Bugu. Wchodzi ona tu od płd. z Kłodna Wielkiego, płynie na krótkiej przestrzeni na północ, rozlewa się w staw podługowaty, ciągnący się w kierun ku płn. wsch. a wyszedłszy z tego stawu płynie pod nazwą Sosnowca w kierunku płn. do Czestyń. Zabudowania wiejskie leżą na płn. i płd. wybrzeżu stawu. W płd. stronie obsza ru wznosi się wzgórze do 249 mt. , a na płd. od niego drugie do 255 mt. Płn. część obszaru le sista. W niej wznosi się wzgórze Piseczna do 237 mt. znak tryang. Własn. więk. hr. Uruskiego ma roli or. 315 mr. , łąk i ogr. 100 mr. , pastw. 20 mr. , lasów 899 mr. ; własn. mn. roli orn. 843 mr. , łąk i ogr. 488 mr. , pastw. 47 mr. W r. 1880 było 737 mk. w gminie 270 obrz. rz. kat. . Par. rz. kat. w Żółtańcach, gr. kat. w Kłodnie. We wsi jest cerkiew p. w. ś. Dmytra i szkoła filialna. W r. 1868 od nowiono tu stary zrujnowany słup pomniko wy, wystawiony na polu na pamiątkę dwóch bitew, stoczonych z Tatarami w XVI w. a ze Szwedami w XVIII w. Mittheil. der k. k. CentralCommission zur Erforschung der Baudenkmale, Wien, 1869, 14ter Jahrgang, str. XCII. Lu. Dz. Pieczygóry al. Pieczykury, rus. Pecykoriw, wś, pow. sokalski, 12 klm. na płn. zach. od Sokala, 9 klm. na wsch. od urz. poczt. w Uhrynowie. Na wsch. leżą Horodłowice, na płd. Wojsławice, na zach. Starogród; płn. część wsi przypiera do pow. włodzimierskiego gub. wołyńskiej. Wzdłuż granicy płn. płynie Bug od płd. wsch. na płn. zach. Do Bugu wpada mała struga, płynąca od Wojsławic. Zabudowania wiejskie leżą w płn. zach. stronie obszaru nad Bugiem. W stronie płn. wsch. , nad potokiem płynącym z Wojsławic, leży młyn 189 mt. . Własn. więk. ma roli or. 237, łąk i ogr. 97, lasów 44 mr. ; własn. mn. roli or. 168, łąk i ogr. 61, past 6 mr. W r. 1880 było 165 mk. w gminie, 41 na obsz. dwor. 36 rz. kat. . Pat. rz. kat, w Uhrynowie, gr. kat. w Wojsławicach. We wsi jest kaplica. Lu. Dz. Pieczyn al. Zalesie, dok. Piczino, niem. Petzin, wś, pow. złotowski, st. p. Złotowo, par. ew. Tarnówka, 3090, 23 mr. obszaru. W 1868 r. 158 bud. , 57 dm. , 370 mk. , 116 kat. , 244 ew. , którzy tu mają swój zbór. W XVI w. należał P. do pow. nakielskiego ob. Pow. wałecki przez Calliera, str. 59. R. 1886 znaleziono tu w sadzawce przy wywożeniu mułu dzwon 55 funtów ważący. Pochodził on zapewne z da wniejszej kaplicy Zaleskiej i przed Szwedami schowano go w sadzawkę. Kś. Fr. Pieczynek 1. al. Pecynek, niem. Petznick, Petzenigk, Beczenigk, 1337 beczenig, wś z ko ściołem ew. , na wsch. od Frydlądu Marchijskiego, pow. wałecki, st. p. Jabłonowo 3, 5 klm. odl. , par, kat. Marcinkowe, ew. Lubno, szkoła w miejscu. W 1856 r. 35 mr. obszaru. W 1863 r. 58 bud. , 22 dm. , 290 mk. , 1 kat. 280 ew. P. jest wymieniony w podrobionym dok. z r. 1351, odgraniczającym ziemię Sternberg od Nowej Marchii. W regestrach pobo rowych nie ma tej miejscowości ob. Pow. wałecki przez Calliera, str. 42. 2. P. , do bra ryc, tamże, obejmują 699, 6 ha obszaru, mianowicie 467, 95 ha roli or. i ogr. , 14, 57 łąk, 18, 49 past. , 142, 87 boru, 9 nieuż. , 46, 72 wody; czysty dochód z gruntu 5002 mrk; go rzelnia parowa, wiatrak i cegielnia, hodowla bydła holenderskiej rasy, fabrykacya masła. W 1868 r. 34 bud. , 8 dm. , 66 mk. ew. P. le ży nad traktem bitym z Człuchowa do Fryd lądu Marchijskiego i nad obszernem jeziorem. Dawniej należała ta okolica do Nowej Mar chii ob. Gesch. d. DeutschCroner Kr. von Schmitt, str. 251. Dobra tutejsze są już od dawna w ręku familii Woeller. 3. P. , niem. PetznikSee, jezioro tamże. 4. P. , jezioro na dane w r. 1361 dwom braciom Gołczom przez Hermana de Werborge, generała kawalerów św. Jana Jerozalimskiego. Leży pod Blumwardem, na zach. płn. od Czaplinka w pow. wałeckim ob. Pow. wałecki przez Calliera, 1886, str. 42. Kś. Fr. Pieczyno, fol. , pow. płocki ob, Mąkolin, mylnie zamiast Raczyno. Pieczyska 1. kol. , pow. radzymiński, gm. i par. Klembów, ma 12 mk. , 184 mr. ziemi włośc. 2. P. , wś, pow. grójecki, gm. Drwalew, par. Pieczyska, odl. 10 w. od Grójca, posiada kościół par. mur. , szkołę początkową ogólną, ruiny starego grodu, 255 mk. W 1827 r. było tu 23 dm. , 208 mk. Parafia tutejsza utworzona z części par. prażmowskiej w 1452 r. Fundatorami byli bracia Fryczowie, dziedzice wsi. Kościół murowany, widocznie dawny, lecz przerobiony w XVII w. ob. Ks. sądowe Ziemi Czers. , wyd. ks. Lubomirskiego, s r. XXVII. Rysunek kościoła podał Tyg. Illustr. z 1884 r. W 1885 r. fol. P. z wsiami Pieczyska, Wola Pieczyska, Słonawa, Barcice i Zadębie, rozl. dominialna mr. 634 gr. or. i ogr. mr. 394, łąk mr. 114, past. mr. 23, lasu mr. 81, nieuż. mr. 22; bud. mur. 1, z drzewa 11. Wś P. os. 21, z gr. mr. 117; wś Wola Pieczyska os. 31, z gr. mr. 380; wś Barcice os. 14, z gr. mr. 194; wś Słonawa os. 8,

Pieczyska

Pieczy

Pieczysko

Pieczyska

Piecz

Pieczyski

Pieczyszcze

Pieczyszki

Pieczywody

z gr. mr. 72; wś Zadębie os. 3, z gr. mr. 8. P. par. , dek. grójecki, 549 dusz. 3. P. wś i os. nad strumieniem wpadającym do rz. Prosny, pow. kaliski, gm. Ostrów Kaliski, par. Giżyce, odl. od Kalisza 26 w. Wś ma 32 dm. , a wraz z kol. Zaleśna 259 mk. Cztery osady mają 4 dm. , 17 mk. Wś ta stanowiło posiadłość miasta Kalisza. 4. P. , wś, pow. wieluński, gm. Galewice, par, Wieruszów, odl. od Wielunia 28 w. , ma 25 dm. , 180 mk. 5. P. , pust. , pow. sieradzki, gm. Złoczew, par. Uników, odl. od Sieradza 25 w. , ma 5 dm. Należy do wsi Grójec Wielki. 6. P. , przys. do wsi Chobanin, w pow. wieluńskim. 7. P. , fol. nad rz. Dunajec, pow. mławski, gm. i par. Słupsk, odl. o 12 w. od Mławy, ma 1 dm. , 4 mk. , 98 mr. Dobra P. składały się z wsi Żmijewo Kościelne, Rosochy i Jeże. 8. P. , wś, pow. makowski w opisie dóbr Krasnosielc, mylnie podana za Prześniska. Pieczyska 1. mylnie Pieczysk, domin. , pow. inowrocławski, o 11 klm. na płn. wsch. od Kruszwicy, par. Pieranie, poczta Parchanie, st. dr. żel. o 13 klm. w Inowrocławiu, 2 dm. , 57 mk. kat. ; obszaru 552, 41 ha, t. j. 281, 51 roli, 45, 50 łąk, 15, 22 past. , 18769 lasu, 22, 26 nieużyt. i 0, 23 wody; czysty dochód grunt. 2716 mrk; chów owiec; właściciel Józef Mański. 2. P. al. Pierzyska, os. , pow. ostrzeszowski, o 2 1 2 klm. na wsch. od Ostrzeszowa, pod Godziętami, par. Doruchów, poczta i st. dr. żel. w Ostrzeszowie. W 1843 r. 9 dm. , 111 mk. 65 kat. i 46 prot. . W nowszych spisach niewykazane. 3. P. al. Pieczysko, karczma, tamże, 1 dm. , 7 mk. 4. P. , pustk. , pow. ostrzeszowski, pod Myślniowem, par Kobyla Góra, 1 dm. , 5 mk. W nowszych spisach niewykazane. 5. P. , leśnictwo, pow. średzki, o 6 klm. od Miłosławia, par. Winna Góra, poczta w Pięczkowie, st. dr. żel. w Miłosławiu. Niewykazane w Śpisie gmin i okręgów. 6. P. , pow. średzki, ob. SokolnikiPie czyska. 7. P. , pagórek pod Biernatkami, pow. szremski. 8. P. , por. Pieczysko, E. Gal Pieczyska 1. niem. Pieschiska, wś, pow. starogardzki, st. p. Śliwice, par. kat. Osiek, ew. Skurcz, szkoła Kasparus, obejmuje 144, 76 mr. obsz. W 1868 r. 9 mk. kat. , 2 ew. ; w 1875 r. 3 dm, , 8 dymów, 28 mk. 2. P. , niem. Piecisken, według Kętrz, miejscowość w pow. kwidzyńskim, na lew. brzegu Wisły, W Spisach urzędowych niepomieszczona. 3. P. , niem. Pieszisko, wybud. do Górnego Grzybna należące, pow. kartuski. 4. P. , ob. Przelewice. Pieczyska, niem. Pietziske, osada karcz. i młyn, , pow. namysłowski. Należy do Sterzendorf. Pieczyska 1. Iłowskie, wś, pow. sochaczewski, gm. i par. ew. Iłów, ma 96 mk. , 441 mr. ziemi włośc. W 1827 r. było 25 dm. , 152 mk. 2. P. Kępa, wś, tamże, ma 21 mk. , 65 mr. ziemi włośc. 3. P. Łowickie, wś, tamże, ma 107 mk. , 190 mr. ziemi włośc. Wsie te wcho dziły w skład dóbr Iłów ob. 4. P. Wola, wś, pow. grójecki, gm. Drwalew, par. Pieczy ska, ma 170 mk. , 396 mr. ziemi włośc. Zało żoną została w 1458 r. w dawnej ziemi czer skiej ob. Ks. sądowe ziemi czerskiej, wyd. ks. Lubomirskiego. 5. P. Wólka, fol. , pow. grójecki, gra. Drwalew, par. Pieczyska, ma 6 mk. , 150 mr. ziemi dwors. Należy do dóbr Pieczyska. Br. Ch. Pieczyski, wś nad rz. Pełchówką, pow. bielski gub. grodzieńskiej, par. Pierlejewo, 25 dm. , 159 mk. , gleba pszenna, łąki, las opało wy brzozowy; 4 dm. włościan, reszta szlachty. W lesie bagna torfowe. W. Z. Pieczysko 1. niem. Pietschisko, fol. , pow. czamkowski, o 10 klm. na płn. od Obrzycka, par. Lubasz, okr. domin. Stajkowo, st. dr. żel. o 13 klm. w Wronkach, 1 dm. , 13 mk. Należał przy schyłku zeszłego wieku do Kazimierza Garczyńskiego. , 2. P. , osada wiejska, pow. bydgoski, tuż pod Koronowem, 15 dm. , 90 mk. 3. P. . os. , pow. wyrzyski, tuż pod Mroczą, Niewykazana w nowszych Skorowidzach. Oko ło 1833 r. miała 6 dm. i 77 mk. 4. P. , ob. Pieczyska. E. Cal. Pieczysko, posiadłość siostr miłosierdzia w Chełmnie, obejmuje 3 mr. ob. Klasztory żeńskie przez ks. Fankidejskiego, str. 235. Pieczysko 1. niem. Pietzisko, wś na pol. prus. Mazurach, pow. jańsborski, nad jeziorkiem wśród starojańsborskich lasów, st. p. Rudozany. 2. P. , niem, Pieszisko, leśnictwo na pol. prus. Mazurach, pow. szczycieński, st. p. Lipowiec. Pieczyszcze 1. zaśc. nad jez. Linnoje, w płn. wsch. stronie pow, borysowskiego, w 3 okr. pol. dokszyckim, gm. Dolce, ma 1 osadę; miejscowość bogata w łąki i rybę, grunta faliste. 2. P. , wś i fol. na płn. krańcu pow. borysowskiego, w 3 okr. pol. dokszyckim, gm. i par. kat. Dokszyce, dość dawna własność rodziny Suszyńskich. Za poddaństwa należało do folwarku 3 wsie i 33 włościan płci męz. ; obecnie wieś P. ma 4 osady a folwark około 50 włók obszaru; miejscowość falista i dość lesista. 3. P. , ob. Michałówka. A. Jel. Pieczyszki 1. Polowe, wś, pow. władysławowski, gm. Leśnictwo, par. Władysławów, odl. 12 w. od Władysławowa, 8 dm. , 82 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Leśnictwo. 2. P. Borowe, wś, pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Wysoka Ruda, odl. od Władysławowa 32 w. , ma 4 dm. , 41 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Leśnictwo. Pieczywody, wś nad rzką Korczykiem, pow. nowogradwołyński, na pograniczu pow. ostrogskiego, na płd. zach. od mka Korca, gm.

Pieczyska

Piekarskie

Piekarki

Piekarnia

Piekacze

Piejmanu

Piejmani

Piegonisko

Piekarszczyzna

Piekart

Piekarówka

berezdowska, ma 195 dusz męz. włościan, 790 dzies. ziemi włośc, 512 dzies. dwors. Była tu kaplica kat. parafii Korzec. Własność niegdyś Chiczewskich, obecnie Mikuliczów. L. R. Piedykowiec, Piedykoutz, wś na Bukowinie, pow, kocmański. Na obszarze gminy 894 mk; na obszarze dwor. 63 mk. 1881 r. . Piegłów, fol. w Lubczy, pow. pilzneński. Piegłowo, wś i fol. , pow. mławski, gm. Dębsk, par. Żmijewo, odl. o 11 w. od Mławy, ma 22 dm, 251 mk; cegielnia, wiatrak, pokłady torfu. W 1886 r. fol. P. z os. Gołochy, wsiami P. , Tyszki Bregendy i Kozły Janowo miał rozl. dominialnej mr. 1397 gr. or. i ogr. mr. 945, łąk mr. 138, past. mr. 54, lasu mr. 224, nieuż. mr. 36; bud. mur. 10, z drzewa 10. Wś P. os. 22, z gr. mr. 21; wś Tyszki Bregendy os. 15, z gr. mr. 24; wś Kozły Janowo os. 15, z gr. mr. 15. Piegłowska Wieś, niem. Klein Schardau, wś w Pomezanii, pow. sztumski, st. poczt. Ry jewo, par. kat. Sztumska Wieś, ew. Klecewko, 95911 mr. obszaru. W 1868 r. 49 bud. , 16 dm. , 127 mk. , między tymi 26 kat. , 32 ew. Wś ta leży tuż nad Wisłą, w miejscu gdzie do niej uchodzi Stary Nogat, dla tego nie raz wystawiona jest na wylewy. W 1786 r. wy nosiła szkoda w ten sposób wyrządzona 5135 tal. 21 gr. Zdaje się, że tutejsza osada po wstała na wymienionych pod r. 1659 pastwi skach szadrowskich. Założył ją Piegłowski, od którego ma swą nazwę. Tekla Bielińska nadała Janowi Lemcke w Piegłowskiej Wsi 1 wł. i 30 mr. na prawie emfiteutycznem na 30 lat, za opłatą kanonu w kwocie 108 fl. 10 gr. dobrej pruskiej monety. Ma być wolny od tłoki, ma wolne pastwisko w borach i ma pra wo wynagrodzenia, jeżeli mu woda wyrządzi jaką szkodę ob. Schmitt Gesch. d. Stuhmer Kr. , str. 210. Za czasów Rzpltej należała ta wieś do sstwa sztumskiego. Kś. Fr. Piegłowszczyzna, fol. i młyn na obszarze dwor. Winogradu, pow, kołomyjski. Piegonisko, 1. wś, kol. i fol. , pow. kaliski, gm. Iwanowice, par. Wojków, odl. od Kali sza 26 w. Wś ma 12 dm. , a wraz z os. Wróblew 219 mk. ; kol. 31 dm. ; 249 mk. ; os. 2 dm. , 9 mk; fol. 3 dm. , 39 mk Fol. P. rozl. mr. 357; gr. or. i ogr, mr. 225, łąk mr. 39, pastw. mr. 60, lasu mr. 7, nieuż. mr. 27; bud. z drzewa 7. Wś P. os. 41, z gr. mr. 419; kol. P. os. 31, z gr. mr. 310. 2. P. Pustkowie, wś, pow. ka liski, gm. i par. Iwanowice, odl. od Kalisza 26 w. ma 18 dm. , 118 mk. Bh. Ch. Piejmani, łotewska nazwa wsi Fejmany ob. . Piejmanuazars, nazwa łotewska jeziora Fejmańskiego ob. . Piekacze, wś i fol, , pow. łęczycki, gm. Topola, par. Siedlce, odl. od Łęczycy 9 w. ; wś ma 4 dm. , 59 mk; fol. 2 dm. , 23 mk. Piekar, ob. Piekary i Piekarskie Rudy. Piekarki, fol, pow. piotrkowski, gm. Woźniki, par. Bogdanów. Najnowszy spis urzędowy miejscowości gub. piotrkowskiej nie po. daje tej nazwy. Piekarnia, przyległ. dóbr Dębe Małe. Piekarówka, wólka do Wyżnego należąca, pow. rzeszowski, ma folwark, 26 dm. , 159 mk. 76 męż. i 83 kob. rz. kat. Leży na południe od wsi, na lewym brzegu Gwoźnicy, dopływu Wisłoka. Należy do par. w Czudcu. Piekarska Wola, wś na rz. Wartą, pow. turecki, gm. Piekary, par. Skęczniew, odl. 22 w. od Turka, ma 37 dm. , 329 mk. W 1827 r. 11 dm. , 146 mk. Ob. Piekary 3. Piekarskie Młyny i P. Młynki, ob. Młyny i Mlynki 5. Piekarskie, pustkowie, pow. ostrzeszowski, o 5 klm. na zachod. północ od Grabowa, pod Kaliszkowicami Kaliskiemi. Nie wykazane w Skorowidzach urzędowych. Piekarskie Budy al. Rudy Piekarskie, niem. PiekarRudy, dawniej Polnisch Beckern, wś i do bra, pow. bytomski, odl. 1 1 3 mili od Byto mia, przy drodze bitej do Tarnowic, posiada szkołę dwuklasową katolicką, kopalnie rudy żelaznej i kamienia. W l86l r. było tu 632 mk. 7 ewang. i 21 żydów; wś miała 574 mr. , do minium 826 mr. W 1369 r. przy podziale dóbr książęcych przypadła Przemysławowi Cieszyńskiemu połowa Rudy Piekarskiej, którą w 1449 r. Wacław na Cieszynie i Byto miu zastawił za 350 grzywien Mikołajowi Brzezińce i innym. W 1460 r. Konrad na Ole śnicy i Koźlu przyjął ten zastaw na siebie, a r. 1482 wykupił go Jan na Żerocinie i Bytomiu. E. Cal Piekarszczyzna, urzęd. Piekarszczyna, na kartach Pikarszczyna, wś nad Trościanicą, przy ujściu bezim. ruczaju, pow. żytomierski, o 8 w. na płn. zach. od mka Czerniahowa. Trościanica tworzy tu staw. Grunta składają się z gnejsu i czerwonego granitu. O P. znajduje się wzmianka w Arch. J. Z, R. , cz. VI, t. 2 391. Piekart, wś nad rzką Pokrzywnicą, pow. kaliski, gm. Kalisz, par. Dubrzec Wielki, odl. od Kalisza 4 w. , ma 8 dm. , 24 mk. PiekartyKożuszki, fol. , pow. grójecki, gm. Promna, par. Goszczyn, odl. 18 w. od Grójca, ma 45 mk. Rozl. mr. 853 gr. or. i ogr. mr. 628, łąk mr. 38, past. mr. 5, lasu mr. 159, nieuż. mr. 23; bud. mur. 3, z drzewa 19; płodozmian 8polowy, las nieurządzony. Piekary 1. wś, fol, i dobra, pow. błoński, gm. Piekary, par. Osuchów, odl. 28 w. od Błonia, mają gorzelnią 1875 r. , młyn wodny, 228 mk. W 1827 r. było 21 dm. , 172 mk.

Piegłowszczyzna

Piegłowska Wieś

Piegłowo

Piegłów

Piedykowiec

Piedykowiec

Bobra P. składały się w 1875 r. z fol. P. i Kowiesy al. Kowieski, wsi P. , Ziemnice, Kowiesy, Lindów, Huta Piekarska i Budy Zasłona. Rozl. dominialna mr. 1512 fol. P. gr. or. i ogr. mr. 598, łąk mr. 5, lasu mr. 583, nieuż. mr. 30, razem mr. 1216; bud. mur. 12, z drzewa 6; płodozmian 10polowy; folw. Kowiesy al. Kowieski gr. or. i ogr. mr. 278, łąk mr. 9, nieuż. mr. 9, razem mr. 296; budowli z drzewa 6; płodozmian 6polowy, las nieurządzony. Wś P. os. 22, z gr, mr. 390; wś Ziemnice os. 25, z gr. mr. 468; wś Kowiesy os. 11, z gr. mr. 133; wś Lindów os. 36, z gr. mr. 701; wś Huta Piekarska os. 8, z gr. mr. 36; wś Budy Zasłona os. 6, z gr. mr. 50. Piekary gm. należy do s. gm. okr. III i st. poczt. w Mszczonowie, ma 14751 mr. obszaru, 3887 mk. Według wyznań jest 3641 katol. , 214 ewang. i 32 żydów. Na obszarze gminy jest 2171 mr. lasu i 90 mr. zarośli. W skład gminy wchodzą Adamowice, Badów Górny, Mściski, Dańki, Kłody, Bielany, Bronisławów, Bobrowce. Czerwonka, Dęby, Dańki, Gąba, Gurba, Gurbka, Kosiny, Kowiesy, Lindów, Maryanka, Osuchów, Piekary, Piekarska Huta, Powązki, Strzyże, Strzyżewskie Budy, Szeligi, Władysławów, Wygnanka, Wierzbice, Zbiraża, Ziemnice, Zdzieszyn. 2. P. , wś i fol. nad rz. Moszczenicą, pow. łęczycki, gmina i parafia Piątek, odl. od Łęczycy 21 w. ; wś ma 10 dm. , 209 mk. ; osad 11 dm. , 134 mk. Przez grunta folwarku Piekary przechodzą drogi bite do Łowicza i Łęczycy i do Kutna i Pniewa. Glebę stanowi lekki szczerek, z podłożem gliniastomarglowem nieprzepuszczalnem. Z tego powodu grunta zostały wydrenowane. Gospodarstwo wzorowo prowadzone. Produkcya mleka i chów koni znaczne przynoszą dochody. Delegacya konkursowa przyznała w 1885 r. właścicielowi dóbr P. złoty medal za gospodarstwo zwrócone w kierunku przemysłu rolniczego i racyonalnych melioracyi. Obszar folw. P. w 1876 r. mr. 648 gr. or. i ogr. mr. 358, łąk mr. 238, lasu mr. 26, nieuż. mr. 26; bud. mur. 11, z drzewa 14. Wraz z przyłączonemi gruntami kościelnemi parafii Piątek obszar wynosi obecnie 840 mr. , w tem 500 mr. roli i 250 mr. łąk. Wś Piekary os. ma 35, z gr. mr. 140. Według Lib. Ben. Łask. II, 420 wś P. dawała z łanów kmiecych i folw. dziesięcinę plebanowi w Piątku. Podług reg. pobor. pow. łęczyckiego z r. 1576 wś P. , par. Piątek, własność Jana Piekarskiego, podkomorzego brzeskiego, miała 5 1 2 łan. , 1 zagr. , 1 młyn nad Czarnym Brodem, 1 młyn pusty, również pustą karczmę, 13 osadników Pawiński Wielkopol. , t. II, 67. 3. P. , wś, fol. , os. młyn. i dobra nad rz. Wartą, pow. turecki, gm. Piekary, par. Skęczniew, odl od Turka 26 w. Wś ma 27 dm. , 193 mk. ; os. karcz. 1 dm. , 6 mk. ; fol. 9 dm. , 135 mk, ; os. młyn. 1 dm. , 4 mk. ; w ogóle 38 dm. , 338 mk. P. leżą w dolinie nadrzecznej, na wzgórzu wznoszącem się śród rozległego łęgu. Starożytności osady, prócz położenia nadrzecznego, dowodzi kopiec mający kilkadziesią łokci obwodu, śród łęgu stojący. Dwa inne podobne kopce znajdują się we wsiach Siedlątkowie i Popowie. Według Lib. Ben. Łask. I, 405 wś P. i Wola Piekarska dawały plebanowi w Skęczniewie dziesięcinę z łanów folwarcznych jedynie. Podług reg. pobor. pow. sieradzkiego wś P. , w par. Skęcznów, miała w 1553 r. 3 1 2 łan. , a w 1576 r. 2 1 2 łan. Pawiński, Wielkop. , II, 226. Dobra P. mieniały często właścicieli. Należały one kolejno w zeszłym i obecnym stuleciu do Mączyńskich, Skórzewskich, Byszewskich, Grabowskich, Czyżewskich, Truszkowskich, Karczewskich. Dobra P. składały się w 1877 r. z fol. P. i Rzechta. Rozl. mr. 1713 fol. P, gr. or. i ogr. mr. 702, łąk mr. 205, pastw. mr. 106, lasu mr. 355, nieuż. mr. 101, razem mr. 1469; bud. mur. 9, z drzewa 19; płodozmian 6 i 11 polowy; fol. Rzechta gr. or. i ogr. mr. 94, lasu mr. 144, nieuż. mr. 6, razem mr, 244; bud. mur. 2, z drzewa 6; las nieurządzony. Dawniej w skład dóbr wchodziły wsie Piekary os. 32, z gr. mr. 149; Wola Piekarska os. 35, z gr. mr. 696 Rzechta os. 41, z gr. mr. 705; Łęg Piekarski os. 31, z gr. mr. 439; Młyny Piekarskie os. 25, z gr. mr. 383; Kaski os. 14, z gr. mr. 269; Czyste os. 16, z gr. mr. 327; Józefów os. 26, z gr. mr. 345; Szymany os. 42, z gr. mr. 331; Zagaj os. 12, z gr. mr. 304; Miechniówka os 10, z gr. mr. 114; Stawki os. 38, z gr. mr. 684. Ogólny obszar dóbr wynosił wraz z koloniami 7000 mr. Było w nich 265 dm. i 2550 mk. P. gm. należy do sądu gm. ok. II w os. Uniejów, st. poczt. Dobra o 4 w. , ma 9, 198 mr. obszaru i 3294 mk. W gm. istnieje gorzelnia, olejarnia, kopalnia wapna Skęczniew, dwie cegielnie. 4. P. , kol. i fol. , pow. piotrkowski, gm. Woźniki, par. Bogdanów; kol. ma 37 dm. , 285 mk. , 502 mr. ziemi włośc; fol. 3 dm. , 43 mk. , 346 mr. ziemi dwors. Według Lib. Ben Łask. II, 220 wś P. dawała dziesięcinę kościołowi w Piotrkowie, zaś pleban w Bogdanowie otrzymywał tylko kolędę po groszu z łanu. Podług reg. pobor. pow. piotrkowskiego wś P. , w par. Bogdanów, własność klasztoru w Witowie, miała w 1552 r. 3 osad. , a w 1553 r. 1 1 2 łana. Łany wójtowskie w 1552 r. 2 łany Pawiński, Wielkop. , II, 237. 5. P. , wś i fol. , pow. noworadomski, gm. i par. Sulmierzyce. Wś ma 20 dm. , 221 mk. , 184 mr. ziemi włośc; fol 4 dm. 90 mk. 647 m. , ziemi dworskiej. W 1827 r. było 8 dm. , 102 mk. P. były wsią królewską Dawały dziesięcine z łanów

Piekary

Piekary

Piekary

folwarcz. plebanowi w Szczercowie, z łanów kmiecych kanonii i prebendzie gnieźnieńskiej, zaś plebanowi własnemu w Sulimierzycach tylko kolędę po groszu z łanu. Kazimierz W. zakładając kościół parafialny w Szczercowie w 1367 r. nadał mu między innemi dziesięciny z Piekar Łaski Lib. Ben. I, 456, 401. Podług reg. pobor. pow. radomskiego wś królewska P. , w par. Sulmierzyce, miała w 1552 r. 10 osad, a w 1553 r. 4 1 2 łan. Pawiński, Wielkop. , II, 284. Piekarskie starostwo niegrodowe, w wwdztwie sieradzkiem, pow. radomskim, podług lustracyi z r. 1662 po wstało z dawniejszego sstwa radomskiego, przez oddzielenie wsi Piekary z przyległościami, ktore w 1771 r. posiadała Konstancya Walewska, opłacając zeń kwarty złp. 150 gr. 22, a hyberny złp. 200 gr, 4. Na sejmie z r. 1773 1775 Stany Rzpltej nadały to sstwo w posiadanie emfiteutyczne Sucheckiemu, stolnikowi sieradzkiemu, wraz z sstwami kahorlickiem, szadkowskiem i Rudą Zajączkowską. 6. P. , os. leś. , powiat noworadomski, gm. Zamoście, par. Wiewiec, ma 1 dm. , 3 mk. , 669 mr. lasu rządowego, w tym 30 mr. ziemi ornej. 7. P. , w dok. z XIII w. Peccare, wś i fol. , pow. sandomierski, gm. i par. Obrazów, odl. od Sandomierza 11 w. , ma 99 dm. , 133 mk. , 224 mr. ziemi dwors. i 165 mr. włośc; os. P. Kustodya ma 158 mr, i P. Wikaryów 66 mr. W 1827 r. było 29 dm. , 98 mk. Wymienione w akcie uposażenia klarysek w Zawichoście przez Bolesława Wstydliwego w 1257 r. Władysław Łokietek w 1292 r. nadaje Sygfrydowi, kustoszowi kolegiaty w Sandomierzu, pewne części sortes we wsi Piekary, a mianowicie części Zdrantconis, Wroblonis, Luthomironis, Ostressonis, Raconis, Posassonis, Michaelis, Stanconis, Mathie et Carlonis. Tenże sam Sygfryd w 1303 r. na uposażenie podkustody i daje łan ziemi w Piekarach między bagnem a wągrodem Wangreth. W 1356 r. król Kazimierz pozwala kustoszowi założyć karczmę w Piekarach Kod. Małopolski, I, 53, 70, 140, 162, 292. Podług reg. pobor. pow. sandomierskiego wś P. , w par. Obrazów, należało do kapituły sandomierskiej, miała 11 osad. , 5 1 2 łan. , 4 biednych komorn. Pawiński, Małop. , 171. 8. P. , wś, fol. i dobra nad rz. Szreniawą, pow. pińczowski, gm. i par. Kościelec, odl. 42 w. od Pińczowa. W 1827 r. było 27 dm. , 160 mk. W XV w. był tu dziedzicem Wierzbięta Piekarski z roduNyesobya. Było tu 2 1 2 łanów kmiecych, dających dziesięcinę archidyakonatowi kra kowskiemu Dług. L. B. , II, 166. Podług reg. pobor, z 1490 r. wś Piekary miała 2 1 2 łan. W 1581 r. wś P. , w par. Kościelecz, własność Włodka, miała 3 łan. km. , 2 zagr. z ro lą, 2 zagr. bez roli, 2 kom. bez bydła, 2 rzem. Pawiński, Małop. str. 11 i 442. Dobra P. składały się w 1885 r. z fol. i wsi P. i Ciborowice; rozl. dominialna mr 661 fol. P. gr. or. i ogr. mr. 214, łąk mr. 101, pastw. mr. 59, lasu mr. 3, nieuż. mr. 20; razem. mr. 397; bud. z drzewa 13; fol. Ciborowice gr. or. i ogr. mr. 137, łąk mr. 31, pastw. mr. 82, lasu mr. 3, nieuż. mr. 11, razem mr. 264; bud, z drzewa 5. Wś P. os. 40, z gr. mr. 128; wś Ciborowce os. 26, z gr. mr. 72. Ch. Br. Piekary 1. wś i fol. , pow. oszmiański, w 3 okr. pol. , gm. Połoczany, okr. wiejski Szypuliczę, o 10 w. od gminy a 62 w. od Oszmiany, 7 dm. , 51 mk. prawosł. 27 dusz rewiz. ; własność Łokuciewskich. 2. P. , wś włośc. , pow oszmiański, w 4 okr. pol. , gm. Wołożyn, okr wiejski Łużany, o 69 w. od Oszmiany, 5 dm. 43 mk. , w tej liczbie 23 prawosł. i 20 katol 19 dusz rewiz. . 3. P. , zaśc. pryw. , pow wilejski, w 1 okr. pol. , o 45 w. od m. Wilejki, przy b. dr. pocztowej z Mołodeczna do gr. pow. mińskiego, 1 dm. , 10 mk. prawosł. 4. P. , ob. Pieczary. Piekary, wś na lewym brzegu Rosi, przy ujściu jej do Dniepru, pow. czerkaski, na granicy pow. kaniowskiego, o 6 w. poniżej sioła Chmielna, a o 8 w. od Kaniowa. Na wschód od wsi ciągną się obszerne łąki, na zachód zaś, tuż pod wsią, zaczyna się czarny las. Ma 487 mk. płci ob. ; w 1790 r. było tu 330 mk. Cerkiew W wiedeńska, drewniana, wzniesiona w 1766 r. na miejsce dawnej z 1750 r. , rozebranej z powodu starości. Wś ta godna jest uwagi z tego powodu, że prawdopodobnie stoi na miejscu zatraconego grodu Rodnia, istniejącego w X w. za Rusi kijowskiej wielkoksiążęcej, który również stał u ujścia Rosi do Dniepru. Oblężeni w 975 r. przez ks. Włodzimierza Światosławowicza mieszkańcy Rodni razem z drużyną w. ks. Jaropełka doprowadzeni byli do takiej biedy, że powstało przysłowie bieda jak w Rodni bieda aki w Rod ni; Bielowski Mon. pol. hist. , Latopis Nestora, I, str. 620. Odtąd gród Rodnia znikł w historyi i śladów jego odszukiwać trzeba. Wś P. , najbliższa ujścia Rosi do Dniepru, żadnych wspomnień i wiadomości o byłym grodzie nie posiada. Istoiejące dotychczas fortyfikacye, jedne na górze Kniażej, drugie na uroczysku Byczak, i zamkowiszcze na górach Konończy i Chmielnej, mogą być śladami grodu. Wprawdzie zajmują nazbyt rozległą przestrzeń, ale wnosić należy, że dawne miasto musiało być ogromne. Strach napadów nie pozwalał zakładać siół w odkrytem polu, cała więc ludność cisnęła się do grodów, osiadając je przygródkami. W środka stały zamki, dokąd chronili się wszyscy, przedmiejskie mieszkania porzucając na pastwę najezdców. Mogła takiem miastem być Rodnia, i niedar

mo zapewne sądził się w niej Jaropełk bezpieczniejszym, niż w Kijowie. Kolo Kniażej góry, bliżej P. , jest góra Netrebka, w której znaleziono rzymskie pieniądze, żużle srebrne, srebrny młotek i wykopano płyty ceglane. Pod wsią wznoszą się dwa wzgórza Wielki i Mały Kurhan. Pierwszy panuje nad całą okolicą i mógł służyć za miejsce strażnicze. Kniaża góra, jest to długi, wązki przesmyk, wystający z nad łańcucha wzgórzy naddnieprowych, obróconych stromym grzbietem ku rzece. Prof. Samokwasow rozkopał to uroczysko i od włościan nabył oraz sam odkrył sporo zabytków archeologicznych, jako to złote i srebrne kolczyki, srebrną blachę, paciorki, miedziane ostrza strzał, żelazne sprzączki, ostrogi, zamki, haczyki do wędek i pieczęć z nadpisem w otoku metrop. Kiryłła ob, Izwiest. o zaniatjach 4go archeołog. zjezda w Kazani, 1877 r. , str. 143. Metropolitów kijow. noszących to imię było trzech Kiryłł I 1224 1229, Kiryłł II 1230 1236 i Kiryłł III 1250 80; atoli ostatni z nich przeniósł był swoją stolicę z Kijowa do Włodzimierza nad Klazmą. Po obu stronach wzmiankowanego uroczyska leżą głębokie leśne parowy. Na wyniosłości od pola zaczynają się ciągnąć dwa wały, niedaleko ztąd przerznięte w poprzek głębokim rowem. Widocznie z ziemi wyjętej wzrosła w pośrodku wysoka, długa mogiła, znowu płytkim, sążniowej szerokości rowem przecięta; o 5 sążni od tej idzie wał, ale pojedyńczy na przestrzeni 87 sążni, gdzie nagle z górą obrywa się nad Dnieprem. Całą górę okrywają grube dęby. Im bliżej ku wschodowi, tem więcej podnosi się góra z wałem, tak, że ostatni jej punkt jest zarazem najwyższym. Po obu stronach wału widać wklęsłości, które lud nazywa śladami szańców. Niekiedy te jamy są gęste, inne o 34 sążnie odległe jedna od drugiej. Niebyłyź to stanowiska straży drużyn książęcych, wychodzących ażeby pilnować floty kupieckiej powracającej z Wschodu, od dzikich hord koczujących około Dniepru ob. Kaniów. Północnozachodnie jary otaczające Kniażą górę nazywają się Maryninymi jarami; za nimi góra Maryna. Od południowschodu ciągnie się też jar; za nim ku P. góra Szpilik, dalej góra Netrebka. Na zachód od Kniażej, na polu wyższem nawet od góry, wznosi się wzgórze, mogące byc strażnicą miasta od południoza chodu. Fortyfikacye ua uroczysku Byczaku al. Buczaku, odległem o 1 w. od P. , nazywają się horodyszczem i mają kształt równoległoboku, przeciętego w jednem miejscu głębokim rowem; w środku fortyfikacyi jest drugie mniejsze umocnienie, także w formie równoległoboku, przytykające zachodnią stroną ku głównemu wałowi. Horodyszcze od południa i północy zabezpieczone naturalnymi jarami, trudny ma dostęp, a z innych stron opasane jest rowem. Jeżeli ta reduta nienależała do grodu Rodni, to nie bez podstawy można wnosić, że służyła ona za pograniczną fortyfikacyą dzielnicy książęcej kaniowskiej. I je żeli tak jest, to łatwo pojąć przeznaczenie in nych obwarowań, ciągnących się łańcuchem nad Rosią do samego Bohusławia; zrozumia łem będzie również przeznaczenie wału, cią gnącego się miejscami nad Rosią, około Korsunia, Steblowa, Bohusławia i potem niżej Białejcerkwi i Skwiry. Muentz w swoich za piskach podróżnych rkpsm powiada, że na Buczaku, za jego czasów, z powodzeniem win ną uprawiano latorośl. Teofiłaktów twierdzi, że na przestrzeni JO w. ku płdn. wschd. od wsi P. ku Międzyrzecowi, ciągnie się lewym brzegiem Rosi pasmo wzgórzy a w jarach tychże napotykają się liczne uwarstwienia juraiczne i kredowe ob. O jursk. i miełowych osadkach etc, str. 2. Niewiadomo kiedy P. wzięły swój początek; nie sięga on atoli po zu XVII w. Wieś ta z dawien należała zawsze do dóbr Towarowa czyli Międzyrzecza i ra zem z nim pozostawała wciąż pod tymi samymi właścicielami ob. Międzyrzecz. W 1616 r. czerncy Nikolscy z Kijowa prowadzili zatarg o P. , Konończę i Chmielnę z ówczesnym dzie dzicem Towarowa Fedorem Proskurą, dowo dząc, iż dobra te są ich własne, jeszcze od Ostafjana Daszkowicza, ssty czerkaskiego, im zapisane ob. Międzyrzecz. Wiadomo, źe wskutek traktatu grzymułtowskiego cały pas graniczny nad Dnieprem, od Stajek do Kryłowa, był na pustkowie skazany. P. leżąc wła śnie w owym pasie, wyludnione doszczętnie podczas tak zwanego zhonu, przez długi czas niezasiedlały się. Atoli z działu u familij nego Adama i Seweryna Rzewuskich okazuje się, że w 1785 r. P. już na nowo egzystowały. W 1790 r. z dywizyi tatarskich, które ku granicom polskim pościągane były, jedna zbuntowawszy się zrabowała generała Iwanenka za Dnieprem niedaleko od Kaniowa mieszkającego, a potem w 350 ludzi wpadła na forpoczt rosyjski i ten rozbiwszy, poniżej Kaniowa, we wsi P. przeprawiła się na pol ską stronę przez Dniepr, i tu rozbrojoną była przez wojsko polskie i pod konwojem odpro wadzona do Białejcerkwi z listu współcze snego. Obecnie P. należy do dóbr między rzeckich, Parczewskich. O P. znajdują się li czne wzmianki w dokumentach ogłoszonych w Arch. J. Z. R. ob. Skorowidz Nowic kiego. Edward Rulikowski. Piekary, z osadą zw. Za Skałą, wś, pow. krakowski, na lewym brzegu Wisły, naprzeciw ruin opactwa tynieckiego, przy gościńcu z Liszek do Skawiny. W samej wsi uchodzą

Piekary

Piekary

Piekary

Piekielany

Piekarzyszki

Piekarzew

Piekieliszki

dwa małe potoki do Wisły, z których jeden pły nie od zachodu z pod Rączny, drugi z północy z pod śmierdzącej. Jest tu szkoła ludowa i przewóz przez Wisłę. Wś ma 81 dm. i 495 mk. 237 męż. i 258 kob. , 493 rz. kat. i 3 izr. Na obszarze więk. pos. Alf. Mileskiego z fol. Pod Skałą i Przewozem jest 10 dm. i 96 mk. 53 męż. , 43 kob. , 93 rz. kat. , 2 gr. kat. i 1 protestant. Obszar większ. ma 291 mr. roli, 36 mr. łąk i ogr. , 21 mr. , past, i 25 mr. lasu; pos. mn. 221 mr. roli, 63 mr. łąk i ogr. i 105 mr. past. Za Długosza L. B. , II, 123 należały P. do klasztoru tynieckiego i miały 6 większych zagrodników, mających każdy po trzy staje roli, 4 mniejszych zagrodników i karczmę z dobrym gruntem. Podług reg. pobor. pow. szczyrzyckiego z r. 1581 wś P. , należąca do opactwa tynieckiego, miała 2 łan. km. , 1 zagr. z rolą, 4 zagr. bez roli, 2 kom. z bydł. , 1 kom. bez bydła, 1 rzem. Pawiński, Małop. , 42. P. graniczą na płd. zach. ze Ściejowicami, na zach. z Rączną a północ z Liszkami i Śmierdzącą; od południa i wschodu oblewa je Wisła. Mac. Piekary 1. domin. , pow. gnieźnieński, tuż pod Gnieznem, par. św. Wawrzyńca, poczta i st. dr. żel. w Gnieźnie; 10 dm. , 123 mk. , 104 kat. 19 prot. ; obszaru 326, 28 ha. Było daw niej własnością dominikanek gnieźnieńskich. 2. P. , wś i fol. , pow. poznański, o 7 klm. na płd. wsch. od Buku, par. Słupia, poczta i st. dr. żel. o 6 klm. w Otuszu. P. istniały przed r. 1580; należały przy schyłku zeszłego wie ku do Bielickich. Wś ma 9 dm. , 87 mk. kat. Fol. wchodzi w skład okr. domin. Jeziorki, ma 9 dm. , 74 mk. ; przeszedł z rąk Moszczeńskich do Niemców. 3. P. , przedmieście niegdyś Poznania, w miejscu dzisiejszej ulicy, zwanej także Piekarami. E. Cal. Piekary I. Niemieckie al. Wielkie, niem. Deutsch Piekar, w 1332 Peccari theutonicale, wś kościelna i dobra ryc, pow. bytomski, odl. 3 4 mili od Bytomia. Jest tu kościół par. murowany, z cudownym obrazem N. M. Panny, szkoła kat. , drukarnia, księgarnia i do 6000 mk W 1861 r. było 3193 mk 217 ew. i 59 żyd. . Wś P. wraz z kol. Josephsthal, młynem Kuna i kopalnią Szarlej ma 14l0 mr. obszaru; dobra ryc. z fol. Neuhof i Nowy Szarlej mają 3796 mr. obszaru. Tu w 1697 r. August II po swym obiorze, został powitany jako król przed wjazdem do Krakowa i tu zaprzysiągł Pacta conventa. W 1277 roku Paweł, biskup krakowski, przekazuje należących do kościoła św. Małgorzaty w Bytomiu mieszkańców Piekar i innych osad kościołowi kamieńskiemu. W 1420 r. Konrad, książę na Koźlu, zastawia P. a r. 1480 Mikołaj Synowiec, bur grabia krakowski, i Jan Synowiec, podkomorzy, odstępują ten zastaw Mrokotowi de Luznicze. Kościół tutejszy wzniesiony pierwotnie z drzewa w 1303 r. Obecna okazała murowana świątynia zbudowaną została w 1846 r. , głównie za staraniem kanonika Fieczeka. W czasie od 1 lipca do 1 listopada odbywają się liczne pielgrzymki do tutejszego cudownego obrazu. A. Stablik opisał 1849 r. Cud najnowszy spełniony w N. P. a ks. Pressfreund wydał w 1846 r. kazanie miane na poświęcenie nowego kościoła piekarskiego i J. A. Fietcek Wiadomość o tym kościele i obrazie Najśw. Maryi Panny. J. Łepkowski około 1850 r. wydawał tu Tygodnik Górnoszląski. , a od 1868 do 1871 roku wychodził tu Zwiastun Górnoszląski. 2. P. , dokum. Bekar, niem. Gross i Klein Beckern, wieś nad rzeką Kacbachą, pow. lignicki, odległa pół mili od Lignicy. W 1842 r. P. Wielkie miały 91 dm. , 637 mk. 6 kat. , P. Małe al. Stare 42 dm. , 247 mk. 7 kat. . Do P. należały dwa młyny Górny i Dolny. P. istniały już w r. 1292. W 1364 r. opat Jan z Krosny nabył dziesięciny miejscowe dla swego klasztoru N. M. Panny w Wrocławiu. 8. P. , dok. z 1228 Peccar, niem. Beckern, wś, pow. trzebnicki, odl, 1 milę od Trzebnicy, par. Scymerowo, ludność przeważnie katolicka. W 1218 r. ks. Henryk zamienił część P. partem Tille pistorum meorum i inne posiadłości na Borkowice, a, drugi tegoż imienia książę zakładając kollegiatę św. Krzyża w Wrocławiu, przekazał jej całą wieś P. i inne. Piekary, dziś Bekerzyce, niem. Beckersitz, wś, pow. świecki, st. p. , par. kat. i ew. Świe cie. W 1868 r. 8 bud. , 4 dm. , 13 mk. kat. , 20 ew. P. leżą nad Czarną Wodą i nad bitym trak tem z świecia do Bydgoszcźy. Należą do Przechówka. Kś. Fr. Piekarzew, wś i fol. nad rz. Ner dopływ Prosny, pow. pleszewski, o 5 klm. na zach. płn. od Pleszewa, w okolicy wznoszącej się 126, 27 do 130, 47 mt. npm. , par. Kowalew, poczta w Pleszewie, st. dr. żel. w Kotlinie i Pleszewie. W r. 1368 Sułko z Zawidowic sprzedaje P. Wincentemu z Kępy, podkomo rzemu kaliskiemu. W 1579 r. posiada tę wieś Wojciech Skrzypiński, a r. 1618 Adam Czam kowski, wojewoda łęczycki. Wś ma 25 dm. i 200 mk 172 kat. i 28 prot. . Fol. 1dm. , 9 mk. wchodzi w skład okręgu dominialnego Malinie. E. Cal. Piekarzyszki, wś włośc, pow. święciański, w 2 okr. pol. , gm. , okr. wiejski i dobra skarbowo Daugieliszki, o 3 w. od gminy, 11 dusz rewiz. Piekielany, wś rząd. nad rz. Wierchnią, pow. trocki, 3 okr. pol. o 47 w. od Trok, 23 dm. , 220 mk. , w tej liczbie 218 katol. i 2 żydów. Piekieliszki, fol. , pow. wileński, własność Rudolfa Pisanki, 750 dzies. ziemi.

Pieklisko

Piekielna, góra w pow. namiestowskim, na obszarze wsi Łokcza, przy ujściu Hrusztynki do Orawy Białej, ma 865 mt. wznies. Piekielne Wrota, nazwa dawana w XVI w. niebezpiecznemu dla flisaków miejscu na Wiśle, powyżej ujścia Brdy pod Łęskim Ostrowem ob. . Piekielnica, rzeczka, dopływ jeziora Szperek, które z innemi spływa do Baryczy a po wstaje u stóp Łysej Góry, o 1 klm. na płd. wsch. od Miksztata, w pow. ostrzeszowskim. Płynie od wschodu ku zachodowi, po większej części lasem Komorowskim; przerzyna bity trakt między Komorowem i Miksztatem, mija pustkowia Żołądek i Pazdyki, tudzież folwark Helenów, łączy się z Gnojnikiem czyli Strugą Piwońską. Wpływa do pow. odolanowskiego i uchodzi do jeziora, przebiegłszy około 10 klm. Brzegi błotniste. E. Cal, Piekielnik 1. potok, bierze początek na Podhalu nowotarskim, na stoku północnym, przepływa przez obszary wsi Dział i Odrowąż w. pow. nowotarskim i na obszarze gm. Jabtonki w hr. orawskiem, obw. trzciańskim wpada do Orawy Czarnej z lew. brzegu. Dopływami P. na obszarze tej gminy są Borowy potok i Chiżnik. Pomiędzy Borowym potokiem a granicą gminy Piekielnik ob. Pekelnik rozciągają się obszary, torfiaste, zwane Piekielnicki bór. Podobne torfy towarzyszą pot. Chiżnickiemu pod nazwą Ostrembówka Pokłady te mają 1 do 2 mt. grubości i mieszczą się na wznie. . 639 mt. npm. Niegdyś pokrywały je świerkowe i sosnowe bory, obecnie krzewi się tu kosodrzewina. 2. P. , potok, lewy dopływ Czarnego Dunajca. Jestto niewątpliwie to samo co Czarny potok por. Czarny Potok i Czarny Dunajec. Piekiełek, os. młyn. , pow. gostyński, gm. Rataje, pow. Białotarsk, ma 41 mk. Piekiełko 1. os. karcz. , pow. warszawski, gm. Jabłonna, par. Chotomów, odl. 6 w. od Warszawy, przy drodze do Jabłonny, ma 51 mk. 2. P. , wś, pow. grójecki, gm. Belsk, par. Lewiczyn, ma 60 mk. , 151 mr. ziemi włośc. W 1827 r. było 6 dm. , 43 mk. Wś ta wchodziła w skład dóbr Oczesały; 3. P. , os. , pow. radzymiński, gm. Zabrodzie, par. Niegów, ma 7 mk. , 9 mr. ziemi włośc. 4. P. , Vś i fol. nad rz. Mławką, pow. mławski, gm. Mława, par. Wieczfnia Kościelna, odl. o 7 w. od Mławy, ma posterunek straży pogranicznej, 18 dm. , 162 mk. , 715 mr. obszaru. W 1866 r. fol. P. z os. młyn. Zimnocha rozl. mr. 755 gr. or. i ogr. mr. 370, łąk mr. 20, past. mr. 12, lasu mr. 200, nieuż. mr. 93. Wś P. os. 14, z gr. mr. 140. 5. P. , fol, pow. rypiński, gm. Pręczki, par. Rypin, odl. o 1 w. od Rypina, ma 2 dm, , 35 mk. , 108 mr. 6. P. , os. włośc, pow. rypiński, gm. Sokołowo, par. Słownik geograficzny Tom VIII Zeszyt 86. Dulsk, odl. o 26 w. od Rypna, ma 1 dm. , 5 mk. , 15 mr. Br. Ch. Piekiełko, potok, wypływa z grzbietu Gorców, z pod szczytu Gromek, w pow. nowotarskim, w obrębie gm. Maniowy i uchodzi do Dunajca z lew. brzegu, poniżej Nowego Targu. Przyjmuje jako dopływ pot. Hubankę, w opisie którego mylnie podano por. Hubanka, iż wpada do Piekielnika. Piekiełko 1. z Ogrodziskiem, wólka do Grywałdu należąca, pow. nowotarski, ma 7 dm. i 33 mk. 2. P. , wś, pow. limanowski, na praw. brzegu Łososiny, na płd. stoku góry lesistej Gąszcza 645 mt. npm. , 3, 3 klm. na płn. wsch. od Tymbarka, ma 53 dm. i 325 mk. 165 męż. , 160 kob. ; 317 rz. kat. Pola ków i 8 izrael. Z obszaru 588 mr. ma pos. więk. Maryi German 292 mr. 108 roli, 20 łąk, 27 past. i 137 lasu; pos. mn. 296 mr. 161 roli, 37 łąk, 34 past. i 64 lasu. Poło żona między górami, ma ubogą i trudną do uprawy glebę. Jest tu kasa pożyczkowa gmin na z kapitałem 142 złr. Graniczy na zach. z Zamieściem a na wsch. z Koszarami. Od płd. i płn. ma wzgórza i lasy. Podług reg. pobor. pow. szczyrzyckiego z r. 1581 wś P. , w pa rafii Nowe Rybie, należała wraz z Kisielówką i Rupniowem do Andrzeja Rupniowskiego. Było tu 5 łan. kmiec. , 2 zagr. z rolą, 1 komor. bez bydła Pawiński Małopol. , 53. 3. P. , karczma i os. dominialna przy pow. mieście Grybowie. Mac. Piekiełko, lasek, ob. Garc Mały. Piekiełko 1. niem. Piekelken, król. leśn. , pow. wejherowski, par. kat. Wejherowo, st. p. Kielno, par. kat. Rumia. W 1871 r. 1 dm. , 13 mk. 2. P. , ob. Piekło, pow. chełmiński. 3. P. , niem. Piekelken, według Kętrz. miej scowość w pow. starogardzkim. W najnow szych spisach urzędowych nie wymieniona. W 1856 r. był tu fol. do Miradowa należący, obejmujący 2 wł. i 15 mr. Kś. Fr. Pieklice, wś, pow. sochaczewski, gm. Łazy, par. Brochów, ma 31 mk. , 287 mr. ziemi włośc Pieklicze, wś, pow. bobrujski, ob. Pehlicze. Znajduje się tu kaplica kat. filii Urzecze. Piekliska 1. las pokrywający Radwańską górę, na obszarze wsi Ołpiny, w pow. jasielskim. 2. P. , potok, dopływ Strwiąża, na obszarze wsi Nadyby, w pow. Samborskim. Pieklisko, potok, dopływ Lewockiego potoku, w hr. spiskiem. Piekło, grota w górze Żukowej, na obszarze wsi Charężów, w pow. chęcińskim. Piekło 1. wś, pow. nowomiński, gm. i par. Wiązowna, ma 23 mk. , 90 mr. ziemi dwors. ,60 mr. włośc. 2. P. , pust. , pow. rawski, gm. i par. Lubochnia, ma 3 dm. , 21 mk. , 8 mr. ziemi włośc. 3. P. , os. fahr, i karcz. nad rz.

Piekielna

Piekliska

Pieklicze

Pieklice

Piekiełko

Piekielna

Piekielnik

Piekielnica

Piekielne Wrota

Pilicą, pow. rawski, gmina i parafia Lubochnia; os. ma 1 dm. , 9 mk. , 5 mr. ziemi włośc. ; 08. fahr. 4 dm. , 53 mk. , 12 mr. ziemi. W 1827 r. był tu 1 dm. , 12 mk. 4. P. , fol, pow. kaliski, gm. Zborów, par. Tykadło, odl, od Kalisza w. 11, ma 1 dm. , 12 mk. Fol P. al Witoldów oddzielony w 1883 r, od dóbr Russów, rozl mr. 378 gr. or. i ogr. mr. 205, past. mr. 154, nieuż. mr. 19; bud. mur. 4, z drzewa 2; płodozmian 1lpolowy. 5. P. , wś, pow. wieluński, gm. Siemkowice, par. Pajęczno, odl, od Wielunia 29 w. , ma 3 dm. 6. P. , wś, pow. będziński, gm. olkuskosiewierska, par. Będzin, ma 20 dm. , 202 mk. , 84 mr. ziemi włośc. 7. P. , wś, pow. konecki, gm. Miedzierza, par Końskie, odl od Końskich 9 w. , ma 12 dm. , 62 mk. , 173 mr. ziemi włośc. W 1827 r. było 4 dm. , 27 mk. 8. P. , os. leśn. , pow. konecki, gm. Grodzisko, par. Końskie, odl od Końskich 9 w. , i dm. , 15 mr. ziemi dwor. 9. P. , pow. stopnicki, gm. i par. Stopnica. 10. P. al Pieklik, wś nad rzką Turoślą, pow. kolneński, gm. i par. Turośl, leży między wsiami Połazie i Bączki, na skraju bagna Turośl, odl 15 w. od Kolna. Na początku obecnego stulecia niejaki Pieklik założył osadę przy wsi Bączkach; osadę tę przezwano Piekłem. W 1819 w. było tu 18 mk. Gospodarz Pieklik posiadał 1 włókę i 3 mr. chełm. i płacił ztąd czynszu 27 zł. 17 gr. l 1 2 szel a chałupnik Łagodziński, płacił 5 złp. trzydniówki. W1827 r. 2 dm, , 16 mk. W 1878 r. 220 mr. 79 orn. . Niedaleko od Pieklika znajduje się osada Ciaki. Br. Ch. Lu. Krz. Piekło, wś, pow. orszański, gm. Chłystowo, ma 21 dm. i 136 mk. , z których 2 zajmuje się krawiectwem. Piekło 1. część doliny Kondratowej w Tatrach nowotarskich, wznies. 1498 mt. Ob. Kondratowa. 2. P. , wzgórze na obszarze wsi Gajduszowiec, na granicy od wsi Swirkli, w pow. limanowskim. Wznies. 660 mt. Piekło 1. os. przy Krzysztoforzycach w powiecie krakowskim. Nieoznaczona ani na mapie adm. Kummersberga, ani na mapie wojskowej. 2. P, os. karcz. do Karwodrzy na leżąca, pow. tarnowski, ma 2 dm. i 11 mk. 3. P. , karczma i os. domin. na obszarze więk. pos. wsi Załubińce, pow. nowosądecki, nad rzką Kamienicą. 4. P. , nazwa lasu i dawna nazwa wsi Jedlna, w pow. sądeckim. Mac, Piekło 1. al Bielawy, fol. do Chociszewic, pow. krobski, o 9 klm. na płd. zach. od Pogorzeli, par. i poczta w Pępowie; ob. Bielawy. 2. P. al. Murzynowo Leśne, budy, pow. sredzki, o 6 klm. na płn. od Nowego Miasta, par. Nietrzanów, poczta w Sulęcinie. Piekło 1. niem. Pieckel, wś, pow. malborski, na mątawskim przylądku, tam gdzie się rozłączają Wisła i Nogat. Ma st. pocz. i szkołę kat. i ew. Far. kat. i ew. Pogorzała Wieś. P. tworzy z Metritz jednę wieś, składającą się z części a Przewóz, niem. Piecklerfaehre, da i karczma; b Marienauerkampe, kępa w Nogacie; c Gurkenkrug; d Mątawski przylądek, niem. Montauerspitze i e Montauerspitzkrug. Cały ten kompleks zawiera 16 gburstw i 18 zagród, razem 26 włók magd. W 1868 r. było tu 723 mk. , 532 kat, 190 ew. , 1 żyd. , 50 dm. Odl od Malborga wynosi 2 3 4 mili. Na płn. od wsi ciągnie się kanał zbudowany r. 1854, łączący Wisłę z Nogatem. Na obszarze wsi znajduje się stary okop. Mieszkańcy po części Polacy, po części Niemcy, trudnią się rolnic twem, a po części rybołóstwem. Znajdują się tu bowiem węgorze, szczupaki, płocie, kara ski, jeźce, psy morskie, wydry i minogi. Po łów tych ostatnich jest czasem bardzo obfity. Chwytają wtedy codzień 40 50 kop. Cena za kopę wynosi około 4 mrk. W objaśn. do ma py archeol. Prus Zach. przez Ossowskiego czytamy, że się tu znajdują cmentarzyska grobów rzędowych, mieszane z urnami odosobnionemi. 2. P. Dolne, niem. NiederHoelle, wś włośc, pow. kościerski, st. p. , szkoła i par. ew. Przywidz, kat. Wisin. Zawiera 6 gbursk. posiadłości i 10 zagród; 1284, 38 mr. obszaru. W 1868r. 146 mk. , 18 kat. , 128 ew. , 22 dm. Odl od Kościerzyny 3 1 2 mili. Lustracya pru ska z r. 1772 donosi, że wś ta obejmuje 8 wł. ziemi ornej i 1 2 włóki lasu. Liczyła 3 rzemieśln. i 3 zagrodn. katol i ewang. Wysiew wynosił na włókę 10 kor. żyta, 2 kor. jęczm. , 20 kor. owsa, 1 2 tatarki, 1 4 lnu zbierają trzecie ziarno. Czynsz wynosił 200 tal, pogłówne 5 tal 30 gr. , hyberna 3 tal 30 gr. ob. Zeitsch. d. Westpr. Gesch. Ver. XV, str. 153. 3. P. Górne, niem. OberHoelle, wś włośc. pow. kościerski, st. p. i par. ew. Przywidz, kat. Wisin, zawiera 3 gburstwa, 3 zagrody, 13442 magd. mr. obszaru, 99 mk. , 1 kat. , 98 ew. , 13 dm. 1868 r. . Odl od Kościerzyny wynosi 3 1 2 mili. Lustracya z r. 1772 pisze, że wś ta ma 11 włók włącznie z 3 włók. zaro śli. Rzemieślników było 8 i 4 zagrodników; mianowicie 1 tkacz, owczarz, pastuch i zagro dnik. Wszyscy są ewang. Wysiew wynosi na włókę 15 kor. żyta, 2 jęczm. , 20 owsa, 1 grochu, pół lnu zbierają trzecie ziarno; czynszu płacą 180 tal, pogłównego 6 tal 60 gr. , hyberny 12 tal, 45 gr. ob. Zeitsch. d. Westpreus. Gesch. Ver. XV, str. 153. 4. P. , część zachodnia wsi Mroczna. 5. P. , wyb. do Tokar należące, pow. kartuski. st. p. Przod kowo. 6. P. , niem. Hoelle, wś, pow. cheł miński, st. p. Ostromecko, par. kat. Czarze, ew. Kokocko, 50 mr. obszaru. W 1868 r. 5 bud. , 4 dm. , 7 mk. kat. , 22 ew. Dawniej roz różniano Piekło i Piekiełko, po niem. Gross i Klein Hoelle. Kś, Fr.

Piekło

Piekło

Piekułowice

Piekun

Piekutowo

Piekło

Piekłów

Piekło, niem Pieckel, fol. , pow. morąski, st. poczt. Jaeskendorf. Piekło L al Albertinenhof, fol. , pow. kluczborski, należy do Gołkowic. 2. P. Piekielnik, niem. Piekler Muehle, młyn wodny, pow. olesiński. Należy do Wojciechowa. Piekłów, w dok. , Pyeklow, os. młyn. nad rz. Noteć w par. Smogulec, w okolicy Wyrzyska, Gołańczy i Szamocina. Według wydawców Lib. , Ben. Łask. 1, 121 w 1467 r. Jan, pleban smogulecki, prowadził spór o, daniny z tego młyna z plebanem z Chomiąży. Łąka plebana w Smogulcu leżała nad Notecią, między dwoma młynami zwanemi Piekłów i Praszków. Piekopy, jezioro, pow. sieński. Piekoryszki al, Zawieryszki, wś rząd. nad jez. Wieroksztis, pow, święciański, w 2 okr. pol. , o 24 w. od Święcian, 5 dm. , 33 mk. katol. Piekoszów, właściwie Piękoszów, w dok. Piankoschow i Pyakoschów, wś i fol, pow. kielecki, gm. i par. Piekoszów, odl. 14 w. od Kielc, przy drodze bitej z Kielc do Łopuszna, posiada kościół par. murowany, starożytny dwór z XVII w. , szkołę początkową, urząd gminny, gorzelnią 1872 r. , pokłady kamienia wapiennego i torfu. W 1827 r. było 68 dm. , 391 mk. Jestto starożytna osada, siedziba Odrowążów. Kościół parafialny miał erygować w 1366 r. Piotr Odrowąż. Łany kmiece dawały dziesięcinę plebanowi w Cierniu, gdzie parafię fundowali cystersi z Jędrzejowa. Łany folwarczne dawały miejscowemu plebanowi. Główną dobrodziejką kościoła była Katarzyna Odrowążowa, wdowa po Piotrze, wo jew. ruskim, który w 1450 r. zginął na Wołoszczyznie. Ona to nadała kościołowi karczmę z rolą, ogrodem i łąką, dającą 1 1 2 grzyw. czynszu i robociznę 6 dni rocznie, przytem ogrodziarską osadę, mającą pół łana roli, dającą fertona czynszu i 1 dzień na tydzień roboty, wreszcie sadzawkę we wsi Szczukowice. Miał też pleban swą pasiekę w lesie Łaski, Lib. Ben. , I, 588 590. Podług reg. pobor. pow. chęcińskiego z r. 1540 wś parafialna Piankoschów, własność Hieronima Odrowąża, miała 3 kmieci mających po łanie, 12 km. na 1 2 łanu, 3 karczmarzy, 1 zagr. , dwór, folwark, młyn, lasy i dobre pastwiska Pawiński, Małop. , 575. Obecny kościół rozpoczęto budować w 1807 r. a w 1879 r. ukończono. Przechował się tu obszerny i dotąd mieszkalny zamek; architekturą swoją świadczy, iż pochodzi z XVII wieku. Podobnie jak zamek biskupi w Kielcach, jest to czworoboczna budowa, nająca po rogach cztery baszty, różni się tylko dachem, na dwie kondygnacye podniesionym i mniejszą w architektonicznych ozdobach okazałością. Wewnątrz stracił on wiele ze swej dawniejszej wspaniałości, bogatego umeblowania i zabytków starożytnych. Tu mieszkali pomiędzy innymi Jan Karol Tarło, kaszt, wiślicki, ssta zwoleński i olsztyński, mąż zasłużony krajowi, jakoteź i sławny Michał Tarło, generał w wojsku francuzkim za Ludwika XIV, kawaler orderu śgo Ducha. Zwłoki tych mężów spoczywają w P. w grobach familijnych. Opis P. z ryciną dał Tyg. Iilustr. 1862 r. , t. V, 18. Dobra P. al Piękoszew składały się w 1872 r. z fol. P. i Romanów, wsi P. , Łaziska, Łubno, Łosień, Stara Wola i Wincentów; rozl. dominialna wynosi mr. 2140 gr. or. i ogr. mr. 610, łąk mr. 86, pastw. mr. 101, lasu mr. 920, zarośli mr. 124, wody mr. 1, nieuż. mr. 298; bud. mur. 9, z drzewa 12. Wś P. os. 58, z gr. mr. 371; wś Łaziska os. 18, z gr. mr. 155; wś Łubno os. 10, z gr. mr. 77; wś Łosień os. 22, z gr. mr. 146; wś Stara Wola os. 2, z gr. mr. 36; wś Wincentów os. 10, z gr. mr. 134. P. par. , dek. konecki, 2410 dusz. P. gm. należy do s. gm. okr. IV w Promnikach, st. p. Kielce; ma 16933 mr. obszaru i 3619 mk. 1867 r. . Br. Oh. Piekotino, wś, pow. dzisieński, w 4 okr. pol, gm. Mikołajów, okr. wiejski Powianóżka, o 8 w. od gminy, 3 dm. , 21 mk. prawosł. w 1864 r. 22 dusz rewiz. ; należy do dóbr Powianóżka, Rusieckich. Piekowice, pojedyńcze zagrody w Stodołach, pow. rybnicki. Piekułowice al Pieculowicze, ob. Pikułowice, Piekun, szczyt w grupie Gorganów, między górnym biegiem Prutu a Bystrzycą Górną pow. Nadworna. Ma 1657 mt. wznies. . Piekut, os. młyn. , pow. nieszawski, gm. i par. Lubanie, ma 10 mk. , 55 mr. ziemi włośc. W 1827 r. było 1 dm. , 8 mk. Osada ta wchodziła w skład dóbr Lubanie, należących do kapituły włocławskiej. Piekutowo, wś, pow. augustowski, gm. i par. Bargłów. Odl od Augustowa 15 w. , ma 6 dm. , 67 mk. W 1827 r. było 4 dm. , 22 mk. gm. 1 par. wniany, gminny. ścianie. Piekuty 1. wś i fol, pow. grójecki, gm. Drwalew, par. Chojnów, ma 104 mk. W 1827 r. było 14 dm. , 133 mk. Fol P. rozl. mr. 1219 gr. or. i ogr. mr. 548, łąk mr. 50, lasu mr. 240, zarośli mr. 313, nieuż. mr. 88. Wieś P. os. 9, z gr. mr. 23. 2. P. , przyległ. dóbr Drozdowo, pow. płoński. 3. P. , Nowe i Urbany, wś nad rz. Dzieżą, pow. mazowiecki, Piekuty. Posiada kościół par. dreszkołę początkową ogólną, urząd Mieszka tu drobna szlachta i włoW 1827 r. P. Nowe miały 14 dm. , 103 mk. a P. Urbany 5 dm. , 31 mk. Już w dokumentach z 1533 r. wspominane są P. Nowe Gloger Ziemia bielska. Niewiadomo kto i kiedy wzniósł tu kościół, który początkowo był filią par. Domanów a od 1807 r. parafialny. Obecny wzniósł w 1720 r. ks. Piotr Mar

Piekło

Piekopy

Piekoryszki

Piekoszów

Piekotino

Piekowice

Pieleka

Pielegrynda

Pielednogi

Pielburger

Pielburg

kowski. P. par. , dek. mazowiecki, 2460 dusz. P. gm. , należy do sądu gm. okr. III w Dąbrówce, st. poczt. Wysokie Mazowieckie odl. 15 w. , ma 5775 mk. , 827 dm. , rozl. 9329 mr. Wskład gm. wchodzi 24 wsi szlacheckich JabłońDobki, J. Dąbrowa, J. Jankowce, J. Kościelna, J. Markowięta, J. Opały, J. Pio trowce, J. Rykacze, J. Śliwowo, J. Uszyńskie, J. Zambrowizna, J. Zarzeczki, Kaboski, Kostry, Krasowe, Łopienie, Racibory, Rzepki, Skłody, Tłoczewo, Wyszonki Posiele, ZalesieNowe, ŻochyNowe i ŻochyStare; jedna wieś z ludnością mięszaną Piekuty, oraz trzy wsio włościańskie Hodyszewo, Jóźki i Wyliny Rus. Br. Ch. Pielaki, wś, pow. hrubieszowski, gm. Jarosławice, par, Uchanie. W 1827 r. było 28 dm. , 145 mk. Pielakiszkl 1. zaśc, pow. trocki, w 1 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Deksznie, 6 dusz rewiz. 2. P. , zaśc, pow. trocki, w 4 okr. pol. , gm. Merecz, okr, wiejski i dobra skarbowe Nieciosy, o 4 1 2 w. od gminy, 1 dusza rewiz. Pielańce, fol. , pow. wiłkomierski, par. Nidoki, własność Henr. Wojnickiego. Pielany, wś, pow. wyłkowyski, gm. i par. Bartniki. Odl. od Wyłkowyszek 21 w. , ma 16 dm. , 78 mk. W 1827 r. było 15 dm. , 107 mieszkańców. Pielasa, jezioro w pow. lidzkim, ob. Pelas. Zwane jest także Pielasy al. Pilasa, dawniej Polus. Rozległe jest 91 dzies. , głębokie do 2 sążni, lasy otaczają je z trzech stron; brzegi po większej części nizkie, błotniste. Pielaskowice, ob. Piaszkowice, Pielaszów, wś i fol. nad rz. Opatówką, pow. sandomierski, gm. Wilczyce, par. Malice. Odl. od Sandomierza 15 w. , ma 21 dm. , 155 mk. , 380 mr. ziemi dworskiej, 266 mr. włośc. Obszar dworski stanowi majorat rządowy. W 1827 r. było 23 dm. , 205 mk. W potwier dzeniu posiadłości klasztoru koprzywnickiego w 1277 r. przez Bolesława Wstydliwego, wymieniony jest Pielaszów jako należący do pier wotnego uposażenia klasztoru przez comesa Mikołaja Kod. Małop. , I, HO. Podług reg. pobor. pow. sandomierskiego z r. 1578 wś Pieliaszów, w par. Malice, własność Alberta Komornickiego, miała 7 osad, 3 1 2 łan. , 1 zagr. z rolą, 1 kom. , 2 biednych Pawiński, Małop. , 180. Br. Ok Pielaszyszki 1. Dolne, okol. szl. , pow. trocki, w 3 okr. pol. , o 56 w. od Trok, 9 dm. , 35 mk. katol. 2. P. , Górne, okol. szl. nad rz. Niemnem, pow. trocki, w 3 okr. pol, o 57 w. od Trok, 7 dm. , 39 mk. katol. Pielawa, ob. Pilawa. Pielawa al. Pilawa, wś, pow. buczacki, odl. o 9, 5 klm. na płn. wschód od Buczacza, na płd. krańcu dawnych stepów strusowskich, nad bezim. pot. , dopł. pobliskiej Strypy, Potok ten na północ od wsi tworzy staw, którego południowa część leży w samym środku osady. Granice wschod. Romaszówka, płd. Medwedowce, zachod. Nowostawce, półn. Petlikowce Stare. Obszar dwor. 1896, włośc 3988 mr. W 1880 r. 535 mk. , w 1880 r. w gm. 461, na obszarze dwor. 238 mk Do dóbr P. należą fol. Józefówka 90 mk. , Pielawa 61 mk, Puszkary 27 mk, Stadnica Medwedowiecka 39 mk. , Stadnica Romaszowiecka 21 mk. . Rzym. kat. 152, par. Baczacz, gr. kat. wś i przysioł. Janówka 400, par. Medwedowce. Właśc obszaru dwor, Jan Gołębski. Pielawszczyzna al. Drabówka, przedmieście mta pow. Tłumacza, od wsch. strony. Do 1856 r. , jako najodleglejsza część ról miejskich, leżała ugorem. Od tego roku poczęli się tu mieszkańcy Tłumacza zabudowywać, Mieszka tu przeważnie biedna ludność wyrobnicza. Gleba urodzajna czarna, miejscami czerwona glina. Lud zowie tę osadę Drabówką, ponieważ nazwa drab oznacza w tych okolicach biedaka z własnej winy. W. J. W. Pielawy, os. nad rz. Prosną, pow. wieluński, gm. i par. Praszka, odl, od Wielunia 19 w. , ma 1 dm. Ob. Karmańsko. Pielburg al. Pielborg i Pielborch zapewne Izbiczno, wś kośc. ewang. w Pomeranii, pow. szczecinkowski. Leży niedaleko chojnickowęgorzyńskiej kolei, na północnem wybrzeżu dużego jez. Pielburg, w środku którego da wniej stał podobno gród jakiś. Okolica pagórkowata, jest jeszcze w około lasem pokryta, gleba piaszczysta, miejscami gliniasta. Mie szkańcy trudnią się uprawą roli i kopaniem kamieni wapiennych, rybołóstwem i hodowlą bydła. W 1878 było 462 mk. ewang. Jest tu st. poczt. Ks. Fr. PielburgerSee niem. dok. Vilbork, Hisbitsma, po pol. Izbiczno, jezioro w pow. szczecinkowskim, w Pomeranii, z którego wypływa Piła, dopływ Dobrzycy, na wschód od Cza plinka. Należało w pownej części do sstwa drahimskiego. Na mapie Zannoniego stanowi południowe wybrzeże tego jeziora kawałek granicy pow. wałeckiego ob. Powiat wałecki przez Calliera, str. 28. Kś. Fr. Pielednogi, żmujdzkie Pełednogej, wś nad Niewiażą, pow. kowieński, okr. polio. kiejdański, o 43 w. od Kowna, 30 dm. , 395 mk. , młyn wodny 1859. Pielegrynda al. Pelegrynda, zaśc rząd. nad jez. Grejmiana, pow. święciański, w 2 okr. pol, o 37 w. od Święcian, 2 dm. , 9 mk. kat. Pieleka, wś, pow. święciański, w 1 okr. pol. , gm. Łyntupy, okr. wiejski Romaniszki, o 7 w. od gminy, 6 dusz rewiz. ; należy do dóbr Romaniszki, Dowgiałłów. Pieleni, zaśc, pow. święciańsski, w 2 okr,

Pielawy

Pielaki

Pielaki

Pielakiszkl

Pielańce

Pielasa

Pielaskowice

Pielaszów

Pieliaszów

Pielaszyszki

Pielawa

Pielawszczyzna

Pieleszewo

pol. , gm. i dobra skarbowe Łygmiany, okr. wiejski Antolkiena, o 6 w. od gminy, 24 dusz rewiz. Pieleszewo, 1657 Pielekowo, niem. Pelzau, dok. Pelasewo, Pelassow, Pylense territorium, dobra na Kaszubach, pow. wejherowski, par. kat. , st. poczt. i kol. Reda, 2 klm. odl. , par. ewang Wejherowo, o 3 4 mili odl. W 1868 r. 109 mk. , 66 kat. , 43 ew. , 9 dm. W 1871 r. 9 dm. , 21 dymów, 115 mk. , 178, 82 ha roli or. i ogr. , 70, 27 łąk, 83, 8 pastw. , 13, 07 lasu, 5, 68 nieuż. , 4, 98 wody, razem 356, 62 ha, ; czysty dochód z gruntu 1713 mrk. P. leży nad Redą, która tu młyn pędzi. Jestto stara osada. W 1236 r. należało P. do kościoła św. Wojciecha pod Gdańskiem ob. Pom. U. B. v. Perlbach, str. 46. Za czasów Rzpltej nadaje r. 1470 wwda pomorski i ssta pucki Otto v. Machwitz dobra P. , obejmujące 6 włók, Janowi Goessmann na prawie chełmińskiem. Młyn w ostatniej Wojnie zniszczony może znów pobudować ale okolicznym wsiom nie wolno tam mleć, lecz tylko w Pucku albo w Mrzezinie ob. Gesch. d. Kr. Neustadt, von Prutz, str. 85. W 1657 r. było P. fol, należącym do zamku puckiego. Liczono tu 5 krów, 5 wołów, 4 jałówki i 3 gęsi. Wysiew wynosił rocznie 1 1 2 łasztu i 1 2 korca żyta, 30 k. jęczm. , 30 k. I owsa, 1 k. grochu, 7 1 2 k. tatarki Tamże, str. 134 i 135. W XVII w. było całe sstwo puckie, a więc i P. dane Gdańszczanom w zastaw. Tutejszy rządca odstawiał rocznie 10 funtów masła, 40 gęsich jaj, 6 kur i 450 jaj kurzych. W 1658 r. należały do dóbr tutejszych wś Pieleszewo z 14 gburami i Swarzewo z 5 gburami i 2 pustemi posiadłościami str. 139. Lustracya z r. 1628 podaje Dwór folwarkowy był pod dachówką, stodoła w dyle o dwu klepiskach dobra, podle stodoły szopa długa dla wołów, przy której z jednej strony sieczkarnia, z drugiej chlew, pod jednym dachem; z drugiej strony szopa dla krów i przychówków i drobiazgów, na końcu jej stajnia na koni cztery; sernik na 4 słupach przed folwarkiem dobry. Za wrotami mielcuch pod dachówką, dalej studnia. Zabrodnia mała do łowienia ryb na sadzawkach. Sadzawek pięć niezarybionych, a jedna ogrodzona przed browarem mała, którą sobie mielcarz za pozwoleniem zamkowem wykopał i chowa w niej ryby, które miewa z rzeki; płaci od łowienia ryb w rzece na rok czynszu na św. Jan fl. 8. Czeladź w tym folwarku urzędnik Jakub Czapa z żoną, poddany. Ordynarya ich taka pieniędzy fl. 40, żyta korcy 14, jęczm. 2, owsa 2, grochu korzec, słoniny połci 2, sadła 2, piwa beczek 6, soli achtel i 8, i na się i na czeladź także śledzi achteli 8. Ma krowiarza, wolarza i dziewkę. Na to troje czeladzi ordynarya taka każdemu na rok po fl. 10, żyta na osobę i korcy 6, jęczm. pół korca, tyleż owsa, grochu, słoniny połeć, sadło jedno. Mielcarz w tym folw. ze wszystkim na rok ma myta fl. 144. Obora i drobiazgi folwarku wołów roboczych 16, krów dojnych 12, od których krów od każdej urzędnik powinien dać achtel masła albo pieniędzy fi. 8, a za twaróg fl. 6. Stadnik jeden, jałowic dwuletnich 2, juńców rocznych 4, cieląt łońskich 5, cieląt latosich 6, a trzy krowy jeszcze cielne; koni nie masz; świni starych 7, stadnik 1, wieprzów trzyletnich 2, nazimiąt 10, prosiąt małych 4, gęsi 30, gąsiorów 2. Od tych gęsi urzędnik ma dać paktu gęsi 60, jaj zaś 1 kopę; kokoszy 30, kur 2, od których kopa kur, jaj pół kopy, albo pieniądze za nie gr. 10. Osada wiejska; chałup ma 4 dobre, we 2 mieszkają rataje, w drugich 2 ogrodnicy, piąta pusta stoi, szósta przy gościńcu mała, co ją sobie Strych sic zbudował. Młyn słodowy dworski, młynica pod dachówką dobra, chałupa młynarska o jednej izbie i komorze z sienią, stodółka dobra, statki młynarskie młynarz swoje mieć powinien, prócz żelaza, a kamienie, które dwór dować ma. Przy tym. młynie stawek. Powiadają, że tam trochę pstrągów ma być. Młynarz Grzegorz Dobk z żoną, poddany, daje czynszu ze młyna na św. Marcin 20 fl. i pańskie słody mele. Poddaństwo w tym fol. i powinności ich. Paweł Noga z żoną, rataj, ma dzieci czworo, przy nim brat jego Wawrzeniec, poddany. Bydła dworskiego nic nie ma, powinność jego według zwyczaju dworskim bydłem rolę orać póki może; gdy już ustanie rola, do wszelkich innych robót dworskich iść powinien, samowtór, nie wymawiając się, choć i w stodole będzie młócił. Bierze za to ordynarya na rok od św. Jana Chrzciciela poczynając żyta korcy 14, jęczm. 2, grochu 1 k. , mięsa połeć 1, sadło 1, soli szarej achtel, na śledzie pieniędzy fl. 4. , masła pół achtla, gomółek półtorej kopy, kopę rachując po fl. 1 gr. 6, słodu korzec, pieniędzy fl. 6 gr. 20, na sukno pieniędzy fl. 4. Grzegorz Bronisz, poddany, z żoną, ma dzieci troje, rataj, przy nim brat jego Marcin, młodzieniec. Bydła dworskiego nie ma, powinność jego i ordynarya jako i wyższego. Jakub Borys z żoną, poddany, ogrodnik, ma dzieci czworo, bydła pańskiego nie ma, powinność jego na każdy dzień do wszelkich robot dworskich iść jedną osobą. Przędze ma wyprząść żona jego, łokci 12, albo pieniądze za nie dać gr. 22 1 2, którą to też przędzę wyżej pomienieni rataje albo wyprządzać albo płacić powinni. Ordynaryi żadnej nie ma, jeno gdy młóci w stodole pańskiej, jak i rataje, wymłócku dostanie dwunasty korzec. Wojciech Szopala z żoną, ogrodnik, poddany, świeżo się ożenił, bydła nie ma nic, powinność jego tak jak i wyższego, prosił nas, ponieważ nie ma nic, aby go założyć krową

Pieleszewo

Pielewitz

Pieleszki

Pieleszki

Pielgrzymowo

Pielgrzymowice

Pielgrzymka

Pielgrzymówka

Pielewszczyzna

dla robót pańskich, któreby nie miał o czem odprawiać, cośmy dla lepszego gospodarstwa według zwyczaju tych krajów panu admini stratorowi uczynić kazali. Pożytek z lasów przy tym fol, taki kładą, że kiedy się żer zro dzi, lub bukowy lub dębowy, wieprze tu ze wszystkich fol. zganiają na karmią, Zasiewki. Na zimę wysiano żyta łasztów 1 korcy 37, na wiosnę zaś teraz, jak nam urzędnik powiadał, wysiać się może owsa łasztów 1 korcy 30, jęczmienia korcy 30, jarki korcy 11 str. 3 do 5, manuskrypt w Peplinie. Kś. Fr. Pieleszki, wś i fol. , pow włocławski, gm. i par. Chodecz, 4 dm. , 143 mk Fol. ma 493 mr. gruntu, 246 mr. lasu; włościanie mają 15 mr. gruntu. X. M. Pielewitz al. Pillewitz, ob. Pillewice. Pielewszczyzna, niewielkie wzgórze, o 6 w. na zachód od Mińska, nad rz. Swisłoczą, otoczone tą rzeką z trzech stron i zarośnięte pięknym sosnowym lasem. Należy do fol. Wieśniuki, własność Weryhów Darewskich. Pielgrzymówka, rzeczka w pow. nowogródzkim, przepływa pod wsią Kołotosza i Kamionka. Pielgrzymka, wś i fol. , pow. nowoaleksandryjski puławski, gm. Rybitwy, par. Opole. Wś ma 9 os. i 157 mr. gruntu, folw. zaś wchodzi w skład dóbr Mazanów. Pielgrzymka, rus. Perehrimka, wś, pow. jasielski, leży przy gościńcu ze Żmigrodu do Gorlic, 313 mt. npm. , nad pot. b. n. , dopływem Kłopotnicy; od południa ma obszerne lasy, w których znajduje się źródło nafty. Lasy te pokrywają północne stoki Magóry 842 mi; ku północy rozwija się dolina Wisłoki, obniżająca się do 289 mt. Wś ma 145 dm. i 907 mk. 434 męż. , 473 kob. , 67 rzym. kat. par. w Samoklęskach, 830 gr. kat. , mających kapelanią w miejscu, z cerkwią drewnianą i 10 izraelitów. SpecialOrts Repertorium podaje 68 Polaków i 839 Rusinów. Kapelania należy do dyec. przemyskiej, dek. dukielskiego i obejmuje Kłopotnicę. Hutę Samoklęską, Mrokową, Samoklęski i miasto Żmigród, z ogólną liczbą 1125 parafian. Uposażenie kapelana stanowi 29 mr. roli, 31 mr. łąk i 31 mr. pastw. , a nadto dodatek 133 złr. Obszar większej pos. H. hr. Wilczka ma 6 mr. roli. 3 mr. łąk, 9 mr. pastw. i 1134 mr. lasu; pos. mn. 949 mr. roli, 521 mr. łąk i 517 mr. pastw. Długosz L. B. I, 497, nazywa tę wieś Pielgrzymówką; za jego czasów była własnością Jana i Stanisława Gamratów h. Sulima, miała łany szlacheckie i kmiece. Kmiecie płacili dziesięcinę kanonikowi t. z. czwartej prebendy krakowskiej w kwocie fertona groszy szerokich, rola szlachecka zaś proboszczowi w Samoklęskach. Podług reg. pobor. pow. bieckiego z r. 1581 wś kośc. P, własność Jana Mniszka, dzierżawiona przez Piotra Bronikowskiego, miała 15 łan. km. , 9 zagr. z rolą, 5 kom. z byd. , 1 kom. bez byd. , osadę cerkiewną Pawiński, Małop. , 124. P. graniczy na zachód z Kłopotnicą i Folu szem, na półn. z Zawadką, a na wschód z Sammoklęskami. Mac. Pielgrzymów, dok. Pelhrzimow, niem. Pilgersdorf, dawniej Pilgramsdorf, wś, pow. głupczycki. Rzeczka Ossa Osobłaka, Osoblaha, dopływ odry, dzieli wś tę na dwie połowy. Jedna należy do Morawii, druga do Szląska pruskiego. W 1842 r. była tu kaplica katol. , szkoła, zamek, fol, 86 dm. i 434 mk. katol. W podziale księztwa opawskiego z 1377 r. jest już P. wspomniany. Pielgrzymowice, wś, pow. miechowski, gm. Luborzyca, par. Więcławice. W 1827 r. było 18 dm. , 118 mk. Podług reg. pobor. pow. proszowskiego z r. 1490 wś P. miała 2 łan. , a część Młodziejowskiego wynosiła 1 2 łana. W 1581 r. wś P. , w par. Więcławice, należały w części do Stanisława Minockiego 6 1 2 łan. km. , 3 kom. z byd. , 1 kom. bez byd. , karczm. 1 2 łan. Część Staszkowskiego, dzierżawiona przez Sokołowskiego, miała 1 łan km. , 2 zag. bez roli, 1 4 karczm Pawiński, Małop. , 22. Pielgrzymowice, niem, Pilgramsdorf, wś kośc. , pow. pszczyński, posiada kościół par. katolicki, szkołę katol. W 1842 r. P. Wielkie miały 3 fol, 73 dm. , 2 owczarnie, 793 mk. 135 ewang. , 2 młyny wodne, tartak, zaś P. Małe 14dm. Około 1473 r. stało tu zamczysko warowne. Pielgrzymowo, dok. Pelgrinowo, osada, nadana w 1262 r. miastu Keyni przez Bolesława, syna Władysława Odonicza Kod. Wielkop. , 401, zlała się prawdopodobnie z miastem. Pielgrzymowo 1. w dok. Ranis, wś na pol. prus. Mazurach, pow. niborski, nad strugą poboczną Nidy, 6 klm. na połud. zach. od Niborka. Wieś polska. W. mistrz Winryk von Kniprode nadaje w 1362 r. rycerzowi Pielgrzymowi Pilgerim w ziemi saskiej 60 włok chełm. , które nazwał Ranis, z obowiązkiem jednej służby w lekkiej zbroi i 9 lat wolności. Roku 1422 prosi sołtys pielgrzymowski Jan o odnowienie listu nadawczego. W. mistrz Fryderyk, książe saski, nadaje Jędrzejowi Endrze, Enderze, Endres, Mikołajowi Nicolaw, Janowi, Maćkowi Morawskim Moresky 42 włók w Pielgrzymowie na prawie chełm. , z obowiązkiem jednej służby na ogierze i w pancerzu. Dan w Rastemborku, w poniedziałek po Zwiastowaniu Najśw. Panny r. 1502. Pielgrzymowo posiada r. 1600 tylko polską ludność. Księgi rachunkowe starostwa niborskiego wymieniają około r. 1570 następujące nazwiska chłopów w Pielgrzymowie; Górny Gurny, Paczoszka Patzoszka, Kaszonka

Pień

Piełajcie

Piela

Pielsche Muehle

Pielowce

Pielgrzymy

Pielgrzymy

Kaschonka i Klimek Ob. Kętrz. O ludn. 338, 352. 2. P. , niem. Pilgramsaue, wybud. , tamże. 3. P. , wś na niem. Warmii, pow. brunsberski, par. Plastwich, blisko traktu z Melzaku do Brunsbergi, 4 klm. na pół. wsch. od st. poczt. Packhausen. Wś zwała się pierwotnie Monetiten i należała do kapituły war mińskiej. W 1301 r. dokum. z 6 paźdz. , nadaną została obywatelowi z Elbląga Peregrinowi. Obejmowała wówczas 10 włók i 2 so łeckie. W r. 1366 dokupiła 8 1 2 wł, jak wska zuje również lustracya z r. 1656, wyliczająca w Pielgrzymowie 20 1 2 wł. , 5 chłopów 1 soł tys. Podatku płacą 57 szefli owsa, 36 kur, 18 gęsi, 5 wiązek lau i 44 fl. ad. mens, zaś 53 fi. 15 gr. ad benef. Ob. Mon. hist. warm. I, 515, i Zeitsch. f. d. Gesch. Erml. , Jahrg 1879 80. 4. P. , młyn, tamże. Ad. N. Pielgrzymy, wś, pow. łęczycki, par. Do maniew. Wydawca Lib. Ben. Łaskiego II, 369 twierdzi, jakoby wś i n. nie istniała, tymcza sem stanowi ona część wsi Idzikowice. W XVI w. istniały Idzikowice Fałkowe i Idzikowice Zabokrzeki, dziś zaś są I. Generalne i L Pielgrzymy. Br. Ch. Pielgrzymy, niem. Bulgrin, Bulgerin, Polgrin, Bolgerin, dobra ryc. , pow. szczecinkowski, leżą na półn. zach. od Drahimia i Czaplinka, pod Kłaszewem, nad jez. Drawskiem, st. poczt. Klaushagen. Obejmują 322, 71 ha obszaru. Po raz pierwszy wspomniana w podrobionym dok. 1261 r. W 1361 r. napotykamy braci de Bul gorin, a w 1561 r. potwierdza Zygmunt August nadanie tej posiadłości Manteuflom ob. Pow. wałecki przez Calliera, str. 42. Kś. Fr. Pielhrzymowy al Poruba, niem. Maehrisch Pilgersdorf, wś, pow. osoblahski, na Szląsku austr. , ma 359 mk. Pielisko, struga łącząca jez. Trzechowskie z Głęboczkiem, ćwierć mili długa, płynie przy Piecach, w pow. starogardzkim. Kś. Fr. Pieliszele, wś, pow. wileński, w 6 okr. pol, gm. Mickuny, okr. wiejski Paluliszki, o 10 w. od gminy, 26 dusz rewiz. ; należy do dóbr Koj rany, Łopacińskich. Pielnia, wś, pow. sanocki, leży na wznies. 405 mt. npm. , nad Pielnicą, dopływem Wisłoka, z praw. brzegu, przy gościńcu z Bukowska do Pisarzowic. Okolica podgórska, pokryta od zachodu lasem Retkowem. P. posiada cerkiew par. gr. kat. dek. sanocki, szkołę ludową i ochronkę. Wraz z obszarem dworskim ma 164 dm. i 1016 mk. 482 męż. , 534 kob. , z tych 373 rzym. kat. , 613 gr. kat. i 30 izraelitów. Według narodowości jest 384 Polaków i 632 Rusinów. Rzym. kat. należą do par. w Nowotańcu. Pos. więk. Leop. Horodyńskiej ma 54 mr, roli, 54 mr. łąk, 65 mr. pastw. i 379 mr. lasu; pos. mn. 1342 mr. roli, 121 mr. łąk, HO mr. pastw. i 26 mr, lusu. Par. gr. kat. obejmuje Dudyńce, Jędruszkowce, Markowce, Pobidno, Prusiek i Pisarowce. Uposażenie proboszcza składa się z 41 mr. roli w ogóle i dodatku 173 złr. P. graniczy na płd. z Nadolanami, na zach. z Odrzechową na półn. z Długiem, a na wschód z Jędruszkowicami, Dudyńcami i Pobidnem. Mac. Pielnica, potok górski, w pow. sanockim, przepływa przez wsie Nadolany, Nowotaniec i Odrzechową, uchodzi do Wisłoka z pr. brzegu. Z drobnych dopływów P. najważniejszym pot. Bazanówka z praw. brzegu. Pielonki, mylnie zamiast Polanki. Pielowce, wś włośc, pow. lidzki, w 3 okr. pol. , gm. , okr. wiejski i dobra skarbowe Ostryna, na 163 dusz rewiz. Wchodziło niegdyś w skład sstwa nowodworskiego ob. Nowydwór 4. Pielsche Muehle niem, , ob. Piła i Pilski Młyn, pow. kościerski. Piduńce 1. zaśc, pow. trocki, w 1 okr. pol, gm. i okr. wiejski Deksznie, 2 dusze rewiz. 2. P. , wś rząd. , pow. trocki, w 1 okr. pol. , o 23 w. od Trok, 16 dm. , 163 mk. katol. Piela 1. właśc. Piła, pustk. , należy do Lublińca, pow. lubliniecki. 2. P. , Piła, dwie fryszerki t. n. , w Rudzińcu, pow, toszyckogli wicki. Piełajcie, wś, pow. rossieński, par. retowska. Piełokańce, wś pow. wileński, ob. Pelekańce. Pień, rzka, ob. Pienia. Pien, dok. 1222 Pin, Peen, Peine, Pehen, dobra, pow. chełmiński, st. poczt. , par. kat. i ew, Ostromecko, szkoła Mozgo wina. W 1868 r. 14 bud. , 7 dm. , 49 mk. , 19 kat. , 30 ew. , 158, 67 ha roli or. i ogr. , 5, 51 łąk, 2, 1 pastw. , 54, 17 lasu, 4, 66 nieuż. , 1, 71 wody, razem 226 73 ha; czysty dochód z gr. 1185 mrk. Na leżący do P. fol. , Słończ, ma 94, 52 ha; czysty dochód z gr. 256 mrk. Cegielnia par. i tartak. P. leży nad prawym brzegiem Wisły, naprze ciw Fordona. Już w XIII w. stał tu zamek warowny, który według dokum. z 1247 i 1248 r. przez pewien czas posiadał Swiętopełk. W XV w. rezydowali wójtowie tu albo w Unisławiu. Zdaje się, źe cały ten obwód tworzył tylko jedno komturstwo, a później wójtostwo, unisławskiem zwane ob. Hist. Com. Geogr. v. Toeppen, str. 167 i Gesch. der Stadt. u d. Kr. Culm von Schultz. , I, str. 142. W 1667 r. na leżał P. do klasztoru benedyktynów; dzierża wca płacił proboszczowi w Ostromecku 4 kor ce żyta i tyleż owsa ob. Wizyt. Strzesza, str. 155 b. Około 1400 r. liczono P. do komturstwa bierzgłowskiego ob. Zeitschr. d. Westpr. Gesch. Ver. , XVI, 20. Kś. Fr. Pień, wś, pow. mielecki, w równinie, na wznies. 180 mt. npm. , w międzyrzeczu Partyńskiego pot. i Jamnicy, dopływów Brenia,

Pielnica

Pielnia

Pielisko

Pielhrzymowy

Piełokańce

Pieńczykowo

5, 2 klm. na płn. zach. od Radomyśla, par rzym. kat. w Zgórsku. Ma 62 dm. i 309 mk. 167 męż. , 142 kob. ; 303 rzym. kat. a 6 izrael. Ma obszaru 516 mr. , w tem 441 mr. roli orn. , 32 mr. łąk i 37 mr. pastw. Zakład im. Osso lińskich we Lwowie jest posiadaczem większ. własności, gruntów jednak niema, tylko prawo propinacyi. Wioska ta graniczy na płn. z Jama mi I i II czyli Przybyszycami, na wschód z Partynią a na płd. i zach. Dolną Małą. Po dług reg. pobor. pow. sandomierskiego, z 1578 r. wś Pień należała do par. Zgorsko Pawiński, Małop. , 204. Mac. Pieńczykowo i Pieńczykówko, dwie wsie przyległe, pow. szczuczyński, gm. Przestrzelę, par. Rajgród. Leżą śród lasów i błot, utrudniających komunikacyą. Są to starożytne osady, wspominane w dokum, z 1547 r. Gloger. Ziemia bielska. Pieńczyn, wś, pow. homelski, ob. Penczyn. Pienczyna, wś nadbezim. lewym dopł. Serwecza, pow. nowogródzki, okr. pol. 1 i gm. Horodyszcze, ma 19 osad, miejscowość falista, niezbyt leśna, grunta wyborne, szczerkowe. Pienia, strumień wpadający od lewego brzegu do Niewiaży, tuż obok Troupianki, pod Troupiami. Pieniacze, wś, pow. sejneński, gm. Hołny Wolmera, par. Berzniki. Odl. od Sejn 16 w. , leży nad jeziorem Gausty, ma 4 dm. , 37 mk. , 135 mr. W 1827 r. było 3 dm. , 45 mk. Wchodziła w skład dóbr Hołny Wolmera. Pieniaki, rus. Peniaki, wś, pow. brodzki, 22 klm. na płd. od Brodów, 19 klm. na płn. zach. od sądu pow. w Załoźcach, urząd poczt. w miejscu. Na płn. wsch. leżą Litowiska, na wschód Szyszkowce, na płd. wsch. Czepicie, na płd. Czepicie i Łukawiec, na płd. zach. Huta Werchobuzka pow. złoczowski, na płn. zach. Huta Pieniacka. na płn. Hołubica. Wieś leży w dorzeczu Dniestru za pośrednictwem Seretu. Wchodzi tu z Hołubicy od płn, zach. jedno z ramion Seretu, zwane Łuhem i płynie na płd. wschód, rozlewa się w staw rozległy wznies. 335 mt. , z którego wypłynąwszy dąży na płd. wsch. do Czepielów, przybierając nazwę Grabarki. Od zach. wpada do stawu struga, płynąca od osady leśnej HuciskoPie niackie, a zasilona inną z Huty Pieniackiej. Zabudowania wiejskie leżą na płn. wsch. stoku wzgórza, na płd. zach. brzegu stawu a na praw. brzegu Seretu. W tej części wsi stoi kościół i plebania. Na płd. wschod. brzegu stawu, na lew. brzegu Seretu, leży druga część wsi, tu wznosi się pałac z obszernym parkiem i murowana cerkiew na dziedzińcu pałacowym. Zachodnią, lesistą część obszaru zajmuje os. leśna Hucisko Pieniackie. Las zwie się na krańcu zach. Chodaczowskim lasem i zajmuje także płd. część Huty Pieniackiej. Na pln. wsch. leży Nowy folwark i fol. Swerydówka. Na wschód wznosi się punkt do 385 mt. , a w Hucisku Pieniackiem, niedaleko granicy płd. , do 409 mt. Własn. więk. w Pieniakach, Hucie Pieniackiej i Majdanie Pieniackim, tworzących jedną gminę katastralną, ma roli or. 987 mr. łąk i ogr. 535, pastw. 310, lasów 4541 mr. , własn. mn. roli or. 1021 mr. , łąk i ogr. 257, pastw. 49, lasu 1088 mr. Lasy pieniackie liściaste, o drzewostanie urozmaiconym, przeważnie bukowym. W wielu miejscach, zwłaszcza na krańcach lasu, rośnie świerk. W r, 1880 było 1049 mk. w gm. , 157 na obsz. dwor. , 352 rz. kat. , 785 obrz. gr. kat. , 69 wyzn. mojżesz. . Par. rz. kat. w miejscu, dek. brodzki. Kapelanią tę erygowała i uposażyla Aniela hr. Miączyńska w r. 1814. Do par. należy miasteczko Markopol i wsie Badków, Czepicie, Hołubica, Huta Pieniacka, Litowiska, Łukawiec, Szyszkowce i Zwyżyn. Wo wsi jest kościół murowany p. w. św. Alfonsa Rodrigueza, nie konsekrowany dotąd. W pałacu znajduje się domowa kaplica. Dawniej mieli jezuici swą siedzibę w P. Par. gr. kat. również w miejscu, dek. załoziecki. Do tej par. należy Huta Pieniacka. We wsi jest cerkiew murowana, szkoła etat. jednokl. , założona w 1865 r. , z językiem wykładowym polskim i ruskim. Do szkoły należy ogród 14, 38 ar. . We wsi jest także szkoła wyrobu koronek. Nad stawem stoi murowany młyn wodny o 3 kamieniach. Z gałęzi przemysłowych zasługuje na uwagę tkactwo i garncarstwo. Jest tu także gorzelnia. Do dworu należą 3 leśne a 2 polne pasieki, w których się mieści przeszło 1000 pni pszczół. Główną ozdobą miejscowości jest pałac, własność niegdyś hr. Miączyńskich, dziś Włodzimierza hr. Dzieduszyckiego. Widok tego pałacu ze strony południowej od parku podał Stęczyński w dziele Okolice Galicyi Lwów, 1847. W opisie dodanym do tej ryciny czytamy Wnętrze pałacu, ciągłem staraniem lubiących i czczących ojczyste pamiątki gospodarstwa upiększane. Prócz wiola pięknych ściennych malowideł al fresco, urozmaiconych sztukateryami i mozajką, jest w pałacu galerya obrazów różnych krajów i wieków. Najpiękniejszą i dosyć liczną część tej galeryi stanowią obrazy do dziejów polskich, odnoszące się mianowicie do czasów ostatnich. Mnóstwo jest prócz tego krajobrazów ojczystych, rycin i litografii nowszych, jako też map geograficznych. Zbiór obrazów zebrał tu Ignacy hr. Miączyński, który zamierzał z nich utworzyć we Lwowie publiczną galeryą ob. Lwowianin, 1840, str. 93 i Przyjaciel ludu, 1849, str. 26. Widoki P. znajdują się także w zbiorze rycin Pawlikowskiego, 4501, 4502, 4503 i 4504 Dzisiejszy właściciel, założyciel Muzeum im

Pieniaki

Pieniacze

Pienia

Pienczyna

Pieńczyn

Pieńczykowo

Pieniążki

Dzieduszyckich we Lwowie, gorliwy opiekun przemysłu domowego, ozdobił swą rozydencyą licznymi wyrobami krajowymi. Szczególnie pokoje mieszkalne samego właściciela na dole i sala jadalna są z tego względu charakterystyczne. Przybudowana i z pałacem połączona obszerna cieplarnia, mieści w sobie rzadkie okazy storczyków i palm ob. Sokalski, Rys geogr. statyst. złoczowskiego okręgu szkolnego, Złoczów, 1885, str. 282 do 287. Lu. Dz. Pieniaki al. Zahorany, dwa zaśc. , pow. miński, w 3 okr. pol. kojdanowskim, gm. Rubieżewicze, par. kat. Kojdanów, oba mają 5 osad; miejscowość mocno wzgórzysta, malo wnicza. A. Jel. Pienakiemia, wś rząd. , pow. trocki, w 1 okr. pol, o 33 w. od Trok, 7 dm. , 58 mk. kat. Pieniakowo, wś nad rzką Rudzicą, dopł. Piereczutej, pow. miński, w 3 okr. poi. i gm. kojdanowskiej, ma 6 osad; miejscowość falista, bezleśna, grunta szczerkowe. A. Jel. Pienianki 1. fol. , pow. wiłkomierski, w 4 okr. pol. , par. Kowarsk, własność K. Klimczyckiego. 2. P. , fol. , tamże, par. Onikszty, własność Rymszewiczowej. 3. P. , dobra, tamże, par. Onikszty, własność Kurmina. Pieniany wś, pow. tomaszowski, gm. Ra chanie, par. obrz. wschod. Pieniany. Ma 48 dra. , 381 mk. , w tem 78 rz. kat. , 775 mr. gruntu, 54 mr. lasu. Ludność rolnicza. Fol. należy do dóbr Pukarzów hr. Fredry. Cerkiew parafialna drewniana, pounicka, erekcyi nie wiadomej. Obecna z 1757 r. ; filie Podlodów o 1 w. i Hopkie o 3 w. X F. S. Pieniany 1. dobra, pow wiłkomierski, par. Onikszty. Stanowiły niegdyś sstwo niegrodowe pieniańskie, położone w wwdztwie wileńskim, pow. wiłkomierskim. Podług metryk litewskich z 1519 r. dobra to król Zygmunt puścił w zastaw na 10 lat, zaciągnąwszy dług na potrzeby Rzpltej. W 1569 r. zaliczały się razem z dobrami Uszpole do dóbr stołowych królewskich. Od 1764 r. były w posiadaniu ks. Czartoryskiego, kancl. w. ks. lit. , że zaś liczne spory zachodziły wówczas o granice tego sstwa, przeto uchwałą sejmową z tegoż roku wyznaczoną była oddzielna komisya z 12 osób do oznaczenia granic tych dóbr narodowych. W 1771 r. opłacano z nich kwarty złp. 4944 gr. 8, a hyberny złp. 2, 256. Na sejmie z r. 1780 stany Rzpltej zabezpieczyły Eleonorze ks, Czartoryskiej dożywocie na dwu sstwach kupiskiem i pieniańskiem. oba te sstwa dzierżył do 1831 r. ks. Czartoryski. 2. P. , dwór nad rz. Pienią, pow. wiłkomierski, okr. pol. Widziszki, par. Kowarsk, o 38 w. od Wiłkomierza, 37 mk. , gorzelnia 1859. Dawne dziedzictwo Narbutów, późnie Józefowiczów, Kościałkowskich, Jastrzębskich, nakoniec Feliksa Siesickiego, marszałka wiłkomierskiego, dziś Leonarda Śiesickiego. 3. P. , po łotew. Piniani, wś, pow. dynebarski, par. prelska. J. Krz. Pieniażewicze, wś nad rz, Irszą, pow. radomyski, ma 1093 mk. i 4881 dzies. ziemi. Cerkiew drewniana, p. w. Archanioła Michała, wzniesiona w 1768 r. i poświęcona przez dziekana unickiego radomyskiego Rocha Kościuszkę, uposażona jest 38 dzies. ziemi. Do par. należy wś Ryżnia. P. w XVI w. należały do dóbr Malin, Jelców, w 1770 r. były własnością Stanisława Pieńkowskiego, komornika łomżyńskiego, od 1783 r. syna jego An toniego, komornika zambrowskiego, przeszły później w obce ręce. Irsza płynie w F. pomiędzy skałami granitowemi, z których wydobywa się w znacznej ilości kamień budowlany, użyty pomiędzy innemi na przyczółki mostu na Dnieprze pod Kijowem. Pieniążki 1. wś szlach. , pow. szczuczyński, gm. i par. Biełaszewo. 2. P. , wś szlach. , pow. kolneński, gm. Stawiski, par. Romany. W 1827 r. było 4 dm. , 23 mk. 3. P. , ob. Kobylino P. , pow. mazowiecki. 4. P. , ob. Krzyczki P. , pow. pułtuski. , 146. Mm. pow. humański, okr. Pieniążkowice, w dok. Pieniaszkowice wś, pow. nowotarski, w górach nad małym dopływem Piekielnika z lew. brzegu 717 rat. npm. , przy drodze z Nowego Targu do Jabłonki na Orawie. Ku północy wysokie góry pokryte lasem, ku południowi roztacza się dolina Czarnego Dunajca, Przy drodze wznosi się mały murowany kościołek p. t. św. Franciszka, zbudowany w r. 1853 przez proboszcza ks. Jana Misa, w miejscu dawnego drewnianego. Domów zbudowanych w dolinie potoku jest 121, mk. 651 319 męż. , 332 kob. ; 648 rz. kat. , podhalan i 3 izrael. Obszar mn. pos. ma 513 mr. zimnej i kamienistej gleby, 141 mr. łąk i 307 mr. pastw. Obszar dworski, obejmujący 1444 mr. , zakupili włośc. Założona przez Pieniążków Odrowążów, graniczy ta wś na płn. z Sieniawą, na wsch. z Pyżowką i Morawczyną, na zach. z Odrowążem. Należała do sstwa nowotarskiego ob. t. VII, 309 do dóbr Klikuszowa. Podług reg. pobor. pow. sandeckiego z r. 1581. wś P. należała do par. Nowy Targ Pawiński, Małop. Pieniążkówka, wś, pol. i par. kat. Humań, par. praw. Prytyka o 3 w. , ma 730 mk. prawosł. i 33 katolików. Posiada porządny dom murowany, oraz zabudowania gospodarskie w części murowane, cerkiew filialną murowaną, w stylu gotyckim, wzniesioną w 1840 r. przez właściciela Rusieckiego, oraz kaplicę kat. murowaną, w grobach której spoczywa ojciec dzisiejszego właściciela. Brak wody. Należała niegdyś do klucza humańskiego dóbr tulczyńskich, sprze

Pieniaki

Pienakiemia

Pieniakowo

Pienianki

Pieniany

Pieniażewicze

Pieniążkowice

Pieniążkówka

Pieniaki

Pieniążkowo

Pieniąźkowo

Wielkie

Pienieka

Pieniężna

Pieniężnica

Pienina

Pieniny

dana Rusieckiemu Dominikowi, pozostaje dotychczas w posiadaniu jego sukcesorów. Pieniąźkowo, niem. Pienionskowo, dok. z 1294 r. Penesscow, wś kośc. na lewym brzegu Wisły, pow. . kwidzyński, st. poczt. i par. ew. Nowe, st. dr. żel. Czerwińsk. P. posiada kościół par. kat, szkołę i tow. rolnicze, 1301, 86 mr. obszaru. W 1868 r. 50 bud. , 20 dm. , 170 mk. , 134 kat. , 36 ew. W 1884 r. było 4 gburów, 6 zagrod. i 11 rzemieśln. Tuż przy kościele idzie bity trakt z Gniewu do Nowego. Gleba jest urodzajna. Tutejszy kościół, pod w. św. Jana Chrzciciela, zbudowany w 1592 r. , konsekrowany przez bisk. Rozrażewskiego, w 1879 r. odnowiony. Przy kościele istnieje bractwo Aniołów Stróżów, założone w 1854 r. , i bractwo trzeźwości. Prócz tego jest szpital dla 4 ubogich. W skład parafii wchodzą Pieniążkowo, Marienhof, Eichstaedt, Półwieś, Hartingswalde, Dąbrówka, Wiosła W. i Małe, Karczma, Mała Karczma, Młyn, Mały Młyn, Stary Młyn, Krausenhof, Eichenhain, kolonia Ostrowite, Czerwińsk dworzec i folwarki Czerwińsk, Luchowo, Smarzewo i Kołmaga. W 1867 r. liczyła parafia dekanat nowski 1287 komunikantów a 2120 dusz, zaś w 1885 r. dusz 2294. Wizyt. Rozdrażewskiego z 1583 r. donosi. że tu był kościół murowany, chylący się ku upadkowi, pod w. św. Jana Chrzciciela. Na cmentarzu stała dzwonnica, do kościoła należało 1 2 włóki. W skład par. wchodziły P, Smarzewo, Czerwińsk, Luchowo, Kolmiaga, Dąbrówka, Półwsie, Kopitkowo i Ostrowite. Do plebana należało 10 koszek pszczół, z których dawniej dawano wosk. Proboszcza nie było podówczas, nabożeństwo odprawiał prob. z Laików. Nie było też plebanii str. 56 57. Później posiadał prob. tutejszy 3 1 2 włóki pół wł. zaś zaginęło. Już w 1294 r. było P. własnością bisk. kujawskich i należało do klucza komorskiego ob. Majątki biskupie przez Kujota, str. 58, i Perlbach P. U. B. , str. 453. Borek pisze, ze kościół tutejszy wybudowali własnym kosztem Olescy, którzy tu przybyli z Polski i w Ostrowitem swój dwór mieli. Proboszczami byli tu w 1711 r. Jan Latoszewicz, 1756 N. Pieńkowski, 1740 Jan Kamrowski tamże, str, 430. Według taryfy z 1648 r. , gdzie uchwalono pobór podwójny, płacili w P. poddani od 10 wł. osiad. , 3 ogr. i karczmy, 22 fi. 6 gr. ob. Roczniki Tow. Przyj. Nauk w Pozn. , 1871, str. 176. O jeziorze, które się we wsi znajduje, powiadają, że na dnie znajduje się kościół, o którego wieżę rybacy już nieraz sobie siecie podarli. Razu pewnego udał się jakiś śmiałek, który dobrze pływać umiał, do tego kościoła, ale na cmentarzu, kościół otaczającym, ujrzał psa z ogniem w pysku. Zaraz się przeżegnał i szedł śmiało dalej a pies go wpuścił na cmentarz. Gdy wszedł do kościoła, ujrzał ludzi klęczących i księdza. Ale gdy kogo naruszył, ciało zaraz w proch się zamieniło. Kś. Fr. Pienice Wielkie, wś szlach. i kol. , pow. makowski, gm. i par. Krasnosielc. W 1827 r. było 27 dm. , 177 mk. W 1866 r. fol P. Wiel kie lit. E miał rozl. mr. 1538. Obszar ten przeszedł w posiadanie 45 cząstkowych wła ścicieli. Wś P. Wielkie lit. E os. 2, z gr. mr. 36. Ogólny obszar P. Wielkich z częściami szlacheckiemi wynosi 1965 mr. Br. Ch. PieniekaWola, wś szlach. i włośc. , pow. makowski, gm. i par. Krasnosielc. W 1827 r. było 16 dm. , 107 mk. Pieniężna al. Nawodeskoln, wyniosłe wzgórze w pow. lucyńskim, przy wsi Werpeli, na lewo od drogi ze wsi Korsówki do mka Marienhauz. Pieniężnica al. Pękuła, niem. Penkuhl, dok. 1653 Pennichul, wś, pow. człuchowski, st. p. i par. kat. Ekfir pól mili odl. , ew. Białobór, 11482, 76 mr. obszaru. W 1868 r. 213 bud. , 87 dm. , 715 mk. , 545 kat. , 163 ew. We wsi jest kościół filialny kat. p. w. św. Marcina i szkoła kat. W wizyt. Trebnica z r. 1653 czytamy, że P. należała do sstwa człuchowskiego. Był tu drewniany kościół, do którego dojeżdżał proboszcz z Koczały. Proboszcz nie posiadał żadnej roli, dawniej podobno 2 włóki. Włościan było 19 coloni, dawali mesznego po korcu żyta i tyleż owsa, zagrodników liczono 5 inquilini, dawali po 2 kury. Kościelnymi byli Jan Kanscke i Andrzej Splettstesser; nauczyciel był lutrem ob. str. 72. Pienina, wś nad bezim. dopł. Usy, pow. miński, w 3 okr. pol. kojdanowskim, pomiędzy wsiami Wiertniki, Nowosady i Sakowicze, ma 12 osad; miejscowość wzgórzysta, malo wnicza; grunta szczerkowe. A. Jel Pieniny, mylnie Pioniny, grupa skalistych wapiennych gór, na wschodniej granicy Tatr, w pow. nowotarskim, na obszarze gmin Krościenko i Sromowce Niżne. Dunajec zakreślając wielki łuk, ogarniający od północy wschodnią część Tatr, wrzyna sie w skalistą masę tatrzańskiego pasma pod Czorsztynem i toruje sobie drogę śród piętrzących się nad nim poszarpanych fantastycznie ścian tego potężnego wyłomu, będącego rezultatem jakiegoś przeddziejowego kataklizmu. Ta naturalna droga wodna zachęciła już w odległych wiekach do osiedlania się w tych dzikich i ubogich okolicach. Pierwszymi przybyszami byli poszukiwacze złota, które wedle świadectwa Długosza, znajdowano, zapewne w piasku potoków, jeszcze w XIII w. Lib. Ben. , III, 353, 356. Z nimi, czy może za nimi ściągnęli tu różnego rodzaju awanturnicy, szukający, w braku złota. , środków do życia w rozboju lub wyrobie fałszywej monety. Oni to pozakładali prawdo

Pienińska

Pienińska Wólka

Wólka

Pieniówka

Pieńki

Pieńk

podobnie pierwsze warowne siedziby. Przybysze ci, przeważnie niemieckiego pochodzenia, nadawali i swym siedzibom niemieckie nazwy. Zapewne współcześnie z zaludnieniem tych stron książęta krakowscy, jako posiadacze całego obszaru górskiego, osadzali tu swych starostów, dla których wzniesiono warowne grody. Takim grodem był zapewne zamek Pienin, a następnie Czorsztyn. Zamek Pienin, o którego istnieniu w XIII wieku wspomina dwukrotnie Długosz Hist. Pol. , II, 259 i 476, służył za miejsce schronienia dla dworu książęcego w czasie najazdu Tatarów w 1241 r. a następnie dla zakonnic z Sącza i okolicznej ludności w 1278 r. Nazwa zamku, którego ruiny dotąd się przechowały, przeszła na całą grupę skał towarzyszących Dunajcowi na obszarze między Czerwonym Klasztorem, na prawym brzegu Dunajca na Spiżu a ujściem poi Ruskiego w Szczawnicy. Odległość obu tych punktów wynosi do 1 1 2 mili. Obecnie przeprowadzoną została od Szczawnicy do Czerwonego Klasztoru droga brzegiem Dunajca. Podróż łodziami po Dunajcu, od Szczawnicy do Czerwonego Klasztoru, stanowi ulubioną wycieczkę gości przebywających na kuracyi w Szczawnicy i turystów tatrzańskich. Dunajec wije się śród skał w ciągłych zakrętach, zwiększających malowniczość i rozmaitość widoków, jakie przedstawiają sterczące nad nim skały, noszące odrębne nazwy. Naprzeciw Czerwonego Klasztoru, na polskiej stronie wznosi się grupa zwana Trzy Korony, mająca trzy główne i dwa pomniejsze szczyty. Najwyższy z nich Okrąglica ma 982 mt. wznies. Dalej w kierunku biegu Dunajca, ku Szczawnicy wznoszą się Grabczycha, Ligarki, Czerwona Skała, po za którą wpada do Dunajca Pieński potok, płynący od skały, na której mieszczą się ruiny Pieniu. Za potokiem wznosi się ostro szczyt Sokolicy. Dalej skała Facimiech zdaje się zagradzać dalszą drogę na Dunajcu, tworzącym tu nagły skręt. Po za nią Berestek a z przeciwnej węgierskiej strony Golica. Wreszcie z kolei Sosnowce, Ostra, Białą, Bystre, Siodełko i Ociemne. Począwszy od Leśnickiego potoku oba brzegi są już polskie. Więcej szczegółów o P. podano już w artykułach Czerwony Klasztor, Czorsztyn, Dunajec, Haligowce, Karpaty III, 862, Niedzica. Opisy P. mieszczą dziełka Br. Gustawicza, , Wycieczka w Czorsztyńskie Warszawa 1881 i Paulina Stachurskiego Wycieczka do P. Lwów 1869 r. . Br. Ch. Pienińska Wólka, wś, pow. kobryński, między Osowcami a Popiną. Pieniówka, grupa domów i młyn w Mazurówce, pow. skałacki. Pieńki 1. Zarębskie, kol. , pow. błoński, gm. Skuły, par. Ojrzanowo, odl. 14 w. od Grodziska. Są tu cztery kolonie, mające od 30 do 60 mr. obszaru. Powstały na obszarze dóbr Za ręby. 2. P. , fol dóbr Krowica Zawodna, pow. kaliski. 3. P. Rządowe, wś i os. , pow. wieluński, gm. Rudniki, par. Żytniew, odl. od Wielunia 26 w. Wś ma 6 dm. , os. 1 dm. , 10 mk. Wchodziły w skład dóbr Żytniew. 4. P. , os. , pow. piotrkowski, gm. i par. Gorzkowice. 5. P. Nurki, kol. , należy do wsi Gorzkowiczki, pow. piotrkowski. 6. P. , os. , pow. opo czyński, gm. Radonia, par. Wójcin, odl. od Opoczna 18 w. , 2 dm. , 12 mk. , 48 mr. ziemi włośc. W 1827 r. było 3 dm. , 17 mk. 7. P. , wś, pow. siedlecki, gm. Skupie, par. Mokobody, ma 14 dm. , 91 mk. , 399 mr. ziemi. W 1827 r. było 15 dm. , 79 mk. 8. P. , pow. kon stantynowski, ob. Czuchów. 9. P. , fol. , pow. sierpecki, gm. Kossemin, par. Jeżewo, odl. 8 w. od Sierpca, ma 4 bud. i 165 mr. obszaru. 10. P. , os. , pow. lipnowski, gm. Bobrowniki, par. Kikoł, odl. o 9 w. od Lipna, 1 dm. , 3 mk. , 7 mr. 11. P. Niedżwiedzkie, wś, pow. lipnowski, gm. Ossówka, par. Czernikowo, odl. o 21 w. od Lipna, ma 13 dm. , 39 mk. , 104 mr. 12. P. Nowiny, wś, pow, rypiński, gm. i par. Gujsk, odl. o 23 w. od Rypina, ma 5 dm. , 29 mk. , 239 mr. obszaru. 13. P. , pow. rypiń ski, ob. Dębiany. 14. P. Sobótki, wś, pow. ostrowski, gm. Szulborze Koty, par. Andrzeje wo. W 1827 r. było 26 dm. , 148 mk. 15. P. Wielkie, wś szlach. , pow. ostrowski, gm. Dmochy Glinki, par. Czyżew, ma 21 dm. , 148 mk. 16. P. Żaki, wś szlach. , pow. ostrowski, gm. Warchoły, par. Andrzejowo, ma 13 dm. , 83 mk. W 1827 r. było 16 dm. , 83 mk. Mieszka tu drobna szlachta 17. P. Grodzisko, wś szlach. , pow. kolneński, gm. Kubra, par. Przy tuły. W 1827 r. było 11 dm. , 59 mk. 18. P. Borowe, wś szlach. , pow. kolneński, gm. Je dwabno, par. Dobrzyjałowo. W 1827 r. było 15 dm. , 78 mk. 19. P. , os. , pow. augustow ski, gm. i par. Bargłów, odl. od Augustowa 15 w. , ma 3 dm. , 64 mk. W 1827 r. było 2 dm. , 15 mk. Br. Ch. Pieńki, mały fol. poleski, pow. mozyrski, od 1862 r. własn. Frankowskich, ma 2 włóki. Pieńki L niem. Adelig Pientken, fol. do Kitnowa należący, pow. grudziądzki, st. p. i par. kat. i ew, Radzyń, szkoła Mełno. W 1868 r. 5 bud. , 2 dm. , 7 mk. kat. 2. P. , niem. Koenigl. Pientken, wś, pow, grudziądzki, st. p, par. kat. i ew. Grudziądz, szkoła Rudnik. Obejmuje 42611 mr. obszaru. W 1868 r. 14 bud. , 4 dm. , 27 mk. , 1 kat. , 26 ew. Wś założył Ludwik Karczewski r. 1756; przywilej erekcyjny potwierdził król r. 1761. Według lustracyi z r. 1765 posiadali tu Krystyan Mallon, Krystyan Meller, Dawid Finte, Michał Lewart i Piotr Luft razem 4 włóki i płacili 72 fl. czynszu. Uwłaszczenie nastąpiło r. 1804,

Pieńkomoczyszcze

Pieńkowo

Pieńkówka

Pieńkowicze

Pieńkowce

Pieśkowce

Pieńków

Pieńkomoczie

Pienkieniki

Pieńki

Pieńki

ale włościanie byli zobowiązani do różnych ciężarów i musieli dostawiać wrazie potrzeby 2 ludzi do budowania mostów łyżwowych w obrębie 2 mil. Goldbeck wymienia w swej topografii P. jako wś król. o 4 dymach. 3. P. , niem. Pienken; według Kętrz. dwie miejsco wości w pow. chełmińskim i brodnickim. W spisach urzędowych niepodane. 4. P. , niem. Birkenhain, wś założona w 1826 r. w po wiecie chełmińskim, st. p. Wąbrzeźno, par. kat. Nowa Wieś, ew. Radzyn; 475, 55 mr. ob szaru. W 1868 r. 24 bud. , 15 dm. , 110 mk. , 27 kat. , 83 ew. Kś. Fr. Pieńki, niem. Pienken, fol. na pol. prus. Mazurach, pow. niborski, st. p. i tel. Nibork. Pienkieniki, wś, pow. trocki, w 1850 r. własność Żarnowskiego, Kozakowskiego i Leszczyńskiego; 96 dz. rozl. Pieńkomoczie, jezioro, pow. homelski; rocznie poławia się około 19 pudów ryb. Pieńkomoczyszcze, jezioro, pow. czerykowski. Pieńków, wś i fol. nad Wisłą z lew. brze gu, pow. warszawski, gm. Cząstków, par. Łomna. Leży na prawo od drogi bitej z Warszawy do Modlina, ma gorzelnią, 137 mk. , 248 mr. ziemi włośc. W 1827 r. było 15 dm. , 113 mk. P. wchodził w skład dóbr Łomna. Pieśkowce, wś nad rz. Bożkiem, pow. starokonstantynowski, par, Kupiel. W 1867 r. miała 28 dm. Pieńkowce, wś, pow. zbaraski, odl. 9 klm. na płn. od Podwołoczysk, nad samą granicą rossyjską, którą tu stanowi rz. Zbrucz i utworzone przez nią stawy, ciągnące się od Wołoczysk w górę ku płn. aż do Palczyniec. Przez wieś przepływa od płn. zach. ku płd. wsch. potok, dopływ Zbrucza. Granice wschodnia Zbrucz, oddzielający wś od gub. podolskiej, płd. Staromiejszczyzna, zach. Skoryki i Medyń, płn, Worobiówka, płn. wsch. Prosowce. Obszar dwor. 311, włośc. 497 mr. W 1870 r. 426 mk. , w 1880 r. w gminie 443, na obsza rze dwor. 20; rz. kat. 89, par. Toki o 10 kim. na płn. ; gr. kat. 322, par. Medyń. Dwór stoi na płn. ode wsi na pagórku. Kasa pożyczk. gminna z kapit. 522 złr. Właściciel posiadł. dwor. Kazimierz Tuczyński. W 1883 r. zna lazł A. H. Kirkor w P. na niwie Netreba skorupy naczyń glinianych gruboziarnistych, z przedhistorycznych czasów. B. R. Pieńkowicze al. Pieńkowicze, wś, pow. piński, w 1 okr. pol, gm. P. , o 1 milę od Pińska, ma 116 mk. i cerkiew Pokrowską paraf. W parafii znajduje się cerkiew fil. Ilińska. Własność Skirmuntów. Gmina składa się z 6 okrę gów wiejskich starostw i obejmuje 20 wsi i 1476 mk. włośc. Należą do niej wsie P. , Albrychtów, Horodyszcze, Kozaki, Kupiatycze, Lubelpol, Ostrowicze, Poczapów, Suszyck, Wólka, Wysokie, Wyszewicze, Zajezierze i Zawidczyce. Kś. M. Pieńkówka, wś, pow. klimowicki, gm. Chotowiż, ma 76 dm. i 455 mk. , z których jeden zajmuje się bednarstwem. Pieńkówka 1. wś, pow. jampolski, okr. pol. i par. kai. Morachwa Morafa, gm. P. , st. poczt. Żmerynka o 10 w. , o 13 1 4 w. od Morachwy, 14 w. od Stanisłamczyka a 2 w. od st. dr. żel. Jaroszynki, ma 150 osad, 964 mk. , 1145 dzies. ziemi włośc, 1317 dzies. dworskiej. Cerkiew p, w. św. Michała, wznie siona w 1872 r. i uposażona 32 dzies. ziemi, ma 1259 parafian. Gorzelnia z aparatem Pi. storyusza, założona w 1860 r. , przerabia do 20000 pudów rocznic. Zarząd gminy, do której należą P. , Efimówka, Fedorówka, Jaroszynka, Kobylno, Kopesterzyn, Mołczany, Pasynki, Stojnica, Szczuczyńce, Tarasówka i Woźniowce, razem 12 starostw, 1918 osad, 11060 dzies. ziemi włośc. 7924 ornej, 12529 mk. Oprócz tego w obrębie gminy znajduje się 16159 dzies. 10519 dzies. ornej ziemi rządowej i prywatnej, cały więc obszar gminy obejmuje 27219 dz. 18433 ornej i 14044 mk. Własność dawniej Mostowskich, później Kozickich, dziś Sobańskich. Na gruntach wsi P. znajduje się st. dr. żel. kijowskoodeskiej Jaroszynka, nazwana tak od pierwotnie za projektowanego miejsca na jej wzniesienie. 2. P. , wś nad rz. Hołoworusawą, dopł. Rusawy, pow. jampolski, okr. pol. , gm. i par. kat. Tomaszpol, o 10 w. od Tomaszpola, ma 157 osad, 1044 mk. , 937 dz. ziemi włośc. , 757 dz. dwors. Cerkiew p. w. św. Michała, wznie siona w 1824 r. i uposażona 84 dz, ziemi, ma 1079 parafian. Należała do klucza tomaszpolskiego Róży Branickiej, następnie do Potoc kich. 3. P. , wś nad rz. Zharkiem, pow. lityński, gm. Śosenka, par, kat. Janów, st. p. Lityn, o 14 w, od Lityna, ma 116 osad, 978 mk. , 1003 dz. ziemi włośc. Cerkiew p. w. św. Mikołaja, wzniesiona w 1755 r. i uposażona 33 dz. ziemi, ma 1841 parafian. Należy do klucza janowskiego hr. Chołoniewskich, ma jącego 8910 dz. ziemi używalnej ob. Janów, 4. P. , wś nad rz. Kobylną, dopł. Desny, pow. Winnicki, na pograniczu gub. kijowskiej, okr. pol. i par. kat. Strzyżawka, gm. Hawryszówka, par, prawosł. Kozińce, ma 77 osad, 488 mk. , w tej liczbie 33 jednodworców, 621 dz. ziemi włośc. Należała do Rakowskich, obecnie w częściach; największe posiadają Bełżeccy, Dydyńscy i in. Dr. M. Pieńkowo, niem. Pinkowo, leśnictwo należące do hr. Koenigsmarka na Kamienicy, pow. tucholski, st. p. Gostycyn, par. kat. Pruszcz; ew. Kamienica. W 1868 r. 7 mk. kat. Pieńkowo, niem. Pienkowen al, Pientkowen,

Pieprz

Piepstock

Pieńkowski Majdan

Piepenhagen

Pierchowice

Pierce

wś na pol prus. Mazurach, pow. ządzborski, st. p. i tel. Mikołajki. Pieńkowski Majdan, ob. Isrzany Majdan. Pienna, wś, pow. wilejski, ob. Pennoje. Pieńpole, wś, pow. ciechanowski, gm. Regimin, par. Niedzborz, odl. o 15 w. od Ciechanowa, ma 16 dm. , 101 mk, 140 mr. obszaru. Pieńsk, ob. Pińsk. Pieński, potok w Pieninach, uchodzi do Dunajca z lew. brzegu, przy grupie skał zwa nej Ligarki, niedaleko Starego Sącza i ruin zamczyska Pienin. Pientken niem. , ob. Pieńki. Pientryca, rzka w pow. ihumeńskim, mały prawy dopływ Berezyny Dnieprowej, zaczyna się w lesistych moczarach przy zaśc. Mościszcze, płynie w kierunku płd. około wsi Borki, dalej nieco zatacza półkole na wsch. , pod wsią Wojnorowo rozlewa w jeziorko i obraca młyn, przecina gościniec bohuszewickoboźyński pod wsią Michałowo i o parę wiorst za nią ma ujście. Długość biegu około 12 wiorst. A, Jel. Piepenburg niem. , dobra ryc. w Pome ranii, pow. Regenwalde, st. p. Plathe. Piepenhagen niem. , dobra ryc. w Pomeranii, pow. Regenwalde, st. p. Labes. Piepershof niem. , dobra na prus. Litwie, pow. ragnecki, st. p. , tel. i kol. żel. Ragneta. Piepie, wś nad rz. Wiszyntą, pow, wileński, ob. Penie mylnie podana podług spisu gmin w 1864 r. . Leży o 33 w od Wilna i ma 4 dm. i 25 mk. kat. Piepielewka, wś cerkiewna, pow. mścisławski, gm. Lubawicze, ma 22 dm. i 148 mk. , z których 1 zajmuje się wyprawą skór. Piepielnia, ob. Pepelnia. Pieprz, os. młyn. , pow. wrzesiński, o 5 klm. na płn. zach. od Żerkowa, na strumyku, który pod Dębnem wpada do Warty; par. Żyłków. Istniała już przed r. 1510. W 1843 r. 11 mk. W nowszych Skorowidzach nie jest wykazaną. Należała do wsi Chrzan. Pieprzowe góry, jestto niewłaściwie pasmem gór nazwana krawędź wyżyny sandomierskiej, górująca nad niziną nadwiślańską, która na lewym brzegu Wisły, na przestrzeni między Sandomierzem a Zawichostem, rozszerza się łukowato, dochodząc do trzywiorstowej szerokości. Podczas gdy dolina nadwiślańska ma 452 stóp wznios. pod Zawichostem, to górująca nad nią krawędź wyżyny sięga do 730 st. w Kamieniu Plebańskim pod Sandomierzem, Tak znaczna różnica nadaje wyżynie w oczach patrzącego od brzegu Wisły charakter pasma górskiego, do czego przyczynia się jeszcze i ta okoliczność, że właśnie na krawędzi wyżyny występują w okolicy Sandomierza zwłaszcza z jej łona na zewnątrz łupki szarowakawe, sterczące w postaci czarnych skalistych wierzchołków niepokrytych roślinnością. Ponieważ powyżej San domierza istnieje podobny stosunek między rozszerzającą się do 4 wiorst doliną Wisły a panującą nad nią wyżyną, która również wy datnie odrzyna się od doliny rzeczki Koprzywianki, przeto nazwa Pieprzowych gór roz ciąganą bywa niekiedy na całą długość kra wędzi wyżyny sandomierskiej między rzeczką Koprzywianką a Opatówką, uprowadzającymi do Wisły wody środkowej wyżyny i tarasów Łysogórskiego pasma. Twierdzenie jakoby Pieprzowe góry były odnogami Łysogór i Chę cińskich wyniosłości, nie ma żadnej podsta wy, gdyż łączność Pieprzowych gór z tymi pasmami polega jedynie na tem, iż są on kra wędzią wyżyny, na której wznoszą się Łyso góry. W punktach gdzie jary wyżłobione przez wody spływające ze środka wyżyny, łączą się z doliną nadwiślańską, mieszczą się zwykle wsie, przedstawiające wielką malowniczość w położeniu, jak Winiary, Dwikozy, Rzeczyca. Sandomierz swą piękność zawdzię cza rozmieszczeniu na pochylającej się ku Wiśle krawędzi wyżyny. Br. Ch. Piepstock niem. , dobra ryc. w Pomeranii, pow. Regenwalde, st. poczt. Węgorzyn. Piepuncie, zaśc. włośc. nad jez. Puncie, pow. wileński, w 3 okr. pol, o 63 w. od Wilna, 1 dm. , 5 mk. katol. Pieraggen niem. 1. wś na prus. Litwie, pow. ragnecki, st. poczt. Lengwethen. 2. P. , ob. Lemberg. Pieragienen niem. 1. wś na prus. Litwie, pow. wystrucki, nad rz. Węgorapą, , 3 klm. od st. poczt. , tel. i kol. żel. Wystruci. 2. P. , dobra ryc, tamże. Obszaru 185 ha. Pieranie, niem. Freitagsheim, kościół i do min. , pow. inowrocławski, o 13 klm. na płn. wsch, od Kruszwicy, w pobliżu granicy kró lestwa polskiego. Posiada kościół par. w miejscu, poczta w Parchaniu, st. dr. żel. o 15 klm. w Inowrocławiu. Wraz z probostwem 9 dm. i 151 mk. 146 kat. i 5 prot. . Obszaru 575, 97 ha czyli 406, 80 roli, 54, 22 łąk, 83, 25 pastw. , 27, 44 nieuż. i 4, 26 wody; czysty doch. grunt. 2460 mrk. W r. 1301 Mikołaj Widowicz, proboszcz płocki, nadał P. kościołowi włocław skiemu. W 1583 r. trzymał je Sebastyan Osiecki. Parafią P. składały wówczas Bąkowo, Baśkowo, Dziewa, Głojkowo, Pieranie i Sobiesiernie. Kościół miejscowy znajdował się przez pewien czas w ręku innowierców, których ministrem był Jan Pigeliusz w 1595 r. Obecnie par. P. , w dek. gniewkowskim, ma 935 dusz 1873 r. . E. Cal. Pieratyn, ob. Peratyn i Piratyn. Pierce 1. pow. ostrowski, ob. Kamieńczyk P. 2. P. , przyległ. folw. Godlewo, pow. ostrowski. Pierchowice, ob. Pierzchowice.

Pieranie

Pieragienen

Pieraggen

Piepershof

Piepenburg

Pientryca

Pientken

Pieński

Pieńsk

Pieńpole

Pienna

Pieńkowski

Piepie

Piepielewka

Piepielnia

Pierdosz

Piercy

Pierejmy

Pierekal

Piercy

Piercząjka

Pierdki

Pierebrodzie

Pierechody

Piereczysłowo

Pieredziełka

Pieredzieły

Pieregonka

Pierehon

Pierehonka

Pierehony

Piercy, zaśc. i os. karcz. nad kotliną Niem na, pow. nowogródzki, gm. Mir, par. katolicka dawniej mirska, teraz połonecka, w 4 okr. pol. mirskim, grunta i łąki dobre. miejsco wość bezleśna, nieco falista. A. Jel. Piercząjka al. Pierszajka, Perczajka, rzka, wypływa z jez. Metelskiego, w pow. sejneńskim, pod Bućkunami, płynąc ku płn. łączy się z praw. brzegu pod Obelicą, w pow. kalwaryjskim, z drugą odnogą wypływającą z jez. Obelskiego, a zwaną pospolicie Obelicą, płynie dalej w kierunku wsch. płn. śród wysokich wybrzeży pod Krakopolem, Podworyszkami i pod Balwierzyszkami, na granicy pow. maryampolskiego, wpada z lew. brzegu do NiemDługa przeszło 30 w. Zwą ją także Balna. bierą por. Bibl. Warsz. 1846 r. , IV, 7. Pierdki, pow. ostrowski, ob. laminy P. Pierdosz, posiadłość, pow. ostrzeszowski, o 11 klm. na wsch. płd. od Ostrzeszowa, pod Rudniczyskiem. Niewykazana w Spisach urzędowych. Pierebrodzie, wś nad rz. Lwą, dopł. Mostwy, na płd. zach. krańcu pow. mozyrskiego, przy samej granicy pow. pińskiego, w 3 okr. pol. turowskim, gm. Bierozów, ma 11 osad; zapadłe, odludne polesie. A. Jel. Pierechodcy, wś i dobra, pow. borysowski, w 2 okr. pol. łohojskim, gm. Mściźe, w miejscowości pomiędzy kotlinami Berezyny i kanału Berezyńskiego, utworzonego tu z rzeki Sergut. Wśród lesistych moczarów okolica od płd. na płn. wązkim pasem znacznie podniesiona nad poziom. Wś ma 12 osad; fol. , od 1819 r. własność Jasiewiczów, ma 51 włók i 9 mr. ; grunta lekkie, łąk dostatek. A. Jel. Pierechody 1. zaśc. szlach. , pow. oszmiański, w 1 okr. pol. , o 16 w. od Oszmiany, 1 dm. , 20 mk. kat. 2. P. , zaśc. szlach. , pow. święciański, w 3 okr. pol. , o 68 w. od Święcian, 1 dm. , 7 mk. prawosł. Pierechodziczy, Pierochodzicze, wś na odludnym płd. zach. krańcu pow. mozyrskiego, w 3 okr. pol. turowskim, gm. bierezowska, przy lichej drożynie wiodącej ze wsi Wieżyy do Budymli, ma 12 osad i cerkiewkę p. w. św. Mikołaja, fil. par. Stare Sioło. A. Jel, Piereciatki, dwie w pobliżu siebie leżące wsie nad bezim. dopł. Usy, pow. miński, w 3 okr. pol. kojdanowakim, gm. Rubieżewicze. Wielkie P. mają U osad, Małe P. 7 osad; grunta faliste, szczerkowe, dobre. Piereczuta, rzeka w pow. mińskim, dopływ prawy rz. Usy. Bierze początek ze wzgórzy za wsią Karaczuny, następnie płynie w kierunku południowym pomiędzy wzgórzami koło zaśc. Prudziszcze, wsi Kostowszczyzna młyn, Sadkowszczyzna, Dziahilna, Rudzica; tu zasila się z praw. strony rzką Rudzicą; pod wsią Rudnia rozlewa się w jezioro i porusza młyn; o wiorst parę poniżej przecina linią drogi żel. mosk. brzeskiej na 2giej wiorście od st. Niehorełe, w stronę Stołpców; przed folwarkiem Niehorełe rozdziela się na dwa ramiona, tworząc z praw. str. rzkę Komylankę ob. . Dalej płynie około wsi Harbuzy, Horodyszcza, pod wsią Łowiszcze zasila się z praw. strony rz. Skorodną a pod wsią Lisowszczyzną rzką Żabranką; o 3 w. poniżej łączy się z rz. Jałówką i odtąd bywa zwaną jednem i drugiem imieniem aż do ujścia do rzeki Usy na samej granicy pow. ihumeńskiego. Długość biega około 5 mil; brzegi dolne zalecają się wybornemi łąkami; rybna jak i wszystkie dopływy Usy. W górnym biegu zasila się wielu strumykami. A. Jel. Piereczysłowo, wś włośc, pow. wilejski, w 2 okr. pol. , o 50 w. od m. Wilejki, 1 dm. , 10 mk. kat. Pieredziełka, wś nad Dnieprem, na wsch. granicy pow. rzeczyckiego, w 4 okr. pol. rzeczyckim, gm. Chołmecz, przy gośc. pocztowym z Łojowa do Rzeczycy, ma 43 osad; grunta wyborne, namułowe, łąk dużo, rybołówstwo znaczne; lud zamożny, oprócz rolnictwa zajęty rybactwem i flisactwem. A. Jel, Pieredzieły, fol. , pow. piński, w 4 okr. pol. telechańskim, gm. Telechany, przy drożynie z Omelna do ŚwiętejWoli. Miejscowość odosobniona, nizinna. Pieregonka, mała rzka w płd. stronie pow. nowogródzkiego. Bierze początek w lesistych moczarach pod wsią Zawiszyno, przecina dawną szosę bobrujskobrzeską i poniżej takowej o 3 w. uchodzi do Myszanki przed mkiem Ostrów. Długość biegu przeszło 4 w. A. Jel. Pierehon, dwa małe pobliskie folwarki, pow. bobrujski, własność Szpakowskich, każdy z nich ma po 3 włoki. Pierehonka, rzeka w gub. mohylewskiej, prawy dopływ Soży, do której uchodzi po między Rudnicą a Mużenką. Przybiera od le wego brzegu Rżawkę. J. Krz. Pierehony 1. mały zaśc. u źródeł rzki Citówki, praw. dopł. Oły, pow. bobrojski, w 1 okr. pol. , gm. Starcy; miejscowość poleska, nizinna, grunta lekkie. 2. P. , wś, pow. bychowski, gm. Bycz, ma 84 dm. i 411 mk. , z których 3 zajmuje się wyprawą skór. Pierejmy, maty zaśc. w zach. płn. stronie pow, ihumeńskiego, w pobliża granicy pow. borysowskiego, przy gościńcu z Pekalina do Smolewicz, w 2 okr. pol. smiłowickim, gm. wierchmieńska, ma 1 osadę; grunta lekkie, okolica lesista. A. Jel. Pierekal, wś i dobra w płn. stronie, pow. bobrujskiego, w 4 okr. pol. świsłockim; wś ma 8 osad; dobra, własność Czewatich, prze szło 171 włók; miejscowość poleska, grunta piaszczyste. A. Jel.

Pierekrest

Pierekalie

Pierekalie al. Pierekal, wś i dobra nad rz. Pierekałką, dopł. Styru, pow. piński, w 2 okr. pol. lubieszewskim, gm. KucheckaWola. Wś ma 33 osad pełnonadziałowych; dobra, dziedzictwo starej rodziny Ordów, około 122 włók. Miejscowość nizinna, poleska, odosobniona; grunta lekkie, rybołóstwo znaczne. Pierekałka, rzeczka w pow. mińskim, dopływ rz. Suły. Zaczyna się we wzgórzach za wsią Dubowe; płynie w kierunku południowym koło wsi Barzy, Wielikoje, Teleszewicze; pod mkiem Rubieżewicze rozlewa się w jeziorko i porusza młyny, poczem płynie pod wsią Simkowicze, dalej zatacza półkole ku wsi Nosale i nieco poniżej uchodzi do Suły pod wsią Rudnią. Długość biegu około 3 mil; prąd ma bystry pomiędzy wzgórzami, silnie rozlewa w czasie roztopów i deszczów. Pierekładowicze, sioło, pow. bychawski, gm. cerkiewnoossowiecka, o 2 w. od jez. Hodylewo, mającego do 50 dz. przestrzeni i bardzo rybnego, ma 58 dm. i 244 mk. , z których 1 zajmuje się stolarstwem a 2 bednarstwem. Pierekop; struga wodna płynąca, na odludnem Polesiu, we wsch. stronie pow. ihumeń skiego, w obrębie gminy dołżańskiej, niegdyś z błot okolicznych przez przekopanie wyprowadzona, wpada poniżej wsi Padziewicze do bezim dopł. Drucia. A. Jel. Pierekopowszczyzna, po białorusku Pierekopszczyna, wś na zach. płn. krańcu pow. słuckiego, nad bezim. dopł. Kunoski, w 3 okr. pol. kopylskim, gm. Howiczna, ma 10 osad; grunta urodzajno, łąki dobre, miejscowość dość równa, bezleśna. A. Jel. Pierekopy 1. zaśc. nad rz. Wiaczą, lewym dopływem Swisłoczy, pow. miński, gm. Białorucz, ma 4 osady; łąki i grunta dobre. 2. P. , fol. , pow. nowogródzki, oddany w nagrodę w 1869 r. urzędnikowi Howorce, ma przeszło 5 3 4 włóki. Pierekrest, wś, pow. słucki, w 2 okr. pol. kleckim, gm. Lachowicze, ma 23 osad. pełnonadziałowych; miejscowość nieco falista, bezleśna, grunta urodzajne. Pierekul 1. mały fol. , pow. miński, należy do dóbr Ignatycze. 2. P. , os. karcz. , na gośc. handlowym z Mińska Litewskiego, przez Sien nicę do Samochwałowicz. A. Jel. Pierełazy, wś nad pot. Letanką, pow. wileński, w 2 okr. pol, o 76 w. od Wilna, 10 dm. , 106 mk. starowier. Pierełoj, wś, pow. wilejski, ob. Perełoj, Leży nad rzką Borsuczanką i ma 10 dm. i 59 mk. 34 prawosł. i 25 katol. . Pieremieżnik, obręb leśny pomiędzy rz. Plisą i Ławnią, pow. borysowski, w dobrach smolewickich, dawniej Radziwiłłów, teraz ks. Wittgensteina. Ostępy pełne grubego zwierza. Pierenosany, wś, pow. nowogródzki, przy granicy pow. Słonimskiego, gm. NowaMysz, w miejscowości falistej i dość leśnej, ma 9 osad; w okolicy pokłady gliny. A. Jel. Pierenosy, wś, pow. rzeczycki, w 1 okr. pol. brahińskim, gm, brahińska, przy drożynie ze wsi Czemierzycy do Krywczy, ma 18 osad; nizinne Polesie. A. Jel. Pierepieczyca al. Perepieczyce, dobra, pow. lidzki, ob. Przepieczyce. Piererośl, rzeczka w pow. mozyrskim. Piererow, wś na praw. brzegu Prypeci, pow. mozyrski, gm. turowska, cerkiewka na cmentarzu grzebalnym; lud przeważnie rybaczy i flisaczy; miejscowość poleska, bardzo nizinna, odosobniona, lecz bogata we wszelkie dary natury. A. Jel. Piererub, wś nad kanałem Bugskim, pow. piński, w 2 okr. pol. lubieszewskim, gm. brodnicka, do niedawna dubojska, ma 15 osad; miejscowość bogata w łąki, lud rolniczy i flisaczy. Pieresady al. Upierowicze Wielkie, wś nad rz. Plisą, pow. borysowski, w 2 okr. pol. łohojskim, gm. hlewińska, o 1 w. od dr. żel. moskiewskobrzeskiej i o 6 w. od st. tejże drogi Żodzin, ma 17 osad pełnonadziałowych; miejscowość poleska, grunta lekkie ob. Upierowicze. A, Jel. Pieresieka, mała rzeczka bagnista w pow. bobrujskim; bierze początek na samej granicy pow. ihumeńskiego, dopływa do rzeczki Pieresopni; długość biegu przeszło 10 w. A. Jel. Pieresieka 1. karczma, pow. bobrujski, przy starej szosie bobrujskorohaczewskiej, na samej granicy pow. rohaczewskiego, w obrę bie gm. Bortniki. 2. P. , mała wś nad stru mykiem, pow. nowogródzki, w pobliżu Nowo gródka, w gm. Horodeczno. A. Jel. Pieresopnia, niewielka rzeczka w pow. bobrujskim, ma początek w bagnach lesistych na płd. granicy pow. ihumeńskiego; płynie w kierunku płd. lesistemi moczarami około osady Bierda, gdzie obraca mały młynek, o 3 w. dalej zasila się z lew. strony rzeczką Pieresieką, pod Pieresopnią rozlewa się w jezior ko i porusza młyn i w pobliżu uchodzi od pra wego brzegu do Suszy, Długość biegu prze szło 1 1 2 mili. A. Jel. Pieresopnia, wś nad rzką t. n. , w płn. stronie pow. bobrujskiego, gm. Bacewicze, ma 7 osad, młyn; miejscowość poleska, grunta lekkie. Piereświetow, dobra, pow. rzeczycki, dość. dawne dziedzictwo Sołtanów, około 23 1 2 wł. Piereświetowsiczyzna, po białorusku Piareświatouszczyzna, wś i fol. nad bezim. dopł. Usy, pow. miński, okr. pol. , gm. i par. kat. Kojdanów, miejscowość wzgórzysta, dość malownicza, dużo żywej wody, mało lasu. Fol. ,

Piereświetowsiczyzna

Pieresopn

Pieresopnia

Pieresieka

Pieresady

Piererow

Piererośl

Pierepieczyca

Pierenosy

Pierenosany

Pieremieżnik

Pierełoj

Pierełazy

Pierekul

Pierekopy

Pierekopowszczyzna

Pierekop

Pierekładowicze

Pierekałka

Pierekal

Piereźniwka

Pierewoz

Pierewołoka

Piereszenka

Pierkunowo

od 1856 r. własność Hryncewiczów, 11 3 4 włóki; grunta szczerkowe, dobre. A. Jel. Piereszenka, okolica szlach. nad rz. Wołmą, pow. ihumeński, w 2 okr. pol, smiłowickim, par. kat. Ihumeń, gm. Klinek, ma 3 osa dy; miejscowość poleska, łąk dużo, grunta lek kie; w okolicy dwa lasy skarbowe, pełne gru bego zwierza. W pobliżu karczma tegoż nazwiaka, przy małej drożynie wiodącej do wsi Uholec. A. Jel. Piereszkoda, mały zaśc. , pow. nowogródzki, w 5 okr. pol. snowskim, gm. snowska, ma 1 osadę; miejscowość nieco falista; mało leśna. Pieretemla, rzeczka w pow. mozyrskim. Pieretoki 1. wś nad bezim. dopł. Niemna, pow. nowogródzki, w 4 okr. pol. mirskim, gm. Mir, niegdyś Radziwiłłów, ma 30 osad pełno nadziałowych; miejscowośc bezleśna, grunta lekkie, dość urodzajne. 2. P. , wś, pow. rze czycki, w 3 okr. pol. Wasilewskim, gm. kar powicka, przy drożynie ze wsi Mnohowiersz do Rakowa, ma 18 osad. A. Jel. Pieretrutowicze, znaczne dobra, pow. rzeczycki, dość dawne dziedzictwo Węcławowiczów, 430 1 2 włók. Pierewał, jezioro a raczej jedna z licznych zatok rz. Prypeci, w pow. rzeczyckim, w obrębie gm. dernowickiej, przy drożynie ze wsi Łomaczy do Tulgowicz. Jezioro zakreśla koło, mające po środku wyspę lesistą, w podłużnej średnicy prawie na wiorstę długą, 3 4 w. sze roką; od strony południa tworząc sieć zatok i strug, łączy się z korytem Prypeci; rybo łówstwo tu znaczne. A, Jel. Pierewałka, os. karcz. , pow. słucki, przy drożynie wiodącej przez moczary, groble i brody z Czudzina do Rożyna, w 2 okr. pol. kleckim, gm. krugowicka. A. Jel. Pierewałoka, wś, pow. rzeczycki, w 4 okr. pol. rzeczyckim, gra. Maładusz, 30 osad pełnonadziałowych; miejscowość bardzo nizinna, odosobniona; w ostatnich latach poczyniono tu roboty kanalizacyjne. Pierewies al. Terespol, fol. , pow. rzeczycki, gm. dernowicka, przy drożynie ze wsi Mosa ny do Barszczówki. A. Jel. Pierewołocz, rzka w gub. mohylewskiej, lewy dopływ Łobży, lew. dopływu Soży. Pierewołocze, wś, pow. orszański, gm. Mikulino, ma 21 dm. i 147 mk. , z których 1 zajmuje się wyrobem wozów, sań i t. p. Pierewołocznia, wś, pow. klimowicki, gm. Miłosławicze, ma 65 dm. i 214 mk. , z których 20 zajmuje się obróbką materyałów leśnych. Pierewołoczka, fol. , pow. orszański, posiada folusz; własność Hrebnickich. Pierewołoczno, jezioro, pow. orszański, rocznie poławia się do 45 pudów ryb. Pierewołoka 1. uroczysko leśne, pow, ihumeński, w okolicy pomiędzy wsią Chotlany i mkiem Łoszą, należy do dominium Tołkaczewicze, dziedzictwa Grabowskich. Okoliczne ostępy, zwane CzołowieczajHaława, Koziekow Uhol, Czernisznik i inne, słyną stanowi skami grubego zwierza. 2. P. Hreska, obręb leśny, w płd. stronie pow. ihumeńskiego, w obrębie gm. słobodo pereszewskiej, pomiędzy zaśc. Jasiniec i uroczyskiem Strom, ku wsi Chotlanom położony. Stanowiska grubego zwierza. A. Jel Pierewołoki, okolica szlach. nad bezim. dopł. Serwecza, pow. nowogródzki, w 2 okr. pol. horodyszczańskim, gm. Horodyszcze, ma 19 osad; grunta szczerkowogliniaste, wyborne, łąki piękne, miejscowość falista i bezleśna. Pierewoz, uroczysko leśne, w pow. ihumeńskim, w obrębie dóbr Zamość, dziedzictwo Jelskich. Miejscowość tu zwężona, nizinna, pomiędzy pasmem wzgórz, niezawodnie da wniej łączyła olbrzymie mszyste błoto z jez. Sierhiejewickiem i miała prąd wody z prze wozem czyli promem, lecz później, gdy się to miejsce zamuliło piaskiem z gór, jezioro górno musiało zarastać, wytwarzać torfowisko i dziś przedstawia dzikie bagno, porosłe karłowatą sośniną. Gdyby ów P. przekopać w stronę jez. Sierhiojewickiego i pozwolić wodom na gromadzonym na górnych przestrzeniach tor fowych spłynąć, to odkryłaby się na kilka mil kwadratowych przestrzeń dogodna dla gruntów, lasów i łąk, kiedy dziś stanowi nie zdrową tylko nizinną pustynię. Długość możebnego przekopu wyniosłaby około 1000 sążni za pośrednictwem rzki Torobelki, pły nącej do jez. Sierhiejewickiego. A. Jel. Pierewoz 1. mały zaśc. nad rz. Naczą, w pobliżu ujścia jej do Bobra, pow. borysowski, w 1 okr. pol. chołopienickim, miejscowość żyzna, poleska, łąk i ryb obfitość, grunta lek kie, brak komunikacyi drogowej. 2. P. , wś nad rz. Wuswą, lewym dopł. Morocza, pow. słucki, w 3 okr. pol. kopylskim, gm. Roma nów, ma 25 osad; łąki obfite, lasu dostatek, grunta urodzajne lekkie; lud trudni się rol nictwem. A. Jel. Piereźniwka, wś nad ruczajem Usieczno, pow. mozyrski, przy gośc. poczt. mozyrskoowruckim, pomiędzy mkiem Jelsk i st. Mi chałki, w 1 okr. pol. skryhałowskim, gm. michałkowska, ma 15 osad; miejscowość pole ska, nizinna, grunta lekkie, łąk błotnych dostatek. A. Jel. Pierkunowo, dobra rząd. na pol. pruskich Mazurach, pow. lecki, nad jez. Leckiem, st. poczt. , tel. i kol. żel. Lec; obszaru l323 1 2 ha. Mieszkańcy wsi odstępują r. 1561 państwu swoją własność, zamieniając ją na Fuledę z 37 włókami. W r. 1625 mieszkają w Fuledzie sami Polacy. Ad. N.

Pieretrutowicze

Pieretoki

Pieretemla

Piereszkoda

Piereszenka

Pierewoło

Pierewołocznia

Pierewołocze

Pierewołocz

Piere

Pierewał

Pierlejewo al. Pierlejew, Perlejewo, urzęd. Perelejewo, Pierelewo, wś nad rzką Pełchówką, dopływem Nurca, pow. bielski gub. grodzieńska, w 3 okr. pol. ciechanowieckim, dawniej w ziemi drohickiej, potem w pow. drohickim obwodu białostockiego, o 24 w. od miasta gub. Grodna względem P. na płn. leżącego, o 6 mii od mta pow. Bielska także na północy, o 6 mil od Brańska, 50 mil od Wilna, 3 mile na płd. od Drohiczyna, o 1 1 2 mili na płn. zach. od handlowego Ciechanowca, 3 mile od Siemiatycz, 5 wiorst od rz. Bug pod wsią Granne. Rzeczka Pełchówka wypływająca ze źródła pod wsią Drochlin, w par. grodziskiej, przepływa ze wsch. na zach. przez całą długość par. pierlejewskiej i przez wsie par. ciechanowieckiej Wojtkowice Stare i Wojtkowice Dady; za tą wsią wpada do rz. Nurzec, a z tą do rz. Bug, pomiędzy wsiami Wojtkowice Glinna par. ciechanowiecka i Ślepowrony par. nurska gub. łomżyńskiej. Rz. Pełchówka acz z początku jest małym strumykiem, dalej jednak zasilona kilkunastu strumieniami, obraca 4 młyny, dwa w Leszczu i po jednym w Pełchu i w Wojtkowicach Dadach. Przez P. przechodzi trakt, zwany Wielkim Wojennym, z Grannego do Brańska, Bielska, Białegostoku, Grodna i dalej wiodący. W P. był i dotąd stoi opustoszały kościół z drzewa, w r. 1707 na miejscu starego przez Baltazara Ciecierskiego, stolnika drohickiego, fundatora kościoła unickiego, dziś cerkwi prawosławnej w Czekanowie, zbudowany. Lecz gdy ten począł chylić się ku upadkowi, to w 860 r. ów czesny proboszcz ks. Józef Srzedziński z pomocą parafian rozpoczął budowę nowego murowanego kościoła, wyprowadził mury pod dach i pokrył tymczasowo słomą. Rok 1863 przerwał dalsze roboty. Dopiero obecny administrator kościoła w P. budowy kościoła dopełnił i w 1883 r. nabożeństwo wprowadził. O czasie fundacyi pierwotnego kościoła w P. żadnej wiadomości nie ma akt erekcyjny znajduje się podobno w Archiwum Głównem w Warszawie. W starych wizytach kościelnych znajduje się tylko wzmianka, że fundowany był przez braci Leszczyńskich. Akt darowizny włóki pola przez Pawła Dursa, dziedzica na P. i Pieczyskach, na rzecz kościoła w P. , Datum in Pierlejevo Feria quarta in octava Visitationis Glorios. Virginia Mariae au. Dom. 1473, a do akt konsystorza dyecezyi łuckiej die veneris 21 Mai qui erant ante Dominicam Rogationem an. Dom. 1568 wniesiony, dowodzi, że kościół w P. na początku drugiej połowy XV w. już istniał. Pierwotni fundatorowie Leszczyńscy nadali kościołowi pierlejewskiemu 4 włóki gruntu i 4 chat poddanych. Miał on także kapitał 1000 złp. na utrzymanie altarzysty przez Szymona Tchorzniokiego 1771 Słownik geograficzny Tom VIII Zeszyt 86. r. zapisany. Jak grunta tak i suma zabrane zostały w 1841 r. przez skarb i wzamian wyznaczono proboszczowi około 40 dzies. ziemi i 230 rs. rocznej pensyi. Przy kościele istnieje bractwo różańcowe, zaprowadzone w 1778 r. za przywilejem papieskiem. Par. pierlejewska względem Pierlejewa położona przeważnie na wschodzie, rozciąga się ze wsch. na zach. mil 3, a z płd. na płn. 1 1 2 mili. Graniczy z parafiami katol. na wsch. płd. z ostroźańską wś Ostrożany, na płd. ze śledzianowską wś Śledzianowo i granieńską wś Granne, na zach. z ciechanowiecką m. Ciechanowiec Stary, na płn. z pobikrowską wś Pobikry, dawniej Pobikrowy, a na wsch. dotyka parafii dawniej unickiej dziś prawosł. grodziskiej wś Grodzisk. Do parafii pierlejewskiej należało dawniej 31 wsi, ale wś Skórzec, jako bliżej Pobikrów położona, została oderwaną i do par. pobikrowskiej wcieloloną. Wś Poniaty zkąd Poniatowscy, przyległa majątkowi Kostusin, mieszkańcy której, szlachta cząstkowa, jedni wyprzedali swe grunta dziedzicowi tegoż majątku Dominikowi Ciecierskiemu, marszałkowi obwodu białostockiego, drudzy z nim zamienili na grunta we wsiach Leszczce, Pierlejewie i Pieczyskach i tam się osiedlili, poniatowskie zaś grunta wcielono do majątku Kostusina, a tem samem do par. ciechanowieckiej. Obecnie par. pierlejewska ma 29 wsi, a w nich 531 dymów, 3239 mk. , 1656 męż. , 1583 kob. podług spisu parafialnego z r. 1884, mianowicie 1 P. wś nad rz. Pełchówką, przy trakcie wielkim wojennym, szlachta cząstkowa i jeden dom włościański, 24 dm. , 120 mk. 56 męż. , 64 kob. , ma grunty żytnie, dobre, las młody, przeważnie brzozowy, tylko na opał, łąki żyzne gruntowe; karczma przy trakcie, jedyna w całej parafii. Jest szkoła pobudowana przez ks. Srzedzińskiego, ale ta stoi opustoszała; w Wielki Piątek v. st. odbywa się tu jarmark, przeważnie na wiktuały na święta wielkanocne potrzebne. 2 Leszczka, wś nad rz. Pełchówką, szlachta cząstkowa i 3 domy włościan, 56 dm. , 325 mk. 169 męż. i 156 kob. ; grunty żytnie, łąk dość, przeważnie gruntowych, mniej błotnych, las sosnowy budowlany i opałowy; dwa młyny wodne a przy nich stawy dość rybne. 3 Pełch, wś włośc, i fol. Stefanowo, dziedziczny Stefana Ciecierskiego, 40 dm. , 214 męż. , 217 kob. , grunty piaszczyste, żytnie, łąk mało, las budowlany; młyn wodny na rz. Pełchówce. 4 Pieczyski, wś nad rz. Pełchówką, 25 dm. , 92 męż. , 67 kob. , grunty pszenne, łąki, las opałowy brzozowy; cztery domy włościan, reszta szlachta; w lesie wielkie bagno z torfem niedobywanym. 5 Czarkówka Duża z Roliznami oddzielna część tejże wsi, 24 dm. , 7 włośc, reszta szlach. , 68 męż. , 65 kob. , grun

Pierlejewo

Pierlejewo

ty pszenne, łąk dosyć, bardzo żyzne grunto we, las budowlany i opałowy. 6 Czarkówka Mała, którą składają Czarkówka Dybki, Czarkówka Dobki, Czarkówka Chodaki i Czarkówka Zawady, chociaż każda z tych części ma oddzielne pola i swoje granice, jednak teraz wszystkie zwą się Czarkówką Małą, przy wielkim trakcie wojennym, 2 dm. włośc. a 12 szlach. , 38 męż. , 34 kob. ; grunta żytnie, dobre, łąk mało, las opałowy sosnowy i brzozowy. 7 Moczydły Stare al. Chowiązły, wieś szlach. , 10 dm. , 23 męż. , 20 kob. , grun. żytnie, łąk mało, lasu nie ma; w środku wsi staw, niemający żadnej komunikacyi. 8 Moczydły Pszczółki, wś szlach. przy wielkim trakcie wojennym, 10 dm. , 40 męż i 36 kob, ; grunty żytnie, łąk nie ma, lasu sosnowego opałowego mało; w środku wsi staw bez komunikacyi. 9 Moczydły Dubiny, wś szlach. przy wielkim trakcie wojennym, 18 dm. , 45 męż. , 42 kob. ; grunty żytnie, niziny, łąk nie ma, las sosnowy opałowy. 10 Moczydły Kukiełki, wieś szlach. , 13 dm. , 51 męż. , 36 kob. ; grunty żytnie, las opałowy sosnowy, łąk nie ma. 11 Żery Bystre al. Zagajne, wś szlach. , 19 dm. , 48 męż. , 48 kob. ; grunty żytnie, łąk mało, las opałowy. 12 Żery Czubiki, wś szlach. , 13 dm. , 41 męż. , 39 kob. ; pola żytnie, łąk mało, las sosnowy opałowy 13 Żery Pilaki al. Strumiany, wś szlach. , 18 dm. , 41 męż. , 49 kob. ; pola żytnie, łąk mało, las budowlany i opałowy; przy wsi cmentarzysko jadźwingowskie. 14 Kosianka Boruty, wś szlach. , 14 dm. , 43 męż. , 33 kob. ; role żytnie, łąk mało, lasu nie ma. 15 Kosianka Trojanówka, wś szlach, , 17 dm, , 39 męż. , 46 kob. ; pola żytnie, łąk mało, lasu nie ma. 16 Kosianka Leśna, wś, 9 dm. szlach. , 33 męż. , 36 kob. ; 1 dom włośc, mieszkańcy jego co do liczby niewiadomi; ten bowiem jedyny w obrębie całej parafii stały mieszkaniec ex unita, obecnie prawosł. , parafianin grodziskiej cerkwi; pola żytnie, łąk mało, lasu nie ma. 17 Kosianka Stara, wś szlach. nad rz. Pełchówką, 7 dm. , 23 męż. , 23 kob. ; pola żytnie, łąki, lasu nie ma. 18 Bogusze Litewka, wś szlach. nad rz. Pełchówką, 16 dm. , 42 męż. , 41 kob. ; pola żytnie, łąki, lasu nie ma. 19 Bogusze Stare, wś szlach. nad rz. Pełchówką, 19 dm. , 57 męż. , 45 kob. pola żytnie, łąki, lasu nie ma. 20 Żale, wś szlach. nad rz Pełchówką, 24 dm. , 125 mk. 58 męż. , 67 kob. ; pola żytnie, łąki, lasu nie ma; cmentarzysko jadźwingowskie. 21 01szewo Rybałty, wś szlach. nad rz. Pełchówką, 7 dm. , 36 mk. 18 męż. , 18 kob. , pomiędzy którymi 1 włośc; grunty pszenne, łąki, las budowlany. 22 Twarogi Wypychy, wś szlach. nad rz. Pełchówką, 11 dm. , 65 mk. 39 męż. , 26 kob. ; grunty pszenne, łąki, lasu nie ma. 23 Twarogi Mazury, wś nad rz, Pełchówką, szlachta i 1 włościanin, 10 dm. , 63 mk. 34 męż. , 29 kok; grunty pszenne, łąki, lasu nie ma. 24 Twarogi Ruskie, wś nad rz. Petchówka, szlachtą i 2 włościan, 14 dm. , 89 mk. 41 męż. , 48 kob. ; grunty pszenne, łąki, lasu nie ma; w środku wsi cmentarzysko jadźwingowskie. 25 Twarogi Lackie, wś nad rz. Pełchówką przepływającą przez środek wsi, szlachta i 3 włościan, 42 dm. , 226 mk. 116 męż. , 110 kob. ; pola pszenne, łąk dużo i żyzne, gruntowe, las opałowy brzozowy, z sosnowym nieco mieszany. O tej wsi w okolicy mówią Twarogi, złote rogi, a to z powodu urodzajnych pól i łąk, obszernych wygonów wśród wsi po nad rzeką, dogodnych pastwisk, niebrakującej nigdy wody i t. d. , to też szlachta w tej wsi najzamożniejsza z całej parafii i wszyscy są mniej lub więcej wykształceni, czytać nicumiejących nie ma; na polu o 1 w. od wsi cmentarzysko jadźwingowskie. 26 Twarogi Trąbnica, wś szlach. nad strumykiem ze stawu Ostrożańskiego wypływającym, a do rz. Pełchówki w granicach T. Lackich, w uroczysku zwanem, , Widły wpływającym, 14 dm. , 93 mk. 40 męż. , 53 kob. ; grunty doskonałe pszenne, łąk dosyć i bardzo żyzne, gruntowe, lasu wcale nie ma; pastwisko obszerne zwane Gajowisko. Na polu trębnickiem jest 5 znacznej wysokości mogił. Wieś tę od innych Twarogów oddziela tak zwany Płowy Smug, zwany także Warszawskim Gościńcem, a to dla tego, że póki rząd pruski przed traktatem Tylżyckim dróg nie poregulował, to tym smugiem od samego Brześcia Litewskiego do Grannego i dalej do Warszawy wszyscy przejeżdżali. Podanie niesie, że na tym gościńcu wymordowany został przejeżdżający dwór jakiegoś posła, kosztem którego potem, wymalowany wewnątrz ozdobnie, dziś opustoszały kościół w Pierlejewie. Portret kobiecy w kaplicy M. B. Różańcowej tego kościoła, ma być portretem żony tegoż posła. 27 Miodusy Pokrzywne, wś szlach. nad tymże co i powyższa strumieniem, 15 dm. , 82 mk. 45 męż. , 37 kob, ; grunty pszenne, łąki, pastwisko Okrąglik; przy wsi cment. jadźwingowski. 28 Miodusy Junochy, wś szlach. i 3 włościan, 15 dm. , 81 mk. 40 męż. , 41 kob. ; grunty pszenne, łąki, zarośla brzozowe, przy gościńcu od traktu wielkiego wojennego z Moczydłów Pszczółek przez Moczydły Stare, Twarogi Lackie i Trąbnicę, dalej do Drohiczyna wiodącym, 29 Miodusy Dworaki, wś szlach. i 5 włościan, 12 dm. , 108 mk. 51 męż. , 57 kob. , nad strumieniem Dunajek; grunty pszenne, łąki, lasu nie ma. Prócz jednego domu w Kosiance Leśnej prawosławnego i kilkunastu żydów napływowych czasowo bawiących, żadnych inowierców w całej parafii dotąd nie było; w 1884 r.

Pierlejewo

Pierogowizna

Pierławki

Piernatki

Pierocice

Pieroczki

Pierpsza

Pierściec

Pierścień

Piersk

Piersko

Piersławek

Piersna

Pierśnia

Pierszaje

Pierna

w Pierlejewie prawosławny strażnik ziemski nabył siedlisko, pobudował dom i osiedlił się. Mieszkańcy parafii zajmują się głównie go spodarstwem rolnem, z którego zbywające pro dukty wywożą na sprzedaż do miast Ciecha nowca i Siemiatycz. Z rzemieślników najwię cej tu szewców i kowali, dalej stolarzy; wielu także w czasie wolnym od zajęć gospodarskich trudni się piłowaniem drzewa i budowaniem. Chociaż w P. jest dogodny lokal na szkołę, to jednak, z niezależnych od parafian przyczyn, nie ma szkoły. Kobiety w zimie przędą, wyrabiają piękne płótna, serwety, ręczniki w różny deseń, bawełniane, lniane i konopne, pod względem piękności nie wiele ustępujące fabrycznym, a pod względem dobroci przeno szące je, a także dywany wełniane, półsukienka na ubrania kobiece, sukna na męzkie; wyroby swe przeważnie sami na różne kolory farbują. Prócz kościoła w P. i spichrza zbo żowego w Stefanowie, żadnych innych muro wanych zabudowań w całej parafii nie ma. Wsie parafią pierlejewską składające, zasie dlone są szlachtą, od wsi tych nazwiska no szącą, których jednak nie zmieniają, chociaż do innych się wynoszą. I tak w Leszczce najwięcej Leszczyńskich, i teraz Poniatow skich, w Pieczyskach Pieczyscy, w Twarogach Twarowscy, w Olsze wie Olszewscy, w Żalach Zalescy, w Boguszach Boguszewscy, w Miodusach Mioduszewscy, w Kosiance Kosińscy, w Żerach Żerowie w liczbie pojedynczej Że ra, w Moczydłach Moczulscy, w Czarkówce Czarkowscy. Od wsi Pierlejewa i Pełchu nie ma rodowych nazwisk. Win. Zal. Pierławki, niem. Pierlawken, w dok. Pyrlawko, Pyrlaffke, wś, na polskopruskich Mazurach, pow. niborski, st. poczt. , tel. i dr. żel. Działdowo. P. były, jak nazwisko wskazuje, pierwotnie osadą pruską, ale w początku XV w. ludność cała była już spolszczona, po pokoju toruńskim bowiem występują jako poszkodowani Piotr Baław, Michał Wampierzyk Wampersik, Smedochin, Staśko i Maciej Słeska Slesko, którym Polacy zabrali po 2 konie, z wyjątkiem Piotra Badaw, który stracił trzy. Prócz powyższych mieszkali wówczas w P. Herman sołtys, Stańko, Piotr Lokel, Janów Ihenaw, Mortesko, Jakub, syn Piotra i Staśko. Sołtys Michał otrzymał 1456 r. 4 włóki chełm. W 1542 r mieszkają w P, sami Polacy ob. Kętrz. , O ludn. , 322. Ad. K. Pienia, starożytna nazwa rzeki Irpień. Piernatki, jez. w pow. rzeżyckim, przepływa przez nie rz. Mołta. Pierocice, ob. Pirocice. Pieroczki, grupa domów w Dobrej, pow. dobromilski. Pierogowizna, wyb. do Niewierza należące, pow. brodnicki. W 1868 r. 1 dm. , 4 mk. ewang. Pierpsza, rzeczka w pow. bobrujskim, lewy dopływ Oresy. Pierściec, Perstetz, wś, pow. skoczowski na Szląsku austr. Posiada kościół paraf. katolicki, 600 mk. , 949 mr. obszaru. P. par. , dek. skoczowski, obejmuje 1220 kat. 660 ewang. i 38 żydów. Pierścień, wś, pow. jędrzejowski, gm. Prząsław, par. Krzeięcice. Pierścień, zaśc. poleski nad rz. Rową, dopł. Berezyny, w płdn. str. pow. borysowskiego, w 1 okr. pol. chołopienickim, przy gościńcu z Zabaszewicz do Hlewina, ma 2 osady; grun ta lekkie, w okolicy stanowiska grubego zwierza. A. Jel. Piersk, kol. i os. młyn. nad rz. Wartą, pow. koniński, gm. Brzeźno, par. Krzymów, odl. od Konina 14 w. ; kol. ma 14 dm. , 127 mk. , młyn 1 dm. , 6 mk. Piersko, wś i domin. , pow. szamotulski, o 15 klm. na płdn. zachód od Szamotuł, na zachodniem wybrzeżu jeziora Bytyńskiego, par. Wilczyn, poczta w Bytyniu, st. dr. żel. w Szamotułach. W 1382 r. , na zjeździe radomskim, pisał się Mikołaj z P. Petrski, Kod. Wielkop. , 1804. W 1580 r. posiadał P. Stani sław Prusimski, a przy schyłku zeszłego wieku Jerzy Trąmpczyński. Wś ma 7 dm. , 66 mk. katol. Dominium ma 10 dm. i 147 mk. 132 katol. i 15 prot. ; obszaru 457, 70 ha; czysty doch. grunt. 4918 mrk. Właścicielką jest Konstancya z Łąckich Mierzyńska. E. Cal. Piersławek, niem. Klein Orth, wś na pol. prus. Mazurach, pow. ządzborski, st. poczt. Piecki. Piersna, wś, pow. frysztacki, niegdyś kolonia wsi Piotrowice, ma kaplicę katol. par. Piotrowice, 407 mk. , 640 mr. obszaru. Przez P. idzie trakt do Jastrzębia. Z pałacu hr. Larischa w P. rozpościera się widok na Frysztat i Szląsk pruski. Pierśnia, wś nad rzką Rową, pow. borysowski, gm. chlewińska, ma 8 osad. Nad brze giem rzeki znajduje się wapień. T. S. Pierszaje 1. fok, pow. oszmiański, w 4 okr. pol. , gm. Wołożyn, okr. wiejski Jackowo. 2. P. , małe miasteczko z zarządem gminnym i piękne dobra, na zachodnim krańcu pow. mińskiego, nad rzeką Pierszajką, przy ujściu do niej rzeczki Malinówki, w 2 okr. pol. rakowskim, przy b. drodze poczt. z Mińska do Oszmiany. P. , niegdyś dobra stołowe biskupów wileńskich, dopiero po 1795 r. , przechodząc różne koleje, dostały się rodzinie Tyszkiewiczów i do dziś dnia są ich własnością. Jerzy Radziwiłł, kardynał, biskup wileński, fundował tu około 1600 r. kościół parafialny Kotłubaj, Galer. Nies. , 255, następnie przebudo

wany przez Tyszkiewiczów, pod w. św. Jerze go; mylnie tedy rubrycele lat ostatnich mia nują Tyszkiewiczów pierwotnymi fundatorami kościoła pierszajskiego. Parafia pierszajska, dekanatu nadniemeńskiego, liczy 3097 wier nych i ma kaplicę cmentarną w Wiałej o 3 w. . Gmina pierszajska składa się z 4 okrę gów starostw wiejskich, 55 wsi, 408 osad, 2327 mk. włościan, posiadających na własność 5641 dzies. gruntu. Szkółka gminna. Mko ma do 30 osad z drzewa zbudowanych, zamieszka łych przeważnie przez żydów, trudniących się drobnym handlem. Dobra, razem z kluczem Dory, posiadają przeszło 650 włók; grunta szczerkowe dobre, lasu, łąk i grubego zwierza obfitość, dochód znaczny z propinacyi, arend i młynów; rezydencya wygodna z pięknym ogrodem o 3 w. od P. w Wiałej. A. Jel. Pierszajka, fol. , pow. kalwaryjski, gm. i par. Udrya. Odl od Kalwaryi 43 w. , ma 5 dm. , 41 mk. W 1827 r. był 1 dm. , 21 mk Pierszajka, rzeczka w pow. mińskim, mały prawy dopływ Isłoczy. Zaczyna się za wsią Połubowcy, płynie w kierunku płdn. koto mka Pierszaje i tu ma młyny; poniżej Pierszaj za sila się z lewej strony rzeczką Malinówką, pod zaśc. Hołuby rozlewa się z jeziorko, porusza dwa młyny, przyjmuje rzkę Baranówkę i o kilka wiorst poniżej ma ujście. Długość biegu około 2 mil. A. Jel. Pierszaki, wś nad rz. Pilicą, pow. noworadomski, gm. Maluszyn, par. Borzykowa; wś ma 13 dm. , 101 mk. , 209 mr. ziemi włośc; os. 1 dm. , 34 mr. ziemi dworskiej. W 1827 r. by ło 9 dm. , 99 mk. Pierszakieniki, wś, pow. kalwaryjski, gm. Simno, par. Krakopol, odl. od Kalwaryi 37 w. , ma 30 dm. , 256 mk. W 1827 r. było 26 dm, , 220 mk. Br. Ch. Pierszczewo i Pierszczewko, niem. Gross i Klein Pierachewo, dok. Pirchen, Pirschau, Pirscevo 1284, dobra ryc, pow. kartuski, st. poczt. i par. ew. Szymbark, kat. Stężyca, odl. od Kartuz 2 1 2 mili. Razem z Teklewem obejmują te dobra 5 posiadłości większych, 9 gburstw i 4 zagrody, wogóle 2482 mr. , łącznie z jeziorem, mającem 194 mr. W1868 r. było tu 269 mk. , 208 kat. , 61 ew. , 30 dm. F. leży na zachodnim brzegu długiego jez. , Patułami zwanego. Należało dawniej do ziemi piersznej, którą w 1284 r. Mestwin nadał swej ciotce Gertrudzie. W 1311 r. przyłączono P. do wójtostwa tczewskiego. Między r. 1347 a 1350 wystawił w. mistrz Henryk Dusemer dla P. przywilej z prawem magdeburskim. W 1413 r. została ustanowiona granica między Pierszczewkiem a Czaplami ob. Zeitsch. d. West. Pr. Gesch. Ver. , VI, str. 132. Według wizyt. Szaniawskiego 2 r. 1710 płaciło P. mesznego 5 kor. żyta i ty leż owsa, Pierszczewko 1 kor. żyta i tyleż owsa str. 9. W wizyt. Rybińskiego z r. 1780 czytamy, że dobra tutejsze posiadali wówczas Józef Grabowski, Piotr Płachecki, Wojciech Żalewski, Floryan Czarnowski i Jan Węsierskikatol. było 29, ewang. 21 ob. str. 142. Zdaje się, że P. było za czasów książąt pomorskich głównym punktem ziemi piersznej, nim jego miejsce zajęła Kościerzyna. Tam bowiem gdzie dziś granice Pierszczewa, Golubia, Zgorzałego i Starych Czapli się schodzą, tuż nad jez. Łąkiem, znajduje się odosobniona wyniosłość, spadająca na około stromo do łąk przyległych. W stronę jeziora wynosi ta spadzistość więcej jak 100 stóp. U podnóżka góry krzyżują się drogi wszystkich wyżej wymienionych wsi. Jeszcze dziś zowie się ten pagórek według niemieckiego źródła Schlossberg, z czego wynika, że tu stał kiedyś gród warowny. Czy się po nim jeszcze w ziemi zachowały jakie szczątki, nie wiadomo. Quandt utrzymuje, że familja Pirchów v. Pirch pisała się dawniej Pirsza i że ród ten ztąd pochodzi. Jeszcze dziś mieszkają w tutejszej okolicy rodziny tegoż nazwiska ob. Zeitsch. d. Westpreus. Gesch. , Ver. X, 110. Kś. Fr. Pierszna, dok. 1284 r. Terra Pirsna, ziemia należąca do Pomorza. Obejmowała płn. zach. część pow. kościerskiego, od Starego Grabowa aż do granicy bytowskiej i przytykający do niej skrawek pow. kartuskiego, od Gostomia aż do jez. Ostrzyckiego. Na północ graniczyła z nią ziemia chmielnieńska, na południe zaś garecka. Cały jej obszar wynosił około 8 mil kwadr. Ziemię tę nadał Mestwin II r. 1284 ciotce swojej Gertrudzie, córce Sambora II, w granicach od dawna oznaczonych, wraz z 22 wsiami w niej leżącemi sorori nostrae nomine Gertrudi contulimus terraram, quae Pirsna vulgariter nuncupatur, cum suis limitibus ab antiquo assignatis, cum omnibus vilis intra eosdem terminos interclusis, quae sic nominatim exprimuntur Costerina t. j. Kościerzyna, Zelonino Zielenina, Bandomino Będomin, Netuse al. Neruse Stare Grabowo albo Rekownica, Grabovo Stare Grabowo, Lubna Lubiany, Korne, Gostome Gostomie, Zkorevo Skorzewo, Scorewo wś zaginiona na wschód od Patuł, na obszarze dzisiejszej wsi Szymbarka, Uneraze leśn. Unrest, pod Stężycą dziś Gruenhof zwane, Saple Staro Czaple, Pirscevo t. j. Pierszczewo i Pierszczewko, gdzie był główny gród tej ziemi, Golabe Golubie, Potuli Patuły, Sicorino Sikorzyno, Pchuce Puc, Zgorale Zgorzało, Manecevo Mansovo, wś zaginiona pod Szymbarkiem, Clobucino Klobucin i Sarevo później Zarzow, dziś Nowe Czaple. Mieszkańców tej ziemi uwolnił od wszelkiej obcej jurysdykcyi i od wszystkich innych powinności ab omni exactione et solutione Polonica seu Teutonica.

Pierszajka

Pierszna

Pierszajka

Pierszakieniki

Pierszczewo

Piersztuki

Pierwoszyn

Pieruszyszki

Pierwieniszki

Pierwoj

Pierwoszewo

Piersztuki

Pierszyce

Pieruchowo

Pierunowszczyzna

Pieruszyce

Tylko w razie gwałtownej potrzeby mają być zobowiązani de zwykłego poboru solutionem communem terrae. Gdyby księżniczka miała przed nim umrzeć, ma ta ziemia znów do niego należeć. W przeciwnym razie może nią do wo li rozporządzać. Datum in Slupzk his praesentibus Comite Svenza castellano, comite Jaronimo, subcamerario, comite Pomorcone subdapifero etc. ob. Perlbach Pom. U. B. , str. 349. Wsie powyższe istnieją z małymi wyjątkami jeszcze dziś, są więc już przeszło 600 lat stare a mają same polskie nazwy. R. 1312 sprzedała Ger truda tę ziemię Krzyżakom za 300 grzywien W wystawionym na to dokumencie zowie się ona Domicella, filia ducis Sambori i po świadcza, że to uczyniła, , non coacta sed spontanea voluntate ob. Voigt Gesch. Preussens, IV, 286 i Zeitsch. d. Westpr. Gesch. Ver X, 106 113. Kś. Fr. Piersztuki, wś nad rz. Wiedźma, pow. nowogródzki, w 5 okr. pol. snowskim, gm. darewska, ma 10 osad; grunta urodzajne, szczerkowe, miejscowość nieco falista i bezleśna, A. Jel. Pierszyce, w dok. Pyrszycze, Pirszicze, wś, pow. dąbrowski, par. rz. kat. w Otfinowie. Leży na prawym brzegu Dunajca, przy gościńcu z Żabna do Uścia Jezuickiego, ma 33 dm. i 174 mk. , 81 męż. , 93 kob. , 169 rz. kat. , 5 izr. Starożytna osada, stanowi obecnie korpus tabularny razem z Otfinowem. Za Długosza L. B. , II, 407 należała do Nasyona h. Topór, miała 4 łany kmiece i rolę szlachecką. Graniczy na południe z Goruszowem, na półn. z Janikowicami a na wschód z fol. Dyamentem. Mac. Piertanie, wś nad jezior. Pierty i Wigry, pow. suwalski, gm. Hutta, par. Wigry. Odl. od Suwałk 12 w. , ma 15 dm. , 109 mk. , 327 mr. obszaru. Gleba bagnista. W 1827 r. było 7 dm. , 38 mk. Pierty, jezioro w pow. suwalskim, stanowi właściwie część jeziora Królowek. Por. Królowek. Pieruchowo, dwie wsie, w pow. mińskim, przy drodze wiodącej z Czyków do Dulicz, obie leżą w miejscowościach wzgórzystych, dość malowniczych; wschodnie P. ma 9 osad, zach. zaś P. 11 osad. A. Jel. Pierunowszczyzna, zaśc, pow. miński, w 2 okr. pol. rakowskim, par. kat. Pierszaje, ma 3 osady; miejscowość wzgórzysta, grunta szczerkowe. A. Jel. Pieruszyce, niem. , Pieruschitz, w dok. Pierusicze, wś domin. , pow. pleszewski, a 11 klm. na płn. zach. od Pleszewa, nad strumieniem wpadającym do Prosny; par. Żegocin, dawniej Czermin, poczta w przyległym Sierszewie Brei I tenfeld, st. dr. żel o 10 klm. w Kotlinie. W r. 1579 posiadali P. Jan Kuklinowski, Bartłomiej Suchorzewski i trzej Pieruscy Pawiński, Wielkop. II, 110. W 1618 r. Wojciech Kolnicki, Łukasz Kokoski i Stanisław Pacynowski, a r. 1797 Franciszek Pruski. Wś ma 28 dm. , 242 mk. 10 protest. . Domin. ma 200 mk. i 12 dm. , obszaru łącznie z Pieruszyczkami 852 67 ha, t. j. 523, 34 roli, 39, 82 łąk, 75, 02 pastw. , 171, 40 lasu, 20, 21 nieuż. i 2, 88 wody; czysty dochód gruntowy 5292 mrk; gorzelnia i cegielnia. Właścicielem jest Witold Taczanowski, dawniej Ignacy Pruski. W skład okr. dom, wchodzi fol. Pieruszyszki; cały okrąg ma 20 dm. , 316 mk. 280 kat. i 36 prot. . E. Cal. Pieruszyszki, niem. Pietruschitzki, wś i fol. , pow. pleszewski, o 11 1 2 klm. na płn. zach. od Pleszewa, graniczy z Pieruszycami. Wś ma 11 dm. , 95 mk. 70 katol. i 25 prot. . Fol wchodzi w skład dóbr i okr. domin. Pieruszyce, ma 8 dm. i 116 mk. Pierwieniszki al. Pniowo, fol. nad jez. Wajonis, pow. święciański, w 1 okr. pol. , gm. Święciany, okr. wiejski Pokretona, o 14 w. od Święcian, ma 3 dm. , 23 mk. 21 katol. i 2 ewang. ; własność Polkowskich. Pierwoj, dobra na pol prus. Mazurach, pow. ządzborski, nad jez. na płn. zach. wysuniętem, śród licznych jezior ciągnących się wzdłuż granicy pow. ządzborskiego i jańsborskiego. obszaru 221 ha. ; 6 klm. na płn. zach. od st. poczt. i tel. Sorkwity. Pierwoszewo, wś, pow. szamotulski, o 3 klm. na wsch. południe od Wartosławia, na lew. brzegu Warty; par. Biezdrowo, poczta i st. dr. żel. o 3 1 2 klm. w Wronkach, 16 dm. , 171 mk. 142 katol i 29 prot. . Fol, do dóbr biezdrowskich należący, nie tworzy odrębnej całości. P. posiadali w 1580 r. Anna Bukowiecka i Melchior Bzowski, a przy schyłku zeszłego wieku Bnińscy. Odkopano tu dwa grobowiska z przedmiotami bronzowemi. E. Cal. Pierwoszyn, Pierwoszyno, niem. Pierwoschin, dok. Pyrosino 1224, Pirwissina, Pirwoschina, Pirwosina, wś włośc. , pow. wejherowski, st. p. Kosakowo, par. kat. Oksywie, ew. Rumia. Odl od Wejherowa 2 3 4 mili. Zawiera 11 gbursk. posiadłości, 9 zagród, 74 włók i 11 mr. I obszaru. W 1871 r. było tu 28 dm. , 57 dym. , 299 mk. , w 1866 r. zaś 265 kat. , 15 ew. i 27 dm. P. jest starożytną osadą, leży na t. z. oksywskiej kępie, nad zatoką Pucką. We wschodniej stronie, w odl 1 klm. od wsi, znaleziono przed kilkunastu laty na wzgórzu piaszczystem przy błotku grób skrzynkowy, a inne, 1 klm. dalej, w tym samym kierunku. Oprócz tego znajduje się w pobliżu wsi na roli ziemianina S. Bigota, na powierzchni ziemi mnóstwo skorup od urn, pochodzących prawdopodobnie ze zburzonych tu dawniej grobów skrzynkowych ob. Ossowskiego Objaśn. do mapy archeol. Prus Zach. , str. 62. R. 1210 darowała księżna Świnisława wś tutejszą pannom uorbertankom w Żukowie, które Ją później

odstąpiły klasztorowi cystersów w Oliwie ob. Klasztory żeńskie przez Fankidejskiego, str. 56. Tę samą wś nadał klasztorowi następnie w 1224 r. ks. Świętopełk ob. Pom. U. B. von Perlbach, str. 21. W 1245 r. nadaje bisk. ku jawski Michał dziesięciny tej wsi klasztorowi w Żukowie str. 79. R. 1253 rozporządza bisk. Wolimir, że P. ma należeć do par. oksy wskiej str. 132. Według wizytacyi Sza niawskiego z r. 1710 pobierał prob. oksywski ztąd mesznego 10 1 2 kor. żyta i tyleż owsa ob. str. 42. Ki. Fr. Pieryszew, wś, pow. gostyński, gm. Szcza win Kościelny, par. Trembki, odl. 15 w. od Gostynina, ma 11 dm. , 294 mk. W 1827 r. 25 dm. , 203 mk. W 1885 r. fol. P. rozl mr. 698 gr. or. i ogr. mr. 625, łąk mr. 22, pastw. mr. 33, lasu mr. 2, nieuż mr. 15; bud. mur. 7; z drzewa 13; płodozmian 11 polowy; wiatrak. Wś P. os. 26, z gr. mr. 148. W. W. Pieryszki, wś, pow. rossieński, par. widuklewska. Pierzchałowizna, pow. będziński, gm. Ożarowice, par. Sączów. Nie zamieszczona w spisach urzędowych. Pierzchały 1. wś i fol. , pow, węgrowski, gm. i par. Wyszków, ma 22 dm. , 226 mk. , 604 mr. ziemi. a W 1827 r. było 14 dm. , 82 mk. Według Echarda Dykc. Geograf. dobra P. , w ziemi liwskiej, należały do Ossolińskich w XVIII w. . 2. P. Błażeje i P. StaraWieś, dwie wsie, pow. przasnyski, gm. Chojnowo, par. Węgra, odl. o 10 w. od Przasnysza. P. Błażeje mają 17 dm. , 103 mk. , 337 mr. ziemi użytecz nej i 100 mr. nieużytków, P. Stara Wieś ma 6 dm. , 21 mk. , 114 mr. Br. Ch. Pierzchały, wś, gub. grodzieńska, w b. ziemi bielskiej. Pierzchnia al. Pierzchnianka, rzka w pow. radomskim, poczyna się pod wsią Rogolin, pły nie ku północy pod Pierzchnią, Stawiszynem, Dąbrówką, Jakubowem i Jasionną, a na zach. od Białobrzegów, na obszarze Guzala, przyległ. dóbr Suche, wpada z praw. brzegu do Pilicy. Długa 10 wiorst. J. Bliz. Pierzchnia, w dok. Pierzna i Piarzchnica, wś nad rzką t. n. , pow. radomski, gm. Błotnica, par. Jasionna. Odl. od Radomia 27 w. , ma 39 dm. , 327 mk. W 1827 r. było 21 dm. i 141 mk. Podług reg. pobor. pow. radomskiego z r. 1462 wś Pierzna, w par. Jassionna, własność Mateusza Gruszczyńskiego i Jana z Dombrowicy, wwdy lubelskiego, miała 10 łan. Pawiński, Małop. , 311. W 1866 r. fol. P. rozl. mr. 733 gr. or. i ogr. mr. 360, łąk mr. 60, lasu mr. 253, zarośli i pastw. mr. 100, nieuż. mr. 10. Wś P. os. 41, z gr. mr. 476. Br. Ch. Pierzchnia, wś, pow. mielecki, tworzy z Jaślanami jedną całość tabularną. Leży w równinie nadwiślańskiej, na zach. stronie gościńca z Mielca 16 klm. do Baranowa. Składa się ona z 20 dm. i 104 mk. 6 izrael. . Par. rz. kat. w sąsiedniej Padwie. Na płd. graniczy z Jaślanami, na zach. Młodochów, a na półn. zach. Tarnówek. Jestto zapewne ta wieś, którą pod nazwą Pirstna wymienia akt uposażenia kościoła sandomirskiego pod w. Panny Maryi w 1191 r. , w liczbie wsi mających dawać dziesięcinę temuż kościołowi Kod. Małop. I, 5. Długosz zowie je Pierstna. Według reg. pobor. pow. sandomierskiego z J 578 r. wś Pirschna, w par. Borowo, miała 7 osad. , 2 łan. , 1 kom. biedny, 1 rzem. Pawiński, Małop. , 203. Pierzchnia Góra, os. , pow. sieradzki, gm. Dzierżniąca Wielka, par. Rossoszyca, odl. od Sieradza 19 w. , ma 5 dm. , 50 mk. Pierzchnianka 1. rzka, bierze początek w pow. stopnickim pod Gumienicami, płynie ku północy pod os. Pierzchnią, wchodzi w pow. kielecki, płynie pod Szczecnem i pod Kaczynem wpada z lew. brzegu do Belnianki, two rząc wraz z nią Czarną Nidę. Długa 10 wiost nazwa u Łabec. Górn. , I, 407. 2. P. , ob. Pierzchnia. J. Bliz. Pierzchnianka, w dok. Pierśniczka i Pirzchnianka, wś i fol, pow. kielecki, gm. Szczecno, par. Pierzchnica, posiada pokłady kamienia litograficznego, ciemnoźółtego. W 1837 r. było 20 dm. , 160 mk. Podług reg. pobor. pow. wiślickiego z 1579 r. wś Pierśniczka, w par. Pierśnicza, własność Melchiora Piersniczkiego, miała 9 osad. , 3 1 2 łan. , 2 zagr. z rolą, 1 biedny Pawiński, Małop, , 225. Pierzchnica 1. u Długosza Pyrzsznycza, w regestr. pobor. z 1579 r. Pyersnicza, os. miejska, przed 1867 r. miasteczko, pow. stopnicki, gm. Drugnia, par. Pierzchnica. Leży nad rz. Pierzchnianką uważaną często za początek Czarnej Nidy, przy drodze z Chmielnika do Daleszyc, odl. 22 w. od Stopnicy, posiada kościół par. murowany, szkołę początkową ogólną, 140 dm. 5 mur. i 1100 mk. Stacya poczt. w Chmielniku, odl. 7 w. W 1827 r. było tu 111 dm. , 641 mk. , w 1862 r. 105 dm. , 950 mk. , fabryka naczyń glinianych. Jestto starożytna osada, pierwotnie wieś królewska, zapewne już w XIV w. otrzymała prawo miejskie magdeburskie. Według opisu Długosza Lib. Ben. , II, 389 P. była miastem królewskim, mającym kościół drewniany p. w. św. Małgorzaty. Do miasta należało 19 łanów i 2 łany wójtowskie. Dziesięcina z nich, wartości do 10 grzywien, szła na utrzymanie prebendy Pierzchnickiej przy kollegiacie kieleckiej. Dziesięcinę tę, oddawaną poprzednio biskupom krakowskim, przeznaczył na uposażenie tej prebendy biskup Bodzanta w 1359 r. Lib. Ben. , I, 470. Pleban w P. miał łan jeden przy roli Królika, pod miastem, drugi

Pierzchałowizna

Pieryszki

Pierzchnianka

Pierzchnia

Pierzchały

Pierzchnica

Pieryszew

Pieryszew

Pierzchnicka

Pierzchnica

w Chrzelczycach przy łanie Śliwki, trzeci w Osinach obok łanu sołtysa, dwie łąki pod miastem i w Krzątlach, wreszcie czterech zagrodników w Pierzchnicy, odrabiających po jednym dniu pieszym w tygodniu. Jan Olbracht ustanawia 1497 r. in oppido Pirzchnicza jarmark na św. Michał, a targ we wtorek. Miasto należało do dóbr sstwa szydłowskiego i otrzymało 1512 r. ponowienie przywileju niemieckiego, który w czasie pożaru zagładzie uległ. Lustracya 1564 r. podaje, iż było 40 domów, płacących po 2 gr. i oprawy po 11 den. ; mieszczanie zaś zamiast żąć do folwarku, dają po korcu owsa pomocnego. Piekarzy Jest 4, każdy płaci po 4 gr. , a trzej rzeźnicy dają po kam. łoju szmelcowanego; ze stawku, co lat 4 spuszczanego, płacą mieszczanie 5 grzywien. Według regestr. pobor. pow. wiślickiego z r. 1578 r. miasto dawało schosu in duplo fl. 8 gr. 5, prócz tego dawali pobor. 2 szynkarze wódki, 8 rzemieślnik. , młyn pod Piersniczką, 2 łany miejskie. Ogółem wynosił pobor 14 fi. gr. 12. Była to więc bardzo uboga osada, gdyż Szydłów płacił współcześnie 211 fl. , Busko 151 fl. , Pacanów 144 fl. Pawiński, Małop. , 237. Z czasem wzrosła nieco osada i podwyższono ilość czynszu, jak się okazuje z lustr. 1629 r. Jsz łanow pomierzonych nie masz, ale tylko sztukami role trzymaią, tedy tez nie rowno czynsz płacą. Z 50 dm. w mieście, a z nowo za stawem osadzonych 6, daią po gr. 2 den. 12. Jest piekarzow 5, kazdy płaci po gr. 6; rzeznikow 3, kazdy powinien dać po kamieniu łoju; szewcow 3 po gr. 4; ma tez woyt szewcow 4, od ktorych czyns bierze, a prawa na to niepokazał. Czyns z gruntu, na ktorym woyt łaznią zbudował, do dwora antiquitus płacono, a teraz go biorą do woytostwa, nescitur quo jure, gdysz się nam przywileiem nie opowiedano. Prasołow 2, kazdy płaci po gr. 6. Daią pieniędzy podwodnych annuatim fl. 5. W 1663 r. zastali lustratorowie 35 dm. , gdyż miasto przez nieprzyjaciela spalone zostało. ,, Jarmarki y targi ab antiquo zagineły y in usu odprawianie ich penitus miasta nie było y teraz nie iest. Stan. August zaprowadzając 1780 r. jarmarki w tydzień po ś. Filipie i Jakubie, na ś. Wawrzeniec, ś. Marcin i ś. Mikołaj, wyraża na które wolno będzie wszelkiego narodu kupcom et cujuscunque status et conditionis ludziom przyjeżdżać, przychodzić, towary wszelkie i zboża przywowić, konie, bydło rogate i nierogate stadami i pojedyńczo przypędzać i t. d. , takich tylko ludzi niedopuszczając, których prawa od współkowania z dobremi oddalają i onego zabraniają prawa nasze król, Rplitej i koś. ś. katolickiego, ostrzegamy Ostatnia lustr. 1789 r, podaje Tej dzierżawy z woytostwem jest possessorem JW. Maciej Sołtyk, wwda sandom. , od 1774 r. Ratusz w środku miasta z drzewa no wo na węgieł wybudowany, gątem pokryty, w którym mieszkanie żydowi pozwolono. Do mów katol. 65, żydowskich 5. Kościół dre wniany pod tyt. ś. Małgorzaty. W 1800 r. Maciej Sołtyk, wwda sandomierski, wzniósł tu nowy kościół, wyrestaurowany w 1854 r. P. par. , dek. stopnicki dawniej szydłowski, 3088 dusz. 2. P. , os. młyn. , pow. jędrzejowski, gm. i par. Małogoszcz. Wchodziła w skład dóbr Lasochów. Br. Ch. Pierzchnica, dok. Pirznice, niem. Persch nitz, wś, pow. mielicki. Do szczegółów poda nych wyżej ob. Perschnitz dodajemy. W 1203 r. ks. szląski Henryk nadaje P. klasztorowi trzebnickiemu. W 1220 r. kanonik Tomasz za mienia dziesięciny miejscowe na inne. W 1224 r. ks. Henryk rozdaje 150 łanow ziemi pod P. między Niemców. W 1250 r. uzyskała P. pra wo niemieckie; r. 1267 papież Klemens IV, po twierdzając posiadłości klasztoru trzebnickie go, wymienia także P. W 1410 r. składała się wś z 6 dziedzin kmiecych. E. Cal. Pierzchnicka Wólka, wś włośc, pow. radomski, gm. Błotnica, par. Jasionna, odl. 26 w. od Radomia. Olejarnia, 4 dm. , 86 mk. , 182 mr. obszaru. Pierzchno, w 1581 r. Pirszna, wś, fol. i dwie os. leś. , pow. częstochowski, gm. Kamyk, par. Kłobuck, odl. 9 w. od Częstochowy, ma pokłady kamienia wapiennego. Wś ma 12 dm. , mk. , 158 mr. ziemi włośc; fol. 5 dm. , 19 mk. , 593 mr. ziemi dwors. ; dwie leś. os. 2 dm. , 8 mk. , 45 mr. dwor. W 1827 r. było 16 dm. , mk. Według reg. pobor. pow. lelowskiego z r. 1581 wś Pirszna, w par. Kłobucko, należała w części do sstwa krzepickiego, miała 9 łan. kmiec. Część Stanisława Pierszyńskiego wynosiła 1 łan. Część Stefana Pierszyńskiego 2 łany kmiece, 1 zagr. bez roli, 1 komor. bez bydła. Część Jana Pierszyńskiego 1 łan ziemi. Część Jerzego Raczyńskiego 1 1 2 łana ziemi, 8 zagr. z rolą, 1 komor, bez bydła Pawiński, Małop. , str. 79. Br. Ch. Pierzchno 1. wś, fol. i okr. wiejski nad rz. Maskawą, pow. szremski, o 4 klm. na wsch. płn. od Kurnika, par. i poczta w Kurniku, st. dr. źel. o 8 klm. w Gadkach; 22 dm. , 254 mk. P. istniało przed r. 1287 Kod. Wielkop. 579 i Mapa do Kod. Wielk. . Około 1379 r. posiadał P. Domarat, kaszt. poznański. W 1383 r. podczas zaburzeń spustoszył je Sędziwój Swidwa, kaszt. nakielski. W 1399 r. pisał się Szymon z P. czyli Koszut; później pisali się Koszutscy z P. Te zapiski historyczne mogłyby odnosić się także do Pierzchna z pod środy odl. o 15 klm. . Gniazdem rodzinnem Pierzchlińskich h. Leszczyc zdaje się być Pierzchno z pod Środy. W 1580 r.

Pierzchnica

Pierzchno

Pierzchów

Pierzchowo

Pierzchowiec

Pierzchowice

Pierzchów

zarządzał P. Kurnickiem Jerzy Kołaczek. W 1618 r. należało P. do Zygmunta Grudzińskiego, kaszt. biechowskiego, a przy końcu zeszłego wieku do starościny borzuchowskiej, z Działyńskich Potulickiej. Kościół p. w. św. Stanisława, wcielony r. 1438 do par. kurnickiej, tworzył odrębną parafią między r. 1578 i 1618; rozebrany w 1784 r. W skład parafii wchodziły Dachowa, Kromolice, Pierzchno, Runowo, Szczodrzykowo i Trzebiesławki. Fol. ma obszaru 355 ha i daje 5122 mrk czystego dochodu. Należy do klucza kurnickiego i nie tworzy odrębnej całości. W skład okr. wiejs. wchodzi probostwo Celestyno wo; cały okrąg ma 23 dm. i 268 mk. katol. 2. P. , niem. Pierschno, os. wiejska i domin. , pow. średzki, o 5 klm. na płd. wsch od Srody, nad strumie niem, który tam wpada do Maskawy; par. Nietrzanów, poczta i st. dr. żel. w Środzie. W 1578 r. posiadali to P. Mikołaj i Stanisław Pierzchlińscy, w 1618 r. starosta stawiszyński, a około 1793 r. Zbijewscy. Wykopano tu popielnice. Osada ma 7 dm. i 61 mk. katol. Dominium wchodzi w skład okr. domin. Chudzice, ma 8 dm. , 112 mk. ; obszaru 273, 99 ha; mleczarnia i chów bydła. Właściciem jest R. W. Zaremba, dawniej Białkowscy. E. Cal. Pierzchów, u Długosza Pyrzchow, wś, pow. bocheński, na lew. brzegu Raby, przy gościńcu z Gdowa 6, 8 klm. do Bochni, w urodzajnej żytniej glebie. Par. rz. kat. w Niegowieci. Wś ma 135 dm. i 493 mk. 231 męż. , 262 kob. , z tych 479 rz. kat. i 14 izrael. Pos. więk. ma 61 mr. roli w ogóle; mu. 335 roli, 18 łąk, 14 past. i 7 mr. lasu. Za Długosza L. B. , I, 33, wś należała do kasztelanii krakowskiej por. Myślenice, VI, 830 i składała się z 8 łanów kmiecych. Roli królewskiej ani dworu nie było. Według reg. pobor. z 1581 r. było tu 9 łan. kmiec. , 2 zagr. z rolą, 4 komor. z bydłem, 5 komor. bez bydła, 1 rzem. , 1 dudka Pawiński, Małop. , str. 61, 447. Zy gmunt III nadał P. wraz przyległym Pierzchowcem Samuelowi Praasowi; wróciła jednak do korony po wygaśnięciu tej rodziny. Gra niczy na zach. z Niewiarowem i Nieznanowicami, na płn. z Cichawą a na wsch. z Pierzchowcem. Mac. Pierzchowice, niem. Portschweiten, dok, Barute, 1294 Barutin Boruty, Parswitt, Pirswitten, Parswitten, Pierschwaiden, 1596 Pierschowo, wś w Pomezanii, pow. sztumski, st. p. Mikołajki, par. kat. Postolin, ew. Gdakowo; 2884, 68 mr. obszaru. W 1868 r. 91 bud. , 40 dm. , 378 mk. , 349 kat. , 29 ew. P. należały do sstwa sztumskiego. W końcu XV w. miał tu znaczną posiadłość Jakub Rudisch al. Rodick. Jego potomek Zygmunt był tu r. 1597 sołtysem. R. 1596 istniało tu lemaństwo, które posiadał Ruskowski, r. zaś 1648 ssta Zygmunt Gueldenstern ob. Schmitt, Gesch. d. Stuhmer Kr. , str. 209. Kś. Fr. Pierzchowiec, u Długosza Pyrzchwiec, wś, pow. bocheński, na lew. brzegu Raby, przy gościńcu z Gdowa 8, 6 do Bochni. Stanowi niejako obszar większej posiadłości do Pierzchowa, składa się bowiem tylko z 27 dm. wraz z dworem i 113 mk. 54 męż. , 59 kob. , a to 110 rz. kat. i 3 izrael. Od Pierzchowa dzieli tę wś potok płynący do Raby od Szczygłowa. Pos. więk, ma 192 mr. 135 roli, 8 łąk i ogr. , 22 past. i 17 lasu; pos. mn. 49 mr. 33 roli i 14 past. . Długosz L. B. , I, 33 wymienia Pyrzchowiecz jako wś królewską, mającą 2 łany kmiece, 2 zagrody, karczmę, młyn i dworzec królewski. Według reg. pobor. z r. 1581 wś P. , dzierżawiona przez Podoleckiego, miała 3 łany km, , 4 zagr. z rolą Pawiński, Małop. , 61. Zygmunt III dał ją wraz z Pierzchowem Samuelowi Praasowi. Następnie wraz ze starostwem krzeczowskiem al. myślenickiem należała do Jana Klemensa Branickiego, hetmana, aż do 1777 r. ob. Krzeczów 1. . W tej wsi urodził się Jan Henryk Dąbrowski, wódz legionów, d. 29 sierpnia 1755 r. Na upamiętnienie tego faktu w d. 20 lipca 1872 r, postawiono tu pomnik. Jestto czworograniasty monument, 20 stóp wysoki, z potężnych ciosów złożony, wzniesiony na wzgórzu stuletniem, lipami otoczonem, obok miejsca gdzie niegdyś stał dworzec Dąbrowskich. Szczyt pomnika zdobi czapka ułańska i emblematy z broni, opasane laurem; z pod szabli i buławy spływa mapa kraju. Na stronie głównej, zdobnej u szczytu krzyżem polskim wojskowym, wyrzeźbiony herb Dąbrowskich, a pod nim napis Tutaj w Pierzchowcu we dworze urodził się dnia 29 Sierpnia 1755 Naczelnik legionów polskich Generał Jan Henryk Dąbrowski. Pierzchowo, ob. Pierzchowice. Pierzyce al. Perzyce i Pyrzyce, wś i fol. , pow. krotoszyński, o 2 klm. na płn. wsch. od Zdun, nad strugą Łączową; par. , poczta i st. dr. żel. w Zdunach. P. z Zdunami były królewszczyzną, daną w zastaw Jutrowskim, z których Anna występuje około 1518 r. jako dziedziczka P. W 1547 r. posiada je Jan Frycz Jutrowski, a w 1567 r. Łukasz Jutrowski mylnie Lutrowski. W 1579 r. w jednej części tenże Jutrowski, a w drugiej Jan Czacki; r. 1590 posiada część wsi Wojciech Kuklinowski, w 1597 r. Adam Czacki. W 1618 r. Jan Czacki, Jakub i Łukasz Iłowieccy. W 1633 r. nabył Piotr Sieniuta całą wieś, którą wcielił do dóbr baszkowskich. W 1715 r. Franciszek Suchorzewski, chorąży bydgoski, zajął P. i przyległą Borownicę za 140, 000 złp. , pożyczone królowi Stanisławowi Leszczyńskiemu. Po śmierci jego r. 1731 trzymała obie

Pierzyce

Pierzyce

wsie wdowa, Maryanna z Krzykowskich, do póki ks. Sułkowski, nabywca dóbr baszkowskich, nie spłacił sumy zastawnej. W r. 1705 stali w P, Szwedzi a r. 1717 wojska saskie i rossyjskie. W 1708 r. srożyło się tu powie trze morowe. W XVI i XVII w. stały w P. dwa młyny Staszek i Bobrowski, a w XVII i XVIII w. młyn Slodowiec. Około 1748 r. był tu browar i gorzelnia. Obecnie wś ma 22 dm. , 216 mk. 127 kat. i 87 prot. . Fol. nale ży do dóbr i okr. domin. Baszków; ma 7 dm. , 78 mk. E. Cal. Pierzyce, niem. Pyritz, miasto powiatowe w Pomeranii, pod 53 9 płn. szer. a 32 34 wsch, dłg. od Ferro, w równej, żyznej okolicy, którą Niemcy dla pszennej gleby Weizacker zowią. Znajdują się tu pokłady węgla brunatnego, ale dla braku dróg jeszcze się niezajęto ich wydobywaniem. W 1877 r. było 7439 mk, zaś 1885 r. 8123. Po większej części są ewangielicy, trudnią się głownie uprawą roli i hodowlą bydła. W mieście jest gimnazyum, wyższy zakład dla dziewcząt, seminaryum nauczycielskie, spółka rzemieślników, cukrownia, bank kredytowy, st. poczt. , miej ska kasa oszczędności i zwykłe władze powiatowe. P. należą do najstarszych miast w Pomeranii. Tu apostoł Pomorza św. Otton, bisk. bamberski; nauczywszy się wprzód języka, d. 15 czerwca r. 1124 ochrzcił pierwszych pogan. Lud z wrodzoną powolnością przyjmował nową naukę, tak. iż w ciągu dni 20 już 7000 nawróconych naliczono. Toteż imię Ottona na całej Pomeranii rozsławione, do dziś dnia jeszcze przetrwało w pamięci. Według podania odbył się pierwszy chrzest pogan u zdroju otoczonego rozłożystemi lipami. Jeszcze dziś zowią go studzienką Ottona Ottobrunnen. W 1824 r. , a więc w 700 letnią rocznicę tego zdarzenia król Fryderyk Wilhelm III studzienkę tę kazał obmurować granitem polerowanym i krzyż wystawić, do którego fundament własną ręką założył Fryderyk Wilhelm IV. Na wschodniej stronie muru jest napis niemiecki Biskup Otton z Bamberga pierwszy z tego zdroju ochrzcił Pomorzan d. 15 czerwca 1124. Fryderyk Wilhelm III i synowie jego. .. wystawili ten pomnik na pamiątkę owych dni d. 15 czerwca 1824. Dziś w pobliżu wznosi się dom dla seminaryum nauczycielskiego Ottostift zwanego ob. Przyjaciel Ludu, Leszno 1847, 32, str. 250. R. 1493 d. 26 marca zawarł tu książę Bogusław X z elektorem brandenburskim Janem Ciceronem ugodę, mocą której Hohenzollerom zagwarantował sukcesyą, wrazie gdyby linia książąt pomorskich wymrzeć miała, co jak wiadomo nastąpiło 1637 r. Pierzyce, dok. Berziz, niem. Perschuetz, wś, pow. trzebnicki ob. Perschuetz. W 1292 r. Henryk, ks. szląski, celem osadzenia wsi na prawie niemieckiem, sprzedał ją Gozwinowi, synowi sołtysa na Ratajach. Pierzyna, pow. włoszczowski, gm. i par. Moskarzew. Pierzyny, kol. os. , pow. wieluński, gm. Kiełczygłów, par. Rząśnia, odl. od Wielunia 30 w. Kol. ma 42 dm. i wraz z kol. Dąbrową 521 mk. Pierzyny, mylnie Pierzyn, wś domin. i okr. domin. , pow. międzyrzecki, o 3 klm. od Zbąszynia, na wschodniem wybrzeżu jez. Zbąszyńskiego, par. , poczta i st. dr. żel. w Zbąszyniu. P. istniały przed r. 1580 i należały około 1792 r. do Stefana Garczyńskiego. Wś ma 42 dm. , 271 mk. 9 prot. . Dominium ma 75 mk. i 4 dm. Własność hr. Lippe Biesterfeld, dziedzica dóbr Zbąszyńskich. W skład okr. domin. wchodzi fol. Edmundowo. Cały okr. ma 5 dm. , 93 mk. 46 kat. i 47 prot. . Pierzyska 1. domin. , pow. gnieźnieński, o 8 klm. na zach. płd. od Gniezna; par. Łubo wo, poczta w Gnieźnie, st. dr. żel. w Chwał kowie, 5 dm. , 64 mk. Obszaru 208, 44 ha, t. j. 194, 05 roli, 7, 66 łąk 6, 12 nieuż. i 0, 61 wo dy; czysty doch. grun. 2100 mrk; mleczarnia; chów owiec merynosów. Właścicielem jest Bolesław Krzyżański. W r. 1239 Władysław Odonicz zamienia Leznovo i Peresce na Wełnę, dziedzictwo synów Mikołaja. Peresce ma ozna czać według wydawcy Kod. Wielkop. 595 Pierzyska. Przy schyłku zeszłego stulecia były P. własnością kolegiaty św. Jerzego w Gnieźnie. 2. P. , ob. Pieczyska, pow. ostrzeszowski. E. Cal. Piesce 1. al. Pieście, wś, pow. władysła wowski, gm. i par. Giełgudyszki, odl. od Władysławowa 32 w. , ma 12 dm. , 110 mk. , 408 mr. W 1827 r. było 10 dm. , 96 mk. Wchodziła w skład dóbr Giełgudyszki Dolne. 2. P. , pow. władysławowski, gm. Światoszyn, par. Poniemoń, odl. od Władysławowa 53 w. , ma 13 dm. , 139 mk. W 1827 r. było 6 dm. , 38 mk. Br. Ch. Pieścidła, wś i fol. , pow. płoński, gm. Wychodź, par. Grodziec, odl. 18 w. od Płońska, ma 18 dm. , 326 mk. W 1882 r. fol. P. rozl. mr. 585 gr. or. i ogr. mr. 389, łąk mr. 73, past. mr. 3, lasu mr. 96, nieuż. mr. 24; bud. mur. 12, z drzewa 16; płodozmian 6 i 10polo wy. Wś P. os. 28, z gr. mr. 175; wś Łbowo os. 10, z gr. mr. 12; wś Karpowo os. 17, z gr. mr. 173. Pieściorogi Budy, wś, i P. Olszany, wś i fol. nad rz. Nosielną, pow. pułtuski, gm. i par, Nasielsk, odl. 24 w. od Pułtuska. P. Budy al. Mochowo, wś, ma 16 os. 451, mr. ; P. Olszany fol. , ma 481 mr. , 4 dm. mur. i 13 bud. drewn. ; wś ma os. 17 i 21 mr. Wchodziły w skład dóbr Czajki. W 1827 r. P. Olszany

Pierzyna

Pieścidła

Piesce

Pierzyska

Pierzyny

Pieściorogi

Pieśki

Pieski

Piesk

Piesiewicze

Piesienica

Piesice

Piesia Wola

Piesia Wola

miały. 10 dm. , 85 mk, ; P. Morgi 18 dm. , 132 mk. a P. Budy 11 dm. , 81 mk. Piesia Wola w 1827 r. Piesza Wola, wś i fol. , pow. włodawski, gm. Turna, par. Woło ska Wola, odl. 24 w. od Włodawy, ma go rzelnię, cegielnię, pokłady torfu, 63 dm. , 616 mk. W spisie z 1827 r. wś Piesza Wola ma 75 dm. , 508 mk. W 1885 r. fol i wś Piesia Wola z attyn. Ludwiczyn, miał rozl. dominial nej mr. 2446 gr. or. i ogr. mr. 894, łąk mr. 463, past. mr. 230, lasu mr. 841, nieuż. mr. 18; bud. mur. 3, z drzewa 16; gospodarstwo 4polowe, las nieurządzony. Wś P. Wola os. 88, z gr. mr. 2175. Br. Ch. Piesice, mylnie Piesiece, wś nad rz. Surżówką Daniłówką, dopływem Dniestru, pow. uszycki, okr. pol. Żwańczyk, gm. Kosikowce, par. kat. Sokólec, st. p. Uszyce Nowe, o 9 w. od Uszycy a 18 w. od Kalusa przystań na Dniestrze. Ma 177 os. 1024 mk. , 686 dz. ziemi włośc. , 663 dz. dwors. Cerkiew p. w N. M. P. , wzniesiona w 1856 r. i uposażona 50 dz. ziemi, ma 663 parafian. Była tu do niedawna garbarnia, słynna na całą okolicę, obecni zaś znajduje się młyn wodny i gorzelnia z aparatem Galla, przerabiająca 56000 pudów rocznie. Wś ta należała do dóbr starościńskich. Podług lustracyi kaszt. kamienieckiego Humieckiego z 1616 r. P. łącznie z wsiami Kucza, Furmanowce al. Okuniów i Wojewodzińce był w posiadaniu Stanisława, Jerzego i Jakuba Potockich, braci rodzonych, synów Andrzeja Potockiego. Posesorowie ci na dobra te pokazali sumę starą, dobrą, od ś. p. króla Władysława i Kazimierza zapisaną, która iż jeszcze czworgiem dożywocia nie ekspirowała, bo dopiero w trzeciem dożywociu te dobra trzymają, lustracyi natenczas nie podlegają Jabłonowski, Lustracye, str. 67. Cesarzowa Katarzyna darowała całe sstwo kuczańskie, w skład którego wchodził P. , generałowi Strekałowowi, od którego drogą wiana przeszła do Dywowych. Obecnie barona Metzmachera, marsz. pow. uszyckiego. Dr. M. Piesienica al. Pisienica, niem. Pischnitza al. Velissa, rzka w pow starogardzkim. Wypły wa z jeziora Miedacka, płynie potom w płn. wsch. kierunku przez Zblewo, gdzie tworzy staw, porusza młyn i piłę, mija Pinczyn, zwraca się tu nagle ku wschodowi, płynie przez Piesienicę i Stary Las, obraca młyn rokociński i wpada do Wierzycy poniżej No wej wsi. Kś. Fr. Piesienica, 1648 Pisienica, niem. Pischnitz, dobra ryc. nad rzeczką tejże nazwy, pow. starogardzki, st. p. , tel. i kol. i par. ew. Starogard 9, 5 klm. odl, par. kat. Pinczyn. W skład dóbr wchodzi jeszcze fol. Carlshagen i Piesi nicki Młyn Pischnitzermuehle. Cały ten klucz obejmuje 3065, 27 mr. obszaru. W 1868 r. 216 mk. , 138 kat. , 78 ew. , 16 dm. W 1875 r. 19 dm. , 44 dymów, 259 mk. Jest tu ce gielnia i gorzelnia parowa. Za czasów Rzeczypospolitej należała P. do powiatu tczew skiego. Według taryfy z r. 1648, gdzie uchwalono pobór podwójny, płaciła tu p. Pisińska summatim 6 fi. 16 gr. ob. Rocz, Tow. Prz. Nauk w Poznaniu, 1871, str. 173. W wi zytacyi Szaniawskiego z r. 1710 czytamy, te P. dawała mesznego 4 korce żyta i tyleż owsa str. 118. Kś. Fr. Piesiewicze, wś, pow. oszmiański, w 3 okr. pol. , gm. Łogumowicze, okr. wiejski Czapuńce, o 6 w. od gminy, 66 w. od Oszmiany, 51 w. od Dziewieniszek, ma 14 dm. , 75 mk. kat, 2 prawosł. , 10 żyd. 45 dnsz rew. ; należy do dóbr Łogumowicze, Milewskich. Piesk, niem. Biesig, wś i dobra, pow. zgorzelicki, par. Reichenbach. Ludność ewang. Pleskeim, ob. Piskiemy. Pieski 1. wś rząd. , pow. dzisieński, w 1 okr. pol. , o 35 1 2 w. od Dzisny, przy b. drodze pocztowej połockiej, 5 dm, , 23 mk. kat. 2. P. , zaśc. pryw. , pow. dzisieński, w 1 okr. pol, o 39 1 2 w. od Dzisny, 8 mk. 3. P. zaśc. pryw. , pow. dzisieński, w 1 okr. pol. , o 43 w. od Dzisny, 1 dm. , 6 mk. kat. 4. P. , zaśc. włośc, pow. dzisieński, w 4 okr. pol. , gm. Prozoroki, okr. wiejski i dobra skarbowe Cerkowno, o 4 w. od gminy, 5 dusz rewiz. 5. P. , zaśc. włośc, pow. oszmiański, w 3 okr. pol, o 33 w. od Oszmiany, 4 w. od Dziewieniszek, 9 mk. kat. 6. P. , ob. Piaski. Pieski 1. wś na granicy pow. owruckiego z żytomierskim. 2, P. , w dokum. Piesieckie Sioło, Piski, wś nad Hujwą, pow. żytomierski, powyżej Prażowa, na płd. wsch. od Żytomierza; ob. Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 4 640, 641; oz. VI, t. 1 176, 179, 180, 185 187. Pieśki, prawdopodobnie Puśki, wś, pow. sieński, ob. Mieleszkowicze. Pieski, strumień w pow. międzyrzeckim, dopływ Obry, do której uchodzi niedaleko Potrzebowa, przyjmuje Owczarkę i płynie przez wieś Pieski. Pieski, niem. Pieske, wś, dom. i okr. domin. , pow. międzyrzecki, o 11 klm. na zach. płd od Międzyrzeca, nad strum. Pieskim, który wpada do Odry. Wś leży przy granicy brandenburskiej; par. katol. w Międzyrzeczu, ewang. w miejscu, agencya poczt. w miejscu, st. dr. źel. o 20 klm. w Świebodzinie. Jest tu kopalnia węgla brunatnego. W 1876 r. tutejsza agencya otrzymała listów 6500, wysłała 4800. W r. 1257 Przemysław I pozwalając klasztorowi paradyskiemu osadzać na prawie niemieckiem, wylicza między posiadłościami klasztornemi Pieski Mniejsze. W 1276 r. pisał się Jesko z P. ; r. 1303 Wisław z Chycin i Borzysław, syn Gocława, wnoszą klasztorowi

paradyskiemu dwie części w P. Tegoż roku występuje pleban miejscowy. W 1305 r. Bar tłomiej, syn Dzierzysława, kasztelana międzyrzeckiego, zaprowadza tu prawo niemieckie. W 1307 r. oddaje opat paradyski w dożywo cie wspomnianemu Bartłomiejowi i braciom jego prawo juryzdykcyi w P. W 1384 r. zrzeka się Wincenty z Niałka i Chycin wszel kich praw do P. na rzecz klasztoru paradyskiego. W 1580 r. posiada P. Jan Hersztopski, a około 1793 r. jeden z Kalkreutów. Wś ma obecnie 36 dm. , 235 mk. 4 kat, i 231 prot. . Domin. liczy 157 mk. i 9 dm. ; obszaru 92, 22 ha; czysty doch. grun. 5730 mrk; go rzelnia parowa. W skład okr. dom. wchodzi fol. Dębowiec; cały okrąg ma 10 dm. , 178 mk. 17 kat. i 161 prot. . E. Cal. Pieskowa Skała, w dok. z 1311 r. Peskensten, u Długosza Pyeschkowa Skala, zamek i dobra, pow. olkuski, gm. i par. Sułoszowa, odl. 15 w. od Olkusza a 3 1 2 mili od Krakowa. Leży w dolinie Prądnika, pomiędzy Sułoszowa w której bierze początek Prądnik a Grodziskiem, na północ od wsi Sąspowa. Zamek wznosi się śród wyżyny, sięgającej w okolicy Sułoszowy do 1600 stóp, nad wązką doliną, jaką śród tej wyżyny wyżłobiły wody, na skale sterczącej po nad Prądnikiem. Cała ta wyżyna olkuskokrakowska była już w czasach historycznych pokryta rozległymi lasami, stanowiącymi własność królewską. Nad brzegami rzek, w dolinach jedynie istniały tu osady wiejskie, przy których wznosiły się obronne grodziska. Jak zamek ojcowski dla dolnej połowy doliny Prądnika, tak pieskoskalski gród dla górnej połowy tej doliny, w której rozsiadła się na milę długa wieś Sułoszowa, były obronnemi schroniskami dla ludności i centrami działalności kolonizatorskiej, jaką książęta prowadzili dla nadania wartości owym leśnym obszarom. Ztąd wszystkie nie mal istniejące w tej okolicy wsie były królewskiemi. W Kodeksie małopol. wyd. Pie kosińskiego, I, 179 mamy dokument z 1315 r. , w którym Łokietek poleca niejakiemu Mi kołajowi założyć wś na prawie niemieckiem, na obszarze lasów królewskich między Sułoszową, Kosmołowem a zamkiem królewskim Peskensten. Według Długosza Lib. Ben. , II, 63 Kazimierz W. wniósł tu zamek murowany a Ludwik węgierski nadał zamek ten zapewne wraz z folw. dziś Podzamcze i wsią Sułoszową Piotrowi Szafrańcowi, podkomorz. a następnie wojew. krakowskiemu. Wielkie bogactwa, jakie ten dostojnik zgromadził, roztrwonił jego syn Piotr oddany alchemii i czarnoksięstwu według Długosza. Trzeci z kolei Piotr Szafraniec, też podkomorzy krakowski, posiadał Pieskową Skałę i Sułoszowę. Był to ród przedsiębiorczych awanturników, zdobywających sobie dostatki różnorodnemi drogami wysługami dworskiemi, zuchwalstwem, spekulacyami. Za Kazimierza Jagiellończyka jeden z nich Krysztof, za napaść na kupców krakowskich jadących do Lublina, został w 1482 r. ścięty w Krakowie. Pierwotny zamek z czasów Kazimierza W. był za ciasnym i za ubogą siedzibą dla możnych dziedziców, którzy wznoszą sobie nową siedzibę opodal od starego zamku, po którym dziś i śladu nie zostało. Ten nowy zamek wykończył Stanisław Szafraniec, wojew. sandomierski, w 1582 r. Nowe pojęcia religijne, rozszerzając się około 1540 r. z Krakowa po dworach szlachty i panów małopolskich, znalazły w Pieskowej Skale żarliwą zwolenniczkę w osobie Zofii Oleśnickiej niewątpliwie Szafrańcówna z domu, która należąc do kółek reformatorskich ułożyła i ogłosiła drukiem pieśń polską Pieśń nowa, w której jest dziękowa, nie Panu, że maluczkim a prostaczkom raczył objawić tajemnice królestwa swego Kraków 1556 r. . Jestto pierwszy utwór polski przez kobietę napisany. Ostatni z rodu Szafranców Jędrzej, ssta lelowski, zmarł w 1608 r. Niesiecki zwie go serdecznym junakiem, lecz ubolewa, że tak samo jak cały ród gorąco i z wielkim nakładem promował nowinki genewskie. Po wygaśnięciu Szafrańców dobra przeszły w ręce Michała Zebrzydowskiego, kasztelana krakow. , który odbudował zamek i wystawił kaplicę. Biskup krakowski Trzebicki dał pozwolenie w 1661 r. na odprawianie mszy. Herby Szrzeniawa i Radwan Zebrzydowskich i Stadnickiej, żony pomieszczone nad bramą, przechowały pamięć tego odbudowania. Wezpazyan Kochowski upamiętnił ten fakt wierszem Na fortyfikacyą Pieskowej Skały. Od Zebrzydowskich przechodziły te dobra kolejno przez różne ręce, a wreszcie nabyli je Wielopolscy herbu Starykoń, tegoż co i Szafrańcowie. Jan Hieronim Wielopolski w 1760 r. przyozdobił siedzibę. Sam lubił kowalstwo i rzeźbę drzewną, miał warsztaty, na których pracował. W 1797 r. Stanisław August, wracając z Krakowa, zjechał tu 4 lipca i oglądał zamek, posiadający wtedy przeszło sto pokoi, przyozdobionych starodawnemi sprzętami, pięknemi obiciami, dziełami sztuki. Podziwiał również piękność położenia i widok z zamku poeta Karpiński w swej podróży do Krakowa. Od Pawła Wielopolskiego nabył te dobra Jan hr. Mieroszewski w 1841 r. Pożar zniszczył tę piękną rezydencyą w lipcu 1850 r. Odbudowana i na nowo z wielkim kosztem i staraniem urządzona przez hr. Mieroszewskiego, uległa powtórnemu zniszczeniu po walce stoczonej tu w 1863 r. Niezrażony tą klęską hr. Sobiesław Mieroszewski odbudował na nowo zamek i na nowo zgromadził ty

Pieskowa Skała

Pieskowa Skała

Pieślewica

Pieskowata

Buda

Pieskowatka

Pieskowata

dzieła sztuki otrzymane ze zbiorów ojca i resztki uratowanych zabytków. Opis i widoki Pieskowej Skały w Tyg. Illustr. z 1862 r. i IV, str. 33. Dobra Pieskowa Skała składały się w 1885 r. z fol. Dąbrowa, Podzamcze, Wiel moża, Milonki, Przeginia, Wymysłów, Kali nów, attyn. Zadroże; wsi Sułoszowa, Wiel moża, Wola Kalinowska, Sąspów i Przeginia, Rozl, dominialna mr. 3707 fol. Dąbrowa gr. or. i ogr. mr. 111, łąk mr. 3, lasu mr. 1368, nieuż. mr. 37, razem mr. 1519; bud. mur. 5 z drz. 5; fol. Podzamcze gr. or. i ogr. mr. 319, łąk mr. 28, past. mr. 14, nieuż. mr. 25, razem mr. 386; bud. mur. 4, z drzewa 6; fol. Wiel moża gr. or. i ogr. mr. 241, past. mr. 11, nieuż. mr. 1, razem mr. 253; bud, z drzewa 9; fol. Milonki z attyn. Zadroże gr. or. i ogr. mr. 502, łąk mr. 3, past. mr. 10, nieuż. mr. 16, razem mr. 531; bud. mur. 4, z drzewa 4; fol. Przeginia gr. or. i ogr. mr. 223, łąk mr. 7, past. mr. 2, nieuż. mr. 13, razem mr. 245; bud. mur. 2, z drzewa 3; fol. Wymysłów gr. or. i ogr, mr. 180, nieuż. mr. 9, razem mr. 189; bud. mur. 3, z drzewa 1; fol. Kalinów gr, or. i ogr. mr. 152, łąk mr. 5, past. mr. 3, lasu mr. 411, nieuż. mr. 12, razem mr. 583; bud. mur. 1, z drzewa 7; lasy urządzone. Wś Su łoszowa os. 382, z gr. mr. 5465; wś Wielmo ża os. 97, 2 gr. mr. 1322; wś Wola Kalinow ska os. 61, z gr. mr. 400; wś Sąspów os. 107, z gr. mr. 910; wś Przeginia os. 127, z gr. mr. 177L Br. Ch. Pieskowacik, fol. , pow. witebski, położony blisko Witebska; około 1730 r. własność Franciszka Bułhaka, podstolego i pisarza grodzkiego witebskiego. Pieskowata, wś nad Sożą, pow. homelski, posiada przystań z warsztatami budowy barek, berlinek i łodzi. Pieskowatka, mały zaśc. i karczma, w płn. wr. pow. mińskiego, na samej granicy pow. stilejskiego, w 1 okr. pol. dereżańskim, gm. Białorucz. W okolicy bierze początek rzeczka Udranka, dopływ Gujki. A. Jel. Pieskowice 1. mylnie Piaskowice, w dok. Pyeskowice, wś, fol. i kol. nad Bzurą, pow. łódzki, gm. Nakielnica, par. Zgierz, odl. U w. od Łodzi. Wś ma 8 dm. , 99 mk. ; kol. 7 dm. , 38 mk. ; fol. 3 dm. , 10 mk. W 1827 r. było 11 j dm. , 101 mk. Według Lib. Bon. Łask. II, 387 łany kmiece i folwarczne dawały dziesięcinę pleb. w Zgierzu, a kmiecie jeszcze po i groszu kolendy z łanu. Reg. pobor, pow, łęczyckiego z 1576 r. podają wś P. , w par. Zgierz, jako własność Mikołaja i Jana Sokołowskich; miała 2 łany i 4 osadn. Pawiński, Wielkop II, 63. W 1860 r. fol. P. rozl. mr. 362 gr. or. i ogr. mr. 303, łąk mr. 36, pastw. mr. 4, nieuż. mr. 19; bud. mur. 1, z drzewa 15. Wś P. , 08. 9, z gr, mr. 104. 2. P. , mylnie Piaskowice, w dok. Pyeskowice, wś, fol. i os. , pow. łę czycki, gm. Pieskowice, par. Parzęczew, odl. od Łęczycy 11 w. , ma 3 dm. , 45 mk. Według Lib. Ben. Łask, II, 358 łany folwarczne da wały dziesięcinę pleban. w Solcy, łany kmie ce zaś kanonii i prebędzie łęczyckiej. Podług reg. pobor. pow. łęczyckiego wś Pieskowicze, w par. Parzinczew, należała w części do Alber ta Pieskowskiego, miała 6 łan. , 4 zagr. , 1 kar czmę, 13 osadn. Pawiński, Wielkop. , II, 61. W 1886 r. fol. P. miał rozl. mr. 806 gr. or. i ogr. mr. 570, łąk mr. 90, pastw. mr. 90, nieuż. mr. 56; wiatrak. W skład dóbr P. wchodziły dawniej wś P. os. 17, z gr. mr. 26; wś Igna ców Rozlazły os. 29, z gr. mr. 242; wś Miko łajew os. 27, z gr. mr. 215; wś Maryampol os. 9, z gr. mr. 391; wś Ignaców Górny os. 3, z gr. mr. 38 wś Ignaców Podleśny os. 9, z gr. mr. 155; wś Nowy Jeruzalem os. 8, z gr. mr. 95; os. Rafałowo os. 1, z gr. mr. 150. Gmina Pieskowice należy do sądu gm. okr. I w os. Parzęczew, st. poczt. Ozorków, ma 9276 mr. obszaru i 4596 mk. Br. Ch. Pieskuńce al. Rejżewo, wś i dobra, pow. trocki, w 3 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Butrymańce, o 3 w. od gminy, 35 dusz rewiz. ; własność Piotrowskich i Bieńkowskich. Pieślakiszki, zaśc, pow. wileński, w 3 okr. pol. , gm. Podbrzeź, okr. wiejski Adamejciszki, o 1 w. od gminy, 6 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Pacuny. Pieślewica, fol. szlach. , pow. oszmiański, w 4 okr. pol. o 53 w. od Oszmiany, 1 dm. , 5 mk. Piesna al. Piesno, wś, pow. wyrzyski, o 3 1 2 klm. na półn. zach. od Łobżenicy, nad stawem, który spływa do jez. Sławianowskiego, par. Łobżenica dawniej Stawianów, st. dr. żel. o 15 klm. w Krajence, poczta w Łobżenicy; 45 dm. , 368 mk. 327 kat. , 41 prot. ; młyn i fo lusz. P. istniała przed r. 1580, a przy schył ku zeszłego wieku należała do Józefa Radolińskiego. E. Cal. Piesoczanka, rzeczka w pow. rzeczyckim, prawy dopływ Dniepru, do którego wpada powyżej Brahinki. Piesoczanka, wś, pow. orszański, gm. serekorotniańska, ma 17 dm. i 67 mk. , z których 1 zajmuje się kowalstwem. Piesoczna Buda, wś, pow, homelski, gm. Nosowicze, ma 139 dm. 1743 mk. , z których 1 zajmuje się krawiectwem, 1 bednarstwem, 103 obróbką materyałów leśnych, 2 kowalstwem. Piesocznia, uroczysko około wsi Poźniaki, w pow. osterskim. Piesoczno, osada fabryczna nad rz. Wielką Piesoczną, pow. żyzdryński gub. kałuskiej, niedal. Ludynowa, ma cerkiew, 3300 mk. , szkołę, jarmarki. Fabr. maszyn Malcewa, naj

Pieskowice

Piesocznia

Piesoczna

Piesoczanka

Pieskuńce

Piesna

Piesoczno

Pieślakiszki

Pieskowacik

Pieszcza

Piesocznoje

Piesoczynka

Pieszczane Bereźniaki

Pieszczanica

Pieszczana

Pieszczalniki

Pieszczaki

Piesycznia

lepsza w Rosyi fabryka przedmiotów bronzowych emaliowanych. Piesocznoje, jezioro na płn. krańcu pow. ihumeńskiego, w obrębie gminy bieliczańskiej, ma przeszło 30 mr. obszaru; wokoło lasy i ba gna, miejscowość małoludna, odosobniona, ryb mało. A. Jel. Piesoczynka, Piaseczynka, rz. w pow. rzeczyckim, lewy dopływ Dniepru. Piestrachowo, w dok. Pyesthrakow, jezioro, w pow. średzkim, tuż pod Pobiedziskami, ku północy, spływa do Główny, pr. dopływu Warty. Prawo rybołóstwa i osada rybacka nad jeziorem nadane były kościołowi szpitalnemu w Pobiedziskach Lib. Ben. Łask. , I, 63. Piestrzec Szlachecki i Poduchowny, wś i fol. , pow. stopnicki, gm. Wojcza, par. Biechów, odl. 7 w. od Stopnicy, na lewo od drogi bitej ze Stopnicy do Korczyna, posiada szkołę początkową ogólną, pokłady kamienia wapiennego. W 1827 r. P. Szlachecki miał 97 dra. , 608 mk. , a P. Poduchowny 18 dm, 105 mk. W 1882 r. fol. P. Szlachecki z wsią P. Szlachecki i Trzebica Szlachecka miał rozl dominialnej mr. 1112 gr. or. i ogr. mr. 589, łąk mr. 96, pastw. mr. 379, nieuż. mr. 48; bud. mur, 7, z drzewa 5; płodozmian 5, 7 i 13 polowy. W 1883 r. z powyższej przestrzeni odłączono pod nazwą Łany 82 mr. Wś P. Szlachecka os. 103, z gr. mr. 802; wś Trzebica Szlachecki os. 34, z gr. mr. 163. Fol. poduchowny, mający 166 mr, sprzedany na licytacyi za 4810 rs. Br. Ch. Piestunowka, fol. szlach. nad stawem i pot. Drygucze, pow. dzisieński, w 3 okr. pol. , o 16 w. od Dzisny, 1 dm. , 17 mk. kat. Piesycznia al. Piaseczna, rzeczka w pow. homelskim, dopływ rz. Niemylni dopł. Soży. Przepływa koło mka Dobrzanki. Pieszchany, wś, pow. orszański, gm. wysocka, ma 5 dm. i 30 mk. , z których 2 zajmuje się kołodziejstwem. Pieszcza, rz. , dopływ Niemna niedaleko Średnika, przyjmuje strumień Szwent Jonas. Pieszczaki, wś włośc, pow. wilejski, w 3 okr. poi. , gm. Łuczaj, o 80 w. od m. Wilejki, 4 dm. , 42 mk. 7 prawosł. , 35 kat. . Pieszczalniki al. Piszczalniki, wś nad bezim. dopływem Rosawy, pow. kaniowski, o 3 w. od wsi Potapiec, ma 1240 mk. prawosł. i 10 kat. Cerkiew drew. p. w. Narodzenia N. M. P. , wzniesiona w 1861 r. , na miejscu dawnej, o której w wizycie z 1746 r. czytamy, że od dawna istnieje, ma dzwonnicę na dwóch słupach, na których wisi duży dzwon. Do parochii należało wówczas 18 dworów w P. , 10 w Łazurcach i 7 w Potapcach. Obecnie do par. praw. należy wś Łazurce. P. wchodziły niegdyś w skład sstwa kaniowskiego; wymienione już w lustracyi z 1636 r. ; w 1792 r. należały do ks. Stanisława Poniatowskiego, 1840 r. do generała Połyniewa, obecnie w 2 częściach. Jedna z nich, mająca 525 dzies. , z których w 1863 r. włościanie na mocy umowy wykupnej nabyli do 200 dzies. , należy do Wolańskich. Druga, część, wraz z Łazurcami, należy do Skirgiełłów i ma 1462 dzies. ziemi, z której w 1863 r. odeszło do włościan 327 dzies. za 15202 rs. 27 kop. w P. i 307 dzies. za 14296 rs. 53 kop. w Łazurcach. J. Krz. Pieszczana, rzeczka w gub. chersońskiej, prawy dopływ Taszliku, lewego dopł. Czarnego Taszliku. Pieszczana 1. al. Piszczana, urzęd. Peszczana, małe mko rząd. nad rz. Sawranką, dopł. Bohu, pow. bałcki, na pograniczu olhopolskiego, okr. pol. Sawrań, gm. P. , par. kat. Krzywe jezioro, o 25 w. od Sawrania, 25 w. od Bałty, ma 486 osad. , do 3000 mk. , w tej liczbie 1 3 część żydów; cerkiew pod w. N. P. M. , wzniesiona w 1864 r. , uposażona 71 dzies. ziemi, ma 2683 parafian. P. posiada urząd gminny, szkółkę wiejską, młyn, 30 sklepików, 81 rzemieślników; odbywa się tu 26 targów rocznie. W skład gminy wchodzi 9 okręgów wiejskich starostw mko P. , Bondurowa, Kazawczyn, Kosówka, Krzyżolin, Dachowa, Nawipol z Kuczajówką, Pużajków iSzlachowa, razem 3663 osad, 13018 mk. włościan, ziemi do nich należącej 23459 ornej 17537 dzies. , wypada więc na jednego włościanina 1, 8 dzies. Cały zaś obszar gm. , wraz z ziemią rządową i prywatnych właścicieli wynosi 28899 22041 or. dzies. i 17751 mk. P. należało do Koniecpolskich, następnie Lubomirskich, którzy sprzedali cały klucz sawrański cesarzowi Pawłowi, a ten darował go hr. Sołtykowowi. Hetman Rzewuski nabył go od Sołtykowa. Po 1831 r. rząd skonfiskował całą tę majętność synowi hetmana Wacławowi, znanemu pod nazwiskiem Emira Złotobrodego. Obecnie w P. 504 dzies. posiada urzędnik Snieszko. 2. P. , wś przy połączeniu Tykicza Gniłego z Górskim, pow. zwinogródzki, okr. pol. Kalnibłoto, par, kat. Zwinogródka, par. praw. Łotoszewa, ma 633 mk. , 1437 dzies. ziemi i kaplicę cmentarną prawosł, pod wezw. Wszystkich św. , wzniesioną w 1856 r. Przez grunta wsi P. przechodzi wał, zaczynający się pod wsią Nerubajki, w pow. humańskim, i kończący się we wsi Palczyku. Na tej przestrzeni znajduje się 5 nasypów, w rodzaju zamczyska i kilka szańców. P. należało niedyś do sstwa zwinogródzkiego, obecnie zaś do dóbr państwa. 3. P. al. Peszczana, ob. Piszczana, 4. P. , ob. Pieszczanoje. Dr. M. J. Krz. Pieszczane Bereźniaki, ob. Bereźniaki Piazczyste. Pieszczanica, wś, pow. owrucki, na płn. od Klińca, na płn. zach. od Owrucza; ob. Arch. J. Z. R. , cz. III, t. 2 143 cz. IV, t. I 269, 270.

Piesocznoje

Pieszczaniki, wś, pow. białostocki, fabryka sukna. Pieszczanka, góra w pobliżu wsi Pławliwa, w pow. siebieskim. Pieszczanka, jezioro w zach. stronie pow. rzeczyckiego, w obrębie gminy Jurewicze, po między wsiami Szarejki i Prudok, długie pra wie na 2 w. i na 2 3 w. szerokie, łączy się od płn, z jez. Chrapie, a od płd. przez rzkę Pieszczanką i dwa inne jeziora z Prypecią. Bardzo rybne. A. Jel. Pieszczanka 1. mała rzką w pow. borysowskim, pr. dopł. rz. Bohr, zaczyna się w lesistych moczarach uroczyska BraminOstrow, płynie 4 w. w kierunku płdn. , pod wsią PolewojPrudok rozlewa się w jeziorko, obraca młyny i zaraz ma ujście. 2. P. , malutki dopływ rz. Brodni w pow. borysowskim, w okolicy wsi Stachow. Kierunek ma północny, długość biegu około 2 w, 3. P. , rzka w pow. borysowskim, niewielki lewy dopływ Berezyny Dnieprowej. Powstaje ze zlania się dwóch strumieni; Spaski i Hurby al. Jurówki; płynie lesistemi odludnemi moczarami w kierunku południowym i bez wyraźnego ujścia ginie w bagnistej kotlinie Berezyny, w okolicy jeziora Pelik. Długość biegu około 10 w. 4. P. , niewielka rzeczka w pow. bobruj skim, dopływ Rudnianki, płynie w kierunku wschodnim przez lesiste moczary około fol. Werendal i Pieszczanka i ma ujście pod RudniąPieszczań ską. Długość biegu około 10 w. , brzegi porosłe dość obfitą trawą. 5. P, , struga wodna w powiecie rzeczyckim, w obrębie gm. Jurewicze, wypływa z jez. t. n. w kierunku południowym, naprzeciwko wsi Hrada rozlewa się w jezioro i ma młyn, naprzeciwko mka Jurewicz tworzy drugie jezioro, przeszło na 2 wiorsty długie, i ścieśnionem już korytem uchodzi do Prypeci. Pieszczanka 1. zaśc, pow. święciański, w 3 okr. pol. , gm. Komaje, okr. wiejski Korolewce, o 4 w. od gminy a 83 w. od Święcian, ma 1 dm. , 8 mk. kat. 4 dusze rewiz. ; należały do dóbr Korolewce, Malewskich. 2. P. , fol. nad rzką t. n. , pow. bobruj ski, w 2 okr. pol. , gm. parycka; grunta piaszczyste, łąk dostatek, miejscowość poleska. 3. P. , karcz. , pow. borysowski, przy b. gośc. poczt. z Mińska do Borysowa, pomiędzy wsią Upiorowicze i Boryso wem. 4. P. , zaśc, pow. borysowski, przy drodze wiodącej ze wsi Kleń do wsi Kociuchy, w 1 okr. pol. chołopienickim, par. kat. chołopienicka, ma 1 osadę; grunta piaszczyste 5. P. , fol. , pow. nowogródzki, oddany w nagrodę w 1868 r. urzędnikowi Ochłopkowowi, ma przeszło 17 1 2 włók. 6. P. , ob. Mikołka, pow. ihumeński. 7. P. , ob. Rudnia, pow. bobrujski. 8. P. , wś, pow. mohylewski, gm. Nieżkowo, ma 11 dm. i 73 mk. , z których 15 kobiet zajmuje się tkactwem. 9. P. , wś, pow. kowieński, uwłasz. z dóbr Łopie ob. . A. Jel. J. Krz. Pieszczanka 1. przystań na rz. Ikwie ob. , w pow. dubieńskim. 2. P. , ob. Piszczanka. Pieszczanoje, w dokum. Pieszczana, mko nad rz. Supoją, pow. zołotonoski gub. połtawskiej, na płn. zach. od mta powiatowego, ma 3700 mk. i 2 cerkwie. Należało niegdyś do dóbr zadnieprskich ks. Wiśniowieckich, za czasów Chmielnickiego mto sotnicze pułku perejasławskiego. Z pomiędzy sotników w dokumentach wymieniony jest Mojsiej Fiedorenko. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 1 521. Pieszczany Bród, wś nad rz. Bakszałą, dopł. Bohu, pow. ananiewski gub. chersońskiej, na płn. zach. od Wozniesieńska. W kronice Wieliczki t. III, str. 483, 485 wspomniany jest P. B. , na Bohu, w miejscowości dzisiejszego mka Achmeczet. Pieszczule, wś, pow. prużański, należą do dóbr Kabaki, Włodków. Pieszki al. Piszki, wś nad rzką Nechworoszczą, pow. kaniowski, ma 840 mk. prawosł. i 4 katol. ; cerkiew drewniana, pod w. N. M. P. , wzniesiona w 1776 r. , uposażona jest 36 dzies. ziemi. W zachodniej części wsi znajduje się tak zwane zamczysko, składające się z okopów i wałów ziemnych, z dość znacznemi jeszcze szczątkami kamiennych fundamentów od istnie jących tu niegdyś bram i innych budowli. Na przeciwko tego zamczyska, na polach cią gnących, ku Korsuniowi znajduje się kilka mo gił. Nazwa wsi pochodzi prawdopodobnie od utrudnionej, w skutek górzystego położenia, komunikacyi kołowej. P. należały niegdyś do sstwa korsuńskiego, obecnie zaś do klucza korsuńskiego ks. Łopuchina. J. Krz. Pieszków al. Pieszkowo, wś rząd. i dwa fol, pow. piński, w pobliżu rz. Niesłuchi, dopł. Piny, w tem miejscu wchodzącej już w system kanału Bugskiego, w 2 okr. pol. lubieszowskim, gm. Brodnica, do niedawna Duboja. Wś ma 12 osad, wraz z wsiami Suche i Rudkówką 80 mk. i 326 dzies. ; jeden z fol, własność Bęklewskich, 13 1 2 włók, drugi, Kurzenieckich około 3 włók, oba mają 67 mk. W pobliżu, przechodzi trakt poczt. z Lubieszewa do Pińska; miejscowość poleska, grunta lekkie, łąk dużo. Pieszkowce, wś, pow. święciański, w 1 okr pol, gm. , okr. wiejskimi dobra Łyntupy, o 8 w. od gminy a 23 w. od Święcian, ma 10 dm. , 134 mk. katol. 61 dusz rewiz. ; własność Byszewskich. Piesztowiany, wś i dobra nad jez. Ałotują, pow. trocki, w 3 okr. pol, gm. Jezno, okr. wiejski P. , par. Stokliszki, o 12 w. od gminy a 46 w. od Trok, 22 dm. , 131 mk. katol 65 dusz rewiz. włośc. i 5 jednodworców; kaplica kat. par. Stokliszki. W 1850 r. dobra P. skła

Piesztowiany

Pieszkowce

Pieszków

Pieszczule

Pieszczany Bród

Pieszczanka

Pieszczaniki

Pieszczaniki

Piesztynie

Pietkuny

dały się z 2 wsi i fol. , miały 1000 dzies. rozległości i należały do Kudorowskich. W skład okr. wiejskiego wchodzą wsie P. , Norejkiszki, Olszeniki, Miedziany, Unkany, Kielańce i Teodoryszki, w ogóle 117 dusz rewiz. włośc. uwłaszczonych, w tej liczbie 8 jednodworców, i 325 b. włościan skarbowych. Piesztynie, wś, pow. rossieński, par. rossieńska. Picszutycze, wś, pow. wołkowyski, na płd. wschód od Wołkowyska. Pietiesza, fol. nad rzką t. n. , pow. wileński, ob. Petesza. Leży o 16 w. od Wilna, posiada browar, młyn wodny i 23 mk. 3 praw. , 12 kąt, 8 żydów. Pietieszka, właśc. Peteszka, karcz. szl. nad rzką Łuczką, pow wileński, w 5 okr. pol. , o 13 w. od Wilna, 2 dm. , 18 mk. 8 prawosł. , 2 katol. , 8 żydów. Pietkajcie 1. wś, pow. rossieński, par. odachowska. 2. P. , wś, pow. rossieński, par. pojurska. Pietkieliszki, wś i fol. , pow. maryampolski, gm. Freda, par. Wejwery. Odl. od Maryampola 90 w. Wś ma 17 dm. , 182 mk. , 20 osad. i 497 mr. obszaru; fol. 4 dm. , 83 mk. Wchodził w skład dóbr Freda Dolna. W 1827 r. było 17 dm. , 101 mk. Pietkieliszki, dwa zaśc. włośc, pow. wileński, w 1 okr. pol. , gm. Niemenczyn, okr. wiejski Padziuny, o 6 w. od gminy a 29 i 30 w. od Wilna, mają 3 dm. i 25 mk. katol. 12 dusz rewiz. ; należą do dóbr skarbowych Jęczmieniszki. Pietkieniszki, okolica szlach. i os. karcz. nad jeziorem, pow. trocki, w 1 okr. pol. , o 6 w. od Trok, ma 6 dm. , 74 mk. katol. Pietkiewicze 1. wś i fol. , pow. wilejski, w 1 okr. pol. , gm. Radoszkowicze, okr. wiejski Głowacze, o 8 w. od gminy a 57 w. od Wilej ki, przy b. dr. poczt. z Wilna do Mińska, ma 5 dm. , 50 mk. 21 dusz rewiz. ; własność Wo łodkiewiczów. 2. P. , wś nad rz. Usą, pow. miński, w 3 okr, pol. kojdanowskim, gm. Koj danow, o 6 w. ku płn. , ma 11 osad; miejsco wość wzgórkowata, bezleśna, łąki wyborne, gleba dobra, szczerkowa. 3. P. , wś nad rz. Iszkołdź, pow. nowogródzki, gm. Horodziej, przy gośc. z mka Snowia do Iszkołdzia, ma 42 osad; miejscowość całkiem bezleśna, grunta wyborne, szczerkowe. A. Jel. Pietkiszki, wś, pow. rossieński, par. lidowiańska. Pietkowo, wś i fol. , pow. mazowiecki, gm. Poświętne, par. Pietkowo. Posiada kościół par. kat. drewniany, szkołę początkową, dom schronienia dla biednych, browar i 4256 mr. obszaru. W 1827 r. było tu 25 dm. , 198 mk. Kościół i par. fundowali w 1522 r. małżonkowie Pietkowscy, dziedzice. Obecny drewniany z 1784 r. F. par. , dek. mazowiecki da wniej tykociński, 925 dusz. Br. Ch. Pietkowszczyzna 1. okol. szlach. , pow. oszmiański, w 1 okr. pol. , o 9 w. od Oszmiany, 5 dm. , 79 mk. katol. 2. P. , wś, fol. i 3 zaśc. , pow. trocki, w 2 okr. pol. , par. Żośle, o 34 w. od Trok, 460 dzies. rozl. , w 1850 r. własność Żukowskiego. Podług spisu z 1866 r. fol. P. miał 1 dm. i 12 mk. kat. 3. P. , wś włośc, pow. wilejski, w 1 okr. pol. , o 58 w. od m. Wilejki, przy b. dr. poczt. z Wilna do Mińska, 4 dm. , 39 mk. prawosł. Pietkuniszki 1. zaśc, pow. dzisieński, w 2 okr. pol, gra. Bohiń, okr. wiejski Bohdanowo, o 25 w. od gminy, 7 dusz rewiz. 2. P. , dobra, pow. święciański, w 2 okr. pol. , gra. Łyngmiany, okr. wiejski P. ; własność niegdyś Białeckich, rozparcelowana pomiędzy włościan. W skład okr, wiejskiego wchodzą wsie Strakinis i Strypejki, oraz zaśc. Strakienie, w ogóle 65 dusz włościan uwłaszczonych. 3. P. , zaśc. pow. święciański, w 1 okr. pol. , gm. Kimeliszki, okr. wiejski Polany, o 2 w. od gminy, 4 dusze rewiz. ; należy do dóbr Świrany, Gelingów. 4. P. , fol. , pow. święciański, ob. Konstantynowo. 5. P. , dobra, pow. nowoaleksandrowski, par, Aleksandrów, własność Roberta Drozdowskiego, Pietkunowszczyzna, właśc. Petkunowszczyzna zaśc, pow. dzisieński, w 2 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Nowy Pohost, o 1 1 2 w. od gminy, 1 dusza rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Linkowszczyzna. Pietkuny 1. wś nad jez. Ukle, pow. dzisieński, w 3 okr, pol. gm. Wpropajewszczyzna, okr. wiejski Ikaźń, o 3 w. od gminy a 72 w. od Dzisny, 5 dm. , 52 mk. , w tej liczbie 13 katol. , 32 starow. i 7 żydów w 1864 r. 10 dusz rewiz. ; należy do dóbr Leonkowicze, Śnitków. 2. P. , zaśc. , pow. dzisieński, w 3 okr. pol. , gm. Przebrodź, okr. wiejski i dobra skarbowe Gabryełowo. Pietnica, wś, pow. szawelski, należy do dóbr Kurszany, Grużewskich. Pietnice al. Pietnica z Rosnburgiem, rusiń. Piatnyci, wś, pow. dobromilski, 3 klm. na płd. wsch. od urz. poczt. , dr. żel. i tel. w Dobromilu. Na zach. i płn. zach. leży Dobromil i Huczko, na płn. Boniowice i Posada Nowomiejska, na wschód Wołcza Dolna, na płd. wsch. Posada Chyrowska i Chyrów 3 ostatnie w pow. staromiejskim, na płn. zach. Tarnawa. Wś leży w dorzeczu Wisły, za pośrednictwem Jasionki, dopływu Wyrwy. Wchodzi ona tu od płd. zach. z Tarnawy i płynie środkiem obszaru na płn. wsch. aż do cerkwi, tu skręca na płn. zach. a w końcu wchodzi na granicę Boniewie i Huczka. Od praw brzegu wpada do Jasionki w obrębie wsi pot. Zawaliny, płynący również z Tarnawy. Zabudowania wiejskie

Pietniczańska Słobódka 

Pietnice

Pietkiszki

Pietkowo

Pietkiewicze

Pietkieniszki

Pietkieliszki

Pietkunowszczyzna

Pietkuniszki

Pietkowszczyzna

Pietkajcie

Pietiesza

Pietniczany

Pietniczańska

Pietniczany

leżą w dolinie Jasionki, a mianowicie zabudowania P. na lewym a kolonii niemieckiej Rosenburgu na prawym brzegu. Na wsch. leży las Zawaliny. Przez środek obszaru przechodzi kolej łupkowska a część płd. zach. przerzyna gościniec chyrowskodobromilski. Dolina Jasionki wznosi się w miejscu, gdzie potok skręca na płn. zach. , 300 mt. npm. , dolina pot. ,, Zawaliny 314 m. Na płn. zach. narożniku wznosi się punkt jeden do 396 mt. , na płn. od niego drugi punkt do 381 mt. Na granicy płn. wsch. dochodzi Radycz w Posadzie Nowomiejskiej 524 mt. Własn. więk. rządowa ma roli or. 4, łąk i ogr. 3, pastw. 3, lasu 314 mr. ; własn. mn. roli or. 914, łąk i ogr. 244, pastw. 247, lasu 264 mr. W r. 1880 było w P. 539 a w kolonii 231 mk. , między nimi obrz. rz. kat. w P. 94, w Rosenburgu 226. Par. rz. kat. w Dobromilu, gr. kat. w Tarnawie. We wsi jest cerkiew i szkoła etat. jednokl. Za czasów Rzpltej należały P. do dóbr koronnych, do sstwa przemyskiego. W 1787 r. przyłączono wś do klucza dobromilskiego i założono na gruntach jej kol. niem. Rosenburg. Lu. Dz. Pietniczańska Słobódka, nad rz. Bohem, pow. Winnicki, par. rz. kat. Winnica, gr. Pietniczany. Należy do wsi Pietniczan. W 1868 r. miała 15 dm. X. M. O. Pietniczany 1. po ross. Piatniczany, wś nad rz. Bohem, pow. winnicki, gm. Józwin, par. Winnica o 4 w. , ma 894 mk. , 125 osad, 1227 dzies. ziemi włośc, 2226 dz. dworskiej. Cerkiew pod wezw. N. P. M. , wybudowana w 1733 r. , posiada 1201 paraf. i 41 dz. ziemi. Znajduje się tu piękny pałac, ogrody, kamień do murowania, cegielnia, wyrabiająca z górą 200 tysięcy sztuk. Jestto bardzo stara osada. Już w 1543 r. Indykta III lustracya Lwa Patejowicza Tyszkiewicza, diaka hospodarskiego, o niej wspomina za Kaciubowoju horodnieju Miska Stepanowycza z imenia jeho Petniczan horodnia; dalej przy wymienieniu siół kotoryi kzamku Wynnyćkomu tiahnut hospodarskih i bojarskich ludej czytamy w Petniczanach a w Demydowcach, w imeniach Miska Stepanowycza sto i desiat czełowika, kotoroje imenie Petniczany oteć jeho Stepan wysłużył na hospodari Joho Myłosti za neboszczyka kniazia Konstantyna. Ten Misko Stepanowicz albo był przodkiem rodziny Deszkowskich, lub zmarł bezdzietnie a P. dostały się znowu drogą wysługi Deszkowskim i w 1569 r. stanowiły własność tej rodziny, z której Łazarz, syn Bohdana, chorążego bracławskiego, przez tranzakcyą oblatowaną w grodzie lubelskim d. 20 kwietnia 1602 r. , dobra te ustępuje wujowi swemu Semenowi, synowi Wasylowemu, na Obodnem Obodeńskiemu, sędz. bracławskiemu i Winnickiemu. Po bezpotomnym zejściu Semena P. przeszły do dzieci brata jego Bohdana, z tych; Feodor Obodeński, łowczy bracł. , spłaciwszy braci pisał się panem na P. , a poślubiwszy Maruszę Pokalewską, pozostawił 3 córki, z których Maryna, wydana za Feodora Łaska, wniosła P. w dom męża. Córka zaś ich, Teofila Łaskowi na, wniosła w dom Marcina z Radzimina Radzimińskiego. Z pięciorga dzieci Michała Radzimińskiego, stolnika bracławskiego, a syna Marcina i Teofili, pozostała jedyna córka Anna, która poślubiwszy Michała z Grabowa Grocholskiego, wniosła te dobra w dom Grocholskich, w posiadaniu których dotąd pozostają. Ten Michał Grocholski był niepospolitą postacią swojego czasu, jako waleczny żołnierz i w posługach obywatelskich krajowi wielce zasłużony. Zrodzony w 1705 r. , od wczesnej młodości rozpoczął zawód wojskowy, najprzód w chorągwi pancernej ks. Janusza Wiszniowieckiego, kasztelana krakowskiego, w której dosłużył się stopnia porucznika. Następnie z ramienia Józefa Potockiego, hetmana w. kor. , jako regimentarz party i ukraińskiej i wołyńskiej, uśmierzał niejednokrotnie zuchwałe hajdamaków najazdy na kresach Rzpltej, w nagrodę czego król August III mianował go rotmistrzem królewskiego znaku, a w wdztwa pograniczne ogłosiły go swym obrońcą i oswobodzicielem. Po dwakroć posłował na sejmy z wwdztwa bracławskiego, oraz chlubnie wypełniał rozmaite funkcye komisarskie i deputackie, również wielce przysłużył się obywatelstwu na urzędzie sędziego ziemskiego braoławskiego. Michał Grocholski, ożeniwszy się w 1752 r. z Anną Radzimińską, prócz P. wziął po niej dobra Saborów, Soroczyn, Woronowice i Stepanówkę, a przysporzywszy fortuny, wiele kościołom i ludzkości świadczył. Fundował między innemi kościół i klasztor ks. dominikanów w Winnicy 1760 r. . W spadku po Michale dostały się synom jego Marcinowi i Franciszkowi 32 wsie, 2 miasteczka oraz trzy dwory we Lwowie, Dubnie i Winnicy, pięciu zaś córkom każdej po 60, 000 złp. posagu, co na owe czasy było sumą wcale pokaźną. P. dostały się Marcinowi, który tam pałac z gustownym ogrodem założył i d. 19 listopada 1781 r. , jako kasztelan bracławski, podejmował goszczącego przez dzień cały Stanisława Augusta. Po śmierci Marcina Grocholskiego P. dostały się jego synowi z Cecylii Chołoniewskiej, Michałowi, sście zwinogrodzkiemu i rotmistrzowi kawal. narod. , a po nim jego synowi Henrykowi, urodzonemu ze Sliźniówny, który z Ksawerą Brzozowską pozostawił syna Stanisława, ożenionego z hr. Zamoyską, oraz Tadeusza i córki Maryą, za ks. Witoldem Czartoryskim i Helenę, za Janem Brzozowskim. O P. wydał monografią Z. Radzimiński pod pseud. Drwęcy Kraków, 1878 r. .

Słobódka

Pietniczany

Pietrachy

Wielkie i M łe

Pietrachowicze

Pietr

Pietniczki

2. P. , wś, pow. kamieniecki, obacz PiatniPietniczany 1. po rusku Piatnyczany, wś, i Muehlbach, wś, pow. bobrecki, 9 klm. na płd. od sądu powiat. i urz. poczt. w Bóbrce. Na płn. leżą Łany, na płn. wsch. Sarniki, na wsch. Źabokruki, na płd. wsch. i płd. Repechów, na płd. zach. i zach. Sokołówka. Wieś leży w dorzeczu Dniestru za pośrednictwem dopływu Boberki. Powstaje on w płn. wsch. stronie wsi i płynie do Sieniawki części Sokołówki, przyjmując od lew. brzegu w obrębie wsi mały dopływ. Zabudowania wiejskie leżą na płd. zach. , a dalej na płn. zach. od nich kol. niemiecka Muehlbach. W lesistej płn. wsch. stronie obszaru wznosi się wzgórze do 391 mt. Płn. zach. część wsi przebiega droga z Bóbrki do Rohatyna. Własn. więk. w P. Czajkowskiego ma roli or. 86, łąk i ogr. 5, past. 2, lasu 319 mr. ; wł. mn. roli or. 647, łąk i ogr. 67, past. 56, lasu 5 mr. co do Muehlbachu ob. Sokołówka. W 1880 r. było w P. 265 mk. w gm. a 29 na obsz. dwor. , a w Muehlbachu 154 mk. , między nimi obrz. rz. kat. w P. 21 a w Muehlbachu 154. Par. rz. kat. i gr. kat. w Sokołówce. W P. jest cerkiew p. w. św. Parascewii i kasa pożyczkowa gminna z kapit. 781 zł. Dawniej był tu monaster bazyliański. Przy drodze do Rohatyna stoi w lesie koło P. dobrze zachowana wieża, jak się zdaje resztki monasteru. Niedaleko F. leży także wieś Kołohury al. Kałahury, co także wskazuje o istniejącym monasterze; albowiem mnichów nazywają na Bukowinie dziś jeszcze kałahurami. Rewizya ihumenów z r. 1724 pisze Monastyr Piatniczański za prawem i kollacyą JWpp. Korytków; stroitelem tam zostaje O. Sylwester za błahosłoweniem JW. O. At. Szeptyckiego; bardzo się ladajako rządzi; sam jeden siedzi z monachami. Później nie ma już wzmianki o tym klasztorze ob. Szematyzm Bazylianów, Lwów 1867, str. 163. Za czasów Rzpltej należała wieś do dóbr koronnych, sstwa bobreckiego a ziemi lwowskiej. Dnia 28 kwietnia r. 1643 daje Władysław IV Stanisławowi Kowalskiemu, stolnikowi lwowskiemu, dożywo cie na połowie miasta Bóbrki, tudzież wsiach Łany, Łanki i Piętniczany Arch. Bernard. we Lwowie, C. t. 394, str. 752 a d. 20 czerwca tegoż roku rozszerza to prawo na żonę jego Reginę Trzebieńską ib. , str. 1249. Dnia 20 stycznia r. 1657 rozszerza Jan Kazimierz prawo dożywocia do tychże samych posiadłości, przysługujące Mikołajowi Pełczyńskiemu, na żonę jego Maryannę Ochyjewnę Tyskiewicównę ib, C. t. 405, str. 1356. W lustracyi z r. 1661 i 1662 rkp. Ossol. 2834, str. 80 czytamy Wieś Piątniczany juxta assertionem juratorum subditorum zdawna na półSłownik geograficzny Tom VIII. Zeszyt 86. trzecia łanach zasiadła. Poddanych przed wojną bywało 15, teraz poddanych, którzy na podwórzyszczach siedzą jest 6, uczyni tedy dworzysk 3. Czynszu z dworzyszcza płacą po 1 zł. 3 zł. Owsa z dworzyszcza po półmiarków 6, przychodzi półmiarków 18, po gr. 15 9 złKapłonów po 2, przychodzi 6, po gr, 6 1 zł. 6 gr. Gęsi po jednej, przychodzi 3, po gr. 8 24 gr. Kur prostych po. 2, przychodzi jajec kop 1 1 2, po gr. 10 15 gr. Robota i inne powinności jako i w Łaniech. Pop czynszu daje zł. 6. Młynek tu jest i ten do arendy. Zagrodników w tej wsi jest 4. Czynszu żadnego nie dają, tylko robią jako i w Łaniech. Dziesięciny pszczelnej dziesiąty pień, ta się generałem położy. Komorników jest w tej wsi 4, robią tak jako i w Łaniech. Summa prowentu w tej wsi facit zł. 15 gr. 9. Według lustracyi z r. 1765 przynosiły P. prow. 890 złp. 27 gr. , z czego kwarta wyno siła 222 złp. 21 gr. Przy licytacyi odbytej w r. 1830 nabyli wieś i kolonią Muehlbach wraz z całem sstwem bobreckiem Jan i August bracia Czajkowscy za 71, 000 zł. m. k. 2. P. z Wolicą, wś, pow. stryjski, 15 klm. na płn. wsch. od sądu pow. w Stryju, 3 klm. na płd. od st. kol. , tel. i urz. poczt. BilczeWolica. Na płd. wsch. leżą Lisiatycze, na płd. zach. Wownia, na zach. Wolica i Bilcze pow, drohobycki, na płn. i płn. wsch. Doroszów pow. żydaczowski. Wieś leży w dorzeczu Dniestru za pośrednictwem Czernicy, płynącej wzdłuż granicy zachodniej, i Wowni. Zabudowania wiejskie leżą na płd. 272 mt. , znak triang. , a na płn. wsch. od nich, nad Wownią, grupa domów Szarobuny al. Olszyna. Własn. więk. tu i w Wolicy Zygmunta bar. Romaszkana ma roli or. 65 mr. , łąk i ogr. 169, past. 46, lasu 193; wł. mn. roli or. 228, łąk i ogr. 436, past. 264, lasu 9 mr. W r. 1880 było w P. 307 mk. w gm. , 7 na obsz. dwor. , a w Wolicy 126 w gm. , 24 na obsz. dwor. , między nimi 9 obrz. rz. kat. Par. rz. kat. w Stryju, gr. kat. w Li siątyczach. We wsi jest cerkiew p. w. św. Parascewii. Niegdyś był tu klasztor bazy liański; ewangielią pochodzącą z tego klasztoru z XV w. posiada biblioteka Baworowskiego we Lwowie Szematyzm Bazylianów, str. 164. We wsi jest kasa pożycz. gminna z kapit. 1537 zł. Ob. Wolica. Lu. Dz. Pietniczki al. Pietnoczki, część Żurawiec, pow. Rawa Ruska. Pietr. .. ., ob. Piotr. Pietrachowicze Wielkie i Małe, dwie wsie, pow. Słonimski, niedaleko Słonima. Pietrachy, kol. , pow. sieradzki, gm. Wierzchy, par. Zadzim, odl. od Sieradza 25 w. , ma 5 dm. , 39 mk. Pietraczki 1. wś, pow. wilejski, w 2 okr. pol. , gm. Budsław, okr, wiejski Iłowo, o 6 w. 8

Pietniczany

Pietraszanka

Pietrańce 

od gminy a 49 w. od Wilejki, 3 dusze rewiz. ; własność Kotowiczów. 2. P. , wś, tamże, ma 12 dm. , 82 mk kat. w 1864 r. tylko 24 dusz rewiz. ; własność Okuszków. Pietrańce, fol. , pow. wileński, w 1 okr. pol. , gm. Rzesza, okr. wiejski Chalin, o 22 1 2 w. od Wilna, 1 dm. , 29 mk. kat. ; własność Ostrejków. Pietraniszki 1. wś włośc. nad rz. Dzisną, pow, święciański, w 2 okr. pol, gm. i dobra skarbowe Daugieliszki, okr. wiejski Oźany, o 5 w. od gminy a 32 w. od Święcian, 5 dm. , 45 mk. kat. 18 dusz rewiz. . 2. P. , wś włośc. nad jez. Sory, pow. święciański w 2 okr. pol. , o 10 w, od Święcian, 1 dm. , 7 mk. kat. 3. P. , zaśc, pow. święciański, w 3 okr. pol. , gm. Twerecz, okr. wiejski Gontowniki, o 8 w. od gminy a 44 w. od Święcian, ma 1 dm. , 7 mk. kat. 3 dusze rewiz. . 4. P. , zaśc. szlach. nad rz. Żałosie, pow. wileński, w 1 okr. pol. , o 17 1 2 w. od Wilna, 2 dm. , 13 mk. katol. J. Krz. Pietrany, wś, pow. poniewieski. Pietrasina, część wsi Kamesznicy, pow. żywiecki, składa się z 10 dm. i 60 mk. rz. kat. Pietraszanka, rzeczka w pow. wiłkomierskim, dopł. rz. Łaukiessy. Pietrasie, wś, pow. owrucki, między Sławecznem a Wielednikami. Pietrasze 1. niem. Pietraschen al. Petrassen, wś na prus. Mazurach, pow. gołdapski, 7 klm. na płn. wsch. od st. p. i tel. Gołdapi. Fryde ryk v. Kanitz sprzedaje r. 1568 Piotrowi Skomackiemu z powiatu straduńskiego 7 włók so łeckich celem założenia wsi dannickiej na 63 włókach, położonych w puszczy; 10 lat wol ności. R. 1584 kupuje Andrzej Czyprek Sipreck z Grabnika w pow. łeckim, 3 włóki so łeckie od Doroty, żony Urbana Gryki, sołty sa z Pietrasz. R. 1750 posiada Pietrasze Piotr Borowski. 2. P. , wś na pol. prus. Mazurach, w płn. części pow. łeckiego, prawie na grani cy leckiego, blisko jez. Szóstak, st. p. Orłowo 4 1 2 klm. odległa. P. istniały już r. 1563; r. 1600 mieszkają tam sami Polacy ob. Kętrz. , O ludn. pols. . Ad. N. Pietraszeny al. Petrascheny, wś huculska, pow. wyznicki na Bukowinie, st. p. UstiePutilla. Posiada cerkiew parafialną grecką nieunicką. Pietraszka, rzeczka w pow. lidzkim, przepływa pod fol. i okolicą szlach. Marcinkiszki. Pietraszka, grupa chat, pow. żywiecki, ob. Nieledwia. Pietraszki, os. młyn. , należała do dóbr rząd. ekonomii Kielce ob. t. IV, 26. Pietraszki 1. wś i fol. nad Żyżmą, pow. lidzki, w 2 okr. pol. , o 55 w. od Lidy a 40 w. od Ejszyszek. Fol. ma kaplicę katol. domową, 16 mk, katol, 1 prawosł. i 7 żyd. , wś zaś 4 dm. i 41 mk. katol 2. P. , wś włośc. nad Niemnem, pow. lidzki, w 3 okr. pol, gm. i okr. wiejski Orla, o 58 w. od Lidy, ma 8 dm. i 56 mk. 22 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Minontowice 3. P. , wś, pow. miński, gm. zasławska, o 1 1 2 w. od Radoszkowicz, st. dr. żel. lip. rom. , 11 dm. , 39 mk. 4. P. , wś, pow. bielski, gub. grodzieńskiej, na płn. zach. od Brańska. Pietraszki, niem. Pietraschken al Petrellkehmen, wś na prus. Litwie, pow. darkiejmski, przy bitym trakcie z Darkiejmów do Gołdapi, 4 1 2 klm. od st. poczt. Kleszczewa. Pietraszkiewicze, wś i zaśc. nad rzeczką Starzynką, pow. miński, w 3 okr. pol kojdanowskim, gm. Rubieźewicze; wś ma 27 osad zaścianek 1 osadę; grunta dobre, szczerkowe. Pietraszówka, fol dóbr Teplik, pow. hajsyński, 460 dz. rozl Pietraszówka, wś na lewym brzegu rz. Berezianki, pow. skwirski, o kilka wiorst od Wołodarki, w glebie ukraińskiej, wybornej, ma 701 mk. i wraz ze wsią Tokarówką 2581 dzies. P. z dawnych lat była attyn. dóbr wołodarskich i razem z nimi pozostawała pod tymi samymi właścicielami. Po śmierci w 1743 r. Michała ks. Wiszniowieckiego, hetmana w. litew. , dziedzica Wołodarki, P. razem z kluczem wołodarskim przeszła w posiadanie wnuki tegoż Katarzyny z Zamoyskich Mniszchowej. W 1785 r. taż Mniszchowa przedała P, Wisłockiemu a ten w 1792 r. odprzedał ją Adamowi Jezierskiemu, córka którego za Józefem Straszyńskim, wniosła P. 1834 r. w posagu w dom Straszyńskich. P. jest miejscem urodzenia znanego artysty malarza Leonarda Straszyńskiego, niedawno zmarłego. Dom właściciela murowany. Cerkiew Bohojawleńska, zbudowana na miejscu dawnej w 1779 r. , została odnowioną w 1835 r. Według wizyty dziekana unickiego tetijowskiego z 1744 r. istniejąca wówczas w P. cerkiew unicka była p. w. św. Jana Chrzciciela, zbudowana w 1733 r. w pobliżu starej i w parafii jej liczono 30 chat w P. i 10 w Bilijówce. Obecnie do parafa należy wś Hajworon, tuż obok na przeciwległej stronie rz. Berezianki osiadła. W dzisiejszej cerkwi przechowywano następujący dokument Katarzyna z Zamoyskich Mniszchowa, Podkomorzyna W. X. Litewskiego, Jaworowska, Szczurowiecka, Gołomska Starościna, na Księstwie Wiszniowieckim, Laszkach, Wołodarce i innych dziedziczna Pani. Czynię wiadomo komu o tem wiedzieć należy, y na dalszy czas wiedzieć będzie należało, Iż poddani Wsi moiey P. , do miasta mego Wołodarki należący, od zaczęcia buntów na Ukrainie aż dotąd spokoynie y wiernie Mnie y Zwierzchnośći ode mnie nad sobą ustanowionej byli, y gdy Ekonom y Dyspozytorowie

Pietraszki

Pietraszkiewicze

Pietraszówka

Pietrańce

Pietrelewo

Pietraszówka

Pietraszuny

Pietraszyszki

Pietrele

Pietrile

Pietrkosice

Pietrkowice

Pietrkowo

Pietroch

Pietrołowo

Pietronopol

Piełropawłowska

Pietropole

Pietros

Pietrowa Swiecza

Pietraszówka

moi, dla zbliżających się haydamaków wyiechać przymuszeni byli, sami między sobą spokoyności publiczney przestrzegali, Powinności Gospodarskie czynili, Intraty należące wybierali y też do Mnie z Rapportami donosząc o wszystkim punktualnie odsyłali, do żadnych buntów niemieszali się, ani z hultaiami żadnego porozumienia, społeczności y schadzki niemieli, żadney złey opinii o sobie niedali. Przeto nietylko zawdzięczając Ich wierność y spokoyność, ale sumieniem obowiązaną będąc, Daię o ich dobrym zachowaniu się to Swiadectwo, Oraz upraszam Wszystkie Zwierzchności, do ktorych wiadomości sprawowanie się Poddaństwa Ukraińskiego przyidzie. Ażeby Poddanych Wsi moiey P. , za spokoynych i wiernych znali i iako z Spokoynymi obeszli się. . Aby temu świadectwu memu wiara dana była, Ręką własną, przy przyciśnieniu pieczęci zwykłey Podpisuię. Datum w Wiszniowcu die 20 Maj Anno Domini 1769. Mniszchowa P. W. X. Lgo L. S. . Edward Rulikowski. Pietraszówka, dawna nazwa wsi Boguchwała, pow. rzeszowski Pletraszuńce 1. fol. i okolica szlach. nad rz. Dzitwą, pow. lidzki, w 4 okr. pol. , o 39 1 2 w. od Lidy a 35 w. od Wasiliszek. Fol. , własność Jodków, ma 3 dm. i 51 mk. katol. , okolica zaś 3 dm. i 47 mk. katol. 2. P. , wś, pow. oszmiański, w 4 okr. pol. , gm. Wołożyn, okr. wiejski Czartowicze, o 50 w. od Oszmiany, 8 dm. , 49 mk. prawosł, i 10 kat. 26 dusz rewiz. . Pietraszuny I. , wś włośc. nad rzką Swilka, pow. święciański, w 3 okr. pol. , gm. Twerecz, okr. wiejski Gontowniki, o 6 w. od gminy a 41 1 2 od Święcian, ma 11 dm. , 119 mk. katol. i 6 żydów 54 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Dzisna. 2. P. , wś szlach. nad rzką Pietraszunką, dopł. Łaukiessy, pow. kowieński, par. Żejmy, okr. pol. , st. poczt. i dr. żel. Janów o 2 mile. 3. P. , wś, pow. nowoaleksandrowski, par. Krewno, uwłaszczona od dóbr Dogile, hr. Tyzenhauza. Pietraszyn, niem. Peterwitz Klein, wś, pow. raciborski, par. Sudzice. W 1842 r. 94 dm. , 494 mk. katol. , szkoła katol. , dwa młyny wodne. grupa chat, pow. żywiecki, 1. wś, pow. lidzki, w 4 okr. wiejski Pokrowo, o 4 w. od rewiz. ; należy do dóbr HajPietraszyna, ob. Nieleduia, Pietraszyszki pol, gm. i okr. gminy, 10 dusz kowce, Żorawskich. 2. P. , wś włośc, pow, święciański, w 1 okr. pol. , gm. Aleksandrowo, okr. wiejski i dobra skarbowe Budrany, o 10 w. od gminy a 25 w. od Święcian, 7 dm. , 69 mk. kat. 36 dusz rewiz. . 3. P. , zaśc, pow. trocki, w 1 okr. pol. , o 33 w. od Trok, 1 dm. , 24 mk. kat. 4. P. , wś szlach. , pow. trocki, w 2 okr pol, o 40 w. od Trok, 5 dm. , 100 mk. , w tej liczbie 83 kat. , 12 żydów, 6 prawosł. osadników wielkoros. 5. P. , fol. , pow. nowoaleksandrowski, par. Komaje, należy do hrabstwa rakiskiego hr. Tyzenbauzów. Pietrele, niem. Pietrellen, wś na prus. Mazurach, w półn. części pow. węgoborskiego, nad poboczną rzeczką Węgorapi, 3 klm. na półn. zach. od st. poczt. Budry. Pietrelewo, ob. Pietrołowo, Pietrile Doamnei i P. Rosii, dwa szczyty, w południowem trachitowem pasmie gór bukowińskich, po za doliną Dorny. P. Rosii ma 1632 mt. wznies. Por. Negryszora. Pietrkosice, niem Peterkaschuetz, wś i fol. , pow. mielicki, par. ewang. i kat. Suława Żuława. W 1842 r. 53 dm. , folwark, sołtystwo, 443 mk. 15 katol, szkoła. Pietrkowice, ob. Piotrkowice, pow. kościański. Pietrkowo, os. nad rz. Prosną, pow. wieluński, gm. i par. Dietrzkowice, odl od Wielunia 22 w, ma 1 dm. , 21 mk. Pietroch al Szuwalt staw i młyn, w pow. ostrzeszowskim, pod Kaliszkowicami Kaliskiemi, w okolicy Grabowa i Miksztata. Pietrołowo urzed. Pietrelewo zaśc. , pow. , dzisieński, w 3 okr. pol, gm. , okr. wiejski i dobra Czeress, o 5 w. od gminy a 32 1 2 w. od Dzisny, 2 dm. , 21 mk. prawosł. w 1864 r, 5 dusz rewiz. Pietronopol, fol, pow. wiłkomierski, par. Owanta, własność Chmielewskich. Piełropawłowska Słoboda, wś, w zach, str. pow. rzeczyckiego, na wzgórzystym pr. brz. Prypeci, 2 w. od jej koryta i tyleż od mka Barbarowa, w 2 okr. pol. jurawickim, gm. Narowla, 9 os. ; miejscowość malownicza, grunta urodzajne, łąk dużo, lud ciągnie zarobki znacz ne z rybołówstwa i flisactwa. Al. Jel. Pietropole, wś stanowiąca całość tabularną z Bojanowem, pow. niski, par. rz. kat, w Stanach, leży w piaszczystej równinie, na lewym brzegu Łęgu, na zachód od ujścia doń potoku Muryny. Jestto nowa osada, powstała na karczunku olbrzymiego boru, który ją od zachodu i północy otacza. Ma 34 dm. , 187 mk. rzym. kat. Graniczy na wsch. z Bojanowem i Wilczą Wolą, ua zach. przez bór z Krządką. Mac, Pietros, potok górski, w pow. kałuskim, wpada do Łomnicy z lew. brzegu, w jej górnym biegu. Nad doliną P. , wznoszą się szczyty Jałowa Klewa, Guretwyna, Kaniuś Wielki. Dopływem P. jest pot. Parenki. Pietros, szczyt górski w grupie Czarnohory, leży na stronie węgierskiej, naprzeciw Howerli, ma 2022 mt. wznies. W pobliżu tego szczytu leżą źródła Białej Cissy i Prutu. Pietrowa Swiecza, wś, pow. homelski

Pietrowska

Pietruchowe

Pietrucie

Pietrówka

Pietrowo

Pietrowice

gm, Wylewo, ma 21 dm. i 52 mk. , z których 2 zajmuje się bednarstwem. Pietrowice 1. Wielkie, niem. Peterwitz Gross, wś i dobra nad rz. Zinna, pow. raciborski, posiada kościół par. katolicki, szkołę kat. , młyn wodny, olejarnią. W 1842 r. 304 dm. , 1714 mk. 9. ewang. , 10 żyd. . Do P. należał fol. Popie i os. karcz. Lerchenkretscham. 2. P. Małe, niem. Peterwitz Klein, 1349 Petirwicz, wś i dobra, pow. mielicki, par. kat. i ewang. Prausnitz. W 1843 r. 60 dm. , 4 fol, 497 mk. 128 kat. , szkoła ewang. , młyn wodny. 3. P. , niem. Petrowitz, wś, pow. pszczyński, par. Mikułów. W 1842 r. 42 dm. , 751 mk. katol, szkoła kat. , kopalnie rudy żelaznej, leśnictwo dóbr ks. pszczyńskiego. Do P. należy nomenklat. Kostóchna. Pietrowicze 1. mko nod rzką Czarną Niem ką, pow. klimowicki, w 1 okr. pol, gm. Zahustyn, o 50 w. od Klimowicz, ma 132 dm. z których 63 należy do chrześcian a 69 do żydów, cerkiew paraf. drewnianą, dom mo dlitwy żydowski, garbarnią, młyn wodny i fo lusz. W 1880 r. było 1035 mk. 499 męż. i 536 kob. , w tej liczbie 329 praw. , 1 katol. i 705 żydów 333 męż. i 372 kob. . W staty stycznym opisie gub. z 1784 r. wymienione jako mko, własność Wołłowiczów. 2. P. , wś, pow. rohaczewski, gm. Dowsk. , ma 67 dm. i 414 mk. J. Krz. Pietrówka 1. rzeczka w pow. bobrujskim, mały lewy dopływ Dokołki, zaczyna się w szerokiej, lesistej kotlinie pomiędzy wsią Karmazy i zaśc. Puciakowo, płynie w kierunku płdn. koło folw. Pałazewicz i Piotrowicz, pod wsią Budynicze, rozlana w jeziorko obraca młyn i przecina gościniec, urzeckohłuski, na stępnie, ubiegłszy około 4 w. , zasila się z lewej str. rzką Olnicą i 1 1 2 w. poniżej ma ujście. Długość biegu około 2ch mil, brzegi ma pra wie wszędzie lesiste. 2. P. , rzeczka w pow. nowogrodzkim, dopł. Mołczadzi, do której wpa da pod wsią Bubny. A. Jel, Pietrówka 1. fol na obsz. dwor. Zagórza, pow. brodzki. 2. P. , grupa domów w Baczowie, pow. przemyślański. Pietrowo, fol, pow. miński, w 2 okr. pol rakowskim, gm. Iwieniec; grunta faliste; własność Hacickich, 20 1 2 włók. Al. Jel, Pietrowsk, fol, pow. homelski, cegielnia; własność ks. Paszkiewicza. Pietrowska, wś włość. , pow. wileński, w 1 okr. pol, gm. Niemenczyn, okr. wiejski Traszkuny, o 12 w. od gminy, 17 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Giejany. Pietrowszczyzna 1. wś, pow. miński, w 2 okr. polic. rakowskim, przy drodze z Krasnego Sioła do Rakowa, ma 6 osad; miejscowość malownicza, pełna żywej wody. 2. P. , do bra, pow. wileński, ob. Piotrowszczyzna. I Pietruchowe, fol. , pow. lubliniecki, należy do Łagiewnik Wielkich. Pietrucie 1. wś, pow. święciański, w 1 okr. pol, gm. Łyntupy, okr. wiejski Polesie, o 10 w. od gm. , 28 dusz rewiz. ; należy do dóbr Polesie, Hrehorowiczów. 2. P. , wś, tamże, okr. wiejski Podjelniaki, o 10 w. od gminy, 19 dusz rewiz. ; własność Hrehorowiczów. Obie wsie w 1866 r. miały 103 mk. katol, 4 prawosł. i 4 żydów. 3. P. , wś, pow. wileński w 3 okr. pol, gm. Podbrzeź, okr. wiejski Wiżulany, o 7 w. od gminy, 27 dusz rewiz. ; na leży do dóbr Pikieliszki, Pisanków. Pietruciki, fol. , pow. dzisieński, ob. Małość. Pietruki, wś, pow. nowogródzki, w 4 okr. pol mirskim, gm. Korelicze, ma 16 osad peł nonadziałowych; grunta wyborne, szczerkowogliniaste, miejscowość wzgórzysta i bezleś na. Al. Jel. Pietrukowszczyzna, po białorusku Piatrukouszczyna, mała wiejska osada nad rzką Jatrą, dopł. Mołczadzia, pow. nowogrodzki, w 2 okr. pol horodyszczańskim, gm. Poczepowo. Pietrule, wś, pow. oszmiański, w 1 okr. pol, gm, Polany, okr. wiejski Bierwenciszki, o 4 w. od gminy a 7 w. od Oszmiany, 9 dm. , 72 mk. kat. 33 dusz rewiz. ; należy do dóbr Łatowicze, Czapskich. Pietruliszki 1. zaśc. szlach. , pow. święciański, w 2 okr. pol o 68 w. od Święcian, 3 dm. , 22 mk. kat. 2. P. , wś szlach. , pow. wileński, w 4 okr. pol, o 27 w. od Wilna, 5 dm. , 75 mk. kat. 3. P. , wś, pow. wileński, w 6 okr. pol, gm. Mickuny, okr. wiejski Ławaryszki, o 14 w. od gminy. 27 dusz rewiz. ; należy do dóbr Jazowo, Jaszczołdów. Pietrusin, wś, pow. radomski, gm. i par. Stromiec, odl od Radomia 31 w. , ma 6 dm. , 27 mk. , 76 mr. ziemi włośc. Pietrusowszczyzna, zaśc. nad rz. Wialik, prawym dopł. Isłoczy, na zach. płn. krańcu pow. mińskiego, w 2 okr. pol rakowskim, par. kat. Pierszaje, ma 2 osady; grunta szczerkowe, dobre. A. Jel. Pietrusy 1. wś i fol, pow. konstantynowski, gm. Olszanka, par. Hadynów, ma 20 dm. , 261 mk. W 1827 r. było 16 dm. , 80 mk. Fol P. lit. C rozl mr. 287. Wś P. os. 19, z gr. mr. 203. 2 P. , pow. przasnyski, ob. Kobylaki P. Pietrusza Wola, wś, pow. jasielski, par. rz. kat. w Łączkach, gr. kat. w Rzepniku, ma 159 dm. i 867 mk. 411 męż. , 456 kob. , 24 rz. kat. , 807 gr. kat. i 24 izrael. Leży w dolinie pot. Rzepnika, praw. dopływu Wisłoka, na zach. stoku działu wodnego, między górnym biegiem Wisłoka a Czarnym potokiem. Lesisty, pełen malowniczych skał dział sięga do 489 mt. w szczycie Kamieńca na płn. wschód od P. Woli, ciągnie się zaś od zagięcia Wisłoka na płn. do Frysztaka w kie

Pietruciki

Pietruki

Pietrukowszczyzna

Pietrule

Pietruliszki

Pietrusin

Pietrusowszczyzna

Pietrusy

Pietrusza

Pietrowice

Pietrowicze

Pietrowsk

runku płd. wschodnim po Korczynę. We wsi jest szkoła ludowa. Obszar więk. pos. ma 68 roli, 4 łąk, 27 past. i 781 mr, lasu; pos. mn. 761 roli, 105 łąk, 138 past. i 225 mr. lasu. P. Wola graniczy na płd. wsch. z Rzepnikiem, na płd. z Łączkami a na zach. z Łękami. Odl. od Frysztaka 7, 8 klm. Wś tę założył podo bno Piotr Wysz, biskup krakowski, fundator kościoła w Łączkach, około 1397 r. Górale zamieszkujący tę wś i sąsiednie, mają podobno być potomkami osadzonych tu jeńców kozac kich ob. t. II, 693. Mac. Pietruszanie, ws włośc. nad rz. Wilią, pow. trocki, w 2 okr. pol. , o 44 w. od Trok, 4 dm. , 64 mk. kat. Pietruszany, wś, pow. kowieński, tuż przy linii dr. żel. warsz. petersb. , na przestrzeni KownoNiewiarowicze Proweniszki. Pietruszka, karczma na obszarze dwors. Przyłbic, pow. jaworowski. Pietruszka 1. niem. Pietruschke, posiadłość z młynem, pow. pleszewski, par. Kuczków, 8 mk. , obszaru 22, 77 ha. W Spisie gmin i okrę gów nie jest wykazaną. 2. P. , ob. Piotrówka, pow. bydgoski. E. Cal. Pietruszki, wś włośc, pow. święciański, w 1 okr. pol. , 4 dm, , 10 mk. kat. , 9 starow. Pietruszki 1. wś nad strum. Pohańskim, zwanym także Listwinem, pow. kaniowski, o 8 w. od Korsunia, przy dr. do Zwinogródki, ma 762 mk. ; cerkiew p. w. Przemienienia Pań skiego, wzniesiona w drugiej połowie zeszłego wieku, uposażona jest 38 dz. ziemi. Do par. należy odległa o 2 w. wś Turkieńce. P. na leżały niegdyś do sstwa korsuńskiego, obec nie zaś do klucza korsuńskiego ks. Łopuchina. 2. P. , wś nad bezim. dopł. Irpenia, pow. ki jowski, o 3 w. na zach. od Horynicz, z któremi stanowi jedne parafią, o 1 w. od szosy kijow skiej, ma 254 mk. i 1134 dz. ziemi, po wię kszej części lesistej. W zeszłym wieku P. na leżały do klucza jasnohorodzkiego kn. Szuj skich, obecnie własność Zaleskich. J. Krz. Pietrychowo, niem. Petrichowo al. Petrichow, wyb. do Zamrzy należące, pow. chojnicki, st. p. Bysław, par. kat. Lubiewo, ew. Kamienica, szkoła Minikowo, W 1868 r. 1 dm. , 13 mk. ewang. Pietrycze 1. al. Pitrycze, rus. Pitryczi, wś, pow. złoczowski, 18 klm. na płd. zachód od Złoczowa, 8 klm. na wsch. od urzędu poczt. , stacyi kol. i tel. w Krasnem. Na płn. zach. i płn. leżą Stronibaby, na płn. wsch. Zakomarze, na wsch. Rozważ i Bużek, na płd. Ostrowczyk Polny i Firlejówka, na płd. zach. Olszanka Mała, na zach. Uciszków. Wś leży w dorzeczu Wisły za pośrednictwem Bugu. Wchodzi on tu od wsch. z Buźka a płynie przez płn. część obszaru na płn. zach. do Uciszkowa, dzieląc się na kilka ramion. Do Bugu wpada w obrębie wsi, na granicy Uciszkowa Złoczówka, płynąca z Ostrowczyka Polnego. Zabudowania wiejskie leżą w środku obszaru po obu brzegach Złoczówki i na lewym brzegu Bugu, a dokoła nich rozległe, bagniste łąki. Na płn. zach. od wsi leży nad Złoczówką i Bugiem, w miejscu ich połączenia, młyn i grupa domów, na płn. od tej grupy grupa domów Brykoń al. ,, Brykun a na płn. zach. klinie grupa Przestawałki al. Przystawałki, Perestawki. Na granicy Uciszkowa, Olszanki i Firlejówki wznosi się wzgórze Pietrycze do 258 mt. znak triang. . Płn. zach. część wsi przerzyna kolej Karola Ludwika. Własność więk. ma roli or. 460, łąk i ogr. 323, past. 78, lasów 401 mr. ; wł. mn. roli or. 782, łąk i ogr. 1018, past 528 mr. Grunta orne są czarnoziemne, miejscami torfiaste lub margliste; las liściasty, mieszany. W 1880 r. było 1162 mk. w gm. , 65 na obsz. dwor. , 544 obrz. rz. kat. , 635 obrz. gr. kat. , 48 izrael. Umiejących czytać było 125. Par. rz. kat. w Bużku, gr. kat. w miejscu, dek. oleski. Do tej parafii należy Ostrowczyk. We wsi jest cerkiew p. w. N. M. P. , nowo zbudowana i szkoła etatowa 1klas. , założona w r. 1859, z wykładem polskim i ruskim. Mieszkańcy zajmują się rolnictwem, a niektórzy obok tego szewstwem, tkactwem, stelmastwem, bednarstwem i kowalstwem. Chow bydła, koni i trzody chlewnej staranny; sadownictwo się rozwija. Istnieje tu gorzelnia i młyn o 3 kamieniach. Drobny handel w ręku izraelitów, którzy mają 3 kramy. Bielowski zapisał w swoim Dzienniku podróży z 1838 r. rkp. Ossol. 2389, str. 6 następujący szczegół. Właściciel wsi oczyścił staw przed parą laty. Znalazł mnóstwo palów i materyałów przegniłych w środku stawu. Pytał ludzi coby to było Powiedzieli starzy, iż w środku oczeretów stawowych znajdowały się chałupki niskie, trzciną pokryte. Z brzegu nie można ich było dojrzeć. Tam po kładkach, które za sobą ściągano, uciekał lud z ruchomościami przed Tatarami. Ojciec właściciela pamiętał jak za jego młodości konie dzień i noc pod głuchą jesień stały osiodłane, a pachołcy zbrojni. Skoro zamarzły rzeki pomniejsze i bagna, można było być pewnym napadu. Za czasów konfederacyi barskiej rozproszeni po Małopolsce Rossyanie, przybyli do Buska, zkąd wysełano oddziały kozackie dla ściągania żywności i zdobyczy. Jeden z takich oddziałów, złożony z kilkunastu ludzi, zapuścił się aż pod Białykamień, a wracając ze zdobyczą przez gęsty las, po prawym brzegu Bugu, został napadnięty przez kryjącą się w lesie ludność wsi okolicznych, uzbrojoną w rusznice i oszczepy a zostającą pod dowództwem szlachcica zaściankowego z Pietrycz, Antoniego Wodnickiego.

Pietruszanie

Pietruszany

Pietruszka

Pietruszki

Pietrychowo

Pietrycze

Pietruszanie

Oddział ten zniesiono do szczętu. W zach. stronie obszaru znajdują się wśród pól dwie mogiły, z których jedna odznacza się wielkością. Według podania pochowano w większej poległych żołnierzy, w mniejszej zaś o 3 sążnie dalej położonej, siedmiu senatorów. Poniżej tych mogił sączy się strumyk, zwany przez lud Krwawnikiem. Mogiły te mają pochodzić z czasów wojen domowych między książętami ruskimi Dawidem i Świętopełkiem Sokalski, Rys geogr. stat. okr. szkol. złoczowskiego, Ztoczów 1885, str. 147. 2. P. al. Pitrycz, wś, pow. stanisławowski, odl. 6, 6 klm. na płd. od Halicza, nad Dniestrem, który tu krę tem płynie korytem. Wioseczka ta wciśnięta między lasy, bagna dniestrowe i Dniestr, leży rozrzucona wzdłuż potoczków wpadających do Dniestru. Granice wsch. Dniestr a za nim Du bowce, płd. Kozina, zach. lasy a za nimi Kryłoś, płn. Dniestr i Halicz. Obszar dwor. 238, włośc. 90 mr. W 1870 r. 145 mk. , w 1880 r. w gm. 145, na obsz. dwor. 20; rz. kat. 10, par. Halicz, gr. kat. wraz z Koziną 502, par. Kryłoś; sąd pow. , urz. poczt. i tel. Halicz. Właśc. pos. więk. Grzegorz Aksentowicz. Pietrylin, fol. , pow. borysowski, ob. Peirolin, Pietrzak al. Pieirak, niem. Peterkrug i Petermuehle, karczma i os. młyn. , pow. międzychodzki, o 5 klm. na zach. od Międzychodu, par. Międzychód, poczta w Przytoczni, st. dr. żel. w Drzeniu Driesen, okr. wiejski Stry chy, 6 dm. , 57 mk. E. Cal. Pietrzaki, pustkowie nad rz. Stradomką, pow. częstochowski, gm. Węglowice, par. Truskolasy, w okolicy lesistej, o 10 w. na zach. od Częstochowy, w pobliżu granicy pruskiej. Pietrzejowa, wś, w pow. ropczyckim, leży w równinie, na lew. brzehu Wielopolki, 3 klm. na płn, od Ropczyc, przy torze drodze żel. arcyks. Karola Ludwika, między stacyami Sędziszów i Ropczyce, ma 140 dm. i 750 mk. 364 męż. , 386 kob. , 737 rz. kat. i 13 izrael. Obszar więk. pos. ma 3 mr. ; mn. 937 roli, 118 łąk i ogr. i 57 mr. past. Od Witkowic, wsi parafialnej, dzieli P. rzeka, ku płn. zniża się poziom łagodnie na 204 mt. ku zachodowi i południowi zaś zamienia się w równinę falistą, dochodzącą w górze Szpitalik do 265 mt. Mm, Pietrzejowice, wś i fol. , pow. miechowski, gm. i par. Luborzyca, leżą na granicy pow. krakowskiego, nad strugą uchodzącą do Ko ścielnickiego potoku, dopływu Wisły. W 1827 r. było 24 dm. , 141 mk. Podług reg. pobor. pow. proszowskiego z r. 1581 wś Pietrzejowice, par. Luborzyca, dzierżawiona przez Polanowskiego, miała 7 łan. kmiec. , 3 zagr. z rolą, 3 komor. bez bydła. Pawiński, Małop. , 20. Pietrzkowice, niem. Pietrzkowitz, pow. raciborski, par. Ludgierzowice. W 1842 r. 83 dm. , 524 mk. 20 ew, 7 żyd. , szkoła kat. od 1840 r. , młyn wodny, łomy kamienia piaskowego i kopalnie węgla kamiennego, Pietrzwałd, niem. Peterswalde, dok. Petriswald, wś, pow. sztumski, st. p. Mlecewo, par. kat. Postolin, ew, Sztum, szkoła w miejscu, 3391 85 mr. obszaru. W 1868 r. 101 bud. , 49 dm. , 421 mk. , 384 kat. , 34 ew. Jest tu filial. kościół kat. Ta miały się pierwotnie rozpocząć rokowania, które doprowadziły w 1629 r. do pokoju w Sztumskiej wsi zawartego. Ale odstąpiono od tego, ponieważ za bardzo odległy od Kwidzyna, gdzie przebywali posłowie polscy. W XVIII w. wspominają dokumenta majętność emfiteutyczną, obejmującą 6 włók, którą Tekla Bielińska puściła w dzierżawę Barbarze Szeliskiej, ur. Plemięckiej, wdowie po Konstantym Szeliskim, który przez lat 20 był sstą sztumskim. Przedtem należał ten majątek do SchedlinCzarlińskiej ob. Schmitt Gesch. d. Stuhmer Kr. , str. 209. Kś. Fr, Pietrzwałd 1. al. Pietrzywałd, niem Peterswalde, wś na prus. Litwie, pow. nizinny, w okolicy mało zaludnionej, wśród rozległych lasów, blizko granicy pow. labiewskiego, st. poczt. Gr. Friedrichsdorf. 2. P. , wś kośc. na niem. Warmii, pow. licbarski, nad poboczną rzeczką Łyny, w dek. dobromiejskim, 8 klm. od st. poczt. i tel. Dobregomiasta. W r. 1335 nadaje H. de Luter, adwokat warmińskiego biskupa, pewnemu Piotrowi do obsadzenia 60 włók na prawie chełmińskiem, z tych 6 sołeckich dla niego i użytek z karczmy, w której potest vendere panes, carnes huiusmodi comestibilia. Niższe sądownictwo, prawo rybołóstwa dla mieszkańców in lacubus hangen et in paruo lacu, lecz tylko ad mensam, non ad vendendum; 12 lat wolności, poczem płacić mają pół marki i 2 kuraki od włóki. Ob. Cod. dipl. War. , 451 2. Podług lustracyi z r. 1656, dokonanej przezwładze pruskie, obejmował P. 60 włók z 16 gburami, 1 sołtysem, miał 1 karczmę. Płacił podatku 1 łaszt 42 szef owsa, 102 kur, 17 gęsi i 318 fl. 12 gr. P. obecnie posiada kościół paraf. ; w 1885 r. było w parafii 638 komunikujących. 3. P. , fol. , tamże, 1 klm. na płn. wsch. od wsi odle gły. Na płn. od niego wznosi się szaniec zwany Starym Szańcem Alte Schanze. 4. P. , wyb. , tamże, 2 klm. na płn. od wsi. 5. P. , wś kośc. na niem. Warmii, pow. brunsberski, nad rzeczką, w dek. melzackim. Parafia ma 1010 kom. ; st. p. i tel. Melzak. Już w r. 1326 nadaje kapituła warmińska discreto Petro de Fluten 54 1 2 włók do obsadzenia. Z powodu jednak nieobecności biskupa i propter alia impedimenta nie mógł Piotr zaraz przystąpić do założenia i dopiero w 4 lata potem to uczynił, a w tym roku kapituła dokument wystawiła. ob. Cod. dipl. W. , I, 419. Według lu

Pietrylin

Pietrzak

Pietrzejowa

Pietrzejowice

Pietrzwałd

Pietrylin

Pietrzyków

Pietrzykowice

Pietrzykówki

Pietrzykowy

stracyi z 1656 r. obejmował P. 54 1 2 wł. z 12 gburami, 2 sołtysami, 1 młynem, 1 karczmą i płacił podatku 2 łaszty 15 szefli owsa, 96 kur, 48 gęsi, 12 wiązek lnu i 253 fi. 10 gr. ad mensam. 6. P. , wś na pol. prus. Mazu rach, pow. ostródzki, w okolicy pagórkowatej, blizko Zajączkowskich lasów, 272 klm. od granicy pow. iławskiego, 7 klm. od st. poczt. Brzydowo, niem. Seubersdorf. Winryk von Kniprode w. mistrz, nadaje Globocie, sołtyso wi. Piotrowi i Gunterowi 60 włók chełm. w P. Ludwik v. Seinsheim, komtur ostródzki, sprze daje 1498 r. Janowi y. Dieben Sampławskiemu 12 włók chełm. R. 1643 posiada Stefan Dąbrowski tamże 3 3 4 włók, W P. mieszka r. 1552 ludność mieszana; w r. 1621 sami Pola cy. 7. P. , kol. , tamże. Ad. N. Pietrzychowo, pow. kolneński, ob. Kołaki P. Pietrzyk Stary, wś, i P. Nowy, kol. , pow. rypiński, gm. i par. Skrwilno, odl. o 25 w. od Rypina, ma 29 dm. , 298 mk, 603 mr. obszaru. Do P. należą kol. Szczypiornia i os. włośc, Starcz. Wś ta wchodziła dawniej w skład dóbr Chrapoń. Pietrzyków 1. w dok. Pyetrzykowo, wś i dobra nad rz. Wartą, pow. słupecki, gmina Dłusk, par. Szamarzewo, odl. od Słupcy w. 14, leży na granicy od w. ks. poznańskiego. Wś ma 19 dm. , 292 mk. ; fol. 8 dm. , 102 mk. Gorzelnia z zacierem dziennym od 50 do 100 korcy kartofli; przewóz na Warcie. Według reg. pobor. pow. pyzdrskiego z r. 1578 wś P. , w par. Szamarzewo, własność Stanisława Jaroszewskiego, miała 2 1 2 łan, 4 zagr. , 3 komom. , 4 rybaków Pawiński, Wielkop. , II, str. 214. Dobra P. składały się w 1886 r. z fol. P. i Ksawerów, wsi Pietrzyków, Biało brzeg i Holendry Wrąbczynkowskie. Rozl. dominialna mr. 1514 fol. P. gr. or. i ogr. mr. 604, łąk mr. 238, past. mr. 174, lasu mr. 22, nieuż. mr. 81, razem mr. 1119; bud. mur. 14, z drzewa 1; płodozmian 13polowy. Pol. Ksawerów gr. or. i ogr. mr. 378, łąk mr. 4, nieuż. mr. 13, razem mr. 395; bud. mur. 3, z drzewa 1; płodozmian 13polowy. Wś P. os. 45, z gr. mr. 139; wś Białobrzeg os. 17, z gr. mr. 48; wś Holendry Wrąbczynkowskie os. 32, z gr. mr. 736. 2. P. , wś, fol. i os. , pow. kaliski, gm. Koźminek, par. Rajsko, odl. od Kalisza 18 w. ; wś ma 12 dm. i wraz z os. pust. Tumidaj 198 mk. ; os. 1 dm. , 9 mk. ; fol. 4 dm. , 38 mk. Według Lib. Ben. Łask. II, 9 P. dawał pleban. w Rajsku po 2 korce owsa i 2 żyta z łanu. Podług reg. pobor. pow. kaliskiego z r. 1579, wś P. , w par. Rajsko, własność Marcina Żeromskiego, miała 4 1 2 łan. , 1 łan sołtysi, 3 zagr. , 3 komor. Pawiński, Wielkop. , I, 126. Fol. P. rozl. w 1885 r. mr. 725 gr. or. i ogr. mr. 584, łąk mr. 52, past. mr. 48, lasu mr. 28, nieuż. mr. 13; bud. mur. 7, z drzewa 8; płodozmian 18 polowy; pokłady torfu. Wś P. os. 28, z gr. mr. 59, Br, Ok Pietrzyków, os. , w pow. ostrzeszowskim, utworzyła jedną całość z Parzynowem. Pietrzykowice, wś, pow. żywiecki, na le wym brzegu Soły, przy odnodze kolei północ nej cesarza Ferdynanda z Dziedzic do Żywca, nad pot. uchodzącym do Soły. Położenie fali ste, wznies. 392 do 449 mt. Wś ma 244 dm. i 1411 mk. 680 męż. , 731 kob. , z tych 1394 rz. kat. i 17 izrael. Obszar mniej. posiadł. ma 1616 roli, 49 łąk, 229 past. i 22 mr. lasu. Według Kamioneckiego Dziejopis żywiecki, str. 38 miał tę wś osadzić Piotr Pietrzyk i nadać jej nazwę. Za Długosza L. B. , I, 86 należała do par. w Łodygowicach i była wła snością Piotra Gryfa Komorowskiego. Kmiecie zamiast dziesięciny płacili 23 fertony schola stykowi kapituły krak. Długosz gani schola styków, iż przez niedbałość dozwolili na za mianę dziesięciny snopowej na pieniądze, wś bowiem była osiadłą i miała dobre role. We dług reg. pobor. z r. 1581 wś F. , par. Ży wiec, własność Komorowskiego, miała 7 łan. kmiec. , 3 komor. bez bydła Pawiński, Małop. , str. 106. Teraz należy do par. w Zywcu odl. o 4, 5 klm. . P. graniczą na zach. z Kal ną i Słotwiną, na wsch. ze Starym Żywcem i Zarzeczem, na płd. z Sienną a na płn. z Rybaczowicami. Mac, Pietrzykówki, niem. Klein Peterkau, dobra, pow. człuchowski, st. p. Czysta Woda, st. kol. Miastko, par. ew. Schwessin, kat, Koczała, 2209, 46 mr. obszaru. W 1868 r. 13 bud. , 8 dm. , 73 mk. ew. Pietrzykowy, niem, Gross Peterkau, dok. 1313 Peterscow, dobra ryc. i wś z kościołem filial. ewang. , pow. człuchowski, st. p. Czysta Woda, 4 klm. odl. , st. kol. Miastko, 11 klm. odl. , par. kat. Koczała, ew. Schwessin. Obej mują razem 4872, 13 mr. obszaru. W 1868 r, 55 bud. , 33 dm. , 263 mk. , 1 kat. , 256 ew. P. leżą na granicy Prus zachodnich i Pomorza. W dok. z 1313 r. wymienione jako wś gra niczna ob. Cramer Gesch. d. Lande Lauen burg und Buetow, str. 7. W 1648 r. należa ły do pow. człuchowskiego. Według taryfy z powyższego roku, gdzie uchwalono pobór po dwójny, płacił tu Krokowski 11 fl. 24 gr. , Prądzyński także tyleż ob. Roczn. Tow. Prz. Nauk w Pozn. , 1871, str. 190. R. 1717 pła cili podług taryfy na symplę Fr. Gultcza 2 fl. 9 gr. , sukcesorowie J. Czapskiego także tyleż ob. Cod. Belnensis, str. 95. Kś. Fr. PietrzykowoGołąbki i P. Wyszki, dwie wsie, gub. grodzieńska, w b. ziemi bielskiej. Pietryszki 1. zaśc, pow. święciański, w 1 okr. pol. , gm. Łyntupy, okr. wiejski Romaniszki, o 3 w. od gminy, 2 dusze rewiz. ; nale

Pietrzychowo

Pietrzychowo

Pietuchowo

Pietuchy

Pieluszka

Pietwałd

Pietzkenbruch

Pietzkendorf

Piewce

Piewcze

Piewiany

ży do dóbr Romaniszki, Dowgiałłów. 2. P. 1, 2 i 3, trzy wsie nad jez. Sory, pow. święciański, w 1 okr. pol. , gm. michajłowska, okr. wiejski SoryStrunojcie, o 2 w. od gminy, mają 12, 29 i 5 dusz rewiz. ; należą do dóbr Sory, dawniej Marcinowskiego i Sołtana, następnie Goldmerowej. Pietuchów, dobra, w pow. wołkowyskim. W XVIII w. należały do Michała z Chłussowa Chłussowicza, podkomorzego pow. wołkowyskiego, na prośbę którego król August III, przywilejem wydanym d. 19 listopada 1744 r. w Grodnie, dozwolił odprawiać w mku P. perpetuis temporibus jarmark dwutygodniowy w dzień św. Michała Arch. , podług kalendarza katolickiego, uwalniając ludzi handlujących od wszelkich niesłusznych depaktacyj, przy zachowaniu nienaruszenie prawa królewskiego, Rzpltej i kościoła św. katolickiego Akty wyd. przez Wileńską Arch. Kom. , t. XIII. Poprzednio dziedzictwo Kurcza, wojewodzica brzeskolitewskiego. PietuchowaLada, dok. Pieluchowa Ława, fol. , pow. ihumeński, w 1 okr. pol. uździeń skim, par. kat. uździeńska, gm. PereszewskaSłoboda; miejscowość dość leśna, grunta lek kie szcszerkowe. A. Jel. Pietuchówka, rzeka w pow. nowogródzkim, lewy dopływ Serwecza. Pietuchówka 1. wś cerkiewna nad Pronią, pow. czauski, gm. Czansy, ma 67 dm. i 186 mk. , z których 10 zajmuje się wyrobem wozów, sań i t. p. ; młyn wodny o 3 posta wach. 2. P. , wś, pow. klimowicki, gm. Zahustyn, ma 41 dm. i 276 mk. J. Krz. Pietuchowo 1. fol. pryw. , pow. lidzki, w 2 okr. poi, o 48 w. od Lidy, 13 w. od Ejszyszek, 7 mk. kat. 2. P. , zaśc. włośc. nad rz. Isłocz i Berezyną, pow. oszmiański, w 4 okr. pol. , gm. , okr. wiejski i dobra skarbowe Bakszty, o 74 w. od Oszmiany a 60 w. od Dziewieniszek, ma 12 mk, kat. 7 dusz rewiz. . 3. P. , wś, pow. trocki, w 1 okr. pol. , gm. Międzyrzecz, okr. wiejski Landwarowo, o 12 w. od gminy a 10 w. od Trok, przy linii dr. żel. warsz. petersb. , przy połączeniu się z nią linii ku granicy pruskiej, ma 5 dm. , 36 mk. kat. 29 dusz rewiz. ; należy do dóbr Landwa rowo hr. Tyszkiewicza. Był tu niegdyś kla sztor murowany ks. benedyktynów i kościół katol. drewniany. J. Krz. Pietuchowszczyzna, wś nad doliną rz. Szczary, pow. słucki, w 2 okr. pol. kleckim, gm. Lachowicze, ma 2 osady; grunty piękne, łąki dobre, lasu nie wiele. A. Jel. Pietuchy 1. zaśc. pryw. , pow. dzisieński, w 4 okr. pol. , o 75 w. od Dzisny, 2 dm. , 16 mk. prawosł. 2. P. , fol. , pow. święciański, nad rz. Dudą, obok toru dr. żel. warszawskopetersburskiej. Pietuchy, dawna nazwa wsi Piwnie ob. . Pieluszka, rzeczka w pow. wileńskim, przepływa przez wieś Kotki. Pietwałd, niem. Peterswald, wś, pow. bogumiński, na Szląsku austr. , posiada kościół par. kat. , ma 2507. mk. , 2191 mr. obszaru. Kopalnie węgla kamiennego i fabryka bieli cynkowej. P. par. obejmuje 2640 katol. , 50 ewang. i 26 izrael. Pietzkenbruch niem. , wyb. do Fuerstęnwerder należące, pow. malborski, st. poczt. Schoenbaum, obejmuje 2 gburstwa i 7 chat. Pietzkendorf 1. wś, pow. , gdański, st. p. Szydlice, parafia katolicka kościół św. Józefa w Gdańsku, paraf. ewang. kościół Bożego Cia ła tamże, szkoła w miejscu, odl. od Gdańska 1 milę. Wś ta zawiera 4 gburskie posiadłości i 10 zagród, 751, 25 mr. obszaru. W 1868 r. 287 mk. , 223 kat, 59 ew. , 5 menonitów, 29 dm. ; w 1875 r. 360 mk. P. stanowi własność szpitala św. Ducha i św. Elżbiety w Gdańsku. P. leży w pięknej okolicy, 306 stóp npm. Wyniosłość Spitzberg, gdzie jest znak trian gulacyjny, ma 320 stóp. Przed 20 laty Gdań szczanie tu robili wycieczki. Za czasów krzyżackich należała wś do komturstwa gdańskie go. W 1439 r. nadaje w. mistrz część wsi Jakubowi Czan za wierne usługi ojca jego ob. Zeitsch. d. Westpr. Gesch. Ver. , VI, 68. W 1445 r. sprzedają Czan i Maciej Schoenfeld P. szpitalowi św. Elżbiety. Wówczas zwała się ta wś Bissekir i Bisserken ob. Script. rer. Pruss. , I, 693. W wojnie z Batorym P. zostało spalone. W 1807 r. miał ta swą kwaterę ge nerał Lefebre ob. Land und Leute des LandKreises Danzig, Brandstaeter, str. 179. 2. P. niem. , wś na wielkich Żuławach malborskich, pow. malborski, st. p. Nowydwór, par. kat. i ew. Ladekop, odl. od Malborga 3 mile. Zawiera 14 chełm. posiadłości i 11 zagród; 16 włók i 22 mr. obszaru. W 1868 r. 135 mk. , 18 kat. , 67 ew. , 50 menonitów, 25 dm. Po siada przywilej z r. 1766. Kś. Fr. Piewce 1. fol. , pow. dzisieński, w 2 okr. pol. , gm. Jody, okr. wiejski Zamoście, własność Ryżago. 2. P. , zaśc, tamże, o 13 w. od Jod, 4 dusze rewiz. 3. P. , wś, tamże, o 13 w. od gminy, a 91 w. od Dzisny, 10 dm. , 57 rak. 38 dusz rewiz. ; należy do dóbr Rudowa, Łastowskich. Piewce, wś, pow. kaniowski, ob. Piwce. Piewcze, wś, pow. dubieński, ob. Piwcze. Piewele, zaśc. szlach. , pow. wileński, w 4 okr. pol. , o 37 w. od Wilna, I dm. , 8 mk. kat. Piewiany, żmujdzkie Pyjwienu, mko rząd. , pow. telszewski, w 1 okr. pol. , o 25 w. od Telsz, w 1859 r. 25 dm. i 186 mk. Posiada kościół kat. p. w. Ukrz. Jezusa Chr. , wzniesiony z drzewa w 1776 r. przez Ważyńskiego, filialny par. Tyrkszle.

Pietuchów

Pietuchów

Pietuchowa

Pietuchówka

Pięczniew

Piewiczno

Piętno

Piękoszów

Piękocin

Piękne Pole

Piękna Studnia

Piękna

Piękna Góra

Pięczniewo

Pięczkowo

Pieźeńki

Piewiczno

Piewiczno, las wymieniony w dok. z r. 1432 przy wsi Golubiu, w pow. kartuskim. Był wtedy własnością klasztoru kartuskiego ob. Zeitsch. d. Westpr. Gesch. Ver. , XV, 177. Plewki, mały zaśc. nad bezim. dopł. Dnie pru, pow. rzeczycki, w 1 okr. pol. brahińskim, w obrębie gm. Jołcza, ma 2 osady, młynek; grunta wyborne, namułowe. A. Jel. Pieźeńki, wś, pow. dzisieński, w 4 okr. pol. , gm. Mikołajów, okr. wiejski Gregorewicze, o 13 w. od gminy, 27 dusz rewiz. ; należy do dóbr Gregorowicze, Lisowskich. Pięczkowo, niem. Pienschkowo, wś i okr. wiejski, pow. średzki, o 4 klm. na płn. wsch. od Nowego Miasta, na praw. brzegu Warty, par. Dębno, poczta w miejscu, dr. żel. w Chociczy o 7 klm. ; 109 dm. i 805 mk. P. należało do bisk. poznańskich; w 1564 r. było tu 16 kmieci na 8 łanach, ktorzy składali biskupom czynsz i różne daniny, 2 karczmy i folwark biskupi; na gruntach wsi rozlewały się znacz ne jeziorzyska. Regestra pobor. z r. 1578 po dają Franciszka Jolnika, urzędnika starosty bydgoskiego, który wś tę dzierżawił. P. wcho dziło w skład klucza soleckiego, zabranego przez rząd pruski a następnie nadanego gene rałowi Henrykowi Dąbrowskiemu przez cesa rza Napoleona. Do okręgu wiejskiego należy osada Kikusz; cały okrąg ma 110 dm. i 814 mk. katol. E. Cal. Pięczniew, w dok. Pyacznowo, wś i fol. nad rz. Wartą, pow. turecki, gm. Niemysłów, par. Pięczniew, odl. od Turka 30 w. Posiada ko ściół paraf. drewniany. Wś ma 40 dm. , 406 mk. ; fol. , prob. i os. 3 dm. , 12 mk. Wś ta jest gniazdem rodziny Pięczniewskich. Oni to za pewne byli fundatorami kościoła parafialnego, istniejącego tu już w XV w. według akt konsyst. gnieźn. . Lib. Ben. Łask. I, 395 podaje, że na początku XVI w. , dla małej ilo ści parafian i małych dochodów, proboszcz nie mieszkał przy kościele i nie trzymał wikare go. Uposażenie plebana stanowiły trzy łany ziemi i łąka. Łany kmiece i folwarczne w P. dawały mu dziesięciną zbożową a za lnianą po 2 gr. z łanu i po groszu kolendy. Że para fia istotnie była nieludna i przy ubogiej gle bie dochody plebana z własnej roli i dziesię cin niewielkie, świadczy fakt, że jeszcze w 1790 r. było w parafii 960 dusz, gdy obec nie jest do 3000. Teraźniejszy kościół pocho dzi z 1761 r. , zbudowany przez dziedzica wsi Kłosowskiego. P. par. , dek. turecki, 2735 dusz. Do parafii tej należy kościół filialny w Siedlątkowie. Br. Ch. Pięczniewo al. Pieczniewo, jezioro pod Pszczewem w pow. międzyrzeckim. Istniało w XVI w. Piękna Góra 1. niem. Schoenberg, dobra na pols. prus. . Mazurach, pow. lecki, na wąskim przesmyku między jez. Leckiem a Niewocińskiem, 3 klm. od st. poczt. , tel. i kol. żel. w Lecu. W pobliżu Pięknej Góry na ostrowie Leckiego jeziora odkopano liczne urny i narzędzia wojenne. Obszaru 82 ha. 2. P. , wś na pol. pruskich Mazurach, pow. ządzborski, st. poczt. Mikołajki. Ad. N. Piękna Panna al. Grzeczna Panna, niem. Schoenmaedel, wś, pow. szubiński, o 5 klm. na płn. zach. od Szubina, par. i poczta w Szubinie, st. dr. żel. o 12 klm. w Nakle; 12 dm. , 118 mk. 4 katol. i 114 protest. . Piękna Studnia, niem. Schoenbrunn, fol. , pow. namysłowski, należy do Miedar. Piękne Pole 1. wś, pow. dzisieński, w 2 okr. pol. , w b. gm. Hermanowicze, o 32 w. od Dzisny, 4 dm. , 36 mk. 21 prawosł. i 15 kat. 2. P. Pole, fol, pow. miński, przy drodze z mka Wołmy do Duszkowa i Rakowa; miej scowość falista, mało leśna, grunta dobre, szczerkowe. A. Jel, Piękocin, niem. Pinkotschine, wś i dobra, pow. mielicki, par. Mielice. W 1842 r. 43 dm. , sołtystwo, 326 mk. 26 kat. , szkoła ew. , dwa wiatraki. Do P. należy zamek i folw. Nowy las Neuwalde. Piękoszów, ob. Piekoszów. Piątki, wś i okolica szlach. , pow. mazowiecki, gm. Klukowo, par. Kuczyn. Posiada szkołę początkową ogólną i wiatrak. W obrębie okolicy Jeżą wsie szlacheckie P. Basie, P. Gręzki, P. Szeligi i P. Żebry. Piątki L niem. Pientken, wś na pols. prus. Mazurach, pow. łecki, tuż przy st. poczt. Kalinowo. Wieś polska. Ks. Olbracht nadaje r. 1539 Michałowi i jego braciom, oraz Pietraszowi Janowi na prawie magdeburskiem 15 włók między Kalinowem, Długiemi, Szymkami, Iwaśkami i Marcinowem, z obowiązkiem jednej służby zbrojnej. Pietrasz Jan dostaje 5 włók i 6 mr. R. 1619 i 1621 mieszkają w P. Michał Jacko i Paweł Piętka ob. Kętrz. O ludności, str. 507. 2. P. , fol. , pow. ostródzki, st. p. , tel. i kol. żel. Lubawa w Prusach zach. Piątków 1. kol. , pow. piotrkowski, gm. Wadlew, par. Dłutów, ma 13 dm. , 94 mk. , 99 mr. ziemi włośc. 2. P. , ob. Pętkowo. Piętno, wś i fol. , pow. turecki, gm. Piętno, par. Grzymiszew odl. od Turka 10 wiorst, posiada gorzelnią 1875 r. , pokłady kamienia wapiennego. Wś ma 16 dm. , 409 mk. ; fol. 10 dm. , 239 mk. Podług reg. pobor. pow. kaliskiego z r. 1569 wś P. , w par. Malanowo, miała 5 łan. , 2 zagrod. Widocznie układający regestr opierał się na dawnym podziale na parafie, bowiem od utworzenia parafii w Grzymiszewie w 1443 r. wś F. odłączona została od par. Malanów, Lib. Ben. Łask. I, 267 podaje, że kmiecie dawali plebanowi po groszu kolędy a pleban miał prawo łowić ryby

Pihy

Pigłowice

Pijana

Pihasy

Pigrza

Piguła

Pigujta

Pigogi

w strumieniu przez wieś płynącym i łowić sieciami zwierzynę drobną i wielką, jak zające, lisy, sarny. Dobra P. składały się w 1875 r. z fol. Piętno, Dziadowice, Doszna; przyległości Brody, Krzyżówki i Orla Góra. Rozl. dominialna mr. 5362 fol. P. gr. or. i ogr. mr. 807, łąk mr. 181, past. mr. 88, lasu mr. 3200, nieuż. mr. 235, razem mr. 4511; budowli mur. 18, z drzewa 24; płodozmian 12 polowy; fol. Dziadowice gr. or. i ogr. mr. 298, łąk mr. 30, past. mr. 9, nieuż. mr. 14, razem mr. 351; bud. mur. 2, z drzewa 4; płodozmian 11polowy; fol. Deszno gr. or. i ogr. mr. 337, past. mr. 149, nieuż. mr. 14, razem mr. 500; bud. mur. 2, z drzewa 3; płodozmian 13polowy. W skład dóbr wchodziły dawniej wsie wś P. os. 45, z gr. mr. 206; wś Bibijanna os. 80, z gr. mr. 920; wś Zygmuntówek os. 42, z gr. mr. 338; wś Dziadowice os. 39, z gr. mr. 618; wś Dziadowice folwark os. 12, z gr. mr. 64; wś Deszna os. 18, z gr. mr. 91; wś Kotwasice os. 117, z gr. mr. 1562; wś Wielopole os. 56, z gr. mr. 1000; wś Wi hta os. 14, z gr. mr. 84; wś Brody os. 18, z gr. mr. 82. Dobra P. ze Stomowem Kościelnym miały 7399 mr. rozi. 2893 lasu i należały do Włodz. Golcza. P. gmina należy do sądu gm. okr. V w Cisowie, st. p. Turek, ma 10210 mr. obszaru i 4394 mk. Pięty, wś, pow. konecki, gm. Niekłań, par, Odrowąż, odl. od Końskich 21 w. , ma 8 dm. , 67 mk. , 1 mr. ziemi dwors. , 64 mr. włośc. W 1827 r. było 6 dm. , 53 mk. Pigańcie, wś włośc. nad rz. Wilią, pow. wileński, w 2 okr. pol. , o 48 w. od Wilna, 8 dm. , 7, 3 mk. katol. Pigłowice, wś i domin. , pow. średzki, o 6 klm. na płd. zach. od Środy, nad strugą, która w Mądrem wpada do Maskawy; par. Mądre, poczta i st. dr. żel. w Środzie. W 1399 r. pisał się Mikołaj z P. ; tegoż roku Wojciech, bisk. poznański, nadając Mikołajowi, kanon. sandomierskiemu, kanonią i prebendę w Głuszynie, przekazał mu dziesięciny z P. W 1578 r. posiadali tę wś Pigłowscy a 1618 r. Maciej Maniecki, podsędek kaliski. Około 1793 r. Bogdańscy, a następnie Sokolniccy. Pod P. odkopano pojedyncze grobowiska. Wś ma 12 dm. , 141 mk. 7 prot. . Domin. 9 dm. i 110 mk. 103 kat. i 7 prot, obszaru 352, 30 ha; czysty doch. grun. 3905 mrk. Właściciel B. A. Moszczeński, dawniej Tadeusz Sokolnicki. E. Cal. Pigogi, zaśc. szlach. , pow. trocki, w 4 okr. pol. , o 75 w. od Trok, 2 dm. , 22 mk. kat. Pigujta, potok w pow. trockim, przepływa pod osadą leśną Maciele. Piguła, os. nad rz. Grabią, pow. łaski, gm. Pruszków, par. Marzeniu, ma 1 dm. , 33 mk. , 13 mr. ziemi włośc. W 1827 r. był 1 dm. , 4 mk. Pigrza al. Pigża, niem. Ernstrode, dobra, pow. toruński, st. p. Heimssot Przeczno, st. tel. i kol. Ostaszewo, par. kat. Świerczynki ew. Chełmża. W 1868 r. 22 bud. , 13 dm. , 244 mk. , 208 kat. , 36 ew. , 688, 57 ha roli or. i ogr. , 1, 7 łąk, 13, 51 past. , 16, 37 nieuż. , 1, 87 wody, razem 747, 41 ha; czysty doch. z grun tu 7954 mrk. P. należy do najstarszych osad ziemi chełmińskiej. W dokum. zowie się Pepinsche, Pipingsee, Pogensee. Było tu grodzi sko, które za czasów Konrada Mazowieckie go, zajęli Pomezańczycy a następnie zdobyli Krzyżacy. Tu bowiem miał swą siedzibę Pipin, który niepokoił całą okolicę ob. Script. rer. Pr. , I, str. 55. Później należała P. do panien benedyktynek w Toruniu. W 1415 r. przynosiła 45 grz. czynszu i wydana była gburom. Do wsi należał znaczny bór ob. Klasztory żeńskie przez ks. Fankidejskiego, str. 167. W wizytacyi Strzesza z r. 1667 czytamy, że mesznego płacił dwór 3 kor. żyta i tyleż owsa. Kmieci było dawniej 6, pod ówczas tylko 2, płacili wedle zwyczaju str. 137 b. Kś. Fr. Pihasy, opustoszałe sioło około Szumska, t. j. w zachodniej części dzisiejszego pow. krzemienieckiego, w pobliżu granicy pow. ostrogskiego i rz. Wilii; ob. Pamiat. Kij. Arch. Kom. , t. IV, cz 2 202, 207. Pihasy, pierwotna nazwa miasteczka Rachmanowa. Pihy, potok w Karpatach wschodnich, w dziale czornohorskim, pow. nadworniańskim, gm. Mikuliczyn, przyjmuje liczne strugi górskie, między niemi potok Hordie z pod góry tej nazwy, z prawego brzegu. Stanowi on wschodnią granicę tego działu górskiego i płynie u stóp szczytu zwanego Grzebień. Pihy, grupa domów w Mikuliczynie w części zwanej Tartarowem, pow. nadworniański. Pijana, ob. Piana. Pijanów, wś i fol. , pow. konecki, gm. Pijanów, par. Main, odl. od Końskich 23 w. , ma 27 dm. , 191 mk. W 1827 r. było 19 dm. , 226 mk. W 1885 fol. P. z wsią F. i Kajetanów miał rozl. domin mr. 349 gr. or. i ogr. mr. 184, łąk mr. 95, past. mr. 56, nieuż. mr. 14; bud. mur. 2, z drzewa 8; płodozmian 9polo wy. Wś P. os. 28, z gr. mr. 177; wś Kajetanów os. 5, z gr. mr. 147. Gmina P. należy do sądu gm. okr. IV we wsi Pilczyca, urząd gm. we wsi Skąpe, st. poczt. Przedborz. W skład gminy wchodzą wsie Budzisław, Białyług, Wólka, Gabryelów, Zaostrów, Kadłub, Mnin, Mokre, Naramów, Niwki, Olszówka, Pilczyca, Pijanów, Piaski, Radwanów, Ruda, Rudniki, Skąpe, Słomiana, Słupia, Huta Jabłonna, Hucisko, Czerwona Wola, Jakimowice, Błagodat, Pustoje Gniezdo; osady Wesoła, Bukowiec, Kajetanów, Konradów, Podwale, Popielnią. Podług spisu z 1878 r. gmina miała 4808 mk.

Piety

Pigańcie

Pijanów

PijawkI

Pijawki

Pijarszczyzna

Pijarska Kępa

Pijany

Pijanowo

Pijanowice

Co do wyznania katolików 4627, prawosł. 5, ewang. 73, żyd. 103. Ze względu na płeć. mężczyzn 2351, kobiet 2457. razem 4808. Bomów było 578. Gmina P. ma obszaru 18789 mr. n. p. , mianowicie w gruntach ornych i łąkach 10758 mr. , w lasach i zaroślach 8807 mr. , w nieużytkach 223 mr. Gleba przeważnie żytnia klasy 2 i 3. Na powyższej przestrzoni wysiewa się oziminy 1640 korcy, jarzyny 2590 kor. , kartofli 4400 kor. Zbiera się oziminy 6086 kor. , jarzyny 9065 kor. , kartofli 26400 kor. , razem 41551 kor. Z tego okazuje się, że średni plon wynosi dla oziminy 3, 7 ziarn, dla jarzyny 3, 5, dla kartofli 6 ziarn. Etat gminy wynosi 1271 rs. 95 kop. , w tem a na zarząd rs. 696, b na sąd gminny rs. 575 kop. 95. Podatki opłacane tak przez dwory jak i przez włościan wynoszą rocznie rs. 7588 kop. 83. Gmina ma kasę pożyczkowowkładową, założoną w r. 1872, z kapitałem zakładowym rs 461 kop. 75. Pijanowice al. Pianowice, wś i dom. , pow. krobski, o 6 klm. na płn. od Krobi, par. w Krobi, poczta w Gostyniu, st. dr. żel. o 20 klm. w Bojanowie. W r. 1310 wchodziły P. w skład pow. ponieckiego, utworzonego przez Henryka szląskiego. W 1580 r. posiadali tę wś Maciej Włostowski i Wojciech Pianowski, a przy schyłku zeszłego wieku Korytowscy. Wś ma 6 dm. , 45 mk. kat. Domin. liczy 154 mk. kat. w 12 dym. ; obszaru 393 62 ha; czysty doch. grunt. 6222 mrk. Chów bydła holenderskiego j i owiec Negretti. E. Cal. Pijanowo, okolica szlach. , pow. pułtuski, gm. Gołębie, par. Nasielsk. W obrębie jej leżą P. Bargły, fol. odl. 22 w. od Pułtuska. W 1827 r. miały 7 dm. , 65 mk. W 1873 r. fol. P. Bargły rozl. mr, 276 gr. or. i ogr. mr. 196, łąk. mr. 28, lasu mr. 44, nieuż. mr. 8; bud. mur. 1, z drzewa 9. P. Daczki, wś i fol. , odl. 18 w. od Pułtuska. W 1827 r. 12 dm. , 110 mk. Fol. P. Daczki rozl. mr. 445 gr. or. i ogr. mr. 330, łąk mr. 61, past. mr. 10, lasu mr. 26, nieuż. mr. 18; bud. z drzewa 15. P. Pętki, wś. W 1827 r. 3 dm. , 37 mk. Pijanowo 1. al. Pianowo, domin. , pow. kościański, o 3 klm. na wsch. płn. od Kościana, w okolicy wznoszącej się 76 mt. npm. ; par. , poczta i st. dr. żel. w Kościanie; 4 dm. , 77 mk. 59 kat. i 18 prot. ; obszaru 163, 40 ha; czysty doch. grun. 2363 mrk. P. należało niegdyś do probostwa kościańskiego. 2. P. , karczma do Nowca, pow. sremski, o 5 klm. na wsch. płn. od Dolska, par. Wieszczyczyn, 1 dm. , 8 mk. Istniała jeszcze około r. 1845. PijanyLas, jestto płaskowzgórze pagórkowate, w pow. borysowskim, zaczynające się od mka Berezyny Górnej i ciągnące się w kierunku południowym. Długość płaskowzgórza tego wynosi około 40 w. ; wydziela ono kilka gałęzi, z których jedna dochodzi do wsi Be gomla, druga do wzgórz Mrajskich, od któ rych oddziela się wąwozem niedaleko wsi Domaszkiewicz, jedna z gałęzi idzie w kierun ku zachodnim do wsi Szklancy. Płaskowzgó rze to leży między 54 54 35 i 54 35 26 szer. płn. i 45 52 i 45 32 28 dłg. Pod względem geologicznym należy do formacyi neptunicznej diluwialnej. tak zwanej przez Eichwalda formacyą wileńską, składającej się z brył granitu szarego, łupku, szpatu, pia sku i gliny, pokrytych pokładem kredowym. Z tego płaskowzgórza wypływa kilka rzek i strumieni; Osowina z dopływem Moczalec, Werchowie, Możanka, Warnia, Dzierużyna, dopł. Berezyny, Cna, dopł. Hajny. Na za chód płyną Warłynka, dopł. Poni; Wilia, dopł. Niemna, z dopływem Omniszewką. Na południe ciągną się wzgórza Czernickie, od dzielone od pierwszego szeroką doliną. Idą one w kierunku południowym 17 w. , potem zwracają się na zachód i około wsi Korzeń zniżają się zupełnie. Długość całego pasma wzgórz około 30 w. Z nich wypływają rzeki Czernica, dopływ Hajny, Wiejna, Kołowica z Poćwichą, dopływy Dźwinosy. Czernickie wzgórza na południe dochodzą do 54 19 szer. i oddzielają się od P. L. doliną również od wzgórz Mrajskich doliną rz. Cny i Czerni cy, a od Mioduchowskich doliną rz. Hajny. Wzgórza Komajskie, P. Las, Mrajskie, Czernic kie i Mioduchowskie są jednym łańcuchem wyniosłości idących od północy na południe, które stanowią linią działu wód między Bałtykiem a morzem Czarnem. Jestto dalszy ciąg pasma wzgórz, które się zaczyna od wynio słości Ałauńskiej i przechodząc przez guber nie witebską, mińską, wileńską i grodzieńską, gdzie się zniżają do 311 stóp npm. , idą pra wym brzegiem rz. Bugu i łączą się z pasmem Awratyńskiem. T. S. PijanyLes, wś, pow. borysowski, w 3 okr. pol. dokszyckim, gm. witunicka, przy drodze wiodącej z Begomli do Juchnówki, ma 16 osad; grunta lekkie, miejscowość nieco falista i lesista. A. Jel. Pijarska Kępa, wieś na kępie wiślanej, w pow. nowomińskim. Ob. Glinki 3. . Pijarszczyzna, grupa domów i fol. , w płd. zach. stronie Zarwanicy, w pow. złoczowskim. Obok tego folwarku powstaje na wzgórzach mały strumyk i wpada po krótkim biegu do Złoczówki. Lu. Dz. Pijawki, port czyli binduga na rz. Słuczy, w dobrach horodnickich; ob. Horodnica pow. nowogradwołyński. PijawkI, las w płd. zach. stronie Nowej Grobli, wsi pow. cieszanowskiego. Na płn. wsch. od niego poprowadzono tak zwany Rów Lipowy.

Pijanowice

Pijawne

Pijawne Polskie, P. Ruskie i P. Małe, trzy wsie i os. , pow. augustowski, gm. Szczebro Olszanka, par. Szczebra, odl. od Augustowa 17 w. P. Polskie ma 37 dm. , 296 mk. W 1827 r. było 24 dm. , 140 mk. P. Ruskie, odl. od Augustowa 18 w. , ma 40 dm. , 340 mk. W 1827 r. było 22 dm. , 130 mk. P. Małe ma 9 dm. , 53 mk. W 1827 r. było 4 dm. , 25 mk. P. , os. drog. , 1 dm. , 11 mk. ; os. leś. , 1 dm. 3 mk. Pijawnia, wś, pow. sierpecki, gm. i par. Gradzanowo, odl. o 25 w. od Sierpca, ma 9 dm. , 83 mk. , 323 mr. Jednę całość z P. stanowią kolonie Budy Dzbany, Budy Złeborki, Budy Krzyżówka i Karolinowo, mające razem 34 dm. , 230 mk. , 940 mr. 415 roli ornej. Pije, w dokum. Pieje, wś, pow. kaniowski, na pograniczu pow. kijowskiego, na płd. zchd od mka Chodorowa, o 5 w. na płd. od wsi Piwce, w pobliżu drogi z Rzyszczewa o 12 w. do Kaniowa o 32 w. , o 28 w. od Mironówki. Położenie większej części wsi w jarze głębo kim, mniejszej na równinie. Gleba czarno ziem na podstawie gliniastej. Ma 1540 mk. prawosł, i 16 katol. W 1741 r. było tu 60 sadyb, w 1792 r. zaś 75 chat i 640 mk. W 1863 r. było 1108 mk. pł. ob. Obecnie wś ma 2325 dzies. ziemi, z której 965 dzies. na mocy umo wy wykupnej nabyli włościanie za 44984 rs. 27 kop. We wsi znajduje się cerkiew drew niana Uśpieńska, wzniesiona w 1776 r. na miejsce dawniejszej, założonej w 1726 roku. W ogrodzie dworskim jest kaplica murowana, parafii Rzyszczew, w której odprawia się nie kiedy nabożeństwo. Włościanie trudnią się rolnictwem i dostawami. Jest też kilkanaście wiatraków, oraz od 1853 r. cukrownia, nale żąca do towarzystwa romanowskiego. Wś P. wchodziła niegdyś w skład sstwa kaniowskie go i podług lustracyi kaszt. bracławskiego Charlęckiego z 1622 r. czyniła 13 fl. 10 gr. Podanie miejscowe przypisuje założenie wsi P. wraz z pobliskimi Piwce i Prućki sscie ka niowskiemu Mikołajowi Potockiemu na pa miątkę wypicia butelki piwa z ładną Ukrain ką Pryską. W końcu zeszłego wieku P. nale żały do Stanisława Poniatowskiego, następnie do Hołowińskich a od 1814 roku do Lud wiku Jankowskiego, b. marszałka pow. ka niowskiego. Do par. praw. należy wś Janówka. O P. znajdują się wzmianki w Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 2 280; cz. I, i 3 597; cz. VI, t. 2 320. J. Krz. Pikajcie, dwór Kiełpsza, i wś, pow. rossieński, par. ławkowska. Pikajtele, wś, pow. rossieński, par, ławkowska. Pikarnia, niem. Pechbude, dawniej Zdrójki, wś włośc, pow. kartuski, st. poczt. i par. ew. Kartuzy, 7 8 mili odl. , par. kat. Żukowo, szkoła Dzierzążno. Z wybudowaniami Smolnikiem i Cegielnią obejmuje 374 mr. obszaru z których 34 jezioro. W 1868 r. 166 mk. , 15 6 katol. , 10 ew. , 20 dm. , 5 gburstw, 10 zagrodn. P. leży na wznies. . 528 st. npm. , nad bitym traktem gdańskokartuskim. Była da wniej własnością norbertanek w Żukowie. Opodal wsi ciągnął się las klasztorny, w któ rym tutejsi mieszkańcy, po większej części smolnicy, pik wyrabiali. Ztąd też poszła nazwa wsi ob. Klasztory żeńskie, przez ks, Fankidejskiego, str. 56. Kś. Fr. Pikarszczyzna, wś, pow. żytomierski, ob. Piekarszczyzna. Pikciuniszki 1. zaśc, pow. trocki, w 3 okr. pol. , gm. Hanuszyszki, okr. wiejski Wackiszki, o 3 w. od gminy a 48 w. od Trok, 2 dm. , 17 mk. katol. 2. P. , zaśc. włośc, pow. wileński, w 3 okr. pol. , gm. Janiszki, okr. wiejski Olkuniszki, o 10 w. od gm. a 56 w. od Wilna, 2 dm. , 13 mk. katol. 8 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Inturki. Pikciuny 1. wś, pow. wileński, w 3 okr. pol. , gm. Malaty, okr. wiejski Szylniki, o 16 w. od gminy a 65 w. od Wilna, 6 dm. , 61 mk. katol. 27 dusz rewiz. ; należy do dóbr Antesesary, Iszorów. 2. P. , zaśc. szlach. nad stawem, pow. wileński, w 5 okr. pol. , o 31 w. od Wilna, 1 dm. , 5 mk. katol. 3. P. , zaśc. szlach. , pow. wileński, w 5 okr. pol. , o 40 w. od Wilna, 1 dm. , 8 mk. katol. 4. P. , wś rząd. , pow. wileński, w 5 okr. pol. , o 31 w. od Wilna, 2 dm, 23 mk. katol. Pikegebirge, ob. Pikowe Góry. Pikiela, rzeczka w pow. święciańskim, przepływa pod wsią Gaj luny. Pikielany, wś włośc, pow. trocki, w 3 okr. pol. , gm. Jezno, okr. wiejski Pokrowsk, o 5 w. od gminy, 66 dusz rewiz. włościan i 3 jednodworców; należy do dóbr skarbowych Pokrowsk. J. Krz. Pikiele 1. wś, pow. rossieński, par. erźwiłkowska. 2. P. , wś, pow. rossieński, par. stulgiewska. 3. P. , mko w pow, telszewskim, o 50 w. od Telsz. W 1859 r. 19 dm. , 193 mk. , kościół paraf. , kaplica, synago ga i dom modlitwy żydowski. Paraf. kościół katol. św. Trójcy, 1636 r. wzniesiony z drzewa kosztem kapituły żmujdzkiej. Parafia katol. , dekanatu olsiadzkiego dusz 2802 1200 męż. , 1602 kob. . 4. P. , zaśc na granicy pow. telszewskiego z hazenpockim, nad Łuszą, naj bardziej na północ wysunięty punkt gub. ko wieńskiej. J. Krz. Pikieliszki 1. wś i fol, pow. wileński, w 3 okr. pol, gm. Podbrzeź, okr. wiejski, Wiżulany, o 8 w. od gminy, 28 dusz rewiz. ; własność Pisanków. 2. P. , wś nad rz. Świętą, pow. telszewski, niedaleko Szkud. Pikiełka, zaśc, pow. święciański, w 3 okr.

Pikiełka

Pikieliszki

Pikiele

Pikielany

Pikiela

Pikegebirge

Pikciuny

Pikciuniszki

Pikarszczyzna

Pikarnia

Pikajcie

Pije

Pijawnia

Pijawne Polskie

Pikieta

Pikietka

Pikiszki

polic, par. Komaje, o 35 w. od. Święcian, 1 dm. , 7 mk. katol. Pikieta 1. zaśc, pow. wileński, w 2 okr. pol, gm. Mejszagoła, okr. wiejski i dobra skarbowe Dukszty, o 7 w. od gminy, 1 dusza rewiz. 2. P. , zaśc, pow. wileński, w 3 okr. pol. , gm. Giedrojcie, okr. wiejski Marcinkańce, o 1 1 2 w. od gminy, 6 dusz rewiz. ; należy do Zapaśników. Pikietka 1. zaśc. szlach. , pow. trocki, w 1 okr. pol. , o 3 w. od Trok, 1 dm. , 4 mk. katol. 2. P. , zaśc. rząd. , pow. wileński, w 1 okr. pol, o 28 1 2 w. od Wilna, 2 dm. , 11 mk. katol. Pikiszki, okolica szlach. , pow. lidzki, w 2 okr. pol, gm. Koniawa, okr. wiejski Krzywile, o 51 w. od Lidy, 19 w. od Ejszyszek, ma 5 dm. , 41 mk. katol. w 1864 r. 6 dusz rewiz. . Pikkingen, wś w par. Sunzel w okr. ryskim gub. ryskiej; w okolicy źródła rz. Egla Wielkiego ob. t. II, 314. Niezamieszczona u Bienenstamma. Pikkulhof, fol dóbr pryw. Nigranden, w okr. i pow. hazenpockim, par. amboteńska Kurlandya. Pikkuln, dobra pryw. , w okr. i pow. goldyngskim, par. frauenburska Kurlandya. Pikły, os. , pow. szczuczyński, gm. Przestrzele, par. Rajgród. W 1827 r. I dra. , 4 mk. Pikócz, wś, ob. Pikowce. Pikolin Ostrow, lesisty obręb, na płd. krańcu pow. bobrujskiego, w 2 okr. pol. paryckim, gm. parycka; głuche ustronie poleskie. Al. Jel. Pików 1. małe mko, pow. Winnicki, przy ujściu rzki Pikówki do Śniwody, która tworzy tu ogromny staw, do 9 w. długi a do 2 w. szeroki, mający około 500 dzies. obszaru. Urząd policyjny, gmina, par. praw. i katol. w miejscu, st. poczt Kalinówka. Odl. 200 w. od Kamieńca, 9 w. od Janowa w pow. lityńskim a 18 w. od Kalinówki st. dr. kijowskobrzeskiej, ma 364 dm. , około 2300 mk. , w połowie żydów, dwie cerkwie, kościół katol. paraf. , synagogę, dom modlitwy żydowski, szkołę wiejską 1 klasową, 24 sklepów, 42 rzemieślników, gorzelnią, st. poczt. z wydawaniem korespondencyi, st. poczt. gminną. Odbywa się 14 jarmarków na rok. Mieszkańcy prowadzą znaczny handel końmi. Mko dzieli się na Stare i Nowe i posiada 1874, dzies. ziemi włośc, dworskiej zaś wraz z Żyhałówką 3497 dzies. Gleba urodzajna, czarna. Jedna z cerkwi znajduje się w P. Starym, p. w. św. Trójcy, zbudowana w 1749 r. , uposażona 55 dzies, ziemi, i licząca 1274 parafian, druga zaś w P. Nowym, p. w. N. M. P. , wzniesiona w 1810 r. , mająca 88 dzies. ziemi i 889 para fian. Kościół katol. p. w. św. Trójcy, wymurowany w 1774 r. kosztem ks. Antoniego Lubomirskiego, konsekrowany przez biskupa Komornickiego a w 1859 r. ze składek parafian odnowiony, stoi na wzgórzu i ma piękny fron ton i wielkie organy. Par. katol, dek. winnickiego, 2373 wiernych; ma kaplice w Lemieszówce i Napadówce. Do par. pikowskiej, oprócz P. , należą wsie Chomutyńce, Glińsk, Gorzelnia Słobódka Pikowska, Holaki, Janopol słobódka, Kolibabińce, Krzywoszeińce, Krzywoszeinieckie futory, Kustowce, Kutyszcze, Kutyszczyki al Kutyszcze Małe, Lemieszówka, Lulińce, Mączyńce, Napadówka, Niemierzyńce, Popówka, Rajki, Zabuże, Zofijówka, Żurawna i Żyhałówka. Zarząd policyjny stan pikowski obejmuje gminy Pików, Małe Kutyszcze i Kalinówka. W skład gminy wchodzą P. , Kamiennohorka, Kolibabińce, Krzywoszeińce z Aleksandrówką, Krzywoszeinieckie futory, Łożny, Majdan Bobrski, Mikołajówka, Raczyńce, Szepijówka, Uładówka, Zabuże, Żurawie i Żyhałówka, razem 16 starostw, 1492 osad, posiadających 12085 dzies. ziemi włośc. 8649 dz. ornej i 13110 mk. włościan 6495 męż. i 6615 kob. . Oprócz tego w obrębie gminy znajduje się 15460 dzies. ziemi rządowe i prywatnych właścicieli 7880 dz. ornej. Cały obszar gminy obejmuje 27545 dzies. ziemi 16529 ornej i 16532 mk. Jestto starożytna osada, w XVI w. majętność sławnego wojownika Filona Kmity Czarnobylskiego. Przechodzący tędy główny gościniec na Ukrainę, znaczne mieszkańcom przynosił korzyści. Później P. przeszedł na własność ks. Ostrogskich. Ks. Janusz Ostrogski, kaszt. krak. , utworzywszy ordynacyą ze swoich wołyńskich majątków, włączył w nią, i majątki w Bracławszyznie, do których należał Pików, Andraszówka i Oczeretna. Po bezpotomnej jego śmierci ordynacya przeszła do ks. Dominika Zasławskiego, niefortunnego regimentarza z pod Pilawie, po jego zaś śmierci 1673 r. odziedziczyła ordynacyą ostatnia z książąt Zasławskich, siostra Dominika, Teofila, żona Józefa Lubomirskiego. Córka ich wniosła dobra ordynackie w dom Jana Pawła Sanguszki, marszałka w. lit. W 1753 r. ostatni ordynat Janusz Aleks. Sanguszko syn Pawła tranzakcyą w Kolbuszowej darował P. z 33 wsiami ks. Antoniemu Lubomirskiemu, wwdzie lubelskiemu, pod obowiązkiem dostarczania 20 konnych ludzi na potrzeby Rpltej. Miasto było opasane wałem, miało obronny zamek, strzeżony przez nadworną milicyą. Taryfa z 1775 r. podaje obowiązanych do opłaty podymnego w mieście 52, a na przedmieściu 95 domów, znaczniejsza bowiem część miasta za Sniwodą należała do pow. latyczowskiego, wwdztwa podolskiego. Następnie P. należał do Potockich, w ostatnich zaś czasach do Borejków, a od nich przeszedł do teraźniejszych właścicieli Safonowych. O P. znajdują się wzmianki w doku

Pikkingen

Pikły

Pikieta

Pikkulhof

Pików

Pikolin

Pikkuln

Pikócz

Piktajcie

Piksla

Pikowska

Pikówka

Pikowiec

Pikowe Góry

Pików

mentach ogłoszonych w Arch. J. Z. R. , cz. III, t. 2 625; cz. III, t. 3 19, 335; cz. VI, t. 1 126. 2. P. , chutor należący do Makijowskiej Budy, pow. czehryński. 3. P. Nowy, ob. Pikowiec. Dr. M. Pików Wielki, wś, pow. lucyński, przy trakcie z Siebieża do Lucyna. Pików, niem. Pickau, właściwie Byków, wś kościelna, pow. opawski, o 5 klm. na południe od Karniewa, ma 430 mk. i wraz z os. Larischau 108 mk. W 1238 r. Henryk i Tomasz z Chwalenia Lobenstein dają Czysnekowi kawał lasu do wykarczowania i założenia tam wsi, która się zwać ma Bykowem Cod. Dipl. Siles. , VII. E. Cal. Pikowce, węgier. Pikocz, dawniej Pokój wś, hr. spiskie. Ob. Farkaszowce. Pikowe Góry, niem. Pike al. Bueckgebirge, część Karpat węgierskich, od północy i wschodu rzeką Słoną oblana, składa się z szarowaki, porosła gęstym lasem, średnia wysokość 490 metrów. Najw. szczyt Bolwar 946 mt. Pikowiec, w dokum. Pików Nowy, wś nad bezim. dopł. Hnyłopiatu, pow. berdyczowski, o 4 w. od sioła Kumanówki a 8 w. od mka Machnówki, ma 468 mk. prawosł. , 422 katol. i 35 żydów; 2605 dzies. ziemi. Cerkiew drewniana, p. w. św. Mikołaja, wzniesiona w 1857 r. na miejsce dawnej, uposażona jest 46 dzies. ziemi. Do par. praw. należy wś Rubanka. Przez zachodnią część wsi P. , nazwaną Pustochą, przechodzi droga pocztowa z Machnówki do mta Lipowiec. P. założony został na gruntach Machnówki w XVI w. przez mieszkańców mka Pikowa w pow. Winnickim. Obecnie należy do 11 właścicieli, z których większe części posiadają Karniccy, Witkowscy, Dąbrowscy i Kilanowski. W ogóle wszyscy ci właściciele posiadają 2425 dzies. ziemi; oprócz tego do rządu należy 180 dzies. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 1 377, 378. J. Krz. Pikówka, mała rzeczka w gub. podolskiej, prawy dopływ Śniwody, ma źródła na gruntach wsi Serbinówki, w pow. lityńskim, mija wś Kolibabińce i pod mkiem Pikowem uchodzi do Śniwody w pow. Winnickim. X M. O. Pikowska Słobódka, ob. Gorzelnia, Piksla, prawy dopływ Pedeści, prawego dopływu Ewikszty, prawego dopływu Dźwiny. Pikronowo, pow. wejherowski, ob. Kębłowo 1. . Pikstern, jez, w okr. zelburskim w Kuiiandyi, spływa strumieniem Muzze do Dźwiny. Pikstern, po łot. Pikster Mujża, dobra prywatne, w okr. zelburskim, pow. frydrychsztacki, par. zelburska Kurlandya. Do dóbr należy folw. Sappeln. Piktajcie, wś, pow. rossieński, par. szydłowska. Piktakielce, wś włośc, pow. trocki, w 2 okr. pol. , gm. Sumiliszki, okr. wiejski Jagielany, o 13 w. od gminy a 32 w. od Trok, 6 dm. , 46 mk. katol. w 1864 r. 12 dusz rewiz. włośc. skarbowych, 7 jednodworców, 1 żołnierz dymisyonowany; należy do dóbr skarbowych Kietowiszki. Piktaten al. Jon Jauhandt niem. , wś na prus. Litwie, w wsch. części pow. szyłokarczemskiego 4 1 2 klm. od granicy rosyjskiej, nad rzeką Sziesze, st. poczt, , tel. i kol. żel. Jugnaten. Piktujże, fol. dóbr Gruździe, w pow. szawelskim. Pitkukańce, wś nad rz. Peteszą, pow. wileński, w 6 okr. pol. , gm. Rudomino, okr. wiejski Petesza, o 3 w. od gminy a 15 w. od Wilna, 8 dm. , 75 mk. katol. w 1864 r. 49 dusz rewiz. ; należy do dóbr Petesza, Wańkowiczów. Pikturnie, dwór, pow rossieński, par, betygolska, własność Hryszkiewiczów. Piktusza al. Łubianka Wysoka, rzka w pow. oszmiańskim, przepływa przez Kuckuny, Łubiankę i Piktuszę. Piktusza 1. fol. nad rzką Piktuszą, pow. oszmiański, w 1 okr. pol, gm. Graużyszki, okr. wiejski Buniany, o 14 w. od Oszmiany, ma 1 dm. , 33 mk. katol. , młyn wodny; własność Chmielewskich. 2. P. , wś włośc, tamże, o 10 w. od gminy, 4 dusze rewiz. 3. P. , os. karcz. , tamże, 1 dm. , 8 mk. żydów, Pikuciszki 1. wś, pow. wileński, w 1 okr. pol. , gm. Rzesza, okr. wiejski Suderwa, o 12 w. od gminy a 15 w. od Wilna, ma 6 dm. , 33 mk. katol. w 1864 r. 19 dusz rewiz. ; należy do dóbr Izabelin, Kotwiczów. 2. P. , wś, tamże, 5 dm. , 37 mk. katol. w 1864 r. 25 dusz rewiz. . 3. P. , wś włośc, pow. wileń. ski, w 1 okr. pol. , o 10 w. od Wilna, 5 dm, 37 mk. katol. 4. P. , os. karcz. , pow. wileński, w 1 okr. pol. , o 14 w. od Wilna, 1 dm. , 6 mk. żydów. J. Krz. Pikul, zwany także Pikolo, albo Pikuj, na mapie szt. gener. Pekuj al. Huszla, szczyt górski w Karpatach wschodnich, w dziale dukielskoskolskim, na granicy węgierskiej, na płd, krańcu Krywki, wsi pow. turczańskiego, na granicy Hurnego Wyżnego. Nazwa Pikul jest prawdopodobnie pochodzenia rumuńskiego, zaczem przemawia okoliczność, że mieszkańcy wsi Krywki i sąsiednich osad są pochodzenia wołoskiego ob. O wsiach tak zwanych wołoskich na północnym stoku Karpat, p. A. hr. Stadnickiego, Lwów, 1848, str. 6. Huszlą al. Huślą zowie tę górę ludność dawnego obwodu stryjskiego, a W. Pol Listy z podróży naukowych po kraju, w wydaniu zupełnem, Lwów, 1878, t. X, str. 155 pisze z okazyi tej nazwy Prawdziwa to gęśl, bo gra nad całą okolicą, grzebień jej jest od wschodu mocno potrzaskany. Szczyt góry dochodzi 1405 mt. pod 48 49 50 płn. szer. a 40 40 30 ws. dł. od F. ,

Pikul

Pikuciszki

Piktusza

Pikturnie

Piktujże

Piktaten

Piktakielce

Pikronowo

Pikstern

Pików

Pikule

Pikule

Pikulice

na samej granicy węgierskiej. W kształcie kopuły wzniesiona, spada ona ku Galicyi łagodnie, ku Węgrom zaś nadzwyczaj stromo, w przepaść rozległą, pokrytą ciemnym lasem, z pośród którego widnieją tu ówdzie wsie i osady. Na płn. zach. wybiega od P. pasmo górskie Bukiszka Połonina, ze szczytami 1318 i 1307 mt. wysokiemi, na płd. wsch. pasmo Hołowaczi lis, obniżające się z razu do 1124 mt. a wznoszące się dopiero dalej na południe do 1203 mt. Munczeł Wysoki. Pierwsze z tych pasm tworzy granicę między Węgrami a pow. turczańskim, drugie należy w całości do Węgier. Od stóp aż do wysokości mniej więcej 1000 mt. pokryty jest Pikul lasem przeważnie bukowym Fagus sylvatica L. Pomiędzy buczyną rosną także jodły, sosny, a tu ówdzie jawory. Im bliżej granicy lesistej, tem bardziej las się przerzedza, drzewa są mniejsze, a nareszcie przechodzą w drzewa karłowate, które gdzieniegdzie tylko zdołały się usadowić na kamienistym pokładzie. Resztę góry aż do samego wierzchołka zajmuje połonina, górskie pastwisko. Pod cienką warstwą ziemi i gęstym pokrowcem roślinnym leżą płyty piaskowca, luźnie rozrzucone, dochodzące niekiedy znaczniejszych rozmiarów. Na szczególną uwagę zasługują dwa wały kamienne. Jeden z nich leży zaraz ponad granicą lasu, drugi sto kilkadziesiąt metrów wyżej i okala wierzchołek góry. Na wierzchołku znajdują się największe płyty piaskowca. Dunikowski Rzut oka na stosunki geologiczne Galicyi wschodniej, Lwów, 1880, str. 28 upatruje w zwałach na P. ślady lodników. Pod względem florystycznym badał i opisał tę górę Edward Hueckel w rozprawie Botanische Ausfluege in die Karpa then der Stryer und Samborer Kreiser in Galizien Aus den Verhandlungen dar k. k. zoologisch botanischen Gesellschaft in Wien, Jahr gang 1865, besonders abgedruckt. Miejscowe podanie głosi, że królowa Bona zabawiała się łowami na Pikulu, a pokazują nawet kamień, na którym miała obiadować. Pol, który zwie dzał P. wraz z Łobaszewskim w r. 1840, pisze o tem podaniu I. e. str. 157 dwaj górale pokazali nam na szczycie Huśli kamień, nazwany łożem królowej Bony. Mówili nam, że się tu na Huśli zjechała królowa Bona, przybywszy z Krakowa, z królem węgierskim, który od Dunaju nadciągnął z ludźmi swymi; mówili nam, że się odbyło wielkie polowanie na siwe jelenie i że królestwo wraz z swym orszakiem spędzili noc na wysokiej połoninie por. Borynia. Zwiedzając P. w sierpniu w r. 1881 słyszałem od przewodnika, starego bojka z Husnego, że królowa Bona miała zjechać się tu z królem węgierskim w celu oznaczenia granicy między Polską a Węgrami. Jakkolwiek dzieje nie wspominają o zjeździe Bony z królem węgierskim, przypuścić jednak można, że owe podania o pobycie Bony w tych stronach mają faktyczną podstawę, skoro sobie przypo mnimy, że ekonomia samborska, obejmująca także dzisiejszy powiat turczański, należała swojego czasu do Bony. W opisie Pikula, po danym w Słowie Lwów, 1862 27 i 28 wypowiedziano domysł, że na Pikulu czczono niegdyś bożyszcza pogańskie. O Pikulu jest także artykuł w ruskiej czytance dla III kl. sxkół średnich, ułożonej p. Partyckiego, Lwów 1886, sfer. 112 do 116. Lu. Dz. Pikule 1. fol. i os. młyn. , pow, konecki, gm. i par. Czermno. Odl. od Końskich 30 w. , ma 4 dm. , 16 mk. , 186 mr. ziemi dworskiej. W 1827 r. było 4 dm. , 31 mk. Wchodzi w skład dóbr Czermno ob. 2. P. , osada leśna nad pot. Białą, dopływem Bukowy, pow. janowski, gm. Kawęczyn, par. Janów. Jest tu fabryka wojłoków. W 1827 r. było 8 dm, , 56 mk. Pikulice z Białówką, po rusku Pikułyczi, wś, pow. przemyski, 5 klm. na płd. od sądu pow. i urz. poczt. w Przemyślu. Na wschód leży Nehrybka, na płd. wschód Hermanowice, na płd. zach. Grochowce, na zach. Kruhel Wielki i Mały. Półn. trójkątna część obszaru sąsiaduje od płn. zach. , płn. i płn. wsch. z Przemyślem. Wieś leży w dorzeczu Wisły za pośrednictwem dopływu Wiaru. Nadpływa on tu od płd. zach. z Grochowiec a płynąc na płn. wsch. do Nehrybki zabiera w obrębie wsi kilka strug małych z obu boków, z których najznaczniejsza pot. Głęboki od lew. brzegu. Zabudowania wiejskie leżą w dolinie dopływa Wiaru 237 mi. Część wsi zwie się Białówką Biliwka al Zielonką Zełene. Płd. część obszaru wznosi się do 313 mt. Ńa płd. od tego wzgórza leży folwark. Własn. więk. ma roli orn. 382, łąk i ogr. 7, pastw. 117, lasów 266; własn. mn. roli or. 596, łąk i ogr. 32, pastw. 183, lasu 91 mr. W r. 1880 było 672 mk. w gm. , 29 na obsz. dwor. , między nimi 105 obrz. rzym. kat. Par. rzym. kat. w Przemyślu, gr. kat. w Nehrybce. We wsi jest cerkiew pod wezw. Sobora N. M. P. i szkoła etat. jednoklasowa. Był tu niegdyś klasztor bazyliański, wspomina o nim bowiem Pamiętnik Krechowski, pisany przez mnicha Dyonizego Sinkiewicza przy końcu XVII w. Wś należała pierwotnie do Przemyśla jako osadzona na części stu łanów frankońskich, przez Władysława Jagiełłę przywilejem z r. 1389 miasta darowanych ob. Przemyśl. W wieku XV w. wcielono ją do posiadłości starostwa przemyskiego. Dokumentem, wydany ni d. 29 października r. 1408 w Przemyślu, uwalnia Władysław Jagiełło osiedlających się we wsiach Pnikul, Piekulice i t. d. od wszelkich darnin i ciężarów A. G. Z. , t. VIII, str. 58. W tym

Pikutkowo

Pikżywnie

Pikułówka

Pikułowice

że roku nadał był Władysław Jagiełło dla ka pituły przemyskiej łacińskiej w tej wsi dwa łany z młynem i folwarkiem, ale w 1433 r. zamienił je za łany w Nehrybce Rkp. Ossol. , 1829. W 1418 przeprowadził Iwan z Obychowa, kasztelan szremski i starosta ruski, z polecenia królewskiego rozgraniczenie pomię dzy przedmieściem Piekuliczi nazwanem i wsia mi Witoszyńce, Koniuchy i Grochowce A. G. Z. , t. VI, str. 17. Lu. Dz. Pikułowice, rus. Pikułowyczi, wieś, pow. lwowski, 15 klm. na płn. wsch. ode Lwowa, 10 klm. na płn. wsch. od sądu pow. w Winnikach, 3 klm. od urz. poczt. w Barszczowicach. Na płn. leży Zapytów i Jaryczów Stary, na wsch. Jaryczów Stary i Barszczwice, na płd. Mikłaszów, na zach. Kamienopol i Prusy. Wś leży w dorzeczu Wisły za pośrednictwem Pełtwi, płynącej przez płd. moczarzystą część obszaru od zach. z Prus, na wsch. do Barszczowic. Wody z płn, bagnistej strony zabiera tak zw, Pikułówka, płynąca wzdłuż granicy płn. i uprowadza je również do Pełtwi. Zabudowania wiejskie leżą w płd. stronie obszaru. Na płn. wsch. od nich gaj Wygoda i wzgórze Pikułowice 257 mt. wys. znak triang. . Własn. więk. lwowskiej kapituły łacińskiej ma roli or. 489, łąk i ogr. 407, past. 65, lasów 345 mr. ; własn. mn. roli or. 652, łąk i ogr. 387, past. 157, lasu 22 mr. W r. 1880 było 1144 mk. w gm. , 52 na obsz. dwor. , między nimi 287 obrz. rz. kat. Par. rz. kat. w Prusach, gr. kat. w miejscu, dek. lwowski zamiejski. Do tej par. należą Barszczowice i Prusy. We wsi jest cerkiew, szkoła etat. 1klas. , młyn i leśniczówka. Jest tu także torfowisko. W r. 1464 poświadczają Piotr z Branic, sędzia, i Jan z Wysokiego, podsędek ziemscy lwowscy, że Barnabasz Negroni za zgodą króla Kazimierza odstąpił wś swą Pikułowice Pyekulowycze, w obwodzie lwowskim położoną, na korzyść ołtarza ufundowanego przez siebie w katedrze metropolitalnej lwowskiej A. G. Z. , II, 177. W r. 1467 oddaje tenże Barnabasz po śmierci swej prawo patronatu nad tym ołtarzem rajcom lwowskim A. G. Z. , VI, 107. W r. 1485 odnawia i zatwierdza Kazimierz Jagiellończyk założenie i uposażenie kościoła paraf. w Prusach jest tu także wzmianka o Pikułowicach, ib. , str. 211, 212. W r. 1585 rozkazuje Stefan Batory Jakubowi Ponętowskiemu, aby był obecny przy rozgraniczeniu Mikłaszowa od Piekułowic Arch. Bern. we Lwowie, O. t. 344, str. 561. We wsi są szczątki dawnej mogiły, w której znachodzono tylko kości znacznej wielkości. W Muzeum Ossol. znajduje się re likwiarz spiżowy, dawniej pozłacany, złożony z dwóch części, z wizerunkiem Męki Pańskiej i Matki Boskiej, znaleziony przy osuszaniu błot między P. a Jaryczowem, tudzież ostrogi żelazne i grot od włóczni. W sierpniu 1882 r. pewien włościanin kosząc łąkę, w P. zawadził kosą o kopczyk ziemi, rozsypał go i znalazł kilka srebrnych monet, poczem znalazł ich około 1500 sztuk w zardzewiałej żelaznej skrzyneczce. Wszystkie noszą po jednej stro nie napis Joannes primus; na odwrotnej wyo brażony jest lew, wspięty na tylnych łapach, z zadartym w górę podwójnym ogonem. Są to monety czeskie z czasów Jana I, zwane da wniej groszami pragskimi. Lu. Dz. Pikułówka, potok w pow. lwowskim, płynie granicą wsi Pikułowice i wpada do Pełtwi. Pikuły, os. nad strum. b. n. , pow. wieluński, gm. i par. Sokolniki, odl. od Wielunia 16 w. , 6 dm. , 39 mk. Pikuły, 08. leśna, pow. niski, ob. Olejarze, Pikuny 1. zaśc. nad potokiem, pow. oszmiański, w 1 okr. pol. , o 6 w. od Oszmiany, 5 dm, , 42 mk. katol 2. P. , fol. , pow. wileński, w 2 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Szyrwinty, o 55 w. od Wilna, 1 dm. , 10 mk. kat. ; własność Sienkiewiczów. 3. P. , wś włośc. , tamże, 4 dm. , 27 mk. kat. Pikus, leśnictwo do Rogaszyc należące, pow. ostrzeszowski, o 8 klm. na płn. od Kępna, par. w Rogaszycach. Miało 6 mk. w 1843 r. W nowszych Skorowidzach niewykazane. Pikus, dobra szlach. , pow. suski, st. p. , tel. i kol. Kisielice, 4 klm. odl, par. kat. Iława, ew. Frednowy, 201, 15 ha roli or. i ogr. , 40, 36 łąk, 19, 36 past. , 10, 21 lasu, 398 nieuż. , 0, 3 wody, razem 275, 36 ha; czysty doch. z grun tu 2514 mrk. W 1868 r. 17 bud. , 5 dm. , 4 mk. kat. , 83 ew. Ks. Fr. Pikutkowo, wś i kol. nad rz. Zgłowiączką, pow. włocławski, gm. Pikutkowo, par. Brześć, odl 11 w. od Włocławka, ma 278 mk. , 1262 mr. ziemi włośc. W 1827 r. było 31 dm. , 276 mk. Kol P. w 1875 r. rozl mr. 125 gr. or. i ogr. mr. 123, łąk mr. 1, nieuż. mr. 1; bud. mur. 5, z drzewa 3. Była to pierwotnie wś książęca, lecz w 1292 r. nadaną została wraz z wsią Gużlino na własność Brześciowi Kujawskiemu przez Władysława Łokietka Kod. Dypl Mucz. i Rzysz. , I, 143. Gmina P. należy do s. gm. okr. I, st. p. Brześć Ku jawski, ma 13281 mr. obszaru, w tem 8481 mr. ziemi dwors. i 3054 mk. W gminie są 4 olejarnie i 2 wiatraki, szkoła 1klas. ogólna Wieniec. Br. Ch. Pikżywnie, kol. nad rzką Pentą, pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Syntowty, odl od Władysławowa 21 w. , ma 38 dm. , 270 mk. W 1827 r. było 17 dm. , 156 mk. Kolonia P. powstała z uwłaszczonych osad i w 1885 r. miała rozl mr. 143 gr. or. i ogr. mr. 108, łąk mr. 33, nieuż. mr. 2; bud. z drzewa 6; płodozmian 6polowy. Pil

Pikułowice

Pikuły

Pikuny

Pikus

Pilakojnie

Pilak

Pilaje

Piląjcie

Pila

Pila, węg. Fueresz, wś, hr. goemoerskie. Położenie górzyste, chów bydła, 755 mk. Piląjcie, zaśc. szl. , pow. wileński, w 3 okr. pol. , o 31 w. od Wilna, 1 dm. , 24 mk. katol. Pilaje, w dokum. Pilija, wś, pow. zasławski, na płd. wsch. od Zasławia, niegdyś we włości żesławskiej pow. krzemienieckiego; ob. Arch J. Z. R. , cz. VI, t. 1 291. Pilak, wś na pol. Warmii, pow. ostródzki, śród lasów, przy bitym trakcie z Ostródu do Miłomłynu, gdzie poczta i telegraf. Pilakalnis, ob. Pilokalnis. Pilakiszki al. Piłakiszki, zaśc. rząd. nad jez. Łowis, pow. trocki, w 4 okr. pol. , gm. Merecz, okr. wiejski i dobra skarbowe Nieciosy, o 4 1 2 w. od gminy a 68 w. od Trok, ma 3 dm. i 18 mk. katol. w 1864 r. 1 dusza rewiz. . Pilakojnie, fol. dóbr Markuciszki, w pow. wiłkomierskim. Pilakolnia 1, 2 i 3, trzy wsie włość. nad Niemnem, pow. wileński, w 1 okr. pol. , gm. Niemenczyn, okr. wiejski Padziuny, o 1 w. od gminy z 22 w. od Wilna, 8 dm. , 61 mk. , w tej liczbie 5 prawosł. i 56 katol. podług wykazu gmin a 1864 r. 36, 10 i 5 dusz rewiz. ; należą do dóbr skarbowych Giejany. Pilar, młyn, pow. wieluński, ob. Dylew, Pilarz, os. , pow. kaliski, gm. Ostrów Kaliski, par. Wójków, odl. od Kalisza 26 w. , ma 1 dm. , 3 mk. Pilarz, pustkowie, pow. odolanowski, odl. 9 klm. na zachód od Miksztata, par. Kotłów. W 1843 r. 3 dm. i 43 mk. Nie wykazana w nowszych skorowidzach. Pilaszew, ob. Pielaszów. Pilaszków 1. wś i fol, pow. błoński, gm. Radzików, par. Borzęcin, odl. 5 w. od Błonia, ma 148 mk. W 1827 r. było 6 dm. , 116 mk. Fol. P. rozl. 602 mk. gr. or. i ogr. 558 mr. , łąk 30 mr. , nieuż. 14 mr. ; budowli mur. 1, z drzewa 20; płodozmian 11 polowy. Wś P. os. 23, z gr. 204 mr. ; wś Myszczyn os. 15, z gr. 249 mr. 2. P. , w dok. Pyelaskow, wś, pow. łowicki, gm. Dąbkowice, par. Łowicz u św. Ducha, odl. 4 w. od Łowicza, ma szkołę początkową ogólną, 35 dm. , 278 mk. , 981 mr. ziemi włośc. W 1827 r. było 27 dm. , 170 mk. Według Lib. Ben. Łask. II, 347 wś ta, rządząca się prawem niemieckiem, należała do par. św. Ducha w Łowiczu, lecz dziesięciny z łanów kmiecych i wójtowskich szły na rzecz kościoła w Chruślinie. Była to widocznie wś arcybiskupia, gdyż kościół w Chruślinie był także fundacyi arcyb. gnieźnieńskich. Władysław Łubieński, arcyb. gnieźn, od Karola Bethe i Ludwiki z Makowieckich kupił wójtostwo Pilaszków dla ks. emerytów w Łowiczu. Arcyb. Ostrowski fundacyą tę 1781 r. potwierdził. W 1825 r. wś ta zamienioną zoSłownik geograficzny Tom VIII. Zeszyt 86, stała na Niedźwiadę i Klewków a cesarz Aleksander I zamianę tę potwierdził. Pilaszkowice, w XVI w. Pyelaskowicze, wś, fol. i dobra nad rz. Giełczew, pow. krasnostawski, gm. Rybczewice, par. Częstoborowice. Leżą przy drodze łączącej os. Żółkiewkę z os. Piaski, odl. 28 w. od Krasnegostawu, w malowniczem położeniu na wyniosłej krawędzi jaru, który wyżłobiła śród wyżyny lubelskiej rzeczka Giełczew, Jest tu piękna rezydencya właściciela z odwiecznym parkiem, gorzelnia, młyn wodny, około 1000 mk. W 1827 r. było 79 dm. , 456 mk. Są tu pokłady kamienia wapiennego. Dobra P. składały się w 1880 r. z fol. P. , Chodołówka, Zygmuntów al. Zygmuncin i Popów, wsi P. i Bazar. Rozl. dominialna 2304 mr. fol. P. gr. or, i ogr. 349 mr. , łąk 41 mr. , pastw. 9 mr. , lasu 88 mr. , nieuż. 34 mr. , razem 516 mr. ; bud. mur. 10, z drzewa 21; płodozmian 7o polowy. Fol. Chodołówka gr. or. i ogr. 289 mr. , łąk 2 mr. , pastwisk 1 mr. , lasu 179 mr. , nieuż. 10 mr. , razem 481 mr. ; bud. mur. 2, z drzewa 6; płodozmian 10 polowy. Fol. Zygmuntów al. Zygmuncin gr. or. i ogr. 641 mr. , past. 9 mr. , lasu 238 mr. , nieuż. 32 mr. , razem 920 mr. ; bud, mur. 2, z drzewa 7; płodozmian 11 i 12 polowy. Fol. Popów gr. or. i ogr. 319 mr, , łąk 25 mr. , pastw. 29 mr. , nieuż. 14 mr. , razem 387 mr. ; bud. mur. 1, z drzewa 6; płodozmian 5 polowy; las nieurządzony. Wś P. os. 98, z gr. mr. 3006; wś Bazar os. 40, z gr. mr. 110. Według regestrów pobor. z 1569 r. P. miały 6 łanów i młyn. Była to wś królewska, którą nabył drogą zamiany Jan Tenczyński, wojewoda sandomierski, marszał. nadworny, dziedzic przyległych dóbr Kraśnik. Następnie w XVII w. przeszły w ręce Sobieskich, których rodzina miała swe siedziby w ziemi stężyckiej i nazwę swą przybrała od wsi Sobieszyna pow. garwoliński, par. Drąż gów nie zaś od Sobieskiej Woli, która w XVI w. nosiła nazwę Giełczewskiej Woli i dopiero z chwilą przejścia w ręce Sobieskich zmieniła nazwę w XVII w. Regestra poborowe z 1569 r. wykazują Sobieskich jako częściowych dziedziców we wsiach Lendo Mniejsze, Sobieszyn i Budziska. W okolicy tej mieszkali tez i Podlodowscy h. Janina. Byli to koloniści małopolscy, którzy posuwali się stopniowo ku wschodowi, pociągani przez bogatą glebę i piękną przyrodę Czerwonej Rusi. Zasługi rycerskie Marka Sobieskiego, chorążego nadwornego za Batorego i Zygmunta III, utorowały drogę rodzinie tej do zamożności i znaczenia. Zostawszy właścicielami P. Sobiescy wznieśli tu obszerny dom murowany, z piętrem drewnianym. Korytarz dzielił dom na dwie połowy, mające po 6 pokoi jednej wielkości, z drzwiami wychodzącymi na korytarz. W do9

Pila

Pilaszkowice

Pilaszków

Pilaszew

Pilar

Pilakolnia

Pilakalnis

Pilatowo

Pilaup

Pilawa

Pilatischken

mu mieściła się też kaplica. Być może iż budowla ta miała być pierwotnie klasztorem a później obrócono ją na dwór. Jan III przeby wał tu letnią porą i jego zamiłowaniu do ogrodów zawdzięcza niewątpliwie swą ozdobność park otoczony szpalerami lipowemi. Rzędy lip otaczały również dziedziniec, rozłożony na wyniosłym pagórku. Z dziedzińca wązki jar prowadzi do części wsi zwanej Bazarkiem, po nieważ Jan III osadził tu rodziny pozostało po zasłużonych a poległych żołnierzach. Osadni cy ci byli wolni od pańszczyzny i mieli prawa mieszczan, przez króla nadane. Po Janie III przeszły P. do jego syna Jakuba a następnie do Szembeków. W ostatnich czasach posiadał te dobra senator Braunschweig, od którego nabył je w 1879 r. hr. Władysław Mielżyński. Przy wznoszeniu nowego dworu poni szczono wiele pamiątek. Zostały tylko stare drzewa parku i stara kuchnia z piecem wiel kich rozmiarów. Br, CL Pilatischken, ob. Matz Schmidt Pilatowo, nazwa pierwotna Lubostronia ob. , w pow, szubińskim, o 5 klm. na płd. zach. od Łabiszyna, nad Notecią. W 1369 r. zapadł wyrok Tomisława, sędziego kaliskiego, że Bogusław z Pilatowa i Henryk z Rynarzewa rozebrać powinni wystawiony na Noteci młyn, między Obielewem i Pilatowem. W 1489 r. pisał się Jędrzej z P. , późniejsi właściciele zwali się komesami Łabiszyńskimi. E. Cal. Piłatów Wierch, szczyt górski w hr. spiskiem, na granicy wsi Łapszanka, wznies. 1007 mt. Pilaup, prawy dopływ Gawii, dopływu morza Baltyckiego. Pilawa 1. fel. , pow. warszawski, gm. i par, Nieporęt, ma 13 mk. , 99 mr. ziemi dwor. 2. P. , pow. grójecki, gm. i par. Jazgarzew. Nie zamieszczona w ostatnich spisach urzędo wych. 3. P. , wś, pow. garwoliński, gm. i par. Osieck. Posiada st. dr. żel, nadwiślań skiej, odl. 50 w. od Warszawy, a 264 w. od Kowla. Wś ma 48 dm. , 480 mk. , 907 mr. ziemi. Br. Ch. Pilawa, ob. Pielawa. Pilawa 1. fol. nad rzką Rosawą, pow. kaniowski, o 15 w. na płd. zchd od Kaniowa, ma 620 mk. W 1790 r. było tu 411 mk. i 40 osad, w 1863 r. 470 mk. Posiada cerkiew p. w. św. Michała, wzniesioną pierwotnie około 1765 r. , przebudowaną w 1784 r. Obecna, po spaleniu poprzedniej w 1838 r. , pochodzi z 1848 r. Na dwóch wyniosłych górach, zwanych Stołpowicką i Gródkiem Horodkiem, znajdują się ślady fortyfikacyi obronnych. P. wchodziła niegdyś w skład sstwa kaniowskiego. W dawniejszych lustracyach niema o niej wzmianki, dopiero w lustracyi z 1765 r. wymienioną została jako nowoosiedlona osada. Podług podania mieszkańców wś nazywała się dawniej Pyłynią i obecną nazwę otrzymała od Jakuba Potockiego h. Pilawa, ssty czehryńskiego, do którego należały jej ziemie. Następnie P. należała do Proskurów i w 1837 r. nabytą została przez Daryusza Poniatowskiego. Stanowi ona osobny klucz, obejmujący wsie P. , Berkazówkę, Martynówkę, Połstwin, Kopiowatę i Daryuszówkę Daryówkę i mający 10002 dzies. obszaru. Za czasów poddaństwa było w kluczu tym 2162 dusz rewiz. Na mocy umowy wykupnej włościanie w 1863 r. nabyli w P. 367 dzies. ziemi za 17411 rs. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 2 335. 2. P. , małe mko nad rz. Ikwą Ikawą, dopływem Bohu, pow. lityński, na pograniczu pow, staro konstantynowskiego, o 5 w. od m. Lityna, a kilka od pamiętnych w dziejach Pilawiec, okr. pol. , gm. i st. pocztowa Stara Sieniawa, par. kat. Międzybóż, ma 306 osad, do 2200 mk. , w części ubogich żydów, ziemi włośc. 2486 dzies. dwor. 1612 dz. , 2 cerkwie, jedna pod w. św. Jerzego, zbudowana w 1734 r. i uposażona 109 dzies. ziemi, liczy 1271 paraf. ; druga Wniebowzięcia, z 926 paraf. i 60 dzies. ziemi. Jest tu dom modlitwy dla żydów, młyn i 28 rzemieślników. P. było niegdyś wsią, Stare Galiczyńce zwaną, należącą do klasztoru księży dominikanów w Murachwie w powiecie jampolskim, na prośbę których król Władysław IV, przywilejem z dnia 20 maja 1640 r. pozwolił zamienić na miasto Pilawę i obwarować przeciwko najazdom tatarskim. Przywilej ten głosi Iż wiele na tem Rzpltej należy, aby po wszystkiem państwie naszem, osobliwie jednak w wwdztwie podolskiem, które ustawicznym najazdom pogańskim zawsze jest podległe, jako najwięcej fortec, osiadłości, słobód i miasteczek było, aby tak za osiadłością ludzi i fortec przymnożeniem, kraje tamte w moc i potęgę przeciwko nieprzyjacielowi Krzyża św. dobrze ugruntowane, bezpieczniejsze zostawały. Chętnież my tedy na prośbę pobożnego ojca Augustyna Potrykowskiego, prokuratora prow. ruskiej zakonu kaznodziei Dowinika św. , imieniem konwentu Morachowskiego do nas wzniesioną zezwolili aby przerzeczony zakonnik, od pro wincyała deputowany, na gruntach wsi Golińczyniec. dzisiejsze Gołączyńce Wielkie w pow. jampolskim do fundacyi klaszt. według zapisu ur. Jadwigi z Buczaca Bełżeckiej należącej, przy rzece Wolciczy, gdzie Stare Golińczyce osiadły były, a przez inkursye i zapędy tatarskie zniesione są, w pow. latyczowskim leżących, miasteczko Pilawa dla większej obrony krajów tamtych założył, i ono wszelkiej kondycyi ludźmi i różnymi rzemieślnikami osadził. Które to miasteczko, aby tym lepiej i gruntowniej w swym porządku i ozdo

Pilatischken

bie zostawało, onemu prawo saskie magdeburskie postanawiamy, a wójt i urząd radziecki przed przeorem konwentu Morachowskiego teraz i napotem będącemi, jako pany własnemi dziedzicznemi, stawać i odpowiadać będą powinni; pozwalając i dając moc zupełną wójtowi, sprawy wszelkie małe i wielkie, tak pospolite, jak i kryminalne, zwłaszcza zabójstwo, cudzołóztwo, kradzieże, rozboje, członków ucięcia, czarów i innych ekscesów publicznych w granicach miasteczka sądzić, winnych i nieposłusznych karać. Jednocześnie ustanawia jarmarki w sobotę na tydzień przed Maslanicą, w tydzień po Świątkach, na Narodzenie N. P. i na św. Michał podług kal. rus. , targi zaś w poniedz. i czwartek. Naostatek, aby Pilawa prędzej w ludzi i rzemieślniki osiadła i Rzplta nową obronę z tej fortecy, a obywatele poblizsi, pod różnę ukrainne trwogi, prędkie i bezpieczne przytulenie mieć mogli, obywatelów miasteczka od wszelkich ciężarów, myt i ceł naszych, duchownych i szlacheckich poborów, podymnego, czopowego i innych wszelkich Rzpltej podatków do lat 8 uwalniamy Baliński, Staroż. Polska, t. 2, str. 1013. Nastały wkrótce wojny Chmiel nickiego, bitwa pilawiecka na polach i pod murami prawie forteczki pilawskiej, które zupełnie miasteczko zniszczyły. Wkrótce też i majętność ta, drogą sprzedaży czy też zamia ny, przeszła we władanie Czartoryskich, a od nich nabyta przez Jana Czarneckiego, kasztelana bracławskiego, zmarł. w 1773 r. W 1778 r. właścicielką P. , pospolicie Piławą zwanej, była Czarnecka, kasztel. bracławska, a miasto liczyło wtedy 262 domów. Dziś P. należy do Czarneckich i Mierzwińskich. Pod samą P. , na pr. brz. Ikwy sterczą dotąd zwaliska dawnego zamku, przed kilkudziesięciu laty jeszcze w części mieszkalnego, z którego pozostały dotychczas część muru i dwie baszty. Widok zwalisk zamku podały Kłosy z 1879 r. 752. ob. też artyk. Simaszkiewicza w Woł. eparch. Wied. z 1874 r. 4. P. , wś na pr. brzegu Teterowa, pow. radomyski, o 4 w. od wsi Bohdany, położony naprzeciw przedmie ścia Hornostajpola par. prawosł. , ma 168 mk. Należy do klucza hornostajpolskiego, poprzednio Hańskich, przeszłego później w obce ręce. 4. P. , wś, pow. winnicki, gm. i par. kat. Tywrów, o 20 w od Winnicy, ma 129 osad, 669 mk. , w tej liczbie 49 jednodworców, 993 dzies. ziemi włośc; grunt równy i błotnisty. Cerkiew p. w. N. M. P. , wzniesiona w 1862 r. i uposażona 44 dzies. ziemi, ma 892 parafian. Należy do klucza tywrowskiego, dawniej Wyrzykowskich i Jaroszyńskich, obecnie ks. Koczubeja. Oprócz tego do Godlewskich należy 124 dzies. J. Krz. Dr. M. Pilawce al Pilawka urzędownie, w dokum. Pielawce, Pielawka, wś, pow. lityński, na pograniczu starokonstantynowskiego, o 59 w. od Lityna, do 30 w. od Starego Konstantynowa, o 4 w. od mka Pilawy a 20 w. na płn. od Międzyboża, gmina i parafia do Starej Sieniawy, ma 778 mk. , 132 osad, ziemi włoś. 899 dzies. , dworskiej 635 dz. Cerkiew pod wezw. N. P. M. , wybudow. w 1863 r. , posiada 63 dz. ziemi i 1348 parafian. P. leżą na równinie, przypierając jedną stroną do lasów. Pełno tu sadów, wszystkie otoczone wałem ziemnym i rowami. Niema tu żadnych błot ikawskich, o jakich mówi M. Baliński w Starożytnej Polsce. Jest tylko niewielki stawek, zwany Samiec, bo sam z siebie a raczej z kilku małych krynic powstaje. Jestto stara osada na Podolu. Kazimierz W. w przywileju z 1363 r. powiada chcąc aby ziemia podolska, będąca w stanie zupełnego zniszczenia i wyludnienia, z powodu napadu Tatarów, najsroższych krzyża św. i naszych nieprzyjaciół, przez obecność szlachty osiedloną została praesentia nobilium personnarum collocaretar et inhabitetur, mając oraz wzgląd na waleczność i usługi Prandoty Szczukockiego, dworzanina naszego, wieś naszą F. , w pow. kamienieckim, do dóbr naszych Kuźmin przyległą, którą mu już wprawdzie wprzód przeznaczyliśmy i którą przez 3 lata, nie bez doznawane przeszkody ze strony poddanych naszych dzierżył; teraz zaś, na zaniesioną prośbę baronów baronum et principum regni, wzmiankowaną wś P. , ze wszelkiemi przyległościami i użytkami, temuż Szczukockiemu i prawym jego potomkom wieczyście nadajemy. Następuje opisanie granic, przy czem często zachodzi wzmianka o błotach, Ikawa zwanych. Przywilej ten potwierdzali inni królowie, między nimi Zygmunt III Baliński, Star. Polska, t. 2, str. 1011. P. pamiętne są w dziejach naszych straszną klęską w 1648 r. , słusznie zwaną sromem Polski. Po bitwie pod Żółtemi Wodami, gdzie Chmielnicki zniósł szczupłe pułki Stefana Potockiego, hetman Mikołaj Potocki, chcąc się pomścić śmierci syna, stoczył bitwę pod Korsuniem, gdzie sam wódz, oraz Kalinowski, Czarniecki i Sieniawski dostali się Chmielnickiemu do niewoli, W niedostatku wodzów, zebrane na elekcyą króla stany, wybrały 3 regimentarzy ks. Dominika Zasławskiego, sstę sandomierskiego, już w podeszłym wieku, Aleksandra Koniecpolskiego, chor. kor. , młodzieńca jeszcze, i Mikołaja Ostroroga, cześnika koronnego, prawnika, zupełnie nieobeznanego ze sztuką wojenną, słusznie przez Chmielnickiego przezwanych, , Pierzyna, dytyna i latina. Pominięto ks. Jeremiego Wiśniowieckiego, który w tak ciężkich okolicznościach jeden mógł podołać wypadkom. Wybrawszy 3 nieudolnych wodzów, dodano im 32 komisarzy wojskowych. Znale

Pilawce

Pilawce

źli się w tej liczbie Kisiel, wwda bracławski, Jeremi Wiśniowiecki, wwda ruski, Szczawiński, wwda brzeski, Stanisław Rewera Potocki, Janusz Tyszkiewicz, Witowski, Firlej, Hieronim Radziejowski, Adam Sieniawski, Jan Potocki, Pac, Gąsiewski i inni. Po bezskutecznych po kojowych próbach Kisiela, pomknęło wojsko polskie ku Staremu Konstantynowi. Pod wioską Światczą, o kilka mil za Wyżgródkiem, udało się powaśnionych ks. Zasławskiego i Wiśniowieckiego pogodzić, a pod m. Czołhanem, w dolinie o małą milę od tegoż miasta odległej, zwanej Czołhańskim Kamieniem, wojska regimentarzy połączyły się z obozem ks. Jeremiego Wiśniowieckiego i Tyszkiewicza. Oba te obozy stanowiły potęgę do 40, 000 wyborowego rycerstwa, oprócz ogromnej ilości ciurów i do 100, 000 ładownych wozów. Na wyprawę tę wybrali się panowie polscy z bajecznym przepychem i zbytkiem, jak ks. Radziwiłł wspomina, świecąc od złota i srebra, z namiotami przepysznemi perłami sadzonemi, z ogromnemi kredensami srebrnemi, z rydwanami pełnemi szat, srebra, złota i różnych klejnotów. Chmielnicki z niesłychanym pośpiechem zebrał tłumy kozaków i chłopstwa dziejopisarze liczą siły jego do 150, 000 ludzi, obiegł i wziął szturmem twierdzę Kudak, gdzie zginął znakomity obrońca jej Aleksander Marion, następnie wziąwszy Bar, do P. przyciągnął, gdzie postanowił czekać na Ordę. Przeszło znowu parę tygodni na naradach i wysełaniu podjazdów, nakoniec 15 września ruszyło wojsko polskie za Chmielnickim pod Konstantynów, który zajmowała załoga kozacka. Opanowawszy go bez rozlewu krwi, należało albo natychmiast uderzyć na obóz kozacki, uprzedzając połączeniu ze zbliżającą się Ordą, lub też wyczekiwać w bardzo warownem stanowisku pod Konstantynowem, jak to radził ks. Jeremi. Nieposłuchano go jednak, i znowu po kilkudniowych naradach wojsko polskie posunęło się ku Pilawcom, gdzie Chmielnicki w lichym zameczku, zwanym szyderczo kurnikiem, mocno się obwarował. Niewynaleziono miejsca dogodnego na obóz, rozrzucono go po górach i niedostępnych wertepach, bez szyku i ordynku, kto gdzie chciał, tam stawał, ani podjazdów, ani szpiegów, bez wody, tak że jazdą trzeba było oczyszczać brzegi Ikawy. Komisarzów siła, piszą z obozu pod 19 września, rady mało, emulacya wielka i prywaty. Zaczęto bawić się harcami i podjazdami. Samuel Łaszcz, Owsiński, klęski nieprzyjacielowi zadali, i gdyby więcej jedności w wodzach było, gdybyśmy chcieli zwyciężyć, mówi Kochowski, nieprzyjaciel byłby zniesiony. W poniedziałek 21 września pokazała się przednia straż Tatarów, było ich zaledwie 3000. Chmielnicki przjął ją z nadzwyczajnym rozgłosem, strzelaniem z dział i wrzawą w obozie, jak gdyby przyjmował samego chana z całą potęgą Krymu, co już niemały rzuciło postrach na nasz obóz, chociaż cała potęga chana miała nadejść dopiero w Piątek 25 września. W środę dnia 23 Kochowski podaje 25, Szajnocha 21 Chmielnicki z Tatarami pierwszy natarł na obóz polski Witowski, kaszt. sandomierski, wstrzymał natarcie kozaków. Za nim Mazurzy, bez żadnego rozkazu wodzów, rzucili się na nie przyjacielskie tłumy, lecz wpadli w błota. Witowski przyszedł im w pomoc, i odpędził nastającego Czarnotę. Wtem Chmielnicki z dwóch boków kazał natrzeć Tatarom, a sam z piechotą uderzył. Biegał on na czele swoich kolumn wołając za wiru mołojcy. Potykał się ks. Jeremi, Koniecpolski, Kisiel, niemogąc jednak przeważyć szali zwycieztwa na stronę polską, ustępować musieli. Widok coraz gęstszego mnóstwa Tatarów, a raczej chłopstwa przebranego za Tatarów, odjął wojsku koronnemu chęć posiłkowaniu braci. W dniu tym Ossoliński, Witowski, potykali się najdzielniej, ostatni wpadłszy z koniem w grzęzawisko, ledwo uratowanym został. Zginął Piasecki, Mozgowski, Sulimierski i wielu innych z rycerstwa. Nastąpiła tedy rada co dalej czynić Jedni byli zdania aby całą siłą na nieprzyjaciela uderzyć, inni zaś radzili ustępować taborem do Konstantynowa Starego i tam na nieprzyjaciela czekać; to zdanie przemogło. Tymczasem, gdy noc nastąpiła, pisze Miastkowski, podkancl. lwowski, pierwsi panowie regimentarze, uprowadzając cichaczem wozy z najdroższym sprzętem, a za niemi wszyscy uciekać zaczęli, odbiegając chorągwi, bez znaków, armat, taborów, rzucając zbroje, kopie, pancerze i wozy, niemogące towarzyszyć ucieczce. Udzielił się ten popłoch i obozowi ks. Jeremiego, który zebrawszy szczątki swych pułków, uchodził za uciekającymi. Taka trwoga ogarnęła wszystkich bez żadnej przyczyny, pisze Maszkowski, iż lubo ich nikt nie ścigał, uciekali wszyscy, co im sił stało, sądząc, że tuż za niemi pędzą Tatarowie. Arciszewski, dowódzca artyleryi, i wódz piechoty Osiński, ujrzawszy, że wszystko zgubione, rozstawili w pewnych odległościach ognie, chcąc złudzić kozaków pozorem rozstawionych placówek, a sami o północy z pozostałym żołnierzem ustąpili. Uwiadomiony o tej sromotnej ucieczce Kisiel, wwda bracławski, dopiero o świcie pospieszył za uciekającemi. Długo nieprzyjaciel nie wiedział i nie wierzył o opuszczeniu obozu, dopiero rano, na targ do obozu przybyłe chłopstwo, ujrzało go opróżnionym i dało znać kozakom. Wszystkie bogactwa panów polskich dostały się kozakom, z cząstki ich kazał Chmielnicki kilkanaście beczek napełnić srebrem i zakopać w Czehrynie, gdzie też samych najkosztów niej

Pilawce

Pilawka

Pilcinia

szych szat polskich napełniono 24 skrzyń. Kupcy kijowscy kupowali srebra całemi workami, srebrną misę za talara dostać było można, a srebrny puchar mieniano za starą burkę. W czasie tych smutnych dni zginęło zaledwie 300 z wojska koronnego, jeńców prawie niebyło. Działo się to we środę 23 września 1648 r. D. 25 września Chmielnicki połączył się z Ordą i z tą potęgą, mając otwartą zupełnie drogę, wszedł do Polski podług opisu Kochowskiego i Szajnochy. Po różnych przejściach P. należały około 1700 r. do Woroniczów, w 1777 r. władał niemi wraz z Iliaszówką i Karpowcami Ignacy Woronicz, ssta ostrowski, posiadały wtedy 97 osad. Obecnie są własnością rodziny Dorożyńskich. O P. znajdują się liczne wzmianki w dokumentach ogłoszonych w Pamiat. Kij. Arch. Kom. , i w Arch. J. Z. R. , oraz w kronikach małoruskich Grabianki, Wieliczki i t. z. Samowidca, wymienione w Skorowidzu Nowickiego p. w. Pilawa. Dr. M. Pilawka, ob. Pilawce. PilawskaRudenia, fol. szlach, nad rz. Usą, pow. oszmiański, w 4 okr. pol. , o 98 w. od Oszmiany, 3 dm. , 41 mk. 35 kat. i 6 żyd. ; młyn wodny, folusz i karczma drewniana. Piłce 1. grupa domów w Sałaszach, pow. Rawa Ruska. 2. P. al. Pulce, przys. Kamionki ob. t. III, 788. Piłce, ob. Pilica, pow. ząbkowicki. Pilchów z Agatówką, wś, w pow. tarnobrzeskim, par. rz. kat. i urz. poczt. w Rozwadowie, odl. o 4, 5 klm. , leży na lew. brzegu Sanu, przy drodze z Rozwadowa do Zalesia. Wś ciągnie się dwoma uliczkami wzdłuż drożyny gminnej. Przys. Agatówka, odl. 2 klm. na płd. zach. od wsi, przy drodze gminnej z Rozwadowa do Kotowej Woli, ma 5 dm. i 25 mk. W P. jest 134 dm. , 707 mk. 352 męż. , 355 kob. , 700 rz. kat. i 7 Izrael. . Z całego obszaru 1012 mr. ma pos. więk. Ad. ks. Lubomirskiego 320 mr. 160 roli, 13 łąk, 41 past. i 106 lasu; mn. pos. 692 mr. 478 roli, 22 łąk i 191 lasu. Za Długosza Pylchow L. B. , I, 350 należał do par. w Charzewicach, miał karczmę, zagrody i łany szlacheckie i należał do Roszkowskiego h. Nieczuja L. B. , II, 366. Podług reg. pobor. pow. sandomierskiego z r. 1508 część wsi Puchowa, Racławice i Roszki należały do Jana Roszkowskiego, który płacił pobor. 1 grzywnę 15 gr. W 1578 r. wś P. par. Charzowycze była własnością Alberta Zagórskiego i Wik. Grocholskiego, którzy mieli 1 2 łana, 4 zagr. z rolą. Faliszowski posia4 zagr. z rolą, ł komor. , 3 biednych Pawiń. , Małop. , 199, 457. P. gra niczy na płd. z Charzewicami, na zach. z Obojną a na płd. z dużymi borami. Mac. Pilchowice, niem. Pilchowitz, targowa wś i dobra rycer. , pow. rybnicki, par w miejscu, dał 5 osad, 2 1 2 łan. odl. 2 m. na północ od Rybnika a 1 3 m. od rzki Birawki Birowy, dopływu Odry, wznies. . 679 st. npm. P. posiadają kościół par. , wzniesiony w 1780 r. i współczesną z nim szkołę kilkoklasową, seminaryum nauczycielskie katolickie, klasztor braci miłosierdzia ze szpitalem na 40 łóźek, wzniesiony w 1809 r. z zapisu Antoniego Wenzla z Rybnika, staraniem hr. Węgierskiego, ówczesnego dziedzica dóbr. Prócz tego istnieje tu zakład karny na 100 przestępców, pomieszczony w rezydencyi dziedziców, wzniesionej przez hr. Węgierskiego. Dawny zamek, otoczony niegdyś fasami i wałami, został na nowo rezydencyą właścicieli, którzy założyli ogród na zasypanych fosach i zrównanych wałach. Na obszarze dworskim hodowla owiec; w 1842 r. 8460 merynosów. Do dóbr należała w 1860 r. 2136 mr. lasu. Osada ma zarząd miejski, 4 jarmarki, targi tygodniowe, urząd pocztowy, 165 dm. , 928 mk. 728 Polaków. Ludność trudni się rolnictwem przeważnie, tudzież tkactwem lnianem. Do P. należy Birawka, os. młyn. W 1363 r. pisał się Leutholdus z P. a między r. 1480 i 1496 Jan Goły z Ponęcic na Pilchowicach. W 1437 r. przy podziale ziem raciborskiej, karniowskiej i rybnickiej, ks. Mikołaj odstępuje P. wraz z innemi posiadłościami Nacławowi na Opawie i Raciborzu. Pilchowice, ob. Pilichowice. Pilchy, ob. Pilichy. Pilchy, niem. Pilchen, wś na pol. prus. Mazurach, na półwyspie, jaki się wrzyna z północy w jezioro Warszowskie, 8 klm. na płd. od st. p. Kwik. Nazwę wzięła od pierwszych właścicieli Tomka i Janka Pilchów. Pilch, Pilech, którzy otrzymali od wójta piskiego Ulryka v. Ottenberg w r. 1465 ostrów z 16 włókami przy jez. Warszowskiem. Ad. N. Pilcinia, ob. Pilcyny. Pilcyny, po łotew. Pilcinia, wś, w pow. rzeżyckim, par, drycańska, z kościołem filialnym drewnianym p. w. św. Antoniego, w XVIII w. erygowanym, własność A. Paulina, poprzednio od 1568 do 1813 r. Ryków ob. Drycany. Pilcza Żelichowska, wś, pow. dąbrowski, leży w równinie nadwiślańskiej 177, mt. npm, , przy drodze z Olesna do Uścia Jezuickiego, w pasie granicznym cłowym. Ma 76 dm. i 421 mk. 214 męż. , 207 kob. , z których 399 rz. kat. i 22 izrael. Na obszarze dworskim, zwanym Niwki w stronie północnej a Pilcza Gorzycka w południowej, jest 4 dm. i 51 mk. 26 męż. , 25 kob. a to 46 rz. kat. i 15 izrael. Obszar wynosi 611 mr. przeważnie mniej. po siadłości. P. graniczy na zach. z Dąbrówkami, na płd. z Gorzycami, na płn. z Zalipiem a na wsch. z Olesnem, Mac. Pilczuki, wś, pow. lidzki, w 3 okr. pol. ,

Pilczuki

Pilchów

Pilawska

Pilawka

Pilcza

Pilchy

Pilchowice

gm. Szczuczyn, okr. wiejski Iszczołna, o 6 w. od Szczuczyna, 10 dm. , 109 mk. w 1864 r. 41 dusz rewiz. ; własność Siemaszków. Pilczyca 1. Zaleśna, wś, fol. i dobra i P. Poduchowna, wś, pow. konecki, gm. Pijanów, par. Pilczyca, leżą przy drodze bitej z Kielc do Przedborza, odl. 17 w. od Przedborza a 29 w. od Końskich, Posiada kościół par. mur. , sąd gm. okr. IV, 75 dm. , 373 mk. a P. Poduchowna 4 dm. , 30 mk. W 1827 r. było 34 dm. , 263 mk. Według regestrów poboru kwarty z 1508 r. wś P. , w pow. chęcińskim, należała wraz ze Słupami i Górami do Adama Pilczyckiego, który płacił 4 grzyw. 12 gr. W 1540 r. własność Małgorzaty Pilczyckiej i syna jej Stanisława, ma 8 półłanków, 8 ogrodz. z rolami, 2 karczmarzy, płacących po 3 fertony, 2 sadzawki, młyn i rudę, z których płacono 5 grzywien. Dwory i folwark, łąki, bory i pasieki oceniono na 350 grzywien wartości Pawiński, Małopol. , 483 i 580. Parafia sięga podobno XII w. Przechował się dekret konsystorza kurzelewskiego, przyznający dziesięcinę kościołowi pilczyckiemu In privilegio fundationis Canonicatus, seu Prebendae Sti Georgii in arce Cracoviensi de anno 1325, per olim Reverendisimum Jaroslaum ArchiEpis copum Gnesnensem fit mentio Decimae Manipularis post predium Ville Skąpe iure Parochiae Eclesiae in Pilczyca subiectae Kościół tutejszy p. w. św. Michała Archanioła, drewniany, kilkakrotnie na nowo był zapewne stawiany. W 1848 roku, kościół z powodu chylenia się do upadku, był zapieczętowany, a następnie rozebrany. W r. 1851 położony został węgielny kamień, pod budujący się kościół. W 1859 r. , dziekan konecki, ks. Józef Urbański, pobenedykował nową świątynię. Z dawnego kościoła nie zostało żadnych pamiątek, prócz obrazu N. P. Szkaplerznej w wielkim ołtarzu, dzwonu mniejszego, monstrancyi i dwóch kielichów srebrnych z XVII w. Pod kościołem spoczywa w grobie Anna z Romiszowic secundi roti Paskowa, żona Jana Chryzostoma Paska, autora znanych pamiętników. Do par. Pilczyckiej należało 180 mr. gruntu, z których 60 morg. ziemi ornej, resztę stanowiły łąki, zarośla i nieużytki. Należał także łas, między wsiami Góry Mokre, i Czermne, lecz ten przywłaszczyli sobie dziedzice Czermna. Przeszło 200 lat prowadził się proces w grodzie lubelskim i jest ślad, źe w 1626 r. ks. Jakub prob. pilczycki, prowadził proces o las z Janem i Sebestyanem Czermińskiemi. Ostatecznie trybunał przyznał posesyą dziedzicom Czermna. Grunta należące do probostwa w 1865 r. oddane zostały włościanom i żołnierzom dym. bezrolnym. Oprócz kościoła parafial. jest kościołek drewniany modrzewiowy, fundacyi Krzysztofa z Nadola Łąckiego z r. 1696, jak świadczy napis nad drzwiami zakrystyi ko ścioła św. Barbary. Dobra Pilczyca Zaleśna należały niegdyś do Pilczyckich, którzy ród swój od tej wsi wywodzili. Od r. 1656 były własnością Łąckich z Nadola a od Krzysztofa Łąckiego po kądzieli przeszły do Zarembów, w których ręku do ostatnich czasów zostawały, Franciszkowi Zarembie, komornikowi ziem skiemu sieradzkiemu, ożenionemu z Barbarą z Trepków, nadany był przywilej na założenie miasta Pilczycy w 1761 roku 23 września, z podpisem Augusta III i pieczęcią królewską. Z przywileju tego Franciszek Zaremba zu pełnie nic korzystał. Dobra Pilczyca Zaleśna mają rozległości mr. 4080, składają się z 4ch fol. Pilczyca, Ruda Pilczycka, Piaski i Kadłub, z gospodarstwem płodozmiennem 11 i 10polowym. Ziemi ornej w folwarkach jest 872 mr. , łąk 256 mr. , lasów w dobrym stanie 2250 mr. , pod wodami 45 mr. , pod pastwiska mi, zaroślami, drogami i nieużytkami łącznie 557 mr. Młyn wodny o 4ch złożeniach, wia trak, tartak, skała ciosowa, żwir, ruda żela zna i glinka ogniotrwała. P. par. , dek. konec ki, 2270 dusz. 2. P. , w dok. Pylczyca, wś nad rzeką Czarną dopływem Pilicy, powiat włoszczowsk, gmina i parafia Kluczewsko, leży w odległości około 3 mil od Pilczycy Kościelnej. W 1827 r. było tu 29 dm. , 242 mk. W XVI w. według Lib. Ben, Łask. I, 557 należała do par. Kurzelów i dawała z pe wnych łanów folwarcznych dziesięcinę wikaryuszom kollegiaty w Kurzelowie, wartości fertona 1 4 grzyw. , zaś z łanów zwanych Siadka i Koprusza pleban. w Stanowiskach, też wartości 1 fertona. Dziesięcina z łanów kmiecych szła dla kanonii i prebendy kurzelowskiej, wartości 6 do 7 grzywien i po 2 gr. z łanu konopnej dziesięciny. Według rejestrów pobor, z 1508 r. P. wraz z Szadkowicami, Konarami, Wolą Dębianą, należała do Szpota Dunina z Woli, który płacił 7 grzyw. poboru. W 1540 r. P. stanowiła jedną całość dóbr z Brześciem i Kluczewskiem. Klu czewsko było siedzibą i własnością trzech bra ci Chocimowskich, synów Andrzeja, miecznika sieradzkiego i matki ich jako dobra posago we. W Pilczycy było 6 półłanków kmie cych, 5 ogrodz. , karczma, folwark, 2 sadzaw ki, młyn. Bory, lasy i pasieki wspólne z Kluczewskim. Dobra te ocenione były na 1100 grzywien. W 1573 r. część P. , zwana P. Jaraczowska, miała 2 łany Pawiński, Małop. , 273, 474, 572. Br. CK Pilczyca, Pilzcz i Pilczicz niem. Pilznitz, dawniej Pilsitz, mylnie Pilzec Zarański, wś, pow. wrocławski, par, Herrnprotsch prot. i św. Mikołaja we Wrocławiu katol. . W 1840 r. 40 dm. , zamek. , fol. , 303 mk. 28 katol, młyn wodny. W 1207 r. należała P. do kla

Pilczyca

Pilczyca

Pilewo

sztoru trzebnickiego; r. 1228 Wawrzyniec, bisk. wrocławski, potwierdził tu przywilej ks. Henryka, odnoszący się do kościoła w Pełcznicy. W 1345 r. bisk. Przecław oddał P. pra wem lennem v. Kanthom Kątskim, z których r. 1352 Herman i Bruno część swoją ostąpili Jankowi z Głogówka; r. 1353 pozwolił biskup wrocławski osadzać P. na prawie niemieckiem. W 1360 r. sprzedaje Jan v. Kanth, z zezwole niem biskupa, wś tę za 350 grzywien komturowi Wielkiego Tyńca, który ją nabył dla ko mendy Bożego Ciała w Wrocławiu. W 1367 r. oznajmia tenże komtur, że na żądanie i za zwro tem zapłaconej sumy gotów oddać P. biskupom wrocławskim. Później przeszła ta wś w ręce prywatne. W 1740 r. król pruski Fryderyk II mieszkał w tutejszym zamku w czasie obej mowania w posiadanie Szlązka. E. Cal. Pilczyn, wś, pow. garwoliński, gm. i par. Łaskarzew, leży przy linii dr. żel. nadwiślańskiej, odl. 16 w. od Pilawy ku Sobolewowi, ma 35 dm. , 327 mk. , 1623 mr. ziemi. W 1827 r. było 50 dm. , 307 mk. Według regestr. pobor. z 1649 r. P. i Łaskarzew należały do Andrzeja Szołdrskiego, biskupa pozn. , i kapituły. Według wykazu z 1573 wolna była wś od opłaty czopowego od wyrabianego tu piwa. W 1661 r. było 18 dm. włośc, dających 9 flor. podymnego. W 1664 r. na fol. było 5 mk. a we wsi 95 mk. Akt. Grodz. Stężyck. . Pileka, wś nad rzką t. n. , pow. święciański, w 1 okr. pol. , o 17 w. od Święcian, ma 4 dm. , 57 mk. katol. , 5 mahom. , młyn wodny i folusz. Pilewice, dawniej Pilawice, niem. Pillewitz, dok. Pfeildorf, Pfilisdorf, Philisdorf, dobra ryc, pow. chełmiński, st. p. , tel. i kol. Gorzuchowo, 2 klm. odl. , par. kat. Sarnowo, ew. W. Lunawy. Razem z fol. Landmuehle obejmują te dobra 474, 6 ha roli or. i ogr. , 32, 58 łąk, 12, 05 past. , 0, 85 lasu, 8, 22 nieuż. , 11, 15 wody, w ogóle 539, 45 ha; czysty doch. z gruntu 5522 mrk. ; młyn, hodowla bydła i skopów. W 1856 r. posiadali P. spadkobiercy po J. Działowskim; teraz Maks Weinberg. W 1868 r. było tu 15 bud. , 6 dm. , 119 mk. kat. Wymieniane często w dok. Pfeilsdorf odnoszą niektórzy do Płużnicy, ale ponieważ Pilawscy, do których P. dawniej należały, piszą się tak że Pfeilsdorf, dla tego możnaby przypuszczać, że powyższa nazwa oznacza Pilewice ob. Gesch. des Kr. Culm von Schultz, I, 201. Około r. 1414 jest w dok. wymieniony Otto von Philisdorf i Hannus, t. j. Otto i Hanusz z Pilewic; był jeszcze trzeci brat Pietrasz Petrasch. W 1435 występuje Hojko z Pilewic Nicolaus von Pfeilsdorf nazywa się u Długosza Pilawski, a jako Nicolaus Pilawski, Culmensis castellanus, podpisuje r. 1466 dokum. , a w innym pisze się Nicolaus Pfeilsdorf de Pylaw, t. j. z Pilawic Mikołaj, potem kaszt. gdański, miał 3 synów Mikołaja, Jana, ss tę tczewskiego, i Macieja, sstę starogardzkiego, którego żona była Gertruda Mgowska; z córek Mikołaja poszła jedna za Hektora Machwica, późniejszego sstę mirachowskiego, druga za Piotra Suchorowskiego a trzecia za Jerzego Greusing. Pilawscy pochodzili od pomezańskiego Prusaka Klec ob. Kętrz. , O ludności pols. , str. 129. W wizyt. Strzesza z r. 1667 czytamy, że P. posiadał wtedy Golecki, miał mesznego dawać 2 kor. żyta i tyleż owsa str. 1046. Pilewo, błoto we wsi Zahalce, pow. kijowski. Pilgramsaue, ob. Pielgrzymowo. Pilgramsdorf, ob. Pielgrzymowo. Pilgrim niem, ., fol. , pow. iławkowski, st. poczt. , tel. i kol. żel. Uderwangen. Pilica, w dokum. 1227 r. Pylitia, 1228 Pilca, 1229 Pylcza, u Długosza Pilcza, rzeka, najważniejszy dopływ Wisły z lewego brzegu, prowadzący wody rozległego płasko wzgórza, stanowiącego dział wody między dorzeczem Warty i Wisły a zarazem historyczną granicę w średnim biegu między Wielkopolską i Małopolską a w dolnym biegu pomiędzy Małopolską a Mazowszem. Rzeka ta ma początek śród olkuskokrakowskiej wyżyny, a 2 mile na wschód od źródeł Warty, w stronie płud. zach. od os. Pilica, w pobliżu karczmy zwanej Czarny Las. Wyżyna olkuska, sięgająca w tej okolicy do 1200 st. , podnosi się znacznie w kierunku połud. i połud. zach. ku Smoleniowi i Wolborzowi, sięgając do 1500 st. Spływające z niej wody wyżłobiły dolinę poczynającą się pod osadą Pilicą. Doliną tą dąży w kierunku wschodnim P. , posiadająca już przy swym początku wielką obfitość wody, dzięki licznym źródłom, wytryskującym w tym naturalnym zbiorniku wód dla rozległego obszaru lesistej niegdyś wyżyny. W dolinie tej rozmieściły się nad brzegami rzeki i na stoczystościach zamykających dolinę krawędzi płaskowzgórza liczne wsie Sławniew, Wiorzbka, Kleszczowa, Wola Libertowska, Łany. Rzeka trzyma się północnej krawędzi doliny. Pod Udorzem przyjmuje z praw. brzegu dwa złączone strumienie. Pod Żarnowcem rozszerza się dolina i tu P. przyjmuje z praw. brzegu Uniejówkę, której dolina łącząc się z doliną P. tworzy obszerną podmokłą równinę, kilkowiorstowej długości w kierunku od południa ku północy. Odtąd P. biegnie w kierunku pochylającego się ku północy płaskowzgórza, doliną nie mającą wyraźnych krawędzi, śród mokrych łąk i lasów, będących szczątkami puszcz pokrywających niegdyś te obszary. Osady ludzkie oddaliły się tu od brzegów rzeki. Poniżej Żarnowca mieszczą się z praw. brzegu Łany Wielkie, Jasieniec, Obechow; z lewego brzegu Ła

Pilczyn

Pilgrim

Pilgramsdorf

Pilgramsaue

Pilewice

Pileka

Pilczyn

ny Małe, Małoszyce i Dąbrowno. Na wzgórzach, sterczących jak ostrowy nad błotną doliną, mieszczą się z lewego brzegu rzeki Rokitno, Ołudza i Ołudzka Wola. Równolegle z Pilicą podąża w kierunku płn. wsch. rzka Żebrawka, prowadząca wody z lasów koło Otoli i zabrawszy po drodze Białkę, z pod Biały Błotnej, i Pradłę, z pod os. t. n. , wpada do P. z lew. brzegu pod Szczekocinami. Osada ta mieści się na ostrowie śród błotnych dolin schodzących się tu rzek. Od Szczekocin zwraca się P. ku półn. zachodowi i doliną bez wyraźnych krawędzi, mokrą, lesistą, nie osiadłą, dąży do Koniecpola. Powyżej tej osady przyjmuje z lew. brzegu Białkę, płynącą od Biały Wielkiej. Od Koniecpola zwraca się znowu w kierunku płn. wsch. , śród łęgów, lesistych brzegów, z częstszemi jednak wsiami. Naprzeciw Maluszyna przyjmuje z prawego brzegu Zwleczę z dopł. Jeżówką, dalej dwie małe rzeczki Kurzelówkę i Brzozówkę, zaś pomiędzy wsiami Ciemiętniki z praw. brzegu i Błoniem lew. brzeg wpada rzeczka Czarna z dopływami Chotówką, Krasną i Miedzierzą, prowadząca wody leśne obszaru między Przedborzem, Kurzelowem i Radoszycami. Nad tą rzeką leżą dwie wsie noszące nazwę Pilczyca. Od ujścia Czarnej pod Ciemiętnikami dolina P. się zwęża 1 do l 1 2 wiorsty i występują po obu brzegach wydatne krawędzie. Od Przedborza krawędzie doliny zaczynają się obniżać, dolina rozszerza się. Wsie znowu rzadko się pojawiają a rzeka płynie śród błotnych łęgów i lasów. W miarę zbliżania się do Sulejowa dolina się zwęża, brzegi wyraziściej się zarysowują. Pod wsią Ostrów wpada do P. z prawego brzegu Taraska od wsi t. n. w pow. opoczyńskiem, w Kod. dypl. Muczk. i Rzyszcz. Trastka. Po za wyniosłym występem wyżyny, i na którym mieszczą się wspaniałe ruiny opactwa sulejowskiego, dolina P. się rozszerza i krawędzie brzeźne obniżają. Pod osadą klasztorną uchodzi do P. z praw. brzegu Radońka od wsi Radonia a z lew. brzegu, pod Przygłowem, Luciąża, prowadząca wody leśnych obszarów wyżyny. Po za Sulejowem P. skręca coraz silniej ku wsch, płn. wsch. i podchodzi pod Tomaszów, leżący o 2 w. przeszło od lew. brzegu rzeki, nad Wolborką, dopływem P. Od Tomaszowa P. skręca w kierunku wschodnim i płynie szeroką doliną podmokłą, na której wytworzenie wpłynął zbieg dopływów lewobocznych P. , któremi są, prócz Wolborki z Kurówką i Moszczenicą, jeszcze Czarna z Pisienicą Piasecznicą, Dalej z lewego brzegu wpada rzeczka Spała, prowadząca wody lasów z dóbr księstwa łowickiego, z pod fol. t. n. Kierunek wschodni przechodzi we wsch. płn. wschodni. Od Inowłodza znowu zwraca się P. więcej ku półn. wschodowi. Z prawego brzegu przyjmuje tu strumienie prowadzące wody lesistego płaskowzgórza rozciągającego się na prawym brzegu na południe od Inowłodza. Dolina rzeki rozszerza się, z lewego brzegu wyniosła krawędź doliny oddala się od koryta o 3 wiorsty. Od Wólki Kuligowskiej z praw. brzegu dolina rozszerza się, tworząc rozległy błotnisty i lesisty obszar, łączący się z doliną Drzewiczki, najważniejszego prawego dopływu Pilicy, uchodzącej naprzeciw wsi Pobiedna i Nowego Miasta. Wody tego podmokłego obszaru uprowadza do P. rzeczka Kiełczanka z praw. brzegu. Płynąc szeroką doliną P. rozdziela się teraz na dwa koryta, schodzące się następnie z sobą. Ma to miejsce pod Łęgonicami i pod Przybyszewem, gdzie tworzą się aż trzy koryta. Pod Przybyszewem lewy wyniosły brzeg doliny zbliża się do koryta rzeki, która jakby odepchnięta przez tę zaporę skręca raptownie pod Falęcinem w kierunku południowym pod Białobrzegi i tu napotkawszy znowu wyniosłą południową krawędź doliny, zwraca się ku wschodowi i płynie rozległą doliną, rozszerzającą się coraz więcej z prawego brzegu. Od Warki koryto rzeki przybliża się do lewego wyniosłego brzegu doliny i płynie tak do wsi Pilicy wznies. 410 st. , po za którą rzeka wchodzi w dolinę Wisły i przyjmując kierunek jej pochylenia, zwraca się ku północy i po za Mniszewem uchodzi do Wisły z lewego brzegu. Długość całego biegu podawaną zwykle bywa na 300 wiorst w przybliżeniu. Spławną jest dla tratew już od Koniecpola na długości 250 w. a dla statków od Przedborza na 210 wiorstach. Szerokość bywa zmienną, zależną od układu brzegów. Głębokość wzrasta zwykle w miarę zwężania się koryta, W wiekach dawniejszych, gdy całe jej dorzecze pokrywały rozległe lasy ilość wody bywała niewątpliwie daleko większą i znaczenie rzeki jako drogi handlowej o wiele donioślejsze. Stanowiąc naturalną gra nicę między Wielkopolską i Małopolską, była ona łącznikiem tych prowincyi, ułatwiającym wymianę produktów i prowadzącym płody tych stron do głównej drogi wodnej, jaką stanowiła Wisła. Przedbórz był jedną z ważniejszych przystani nad Pilicą. Tu odbywał się pobór cła którego dzierżawca obowiązany, był budować i utrzymywać most na rzece Długosz Lib. Ben. , I, 505. W XIII w. rzeka ta, o lesistych widocznie brzegach, obfituje w bobry a brzegi jej w zwierzynę. Grzymisława, żona Leszka, nadaje w 1227 r. klasztorowi cystersów w Sulejowie prawo łowu bobrów in fluvio Pylitia, w granicach od ujścia rzeczki Czarny do rzeczki Błogiej a w 1228 r. udziela bisk. kujawskiemu Michałowi prawo polowania w lasach kasztelanii wolborskiej, na obszarze między rzekami Pil Wir

Pilica

Pilica

ca, Pirsna, Sraba, Volborica, Jasna Kod. Ma łopolski, t. II, 37, i Kod. Dypl. Muczk. ,Rzyszcz. , I, 31; 32. Rolnictwo późno rozwi nęło się w dorzeczu Pilicy. Jeszcze na początku XVI w. przeważa tu przemysł leśny z pszczolnictwem i hodowla bydła, obok młynarstwa i rybołóstwa. W Lib. Ben. Łaskiego spotykamy w opisach wsi kościelnych nad brzegami P. leżących, wszędzie wymienione pasieki w lasach nadrzecznych. Pod Przedbo rzem Lib. Ben. , t. I, 618 rozciągają się łąki i lasy z pasiekami, nad rzeką stoją młyny, pod Maluszynem bór plebana z pasieką, pod Nagórzycami koło Wolborza pasieki i jezio ro Pluszkowskie łacha. Pod Ręcznem bór z pasieką a w pobliżu wś Skotniki; pod Sulejowem dwa ostrówki, na jednym nemus sive silva quercina, na drugim pinatica. Na drugiej pleban ma swe pasieki. Pod Bia łobrzegami, również śród boru, polana z pasie ką. Na początku XVII w. na przestrzeni mięmiędzy Białobrzegami a Warką, cała okolica nad rzeką Pilicą jest żyznym ogrodem, który poblizkim miastom dostarcza ogromnej masy ogórków, cebuli i wszelkiego gatunku jarzyn Swięcicki, 104. Stan rzeczy ten dotrwał do naszych czasów i obecnie okolice Przybyszewa, w dolinie Pilicy, produkują w większej zape wne jeszcze ilości warzywa, ogórki i cebulę, na potrzebę targów warszawskich. Głównym przedmiotem spławu było nie zboże, drzewo i sól jak na Wiśle, lecz produkty mineralne, dostarczane przez kopalnie olkuskokrakow skiej wyżyny żelazo, ołów, miedź, gips, wa pno, marmury, kamień ciosowy. W 1589 r. województwo sieradzkie uchwaliło po 4 gro sze z łanu na wyprawę rzeki Pilce. Obni żenie poziomu wody przez wycięcie lasów zmniejszyło, mimo przedsiębranych w 1823 r. prac nad oczyszczeniem koryta, silę spławną rzeki a otworzenie drogi żelaznej warsz. wied. a świeżo dąbrowskiej, odebrało tej drodze wodnej jej znaczenie handlowe. Dziś służy ona do spławu drzewa, wapna z okolic Sulejowa i w części też zboża. Br, Ch, Pilica 1. w dok. Pilcza, os. miejska, pałac z parkiem i dobra u źródeł rzeki Pilicy, pow. olkuski, gm. i par. Pilica. Leży w malowniczem położeniu, w dolinie podmokłej, śród wyżyny olkuskiej, na wznies. 940 st. npm. , odl 22 w. od Olkusza a 17 w. od Zawiercia, st. dr. żel. warsz. wied. Połączona drogą bitą z Wolbromiem, Zawierciem i Łazami. Posiada kościół par. murowany, kościół i klasztor etatowy reformatów, dwa małe kościoły filialne katolickie, kościół par. ewangielicki, dom modlitwy i cmentarz, dom przytułku dla 16 ubogich starców dawny szpital, synagogę drewnianą, szkołę początkową gminną, szkołę rzemieślniczo niedzielną, szkołę dla dzieci robo tników fabrycznych, sąd gminny okr. III, urząd gminny, st. poczt. , st tel. , młyn parowy, słodownią, olearnią, browar, piekarnią, cegielnią i piece wapienne, 273 dm. , 4376 mk. 3095 żydów. W 1827 r. było tu 274 dm. , 2882 mk. ; w 1862 r. 214 dm. , 3524 mk. Przy osadzie na górze zamek dziedziców dóbr, z okazałym parkiem i zabudowaniami. Jestto starożytna osada, zaludniona już w przeddziejowej epoce, jak o tem świadczy znalezione tu cmentarzysko z urnami Bibl. Warsz. , 1845 r. , t. IV, 355. Była to zapewne wś książęca, nadana następnie rycerskiemu rodowi Toporczyków, który zbudowali sobie na górze panującej nad wsią zamek warowny. Dalszy rozwój osady wiąże się ściśle z kolejami rodzin władnących zamkiem i kluczem dóbr doń należących. W małym kościołku św. Piotra i Pawła, po za osadą stojącym, jest chrzcielnica kamienna, mająca podobno wyryty 1082 r. Gdyby nie wątpliwość co do ścisłości w odczyta niu daty, możnaby mieć wskazówkę co do czasu założenia parafii i kościoła. Wczesny rozwój zamożności i potęgi możnowładczej panów na Pilczy, każe przypuszczać dawne osiedlenie się. Najwyższego szczeblu potęgi dochodzi ten dom w XIV w. , gdy Otton z P. zostaje wojewodą sandomierskiem i przez Elżbietę mianowany generałem wielkopolskim. Był te człowiek czynny, przedsiębiorczy, ambitny, protekcyą Elżbiety i działalnością kolonizatorską doszedł do wielkich bogactw. Cala fortuna miała przejść na córkę jedynaczkę Elżbietę, która stała się celem zabiegów nie tylko ambitnych jednostek, lecz całych rodów szlacheckich, interesowanych w tem, w czyje ręce przejdzie ta wielka fortuna, a z nią i znaczenie polityczne. W obec intryg zawistnych sobie rodów, które po śmierci Ottona tym łatwiej mogły rozpostrzeć swą kontrolę nad Elżbietą, nie wyszłaby ona za mąż, gdyby jej nie wykradł jakiś rycerz morawski Wisław, któremu odbił ją inny Morawianin Jenczyk i zabiwszy w Krakowie rywala, poślubił wojewodziankę. Owdowiałą wziął pod swą opiekę Spytko z Melsztyna i na przekor Toporczykom wydał za Granowskiego Leliwitę. Po śmierci Granowskiego, w podeszłym wieku już wdowa, a mimo to pożądana dla swych bogactw, zostaje żoną Władysława Jagiełły, który był chrzestnym synem matki Elżbiety. Małżeństwo to zdziwiło i oburzyło panów małopolskich. Nienawiść tę zwiększyły jeszcze zamiary ambitne Elżbiety, która chciała dla syna swego z Granowskim uzyskać tytuł hrabiowski i utworzyć hrabstwo w dobrach jarosławskich. Śmierć Elżbiety wywołała powszechną radość, okazywaną manifestacyjnie w obecności króla. Choć ród Pileckich w bocznej linii trwa jeszcze, lecz znaczenie i zamożność rodu upada.

W kościele paraf. Jest nagrobek położony w 1555 r. przez Stanisława i Katarzynę Pileckich córce Katarzynie. Dobra pileckie przechodzą w końcu XVI w. do Padniewskich. Według wizytacyi kościelnej Radziwiła, bisk. krak. , jest właścicielem P. w 1599 r. Wojciech Padniewski, ssta oświęcimski. Od niego zapewne nabywa P. Zbaraski Jerzy, magnat z Rusi, który piastując godność kasztelana krakowskiego, uważał za potrzebno zespolić się z Małopolską i jej rodami przez nabycie stałej siedziby. Po śmierci Zbaraskiego 1632 roku, nabył P. Stanisław Warszycki, kasztelan krakowski. Zniszczona w czasie wojen szwedzkich P. przeszła w XVIII w. w ręce Wesslów. Marya Józefa Sobieska z domu Wessel, wdowa po Jakubie, sprzedała P. synowcowi swemu Teodorowi Wesslowi, generałowi i podskarbiemu w. koronnemu. Następnie dobra należały do Skorupków, fabrykanta Moesa i wreszcie do Leona Epsteina. Koleje osady samej nie przedstawiają nic godnego uwagi. Nie posiadała ona warunków samoistnege rozwoju, żyła życiem zamku. Data założenia miasta nieznana. Według regestrów pobor. z 1581 r. , było tu 4 szewców, 3 tkaczów, 2 kowali, 1 ślusarz, 2 krawców, 2 kuśnierzy, 2 rzeźników, 3 piekarzy, 1 bednarz, 0 komorników, 1 piła, 1 koło stempne, 8 kół zakupnych, 4 koła doroczne, 1 1 2 łana roli miejskiej. Suma poboru wynosiła 54 fl. 24 gr. , w tem 32 zł. szosu Pawiński, Małop. 160. Według wizytacyi Radziwiłła było poprzednio przy kościele par. 4 wikarych i bra ctwo kapłanów. W 1599 r. były tylko opu stoszałe domy i ogródki wikarych, bractwo literackie i szpital dla ubogich Bukowski, Histor. reformacyi, I, 664. Kościół parafialny prawdopodobnie wzniesiony i uposażony przez Pileckich za czasów ich świetności w XIV w. , podupadł w XVI wieku i dopiero podnieśli go Padniewscy, Wspomniany już Wojciech wzniósł w 1601 r. kaplicę przy kościele a Stanisław Padniewski w 1612 r. ufundował przy kościele kolegiatę, osadzając kanoników regularnych. Fundacya ta trwała do 1819 r. Zbaraski Jerzy zbudował przy szpitalu kaplicę p. w. św. Jerzego i szpital uposażył. Marya Józefa Sobieska założyła w 1739 r. na obszarze przyległej wsi Biskupice klasztor reformatów, z kościołom ukończonym w 1746 r. Z pamiątek przeszłości, prócz owej starożytnej chrzcielnicy, przechowały się w kościele paraf. grobowce Katarzyny Pileckiej, Mikołaja i Agnieszki Padniewskich, Anny Warszyckiej 1683 i kilka innych. W zakrystyi znajdują się sprzęty i aparaty z daru Jana III. W kościele reformatów spoczywają zwłoki Teodora Wessla. Zamek pilecki, odbudowany w 1610 r. przez Stan. Padniewskiego, zniszczony przez Szwedów w 1655 r. , przekształcony, został na pałac przez Teodora Wessla. Do podniesienia P. w bieżącym stuleciu przyczynił się głównie nowy jej nabywca przemysłowiec Moes, który za przykładem Steinkellera uczynił z cichej osady ognisko przemysłowe. W przyległej osadzie Sławniów wystawił on wielką fabrykę sukna i kortów, w drugiej osadzie, Werbka zwanej, wielką papiernię, która w 1862 r. zatrudniała 300 robot. i produkowała za 873, 000 złp. Zamek opuszczony odbudował i uczynił mieszkalnym. Pożary w 1876 i 1878 r. , w którym spłonęła fabryka sukna, zadały ciężką klęskę osadzie, która oprócz tego postradawszy stanowisko miasta, utraciła urząd miejski i sąd pokoju, jakie tu się mieściły. Ostatni nabywca p. Leon Epstein odnowił i upiększył z wielkiem nakładem i staraniem pałac; urządził na nowo park i ogrody z oranżeryami. Opis i widoki P. podał Tyg. Illustr. z 1870 r. t. I, str. 6, 16, 28. P. par. , dek. olkuski, ma 5398 dusz. P. gm. , należy do sądu gm. okr. III, ma 14582 mr. obszaru i 9200 mk. Dobra P. składały się w 1870 r. z fol. Bergerówka, Gulzów, Owczarnia, Werbka, Dobra, Nowosiłki, Czarny Las, Szamoszyce, Biskupice, Sławniów, Mokrus, Kocikowa i Zarzecze; rozl. ogólna mr. 3745 gr. or. i ogr. mr. 2024, łąk mr. 154, pastwisk mr. 52, wody mr. 38, lasu mr. 1299, nieuż. mr. 178; bud. mur. 60, z drzewa 40; płodozmian 7, 8 i 10 polowy; las urządzony; wody stanowią stawy. W skład dóbr wchodziły dawniej wś Dobra os. 60, z gr. mr. 558; wś Werbka os. 70, z gr. mr. 464; wś Szamoszyce os. 6, z gr. mr. 163; wś Biskupice os. 30, z gr. mr. 332; wś Sławniów os. 60, z gr. mr. 1065; wś Mokrus os. 33, z gr. mr. 649; wś Kocikowo os. 41, z gr. mr. 498; wś Wola Kocikowska os. 54, z gr. mr. 142; wś Zarzecze os. 12, z gr. mr. 108; wś Cisowa os. 21, z gr. mr. 312. 2. P. , wś nad Pilicą, pow. grójecki, gm. Konary, par. Ostrołęka. Leży na krawędzi wyniosłego lewego brzegu doliny Pilicy, przy drodze bitej między Warką a Mniszewem, odl. 25 w. od Grójca, ma 202 mk. W 1827 roku było 23 domy, 187 mieszkańców, W 1885 r. fol. P. rozl. mr. 680 gr. or. i ogr. mr. 442, łąk mr. 46, pastw. mr. 49, lasu mr. 66; w osadach wieczystoczynszowych 33, nieuż. mr. 44; bud. mur. 9, z drzewa 18; płodozmian 11 polowy; las nieurządzony, wiatrak. Wś P. os. 20, z gr. mr. 69. Wieś ta była w zeszłym wieku własnością Moszyńskich a następnie nabytą została przez ks. Maryą Wirtemberską, która zachwycając się w przejazdach do Puław trakt szedł na Pilicę i Rożniszew malowniczem położeniem tej miejscowości, urządziła tu sobie siedzibę. Ona to zbudowała piękny kościołek, do którego użyto

Pilica

Pilichowice

Pilichy

Pilichówko

Pilichowo

materyałów ze starożytnej wieży baszty, nad stromym brzegiem Pilicy wzniesionej. Na wieży tej poprzedni właściciel Moszyński urządził ozdobny belweder, z którego widok sięgał na pięć mil dokoła. Prócz kościoła zbu dowała tu księżna pałacyk i założyła park por. L. Grabowski, Brzegi Pilicy, Tyg. Illustr. z 1870 r. , t. V. Br. Ch. Pilica, w 1253 r. Pilcz, 1260 r. Pilez, niem. Pilz, wś, pow. ząbkowicki, nad Nissą, w nizi nie nadrzecznej. Do 1810 r. stanowiła wła sność klasztoru kamienieckiego. W 1842 r. 72 dm. , 427 mk. katol. Par. katol. Franken berg Przyłęg, szkoła katolicka w miejscu. W 1210 r. Wawrzyniec, biskup wrocławski, przekazuje dziesięciny z P. klasztorowi ka mienieckiemu, dla kaplicy w Warcie. W 1253 r. Jan z Ziębic nabył 3 łany w P. ; w 1256 r. otrzymuje sołtys Dalek tę wś do osadzenia na prawic niemieckiem. W 1260 r. jest ona włassnością klasztoru kamienieckiego; posiadłość tę potwierdzają papież Urban IV w 1262 r. i biskup Henryk 1316 r. ; w 1283 r. Henryk, ks. szląski, poświadcza, że wójt przyłęcki sprzedał dziedzictwo swoje w P. wspomniane mu klasztorowi. W 1294 r. sprzedaje ks. Bo lesław karczmę pilicką; karczma ta i sołectwo miejscowe uzyskały r. 1337 różne przywileje książęce. W 1340 r. uwolniono wś od pew nych podatków z powodu ciągłych wojen i in nych klęsk; około tego czasu wylew Nisy zniszczył wieś do szczętu, w skutek czego ks. Mikołaj zwalnia ją na pewien czas od wszel kich ciężarów. W XIV w. stawiano tu most na Nisie; 1392 r. , podczas sporów o dziesięci ny z Grochowic i Pawłowic, zawyrokowano, że te wsie nie należą ani do juryzdykcyi ani do okręgu pilickiego. W 1403 r. toczyły się w P. spory o roczną daninę trzech kur, tu dzież inne między klasztorem kamienieckim a jakiemiś Streit ami; r. 1461 nabył tu młyn na Nisie wspomniany klasztor. E, Gd, Pilich, wś i os. nad jez. Skulskiem, pow. słupecki, gm. Skulska Wieś, par. Skulsk, odl. od Słupcy 40 w. Składa się z trzech części część lsza ma 20 dm. , 128 mk. ; 2ga 5 dm. , 50 mk. ; 3cia 10 dm. , 63 mk. ; os. 1 dm, 5 mk. Pilichów, al. Pilichowo, w dok. Pilichowicze, wś, pow. nieszawski, gm. Osięciny, par. Byczyna, odl. 21 w. od Nieszawy Wagańca, a 26 w. od Włocławka, ma 138 mk. W 1827 r. należała do par. Witowo, miała 6 dm. , 80 mk. W 1884 r. fol. P. rozl. 680 mr. gr. or. i ogr. 450 mr. , łąk 108 mr. , pastw. 97 mr. , nieuż. 25 mr. ; budowli mur. 11, z drzewa 1. Wś P. os. 16, z gr. 25 mr. Podług reg. pobor. pow. radziejowskiego z r. 1557 1566 wś Pilchowicze, w par. Biczina, własność Jadwigi z Kościelca, miała łan. 13 Pawiński, Wielkop. , Br. CK II, 28. Pilichowice, w dok. z XVI w. Pilchowicze major i minor, wś i fol. , pow. opoczyński, gm. Topolice, par. Żarnów, odl. od Opoczna 18 w. , ma 28 dm. , 314 mk, , kopalnią rudy żelaznej i łomy kamienia. W 1827 r. było 28 dm. , 187 mk. Fol. P. rozl. w 1871 r. 732 mr. gr. or. i ogr. 305 mr. , łąk 47 mr. , lasu 325 mr. . zarośli 20 mr. , wody 1 mr. , nieuż. 30 mr. ; bud. mur. 5, z drzewa 10; las urządzony. Wś P. os. 38, z gr. 320 mr. Podług reg. pobor. pow. opoczyńskiego z r. 1508 wsie P. , Myszliborz, Przylank, należące do Jana, Katarzyny, Mikołaja, płaciły poboru gr. 12. Część P. nale żąca do Jana, Mikołaja Kunraczky płaciła poboru gr. 24. W r. 1577 wś Pilchowice ma jor, par. Żarnów, własność Jakuba Pilchowskiego, miała 1 4 łan. , 1 zagr. z rolą. P. minor, własność Stanisława Białaczowskiego, miała 1 2 łana, 2 zagr. z rolą. Konraczka posiadała 1 2 łanu, 1 zagr. z rolą Pawiński, Małop. , str. 289 i 482. Br. Ch. Pilichowo, wś i fol. , pow. płocki, gm. Łubki, par. Pilichowo, odl. o 32 w. od Płocka, posiada kościół par. drewniany, 18 dm. , 225 mk. Kościół i parafia erekcyi niewiadomej. W 1862 r. odnowiony. Fol. P. rozl. w 1883 r. 830 mr. gr. or. i ogr. 655 mr. , łąk 109 mr. , lasu 29 mr. , nieuż. 37 mr. ; bud. mur. 5, z drzewa 5; płodozmian 8 i 9 polowy. Wś P. os. 45, z gr. 362 mr. P. par. , dek. płocki dawniej wyszogrodzki, 460 dusz. Pilichówko Stare i P. Kolonia, wś, pow. płocki, gm. Łubki, par. Pilichowo, odl. o 34 w. od Płocka. P. Stare ma 3 dm. , 19 mk. , 51 mr. obszaru. P. Kolonia ma 16 dm. , 118 mk. , 244 mr. obszaru. Pilichowo, niem. Pilichowo al. Pillikawen, wś, pow. suski, st. p. Neudoerfchen, par. kat. Iława, ew. Trumiejki, 575, 2 mr. obszaru. W 1868 r. 35 bud. , 23 dm. , 1 mk. katol. , 147 ew. Pilichy, w XVI w. Pilchy, wś i fol. , pow. łęczycki, gm. i par. Grabów fol. w par. Siedlec, odl. od Łęczycy 8 w. ; wś ma 3 dm. , 36 mk. ; fol. 3 dm. , 34 mk. Fol. P. rozl. w 1873 r. 288 mr. gr. or. i ogr. 237 mr. , łąk 21 mr. , lasu 19 mr. , nieuż. 11 mr. ; bud. mur. 7, z drzewa 8; wiatrak. Wś P. os. 10, z gr. 9 mr. Według Lib. Ben. Łask. II, 435 wś Pylchy należała w części do par. Siedlec łany kmiece i ogrodziarze a w części dworki szlacheckie do Słaboszowa. Jednakże kmiecie dawali pleban. w Siedlcu tylko kolędę, zaś dziesięciny z całej wsi szły na rzecz kościoła w Słaboszewie. Ta cała parafia składała się z wielkiej liczby drobnych wsi, zamieszkałych przeważnie przez cząstkową szlachtę Lib. Ben. Łask. , II, 466. Podług reg. pobor. pow. łęczyckiego z r. 1576 we wsi Pilchy, par. Siedlecz, na części Marcina Kossowskiego i

Pilica

Pilich

Pilichów

Pilica

Pilipicha

Pilipkowce

Piliponka

Piliponówka

Pilipowicze

Pilikalnia

syna jego Piotra, było 1 2 łana, 1 zagr. , 3 osad. Część Alberta Pilchowskiego wspólnie z Mar cinem Kossowskim wynosiła 1 2 łanu, 1 zagr. Inna część tej wsi, w par. Słabosewo, należała do Jana, Walentego i Józefa Pilchowskich, którzy mieli 1 4 łanu A. Pawiński, Wielkop. , II, 73 i 131. Br. Ch. Pilikalnia, wś, pow. wileński, w 6 okr. pol. , gm. Mickuny, okr. wiejski Paluliszki, o 15 w. od gm. , 17 dusz rewiz. ; należy do dóbr Wierbuszki, Aleksandrowiczów. Piliki, zaśc. szlach. nad stawem, pow. oszmiański, w 1 okr. pol. , o 6 w. od Oszmiany, 2 dm. , 6 mk. katol. Pilimas, zaśc, pow. święciański, w 2 okr. gm. , okr. wiejski i dobra skarbowe Łyngmiany, o 6 w. od gminy a 32 od Święcian, 1 dm. , 6 mk. katol. 5 dusz rewiz. . Pilimy 1. wś włość. , pow. święciański, w 1 okr. pol. , gm. Łyntupy, okr. wiejski Dworczany, o 16 w. od gminy a 21 w. od Święcian, ma 20 dm. i 69 mk. katol. w 1864 r. 22 dusz rewiz. . 2. P. , zaśc, pow. wileński, w 2 okr. pol. , gm. Mejszagoła, okr. wiejski Rostyniany, o 13 w. od gminy, 2 dusze rewiz. ; należy do dóbr Rostyniany, Izmailskich. 3. P. , dwie wsie włośc. , tamże, o 13 w. od gminy, 11 dusz rewiz. , należą do dóbr skarbowych Elnokumpe. Pilińcza, wś, pow. horodnicki gub. czernihowskiej. Pilinówka, ob. Pelinówka. Pilipci, osada w Stratyniu, pow. rohatyński. Pilipcia, wś na obu brzegach Rosi, pow. wasylkowski, o 10 w. na zachód od Białejcerkwi, nieco powyżej ujścia Rastawicy do Rosi. Część wsi leżąca na lewym brzegu Rosi nazywa się Horodyszcze. Ma 957 mk. , w licz bie których 160 jednodworców; 333 zamiesz kuje w Horodyszczach. W 1740 r. było w P. 30 chat. Cerkiew p. w. św. Dymitra, wznie siona w 1857 r. na miejsce dawnej, o której znajdują się wzmianki w wizyt. z 1740 i 1746 r. Jest ona uposażona 42 dzies. ziemi. Do par, praw. należą wsie Hłuboczek o 4 w. i Bą kały o 6 w. . P. należy do klucza białocerkiewskiego, hr. Branickich. J. Krz. Pilipcze al. Filipcze, po rusku Pyłypcze, część Zaleszczyk Starych, pow. zaleszczycki. Pilipczuki, grupa domów w Dobromirce, pow. zbarazki. Pilipczyce, w dok. Filipowo, wś cerkiewna nad rs. Niedrą, pow. perejasławski gub. peltawskiej, na płd. od mka Krupola; wspomina o niej kronikarz małoruski Wieliczko t. 1 79. Pilipicha, uroczysko we wsi Edem al. Sieliszcze, w pow. kaniowskim. Pilipiński Wierch, szczyt górski w Karpatach, w dziale dukielskim, między Konieczną a przełęczą dukielską. Wzies. 710 mt. Pilipiszki, wś rząd. , pow. święciański, w 2 okr. pol. , o 31 1 2 w. od Święcian, 5 dm. , 43 mk. katol. Pilipki, wś, pow. żytomierski, par. kat. Cudnówj prawosł. Raczki, leży przy dr. żel. brzeskokijowskiej. Jest tu kościołek dawniej unicki, przez Kamińskiego założony, dziś prawosławny. Dawniej własność Kamińskiego, Potockiego, Hanickich, Bardeckiego, Wyrzykowskiego, Waraksina, dziś Tereszczenki. Pilipkowce, w dok. Filipowce, wś nad rz. Wierbową, dopł. Howorki, pow. uszycki, par. kat. Zamiechów, st. poczt. Uszyca, gm. w miej scu. Ma 135 osad, 888 mk. , w tej liczbie 62 jednodworców, 764 dzies. ziemi włośc, 785 dz. dworskiej. Cerkiew p. w. św. Michała, wzniesiona w 1878 r. i uposażona 41 dzies. ziemi, ma 1070 parafian. Do gminy należą F. , Bohuszówka, Braiłówka, Jarzyca, fol. Kałówka, Karaczyjowce, Koniszczów, Kowalówka, Milewska fol. , Woronowce, Wysoka fol, Zaboroznowce, mko Zamiechów i Żabińce, w ogó le 1302 osad, 9180 mk. włośc 4509 męż. i 4671 kob. , ziemi włośc 7601 dzies. 5382 or nej. Oprócz tego w obrębie gminy znajduje się ziemi rządowej i prywatnych właścicieli 33769 dzies. 13425 dz. ornej i 1134 mk. in nych stanów. P. są własnością Ignacego hr. Stadnickiego. Ob. Arcb. J. Z. R. , cz. III, t. 2 586. Dr. M. Piliponka, wś nad błotem, pow. radomyski, o 5 w. na wschód od Wilna par. praw. , ma 192 mk. Włościanie na mocy ugody wykupnej nabyli w 1863 r. 257 dzies. ziemi za 8280 rs. Należy do klucza korostyszewskiego hr. Olizarów. Piliponówka, pdm. Berszady, nad rz. Bernardynką, dopływem Bohu, pow. olhopolski, okr. pol. i gm. Berszada, par. Czeczelnik, o 25 w. od Olhopola. W 1868 r. było tu 45 dm. PilipońskaSłoboda al. Pilipówka, przedmieście rata Korsunia; ob. Arch. J. Z. R. , cz. V, t. 1 539. Pilipony, fol, pow. oszmiański, w 3 okr. pol, o 45 w. od Oszmiany a 30 w. od Dziewieniszek, ma 1 dm. , 5 mk. katol; własność Dmochowskiego. Pilipowicze 1. al. Filipowicze, wś na praw. brz. rz. Zdwiźa, pow. kijowski, na przeciw mka Borodzianki, o 8 w. od sioła Mikulicze. i rzez wś przepływa ruczaj Buczki al. Bukszyrm wpadający o 1 w. poniżej do Zdwiża. Wś ma 623 mk. prawosł. , 19 katol. i 19 żydów. Cerkiew p. w. św Dymitra, drewniana, wzniesiona w 1779 r. , uposażona jest 38 dzies. ziemi. Do par. należą wsie Poroskoteń i Babka. Gleba w wsi bardzo piaszczysta i mokra, lasu dostatek, lecz takowy znacznie został prze

Pilikalnia

Pilipiński

Pilipcze

Pilipiszki

Pilipki

Pilipci

Pilinówka

Pilińcza

Pilimy

Pilipczuki

Pilimas

Piliki

Pilipczyce

Pilipcia

Pilipówka

Pilipy

Pilipowskie

Pilipowo

trzebiony. P. należą do dóbr mirockich, stano wiących dawniej część dóbr radomyskich al. poleskich metropolitów kijowskich unickich w 1805 r. zabranych przez skarb i darowa nych Karolowi Ton der OstenSacken. O P. znajdują się wzmianki w dokumentach ogło szonych w Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 4 248, 643; cz. III, i 2 697; cz. III, t. 3 725, 726, 728 i 733. 2. PKoreckie, wś nad rz. Ceremem, pow. nowogradwołyński, par. katol. Miropol, gm. Piszczów, ma 45 dm. , 106 dusz włościan, ziemi włośc. 424 dzies. Leży przy szosie brzeskokijowskiej. Własność hr. Maryi Po tockiej; należy do klucza piszczowskiego. 3. P. Zwiehelskie, wś nad rzeką Ceremem, pow. nowogradwołyński, gm. Piszczów, na zachód od Nowogrodu Wołyńskiego, przy szosie brzeskokijowskiej, ma 119 dusz włościan, ziemi włośc. 417 dzies. , ziemi dworskiej 973 dzies. Niegdyś własność LubomirskichZwia helskich, w XVIII w. sprzedana Wilnerom, a od tych nabył w 1825 r. Olszewski, po nim odziedziczyli Kossakowscy, następnie sprzeda na Medalińskim, Olędzkim; obecnie P. należą do Szczepkowskich. Jest tu dawniejsza cza sowa Lubomirskich a stała Wilnerów rezydencya, przypominająca budową modrzewio we dwory; dom pilipowiecki, mający przeszło lat sto, nie tylko jest mieszkalny, ale bardzo jeszcze porządny. Przy nim kaplica mszalna katolicka, par. zwiahelskiej i ogród nad Ce remem, ze strzyżonemi staroświeckiemi szpa lerami. P. Zwiahelskie mają obfite kamienio łomy. Bo tego majątku należą kolonie nie mieckie Aniela i Józefina, jedne z najdawniej szych na Wołyniu. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 1 559, 561. 4. P. , wś nad rz. Bystryjówką, pow. radomyski, w pobliżu granicy pow. żytomierskiego, poniżej Kamiennego Bro du, o 5 w. od Torczyna par. praw. , na płd. wschód od sioła Ryżany pow. żytomierskie go, ma 622 rak. W 1784 r. było tu 388 mk. Należy do 3 właścicieli Dzierżanowscy mają 1168 dzies. i za czasów poddaństwa 128 dusz rewiz. , Radzimińscy dawniej Bylinowie 1196 dzies. i 84 dusz rewiz. i Duszyńscy 156 dzies. i 42 dusz rewiz. Niegdyś należała do zamku żytomierskiego i podług rewizyi z 1545 r. na leżała do Jana Strybyła. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 1 3 i Jabłonowski, Rewizye zamków, str. 13L J. Krz. L. R. Pilipówka, zaśc. rząd. na rz. Wilią, pow. wileński, w 1 okr. pol. , o 4 w. od Wilna, 1 dm. . 7 mk. kat. Pilipówka, 1. wś, pow. wasylkowski, ma 643 mk, ; właściwie wschodni kraniec sioła Korolówka ob. . 2. P. , słoboda pod m. Korsuniem, ob, Pilipońska Słoboda. Pilipowo 1. wś włośc, pow. dzisieński, w 1 okr. pol, gm. Plissa, okr. wiejski i dobra skarbowe Zadoroże, o 15 w. od gminy, 40 dusz rewiz. 2. P. , wś rząd. , pow. dzisieński, w 1 okr. pol. , o 37 w. od Dzisny, 6 dm. , 70 mk. katol. Pilipowskie Karaczyńce, ob. Karaczyńce. Pilipy 1. wś, pow. jampolski, gm. Rotmistrzówka, par. i okr. pol. Tomaszpol, w pobliżu wsi Elźbietówki, ma 81 os. 2. P. , wioska nad bezim. dopł. Wołka, pow. latyczowski, okr. pol. , gm. i par. kat. Deraźnia, par. prawosł. Snitówka, ma 17 osad. Należała do Wincentego Chlebowskiego. 3. P. , wś nad rz. Bronicą, dopł. Dniestru, pow. mohylowski, gm. Bronica, par. Mohylów, przy trakcie z Skaziniec do Słobódki Szliszkowieckiej, ma wraz z Szliszkowcami 174 osad, 914 dzies. ziemi włośc, 828 dzies. dworskiej. Należała do Stanisława Szołajskiego, marszałka ptu humańskiego, dziś Dawidowskich. 4 P. Czemeryskie, wś, pow. mohylowski, gm, i par. katol. Jołtuszków, par. Bucnie, przy drodze z Jołtuszków do Bucniów, o 12 w. od Baru, ma 26 osad, około 200 mk. , 190 dzies. ziemi włośc, 360 dzies. dworskiej. Własność Bienkiewiczów. 5, P. , osada starowierów, pow. nowograd wołyński, gm. Miropol, ma 75 dusz włościan, z nadziałem 52 dzies. ziemi. Należy do dóbr miropolskich hr. Czapskich. 6. P. , przysiołek, pow. Ostrogski, o 22 w. na zachód od Ostroga. Gleba czernoziem; kilku włościan gospodarzy zamożnych i trudniących się uprawą roli. P. należały niegdyś do ks. Ostrogskich i podług działu przypadły na schedę ks. Janusza Ostrogskiego. Na mocy tranzakcyi, kolbuszowskiej przeszły w 1753 r. do Małachowskiego, kanclerza w. kor. , w 1794 r, skonfiskowane i darowane Ferzenowi, a w 1812 r. przez tegoż sprzedane hr. J. A. Ilińskiemu. Wnuk jego Aleksander sprzedał P. Udiełom. 7. P. , wś, pow. starokonstantynowski, par. Kulczyny. W 1867 r. było tu 40 dm. Własność dawniej Malczewskich, a następnie Kochanowskich ob. Czernelówka. 8, P. Chreptyjowskie, wś niedaleko rz. Surzówki Daniłówki, pow. uszycki, w 2 okr. pol. Żwańczyk, gm. Kalus, par. praw. Chreptyjów, par. katol. Sokólce, o 16 w. od Minkowiec, ma 94 osad. Osiedlona przez piliponów i jednodworoów. Obszar dworski należy do Chreptyjowa Sobańskich i do Iwankowiec Giabianczyny. 9. P. Aleksandrowskie, dawniej Porosiatkowskie, wś, pow. uszycki, gm. Kapuściany, par. kat. Wońkowce, poczta Zinków, ma 70 os. , 488 mk. , 513 dzies. ziemi włośc, 609 dzies. dworskiej. Grunt górzysty. Cerkiew p. w. N. M. P. , wzniesiona w 1797 r. , uposażona jest 45 dzies. ziemi. Należała do Mniszchów, następnie Zaleskich. Nazwę P. Porosiatkowskie zmieniła na P. Aleksandrowskie od czasu nabycia Porosiatkowa przez generała Luedersa i przezwania go Aleksandrowem. 10. P. , uroczysko, pow.

Pilipiszki

Pilkaln

Pilipy

Pilis

Piliszówka

Pilifowo

Pilkallen

Pilkałnas

Pilkały

Pilkańce

Pilkowszczyzna

uszycki, przy drodze ze Żwańczyka do Grabowej; należy do włościan żwańczykowskich. 11. P. , wś, pow. żytomierski, par. Trojanów, ma cerkiew drewnianą, kaplicę kat. , gorzelnię. Własność dawniej Zaleskich. 12. P. , ob. Korżowy Kąt. X. M. O. Dr. M. Pilipy przysiołek do Pererowa, pow. kołomyjski. Jest to dwór należący wraz z całą majętnością do Leokadyi bar. Czechowicz. Pilis, z lit. , jestto nasyp, gród od pilu napełniam. Wchodzi w skład wielu nazw w miejscowościach zamieszkałych przez ludność litewska. Ztąd utworzona często napotykająca się nazwa Pilokalanie, oznaczająca pierwotnie grodzisko, a dziś istniejące przy nich osady. O Pilokalniach litewskich pisał Bolesław Rudzkiewicz w Bibl. Warsz. 1859 r. , IV. , 78. Piliszówka, wś nad rzką Opanówką, pow. jampolski. Pilifowo al. Piltowo, wś i fol. , pow. płoński, gm. WójtyZamoście, par. Płońsk, odl. o 3 w. od Płońska, ma 9 dm. , 111 mk. W 1885 r. fol. P. roz. mr. 355 gr. or. i ogr. mr. 334, łąk mr. 12, pastw. mr. 3, nieuż. mr. 6; bud. mur. 3, z drzewa 6. Wś P. os. 14, z gr. mr. 169. Pilkaln, dobra pryw. , w okr. zelburskim, pow. frydrychsztacki, par. Nereta Nerft; do dóbr należy folw. Oseln. Pilkallen, ob. Pilkały. Pilkałnas, dosł. zamkowa góra. Wiele gór na Żmujdzi nosi tę nazwę, jak 1. P. , góra nad Dubissą, tuż pod Betygołą, na której znać dotąd ślady obronnego zamku Aukajm ob. . 2. P. , dalej góra pod Średnikiem, zwana też górą Palemona, o 1 w. od Dubissy, z nasypem 50 1 2 stóp Wysokiem. 3. P. , góra w pow. nowoaleksandrowskim, o 3 w, od Taurogiń, 118 sąż. npm. wysoka, najwyższy punkt gub. kowieńskiej. 4. P. , góra w pow. telszewskim, w dobrach Saricie, pod Ławkowem, ze śladami warówni z cwzasów krzyżackich. Pilkały 1. niem. Pillkallen, miasto powiatowe na prus. Litwie, 30 klm. na półn. zach. od Gąbina, 17 klm. na płn. od Stołupian, połączone z tem miastem, jako też z Szillen nad tylżyckowystrucką koleją. Lasdehnen i Schirwindt nad granicą rosyj. traktami bitymi. Leży w okolicy w wodę nie obfitującej, lecz urodzajnej. Grunty gliniaste i piaszczysto, nadają się do uprawy zboża, a łąki, wśród bagnistych moczarów, obfitują w trawę. Mieszkańcy, podług spisu z 1886 w liczbie 2749, trudnią się prawie wyłącznie rolnictwem, a produkty odstawiają do Królewca, Berlina i innych większych miast. Obok tego chowają dużo koni rasowych, dzięki bliskości trakeńskiej stadniny. Przemysł i handel ożywione. Miasto posiada filią banku państwowego, landraturę, urząd celny, urząd mierniczy, kasę powiatową, pocztę i telegraf. Poczta osobowa odchodzi do Szillen, do Lasdehnen i Schirwindt, omnibus do Stołupian. Miasto otrzymało prawo miejskie od króla Fryderyka Wilhelma I. Ma sławę litewskiej Abdery. Powiat pilkałowski, część obw. reg. gąbińskiego, leży między 54 42 i 55 2 płn. sz. , a 39 7 i 40 32 z. d. i graniczy z półn. z pow. ragneckim i Rossyą, płd. z Rossyą i pow. stołupiańskim i gąbińskim, z zach. z pow. gąbińskim i ragneckim. Ma 19 1 2 mil kw. i przeszło 46000 mk. Prócz miasta powiatowego jest jeszcze miasto Schirwindt. Powiat cały jest jedną wielką równiną, w najwyższym punkcie leży miasto powiatowe. Klimat łagodny, czasami, zwłaszcza z wiosną, wieją ostre wiatry. Co do jakości gruntów, ma powiat 53, 5 gruntu gliniastego, 28, 57 mięsz. , 10, 47 pias. , 1, 5 bagn. , 0, 57 wód. Znaczniejszych rzek powiat nie ma; wspomnienia godne; Rauszwe, Szeszupa. Także Wystruć przerzyna powiat, zabierając kilka pomniejszych strug. Jeziór większych również nie ma, za to znaczne moczary, t. n. Kack Balis, prawie 1 milę kw, obejm. , a w największej części do pow. ragneckiego należący, Wielki i Mały Plinis i Plinis przy Dickianten. Lasów ma pow. 52277 mr. , torfisk 1, 34 mil kw. , łąk 65201, pastwisk 31659 mr. Mieszkańcy chowają wiele koni rasowych, bydła i owiec, mniej świń. Pszczolnictwo, niegdyś w powiecie bardzo rozpowszechnione, zaniedbano. Wielkich dóbr w powiecie nie ma, również mało posiadłości niżej mr. , największa część gruntów podzielona na chłopskie gospodarstwa. Dróg żelaznych pow. nie posiada, a najbliższy dworzec w Stołupianach. Trakty bite idą z Stołupian na Pilkały, Lasdehnen do Ragnety, z Pilkał do Tylży i do Schirwindt; z Kassen do Gąbina; z Lasdehnen do Schillehnen i z Kusmen do Sodargen. Mieszkańcy składają się z Polaków, Litwinów, Niemców, Greków i Żydów. Najwięcej z nich wyznaje religią ewang. ; kilkuset kat. , żyjących w pow. należą do probostw misyjnych w Riedelsbergu i Bilderweitschen, należących do dekanatu brunsberskiego ob. Reichspostgebiet. Grundbesitz v. OstPr. , Weiss, Rgb. Gumbinnen. 2. P. . przystanek na trakcie gąbińskoragneckim, st. p. Malwischken. 3. P. , dobrana prus. Litwie, pow. darkiejmski, 4 klm. od st. pocz. Trempen. Obsz. 289 ha. 4. P. , wś na prus. Litwie, pow. gąbiński, na połud. wschod od m. pow. , st. poczt. Walterkehmen. 5. P. Wielkie, niem. P. Gr. , al. Skumbern, Pillhallen Naujems, wś na prus. Litwie, pow. ragnecki, st. pocz. Kraupischken. 6. P. Małe, niem. P. Klein osada, tamże. 7. P. Małe, pow. piłkałowski, 8t. pocz. Mallwischken. Ad. N. Pilkańce, wś, pow. wileńskie niedaleko Giedrojć ob. , pod górą Pilkalnas. Piłki, dwie karczmy na trakcie z Rohóżnej do Niemirowa i Medweży, pow. bracławski, par. Niemirów. Pilkowszczyzna, wś włośc, pow. wilejski,

Pilipy

w 3 okr. pol. , gm. Miadzioł, okr. wiejski i dobra skarbowe Nowiki, o 12 w. od gminy a 39 w. od Wilejki, 6 dm, 47 mk. prawosł. 21 dusz. rewiz. . Pillamuehl, niem. ob. Piła. Pillau, ob. Pilawa. Pillaucken, ob. Piluk. PilleikenClaus, ob. Urbicken. Pillkallen, ob. Pilkały. Pillkoppen, wś rybacka na kuryjskiej mierzeii tuż nad zatoką, około 45 klm. od wybrzeża, 10 klm. na półn. od st. poczt. Rossitten. Pillkowen, niem. , ob. Pilichowo. Pillupoehnen 1. al. Pillwutschen, wś na prus. Litwie, pow. wystrucki, st. poczt. Pelleningken. 2. P. , wś i dobra na prus. Litwie, pow. stołupiański, 16 klm. na płnd. od miasta pow. , połączone z niem bitym traktem, blizko granicy rossyjskiej, nad strugą Dobupą, na wyżynie urodzajnej. Ma 1019 mk. 1875 r. , trudniących się rolnictwem, chowem bydła a zwłaszcza koni dobrej rasy. Kościół par. ew. , st. poczt. i tel. w miejscu; poczta osobowa z Stołupian na Pillupoehnen do Szittkehmen. Obszar 270 ha. Cegielnia i wiatrak. 3. P. Klein, wś, tamże. Ad. N. Pillwarren niem. , ob. Littauisch P. Pillwogallen, ob. Lepkehmen. Pillwutschen, ob. Pillupoehnen. Pilna, wierch lesisty, w dziale Górców, nad Rabą ob. Gorce, II, 699. Pilna, ob. Piłka. Pilnepole, ob. Tarnowo. Pilnica 1. wś nad rzką Usą, pow. oszmiański, w 4 okr. pol. , gm. Naliboki, okr. wiejski Pilnica, o 8 w. od gminy a 98 w. od Oszmiany, 20 dm. , 214 mk. , w tej liczbie 192 katol. i 22 żydów w 1864 r. 71 dusz rewiz. ; własność Wierzbowskich. W skład okręgu wiejskiego wchodzą wsie Rudnia, Pilnica, Petryłowicze, Ziemianka, Zieniewicze, Zaborze, Czosnowa, w ogóle 328 dusz włośc. uwłaszcz. i 9 b. włośc. skarbowych. 2. P. , wś nad bezim. dopł. Wiaczy, pow. miński, gm. Białorucz, ma 19 osad; miejscowość dość leśna, grunta szczerkowe i łąki dobre. Były tu tartaki do piłowania drzewa, teraz jest młyn. Pilnomyśl, dwór i fol, pow. drysieński, gm. Cerkowno, par. Oświej, własność Szadurskich; należy do dóbr Ignalin. Pilokalnie 1. al. Pilokalnia, wś i fol. , pow. kalwaryjski, gm. i par. Lubowo, odl. od Kalwaryi 12 w. Wś ma 4 dm. , 31 mk. ; fol. 17 dm. , 3J mk. W 1827 r. było 11 dm. , 102 mk. W 1870 r. fol. P. z wsią t. n. i Nowa Pilokalnia, miał rozl. dominialnej mr. 234 gr. or. i i ogr. mr. 168, łąk mr. 59, nieuż mr. 7; bud. mur. 7, z drzewa 8; płodozmian 10 polowy; wś P. os. 8, z gr. mr. 101; wś Nowa Pilokalnia os. 12, z gr. mr. 20. 2. P. , al. Łakińskie, wś i fol. , pow. kalwaryjski, gm. Raudań. Do szczegółów podanych powyżej ob. Łakiśkie dodajemy w 1886 r. fol. P. al, Łakińskie, z wsią Dymitrowszczyzna, miał rozl. dwors kiej 506 mr. gr. or. i ogr. mr. 366, łąk mr. 97, pastw. mr. 23, nieuż. mr. 30; bud. mur. 8, z drzewa 17; płodozmian 4 polowy; są pokła dy torfu. Wś Dymitrowszczyzna os. 18, z gr. mr. 42. 3. P. Makowszczyzna, fol. , pow. kal waryjski, gm. i par. Lubów. W 1876 r. fol. P. Mąkowszczyzna, z wsią Makowszczyzna, Ułanówka i Lenino, miał rozl. domin. mr. 241 gr. or. i ogr. mr. 188, łąk mr. 42, pastw. mr. 4, nieuż. mr. 7; bud. mur. 2, z drzewa 5; wś Makowszczyzna os. 14, z gr. mr. 134; wś Ułanówka os. 13, z gr. mr. 23; wś Lenino os. 4, z gr. mr. 6. Ob. Makowszczyzna. Dobra królewskie P. , z łąką Bobrynie zwaną, w woje wództwie trockim, przywilejem Augusta III z dnia 20 listopada 1744 r. , nadane zostały w dożywotnie posiadanie oboźnema kowień skiemu Franciszkowi Makowskiemu h. Bronic, który prawo to, na mocy zezwolenia tegoż króla, wyrażonego w przywileju z dnia 21 pa ździernika roku 1748, sprzedał za 4000 tynfów Józefowi Chalembekowi, aktem sporządzo nym przed sądem wójtowskim magdeburgii ludwinowskiej w dniu 4 grudnia 1750 r. Po dług spisów podskarbińskich z r. 1766 staro stwo składało się z dóbr P. , Makowszczyzny, łąki Bobrynie, w leśnictwie niemonajskiem, albo kirśniańskiem, posiadał je tatar Józef Chalembeka, a po nim Koryccy, którzy opła cali kwarty złp. 75, a hyberny złp. 14. 4. P. , pow. wyłkowyski, gm. Pojeziory, par. Szumsk, odl. od Wyłkowyszek 21 w. , ma 10 dm. , 110 mk W 1827 r. było 22 dm. , 138 mk. 5. P. , wś i fol. , pow. wyłkowyski, gm. i par. Bartniki, odl. od Wyłkowyszek 19 w. , ma 4 dm. , 60 mk. W 1827 r. było 4 dm. , 28 mk Wś należała do par. Wyłkowyszki. W 1871 r fol. i wś. Pilokalnie Ułana miały rozl. dworskiej mr. 593 gr. or. i ogr. mr. 377, łąk mr. 167, wody mr. 3, zarośli mr. 4, nieuż. mr. 7; bud. mur. 3, z drzewa 16. Wś P. os. 32, z gr. mr. 336. Br. Ch. Pilokalnis, ob. Naujepile. Pilon, os. , ob. Elbląg II, 338. Pilona 1. wś, pow. maryampolski, gm. Poniemoń Pożajście, par. Pokojnie, odl. od Maryampola 58 w. , ma 30 dm. , 305 mk. W 1827 r. było 20 dm. , 169 mk. 2. P. Dodatkowa, pow. maryampolski, gm. Poniemoń Pożajście, par. Pokojnie, odl. od Maryampola 58 w. , ma 10 dm. , 47 mk. Pilow, rzka, ob. Glumia. Pilow niem. , ob. Pila i Pilawka. Pilsach niem. , os. wśród łąk, pow. węgoborski, st. poczt. Budry.

Pilow

Pilsach

Pilnomyśl

Pilokalnie

Pilokalnis

Pilon

Pilona

Pilnica

Pilnepole

Pilna

Pillwutschen

Pillwogallen

Pillwarren

Pillupoehnen

Pillkowen

Pillkoppen

Pillkallen

Pilleiken

Pillaucken

Pillau

Pillamuehl

Pillamuehl

Pilski Folwark

Pilszyce

Piltene

Piltyś

Pilski Młyn

Pils

Pilsga

Pilście

Pilść

Pilść

Pilsko

Pilść, rzka, lewy dopływ Wilii, uchodzi poniżej Uszy. Pilście, wś, pow. święciański, w 4 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Dubotówka, o 3 w. od gminy, 23 dusz rewiz; należy do dóbr Żodziszki, dawniej Miłoczewskich, następnie Bokszańikich. Pilsga, ob. Pliszka. Pilska Hamernia, niem. Schneidemuehler Hammer, posiadłość, pow. chodzieski, tuż pod miastem Piłą, obszaru 440, 57 ha, t. j. 312, 02 roli, 12, 70 łąk, 99, 76 lasu, 8, 88 nieuż. i 7, 21 wody; czysty doch. gr. 862 mrk. Pilskalus, góra w t. zw. Oberlandzie kurlandzkim. Pilski Folwark, niem. Stadtberg, na mapie Chrzanowskiego Miejska Góra przedmieście Piły w pow. chodzierskim. Pilski Młyn, ob. Piła, pow. wągrowiecki. Pilski Młyn 1664, według Kętrz. Piła, niem. Pielsche Muehle, młyn, pow. kościerski. W spisach rządowych nie wymieniony. Lustr. z r. 1664 wykazuje, że należał do sstwa tucholskiego i płacił 92 fi. czynszu. Kś. Fr. Pilskie Holendry, niem. Schneidemuehle Hauland, osada wiejska, pow. międzychodzki, o 9 kim. na półn. zachód od Międzychodu, par. kat. w Goraju, prot. w Międzychodzie, poczta w Wiejcach, st. dr. żel. o 21 klm. w Drzeniu. Os. ma 36 dm. , 274 mk. , 9 katol. , 265 protest. Pilsko al. Pilsk, szczyt górski w Beskidach zachodnich, na granicy Galicyi i Orawy, przy wsi Korbielów pow. żywiecki. Najwyższy po Babiej Górze, ma 1557 mt. wznies. i panu je nad wschodnią połacią Beskidu ob. Karpaty, t. III, 859, Korbielów i Magórka, 7. Pilszyce, wś nad Drucią, pow. bychowski, gm. Horodyszcze, ma 27 dm. i 185 mk. , z których 1 zajmuje się stolarstwem, 1 bednarstwem. Pod wsią przeprawa promem przez Drucię. Piltene, Piltynia, rzka w Kurlandyi, dopł. Wenty z prawej strony, płynie w par. Pilten. Piltyś, niem. Pilten, łotew. Piltene, miasteczko, pow. windawski gub. kurlandzkiej, leży na pr. brz. rz. Wenty niem. Windau, o 23 3 4 mil od Mitawy, pod 57 13 płn. szer. i 39 20 wsch. dł. geogr. od F. Najdawniejsze wiadomości o P. sięgają pierwszej połowy XIII w. Wedle podań kronikarskich, niewytrzymujących krytyki powtórzył je między innemi i Słownik geograficzny Siemienowa, król duński Woldemar II, który, jak wiadomo, w zwycięzkich wyprawach swoich nigdy aż do tej okolicy niedosięgnął, wzniósł tu gród warowny. Bajkę tę prostuje już Arndt w połowie zeszłego stulecia, a wszechstronny Dahlmann nie wspomina o niej wcale. Pierwszy zamek obronny, jakiego ślady w obszernych zwaliskach przetrwały do dni naszych, może sięgać dopiero czasów biskupich. Śród bezkształtnych rumowisk trzyma się obecnie tylko wieża, stanowiąca niegdyś zamkową czatownią. W 1236 r. założono w tej okolicy biskupstwo kurońskie czyli piltyńskie episcopatus curoniensis seu piltinensis. Obejmowało ono najprzód całą przestrzeń ziemi, leżącą pomiędzy rzekami Wentą i Abawą, pomiędzy Litwą i Semigalią ob. art. Abawa, I, 19. Następnie ograniczono je do trzeciej części tego obszaru, gdyż 2 6 zawojowanego kraju przyznanego biskupowi kurońskiemu tytułem lenna przez cesarza niemieckiego, musiano ustąpić rycerskiemu zakonowi inflanckiemu, który zażądał udziału w zdobyczy. W pierwszych czasach swego istnienia zaliczało się to biskupstwo do Prus ówczesnych, lecz wkrótce wchodzi do związku ziem inflanckich i tym sposobem należało do Inflant, w obszerniejszem znaczeniu togo wyrazu. Jak wszystkie ziemie inflanckie, tak i biskupstwo kurońskie czyli piltyńskie, wchodziło w skład cesarstwa niemieckiego, a jego biskupi w takimże byli postawieni stosunku do rzymsko niemieckiego cesarza i do własnego biskupstwa, jako i wszyscy inni biskupi inflanccy. Miasto P. wraz z warownym zamkiem biskupim, założonem zostało w. 1295 r. po ostatecznem złamaniu pogańskiej potęgi przez członków kapituły piltyńskiej o złamaniu pogańskiej potęgi w biskupstwie kurońskiem por. art. Hofoumberge, t. III, str. 92. Miasto to składało się najpierw z małej tylko osady miejskiej, tuż pod zamkiem biskupim leżącej, lecz wkrótce się rozwija i wzrasta do znacznych rozmiarów, skutkiem czego kapituła nadaje mu aż dwa osobne herby. Herb większy przedstawia widok miasta z przezroczystemi wieżycami, w mniejszym zaś, podzielonym na dwa pola, widzimy w dolnem polu dwa pastorały złożone w kształcie krzyża św. Andrzeja, a nad niemi, w wierzchniem polu, dwie baszty i kula armatnia, unoszą się w powietrzu. W 1557 r. nadano miasta prawo miejskie ryskie utworzone na wzór praw miasta Hamburga, oraz znaczne dobra dla odpowiedniego utrzymania nietylko zarządu miejskiego ale i licznych szkół i kościołów ówczesnych. Wszelako już od początku XVI w. mto F. upadać poczęło, odkąd kapituła biskupia i ko legium świeckie landratów piltyńskich usadowiły się stale w Hazenpocie ob. Hazenpot, t. III, str. 42 45. Obecnie nie posiada P. nawet burmistrza. Radę miejską składają tam wójt sądowy czyli tak zwany Gerichtavogt i dwóch radców miejskich Rathsherren. To też dzisiaj mieścina ta do najlichszych w Kurlandyi należy. Położenie jej nader niekorzystne. Zewsząd jest otoczoną piaszczystemi równina

mi i obszernemi borami. Upadek miasta datuje głównie od czasu, w którym Wenta zmieniła swe dawne łożysko, oddalone o 2 1 4 mili od dzisiejszego koryta tej rzeki. P. liczy obecnie ogółem tylko 5 ulic i zaułków, 1 kościół protestancki murowany, w 1708 r. wzniesiony, 1 synagogę żydowską, 14 domów murowanych i 108 drewnianych. Spis ludności z 1882 r. wykazał zaledwie 1617 mk. płci ob. , z których 628 wyzn. protestanckiego a 989 wyzn. mojżeszowego. W tymże roku liczono tu 32 kupców trzeciej gildyi, wszyscy izraelici, trudniący się drobnym handlem i spekulacyami. Czasy jego dawnej potęgi biskupiej przypomina już tylko ruina zamczyska, z wieżą na wpół przeciętą, której część jedna aż dotąd wznosi się groźnie ku niebu, druga zaś spokojnie spoczywa w głębi dawnego łożyska rzeki Wenty. O rozmiarach tegoczesnego P. powziąć można niejakie wyobrażenie z budżetu miejskiego na 1883 r, w którym zarówno przychody jak rozchody miasta nie przewyższają 1540 rubli 74 kop. Rozchody na zarząd miejski wynoszą ogółem nie więcej jak 355 rubli, a koszta roczne na utrzymanie zarządu policyjnego w mku P. pokrywa suma 36 rubli. Istnieje tu wszakże kasa oszczędności dla wdów i sierot już od 1768 r. Kapitał tej kasy w 1883 r. dochodził do 22314 rubli. Jest tu i dom przytułku, założony w 743 r. Ten posiada zaledwie 560 rub. kapitału. Fabryki niema w P. żadnej. Jarmarków dorocznych odbywa się dwa 2go lutego i 29 września. Obszar ziemi miejskiej wynosi obecnie tylko 142 dz. Piltyńska ziemia lub Piltyński powiat districtus piltensis sen piltinensis. Gdy w 1560 r. stany inflanckie zmuszone były szukać zagranicznej pomocy przeciw wojskom cara moskiewskiego, Rewel i cała Estonia poddały się Szwedom, właściwe zaś Inflanty oddali mistrz prowincyonalny i arcybiskup pod opiekę Zygmunta Augusta, który, po długo ciągnących się układach, wcielił je do Rzpltej w r. 1562 jako udzielne księstwo, ostatniemu zaś mistrzowi krzyżackiemu Gotardowi Kettlerowi, oddał Kurlandyą jako lenno ob. art. Inflanty, t. III, str. 279. Wtenczas to powstał obręb piltyński z sekularyzowanego biskupstwa piltyńskiego, które ostatni biskup Jan Muenchhausen, apostata, sprzedał królowi duńskiemu, ten zaś dał swemu bratu Magnusowi, ks. holsztyńskiemu, który później, w ciągu wojny przez Iwana Groźnego Inflantom wydanej, tak smutnego nabył rozgłosu. Gdy zaś umarł ks. Magnus r. 1583, ziemię piltyńską nabywa na prawie zastawnem za 30000 talarów margrabia brandenburski Jerzy Frydryk w 1585 r. i tym sposobem zostaje wazalem Rzpltej. Po śmierci Jerzego Frydryka, wdowa po nim ustępuje w r. 1672 niewielką już Słownik geograficzny Tom VIII Zeszyt 86. po nim pozostałą ilość dóbr dominialnych piltyńskich jednemu z ówczesnych dwóch książąt kurlandzkich Wilhelmowi Kettlerowi, który wszakże nie otrzymał równocześnie i rządów nad ziemią piltyńską, gdyż te już w roku poprzedzają cym 1671 przeszły wprost do Polski, a Rzplta natychmiast naznaczyła osobnego starostę piltyńskiego, rezydującego w Hazenpocie i zarządzającego ztamtąd całem tem państewkiem za pomocą kolegium landratów, do którego, z wyjątkiem jedynie członków rad miejskich hazenpockiej i piltyńskiej, wybierano wyłącznie szlachtę rycerską, osiadłą tam od wieków. To kolegium, rezydujące stale w Hazenpocie, stanowiło jedyny trybunał w sprawach ziemi piltyńskiej, tak cywilnych jako i kryminalnych, a od niego szła apelacya już wprost do króla polskiego. Oprócz tego miejscowa szlachta piltyńska miała w swem ręku juryzdykcyą cywilną i karną nad wszystkimi bez wyjątku mieszkańcami, przebywającymi stale w obrębie jej dóbr dziedzicznych i tu już bez żadnej apelacyi ob. Hazenpot, t. III, str. 43. Że zaś ziemia piltyńska była otoczoną zewsząd kurlandzkiemi posiadłościami, a nawet przez nie poprzecinaną, nic więc dziwnego, że była ona odtąd przedmiotem długotrwałych zatargów. Pragnęli ją raz na zawsze połączyć z Kurlandyą Kettlerowie, duchowieństwo katolickie dążyło wytrwale do przywrócenia jej dawnego charakteru, w Polsce odzywały się głosy za wcieleniem tego nieforemnego pasa ziemi do Rzpltej, a niektórzy królowie polscy zamyślali zamienić go na swoje prywatne dziedzictwo. Dzięki tak sprzecznym dążnościom używała wzbogacona handlem zbożowym ziemia piltyńska zupełnej niezawisłości, a w kraju panowała oligarchiczna anarchia. Szlachta piltyńska przenosiła bezpośrednią opiekę Polski, która jej wcale nie była uciążliwą, nad zależność od książąt kurlandzkich; tylko w chwilach groźnego niebezpieczeństwa chroniła się pod skrzydła książąt. Podczas wojny szwedzkiej 1655 1657 uznała sama władzę Jakuba Kettlera, aby korzystać z przyznanej mu neutralności, ale była to tylko unia personalna, której zwolennikami byli zresztą Piltyńczycy dopóki nie minęło niebezpieczeństwo. Czyniąc zadość życzeniom ks. Jakuba, mimo przeciwne zabiegi kleru, zezwoliła Rzplta na połączenie Piltynia z Kurlandyą, na mocy tak zwanej piltyńskiej tranzakcyi 1661 r. . To połączenie trwało jednak tylko do 1717 r. , w którym ziemia piltyńska przechodzi znowu w bezpośrednie zawiadywanie Rpltej, za wyłączeniem jedynie położonych w tej okolicy nielicznych dóbr książęcych. Taki stan rzeczy był bardzo pożądanym dla szlachty piltyńskiej, gdyż tym sposobem niemiała ona w pobliżu siebie żadne10 ra

Piltyń

Piluny

Piltzen

Pilwa

Piluczenki

Piluczki

Pilumiszki

Pilumele

Pilucze

Piltzen 

go pośrednika pomiędzy sobą a królem polskim, wybierani zaś z pomiędzy jej własnego grona landraci, mający przedewszystkiem interesa szlachty na celu, uzyskali prawo zwoływania sejmików, których postanowienia tylko dla czczej formy podawano królom polskim do potwierdzenia. Ż tego to czasu datuje podłużny pas ziemi pomiędzy miastem P. i dawnem łożyskiem Wenty, w pobliżu zamczyska. a nazywany dotąd das Siebenherrenfeld, o którego posiadanie, jak głosi odwieczna tradycya miejscowa, walczyło niegdyś ze sobą aż siedmiu panów piltyńskich. Dzika bowiem niesforność i nieokiełzana burzliwość była charakterystycznem znamieniem zarówno szlacheckiej społeczności z nad Wisły i Warty, jak rycerstwa z nad Wenty i Abawy. Kwitła tu i dotąd kwitnąć nieprzestaje niepomiarkowana gościnność, której ujemną stroną było niegdyś zbytnie rozmiłowanie się w rozkoszach jadła i napoju. Rezydencye szlachty piltyńskiej stały dla wszystkich otworem jak gospody; wszędzie rozlegał się gwar wesołych biesiad. Nie było najzwyczaj niejszego bankietu bez obfitych libacyj. Podczas uczt, gdy wino podnosiło ogólną temperaturę biesiadników, bardzo często przychodziło do kłótni i bójki. Spory i procesy załatwiano chętniej z szablą w ręku niż przez adwokatów. Pojedynkomania grasowała w całym kraju; ale słynęły z niej szczególniej niektóre miejscowości, do których przedewszystkiem P. należał, o czem świadczy charakterystyczne przysłowie. Ze zaś nikt nie wykonywał jurysdykcyi na tradycyjnym kawale ziemi piltyńskiej, zwanym das Siebenherrenfeld, służył on z dawien dawna za schronienie dla wszystkich pojedynkujących się. W 1767 r. kupił tę przestrzeń ziemi od ówczesnego miejscowego pastora Kuehne za 2011 złotych kurlandzkich dziedzic rozległych dóbr poMaydellowskich Dondang, ks. Sacken, jak to czytamy w oficyalnej relacyi rady miejskiej piltyńskiej z 1799 r. W ciągu XVIII w. panowała w P. większa jeszcze niż w Rzplitej anarchia. Nie wcielając się stanowczo do organizmu Rzplitej, weszli jako osobne państewko w skład rossyjskiego cesarstwa, z pewnemi przywilejami. Piltyński powiat, czyli tak zwana ziemia piltyńska, równocześnie z Kurlandyą w 1796 r. poddaje się dobrowolnie berłu rossyjskiemu, do 1817 r. posiada zarząd osobny i swoje prawa wyłączne, a od 1817 r. , w którym konstytucyą piltyńską ostatecznie zniesiono, wchodzi w skład gub. kurlandzkiej, tworząc w niej trzy powiaty grobiński, hazenpocki i znaczną część windawskiego. Po bliższe szczegóły odsyłamy czytelnika do studyum naszego Piltyń i archiwum piltyńskie, a zwłaszcza do załączonej przy niem szczegółowej mapy ziemi piltyńskiej z zachowaniem nomenklatury polskiej u Kymmla w Rydze. Po rów. też Bibliotekę Warszawską z 1884 r. za luty. Par. P. obejmuje ważniejsze wsie Piltyń starostwo z folw, Sukkau, Edwalen, Sirgen Schlehk, Tergeln, Ugalen, Pussen, Pussenecken Pepen. Parafia PiltensHasenpot obejmuje wa żniejsze wsie Dubenalken, Zirau, Dsehrwen, Kikkurn, Wallatten i in. G. Manteuffel. Piltzen niem. ab. Pilcyny. Pilucze, wś włośc. nad rzką Głęboczką, pow. trocki, w 2 okr. pol. o 32 w. od Trok, ma 12 dm. , 149 mk. , w tej liczbie 145 kat. , 4 żyd. Piluczenki, zaśc, pow. dzisieński, w 3 okr. pol. , gm. , okr. wiejski i dobra skarbowe Przebródź, o 17 w. od gminy, 4 dusze rewiz. Piluczki, grupa domów w Steniatynie, pow. sokalski. Pilukiszki, wś, pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Szaki. Odl. od Władysławowa 27 w. , ma 4 dm, 57 mk. W 1827 r. było 4 dm. , 44 mk. ob. Giełgudyszki Dolne. Pilumele, wś, pow. wileński, w 6 okr. pol. , gm. Mickuny, o 10 w. od Wilna, 4 dm. , 43 mk. katol. Pilumiszki, wś, pow. wileński, w 6 okr. pol, gm. Mickuny, o 11 w, od Wilna, 5 dm. , 53 mk. katol. Piluńce 1. wś włośc, pow. lidzki, w 4 okr. pol. , gm. Raduń, okr. wiejski Możejki, o 10 w. od gm. , 43 w. od Lidy a 31 w. od Wasiliszek, ma 11 dm. , 74 mk. katol. 56 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarb. Ejszyszki. 2. P, . wś włośc, pow. trocki, w 2 okr. pol. , gm. Sumiliszki, okr. wiej ski i dobra skarbowe Kietowiszki, o 8 w. od gminy, 72 dusz rewiz. J. Krz. Piluny, wś, pow. wyłkowyski, gm. Pojeziory, par. Szumsk. Odl. od Wyłkowyszek 18 w. , ma 28 dm. , 166 mk. W 1827 r. należała do par. Wołkowyszki, miała 19 dm. , 141 mk. Piluny, wś, pow. rosieński, ob. Kielmy. Pilup litew. piliszamek, Uperzeka, grodzisko, o milę od outy, na górze nad Niemnem, w pow. trockim. Pilwa, rzka w pow. maryampolskim, powstaje z kilku strumieni, zlewających się przy linii drogi żel. z Ejtkun do Kowna, od półn. strony pod Skirkiszkami, poczem przechodzi na połud. stronę tejże drogi, płynie w kierunku połud. zach. i pod Pilwiszkami wpada z praw. brzegu do Szeszupy. Długa przeszło 30 w. Pod Trakiszkami przyjmuje z lew, brzegu Powabelksnę. Pilwa, niem. Pillwen 1. dobra, pow. iławkowski, 5 klm. na półn. zach. od st. pocz. , tel. i kol żel. Bartoszyc Obszaru 547 ha. 2. P. , dobra z folw. Ripplauken, na prus. Mazurach, pow. węgoborski tuż nad jeziorem Mamry, 3 klm. od st. poczt, Rozengart. Obszaru 441 ha. Jan v. Beenhausen, komt. brandenburski, nadaje Fryderykowi Parcz 60 włók nad jeziorem Pilwa, na prawie chełm. , z obowiązkiem jednej

Pilup

Pilukiszki

Piluńce

Pilwie

Pilwarren

służby konnej. Dan w Bartach, w niedzielę przed Narodz. N. M. P. r. 1437. Ob. Kętrz. O ludn. , 529. Ad. N. Pilwarren, niem. L dobra, z folw. Deutsch Pillwarren i Pageldienen, na prus. Litwie, pow. tylżycki, blisko rzeki Rusi. Obszaru 136 1 2 ha; st. pocz. Plaschken. 2; P. Lithuanisch, wś, 2 klm. na półn. zach. od powyższego, blisko rzeki Jaegi. Pilwauz niem. , jezioro, w pow. margrabowskim, tuż nad granicą pow. gołdapskiego, wśród innych znacznych jezior, w jakie obfituje cała półn. zach. część powiatu. W opisie pow. margrabowskiego t. VI 115 mylnie nazwane Pilwanz. Pilwie, jezioro, w pow. sejneńskim, o 4 w. na północ od jez. Iłgiel, z którym łączy się przez strumień. Pilwiece, wś na rzką Wilią, pow. święciański, w 4 okr. pol. , o 63 w. od Święcian, 6 dm. , 66 mk. kat. Pilwingi, jezioro, pow. trocki, pod wsią t. n. oraz wsią Kucewicze. Pilwingi 1. wś włośc. nad jez. t. n. , pow. trocki, w 4 okr. pol. , gm. Niedzingi, okr. wiej ski Pilwingi, o 4 w. od gminy a 70 w. od Trok, 16 dm, 197 mk, katol. 80 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Merecz. Była tu kapl. kat. par. Merecz. W skład okr. wiejsk. P. wchodzą wsie P. , Winkszniny, Gierajcie, Michtony, Łaukieniki, Poniedzinki, Wodziany i Suchorewka, oraz przysiołek Wołokiele, razem 192 dusz rewiz. włośc. uwłaszczonych, 80 b. włośc. skarb. i 4 osadników w. ross. 2. P. , os. karcz. nad jez. Pilwingi, pow. trocki, w 4 okr. pol. , o 69 w. od Trok, 1 dm. , 3 mk. żydów. 3. P. , folw. rząd. nad jez. Pilwingi, pow. trocki, w 4 okr. pol. , o 70 w. od Trok, 1 dm. , 5 mk, katol. J. Krz. Pilwinie al, Jakubiszki, zaśc. prywat. , pow. święciański, w 1 okr. pol. , o 36 w. od Święcian, ma 2 dm. , 37 mk. katol. Pilwiszki, os. miejska, przed 1867 r. miasteczko, nad rz. Szeszupą, przy ujściu rz. Pilwy i Wysokiej, pow. maryampol8ki, gm. i par. Pilwiszki. Osada ta rozłożyła się na wyniosłym brzegu rzeki, w malowniczem położeniu. Odl. 25 w. od Maryampola a 14 m. od Wyłkowyszek. Posiada kościół par. drewniany, urząd gminny, szkołę początkową, aptekę, st. dr. żel. warsz. petersb. na odnodze z Kowna do Ejtkun, odl. 29 w. od Wierzbołowa, a 87 w. od Koszedar. Os. ma 157 dm. i 2291 mk. W 1827 r. było tu81 dm. , 888 mk. , w 1862 r. było 226 dm. , 1889 mk. P. powstały na obszarze rozległych puszcz, stanowiących dobra królewskie. Pierwotna wś otrzymała w 1536 r. przywilej miejski. Dla braku przyjaznych warunków miasto nie mogło się rozwinąć i osada przybrała charakter wsi, aż dopiero ponowny przywilej Stanisława Augusta w 1792 r. wrócił P. stanowisko miasta i przywrócił lu dności przywileje, które nadużycia starostów jej odebrały. Stefan Chrapowicki, starosta pilwiski, założył tu w 1709 r. kościół i parafią. P. znane są z jarmarków na bydło i konie. Obecnie bywa tu 6 jarmarków rocznie. P. par. , dek. maryampolski dawniej sapieżyski, 7003 dusz. P. gm. , należy do s. gm. okr. II w Dę bowej Budzie, st. poczt. w Maryampolu. W skład gm. wchodzą Antonowo, Arżołupie, Audeiszki, Auksztyszki, Bartniki, Biersztupie, Bierżnowienie Czepajcia, BierźnowienieDąbrowskich, Bogata, Budwiecie, Garbiszki, Gieruliszki, Iżdegi Małe, Iźdegi Nadwysokie, Jozuniszki Poparafialne, J. Rządowe, Jurksze, Kalwa, Karklipiszki, Kiermusze, Kirsnokiszki, Krawniszki, Kuczyszki, Linksmokalnie, Mejsztyszki, Pilwiszki, Pińczyszki, Poprudzie, Potaszniki, Skindeliszki, Stejniszki, Stepkiszki, Szatmusie, Szaudynie, Szaudadusze, Szlurpkiszki, Tymieńszczyki, Ubognowina, Uszpilnie, Uszpondzie, Warakiszki, Wójty i Wyrokiszki. Pilwiskie leśnictwo rządowe ma 47601 morg. obszaru i dzieli się na straże Wilemska, Sparwinie, Girniki, Kłampupie. W leśnictwie tem zapro wadzoną była 1861 r. szkoła strzelców dla gub. augustowskiej. W 1828 r. odkryto tu bur sztyn, za który skarb otrzymał ogółem 1093 rs. za prawo kopania. Pilwiskie starostwo niegrodowe leżało w wdztwie trockiem, pow. ko wieńskim. Podług spisów podskarbińskich z r. 1766 składało się z miasta Pilwiszki i z dóbr Giewałtowskich z przyległościami, które posia dał Chrapowicki, marszałek orszański, opłaca jąc zeń kwarty złp. 3083 gr. 5, a hyberny złp. 1246. Na sejmie z 1773 1775 stany Rzplitej nadały to sstwo w posiadanie emfiteutyczne Jackowi Paszkowskiemu, koniuszemu wdztwa brzeskolitewskiego, który płacił kwarty 3533 złp. Br. Ok Pilwiszki 1. wś włośc. ,, nad potokiem pow. wileński, w 4 okr. pol. , gm. Bystrzyca, okr. wiejski i dobra skarbowe Bujwidy, o 10 w. od gminy a 35 w. od Wilna, 21 dm. , 116 mk. , w tej liczbie 5 prawosł. i111 katol. 59 dusz rewiz. . 2. P. , folw. rząd. , tamże, ma 1 dm. , 41 mk. , w tej liczbie 39 prawosł. i 2 katol. 3. P. , zaśc. nad jez. Sosie i Dubinki, pow. wileń ski, w 3 okr. pol. , gm. Giedrojcie, okr. wiejski Dubinki, o 8 w. od gminy a 50 w. od Wilna, 1 dm, , 8 mk. katol. 4 dusze rewiz. ; należy do dóbr Dubinki, hr. Benedykta Tyszkiewicza. 4. P. , zaśc. szlach. nad jez. Bierże, pow. wi leński, w 3 okr. pol. , o 50 w. od Wilna, 1 dm. , 15 mk. katol. J. Krz. Pilzen niem. , ob. Grzybów, pow. szremski. Pilzdorf, ob. Grzybowiec. Pilzen niem. , dobra, pow. iławkowski, na północnym zrębie iławkowskich lasów, nad

Pilzdorf

Pilwiszki

Pilwinie

Pilwingi

Pilwiece

Pilwarren

Pilźnionek

Pilzenkrug

poboczną strugą rzeki Pasmar, 8 klm. na zach. od Iławki, st. poczt. , tel. i kol. żel. Obszaru 291 ha. Pilzenkrug niem. 1. karczma, pow. rybacki, st. poczt. Drugehnen. 2. P. al. Szwentiszken, wś na prus. Litwie, pow. stołupiański, st. poczt. Mehlkehmen. 3. P. , os. , zwana także Karczmą leśną Waldkrug, na sambijskim półwyspie, nad zatoką, 9 klm. od st. poczt. , tel. i kol. ż. Piławy. 4. P. , folw. , pow. królewieAd. N. cki, st. poczt. Uderwangen. Pilźnionek, wś, pow. pilzneński, na lewym brzegu Wisłoki, tuż przy mieście Pilznie, w stro nie półn. , przy drodze prowadzącej do Zassowa, na wznies. 197 mt. Ma 32 dm. , 153 mk. , 65 męż. i 88 kob. . Na obszarze więk. pos. Ludw. Kozubowskiej, jest 5 dm. i 64 mk. 36 rzym. kat. , a 28 izrael. . Z całego obszaru 496 mr. należy 380 mr. do pos. więk. 312 roli, 25 łąk i ogr. , 16 past, 27 lasu, a 116 do pos. mn. 106 roli, 3 łąk i 7 pastw. . P. należy do par. rzym. kat. w Pilznie. Mac. Pilzno, w dok. Pylszno i Pylsna, mto powiatowe, na lewym brzegu Wisłoki, u ujścia do niej Dołczy, w okolicy podgórskiej i lesistej. Samo mto zajmuje małe wzniesienie 217 mt. npm. , najbliższa okolica stanowi równą dolinę Wisłoki 209 do 212 mt. npm. . Zato ku wschodowi po praw. brzegu Wisłoki i ku połud. wzniesienia sięgają 346 mt. , ku północy zaś rozciąga się sapowata, borami sosnowymi pokryta nizina nadwiślańska, w pow. kolbuszowskim i mieleckim. W skutek obfitości budulca P. , z wyjątkiem rynku, w którym stoją przeważnie piętrowe kamienice, składa się ze schludnych, ogródkami otoczonych dworków drewnianych. Według spisu z 1880 r. było tu 238 dm. i 2128 mk 1010 męż. , 1118 kob. , mianowicie 1574 rz. kat. , 2 gr. kat. , 551 izraelitów i 1 akat. Szematyzm król. Galicyi za 1886 r. podaje rz. kat. 1634 a izrael. 491. P. odl. jest 12 klm. od st. dr. żel. arc. Karola Ludwika w Dębicy a 7 klm. od st. w Czerny. Gościńce łączą mto w kierunku płnd. wsch. z Brzostkiem 14 klm. , półn. wsch. z Dębicą 12 klm. , półn. z Zassowem 19 klm. i półn. zach. z Tarnowem 21 klm. . Mto otaczają na płn. Pilźnionek, na zach. Dolczówka a na płd. Strzegocice. Jest tu c. k. starostwo i połączony z niem oddział budowniczy i podatkowy, sąd powiatowy, rada powiatowa, rada szkolna okręgowa na powiaty pilzneński i ropczycki, urząd podatkowy, poczta i tel. , par. rz. kat. , klasztor ks. karmelitów, szkoła etatowa mieszana czteroklasowa, apteka, kilka sklepów korzennych i bławatnych, lekarz, chirurg i notaryusz. Instytucyą finansową jest wydział okręgowy towarzystwa kredytowego ziemskiego, celom zaś humanitarnym służy fundusz ubogich, posiadający dom murowany, 46 mr. roli i 3821 zł. kapitału. Tym funduszem zawiaduje gmina. Urząd gminny składa się z burmistrza, zastępcy jego, trzech urzędników i chirurga. Stan czynny majątku gminnego wynosi 26134 zł. 54 ct. , bierny 5698 zł. a dochód roczny 7000 zł. Ozdobą mta jest starożytny kościół parafialny, niewiadomej erekcyi, który dawniej był prepozyturą, mającą czterech mansyonarzy, z nich zaś trzech uposażył Wawrzyniec Grucki, 28 lipca 1607 r. a czwartego Primaristę Mikołaj Oborski, administrator biskupstwa krak. , 1680 r. , trzech prebendarzy fundacyi Krzysztofa Kamińskiego, wojskiego sandomierskiego z żoną Jadwigą z Drozdowa, dziedziców wsi Lipiny w 1623 r. , bractwa różańcowe, literackie, utworzone przez mieszczan, archiprezbiteryalne, zatwierdzone 1481 r. przez bisk. krak. Jana Rzeszowskiego, w 1639 przez Jakuba Zadzika i bullą Urbana III z 1642, bractwo św. Anny i osobny kaznodzieja. Za miastem, przy drodze do Strzegocic, stał drewniany kościół a w mieście murowany p. wez. św. Ducha, połączony ze szpitalem, i trzeci murowany kościół augustyanów. Prepozyturę zniesiono w 1800 r. i połączono z urzędem parafialnym, w tymże czasie zniesiono także kościół św. Ducha a klasztor i kościół augustyanów po supresyi tego zakonu w Galicyi, nadał gubernator arcyks. Ferdynand d Este ks. karmelitom w 1841 r. Ten kościół ufundował i wymurował Władysław Jagiełło w 1403 r. , ale uległ w 1474 r, zupełnemu zniszczeniu i dla tego odbudował go wraz z kościołem parafialnym Zygmunt I. Lecz gdy później zgorzał znów klasztor, augustyanie postawili już teraz tylko drewniany dom, w którym przebywali do zniesienia zakonu. Ostatni raz zniszczył ten kościół pożar w 1865 r. , w skutek czego niema w niem żadnych zabytków przeszłości. odnowił go przeor karmelitów ks. Ludwik Zieliński. W 1848 r. wybudowano przy nim murowany klasztor, w którym przebywa teraz trzech zakonników. Parafia należy do dyec. tarnowskiej, dek. pilzneńskiego i obejmuje Pilznionek, Strzegocin, Lipiny, Kozią Wolę, Zajączkowice, Rzędziny, Bielowy i Slotową, z ogólną liczbą 5610 rzym. kat. i 1156 izraelitów. Obszar więk. pos. , gminy miejskiej, ma 31 mr. roli; pos. mn. 567 mr. roli, 26 mr. łąk, 46 mr. pastw. i 5 mr. lasu. P. zdawna stanowiło własność klasztoru w Tyńcu. W przywileju opata Michała, wydanym w Tyńcu w 1328 r. Cod. dypl Małopol, wyd. Piekosiński, str. 211 powiedziano, że zasiągnąwszy rady całego zgromadzenia, pozwolił niejakiemu Ursowi założyć sołtystwo Pilsno, na prawie średzkim, na obszarze wisłockim vislocensi, dając mu dwa łany wolne in funiculo et virga longitudinis et latitudinis iure fran

Pilzno

Pilzenkrug

Pilzno

cigeo clarius mensurandos, karczmę z ogrodem, wolny młyn, jatki szewskie, rzeźnię, wolne rybołóstwo, trzeci denar rzeczy osądzonej i szósty z czynszów. Osadnikom nadał opat 20 lat wolności, zarówno od dziesięcin jako też i innych opłat, trzy zaś obiady należące się na rok za sady, oszacowano na ferton. Po upływie lat wolnych, powinien był każdy osadnik płacić klasztorowi tynieckiemu po 9 Szkotów z łanu i dziesięcinę i dawać zwykłe posługi, które oznaczono ogólnie, communia servuicia et publica terre domus nostre ut iuris est. Granice nowego sołtystwa oznaczono następnie prima parte versus Pilsno Pauli Rawelis t. j. po Pilznionek, secunda parte contigit metas domini gregorii de lanc Łęki, tercia contigit stregocicz Strzegocice in fluvio quod dicitur polonice Czepina vsque ad Camen et cadit in Wislocam. W końcu pozwolono sołtysowi sprzedać sołystwo za wiedzą i zezwoleniem klasztoru. Znaczniejsza ludność musiała się ściągnąć do nowej osady, bo zaledwie wyszły lata wolności, gdy w 1354 r. 3 października wydaje Kazimierz Wielki ibid. , 282, na prośbę Jana opata i klasztoru tynieckiego nowy przywilej, w którym pozwala założyć miasto Pilsno, na takiem prawie niemieckim, jakiem się Kraków rządzi, ustanawia we wtorki targi, uwalnia wójta i mieszczan od sądów wojewódzkich, kasztelańskich i t. d. , w ogóle nadaje im wolności, jakie ma Kraków a nadto prawo pojedynków w celu dochodzenia prawdy przed sądem, czyli ordaliów. Insuper, powiada, permittimus de nostra speciali gracia dicte ciuitati iudicium pugne seu duelli volentibus experiri cum de hoc fuerit indicatum, nostra non obstante absentia, uwalnia ich od wszelkich uciążliwości prawa polskiego i dozwala zaprowadzać wszelkie rękodzieła. W końcu daje król mieszczanom wolność od podatków a to siedzącym na uprawianych już gruntach na lat 6 a na nowinach na lat 20. Skąd pochodziła ta nowa ludność, niemożna orzec z kilku nazw, które się przechowały. Być może, że część, jak twierdzi Kromer, przybyła z Saksonii i Holandyi, część jednak musiała być miejscową. W akcie lokacyjnym Dębicy z 5 lipca 1572 r. czytamy między świadkami tunc temporis consulatui ciuitatis, videlicet Pylsna, presidens Woythko Peshko dictus swertil et Clymko eciam ciues de Pylszna ibid, 376, imiona juz przynajmniej spolszczone. Baliński Starożytna Polska, II, 476 przytacza odmienny akt Kazimierza Wielkiego z 1354 r. , feria 6 post fest. s. Michaelis, nie wspomina bowiem o opacie tynieckim, ale powiada, że Kazimierz pozwolił nobili viro Dobeslao założyć to miasto, zamianował go wójtem wraz z prawnymi potomkami, nadał mu 4 łany wolne, młyn, łaźnią, ogród, jatki piekarskie, szewskie, rzeźnickie, tkackie i prasolskie, przeznaczył szósty denar z czynszów a trzeci z kar, pod warunkiem, by na wyprawę wojenną stawił się na koniu, cztery grzywny wartującym, w pancerzu, przyłbicy żelaznej, z oszczepem i włócznią. Po upływie sześciu lat wolnych, mieli mieszczanie płacić z łanu po 6 skojców. Związku między oboma przywilejami niemożna inaczej wytłumaczyć sobie jak tem, że w 1354 r. ustąpił klasztor Pilzno i Strzegocice umową sądową Eustachemu Firlejowi Siarczyński, rps. bibl. Ossol. 1826 a on prawdopodobnie królowi, który zaraz wydał nowy przywilej. Później było P. starostwem niegrodowem, przynoszącem w ostatnich latach Rzpltej 2724 złp. kwarty. Kazimierz Jagiellończyk nadał mieszczanom w 1456 r. przywilej zniżający cła w Krakowie i całym kraju do połowy, a 1461 r. pozwolił rajcom prowadzić podziemne rury i wodociągi, przysądzając im na zawsze płynące ztąd dochody. Podczas krótkiej wojny polskowęgierskiej w 1474 r. osaczyli Węgrzy miasto i żądali 400 zł. okupu. Mieszczanie skłaniali się do tego, gdy jednak król niedozwolił im się poddać, zostało miasto zajęte i spalone, przyczem część ludności wymordowano. Wtedy zgorzały także kościoły farny i augustyanów. Zdaje się, że po tej klęsce nie podniosło się miasto do dawnego dobrobytu, jakolwiek bowiem w 1489 r. pozwala wójt przeprowadzać wodociągi przez swe grunta, za opłatą 13 grzywien a 1495 król Jan Olbracht ustanawia jarmarki na św. Jędrzeja, Zygmunt I zaś na św. Jana Chrzciciela, w 1539 roku uwolnił mieszczan od dawania stacyi, to lutracya z r. 1564 zastała tylko 166 domów i 85 łanów miejskich. Lustratorowie zapisali, że mimo zakazu 9 paliło gorzałkę, 28 kmieci, osiadłych na przedmieściu, płaciło z łanu po grzywnie i dawali owsa 3 korce, 2 kapłony, serów 2, jaj 20 i przykładali się do stacyi król. Na mocy przywileju z 1533 r. , powiada lustracya, mają robić dzień w tygodniu a ony skarżą się, że na folwarku królewskim Strzegoczicze rzadko a na woythowskim na każdy dzień robyą. Targowe przynosiło od wozów co po zboże przyjeżdżają po groszu 1, na wolnicy a pecoribus per gr. 1, a pecudibus trzody per den. 6, od ćwiertnic mąki per. gr. 1, od źrebców węgierskich i od innych koni, na jarmark przypędzonych, per gr. 2, scilicet 1 a venditore alterum ab emptore, których bywa citra ultra 1000, a bobus et vaccis et iuvencis per 1 gr. , których niewiele bywa. Paszne na jarmark na św. Jan od źrebców węgierskich biorą per 2 gr. , których bywa ad minus 800, ad maius 1500. Stacyi królewskiej płacą ze wsiami grzyw. 50, jurgieltnikowi przy szatach JKM. Jest żydów gospodarzy 3, każdy

Pilzno

per florenum ungaricum solvit, facit mar. 3 gr. 12; mieszka też komorą 2, ci niedawają płatu pieniężnego, tylko roboty i poprawy szatów do dworu powinni. Stefan Batory 1577 r. polecił wyrugować żydów z miasta i zabronił im osiedlać się w mieście i okolicy. Niewiele atoli pomógł ten środek, używany w celu podniesienia przemysłu i handlu. Lustratorowie w 1629 r. zastali wprawdzie więcej domów, bo 204 wraz z przedmieściem, gorzałkę paliło 16, domy po żydach były puste a z cechów zastano szewców, piekarza, kowala, tkaczów i rzeźników. Targowe nie czyni jako przedtem, iż z Węgier koni nie prowadzą są to czasy trzydziestoletniej wojny, a ktemu z Rusi i do Rusi innym gościńcem tak bydła jak i stada prowadzą. Wójt bierze pożytek z młyna, ogrodów, jatek piekarskich i rzeźniczych. Podwodnych pieniędzy dają mieszczanie fi. 67 gr. 6, pieniędzy koronacyjnych fl. 40. Powinni wyprawiać na wojnę woz z 4 końmi, przykryty suknem, z żywnością i innemi potrzebami. To był czas największego rozkwitu miasta po katastrofie z r. 1474. Istniały jeszcze wielkie składy wina i wyrabiano poszukiwane przedmioty miedziane i mosiężne a sejm w 1641 r. uchwalił dla msta mostowe po groszu od konia. Gdy atoli wybuchła wojna szwedzka, zrabowało wojsko koronne miasto a nieprzyjaciel do reszty zniszczył ogiem. Lustracya z 1663 r. zastała w mieście i na przedmieściu 36 domów lichych. Mimo nowych klęsk z powodu pożarów, powodzi i moru, podnosiło się mto znowu, bo lustracya zastała 82 dm. w 1765 r. ; miasto było otoczone wałami i miało 4 kościoły. Mieszczanie płacili po groszu z domu, niebyło atoli postrzygalni i wagi a ratusz murowany na środku rynku wymagał szybkiej naprawy. Byłaby ozdoba miasta i wygoda dla sądów, powiadają lustratorowie, i konserwacya ksiąg bezpieczna. A że prawo mieć chce, żeby sądy ziemiańskie odprawowane były w ratuszach i konstytucya z r. 1764 na instancyą powiatu pilzneńskiego ustanowiła aby sądy grodzkie, na które musieli zjeżdżać obywatele do Korczyna, odtąd odprawowały się przez urząd grodzki korczyński w Pilznie i suscepta tranzakcyi doczesnych tamże i ksiąg depozycya tak ziemskich jako i grodzkich była, przeto staroście aby ratusz jako najprędzej wyreparował, zalecamy. Wóz wojskowy zawsze mieć gotowy powinni, co pod winami nakazujemy. Wniosło miasto do nas, ze Pan Starosta Stanisław Piniński trzyma arendarza a ten mając przy sobie kilku żydów i szynkuje i handel prowadzi z krzywdą miasta. Intrata niechybna starostwa 10896 zł. , z czego czwarta część na Rzpltą. Rząd austryacki utworzył w Pilznie starostwo i wpuścił do miasta żydów, przytem spokojne czasy dozwoliły się mu znowu podnieść a nawet przeznaczano to mto na siedzibę biskup stwa, przeniesionego następnie do Tyńca a potem do Tarnowa. Z nowszych czasów stało się Pilzno głośne w 1846 r. , tu bowiem rozpoczął się ruch rewolucyjny. Zbudowanie kolei żelaznej arc. Karola Ludwika zadało stanowczy cios miastu, które, jako oddalone od stacyi, zostało pozbawione na zawsze ruchu handlowego a 16 dorocznych jarmarków i tygodniowe targi w poniedziałki mają jedynie lokalne znaczenie. Ten sam powód nie dozwala na rozwój jakiegokolwiek przemysłu, prócz rękodzieł, zaspakajających codzienną potrzebę mieszkańców i okolicy. P. jest miejscem rodzinnem Marcina z Pilzna Gilcza lub Glickiego, który był 16 razy rektorem akademii krakowskiej i kaznodzieją, Szymona Maryckiego, uczonego humanisty, autora dzieła, O szkołach i akademiach 1551, Andrzeja Gruckiego Grutinus lekarza i autora dzieł lekarskich na początku XVII w. , Sebastyana Petrycego, lekarza nadwornego kardynała Maciejowskiego i Maryny Mniszchówny, tłumacza dzieł Arystotelesa i Horacego, który po powrocie z Moskwy uczynił zapis na utrzymanie historyografa przy szkole krakowskiej i Szymona Halickiego, mówcy z XVII w. Pilzneńskie starostwo grodowe leżało w wwdztwie sandomierskiem, pow. pilzneńskim. Podług spisów podskarbińskich z r. 1770, składało się z miasta Pilzna z wójtostwem i wsi Strzegocice, Pielawy, Słotowo i Dzwonowa. W tym czasie posiadał je Stanisław Piniński, opłacając zeń kwarty złp. 2724, a hyberny złp. 1758 gr. 12. Po zajęciu tego sstwa przez rząd austryacki w r. 1790, takowe oddano w r. 1801 spadkobiercom księcia Augusta Jabłonowskiego, jako częściowe wynagrodzenie za dziedziczne dobra Jabłonów, zajęte na saliny. Pilzneński powiat zajmuje 14, 85 mil kwadr. czyli 5, 8893 mirjam. powierzchni i dzieli się na dwie części północną, nizinną, w glebie piaszczystej, pokrytej szpilkowymi borami, ciągnącą się na północ od torów kolei arc. Karola Ludwika, i podgórską, rozciągającą się na południe od tej linii. Ten nieregularny równoległobok graniczy na płn. z pow. mieleckim, na zachód z pow. tarnowskim, na płd. z gorlickim i jasielskim a na wschód z ropczyckim. W całym powiecie są 2 miasta Pilzno i Brzostek, 77 osad i 62 gmin katastralnych. SpecialOrts Repertorium 1886 podaje 8292 dm. , 47537 mk. 22990 męż. , 24547 kob. . Podług wyznań 44673 rz. kat. , 10 gr. kat. , 2813 izrael. i 41 prot. ; pod względem narodowości 47452 Polaków, 19 Niemców, 7 innych narodowości. W pow. są dwie szkoły czteroklasowe ludowe mieszane, 16 szkół jednoklasowych etatowych i 5 filialnych, zatem tylko trzecia część gmin

Piła

ma szkoły. Sądy pow. są dwa w Pilznie i Brzostku, w całym też powiecie osiedliło się stale dwóch tylko lekarzy, są dwie apteki a 39 gmin ma kasy pożyczkowe z ogólnym ka pitałem 37705 złr. Ludność południowej czę ści powiatu stanowią nowsi osadnicy, którzy posuwali się dolinami rzek w góry w XIII i XIV w. Część osadników pochodziła ze Szlązka, Moraw, Saksonii i Holandyi i zachowała właściwości w stroju, który jest podobny do stroju używanego przez Sasów w Węgrzech i Siedmiogrodzie. Dziś są spolszczeni, ale lud okoliczny nazywa ich głuchoniemcami. W czę ści północnej są osady mazurskie, powstałe wśród puszczy sandomierskiej, nazywają ich pustakami; w stroju i gwarze zachowali wła ściwości mazurskie. Z całego obszaru zajmu ją trzecią część lasy, siódmą część łąki i pa stwiska, resztę rola żytnia. Prawie dwie trze cie roli, pastwisk i łąk należy do mniejszej własności, za co znów tylko szóstą część la sów posiada mniejsza posiadłość. W dwóch miejscowościach, t. j. w Bączalu i Grudnie, znajdują się pokłady lignitu, których jednak, z powodu obfitości drzewa opałowego i braku przemysłu fabrycznego, należycie nie wyzy skują. Mac. Pilzvorwerk albo Piły, po polsku Grzybowo, posiadłość w pow. wschowskim, o 3 klm. na wschódpółn. od Leszna. Niewykazana w spisie gmin i okręgów, istnieje dotąd; należała do m. Leszna. Piła 1. młyn nad rzką Bzurą; pow. łódzki, gm. Nakielnica, par. Bełdów, 1 dm. , 10 mk. , 25 mr. ziemi dwors. 2. P. , os. młyn. , pow. łaski, gm. Bałucz, ma 1 dm. , 9 mk. , 8 mr. ziemi dwors. Należy do wsi Kiki. 3. P. Stara, młyn nad stawem, pow. brzeziński. Należy do dóbr Bratoszewice. 4 P. , os. nad strum. b. n. , pow. piotrkowski, gm. i par. Ręczno, ma 1 dm. , 5 mr. ziemi dwors. 5 P. ,. młyn. , pow. piotrkowski, na obszarze dóbr Koło. 6 P. , os. fabr. nad rzką b. n. , pow. piotrkowski, gm. Kluki, par. Parzno, ma 1 dm. , 2 mk. , 45 mr. ziemi dwors 7. P. Ruszczyńska, wś i os. młyn. , pow. piotrkowski, gm. i par. Kamieńsk, ma 5 dm. . 52 mk. , 76 mr. ziemi włośc; os. młyn należy do dóbr Kamieńsk. W 1827 r. było 3 dm. , 30 mk. 8. P. , przyległ. dóbr Lubiec, pow. piotrkowski. 9. P. , młyn, pow. noworadomski, gm. Kobiele, ma 1 dm. , 5 mr. ziemi dwors. ; należy do dóbr Kobiele Wielkie. 10. P. , os. młyn. nad rzką Pankówką, pow. częstochowski, gm. Panki, par. Truskolasy. Os. młyn. 1 dm. , 9 mk. , 31 mr. ziemi dwors. , os. karczem. 1 1 2 mr. ziemi dwors. W 1827 r. było 6 dm. , 27 mk. 11. P. , os. młyn. , pow. częstochowski, gm. Dzbów, par. Konopiska, ma 1 dm. , 4 mk. , 32 mr. ziemi dwors. W 1827 r. był 1 dm. , 6 mk. Należy do dóbr Konopiska. 12. P. , os. , pow. częstochowski, ob, Kuleje Małe, 13. P. , folw. dobr. Krzepice, pow. częstochowski. 14. P. Ujejska, wś, pow. będziński, gm. Wojkowice Kościelne, dar. Wojkowice, ma 1 dm. , 5 mk. , 4 mr. ziemi dwors. W 1827 r. był 1 dm. , 10 mk. 14. P. , wś nad błotem Pilskiem, pow. kaliski, gm. i par. Chocz, odl. od Kalisza 23 w. , ma 13 dm. , 143 mk. 15, P. , os. , pow. koniński, gm. Piorunów, par. Wyszyna, odl. od Konina 14 w. , ma 1 dm, 6 rak. 16. P. , os. , pow. konińskie gm. Tuliszków, na południe Konina, w odl. 14 1 2 w. Ma 8 mr. obszaru, 11 mk. Grunt żytni. Leży nad strumieniem Pokrzywnicą, który się łączy z rzeczką Pową, wpadającą z lewej strony do Warty. Znajduje tu się tartak wodny, wykonywający roboty tylko dla dworu Tuliszkowa, do którego osada należy. 17. P. al. Folusz, os. nad rz. Topiec, pow. koniński, w gm. Piorunów, par. Wyszyna, na południe wschód od Konina, w odl. 13 w. , od szosy poznańskiej 4 1 2 w. Powierzchni 187 mr. i 73 mk. Obszerny ogród owocowy i szkółka drzew owocowych na dużym obszarze, racyonalnie prowadzona. Młyn wodny i pokłady torfu. 18. P. , kol. nad strum. Szadkówką, pow. sie radzki, gm. i par. Zadzim, odl. od Sieradza 22 w. , ma 9 dm. , 75 mk. 19. P. , pustk. , pow. sieradzki, gm. i par. Klonowa, odl. od Sieradza 41 w. Ob. Kuźnica Zagrzebska, 20. P. , wś i fol. , pow. konecki, gm. Duraczów, par. Końskie. Odl. od Końskich 3 w. , ma 51 dm. , 377 mk. , 571 mr. ziemi dwors. , 458 mr. włośc. W 1827 r. było 12 dm. , 68 mk. Wchodziła w skład dóbr Końskie. 21. P. , os. młyn, pow. opoczyński, gm. Unewel, par. Białobrzegi. Odl. od Opoczna 23 w. , ma 1 dm. , 7 mk. , 55 mr. ziemi dwors. W 1827 r. był 1 dm. , 8 mk. 22. P. , młyn, pow. kielecki, gm. Piekoszów, par. Chełmce. 23. P. , wś, pow. jędrzejowski, gm. Sędziszów, par. Mstyczów, ma 4 os. , 32 mr. Wchodziła w skład dóbr Gniewięcin. Br. Ch. Pila 1. Kościelecka, wś, pow. chrzanowski, w piaszczystej i lesistej równinie 308 mt. npm. , nad pot. Chechłem, dopływem Wisły z lewego brzegu, przy drodze z Chrzanowa 1, 4 klm. do Alwernii. Składa się z 27 chat i 167 mk. , 82 męż. , 85 kob. , rzym. kat. P. należy do par. w Płazie. Z całego obszaru 513 mr. ma pos. większa Władysł. hr. Ostrowskiego 341 mr. 142 roli, 56 łąk, 63 past. i 80 lasu; mn. pos. 172 m. 132 roli. 35 łąk i 5 lasu. Ze wszystkich stron otoczona lasami. Najbliższa wś na płn. zachód jest Kościelec. na płd. wschód Bolęcin, na płnwschód Młoszowa, a płd. zachód Pogórzyce. 2. P. , wólka do Libiąża Wielkiego, w pow. chrzanowskim, ma U dm. i 59 mk. 28 męż. , 31 kob. rzymkatol. 3. P. , tartak koło Sławska, na obszarze dworskim Skole, pow. stryjski, 4. P. , część Stańkowa, w pow. stryjskim. 5.

Pilzvorwerk

Piła

P. , młyn, tartak i gajówka na obszarze dwors. Sianek, w pow. turczańskim. 6. P. Polaniecka, tartak na obszarze dwors. Polanicy, pow. doliniecki. Mac. Lu. Dz. Piła 1. niem. Schneidemuehl. miasto, pow. chodzieski, odl. 21 klm. na półn. zach. od m. pow. , 82 klm. na północ od Poznania, 136 klm. od Torunia, 87 klm. od Bydgoszczy i o 10 klm. od Noteci, przy ujściu Lubianki do Głdy, pod 53 9 półn. szer. i 34 24 wschodniej długości. Jest węzłem dróg żelaznych BerlinByd goszczToruń i BerlinTczew Ejtkuny, siedzibą sądu ziemiańskiego i komisarza obwodowego; ma kościół paraf. z kolegiatą, kościół apostolski i protestancki, synagogę, gimnazyum, zakład głuchoniemych, filią ziemstwa zachodnio pruskiego, kantor banku państwowego, komendę batalionu obrony krajowej, kompanią inwalidów dla Pomorza i w. ks. poznańskiego, komisyą kolei żelaznej wschodniej, st. tel. , urząd poczt. pierwszorzędny z 16 przychodzącemi i odchodzącemi pocztami i 4 jarmarki do roku. P. zbudowana na gruncie torfiastym; woda źródlana jest niezdrowa i choroby są częste. Herb miasta wyobraża jelenia w złotej królewskiej koronie, cwałującego na zielonej murawie; w około tarczy obwódka czerwonobiała. Mieszkańcy trudnią się wyprawianiem skór, wyrobem sukna i koronek, tudzież handlem drzewa, okowity, zboża i kartofli. Czysty dochód z hektaru roli oblicza się na 17 mrk. W 1788 r. było tu 281 dm. , 1611 mk. ; w 1806 r. 2519 mk. ; w 1816 r. 336 dm. , 1996 mk, t. j. 866 kat. , 722 prot. i 408 żydów; w 1831 r. , włącznie z przedmieściami Borkowo, Zamość i Miejska Góra, 386 dm. , 2999 mk. 1136 kat, 1215 prot. , 648 żydów; w 1858 r. 6758 mk. ; w 1871 r. 534 dm. , 7163 mk. Przy późniejszych spisach ludności wliczono mieszkańców całego okręgu miejskiego. Ruch pocztowy był w 1876 r. następujący listów nadeszło 265400, wysłano 236500, paczek nadeszło 24900, wysłano 17300, listów i paczek wartościowych nadeszło 4400 z 5, 222, 300 mrk, wysłano 3600 z 11, 941, 800 mrk, zaliczek poczt. nadeszło 3100 na 26, 000 mrk. a mandatów 1866 na 259, 910 mrk. ; przekazów poczt. nadeszło 18177 z 929, 521 mrk, wysłano 23646 z 1, 268, 613 mrk; podróżujących pocztą było 2539; telegramów nadeszło 5389, wysłano 6275. O pierwotnem założeniu kościoła miejscowego nic nie wiadomo; w miejsce starego, drewnianego, stanął nowy z cegły palonej, p. w. N. M. Panny i św. Jana Chrzciciela, który w 1628 roku nie był jeszcze wykończony. Wizyta Branieckiego z 1641 r. przypisuje to odbudowanie Janowi Badowskiemu, plebanowi. Drugą połowę kościoła wykończono podobno w 1724 r. z funduszu Stefana Grudzińskiego, starosty źelgniewskiego 1640. Kościół ten znajdował się przez pewien czas w ręku protestantów; królowa Konstancya, żona Zygmunta III, objąwszy starostwo ujskie, przywróciła go katolikom. W 1829 r. znajdowało się w tym kościele kilka zbroi, chełmów i skrzydeł husarskich, tudzież działko żelazne po chorągwi husarskiej, która w P. załogą leżała aż do 1772 r. Przy tym kościele byli niegdyś man syonarze i bractwo św. Anny. Księgi kościelne sięgają 1636 r. Parafią składały w 1580 r. Jastrowie, Lubianka, Motylewo, Piła, Stobno i Tarnowo. Kościoły filialne były w następujących wsiach Biała Góra, Dolaszewo, Lubianka, Pokrzywnica i Zawada. Szkoła i szpital istniały w Pile r. 1641. Piła należała kolejno do starostw lublańskiego, żelgniewskiego i ujskiego. Dzieje pierwotne P. nie są znane. Jej dawne przywileje zgorzały a starsze kroniki milczą o P. W 1480 r. darował ją Maciej Opaliński królowi Kazimierzowi IV; w 1513 r. , pod dniem 4 marca, za Zygmunta I, uzyskała P. prawo niemieckie; w 1518 r. daje ją król Zygmunt w dożywocie Hieronimowi z Bnina, a r. 1525 pozwala mu nabyć wójtostwo pilskie. W 1561 r. posiadał to miasto Stanisław Górka. Lustracya z r. 1564 znalazła 153 domy, z każdego domu płaci się po 6 gr. 12 den. , mieszczan było 114, co błota dzierżą, na których mają łąki, każdy z nich płaci po 6 gr. ; rybaków jest 10, którzy od łowienia na rzece płacą czynszu do roku po 15 gr. ; szewców jest 13; rzeźników 2; dawają po 2 kamienie łoju nieszmalcowanego, kołodziejów 6, każdy z nich płaci czynszu po 36 gr. , bartników 15, dają miodu beczek 14, mniejszych aniżeli śledziówki, które zowią borawkami, jedna po złotych 8; garnczarzy, ilu ich jest, winni dać statków roboty swej do dworu, małych i wielkich, na każdy kwartał 20, a teraz ich jest 18; młynów 5, hamerów 2. W r. 1576, król Stefan, potwierdzając przywileje miejskie, przenosi targi tygodniowe z czwartku na poniedziałek. W 1582 r. płaciło miasto 57 złp. 12 gr. soszu i 232 złp. 6 gr. 15 den. czopowego. W 1593 r. potwierdza Zygmunt III przywileje. W 1626 r. zgorzało całe miasto; przy odbudowaniu go wyznaczono żydom pewną dzielnicę, w której wolno im było mieszkać i ograniczono ich sposób zarobkowania. W 1633 i 1650 r. uzyskało znów miasto od królów polskich potwierdzenie swych przywilejów. W 1655 r. w lipcu sprowadza Konrad Marderfeld na P. Szwedów, przed którymi ustąpiła załoga polska. W 1660 r. otrzymali sukiennicy pilscy różne przywileje, odnowione w 1701 r. ; w 1670 r. uzyskali takowe żydzi. W 1688 r. nadał Jan Kazimierz miastu wolny wrąb i pastwistwo w lasach Żelgniewskich; w 1697 r. otrzymali piwowarzy nową

Piła

ordynacyą, w 1716 r. postarało się miasto o potwierdzenie dawnych przywilejów. W 1720 r. zapiaszczyła Głda 750 mr. miejskich, w skutek czego mieszczanie płacić nie mogli podatków. Podczas wojny siedmioletniej w 1758 r. przechodziły wojska rossyjskie przez P. W 1759 r. stanęła ugoda między miastem a starostą co do wolnego wrębu i pastwiska w lasach Żelgniewskich; ugodę tę potwierdził w 1766 r. Stanisław August W 1765 r. płacili żydzi pilscy 822 złp. pogłównego. W 1772 r. , po okupacyi pruskiej, sprowadzał Fryderyk II osadników Niemcówprotestantów, którym darował wzniesione z jego rozkazu domostwa. Gdy zwiększyło się grono tych przybyszówj stanął kościół protestancki 1824 i przybył predykant; odtąd szerzy się tu protestantyzm kosztem katolicyzmu i polskości. Wkrótce po okupacyi otzymała P. załogę huzarów. W 1806 r. przybyli do P. Francuzi. W 1834 r. podczas pożaru, który wybuchł dnia 7 lipca, spłonęło 200 domów. W 1835 r. , dnia 16 sierpnia, uzyskała P. ordynacyą miejską. W 1844 r. odszczepił się tu od kościoła katolickiego Jan Czerski, tworząc gminę chrześciańskoapostolsko katolicką; kościół jego stoi w starym rynku; obszerną literaturę, odnoszącą się do tego odszczepieństwa i zaburzeń, jakie ztąd wynikły, podaje Bibliografia Estrajchera. W 1848 r. , podczas ruchów poznańskich, odznaczali się Niemcy tutejsi nienawiścią do Polaków i przystąpili do t. z. Netzbruderów, którzy z bronią w ręku bronić chcieli swej niemieckiej ojczyzny, zdobytej na Słowianach. P. jest miejscem urodzenia Stanisława Staszyca. Wykopano tu słup koryntyjski z bronzowym nadgłówkiem, popielnicę bronzową, takiż celt z napisem i grot z ostrzem do cięcia, niezwykłego kształtu. P. par. , dek. czamkowski, miała w 1873 r. 3746 dusz; kościoły filialne Pokrzywnica, Biała Góra, Daleszewo, Zawada. W skład okręgu miejskiego wchodzą folwarki Bergenhorst, Gruenthal i Neufier; dworki Bukówko, Dębowiec, Kiebitzbruck, Kossenwerder, Lehnsruh, Weidenbruch i Wiesenthal; leśnictwa Dreisec i Motylewski Most; domki poborców szosowych Koszyce i Śmiłowo; strzelnica, cegielnia miejska i folusz. Cały okrąg liczył w 1871 r. 567 dm. , 7538 mk. 2260 katol. , 4507 prot. i 771 żydów. Co do płci 3677 męż. i 3861 kob. Nowsze spisy ludności podają 11610 mieszk. 7308 prot. , 3497 kat. i 805 żydów. Do sądu ziemiańskiego pilskiego należy 13 okręgów sądowych Chodzież, Czarnków, Człopa, Frydland Marchijski, Jastrowie, Łobżenica, Margonin, Nakło, Piła, Trzcianka, Wałcz, Wieleń i Wyrzysko. 2. P. , niem. Sagemuehle, posiadłość w pow. chodzieskim, o 4 klm. od Margonina, l0 klm, od Chodzieża; 3 dm. , 31 mk. 14 katol. i 17 prot. ; obszaru 74, 46 ha, czysty doch. grunt. 267 mrk; młyn wodny, chów bydła i owiec. 3. P. , niem. Muehlheim, Diłyn, pow. gnieźnieński, o 9 1 2 klm. na północ od Powidza i tyleż na południo wschód od Trzemeszna, na odpływie jeziora Skorzęcińskiego, par. Powidz, poczta w Skorzęcinie, st. dr. żel. w Trzemesznie, okr. wiejski Piłka; 2 dm. , 36 mk. ; należał niegdyś do klasztoru trzemeszyńskiego. 4. P. , niem. Schneidemuehle, młyn, do Radomicka, pow. kościański, w okolicy Szmigla i Starego Bojanowa. Nie wykazany w spisie gmin i okręgów. 5. P. , niem. Schneidemuehle, młyn, pow. międzychodzki, o 7 klm. na zachód od Sierakowa, na strumieniu, który naprzeciw Między choda wpada do Warty; okr. wiejski Kaplin, 2 dm. , 26 mk. 6. P. , niem. Schneidenmuehle, młyn, pow. międzychodzki, w pobliżu m. pow. ku zachodowi; okr. wiejski Muchocin; 1 dm. , 8 mk. 7. P. , wś, domin. i okr. domin. , pow. obornicki, tuź pod Gośliną Murowaną, ku południowi, nad Goślinką, która pod młynem Mściszewskim wpada do Warty, w okolicy wznies. na 88 mt. npm. , par. i poczta w Goślinie Mur. , st. dr. żel. o 19 kim. Obornikach. Należała przy schyłku zeszłego stulecia do Władysława Gurowskiego. Wieś ma 18 dm. i 204 mk. 176 kat. i 28 prot. . Dominium ma 163 mk. , 6 dm. Dobra pilskie składają się z Boduszewa, folwarku Leśnego, Goślinki, Gośliny Murowane, Piły i Rakowni; mają obszaru 2208, 80 ha, t. j. 1429, 81 roli, 121, 41 łąk, 52, 48 pastw. , 474, 70 lasu, 54. 43 nieuż. i 75, 97 wody; gorzelnia parowa, cegielnie, młyn wodny i piekarnia, chów bydła i koni. Właścicielem jest książe SachsenAltenburg. W skład okr. dom. wchodzi folw. Rakownia, cały okr. liczy 8 dm. i 217 mk. 164 kat. i 53 prot. . 8, P. al. Piła Trzcińska, niem. Pilamuehle, młyn, pow. ostrzeszowski, o 10 klm. na południowschód od Baranowa, par. i poczta w Trzcinicy, st. dr. żel. w Łęce Opatowskiej o 5 klm. , okrąg wiejski Kuźnica Trzcińska, 2 dm. , 25 mk. 9. P. , młyn, pow. ostrzeszowski, par. i poczta w Doruchowie, okr. wiejski Rudniczysko, 1 dm. , 10 mk. 10. P. , młyn, pow. ostrzeszowski, o 2 klm. na północozachód od Ostrzeszowa, na strudze Leśnej al. Strzygowej, par. , pocz. ist. dr. żel. w Ostrzeszowie, okr. wiejski Rojów. 11. P. , niem. Pilamuehle, młyn, tuż pod Ostrzeszowem, na strudze Strzygowej, okr. wiejski Borek, przedmieście Ostrzeszowa, 2 dm. , 29 mk. 12. P. , niem. Schneidemuehle, os. młynarska, pow. szamotulski, o 2 1 2 klm. na wschódpółnoc od Wronek, na strudze, która tam wpada do Warty, par. i poczta w Wronkach, okr. wiejski Obelżanki, 5 dm. , 48 mk. 13. P. al. Pilski Młyn, niem. Schneidemuehle, młyn, pow. wągrowiecki, o 2 klm. na wschódpołu

Piła

Pila

dnie od Skok, par. , okr. domin. i poczta w Skokach, st. dr. żel. w Rogoźnie o 15 klm. , 3 dm. i 15 mk. 14. P. , niem. Schneidemuehle, młyn, do Nekli, pow. wrzesiński. Nie wykazany w nowszych spisach urzędowych. E. Cal. Piła, al. Pilawa, niem. Piełow, Pilow i Pylow, prawy dopływ Głdy, wypływa z znacznego jez. Izbiczno Pielburg, na wschód od Cza plinka, w pow. szczecinkowskim w Pomeranii, Przerzyna jez. Długie niem. DolgenSee i wstępuje ponad Dudylanami w pow. wałecki, tu pędzi młyn, płynie przy Nadorzycach, gdzie znów młyn obraca, to samo czyni przy Hoppenmuehl, mija Szwecyą czyli Świeciu, Głowaczewo, Czechy Zechendorf i Zabrodzie i uchodzi przy Dobrzycy do Głdy. P. ma prze ważnie półn. połud. kierunek i jest spławną. Jej większe dopływy są z lewej strony Czer wona Struga Rotes Fliess, z prawej zaś Dobrzyca, uchodząca pod Zabrodziem. Drudzy uważają jednak raczej P. za dopływ Dobrzy cy. Dobrzyca bierze początek o 3 4 mili na wschód od Czaplinka, przyjmuje z prawego brzegu Sędowicę niem. Ziegenfluss pod Machlinami, z lewego zaś Olszankę Elsen al. Ellerfliess, odpływ jez. Byszkowskiego, dalej z prawego Wielboki Fuhlbeck pod Wielbokami, Przyłęk, Świnię, Młyńską Strugę i Pił kę, z lewego zaś Zbycznę Stabitz, na półn. wschód od Wałcza, odpływ jez. Lubiańskiego. Dobrzyca oblewa Dobrzycę, Machliny, Wiel boki, Wiesiołkę, Tarnowo i Zabrodzie ob. Pow. wałecki przez Calliera, str. 43 i 17; Gesch. d. Deutsch. Croner Kreises von Schmitt, str. 8. Kś. Fr. Pila 1. niem. Pilla, os. młyn. nad Jonką, w górzystej okolicy, pow. starogardzki, st. p. i par. ew. Skurcz, 7 klm. odl. , par. kat. Barłóżno, st. dr. żel. Morzeszczyn 4, 8 klm. , odl. od m. pow. 2 3 4 mili. Zawiera 97, 31 ha roli orn. i ogr. , 17, 87 łąk, 12, 76 pastw. , 7, 66 lasu, 2, 61 nieuż. , 1, 23 wody, razem 139, 44 ha, czysty dochód z gruntu 379 mrk. W 1868 r. było tu 36 mk. kat. i 1 ew. , 3 dm. Właśc. Antoni Kantak. Za czasów Rzpltej należała P. do sstwa osieckiego. Według taryfy z 1648 r. , gdzie uchwalono pobór podwójny a akcyzę potrójną, płacił tu młynarz od 2 kół młyńskich i tartaka 5 fl. i 18 gr. ob. Roczn. Tow. Przyj. Nauk Pozn. , 1871 r. , str. 178. Na polu tutejszem znaleziono młot starożytny z syenitu ob. Objaśn. do mapy archeol. Prus Zach. przez Ossowskiego, str. 102. 2. P. , niem. Pilla, młyn i tartak nad Mątawą, pow. świecki, st. p. , tel. i dr. żel. Warlubie, 8 klm. odl. , par. kat. Jeżewo, ew. Grupa, 88, 31 ha; czysty dochód z gruntu 131 mrk. W 1868 r. mk, 15 bud. , 2 dm. , 2 mk. kat. . 14 ew. W niem. rejestrach handlowych zowie się ten młyn Westpreuss. Handelsmuehle. 3. P. , niem. Pillamuehl, tartak wodny do Jarcewa Zandersdorf należący, pow. chojnicki, st. p. Szwornigac, 6 klm. odl. , par. kat. i ew. Chojnice, 14 Mm. odl. W 1868 r. 6 bud. , 3 dm. , 4 kat. , 21 ew. Zawiera 93, 76. ha, w tem 62 wody; czysty do chód z gruntu 80 mrk. Os. ta leży niedaleko dużego jez. Charzykowskiego MueskendorferSee. 4. P. , niem. Pillamuehl, młyn wodny o 4 gankach i tartak nad Brdą, pow. tuchol ski, st. poczt. Gostycyn, 6 klm. odl. , st, poczt. Tuchola, 9, 5 klm. odl. , par. kat. Bysław, ew. Kamienica, Zawiera 65, 28 ha roli orn, i ogr. , 24, 35 łąk, 36, 13 pastw. , 3, 03 boru, 1, 21 nie uż. , 2, 11 wody, razem 132, 11 ha; czysty do chód z gruntu 315 mrk. W 1868 r. 10 bud. , 3 dra. , 31 mk. , 18 kat. , 13 ew. W przywile ju z 1672 r. z d. 18 marca, wystawionego w Warszawie przez Morsztyna, podskarbiego koronnego, sstę zawichoskiego i tucholskie go, czytamy, że Michał Ortung, utracił młyn i 3 wł. w Gostycynie, bo winien 516 zł. i 6 łasztów i 33 korcy żyta, więc ssta sprzedał ten młyn Grzegorzowi Giersz, młynarzowi ze Silna, co dekretem starościńskim r. 1661 d. 21 list. potwierdza. Wówczas była to osada spustoszona a mieszkańcy, którzy byli zobo wiązani tu mleć zboże, zostali przez nie przyjaciela uprowadzeni. Giersz ma dawać 60 korcy żyta tucholskiej miary, 16 zł. za tucze nie 2 wieprzów, od węgorzarni 3 zł. , a od włók 9 zł. Ortung może młyn znów wykupić jeżeli dług zapłaci. Przywilej ten potwierdza król Michał w Warszawie r. 1673 d. 20 czerw ca. List nadawczy króla Augusta III d. 20 lipca r. 1762 w Warszawie wystawiony, opiewa, że przodkowie Andrzeja Czałbowskiego i Elżbiety Kurczewskiej kupili od Grzegorza Giersza i Anny Gronowskiej młyn. Niech go mają za 60 korcy żyta tucholskiej miary, 8 zł. od węgorzami, 3 zł. od włóki i z obo wiązkiem tuczenia wieprza ob. Zapiski ks. Kujota w Peplinie. 5. P. , niem. Schneide muehlerHammer, wś, pow. wałecki, st. p. i par. kat. i ew. m. Piła, 2951 36 mr. obszaru. W 1868 r. 30 bud. , 9 dm. , 161 mk. , 86 kat, 75 ew. 6. P. , niem. PillaMuehle. Według Kętrz. miejscowość w pow. kwidzyńskim, na lewym brzegu Wisły. W spisach urzędowych nie zapisana. Kś. Fr. Pila, niem. Poehlen, wś w Pomeranii, pow. szczecinkowski, nad szosą z Baerwalde do Czaplinka, ma st. poczt. Leży w równej okolicy, gleba piaszczysta, tylko nieco wyżej położone części są żyzne. Gleba zawiera margiel, glinę, zwir i kamienie wapienne; nieraz napotyka się tu bursztyn w większych kawałkach. W 1878 r. 683 mk. ewang. , trudniących się głównie rolnictwem i sztuczną hodowlą ryb w dołach torfowych. Poczta osobowa idzie z Baerwalde przez P. do Czaplinka. P. za czasów Rzplitej

Piłatowszczyzna

Piłaty

Piłatyszki

Pilawa

Piława

Piłaki

Piłańce

Piłatkowce

Piłatowicze

Piłatowo

Piłatka

wchodziło w obręb Wielkopolski i należało do do sstwa drahimskiego, ob. Pow. wałecki przez Calliera, str. 42. W dok. z 1670 r. , wysta; wionym przez króla Michała, zowie się ta wś Pohlenpuehlen ob. Zeitsch. d. Westpr. Gesch. Ter. , 1886, XVI, 112. Kś. Fr. i Piłąjciszki, zaśc. szl. , pow. wileński, w 3 okr. pol. , o 23 w. od Wilna, 1 dm. , 4 mk. kat. Piłak, niem. Pillackermuehle, młyn na pol. prus. Mazurach, pow. ządzborski, w pobliżu jeziora Klukowskiego, st. poczt. Rybno, Piłaki 1. niem. Pillacken, dobra na pol. prus. Mazurach, pow. ządzborski, o 1 1 2 klm. na północ od Piłaku, tuż nad jeziorem Klukowskiem, st. poczt. Rybno. 2. P. Wielkie, niem. P. Gross, wś na pol. prus. Mazurach, pow. węgoborski, nad Piłaką, strugą poboczną Gołdapi, na wschód od Węgoborku, 6 klm. na płd. od st. poczt. Budry. Przytyka do pobojowiska grunwaldzkiego. Jan Pusz, starosta węgoborski, sprzedaje Pawłowi Sperling Wróbel i Stanisławowi Hase Zając z Nowej Wsi, w łeckim powiecie, 6 włók sołeckich nad Piłaką, włókę za 30 grzywien, 7 lat wolności. Dan 1569 r. we wtorek Ziel. Świątek. W 1600 r. mieszkają w Piłakach Marcin Bieniuta i Fryderyk Dzierlatka. 3. P. Małe, niem. P. Klein, odl. 1 2 klm. na półn. od P. Wielkich. Jan Pusz starosta węgoborski, sprzedaje 1553 r. Maciejowi, synowi Janela, nad matą Piłaką 5 włók sołeckich, celem założenia wsi dannickiej na 45 wł. , 6 lat wolności ob. Kętrz. O ludn. , 532 3. . Piłańce, wś na lew. brz. Wilii, pow. kowieński, poniżej Ryksztyń. Piłatka, pow. janowski, gm. Chrzanów, par. Batorz. Piłatkowce z Merlawą, wś, pow. borszczowski, nad pot. Niczława, o 12 klm. na płn. zach. od Borszczowa, a o 4, 5 klm. na płn. wschód od Jezierzan. Granice wschod. Łosiacz iCygany, połud. Zielińce, zach. Jezierzany, półn. Tar nawka. Obszaru dwor. 1593 mr. , włośc. 1069 mr. W 1870 r. 1050 mk. , w 1880 r. na obsz. dwor. 88, w gm. 1039. Rzym. kat. z Grabow cami 360, par. Jezierzany, gr. kat. 733, do filii Tarnawka i Zwiahel 686, razem 1456 gr. kat. , par. w miejscu, dok. Skała. Wszystkie urzęda pow. i st. poczt. i tel. Borszczów. B. R. Piłatowicze, folw. nad rzką Myszanką, pow. nowogródzki, w 3 okr. pol. i gm. NowaMysz, własność od 1862 r. Sokołowiczów, ma 27 włók i 3 morgi obszaru; miejscowość bezle śna, grunta dobre; młyn wodny, łąki dosta teczne. Al. Jel. Piłatowo, pow. szubiński, ob. Lubostroń. Jestto pierwotna właściwa nazwa tej wsi, zmieniona dopiero w 1880 r. Piłatowszczyzna, wś nad Supraślą, pow. białostocki, w 1 okr. pol. , gm. Gródek, przylinii dr. żel. z Białegostoku do Baranowicz. Piłaty, pow. przasnyski, ob. Czaplice P. Piłaty, 1. wś włośc, pow. dzisieński, w 2 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Nowy Pohost, o 2 1 2 w. od gminy, 41 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Linkowszczyzna. 2. P. , wś włośc, pow. dzisieński, w 3 okr. pol. , gm. Przebrodź, okr. wiejski Pohost, o 12 w. od gm. , 5 dusz rewiz. Piłatyszki, wś, pow. maryampolski, gm. Balwierzyszki, par. Gudele. Odl. od Maryampola 25 w. , ma 13 dm. , 161 mk. , 319 mr. ziemi włośc W 1827 r. było 12 dm. , 92 mk. ob. Iwaniszki 2. , Pilawa al. Piławy, folw. w dobrach Berezyna Luboszańska, pow. ihumeński, w 3 okr. pol. berezyńskim, gm. dołźańska, nad rzką Dołżanką, leży wśród głębokich lasów i nazwany P. od herbu dziedziców hr. Potockich. Miejscowość bezludna, dzika, nizinna, grunty piaszczyste. O 1 w. od folwarku leży jezioro pod 53 42 płn. szerok. i 47 14 dług. Jezioro to szerokie przeszło na 1 w. a długie 2 w. , brzegi ma niskie, głębokość znaczną, dno zwirowate, ryb nie ma. Przed 40 laty chciano je połąłączyć z rz. Dołżanką i w tym celu wykopano kanał, długi na 3 kurhan, usypany przez Rohanowicza, na pamiątkę zmarłej tu żony. T. S. Piława, niem. Peile, prawy dopływ Bystrzycy, która wpada do Odry, oblewa Piławy, w pow. rychbachowskim. Piława, niem. Peilau, 1230 Pilawa, wś nad rz. Piławą Peilebach, pow. rychbachowski. Jestto jedna z największych wsi szląskich, ztąd zwana Długą Langen Peilau, ponieważ się ciągnie l 1 2 mili doliną rzeki. Składa się z 8 części a P. Dolna Nieder P. , 1370, Nedir Pylow, par. kat. i ewang. Rychbach odl. 3 8 mili. W 1842 r. był tu zamek z wieżą, 92 dm. , 791 mk. 159 kat. , szkoła ewang. od 1742 r. , młyn wodny, gorzelnia, browar, warsztaty tkackie, hodowla owiec. Na obszarze tej wsi, na stokach gór Fischerberg Girlsberg, odniósł Fryderyk II w 1762 r. zwycięstwo nad Laudonem. Bitwa ta nosi nazwę boju pod Reichenbach, b P. Dolna Średnia, Nieder Mittel P. , 1371 Mittel Pylow, wś i domin. Posiada kościół par. katolicki. W 1842 r. był tu zamek, folw. , 79 dm. , 652 mk. 115 katol. ; 2 młyny wodne, warsztaty tkackie. c P. Brednia Mittel P. , wś i domin. , posiada kościół par. ewang. od 1849 r. W 1842 r. była tu rezydencya, ma 2 fol. , 83 dm. , 619 mk. 85 katol. . Szkoła ewang. od 1742 r. , dwa młyny wodne, tkactwo, hodowla owiec. d P. GórnaŚrednia Obermittel P. , 1375 Oebrn Peylow, wś, par. ewang. Rychbach. kat. Piława. W 1842 r. 91 dm. , 764 mk. 145 katol. , browar, 2 młyny wodne, hodowla owiec, tkactwo. e P. Górna Ober P. , wś, posiada kaplicę katol. , filia par. kościoła

Piłajciszki

Piłak

Piłka

Piława

w P. Dolnej, szkołę katol. W 1842 r. 72 dm. , 713 mk. 41 kat. , młyn wodny, cegielnia. Par. ewang. Dirsdorf. f P. Najwyższa Oberstes P. , 1380 Pylavia Superior, wś i dobra, par. ewang. Dittmansdorf. W 1842 r. zamek, 141 dm. , 1326 mk. 151 katol. , staw mający 150 mr. , gorzelnia i browar, tkactwo, hodowla owiec. g Haunold al. Reichardt, w 1375 Hawnold, kol. , 8 dm. , 58 mk. kat. . h Gnadenfrei, kol. morawskich braci na gruntach należących do Górnej P. W 1189 r. Sierosław, biskup wrocławski, nadaje P. strzygłowskim kawalerom św. Jana Jerozolimskiego; 1261 istniała tam komandorya. W 1288 r. Henryk, książe szląski, przekazał kolegiacie św. Krzyża w Wrocławiu dwa łany w P. i pewien dochód z młyna piławskiego. W 1408 r. zburzyli tę wś Hussyci Piława 1. niem. Pillau, mto i forteca, pow. rybacki, ostatnia stacya królewieckopiław skiej Ostpr. Suedbahn drogi żel. , na ostatnim punkcie sambijskiego półwyspu, oddzielonego od Świeżej Mierzej i Pilawską cieśniną, ledwie 1 klm. szeroka. Port z latarnią morską zabezpieczają 2 tamy z kamieni, 950 i 535 mt. długie. Miasto ma 208 dm. , 3434 mk. 1886 prócz załogi fortecznej. Mieszkańcy trudnią się przeważnie handlem i żeglugą, a głównemi artykułami handlu są węgle sprowadzane z Szkocyi. Część importowanych węgli potrzebuje miasto, znaczną część odstawia dalszym okolicom. Znaczny jest także ruch spedycyjny, gdyż okręty większe, nie mogące dla małej wody stawać w królewieckim, brunsberskim, elbląskim i fromborskim portach tu zawijać muszą, a w zimie, gdy zatoka zamarznie, nawet mniejsze okręty tylko do piławskiego portu wpływać mogą. Dopóki rossyjskie porty wschodnie w zimie są z powodu lodów niedostępne, cały handel do Rossyi i z Rossyi przechodzi przez Piławę. Nawet i latem, z powodu korzystnego geograficznego położenia i dogodnej komunikacyi, przechodzi tędy bardzo wiele artykułów wywozu z połudn. i zachodn. części Rossyi. W 1876 r. przybyło do Piławy 2108 okrętów, między niemi 665 parowców. z tej liczby poszło dalej do Królewca 1580, do Elbląga 105, do Brunsbergia 3, do Fromborka 2, pozostało w Piławie 418 okrętów. Z Piławy wypłynęło na morze ogółem 2089 okrętów, między któremi 657 parowców. Z tej też liczby było z Królewca 1533, z Elbląga 113, z Brunsbergi 16, z Fromborka 1, z samej Piławy 426 okrętów. F. posiada 16 żaglowych okrętów morskich i 1 parowy, mniejszych statków do żeglugi na zatoce 31 żaglowców. Regularnie odchodzą parowce do Szczecina, Amsterdamu, Antwerpii, Hull, Kiel, Londynu a wzdłuż zatoki do Królewca, Brunsbergi i Elbląga. Miasto posiada wyższą szkołę obywatelską, wyższą szkołę żeńską, komendaturę wojskową, lazaret, urząd celny główny, szkołę dla marynarzy, stacyą sterników, pocztę, telegraf. P. założoną zo stała jako wieś przy cieśninie Piławskiej, pow stałej 16 września 1510 r. w skutek wielkiej burzy. Wielki kurfirst zaludnił ją rzemieśl nikami i kupcami, a zbudowawszy w ciągu 15 lat fortecę, przeznaczył ją jako centralną stacyą dla swej floty. W 1725 r. otrzymała pra wo miejskie. 2. P. , wś, na niem. Warmii pow. brunsberski, st. poczt. i tel. Orneta. 3. P. Stara, niem. P. Alt, wś, pow. rybacki, 2 klm. od miasta Piławy odległa. Tu znajduje się warsztat budowy okrętów. St. p. , tel. i kol. żel. Piława. Ad. N. Piławka, niem. Pylow, folw. i os. młyń. , pow. wałecki, nad rz. Piłą. Należą do dóbr ryc. Nakielna. Tamże paraf. kat. , ew. Łubno, st. p. Jabłonowo. W 1868 r. 18 bud. , 6 dm. , 91 mk. , 15 kat. , 76 ew. Osada ta istniała już w r. 1723 ob. Pow. wałecki przez Calliera, str. 43. Młynarz posiadał bowiem przywi lej z powyższego roku, uznający go za wol nego, za co rocznie płacił 1000 tynfów czyn szu ob. Gesch des Dt. Croner Kr. von Schmitt, str. 236. Ks. Fr. Piłka 1. niem. Schneidemuehlchen, wś kośc. pow. czarnkowski, o 15 klm. na połudn. zach. od Wielenia, 7 klm. od Noteci i 12 klm. od Warty, nad Rudnikiem; par. w miejscu, poczta w Małej, st. dr. żel. w Krzyżu o 10 klm. Wś ma 97 dm. , 745 mk. 529 kat. , 216 Prot. . Kościół parafialny wystawili tu podo bno Piotr Sapieha i małżonka jego Joanna z Sułkowskich, dziedzice wsi, w 1767 r. 2. P. , niem. Klarau, młyn i okr. wiejski, pow. gnieźnieński, o 9 klm. na północ od Powidza, na strumieniu, którym jezioro Skorzęcińskie odpływa do Noteci; par. Ostrowite Prymasow skie, poczta w Skorzęcinie, st. dr. żel, o 10 klm. w Trzemesznie; 2 dm. , 30 mk. Należał niegdyś do klaszt. trzemeszyńskiego. W skład okr. wiejsk. wchodzą Piła i Piłka, Popielarze i Smolniki Skorzęcińskie; cały okrag ma 8 dm. , 119 mk. 62 katol i 57 prot. . 3. P. , niem. Kleinmuehle, młyn, pow. międzychodzki, nie wykazany w spisach urzędowych. 4. P. , niem. Pilkahauland, holendry, pow. obornicki, o 8 klm. na północowschód od Obornik, przy ujściu Golnicy do Wełny; par. w Parkowie, poczt. w Ludomach, st. dr. żel. w Obornikach; 2 dm. , 16 mk. 9 katol. i 7 prot. ; należał niegdyś do Kołaczkowskich, następnie do Gra bowskich. 5. P. al Szablak, niem. Pilkamuehle, młyn na Golnicy, w pow. obornickim, pod ho lendrami tejże nazwy; okr. domin. Dąbrówka Ludomska; 1 dm. , 18 mk. ; był niegdyś wła snością Lipskich. E. Cal. Piłka al. Piła, Pilna, niem. Pilow, Klein Pilow, prawy dopływ Dobrzycy, w pow. wałec

Piławka

Piława 1

kim. Wypływa z jez. Dreckiego na wschodnie południe od Frydlądu Marchijskiego, mija Łubno, przyjmuje strugę Graniczną i Żydowską, uchodzi na północnywschód od Wałcza ob. Pow. wałecki przez Calliera, str. 43. Piłka niem. Lippemuehl, pow. kościerski, ob. Lipski Młyn. Kętrz. umieścił tę nazwę między miejscowościami pow. starogardzkiego, ale w źródłach urzędowych nie zamieszczona. Piłkalnis, jezioro w pow. sejneńskim, w dobrach Krasnowo ob. t. IV, 640. Piłkli1. słobodka, pow. bracławski, ma 85 osad; własn. Kulikowskich. 2. P. , wś, pow. zasławski, i folw. należący do białogródeckiego klucza dóbr sławuckich. Piłkopy wś, ob. Kurońska mierzeja t. IV 928. Piłokalnie, ob. Pilakolnie. Piłokańce 1. folw. szl. nad potokiem, pow. wileński, w 5 okr. pol. , o 22 w. od Wilna, 1 dm. , 5 mk. katol. 2. P. , wś włośc. nad stawem, pow. wileński, w 5 okr. pol. , o 21 w. j od Wilna, 11 dm. , 117 mk. , w tej liczbie 107 katol. i 10 żydów. Piłołówka 1. wś włośc, pow. trocki, w 1 okr. pol. , gm. , okr. wiejski i dobra skarbowe Międzyrzecz, o 8 w. od gminy i tyleż od Trok, ma 7 dm. , 35 mk. katol. w 1864 r. 25 dusz rewiz. włośc. i 4 żydów rolników. 2. P. , zaśc, pow. trocki, w 1 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Deksznie, 7 dusz rewiz. Pilota, jez. w pow. wileńskim, niedaleko mka Inturki, do 6 w. dł. , do 4 saż. głębokie. Piłotyszki, pow. wyłkowyski, gm. Giże, par. Wyłkowyszki. Odl. od Wyłkowyszek 6 w. , ma 2 dm. , 11 mk. W 1827 r. było 2 dm. , 15 mk. Piłówka, uroczysko w dobrach Ołkuny, pow. wileński. Piłownia, zaśc pryw. nad Niewiszą, pow. lidzki, w 3 okr. pol. , o 35 w. od Szczuczyna, 2 dm. , 15 mk. Piłsudy 1. wś, pow. rossieński, par. girdyska. 2. P. , dwór i wś, pow. rossieński, par. skawdwilska; własność Wojdyłły. Piłupa, ob. Roja, Piłwele, wś rządowa, pow. wiłkomierski, par. Uszpołe. Piły, pow. włoszczowski, gm. i par. Kurzelów. Piły 1. grupa domów w Nowej Wsi, pow. rudecki. 2. P. , wś, pow. żółkiewski, 11 klm. na płn. zach. od Żółkwi, 2 1 2 klm. na płd. wsch, od urzędu poczt w Dobrosinie Na zach. i płn. leży Dobrosin, na wschód Wola Wysocka, na płd. Glińsko. Wś leży w dorzeczu Wisły, za pośrednictwem Derewenki al. Krywuli, dopływu świni, wpadającej do Raty. Wchodzi ona tu od płd. z Glińska, a płynie przez płn. część obszaru w kierunku płn. wsch. do Dobrosina. Zabudowania wiejskie leżą w płn. zach. stronie obszaru, na lew. brzegu Derewenki 232 m. . Na płn. wsch. od nichleży grupa domów Zamoczę. Jedna osada zwie się, ,, W łanach. Zach. część obszaru przerzyna gościniec wiodący z Żółkwi do Ra wy Ruskiej. Własn. więk. ma roli or. 5 mr. , łąk i ogr. 150, pastw. 124, lasów 275; wł. mn. roli or. 133, łąk i ogrodów 136, pastw. 38 mr. W 1880 r. było 453 mk. w gminie gr. kat. wszyscy prawie. Par. rzym. kat. w Magie ro wie, gr. kat. w miejscu, dek. żółkiewski. We wsi jest cerkiew drewniana z 1711 r. w miejsce cerkwi dawniejszej z 1693 r. . Funda tor cerkwi Teodor Bednarz, włościanin, daro wał na utrzymanie księdza 21 ha roli i 18 ha sianoźęci. Darowiznę tę król Jan III potwier dził dokumentem z d. 25 czerwca r. 1693. Szaraniewicz w swem dziele Rzut oka na beneficya itd. str. 9 powiada Beneficya fundo wane były też na rolach kmiecych, w dobrach duchowieństwa łacińsk. lub prywatnych, gdy duchowny kupował, lub gmina dla niego ku pnem nabywała grunt kmiecy, za pewną sumę za przyzwoleniem dziedzica, z ciężarami kmiecemi których ponoszenie kupująca gmina bra ła na siebie, lub które w dobrach biskupów łacińskich zamieniono na niewielki czynsz, lub gdy role swe kmiecie cerkwi zapisywali, osa dzając przy cerkwiach swych synów jako du chownych za przyzwoleniem dziedziców. Mię dzy wielu dokumentami tego rodzaju, znajdu jącymi się w wierzytelnych odpisach w pro kuraturze skarbowej we Lwowie, jeden z naj wybitniejszych przykładów takiej fundacyi zawiera erekcya cerkwi we wsi Piłach z r. 1700. Według tego dokumentu Teodor Be dnarz, kosztem i staraniem znacznem wybudo wał w tej wsi cerkiew pod tytułem Czestnoho Kresta, do niej aplikował syna swego Kon stantego za parocha. Dziedzic tej wsi na pro śbę jego nadaje cerkwi pola z dwóch dworzysk i łąki w lesie, uwalnia duchownego od wszel kich powinności dworskich z pola lub łąki należnych, uzasadniając te dobrodziejstwa aby synowie Konstantyna i brata jego w stanie duchownym zostając, mieli wychowanie, a suplikant spendowawszy chudobę, mógł mieć przytulenie. Lu. Dz. Pimpejka 1 zaśc. szl. na rz. Grejmianą, pow. święciański, w 2 okr. pol. o 10 1 2w. od Święcian, 1 dm. , 7 mk. żydów. 2. P. , zaśc. włośc. nadrz. Grejmianą. pow. święciański, w 2 okr. pol. , o l0 1 2 w. od Swięcian, 1 dm. , 8 mk. katol. Pimpiszki, wś włośc, pow. święciański, w 2 okr. pol. , gm. i dobra skarbowe Daugieliszki, okr. wiejski Izabelin, o 8 w. od gminy, 6 dusz rewiz. Pimźa, Pinsa, Piwsa, po niem. Pimpe al. Biumze, rzeka w gub. inflanckiej, wpada do

Pimpejka

Piłokalnie

Piłka

Piłkalnis

Piłkli

Piłkopy

Piłka

Pimpiszki

Pimźa

Piłokańce

Piłołówka

Piłotyszki

Piły

Piłówka

Piłownia

Piłsudy

Piłupa

Piłwele

Pina

jez. Pskowskiego, między Koszlachą a Sokolinem; długa 60 wiorst. Pina, rzeka poleska, należąca do systematu wodnego Prypeci, przedstawia wiele trudności dla geografa w oznaczeniu jej biegu. Na mapie Polski z XVI w. Wacława Giędrojcia, zamieszczonej następnie w atlasie Abrahama Orteliusa, niema Finy, a Pińsk umieszczony błędnie nad Prypecią. Na karcie Rzpltej Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła z XVII w. , P. niedbale wykazana jako dopływ Prypeci Perepetus. Władysław Łubieński w dziele świat zaledwo jej ślad błędnie nakreślił na dołączonej karcie. Rizzi Zanoni w atlasie Polski z 1772 r. całkiem źle zaznaczył początek P. , mianowicie w okolicy Dywina w wwdztwie brzeskolitewskiem, a błąd ten został powtórzony przez Jana Topolnickiego, w mapie starożytnej Polski, wydanej we Lwowie 1864 r. Tłumacz Dykcyonarza geograficznego Echarda 1782 r. podał o Pinie krótkie i błędne wiadomości. Nawet dość dokładny geograf rossyjski Stołpiańskij, w opisie Dziewięciu zachodnich guberni 1866 r. daje początek P. w gub. wołyńskiej i powiada, że P. tylko kilka wiorst płynie na obszarze gub. grodzieńskiej, łącząc się tu z Muchawcem str. 50. Encyklopedya Orgelbranda poskąpiła miejsca dla opisu tej rzeki, o której miał już mówić na sejmie 1635 r. Jerzy Ossoliński, kanclerz, podając myśl połączenia drogą wodną morza Czarnego z Baltykiem. Dopiero nieco dokładniejszą wiadomość o P. podał Jan Stukenberg w t. II Hydrografii Rossyi z 1861 r. i ztąd czerpał materyał pułkow. Zieliński do Geograficznostatystycznego opisu mińskiej gub. 1864 r. . Co do początku P. to trudno obecnie na pewno zaznaczyć takowy, bieg bowiem rzeki został od dawna skanalizowany w zachodniej stronie do Muchawca, dopływu Bugu, i na wschód do samego Pińska. Za główny jednak zbiornik wód Piny, płynącej pośrednio do morza Czarnego i Wołoki dopł. Muchawca, z którą się P. dziś łączy kanałem ob. Muchawiecki kanał, należy uważać olbrzymie niziny i bagna w pow. kobryńskim, w okolicy pomiędzy wsiami Horki, Wołowiel, Hołowczyce, Antopol, Horodziec, Demidowszczyzna, Berezna z jednej, a wsiami Zakrynica, Zalesie, Bołota i Czeliszczewicze z drugiej strony. Ta kilkomilowa przestrzeń stanowi dział wodny, który oddawna zwracał uwagę statystów naszych, ze względu na handlowoekonomiczne stosunki kraju. Niewiadomo dokładnie kiedy mianowicie przed 1775 r. P. była uspławnioną, gdyż konstytucya z r. 1766 głucho tylko poleciła komisy i skarbu oczyszczać rzeki portowe i łączyć je z innemi, na który to cel Stany wyasygnowały 100, 000 złotych corocznie Vol. Leg. , t. VII, fol. 516. W 1775 r. konstytucya stanowczo już orzeka otworzenie spławu na Pinie i Muchawcu, oraz uprzątnienie tych rzek od zawad defluitacyi szkodliwych, z wyraź nem zastrzeżeniem, aby dzieło rozpoczęte było prowadzone dalej najoszczędniej. To postanowienie pozwala sądzić, że już poprzednio uspławniano P. , oraz że musiały być jakieś nadużycia w kosztach, skoro zawarowano oszczędność. Bądź co bądź wiadomo, że w ogóle kanalizacyą Pińszczyzny interesował się wówczas ks. Michał Ogiński, hetman, posługując się projektami Mateusza Butrymowicza. Jakeśmy nadmienili P. jest całkiem skanalizowaną tak, że małe jej zakręty ujęte zostały w karby brzegów sztucznych i tylko w dalszym biegu ma niejakie rozgałęzienia po za obrębem kanalizacyi. W pow. kobryńskim płynie od zachodu na wschód prawie mil dziewięć, z początku odludnemi moczarami, potem około fol. Sieliszcze, kędy ma szluzę i fol. Korodyszcze, dalej koło wsi Zarzeczka prom, fol. , Lachowicze i wsi Kublik. O 5 w. niżej pod fol. Bielin ma szluzę, dotyka wsi Glinnej prom, tu zasila się z pr. str. rzką Zarobczanką i o parę wiort poniżej ma szluzę zwaną Radohoszcz. Dalej toczy swe wody około wsi Gniewczyce i Bosznia, naprzeciwko której z pr. str. zasiliwszy się bezimienną rzką, płynącą z jeziora Pieszczane, przekracza granicę pow. pińskiego o wiorstę przed fol. Kuzieliczyn al. Kuźliczyn. Tu należy zauważyć, że gdy koryto P. w pow. kobryńskim skanalizowano dawniej, to przeciwnie, w obrębie pow. pińskiego, od Kuzieliczyna do Pińska, na przestrzeni przeszło 6 mil, dokonano kanalizacyi zaledwo w 1843 r. O parę wiorst za Kuzieliczynem P. ma szluzę, płynie koło wsi Piererub i Potapowicze, tu przyjąwszy w siebie z lew. str. rzkę Niesłuchę, kieruje się ku wsiom Jajeczkowicze i Duboja, pomiędzy któremi zasila się z lew. str. ruczajem Filipówką. Pod Duboją ma rozgałęziei szluzę; pod wsią Kończyce zasila się z lew. brz. bezim. strugą, a za wsią Stachowicze ma ostatnią szluzę; odtąd znacznie rozszerzywszy swe koryto, dopływa do Pińska, wspaniałą, nieprzejrzaną okiem kotliną, wśród której wiją się malowniczo modre odnogi i strugi rzek okolicznych. Przypyszny ten widok można najlepiej oglądać z wieży kościoła po jezuickiego. W samym Pińsku zbiornik portu wygodnego opatrzony jest szluzą i tamami, grobla zaś nadbrzeżna, kędy przybijają statki, została urządzona w 1848 r. Jak początek Piny niepewny, tak samo i ujście jej jest przedmiotem sporu, z powodu rozgałęzień wód rzeki Strumienia, dopływająch do P. i odpływających ku Prypeci pod samym Pińskiem. Według jednych Stukenberg, Zieliński, Szubert, karty sztabu generalnego P. jest dopły

Pina

Pinachówka

Pinczak

wem Jasiołdy, według zaś opinii mieszkańców Pińszczyzny dopływem Strumienia pod Kaczanowiczami. Oba zdania mają pewną podstawę. Jeśli przyjmiemy pierwsze twierdzenie, to P. , oddzieliwszy zaraz za Pińskiem dwa lewe ramiona, łączące się od wsi Pińkowicze w jedno koryto, płynie koło wsi Wysokie, Poczepowo i powyżej jeziora Horodyszczańskiego, uformowanego z rozlewu Jasiołdy, uchodzi do tej rzeki. Podług drugiego znowu poglądu niknie w punkcie zetknięcia się Piny z Jasiołdą nazwa ostatniej a P. dochodzi o 15 w. poniżej do miejsca złączenia się ze Strumieniem, w okolicy Kaczanowicz i wsi Kudrycz. Zarząd dróg i komunikacyi Pinę nie zaś Jasiołdę uważa za rzekę główną, i dla tego długość jej biegu w obrębie pow. pińskiego podają wykazy urzędowe na 73 w. Prawie na całe przestrzeni pow. kobryńskiego okolice z lewej strony P. są wynioślejsze i czasem malownicze, zwłaszcza od Kublicz do Gniewczyc, gdy tym czasem z prawej strony kotliny rozlegają się wszędy bagna i moczary. Od Kuzielicz do Pińska, z lewej strony kanalizowanej Piny usypana jest grobla, w urzędowym języku zwana biczewnik, mające na celu ułatwienie przy holowaniu statków za pomocą koni lub ludzi. Grobla ta ma szerokości 10 i wysokości 9 stóp, licząc od dna rzeki. Niemniej z prawej strony usypana tama, na 7 stóp szeroka, utrzymuje wodę w karbach i należytej wysokości, do czego dopomagają hydrauliczne urządzenia według systemu Foree, za pomocą których można podnieść poziom wody do 6 stóp. Poziom rz. Piny w Pińsku wynosi 435, 85 stóp nad pow. m. Baltyckiego, spadek wody od Pińska wynosi 2, 41 cali, a szybkość prądu 0, 6 na sekundę. Grunt dna w pow, pińskim po części iłowaty, po części płaszczyty, szerokość od 10 do 30 sążni w stanie zwyczajnym, na wiosnę zaś w czasie przyboru P. wylewa od 350 sążni do 4 wiorst a wysokość wody dochodzi do 11 stóp. Barki wielkich rozmiarów, używane na Prypeci, podnoszące do 20, 000 pudów, po P. wyżej Pińska pływać nie mogą, więc towar spławiony do kanałów Bugskiego i Ogińskiego z Pińska zwykle przeładowują tu lub w Horodyszczu Bedyktyńskiem na Jasiołdzie do mniejszych statków, zwanych szuhalejami. Parowce dochodzą Piną tylko do Pińska, w górnym zaś jej biegu pływają barki, unoszące do 5, 000 pudów, półbarki, unoszące do 2, 000 pudów, szuhaleje, unoszące od 100 do 800 pudów. Według dziesięcioletnich spostrzeżeń Pina w Pińsku zamarza 25 listopada i oswobadza się od lodu 24 marca, lód zatem pokrywa rzekę przez 119 dni, a wciągu zaś 246 dni jest ona spławną. P. jak i wszystkie inne rzeki Pińszczyzny jest bardzo rybną, a nadbrzeżni mieszkańcy jej trudnią się oprócz rolnictwa, rybactwem i flisactwem. A. Jel. Pinaniszki, zaśc, pow. wileński, w 4 okr. pol. , gm. Bystrzyca, okr. wiejski i dobra skarbowe Preny, o 8 w. od gminy, 9 dusz rewiz. Pinachówka, folw. dóbr Piotrkowice, pow. jędrzejowski. Pinczak, potok na obszarze wsi Łowcza, w pow. cieszanowskim. Pińczata, wś, pow. włocławski, gm. Śmiłowice, par. Włocławek, ma 54 mk. , 92 mr. ziemi włośc. Pińczów, dawniej Piędziczów, u Długosza Pyandziczow, mto pow. gub. kieleckiej, leży na lewym brzegu Nidy, na stokach wyżyny wznoszącej się o 200 stóp ponad dolinę rzeki, w malowniczem położeniu, pod 50 31 4 szer. półn. i 38 7 2 dług. wschod. , odl. 21 w. od Jędrzejowa, 32 od Stopnicy, 107 w. od Radomia a 205 w. od Warszawy. Drogi bite łączą P. z sąsiedniemi miastami powiatowemi i Korczynem nad Wisłą. Najbliższa st. dr. żel. Dąbrowskiej w Jędrzejowie odl. 41 w. od Kielc. P. posiada obecnie kościół par. murowany, klasztor reformatów etatowy, progimnazyum, szkołę początkową, miejską, dom schronienia dla ubogich, urząd powiatowy, sąd pokoju okr. IV i sąd gminny okr. I, należące do sądu zjazdowego w Kielcach, zarząd akcyzy 8 okręgu, oddział pocztowy, stac. telegraficzną, urząd miejski. Z zakładów przemysłowych istnieją garbarnia z produkcyą na 2000 rs. ; trzy małe olejarnie, prócz tego kilka drobnych zakładów produkujących ser, rozchodzący się w dalsze strony kraju. Z rzemieślników było w 1878 r. krawców 24, szewców 26, bednarzy 13, cieśli 9, rzeźników 14, rzezaków 4, kowali 8, młynarzy 2, mularzów 35, piekarzów 14, stolarzów 6, złotników 2, czapników 5, szklarzy 3, kapeluszników 2, szlifierzy 2, waciarzy 2, rymarzów 2, garncarz 1, zegarmistrzów 4, blacharzów 3, introligatorów 2, farbiarzów 2, kołodziejów 2, kotlarz 1, rybak 1, muzykantów 3, kominiarz 1. Były również 3 restauracye, 5 handlów win, 13 szynków, 1 apteka, 51 innych sklepów. Domów murow. 294, drewn. 138, niemieszkal. budynków murow. 8, drew. 50. W 1827 r. miasto miało 400 dm. i 4176 mk. ; w 1862 r. było 389 dm. i 4669 mk. ; w 1879 r. 432 dm. , 6193 mk. , w tej liczbie 3950 żydów. Pomiędzy chrześcianami było 90 praw. , 12 protest. Co do płci było 3043 mężcz. i 3147 kob. Dochody miasta wynosiły w 1876 r. 4011 rs. , a wydatki 3511 rs. Jest to starożytna osada, dawna posiadłość małopolskiego rodu h. Dębno, który w jednej swej gałęzi przybrał nazwę Oleśnickich od Oleśnicy pow. stopnicki. Rodzina ta posiadała liczne posiadłości w tych stronach. W P. był stary zamek z folwarkiem i łany kmiece; wś należała do

Pinaniszki

Pinaniszki

Pińczów

par. Wierciczów, miała stary i mały kościołek. P. swój rozwój i wyniesienie do rzędu miast zawdzięcza Zbigniewowi Oleśnickiemu, bisk. krakow. , kanclerzowi i kardynałowi. Upodobawszy tę miejscowość i chcąc z niej uczynić świetną siedzibę rodową dla siebie i brata swego Jana Głowacza, marszałka w. kor. i woj. sandomierskiego, poskupywał od innych współdziedziców cząstki jakie posiadali i przyległe wsie dla utworzenia rozległego klucza dóbr na rzecz brata. Centrum dóbr miała być wieś Piandziczów, zamieniana na miasto. Oleśnicki wcielił do jego obrębu wś kościelną Wierciszów z kośc. par. murowanym z kamienia ciosowego p. w. N. P. Maryi Długosz L. B. , II, 383. W tem nowem mieście założył parafią, kościołowi nadał przywileje kolegiaty i obdarzył takową w 1432 r. dziesięcinami z wsi; Krzyżanowice, Welcz, Koporynia Kopernia, Parszywka i Kowale. L. B, I, 178. Jednocześnie z kolegiatą rozpoczął budowę okazałego zamku, którą przez 30 lat prowadził, chcąc wznieść budowlę najświetniejszą w Polsce. Liczni architekci i rzemieślnicy pracowali przy tem dziele, które pochłonęło wielkie sumy. Wkrótce po założeniu kolegiaty, przewidując, iż po jego śmierci, kanonicy, jak to bywało przy innych kolegiatach, nie zechcą mieszkać w P. , a będą tylko korzystać z uposażeń, nie pełniąc obowiązków, postanowił w miejsce kolegiaty założyć klasztor i fundacyi tej dokonał wraz z bratem Janem w 1436 r. , osadzając tu rozpowszechniających się wtedy w Polerce paulinów. Jako uposażenie nadał im dziesięciny z wyżej wymienionych wsi, przedstawiające do 100 grzywien rocznie i dochody obu paraf ii Piędziszowa i Wierciszowa; wreszcie kupiony na ten cel za 30 grzywien od Szczepieckiego h. Janina folw. i wś Podłęże, gdzie urządził cztery sadzawki. Dawny stary kościołek przebudował, chór i zakrystyą pozostawił i dał nad nimi tylko sklepienie, główną nawę zaś zburzył, nową sklepioną i obszerniejszą wystawił z zakrystyą i biblioteką, tudzież gmach klasztorny murowany, z korytarzami, krytemi przechodami, celami zaopatrzonemi w piece. Prócz tego zaopatrzył kościół i klasztor w aparaty, księgi i sprzęty. Pierwszy przeor Mikołaj z Borzynowa założył przy klasztorze sad i winnice. Akt uposażenia klasztoru datowany w Krakowie 1449 r. podaje w całości Długosz Lib. Ben. , III, 134 140. . Warunki położenia i sposób w jaki powstała osada miejska, czyniły ją ważnem ogniskiem możnowładczoreligij nych interesów. Miasto samo było tylko przyległością zamku i klasztoru. Już w XV w. zachodzą na zamku i w kościele tutejszym wypadki mające doniosłość dziejową. W 1436 r. Zbigniew Oleśnicki konsekruje tu na bisk, przemyskiego niejakiego Mikołaja Chrzęstowskiego, kanon. krakowsk. , proboszcza u ś. Floryana, popieranego przez małopolskich panów, podczas kiedy kapituła przemyską wybrała Orzka dziekana lwowskiego Długosz Dzieje t. IV, 517. W 1461 r. odbywa się tu znowu konsekracya Jakuba Sienińskiego popieranego na bisk. krakowskiego przez całe grono panów małopolskich wbrew królowi, który oddał biskupstwo to Janowi Gruszczyńskiemu bisk. kujawskiemu i wbrew kapitule, która obrała swego członka Lutka z Brzezia. Panowie małopolscy sprowadzają trzech biskup. sufraganów do P. Jerzy sufragan krakowski dopełnia konsekracyi, która wywołuje znaną z dziejów walkę między królem a magnatami popierany mi przez Papieża i część duchowieństwa. Gdy król polecił użyć siły przeciw opornym, wtedy dla bezpieczeństwa większego Sieniński przeniósł się z P. do Melsztyna. Gdy w pierwszej połowie XVI wieku nowe ideje religijne szybko się rozszerzyły po dworach panów i szlachty małopolskiej a względy moralnoreligijne i polityczne interesa zachęcały do opozycyi przeciw nauce kościelnej i hierarchii wtedy zamek tutejszy staje się jednym z głównych ognisk ruchu reformatorskiego. Jak przedtem biskupi katoliccy, tak teraz uczony profesor hebrajskiego języka i wyznawca nauki Zwingliusza, włoch Jerzy Stankar zbiegłszy z więzienia biskupiego w Lipowcu znajduje w 1550 r. schronienie w P. u Mikołaja Oleśnickiego na którego dworze gromadzą się najżarliwsi propagatorowie nowych idei wychodzący z pomiędzy małopolan jak Mikołaj Rej i Trzycieski. Oni to zachęceni przez Stankara nakłaniają Oleśnickiego do zreformowania koscioła pińczowskiego. Oleśnicki zmusza szykanami zakonników do ustąpienia a kościół poddaje oczyszczeniu przez wyrzucenie obrazów, aparatów, poczem wprowadzono nowy obrządek. Sprawa od sądu biskupiego przeszła przed sąd królewski, rzecznikiem Oleśnickiego był Bej. Mimo wyroku nakazującego przywrócenie rzeczy do dawnego stanu, wszystko zostało jak było, tylko Stankar wyjechał do Królewca. W 1552 r. w opuszczonym klasztorze otworzoną została szkoła, której rektorem został współwyznawca Stankara Grzegorz Orsacyusz a nauczycielami Piotr Statoriusz z Thionville i Jan Tenandus. Były tu cztery klasy. W najniższej uczono tylko po polsku czytać, pisać i katechizmu, w trzech następnych czytano łacińskich i greckich autorów i wprawiano w układanie mów i listów. Praktyki religijne odgrywały wielką rolę w wychowaniu młodzieży ob. Łukaszewicz. Hist. Szkół, V, 72. Za szkołą przybyła i drukarnia, którą kierował Daniel z Łęczycy. Istniała tu od 1556 do 1561 r. Wychodziły z niej głównie pisma teologiczne łacińskie i

polskie. Po Stankarze znajduje tu schronienie i pole do propagandy religijnej Marcin Krowieki, którego małżeństwo i odstępstwo od katolicyzmu było w swoim czasie głośnym wypadkiem. Znaczenie P. jako ogniska ruchu reformatorskiego uwydatniają odbywające się tu synody w 1555 i 1559 r. Na pierwszym główną rolę odgrywają delegaci braci czeskich, wezwani do układów o zorganizowanie obrządków i instytucyi kościelnych. Na drugim toczyła się zacięta dysputa między świeżo przybyłym ze Siedmiogrodu Stankarom a Łaskim i Lismaninem o dogmat Trójcy. W dyspucie tej stronę Stankara trzymał sam Oleśnicki i odtąd Pińczów jest ogniskiem propagandy idei socyniańskich aż do śmierci Oleśnickiego w 1586 r. Te tłumne zjazdy, to istnienie szkół i drukarni musiało wpłynąć na rozwój miasta. Napływ cudzoziemców mógł przyczynić się do uporządkowania i upiększenia osady. Zaprowadzono wodociągi, sprowadzające z sąsiedniej góry zdrojową wodę i zaopatrujące słynną z bogatego urządzenia łaźnię miejską. Ze śmiercią Oleśnickiego P. traci swe znaczenie jako ognisko życia religijnego i umysłowego, ale nie przestaje być świetną możnowładczą rezydencyą. Głośny jako przyjaciel Kochanowskiego, wykwintny i zręczny dyplomata biskup krakowski Myszkowski, posiadacz kilkumilionowego mienia, nabywa te dobra, usuwa różnowierców i zostawia cały majątek synowcom. Jeden z nich Zygmunt, przyjęty do herbu i familii od Wincentego Gonzagi ks. Mantui, a od Klemensa VIII margrabią na Mirowie 1596 r. mianowany, tworzy ordynacyą pińczowską. Uchwała sejmu 1691 r. wyraża mając baczenie na zasługi Piotra, w wody rawskiego, i Zygmunta, kaszt. woynickiego, Myszkowskich braci rodzonych, pozwalamy im uczynić ordynacyą z dóbr swych ruchomych y nieruchomych gdziekolwiek leżących, które teraz maią y na potym mieć mogą; która to ordynacyą trwać ma wiecznemi czasy, non obstante ulla praescriptione et fatalibus, tym sposobem, aby dobra te per successorem quemvis alienowane, albo oprawami i długami, vel alio quovis titulo onerowane nie były. Która ordynacyą aby do wszech wiadomości przyszła, powinni ią będą, ad acta autentica podać, cum facultate emendandi, immutandi, durante Tita ipsorum reservata. A my iuż exnunc, prout extunc tę ordyn. tak iakoby była spisana i do akt podana, bez dalszey approbacyi, authoritate conventus praesentis approbuiemy i ratyfikuiemy. W czasie wojny obowiązana była ordynacyą dostawić 50 konnych i 100 piechoty uzbrojonego żołnierza. Wspomniony Zygmunt, okazały aż do zbytku w pomieszkaniu i pożyciu, przyczynił się wielce do ozdoby i wygoSłownik geograficzny Tom VIII. Zeszyt 87. dy miasta, opasał je murami, a tuż za niemi założył miasteczko Mirów. Przywilej królewski 1612 r. jest takowej osnowy Pragnąc powiększyć ludność, wygodę i uczynić Pińczów, będący własnością Zygmunta margr. na Mirowie Myszkowskiego, marsz. w. k. więcej uczęszczanym, postanowiliśmy pomnożyć jego przywileje i swobody; w tym celu nadajemy mu prawo niemieckie, równie jak w obrębie jego gruntów znajdującemu się nowemu miastu Mirów, pozwalamy mieć cechy, trudnić się wszelkim handlem, towary wszędy sprzedawać, lądem lub wodą prowadzić, w Pińczowie składać, hurtem lub częściowo spieniężać. Do jarmarku ośm dni trwającego, przez Jagiełłę nadanego, przyczynia król na św. Grzegorza i targ we wtorek. Około tegoż czasu niewiadomy wierszopis mówi o P. ,, Naydzie w miasteczku tam wszystkiego kupić, A to nawiętsza iest się czym w nim upić, Bo nigdy nie iest bez trunku dobrego. Łaźnia miejska zdobna była w marmurowe posągi, z których wytryskiwała woda. Na ścianach i filarze umieszczona była modlitwa i wiersze polskie do różnego stanu, płci i wieku żartobliwie zastosowane. Opisując ten dziw mówi poeta Z tychże cieplic gmaszek mały, Ale bardzo okazały. Jest w nim stolik marmurowy, Piecek do suszenia głowy, W koło go można obieżeć. Łóżko też tam kto chce leżeć. Ktoby też chciał co zieść smaczno, I o to tam bardzo łacno. Oknem dadzą zkucheneczki. Bardzo dobre potraweczki; Trunek, na co kto napadnie, otrzyma tam bardzo snadnie. Dzien. Wileński 1829 r. , 11. Cecylia Renata, córka cesarza Ferdynanda II, zaślubiona Władysławowi IV, udając się do Warszawy 1637 r. wspaniale przez miejscowego dziedzica była podejmowaną. Karol Gustaw, król szwedzki, zająwszy P. , powierza straż zamku Mik. Gnoińskiemu; wyrugował go ztamtąd Jan Kazimierz 1657 r. przy pomocy posiłków austryackich. Z ryciny umieszczonej przy dziele Puffendorfa, dokładne można powziąść wyobrażenie jak obszerny, warowny i okazały był zamek. Po bitwie pod Klisowem 1702 r. Karol XII umieścił w nim wszystkie swe łupy. Dziwiono się zwycięzcy, iż zamiast ścigać pokonanych, nie wiedzieć z jakich powodów, przemieszkiwał tam kilka tygodni. Gdy Józef Władysław, kaszt. sandomierski, ostatni z rodu Myszkowskich, zmarł 1727 r. , weszła ordynacyą, wedle porządku rozrządzenia, w dom hr. Wielopolskich, którzy dopełniając warunków od fundatorów ułożonych, przyjęli oraz ich tytuł, t. j. margrabiów Gonzaga Myszkowskich. Konstytucya 1768 r. potwierdziła posiadanie ordynacyi w osobie Karola z Wielopolskich Myszkowskiego, chorążego koron. , ze wszystkiemi jej przywileja11

Pińczów

mi i ustawami na zawsze. Stanisław August pozwala 1775 r. , ażeby Fran. z Wielopolskich Myszkowski, marszałek nadw. kor. , zaprowadził jarmarki w wigilią św. Stanisława biskupa i d. 4 października. W tym czasie, przed 1794 r. , rynek murowane ma domy, wszystkie pod arkadami lub szerokiemi wystawami; w środku wytryska wysoko bijąca fontana; napis na marmurowej podstawie świadczy, iż wznieśli ją dziedzice dla wygody mieszkańców. Ciasno i licho zabudowane domy żydowskie, stekiem są nieczystości, ulice zaś podczas słotnej pory trudne do przebycia. Handel różnemi towarami dosyć jest ożywiony, składy zaś win węgierskich wielką mają sławę. Cały obręb miejski murem opasany; pozostałe dwie bramy znacznie są uszkodzone; nad krakowską dochował się z marmuru wykuty Jastrzębiec, herb Myszkowskich. Szkoły około 1720 r. zaprowadzone, stałym funduszem od dziedzica opatrzone, zostają pod opieką akad. krak. Na wysokiej wapiennokamiennej górze stoi okazały murowany zamek; wiszący niegdyś most drewniany łączył przyległą górę, na której znajduje się kształtnej budowy kaplica św. Anny z ciosowego kamienia. Oprócz kościoła z obszernym klasztorem paulinów, są reformaci, na przedmieściu Mirów zwanem, których sprowadził i zbudował im kościół Zygmunt Myszkowski w 1618 r. a klasztor wzniósł Stanisław Myszkowski w 1689 r. Tadeusz Czacki poszukując zabytków aryańskich w okolicach P. , otworzył kilka grobów i znalazł u każdego zmarłego blaszkę kruszcową w ręku, z napisem scio, cui credidi; przy boku zaś butelka szklanna dobrze zatkana, a w niej włożony opis życia. Zamek pińczowski rozebrany został około 1800 r. a klasztor paulinów zniesiony w 1819 r. Opis i widok P. podał Tyg. Illustr. z 1866 r. t. XI, str. 136. Kś. Władysław Siarkowski wydał Materyały do etnografii ludu polskiego z okolic Pińczowa, Kraków 1885. P. par. , dek. pińczowski, 4354 dusz. P. gmina należy do sądu gm. okr. I w Pińczowie, ma 12, 455 mr. obsz. i 2, 986 mk. Z zakładów przemysłowych znajdują się tu 2 młyny wodne Podłęż i Chruścice i łomy kamienia w okolicach miasta, na obszarze dóbr ordynacyi pińczowskiej. W 1885 r. dobra F. składały się z folw. Kopernia, Włochy i Pastarka; miasta P. ; wsi P. , Podmiejski folwark, Pasturka, Kopernia i Włochy. Właścicielem jest Zygmunt hr. Wielopolski margrabia Myszkowski. Rozległość dominialna mr. 1928. Fol. Kopernia gr. or. i ogr. mr. 348, łąk mr. 193, past. mr. 39, nieuż. mr. 27, razem mr. 607; płodozmian 10polo wy. Fol. Pasturka gr. or. i ogr. mr. 155, łąk mr. 83, past. mr. 22, w osadach mr. 19, nieuż. mr. 16, razem mr, 294; płodozmian 9polowy. Fol Włochy gr. or. i ogr. mr. 177, łąk mr. 21, past. mr. 40, lasu mr. 430, w osadach mr. 21, nieuż. mr. 16, razem mr. 705; płodozmian 10polowy. Pod obszarem miasta mr. 93, łąk mr. 81, past. mr. 35, nieuż. mr. 113, razem mr, 322; bud. dominialnych mur. 17, z drzewa 21, las nieurządzony. Miasto P. os. 471, z gr. mr. 443; wś P. os. 16, z gr. mr. 267; wś Pasturka os. 40, z gr. mr. 442; wś Kopernia os. 26, z gr. mr. 466; wś Włochy os. 27, z gr. mr. 339; wś Podmiejski folwark os. 27, z gr. mr. 314. Pińczowski powiat gub. kieleckiej graniczy od północy z pow. jędrzejowskim, na zachód ze stopnickim, na wschód z jędrzejowskim i miechowskim, na południe częścią z pow. miechowskim a w części z Wisłą, stanowiącą tu granicę od Galicyi. Obszar powiatu obejmuje 20, 96 mil kwadr. i stanowi część wyżyny krakowskosandomierskiej, rozpościerającej się na lewym brzegu Wisły jako wielki taras, na którym spiętrzyło się pasmo łysogórskie. Pod względem geologicznym obszar powiatu przedstawia utwory formacyi kredowej i trzeciorzędowej. Przedstawicielem pierwszej jest szary margiel, zwany zwykle opoką a należący do senońskiego piętra formacyi. Leży on w warstwach poziomych, tylko koło Buska występuje w nich pochylenie do 30. Trzeciorzędową formacyą reprezentuje tak zwane górne piętro śródziemne i młodsze od niego piętro sarmackie. Do pierwszego należy ił gliniasty szaroniebieski, leżący bądź na opoce, bądź przedzielony od niej warstwą gipsu, wapień trzeciorzędowy tworzący najwyższe części wzgórz i wreszcie gipsy, które stanowią charakterystyczną cechę obszaru zajętego przez powiat pińczowski. Gipsy te, podobnie jak wapienie tworzą najwyższe warstwy wzgórz i odznaczają się rozmaitością swej budowy. Leżą one w warstwach, z których najniższa, oparta na marglu piaszczystym ma do 7 stóp grubości i składa się z olbrzymich kryształów gipsu w postaci prostopadłych słupów obok siebie poustawianych. Nad nią spoczywa kilka cieńszych warstw zbitej masy gipsowej, poprzerastanej kilkocalowymi kryształkami gipsu. Te wzgórza gipsowe cechują okolice Buska. Poszukiwania soli robione w tej okolicy wykazały znajdowanie się pokładów gipsu krystalicznego w głębokości kilkudziesięciu stóp pod powierzchnią doliny a więc o sto stóp przeszło niżej od warstw występujących we wzgórzach. W tych pokładach około wsi Czarkowy nad Nidą znajduje się siarka. Pod względem układu poziomego jestto wyżyna, którą urozmaicają głęboko wrzynające się doliny rzek Nidy i Szreniawy, piętrzące się na niej wzgórza i splątana sieć drobniejszych zagłębień, wyżłobionych przez wody w połudn. zachodniej części powiatu. Najcharaktery

Pińczów

Pińczów

stycznie przedstawia się dolina Nidy, której dorzeczem jest obszar powiatu. Dolina ta ma pod Mokrskiem pow. jędrzejowski jeszcze 790 stóp wznies. Na przestrzeni od Rębowa do Skowronna wrzyna się rzeka w wyżynę, tworząc głębokie i dość rozległe zatoki, pokryte błotami i podmokłemi łąkami. Największą z nich stanowi obszar między Umianowicami, Podłężem, Brześciem i Skowronnem. Wsie te usadowiły sie na krawędziach wyżyny okalającej tę zatokę. Wyniosłość, na której leży Skowronno, stanowi połudn. zachodni bok zatoki i przedstawia się jakby potężna grobla, około 6 wiorst długa i blizko wiorstę szeroka. Grobla ta sięga od Skowronna pod sam Pińczów, leżący w punkcie, w którym Nida okrążywszy łukowatym zagięciem ten mur naturalny i wyniosłość odosobnioną koło Koperni, stanowiącą jakby fort przed murem cytadeli, zbliża się znowu pod same stopy tego muru, wznoszącego się średnio do 960 stóp a więc około 260 st. nad poziom doliny Nidy. Podobne ukształtowanie doliny tej rzeki powtarza się i dalej, głównie na lewym brz. Zaraz poniżej P. rozszerza się ona w suchą zatokę, na której krańcu południowym leżą Bogucice i Kowala. Okrążywszy wyniosły przylądek, na którym rozsiadła się Kowala i Krzyżanowice, Nida tworzy dalej rozległą podmokłą nizinę, śród której rozłożyła się Zagość i Wólka Zagoska. Wązki pas wzgórz oddziela tę nizinę od dalszych jej rozgałęzień, gdzie w zagłębieniu śród wyżyny leżą Skotniki, Winiary i Kobylniki. Od Wiślicy zaczynają się nowe odnogi doliny Nidy, łączące się pod Korczynem z doliną Wisły. Wyżyna prawego brzegu w północnej części powiatu jest wynioślejszą niż z lewego i przedstawia się jako jednolita nieposzarpana przez wody całość. Od ujścia Mierzawy do ujścia Mozgawy pod Wojsławicami ciągnie się dość szeroka dolina, lecz dalej Nida płynie bądź pod samą krawędzią wyżyny, bądź w blizkości. Zarówno większa wyniosłość wyżyny do 1100 st. jak i brak owych pobocznych zatok i zagłębień, sprzyjających powstawaniu siedzib, spowodowały, iż obszar powiatu na prawym brzegu Nidy, w północnej części stanowiący przedłużenie olkuskiej wyżyny, przedstawia, podobnie jak i przyległa część pow. miechowskiego, obszar lesisty mało zaludniony, osiedlony późno, w historycznej już epoce. Od linii łączącej Działoszyce, Dzierząznę i Złotą zaczyna się południowa, niżej położona część powiatu. Wyżyna zbliżając się ku dolinie Wisły przemienia się w krainę wzgórz, poprzedzielanych łagodnemi zagłębieniami, sprzyjającemi hodowli bydła i rolnictwu. Ztąd ta część powiatu jest najgęściej zaludniona i dzięki naniesionej przez wody w licznych zagłębiach poosadzanej wybornej glebie, wyróżnia się żyznością i na niej opartą kulturą rolną z całego obszaru dawnej Małopolski. W tej części powiatu leżą Proszowice i Skalbmierz. Tu również w części granicą od pow. miechowskiego a w części i obszarem powiatu płynie Szreniawa dopływ Wisły pod Koszycami, której dolina jest starożytną, przeddziejową siedzibą rodów szlachty małopolskiej. Dzięki żyzności gleby rolnictwo zdawna rozwinęło się na tym obszarze. W 1878 r. według urzędowych danych z 91, 888 5 dziesięcin przypadało na ziemię orną 62, 764 dz. , łąki 7, 916 dz. , sady i ogrody 2, 056 dz. , lasy 8, 439 dz. , ugory 4, 174 dz. , pod zabudowaniami i drogami 2, 896 dz. , wreszcie nieużytki obejmowały 3, 639 dz. Co do prawa własności to więksi posiadacze mieli 55, 432 dz. , włościanie 31, 622, skarb 3, 353, miasta 897, instytucye 384, kościoły i klasztory 196 dz. Wysiew wynosił 8, 750 czetw. pszenicy ozimej i 1, 718 jarej, 12, 369 żyta, 10, 554 owsa, 17, 786 jęczmienia, 123 tatarki, 4, 434 innych zbóż, 28, 051 czetw. kartofli. Zebrano 43, 750 czetw. pszenicy ozimej i 8, 960 jarej, 68, 870 żyta, 65, 591 owsa, 58, 930 jęczmienia, 463 tatarki, 25, 504 innych zbóż, 252, 459 czet. kartofli. Co do żywego inwentarza w 1878 r. było w powiecie 14, 262 koni, 36, 193 bydła, 8, 732 owiec zwyczajnych, 44, 921 owiec cienkowełnistych, 30, 178 świń, 279 kóz i 30 osłów. Przemysł fabryczny w skutek nadgranicznego położenia, oddalenia od centrów zbytu, braku kolei żelaznych nie mógł się rozwinąć. Istniejące zakłady wiążą się ściśle z produkcya rolną a w części i górniczą. W 1878 r. istniały następne zakłady cukrownia Łubna, w Kazimierzy, zajmująca 350 robotników, z produkcyą na 189, 000 rs. , 4 młyny ameryk. 24 rob. i 89, 000 rs, prod. , 8 młyn. wodnych 12 rob. i 2, 465 rs. , 4 gorzelnie 21 rob. i 38, 890 rs, , 3 olejarnie 8 rob. i 5, 480 rs. , 3 browary 9 rob. i 14, 720 rs. , 2 wiatraki 3 rob. i 500 rs. , dystylarnia 3 rob. i 1200 rs. , 5 cegielni 21 rob. i 38, 890 rs. , garbarnia 2 rob. i 1, 800 rs. , fabryka kozików 12 rob. i 6, 500 rs. , fabr. cykoryi 18 rob. i 2, 650 rs. , 2 fabr. świec 3 rob. i 1, 300 rs. , mydlarnia 5 rob. i 2, 320 rs. , kaflarnia 4 rob. i 1, 600 rs. , fabryka wyrabiająca siarkę 120 rob. i 40, 000 rs. . Ta ostatnia wiąże się z kopalnią siarki w Czarkowy. W 1881 r. było 20 fabryk z produkcyą na 610, 500 rs, O stanie produkcyi rzemieślniczej możemy wnosić tylko z ilości pracujących i tych w 1878 r. było 120 mularzy, 119 szewców, 75 kowali, 93 krawców, 60 cieśli, 42 rzeźników, 14 rymarzy, 17 kołodziejów, 12 powroźników, 11 zdunów, 7 tkaczy, 7 szklarzy, 3 zegarmistrzów, 2 kotlarzy. W Koszycach ludność trudni się wyrobem sukna białego i bronzowego na suk

Pińczyce

many. Szynków było 105 a akcyza od wódki przyniosła 104, 921 rs. Środki komunikacyjne ubogo się przedstawiają, bo prócz 24 wiorst drogi bitej łączącej Pińczów z sąsiedniemi miastami po wiatowemi, przerzynającej płn. zacho dnia część powiatu, cały środek i południowa, tak bogata część powiatu nie ma innej drogi prócz Wisły. Ludność powiatu, która w 1867 r. wynosiła 73, 001 mk. , wzrosła w 1879 r. do 90, 248 mk. Podług wyznań było 77, 595 katol. , 12, 516 żyd. , 114 prawosł. i 23 protest. Co do płci było 43, 965 męż. i 46, 283 kob. ; co do stanu 73, 039 włościan, 16, 432 mieszczan, 599 szlachty, 58 duchownych. W po wiecie znajduje się w 1883 r. progimnazyum w Pińczowie i 52 szkół początkowych w osadach i wsiach Pińczów, Działoszyce, Koszyce, Opatowiec, Skalbmierz, Wiślica, Bejsce, Bobin, Bogucice, Chotel Czerwony, Chroberz, Chwalibogowice, Cudzynowice, Czarkowy, Czarnocin, Bobiesławice, Dzierzążna, Góry, Gorzków, Jurków, Kamieńczyce, Kazimierza Wielka, Kazimierza Mała, Kobylniki, Kobylniki 2gie, Kocina, Kozubów, Kościelec, Ksany, Książnice Wielkie, Krzczonów, Małoszów, Michałów, Miernów, Młodzowy, Pełczyska, Probołowice, Przemyków, Rachwałowice, Rembów, Rogów, Sielec, Skotniki, Sokolina, Stary Korczyn, Stawiany, Stradlice, Stradów, Topola, Wola Zagojska. Zagość, Złota. Pod względem kościelnym pow. pińczowski stanowi dekanat dyec. kieleckiej składający się z 39 parafii Bejsce, Bobin, Bogucice, Chotel Czerwony, Chroberz, Cudzynowice, Czarnocin, Dzierzążnia, Działoszyce, Gorzków, Góry, Jurków, Kazimierza Mała, Kazimierza Wielka, Kije, Kocina, Korczyn Stary, Kościelec, Koszyce, Krzyżanowice, Książnice Wielkie, Małoszów, Michałów, Młodzowy, Opatowiec, Pełczyska, Pińczów, Probołowice, Przemyków, Rachwałowice, Rogów, Sancygniów, Sokolina, Skalbmierz, Stradów, Wiślica, Witów, Wolina i Zagość, Pod względem sądowym powiat dzieli się na 2 okręgi sądu pokoju dla Pińczowa i Działoszyc i na 6 okręgów sądów gminnych Pińczów, Wiślica, Opatowiec, Koszyce, Kazimierza W. , Skalbmierz. Należą do sądu zjazdowego w Kielcach. Pod względem admininistracyjnym powiat dzieli się na 2 miasta, 4 osady Wiślica, Opatowiec, Koszyce, Skalbmierz i 22 gmin Bejsce, Boszczynek, Chotel Czerwony, Chroberz, Czarnocin, Czarkowy, Droźejowice, Bobiesławice, Filipowice, Góry, Kazimierza W. , Kościelec, Książnice, Nagórzany, Opatowiec, Pińczów, Sancygniów, Topola, Winiary, Wawrowice, Zagość, Złota. Br. Ch. Pińczyce, w dok. z 1443 r. Pieńczyce, wś nad rz. Brynicą, pow. będziński, gm. Pińczyce, par. Koziegłówki, leży na prawo od drogi z Myszkowa st. dr. żel. warsz. wied. do Siewierza, odl. 28 w. od Będzina, posiada szkołę początkową ogólną, urząd gminny, pokłady rudy żelaznej, gorzelnią, browar, dwa młyny wodne, wiatrak, 114 dm. , 688 mk. W 1827 r. było 69 dm. , 461 mk. W 1876 r. folw. P. z wsiami Pińczyce, Zabijak, HutaSzklanna i Huta Stara miał rozl. dominialnej mr. 1879. W 1866 r. było roli ornej mr. 607, łąk mr. 226, pastw. mr. 195, lasu mr. 833, nieuż. mr. 40; bud. mur. 13, z drzewa 27; las urządzony w kolei 80letniej. Podług urzędowych osta tnich wykazów z 1880 r. folw. P. wraz z os. leśną Huta Szklanna miał 1460 mr. , w tem 620 roli. Wś P. os. 96, z gr. mr. 674; wś Zabijak os. 27, z gr. mr. 175; wś Huta Szklanna os. 17, z gr. mr. 41; wś Huta Stara os. 43 z gr. mr. 380. Według Długosza Lib, Ben. , II, 192, 205 należała do par. Stare Koziegłowy, a w części i do par. Wojkowice Kościelne. Dzie dzicem był Mikołaj Mirzowski h. Gryf. Wś miała 12 łan. kmiecych, dających dziesięcinę wartości 10 grzyw. kościołowi w Koziegło wach, folw. zaś dawał pół grzywny w Mysło wicach. Podług reg. pabor. z r. 443 wś Pieńczyce leżała w ks. siewierskim. W 1667 roku wś Pieńczyca, leżąca w ks. siewierskim, miała 11 kmieci A. Pawiński, Małop. , t. IV, str, 452 i 453. P. gmina, należy do sądu gm. ok. III w os. Siewierz, st. poczt. Myszków. Ma 9017 morg obszaru i 3939 mk. Br. Ch. Pinczyn, 1710 Pinczyno, niem. Grosa Pinschin, dobra ryc, pow. starogardzki, 1 1 3 m. od Starogardu, przy dr. żel. starogardzkochojni ckiej, st. poczt. , tel. i kol. Zblewo 2, 5 klm. odl. , par. ew. Starogard, kat. kośc. paraf. i kat. szkoła w miejscu. Cały klucz tych dóbr obejmuje oprócz P, jeszcze Pinczynek niem. Wilhelmsort, Babidół wyb. Kiwit, które od r. 1880 już nie istnieje, i Cis, razem 1112, 51 ha, mianowicie 886, 26 roli orn. i ogr. , 62, 5 łąk, 150 lasu, 12, 5 nieużyt. , 1, 25 wody. Czysty dochód z roli 5044 mrk; gorzelnia parowa, połączona z młynem; hodowla bydła breitenburskiej rasy. W 1868 r. było tu razem 27 dra. , 219 mk. kat. , 119 ew. , zaś 1875 r. 26 dm. , 70 dymów, 389 mk. Tutejszy kościół, p. w. św. Elżbiety, jest patronatu prywatnego; przy nim istnieją 2 bractwa trzeźwości, założ. 1855 r. i św. Józefa, 1779 r. W skład par. wchodzą Pinczyn, Pinczynek, Samlin, Samlinek, Piesienica, Sucymin, Bukowiec Piesieński, Carlshagen, Pałubinek, Góra, Babidół, Kiwit i Nowy Dworzec. Par. należy do dekan. starogardzkiego. W 1867 r. było tu 983 dusz, komunikantów zaś 605; r. 1895 liczono 1111 dusz. W wizyt. Rozdrażewskiego z 1583 r. czytamy, że był tu kościół drewniany, bardzo podupadły, od 3 lat nie było proboszcza, którego miejsce zajął jakiś innowierca. Do probostwa należały 4 włóki str. 37. P. wchodziło wówczas w skład

Pinczyn

Pińczyce

Pinczynek

Pinczynek

Pinek

Piniany

dóbr królewskich. Tenutaryuszem był Jan Sorcz w Kiszewie, który dobra tutejsze puścił bratu swemu Franciszkowi str. 191. P. zo stał podówczas przyłączony do dekanatu tczew skiego. Wizyt. Szaniawskiego z 1710 r. opie wa, że tu dawniej było 18 gburów, posiadają cych razem 50 włók, które wszystkie na dwor skie zamienione zostały. Karczmarz Marcin Drozdowski dawał mesznego pół korca żyta i ty leż owsa. Do par. należały Pińczyno, Samlino, Góra, Pisienica, Sucimin, Suciminek i Pałubinek. W drewnianym kościele stały trzy ołta rze. Parafią zawiadował prob. z Pogódek. Dla nauczyciela był ogród obok cmentarza, dom dla niego przed kilku laty zgorzał i jeszcze nie był odbudowany str. 118. Dalej donosi Borck w swojem Echo sepulchralis, że 1742 r. biskup kujawski Aleksander Czapski proboszczowi tutejszemu Michałowi Gamratowskiemu dał zezwolenie na rozebranie starego ko ścioła i wybudowanie nowego, co też w ciągu roku nastąpiło, tak że teraźniejszy kościół po chodzi z 1743 r. U Borcka są jeszcze wymie nieni następ. prob. 1710 Jan Lwowski, 1733 r. umarł Ignacy Bielecki, 1733 Michał Gamratowski, 1746 Śliwiński str. 436 447. . Cie kawe szczegóły o P. zawiera relacya pruskiej komisy i katastrowej z 1772 r. P. liczył się wówczas do król. folwarków, należał do staro sty kiszewskiego. Ale ssta Śkorzewski nadał go mocą kontraktu z 1744 r. na lat 50 jure emphiteutica Olesiowi Olesch Czapskiemu. Posiadacz i największa część mieszkańców są katolikami. Czapski bawi najwięcej w Pol sce i ma tu rządzcę. Jest folw. i 7 gburów, tak że os. Neusasserei, t. j. miejscowość powstała na wykarczowanem polu Pinczynek, która jest za 400 fi. wydzierżawiona Michałowi Boehlke. Każdy gbur płaci 7 8 tal. gdańskiej monety czynszu, musi 3 dni orać, 3 dni mierz wę wozić i 30 dni ręczną pracę wykonywać. Dwaj ogrodnicy płacą 4 tal. , a 7 po 2 tal. ; wszy scy czynią tłokę przez 16 dni. W Pinczynku płaci 4 zagrodników po 8 fi. dzierżawy za mie szkanie i czynią tłokę razem przez 20 dni ob. Zeitsch d. Westpr. Gesch. Ter. , XV, str. 153. . W bieżącem stuleciu byli właścicielami Gotartowscy, później Jezierscy, Niemiec Schulz, od 1848 r. aż do 1852 r. Łukowicz, potem Freund. Z relacyi w miejscu zasiągniętych dowiaduje my się jeszcze, że Cis jest wioską gburską, na leżącą do parafii zblewskiej i że nie wchodzi w skład dóbr pinczyńskich. Wzgórza pod P. należą do najwyższych punktów w pow. sta rogardzkim. Znak tryangulacyjny na zachód od P. wznosi się 139 stóp npm. Ks. Fr. Pinczynek, niem. Wilhelmsort, dawniej Klein Pinschen, fol. do Pinczyna należący, pow. starogardzki. Pińczyszki 1. wś, pow. maryampolski, gmGudele, par. Skrawdzie. Odl. od Maryampola 25 w. , ma 13 dm. , 111 mk. W 1827 r. było 6 dm. , 60 mk. 2. P. Małe, os. , pow. maryampolski, gm. i par. Pilwiszki. Leży tuż przy osadzie Pilwiszki, ma 1 dm. , 12 mk. Pinia, rzeczka w gub. kowieńskiej, prawy dopływ Abeli, lewego dopływu Niewiaży. Uchodzi pomiędzy Rudekszną a Szularą. Pinega 1. rzeka w gub. archangielskiej i wołogodzkiej, bierze początek w pow. solwyczegodskim, płynie w kierunku płn. zachod. i niedaleko Chołmogor wpada do Dźwiny północnej z prawej strony. Długa około 500 w. , szeroka do 250 sążeni, brzegi porosłe gęstym lasem, spławiają po niej drzewo do Archangielska. Poławiają w niej obficie ryby czeczugi. 2. P. , miasto pow. gub. archangielskiej, nad rzeką. t. n. , pod 64 47 płn. szer. , a 61 6 wsch. dług. , odl. o 204 w, od Archangielska, 1167, 5 w. od Petersburga, a 1288 w. od Moskwy, ma 953 mk. , 2 cerkwie, przystań, st. poczt. , słynne jarmarki, fabrykę bulionu, założoną w 1865 r. przez Kleczyńskiego. Pinegski powiat ma 42, 428 1 2 w. kw. a 23260 ludności; powierzchnia równa, miejscami pagórkowata, grunt bagnisty, gliniasty i piaszczysty. Rz. Pinega z licznemi dopływami i Kułoja jezior 200, niektóre znaczne, obszerne bagna, lasy zajmują 99 ogólnej przestrzeni. Z rzeczy kopalnych znajdują się ruda żelazna, gips, piaskowiec i wapień. Główne zatrudnienie mieszkańców chów bydła i rybołóstwo. Pinek al. Pinka, niem. Pinko, fol. do Międzychoda, pow. szremski, o 3 klm. na północ od Dolska, nad jeziorem, które spływa do Warty; par. Morka, poczta w Dolsku, st. dr. żel. o 22 klm. w Chociczy; 1 dm. , 22 mk. Założony w 1829 r. Piniany al. Pieniany, rus. Pyniany, wś, pow. Samborski, U klm. na płn. wsch. od sąd. pow. i urz. poczt. w Samborze. Na płd. wsch. leży Kalinów, na płd. zach. Babina, na płn. zach. Brzegi i Czernichów, na płn. wsch. Koniuszki Sieniawskie 3 ostatnie w pow. rudeckim. Wś leży w dorzeczu Dniestru za pośrednictwem jego dopływu Strwiąża. Płynie on od Babiny wzdłuż granicy płn. zach. od płd. zach. na płn. wsch. i oddziela P. od Brzegów, poczem wchodzi do Czernichowa. Zabudowania wiejskie leżą na płd. zach. Płn. wsch. część obszaru moczarzysta. Przez część wschodnią, a potem przeważnie wzdłuż granicy płd. wsch. idzie gościniec samborskorudecki. W czasie wylewów Dniestru i Strwiąża stoi ten gościniec od Pinian aż do Koniuszek pod wodą, a komunikacya bywa przerwaną. Własn. więk. ma roli or. 4, łąk i ogr. 10; wł. mn. roli or. 512, łąk i ogr 290, pastw. 161 mr. W 1880 r. było 702 mk. w gminie, między nimi 19 ob. rzym. kat. Par. rzym. kat. w Kalinowie, gr. kat. w Babi

Pińczyszki

Pinia

Pinega

Pinki

Pinnau

Pinkowiszki

Pinkowicze

Pinków

Pin

Pinikła

Pinino

Piniew

nie. We wsi jest cerkiew p. w. śś. Koźmy i Damiana i szkoła filialna. Dokument oryginalny Zygmunta Augusta z 16 stycznia 1559 r. wydany w Piotrkowie, przechowany w prokuraturze skarbowej lwowskiej, uposaża cerkiew w P. na rzecz duchownego Wasyla, syna soł tysa z Pienian, z prawem następstwa Szaraniewicz. Rzut oka na beneficya, str. 5. Za czasów Rzplitej należała wś do dóbr koronnych, do klucza kalinowskiego w ekonomii Samborskiej, ziemi przemyskiej. W sumaryuszu dokumentów Rkp. Ossol. , Nr. 2837 czytamy str. 63, , 1567. Feria secunda post festum Annunciationis Beatissimae virginis Mariae. Samboriae. Vendit Magnificus Starzechowski ta bernam in villa Piniany, nobili Michaeli Koblanski, cum agris, hortis, quae ad praefatum tabernam pertinent, quae data sunt, pro tribus mensuris agri, pół miarki dicti8, et cum duabus particulis agri super fluvium Dniestr et super fluvium Strwiąż, cum una particula agri per ipsum possidenda, salvo censu regio, quotannis pro feste Sti Michaelis florenorum septem ad aerarium praestando. Str. 64, , 1545, feria quarta post festum Sctae Annae. Cracoviae. Pivilegium Bonae Reginae redimendi molendinum in Pi niany in fluvio Strwiąż situm demanibus Hieronymi molendinatoris, Provido Hrickoni datum, Salvis exinde laboribus et censibus quotannis praestandis. Str. 64, , 1559 die 16 Januarii. Petricoviae in comitiis. Confert Sigismundus Augustus Poponatum in villa Piniany, cum area, horto, medio laneo agri, una cum agro circa fluvium Niestr unaque cum pratis, ad dictos agros pertinentibus. Salvo censu regio praestando religioso Wasyl Poponi W lustracyi ekonomii Samborskiej z 1686 r. Rkp. Ossol. , Nr. 1255, str. 41 i 42 czytamy, , Ta wieś ma łanów 4, co czyni ćwierci 16, to jest ćwierci popowskich 2, karczmarskich 2, zostaje robotnych ćwierci 12. Ta wieś we wszystkiem jednakową robociznę i pańszczyznę odprawuje jako i Babina. Czynsze i kopiznę z roboczych ćwierci takież dają. Z pustej ćwierci każdej płacą czynszu po zł. 18 i po 2 kapłony dają; Pop czynszu daje z 2 ćwierci po zł. 2 gr. 6. Nowe pole pryjemne gromada płaci po zł. 10. Za kąty Maślanczane gromada daje po zł. 5. , z Czurynowskiej łąki daje gromada zł. 5, z mielnikowskiej łąki gromada daje zł. 5. Karczmarze z ćwierci dwóch czynszu dają zł. 20. Piwo do tego i gorzałkę pańską szynkować powinni, nadto na zażen i zakos raz do roku posyłać, a do innych nie należą powinności i robocizny według dawnych rewizyj. Spasnego od karczmarza na rok zł. 15. W extrakcie inwentarza z 1760 r. Bib. Ossol. , Rkp. Nr. 1632, str. 157 nn. czytamy Wieś zasiadła na łanach 4, co czyni ćwierci 16, videlicet gromadzkich roboczych ćwierci 3, arendownych 10 3 4, z pustego wójt służy 1 4 do tych popowskich 2. Chlebnika ad praesens gromadzkiego za N. 16. Czynsze tej wsi wymienione szczegółowo czynią 142 zł. 24 gr. 15 den. Do tego spasnego w tejże wsi od by dla lub koni pryjemnych cudzych a niepoddanych J. Kr. Mości i siedzących od każdego ko nia po 1 zł. , a od bydlęcia gr. 15, od świń gr, 6 płacić do dworu Kalinowskiego powinni, co uczyni plus minus złp. 200. Powinności gromady Pieniańskiej Ta wieś wszelkie robocizny i powinności pełni jak wieś Babina i takież szarwarki odprawuje. Z ćwierci ad praesens roboczych trzech po dni cztery od południa, wynosi na tydzień półdzionków 12, na rok zaś 624, w czem sami jako i w Babinie miarkować się i regestr robocizny do dworu oddać powinni. Prząść zaś powinni łokci 55 na rok z pańskiego przędziwa, Karczma w Pienianach Izba z komorą z drzewa, sień z chrustu przygrodzona, pod jednym dachem słomą poszytym; cała ta karczma nowej rectifikacyi potrzebuje, którą gromada Pieniańska reparować powinna. Do tej wsi należą chaszcze drobne, do grodzenia płotów zgodne, od granicy Czernichowskiej. Żaliła się gromada, że im Imć Pan Dwernicki, łowczy i pisarz przemyski, gruntu na łan cały odebrał, prócz tego dwie łąki i pole, z którego czynszu do skarbu J. Kr. Mości zł. 15 dawali przez dekret komisarski graniczny in A. 1758 ferowany, i tymże samym dekretem oderwana jest łąka znaczna od folw. Kalinowskiego, który dekret, czy ma być akceptowany albo pro relevatione onego w sądach J. K. Mości assesorskich agere zostawujemy resolutioni J. Kr. Mości skarbowej. Lu. Dz. Piniew, wś nad strum. b. n. , i fol. , pow. kaliski, gm. i par. Chocz, odl. od Kalisza w. 34 1 2; wś ma 19 dm. , 180 mk, fol. 3 dm. , 44 mk. Pinikła, zaśc, pow. święciański, w 1 okr. pol. , gm. Aleksandrowo, okr. wiejski Stracza, o 3 w. od gminy, ma 2 dm. , 29 m. katol. , 6 dusz rewiz. ; należy do dóbr Sidoryszki, Paszkiewiczów. Pinino 1. wś, pow. nieszawski, gm, i par. Służewo, ma 149 mk. , 243 morg. ziemi włośc, 2. P. , wś i fol. , pow. rypiński, gm. Rogowo, par. Żałe, odl. o 11 w. od Rypina, ma 11 dm. , 98 mk. Składa się z kilku części. W 1789 r. było 6 części; wysiew wynosił 50 korcy żyta. Obebnie ogólny obszar wynosi 414 mr. , w tem 60 mr, nieużytków. Obszar włościański łączy się z wsią Kordyszewo. Podług reg. pobor. pow. rypińskiego z 1564 r. wś P. , w par. Żałe, należała do częściowych posiadaczy; Jakub Piniński miał 1 łani 1 zagr. , Anna Pinińska 1 łan, Tomasz poddany Mateusza Pinińskiego, ma cały łan, 2 zagr. Płacono poboru 1 złoty 16 gr. 2 soldy Pawiński, Wielkop. , t. I, 293. W 1875 r. fol. P. lit. D. rozl. m. 106; gr. or. i ogr. mr. Pin 60, łąk mr. 6, pastw. mr. 36, nieuż. mr. 4; bud. z drzewa 4. Część P. , a mianowicie 165 mr. stanowi własność szpitala św. Antoniego we Włocławku. Br. Ch Pinki, właściwie Pieńki. W sieradzkiem i są siednich powiatach wymawia lud zwykle pinek za pieniek. Pinki 1. al. Mchów ob. , fol. pow. łęczycki. Należy do dóbr Spendoszyn, ma 195 mr. obszaru. 2. P. , pustk. , pow. wieluński, gm. Rudniki, par. Żytniew, odl. od Wielunia 26 w. , ma 2 dm. Leży na obszarze dóbr Żytniew. 3. P. Gorzkowickie, os. , pow. piotrkowski, gm. i par. Gorzkowice; ma 5 dm. , 30 mk. , 141 mr. ziemi dworskiej. 4. P. Karlińskie, kol. , pow. piotrkowski, gm. Szydłów; ma 13 dm. , 67 mk. , 200 mr. ziemi dwors. 5. P. , al. Niwki, os. , pow. piotrkowski, gm. i par. Gorzkowice; 1 dm. , 12 mk. , 28 mr. ziemi dwors. 6. P. Siero sławskie, kol. , pow. piotrkowski, gm. Podolin; ma 11 dm. , 130 mk. , 193 mr. ziemi włośc. 7. P. Świny, kol. , ob. Świny. Pinki, wybud. , pow. pleszewski, poczta w Jarocinie. Nie wykazane w Spisie gmin i okręgów Pinków, część Nieznanowa, pow. . Kamionka Strumiłowa Pinków por. Kaniowa mylnie zamiast Płuhów, pow. złoczowski Pinkowicze, wś nad rzką Piną, pow. piński, w 1 okr. pol. PohostZahorodny, gm. Pińko wicze, o 3 w. od Pińska, ma 35 osad pełnodziałowych. Cerkiew p. w. N. M. P. , ma z da wnych zapisów 34 dzies. ziemi i 2 rybne tonie. Około 550 parafian pł. ob. Gmina składa się z 6 okręgów starostw wiejskich, liczy 314 osad, zamieszkałych przez 1373 włościan na dzielonych 4959 dzies. gruntu; należy do 1 okręgu sądowego i rewiru wojskowego w Piń sku. Miejscowość dogodna, rybołówstwo zna czne, łąk wielka obfitość, grunta namułowe, lekkie, bogate; lud trudni się najbardziej fli sactwem i rybołówstwem. A. Jel. Pinkowiszki, wś, pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Płutyszki. Odl. od Maryampola 26 w. , ma 7 dm. , 32 mk. W 1827 r. należały do par. Preny, miały 1 dm. , 27 mk Pinna, rzeka, prawy dopływ dolnej Łaby Elby Pinnau niem. 1. wś, pow. świętosiekierski, nad bitym traktem z Brandenburga Pr. wsch, do Królewca, nie całe 2 klm, od brzegu morskiego fryskiej zatoki, 4 klm. na płd. zach. od st. poczt. i tel. Brandenburg. 2. P. , dobra, tamże. Obszaru 240 ha. 3. P. , dobra, pow. pruskoholądzki, tuż nad jeziorem stanowiącem granicę pow. pruskoholądzkiego i morąskiego, 7 klm. na płn. od st. poczt. Gruenhagen. Obszaru 332 ha. 4. P. , dobra i młyn nad ostatnim zakrętem Łyny, nim do Pregoły

Piniew

wpada, tuż przy mieście powiatowem Welawie, gdzie st. poczt. , tel. i kol. żel. Młyn tu tejszy Jest własnością towarzystwa akcyjnego. Należy do niego 63 ha gruntu. Ad. N. Pinne niem. , ob. Pniewy, pow. szamotulski Pińsk, u latopisów ruskich Pinesk, w dokumentach łacińskich Pinskum, Pinscum, w ruskich zaś Pieńsk, miasto powiatowe gub. mińskiej, nad rz. Piną, poziom której wznosi się tu na 436 st. ang. npm. , położony pod 52 6 4 płn. szer. a 43 46 wsch. dłg. g. od południka paryskiego, odległy jest o 254 w. od Mińska, 356 w. od Warszawy, 223 w. od Nowogródka, 185 w. od Słucka, 490 w. od Mozyrza, 365 w. od Grodna, 443 w. od Żytomierza, 914 w. od Moskwy a 1074 w. od Petersburga. P. połączony jest z siecią dróg żelaz. rossyjskich za pośrednictwem t. z. dróg poleskich ŻabinkaPińsk Homel i WilnoBaranowicze ŁuniniecRówno. Należy on do bardzo starożytnych grodów Rusi litewskiej, o czasie jednak założenia miasta nic pewnego powiedzieć nie można. Notaty b. klasztoru leszczyńskiego Leszcz, przedmieście P. mówią o nim, jako o istniejącym już za Włodzimierza W. , który klasztoru tego miał być założycielem. Podług Narbutta i latopisca Daniłowicza założenie P. przypadłoby na 1095 r. Nestor pierwszy raz wspomina o nim pod 1097 r. Podług tegoż Nestora 983 r. Włodzimierz W. wojował przeciw Jadźwingom Jatwagi, którzy mieszkali między Niemnem i Narwią w teraźniejszej gub. grodzieńskiej i dochodził do okolic Nowogródka i Brześcia. Idąc zatem w te strony, nie mógł Włodzimierz ominąć P. , droga bowiem z Kijowa iść musiała albo lądem przez Owrucz, Turów, P. , albo rzekami Dnieprem, Prypecią i Piną także przez P. , który niewątpliwie musiał istnieć wówczas, chociaż dowodów na to historycznych nie mamy żadnych. Początkowo musiała to być osada rybacka czy inna jaka, bo niepodobna przypuścić, żeby w miejscu tak dogodnem jak P. , wzniesionem znacznie nad poziom wód, mającem w okolicy swojej bardzo urodzajną glebę, u zbiegu rzek Piny, Strumienia, a niedaleko Jasiołdy i Styru, nie było żadnej osady ludzkiej, chyba przypuścimy, że całe Polesie pińskie było niemieszkalne, ale to już do bardzo odległej, chrześciaństwo poprzedzającej odnieśćby należało epoki, kiedy całe Polesie jak chcą mieć niektórzy było zalane wodą. Długi czas P. i Turów stanowiły jeden udział książęcy, ale w historyi księstwa tego tak wielki panuje zamęt, że trudno z niego światło prawdy wydobyć. P. to się oddzielał od Turowa, osobną stanowiąc dzielnicę, to znowu z nim się łączył, to należał do w. ks. kijowskiego, to do ks. włodzimierskiego na Wołyniu, przechodził z rąk do rąk

Pinne

Pińsk

Pinki

zmieniał panów swoich tak często, że historya I nawet nie zna imion wszystkich panujących tu książąt. Szczególny powab musiała mieć niegdyś Pińszczyzna, kiedy o nią dobijali się książęta i kiedy synom albo braciom wielkich książąt kijowskich najczęściej się dostawała, ale pamiętać trzeba, że dzielnica ta nie samem tylko ograniczała się Polesiem pińskiem, lecz że należał do niej Mozyrz z piękną swoją okolicą, także Dawidgródek, Dąbrowica, Polesie wołyńskie część powiatów teraźn. łuckiego, kowelskiego i rówieńskiego oraz cały prawie powiat kobryński. Był to czas, ze w każdem prawie mieście panował udzielny książę, który miał własne wojsko i władał ludem swoim samodzielnie, nikomu z czynności swoich nie zdając sprawy, rzadki zaś książę nie zazdrościł sąsiadowi swemu, u którego więcej było posiadłości i większe dostatki. Ztąd między sąsiadami ciągłe były spory, kłótnie i wojny. Pińskoturowscy też książęta wojowali często, to z wielkimi książętami kijowskimi, to z księstwami halickiem, włodzimierskiem, to z Litwą. Ale ta ostatnia już w XII w. przeważny wpływ wywierać zaczęła na sąsiadujące z nią księstwa. Już około 1140 r. książęta litewscy Kukuwojtis i Montwiłł spustoszyli okolice Turowa i Łucka, i chociaż wycieczki te nie miały jeszcze na celu podboju lecz tylko zdobycz i zadowolnienie namiętności wojowania, kazały jednak przewidywać, że się na podboju zakończą. Około 1220 r. ks. nowogródzki Skirmunt, syn panującego na Litwie Mingajły, zbił na głowę o 5 mil od Pińska pod Stoszanami majątek niegdyś jezuitów pińskich, obecnie Korsaków ks. włodzimierskiego i turowskiego Mścisława i dobył Pińska, panującego w nim jednak ks. Jerzego zostawił przy władzy. Około 1240 r. Szejbek, brat Batego, i wódz jego Kojdan, wiele miast a między niemi i P. w perzynę obrócili. Erdziwiłł, syn Montwiłła, ks. litewskiego, rozbił Tatarów, Kojdana zmusił do ucieczki i opanował całe Polesie. Książę pińskoturowski za przysiągł mu posłuszeństwo i tym sposobem został jakby hołdownikiera Litwy. W 1274 r. Pińszczanie z ks. halickim Lwem i innymi książętami ruskimi, posiłkowanymi przez Tatarów, wojowali przeciw Litwie. W XIII w. zaczyna się nowa epoka dla P. Po utworzeniu się nowego w. ks. włodzimierskiego nad Klazmą, wielcy ks. kijowscy utracili dawne swe znaczenie i jednocześnie wpływ ich na losy P. i Turowa zaczął upadać. Kraina ta stała się polem ciągłych walk ks. wołyńskich z litewskimi i przewaga zawsze prawie była po stronie ostatnich. Litwa w tym już czasie faktycznie poczęła władać Polesiem. Tutaj w klasztorze leszczyńskim przedmieście P. Wojsiełko, syn Mendoga, zostawszy chrześcianinem i mnichem, znalazł schronienie przed Towściwiłłem, zabójcą swego ojca. Latopisiec Ipatiewski mówiąc o bitwie Rusi z Litwą nad jez. Nobelskiem o 4 mile od P. , na Zarzeczu, wspomina pod 1262 r. książąt pińskich Teodora, Dawida i Jerzego, którzy po śmierci ojca swego Włodzimierza Iwanowicza panowali w P. Turów w tym czasie miał osobnego księcia. Ale byli to już ostatni niepodlegli książęta pińscy, w 1320 r. bowiem Giedymin, w. ks. litewski, przyłączył P. razem z Kijowem i całym obszarem południowozachodnim Wołyń, Podole, Ukraina do swych posiadłości. Księstwo pińskie jednak, chociaż na odmiennych warunkach jako lenność, nie zaś jak dawniej, allodialna dzielnica istniało jeszcze z górą dwa wieki. Giedymin oddał je we władanie synowi swemu Narymontowi Narymundowi. Narymont zginął 2 lutego 1348 r. w bitwie nad rz. Strawą, a w kilka lat po jego śmierci zaczyna występować kniaź piński Wasil Michałowicz Narymontowicz, niewątpliwie jego wnuk a syn Michała Narymontowicza. O Michale Narymontowiczu głucho w dziejach, kniaź zaś Wasil Michałowicz jest już więcej historyczną osobistością, znane są bowiem pochodzące od niego dokumenty. Kniaź Wasil umarł w końcu XIV w. Następcą i prawdopodobnie synem jego był kniaź Jurij, który w 1398 r. podpisał traktat pokoju Witolda z zakonem dux Jurgen do Pinske. Ten czy inny kniaź Jurij Piński, przezwany Nos, był około 1410 r. namiestnikiem pskowskim z ramienia Witolda. Synem tego kniazia z przydomkiem Nos, mógł być kniaź Aleksander Nos, gorliwy stronnik Swidrygiełły Szwitrigajły. W każdym razie kniaź Aleksander Nos nie panował na księstwie pińskiem, a nawet to ostatnie musiało za panowania w. ks. Zygmunta utracić swą samoistność. Za w. ks. Zygmunta namiestnikiem pińskim był jakiś Andrzej a za Kazimierza, jako w. księcia, takimże namiestnikiem pińskim był kniaź Jurij. Pod panowaniem Kazimierza kniaziowie pińscy powrócili do swej dzielnicy w osobie kniazia Jurja Semenowicza. Musiał on być ostatnim ze swego rodu i po jego śmierci P. spadł na króla, który zwolnił bojarów pińskich od pewnych służebności, nałożonych na ich ojców przez kniazia Jurja Semenowicza. Przywilejem z d. 27 kwietnia 1471 r. P. nadanym został wdowie Semena Olelkowicza, ks. kijowskiego, księżnie Maryi córce Iwana Gasztolda i jej potomstwu. Ci dali początek drugiej linii książąt pińskich z rodu Giedymina. Ks. Marya początkowo władała Pińskiem wspólnie z synem swym kn. Wasilem Semenowiczem zmarłym bezpotomnie w 1455 r. a następnie z córką Aleksandrą Oleną, która w 1498 r. zaślubiła kniazia Fedora Iwanowi

Pińsk

Pińsk

cza Jarosławicza. Ks. Marya zmarła na wio gnę 1501 r. a król Aleksander zaraz po jej śmierci nadał P. z przyległościami córce zmarłej i mężowi jej kniaziowi Fedorowi Iwanowiczowi Jarosławiczowi, którzy odtąd przez lat 17 władali Pińskiem. Nieprzerwany szereg dokumentów, wspólnie przez nich w latach 1501 18 w P. wydanych, świadczy o dobroci ich względem poddanych i hojności dla cerkwi. Księżna Olena umarła w kwietniu 1518 r. , poczem władał Pińskiem kn. Fedor aż do śmierci, zaszłej w 1521 r. Kniaź Fedor Jarosławowicz nadał wiele przywilejów cerkwiom, monastyrom i szlachcie, a chociaż był prawo sławnym świadczył nie mało i franciszkanom pińskim. Przywilejów tych kilkadziesiąt znaleść i teraz jeszcze można w pow. pińskim, szczególniej u szlachty okolicznej, jak np. w Stachowie. Po śmierci kniazia Fedora P. chwilowo stanowił własność królewską, aż w 1523 r. król Zygmunt I zamek i miasto Pińskie, z dworami Kleckiem, Horodkiem, Rohaczewem, ich miasteczkami i włościanami, spadłe na niego po śmierci kniazia Fedora Iwanowicza Jarosławicza, dał w posesyą królowej Bonie. Pamięć Bony pozostała w licznych przywilejach, wydanych tutejszej szlachcie okolicznej, oraz w kanale czyli rowie, który na 6 wiorst długości wykopać kazała od P. do majątku Stetyczowa, dotąd jeszcze użytecznym, chociaż w znacznej części zarosł już zielskiem i nigdy podobno odnowionym nie był. P. w tym czasie rozszerzył się i przyszedł do stanu rozkwitu i świetności, ucierpiał tylko od napadu Tatarów, którzy na początku 1527 r. , korzystając z tęgich mrozów, przez ścięte rzeki, jeziora i bagna wtargnęli na Polesie i aż do samych ścian P. spustoszenie roznosili. Powetował tej napaści Konstanty ks. Ostrogski, rozgromiwszy niedaleko P. najezdnicze hordy. Wróciła więc wkrótce spokojność, miasto szeroko odbudowawszy się, sięgało swym handlem dalekich krajów. Król Stefan Batory nadał miastu prawo magdeburskie oraz przywilej na jarmarki i kontrakty. Unia z kościołem rzymskim spokojnie się tu przyjęła. Biskup Jan Hohoł na synodzie w Brześciu 1595 r. przystąpił do zjednoczenia z kościołem katolickim; znaczniejsza wszakże część mieszkańców została przy dawnem wyznaniu. Chmielnicki, hetman Kozaków, posuwając się do Polski, wyprawił z oddziałem wojska pułkownika Nebabę, który zająwszy P. 1648 r. , mieszczan podburzył i do buntu nakłonił. Łączyło się do nich i chłopstwo okoliczne do tego stopnia, że Kozacy grozili wielkiem zaburzeniem całej Litwie. Janusz Radziwiłł, hetm. pol. lit. , na pierwszy odgłos powstania wysłał dla stłumienia buntu wojsko, które 7 października niedaleko miasta obozem stanęło. Nazajutrz regimentarz Łukasz Jelski, podstąpiwszy pod wały, wezwał mieszkańców do poddania się i wydania przywódców buntu; ale mieszczanie odrzucili wezwanie i postanowili do ostatka się bronić Przyszło więc do szturmu i zawziętej walki; wojsko każdy dom zawzięcie broniony zdobywać musiało. Rzeź powstała okropna, trwająca bez przestanku od południa 9 października przez całą dobę. Reszta niedobitków uchodząc nad rzeką Piną, napadnięta od chorągwi Połubińskiego, w nurtach rzeki koniec znalazła. Tymczasem pożar miasta wszczęty wśród bitwy, rozszerzał się straszliwie przez dwa dni następne; dwa kościoły rzymskie z klasztorami, dwie cerkwie ruskie z monasterami, dwie unickie, setki domów, stały się pastwą płomieni; zresztą, rabunek sprawiony przez czeladź wojskową, dokończył niemal egzystencyi nieszczęsnego miasta. Do tak srogiej kary, prócz zaciętego uporu mieszczan i to stało się powodem, że otworzywszy bramy Kozakom, kościoły porabowali, księży pozabijali, a żydzi prawie wszyscy padli ofiarą ich nienawiści. Musiał być P. obszernem i ludnem miastem, kiedy dziejopisowie spółcześni podają na 5, 000 domów spalonych a 14, 000 ludzi zabitych. Sejm z 1652 r. zważając niedostatek obrony w mieście, wydał następną ustawę miasto Pińsk przyległe niebezpieczeństwom, nie mając słusznego ufortyfikowania naprzeciwko inkursyom nieprzyjacielskim, wnosiło przez posłów ziemskich instancyą, aby tam municya erygowana była i wał reformowany. Przeto postanawiamy aby tak chrześcianie, jako i żydzi i wszelkich juryzdykcyj ludzie, także włość tameczna, wał reformowali i tę municyą nieodwłocznie ufortyfikowali. Sejm z 1673 r. nowem postanowieniem naglił mieszkańców do obwarowania miasta, połączonemi wszystkich siłami. Od panowania Zygmunta III P. zaczął się zapełniać zgromadzeniami zakonnemi, ktorych szybko wznoszące się i rozległe mury, znacznie ozdobiły miasto. W 1706 r. był starostą ks. Wiszniowiecki, stronnik Augusta II, a posiadając tuż za miastem obszerną jurydykę, zaczął tam wznosić wielki pałac, otoczony ogrodem. W tem niespodzianie przybył 5 maja Karol XII, król szwedzki, z wojskami swemi do P. Król zaledwo zsiadł z konia, powiada dziej opis życia i wojen Karola XII, wstąpił natychmiast na dzwonnicę kośc. jezuickiego, dla rozpoznania tej dziwnej okolicy, która otaczała miasto; a spostrzegłszy nieścignione okiem błota i wody, zawołał otóż to moje non plus ultra Nie było jednak żadnego sposobu przedarcia się ztąd prosto na Wołyń, ani mostami, ani na łodziach, jak był król zrazu przedsięwziął; postanowiono zatem pozostać

na miejscu przez kilka tygodni, dla doczekania się reszty dążących za armią pułków. Tymczasem rozkazał król najśpieszniej ponaprawiać wszystkie drogi i zbudować po różnych miejscach mosty, kędy wojska przechodzić miały. P. wydal się Szwedom dosyć rozległem miastem, byłby nawet pięknem, gdyby wszystkie budowle w nim zaczęte, do jakich i pałac Wiszniowieckiego należy, były skończone. Ludność składała się z mieszkańców różnych wyznań, greckie jednak było najliczniejsze; najznakomitszą inatytucyą było kolegiem jezuickie, a ich apteka najpożyteczniejszą dla całej okolicy. Mieszczanie przemyślniejsi i pracowitsi od innych, prowadzili znaczny handel; fabryka tutejsza skór których wyprawą Tatarowie zamieszkali od Witoldowych czasów się trudnią, słynęła na całe królestwo. Taki jest ogólny obraz P. , który nam Szwedzi z tamtej epoki zostawili. W 10 dni po przybyciu swojem Karol, nic nikomu nie mówiąc, siadł na konia o północy i z jednym tylko ks. Wirtemberskim wyjechał z miasta. Nazajutrz stanął o mil kilkanaście w Lachowiczach, które już przez swoich zastał opanowane; dalej pobiegł do Kiecka, a potem już z wojskiem poszedł pod Nieśwież i zmusił załogę do poddania się; toż samo uczynił ze Słuckiem, poczem spokojnie wrócił konno z tymże towarzyszem do Pińska. Nakoniec opuścił 3 czerwca miasto, kazawszy wysadzić w powietrze pałac Wiszniowieckiego, głównego Szwedów nieprzyjaciela i przedmieście będące jurydyką tegoż księcia spalić ze szczętem. W ostatnich czasach Pińsk uświetniły odwiedziny Stan. Augusta 1784 r. ; przybył on tu 7 września z wielkiem orszakiem dworu i szlachty miejscowej, na ozdobnych łodziach płynąc pół mili. Powitany przed kośc. franciszkanów mowami Naruszewicza, bis. koadjutora smoleńskiego, i prowincyała, zajął przygotowane dla siebie w kolegium pojezuickiem mieszkanie, skąd przypatrywał się z okna przyległym błotom i wodom, oraz na niezliczone przy brzegach łódki, napełnione drobną szlachtą, pierwszy raz na przybycie królewskie w mundury powiatowe ubraną. Oglądał też sławną, na mil kilka, przez niedostępne błota usypaną groblę nakładem Ogińskiego, het. w. lit. , a starannym dozorem Butrymowicza, sędziego ziemskiego, świeżo ukończoną. D. 9 września opuścił król miasto, udając się do Nieświeża. Dwa opisy z r. 1787 dokładnie dają poznać ówczesny stan Pińska. Pierwszy z nich podaje Położenie miasta, jak jest najpomyślniejsze, tak i na widok najpiękniejsze gdyż z jednej strony rozległe pól płaszczyzny na kilka mil ciągnące się, z drugiej, , z węzła rozmaitych rzek wylew tworząc namorza, sprawują najprzyjemniejszy. miasta prospekt. Prócz tej szczęśliwości, którą sama zdarzyła natura, taki jest dowóz i ta niość płodów z Wołynia i Polesia, jak trudno w innem miejscu i mieście, prócz Ukrainy, znaleźć. Spustoszało to miasto, budować się zaczyna za przewodnictwem i pobudką niemałą podstarosty Butrymowicza, który dla ozdoby miasta wspaniały wystawił pałac. Spodziewać się należy polepszenia wkrótce losów Pińska, stojąc bowiem na gościńcu, w środku zbiegu i połączenia kanałami rzek portowych, które handel przechodowy z Bałtyckiego na Czarne morze tworzy, koniecznie czynić musi marynarzom przystanowisko. Już tu przybywają różne statki, jako to bajdaki i wielkie szuhaleje z Czarnobyla i Kijowa, naładowane mydłem, zbożem, łojem i innemi towarami. Łączące się z Pińskiem miasteczko Karolin, kupił t. r. książę prymas Michał Poniatowski. W drugim opisie czytamy Pińsk, całego Polesia zaszczyt i stolica, przeszło na pół mili rozciągnione, należało do porządnych i handlownych miast; lecz przez napady Kozaków, Szwedów, różne przygody, a naostatek przez wielki pożar będąc zniszczone, zmniejszyło się w liczbie mieszkańców, i juryzdykcyi magdeburskiej pozbawione, do tego przyszło stanu iż wszystkie dochody magistratu i handle, przez żydów zagarnione zostały. Teraz, lubo przez ojcowskie względy N. monarchy jest podźwignione z upadku i przywrócony ma magistrat, nie może jednak stać się krajowi dobrze użytecznem z przyczyny żydów, którzy cały handel i niemal wszystkie rzemiosła zagarnąwszy, są zawadą, wzrost miastu silnie tamującą. Zwrócić więc miasto do właściwych prerogatyw i cofnąć żydów do dawnych zwyczajów, byłoby rzeczą i sprawiedliwą i pożyteczną. Za uprzątnieniem tych przeszkód, mógłby zakwitnąć handel, który się teraz przez kanał Muchawiecki i przez rzeki pińskie odkrywa; mogłyby być i powiększone jarmarki, które przez wymagany do krobki żydowskiej podatek powstać nie mogą; nastąpiłaby i większa liczba rzemieślników, których nateraz jest tylko malarz, stolarzów 2, kowalów 7, rymarzów 5, siodlarz, sztelmachów 3, bednarzów 3, kotlarzów 2, krawiec, garncarzów 2, mularzów 9, tkaczów 4, kusznierzów 5, szewców 20, garbarzów 9, rzeźników 6, rybaków 4, cieśli 4, kurników 20, chlebników czyli piekarzów 20, Olejników 6; żydów zaś złotników, mosiężników, kramarzów, krawców, kusznierzów, szmuklerzów, piernikarzów, krupników, piekarzów, szynkarzów, bez liczby. Oddawna, pod względem kościelnym, P. z powiatem należał do dyecezyi katolickiej łuckobrzeskiej; po trzecim rozbiorze Rzpltej utworzono dyecezyą katolicką w Pińsku, której pasterzem mianowany był biskup kijowski Ka

Pińsk

sper Kolumna Cieciszewski, późniejszy biskup łucki, metropolita. Dyecezya ta jednak nie długo trwała, bowiem w 1798 r. utworzono dyec. mińską, do której i Pińsk przyłączony. W r. 1869 mińska dyecezya z wileńską złączona została. Włodzimierz W. założył dyecezyą wschodniego obrządku w Turowie, którą w. ks. Witold przeniósł do Pińska; mianowała się ona odtąd pińskoturowską. W końcu XVI w. 1596 na synodzie brzeskim biskup pińskoturowski Leoncyusz Połczyński przyjął unią i dyecezya unicka trwała tu lat prawie 300, to jest do 1794 r. Ostatnim biskupem unickim pińskim był Joachim Horbacki, który po skasowaniu dyecezyi, z pensyą dożywotnią 3, 000 rubli, osiadł u kanoników regularnych w Słonimie, wróciwszy do obrządku łacińskiego, z którego był wyszedł. W P. nie zostawiono żadnej cerkwi unickiej, te zaś co się utrzymały po wioskach, przyłączono do dyecezyi unickiej w Połocku. Katedra unicka była drewniana, po skasowaniu jezuitów w 1773 r. przeniesiona do ich kościoła, kolegium zaś na mieszkanie biskupa przeznaczono. Przed 1832 r. P. posiadał dziewięć kościołów i klasztorów rzymskokatolickich, siedm męskich jezuitów, franciszkanów, dominikanów, bernardynów, karmelitów, komunistów i bazylianów, oraz dwa żeńskie maryawitek i bazylianek. Obecnie trzy są kościoły pofranciszkański parafialny, pokomunistowski filialny, oba murowane, trzeci na cmentarzu grzebalnym, drewniany. Prawosławni mają tu monastyr, cerkiew soborną, trzecią cerkiew z kościoła bernardyńskiego, wszystkie trzy murowanej czwartą drewnianą na cmentarzu. Najdawniejszym kościołem w Pińsku i jednym z najdawniejszych na Litwie jest kościół z klasztorem franciszkańskim, fundowany w 1396 r. przez Zygmunta Kiejstutowicza, podówczas księcia pińskiego, turowskiego i starodubowskiego, później w. ks. litewskiego, którego z pogaństwa nawrócił i ochrzcił ks. Wincenty, pierwszy gwardyan franciszkanów pińskich. Fundator nadał klasztorowi wś Wyszewicze, o 3 w. od P. odległą, Kazimierz Jagiellończyk zaś folwark Rutkę i wś Ochowo. Królowa Bona powiększyła fundusz wioską Kudrycze. W ogóle mieli fraciszkanie pińscy 404 dusz męskich podda nych i kapitału 38, 435 r. Od 1804 roku do 1832 r. utrzymywali szkołę powiatową. Klasztor i kościół murowane, W kościele większa część ołtarzy snycerskiej roboty, ale ani rzeźba, ani obrazy nie odznaczają się artyzmem. Klasztor zamknięty został w 1852 r. Jezuitów sprowadził do P. ks. Stanisław Albrycht Radziwiłł w 1631 r. , wzniósł im z muru wspaniałe o 3 piętrach kolegium z kościołem i nadał ogromny fundusz. Mury te, obecnie monastyr prawosławny, są i teraz największą ozdobą P. Jezuici otworzyli zaraz szkołę z filozofią i teologią, później zaprowadzili drukarnią, która jednak nie długo trwała. Tutaj historyk i poeta Naruszewicz chodził do szkół i został jezuitą, stąd ś. Andrzej Bobola 20 lat apostołował, i o kilka mil od P. , w okolicy miasteczka Janowa, a podług niektórych w samym Ja nowie, przez kozaków i sfanatyzowane pospólstwo, zabity został. Jezuici pińscy posiadali dobra Duboja, Brodnica, Bałandycze, Mokrze, Stoszany i inne. Szkoła ich trwała do czasu kassaty zakonu, poczem lat 20 z górą utrzymywali ją eks jezuici. Dominikanów fundatorką była Marya Lukrecya z margrabiów Strozzi Kopciowa, wojewodzina trocka, w 1666 r. Zbudowała im z drzewa kościół i klasztor, ale obie te budowy w 1747 r. ogniem spłonęły. Dopiero w lat 40 sami zakonnicy, przy pomocy dobroczynnych ofiar, wymurowali klasztor, kościół zaś zaczęty, ale przez długi czas nieukończony, prawie na nowo wzniół z muru możny obywatel Wojciech Pusłowski. Klasztor posiadał z nadania funda torki folwark Lipniki, kilka placów w mieście, i miał 35, 828 rubli. Klasztor zamknięty r. 1840, a kościół obrócony na soborną cerkiew. Książę Michał Wiszniowiecki, hetman w. lit. , fundował tu w 1717 r. bernardynów, zapisał im sumę 8547 rs. , naznaczył annuaty złp. 1700 oraz zboża różnego 41 beczek, nadał place i łąkę. Klasztor i kościół początkowo drewniane, sami bernardyni za naszych już czasów wymurowali, klasztoru wszakże nie skończyli, w roku bowiem 1832 uległ kassacie. Zgromadzenie ks. komunistów zawdzięcza byt swój w P. Janowi Karolowi Dolskiemu, marszałkowi w. lit. , który r. 1695 na przedmieściu P. , przez niego założonem i od imienia jego Karolinem nazwanem, wystawił dla nich kościół i dom mieszkalny z drzewa, nadał 14 mr. ziemi pod miastem, oraz wś Soszenkę, którą w lat kilkadziesiąt obywatel Swieżyński za 10, 000 złp. od zgromadzenia nabył, prócz tego fundator zapisał komunistom 7500 rs. , komuniści zaś Lejb i Lipczyński 3000 rs. ofiarowali. Kościół wznieśli z muru sami komuniści. Zgromadzenie to księży świeckich wygasło w P. przez śmierć ostatniego tu komunisty, kanonika Izydora Kontonowicza w 1836 r. Karmelitów sprowadził do P. Szymon Ossowski, landwójt piński, w 1734 r. i zapisał im na fundusz 5120 rs. oraz plac pod klasztor i ogrody. Później Onufry książe DruckiLubecki i inni fundusz ten powiększyli kapitałem 57, 100 rs. , który oparty na kabale pińskim był ciągłych procesów przyczyną i klasztor zgoła prawie z niego niekorzystał. Kościół drewniany zaraz po kasacie zgromadzenia w 1832 r. rozebrany został, klasztor zaś murowany na młyn

Pińsk

parowy przerobiono. Stefan Turczynowicz, kanonik piltyński, założyciel zgromadzenia maryawitek, osadził je w P. r. 1756, nie opatrzywszy jednak żadnym funduszem. Utrzymywały się więc zakonnice z publicznego wsparcia i z uczenia za małą opłatą uboższych dziewcząt. Dom ich i kaplica drewniana z ofiar postawione, zamknięte zostały w 1841 r. Na przedmieściu P. zwanem Leszcz, istniał klasztor i cerkiew bazyliańska z opactwem. Najdawniejszy to klasztor na Litwie Podług kroniki klasztornej założył go w X w. Włodzimierz W. i nadał wieś Wulwicze. Historycy pierwszy raz wspominają ten klasztor w 1263 r. , w ktorym Wojsiełko, syn w. księcia Mendoga, po śmierci ojca i dwóch swoich braci, zabitych przez Trojnata, ocalając życie, został chrześcianinem i mnichem ruskim, i schronił się do tutejszego klasztoru. Mnich klasztoru tego Mitrofan pisał historyą Pińszczyzny, prawdopodobnie straconą na zawsze dla historyi. Dobroczyńcami klasztoru byli książęta pińscy Jerzy Narymundowicz i Fedor Jarosławowicz, Andrzej i Bohdan Welatyccy, oraz Kaczanowska. Należały do niego majątki Suche, Tyrwowicze, Owsiemirów, Lubel, Zahłuboczę, Żytnowicze, Potapowicze, Wulwicze, w ogóle 478 dusz męzkich włościan. W 1603 r. klasztor przyjął unią, a w 1839 r. został skasowany. Cerkiew i klasztor były z drzewa. Cerkiew słynęła cudowną statuą Pana Jezusa, a wielu klasztoru tego opatów wyszło na biskupów a nawet metropolitów. Blisko klasztoru znajduje się ogromny nasyp czy kurhan, zwany mogiłą Mendoga. Początek klasztoru bazylianek pińskich, kryje się w głębokiej przeszłości. Prawdopodobnie założył go który z dawnych książąt pińskich w XIII, może nawet w XII w. Od dawnych czasów należały do niego majątki Ugolcy, Wysokie, Łasick, część Duboi, Krajnowicze i Hończary. Około 1520 r. książę Fedor Jarosławowicz i żona jego Olena Semenówna Olelkowiczówna, zapisali klasztorowi dwór Piskałowszczyzną zwany w Osobowiczach, a ksieni Eufrozyna Tryznianka kupiła wioskę Zawidczyce i część Żytnowicz. W ogóle miały pińskie bazylianki 732 dusze ob. płci włościan, w Pińsku zaś 17 placów, a jednak tak klasztor jak cerkiew ich były drewniane. W 1600 r. zakonnice przyjęły unią. W ostatnich czasach mieszkało ich tu 10 14, utrzymywały szkołę dla dziewcząt, którym dawały początki nauk. Klasztor w 1849 r. skasowany; ostatnią przełożoną ksienią była Katarzyna Korewianka. W 1855 r. przybyły tu z Słucka prawosławne mniszki czyli czernice i objęły naprzód klasztor po bazyliankach, ale wkrótce oddano im klasztor i kościół pobernardyński. Hr. Orłowa Czesmeńska zapisała im 10, 000 rs. Rząd zaś płacił im rocznie 1455 rs. , naznaczył 147 dziesięcin ziemi, 6 dusz męzkich do posługi i 100 dziesięcin lasu. W 1875 r. klasztor zamknięty został a mniszki przeniesiono do Mińska. W 1633 r. król Władysław IV pozwolił szlachcie pińskiej i mieszczanom zbudować klasztor męzki prawosławny, oraz zaprowadzić przy nim bractwo, szkołę i szpital. Klasztor ten miał przeciwważyć wpływ jezuitów pińskich. Fundusz jego stanowiły domy, place w mieście, oraz sumy pieniężne ofiarowane przez metropolitę kijowskiego Józefa Nielubowicza Tuhalskiego prawosławnego, Reginę Sołomerecką, Horwatowe, Wołodkiewiczów i innych. Budowy klasztoru drewniane razem z cerkwią dwukrotnie pożar zniszczył w 1640 i 1790 r. W 1789 r. oddano na monastyr ogromny gmach pojezuickiego kolegium z kościołem. Na utrzymanie klasztoru rząd naznaczył rocznie 2220 rs. , 16 ludzi do posługi, i folwark Honczary. Prócz tego w okolicy Mińska monastyr posiada 670 dziesięcin ziemi a w 1879 r. hr. OrłowaDenisowa zapisała mu rs. 5000. Mieści się w nim szkoła duchodna o 4 klasach. Najdawniejszą w P. jest cerkiew soborna św. Teodora. Podanie miejscowe początek jej, tak jak i leszczyńskiej, odnosi do czasów Włodzimierza W. W pismach i aktach tej cerkwi z początku XVI w. mówi się o niej jako o dawno istniejącej świątyni. Drewniana, kilkakrotnie pożarami niszczona i odbudowywana, w 1839 r. z przyczyny starości rozebrana. Stała naprzeciw teraźniejszej szkoły realnej. Na soborną zaś przeznaczono kościół podominikański murowany, odpowiednio przerobiony. Prócz tej są jeszcze w Pińsku cerkwie w pobernardyńskim kościele murowana i na cmentarzu grzebalnym drewniana. Dawniej było tu około 10 cerkwi prawosławnych, ale wszystkie drewniane, jedne ze starości upadły, inne w czasie dobywania zbuntowanego miasta w 1648 r. ogniem spłonęły. Trudno teraz nawet oznaczyć miejsce gdzie stały. O cerkwiach tych wspominają akta powiatowe, przywileje ks. pińskiego Fedora Jarosławowicza, królowej Bony i inne. Co się tyczy zakładów naukowych, to niemu żadnej wiadomości czy istniała w P. szkoła jaka przed wprowadzeniem jezuitów. Musiała być bez wątpienia choć jedna szkółka elementarna przy sobornej lub innej cerkwi. Szkoła jezuitów, w której prócz gramatyki, arytmetyki, uczono także filozofii i teologii, licznie uczęszczaną była przez młodzież W ostatnich czasach jej egzystencyi miało być w niej 600 700 uczniów. Prawosławni równocześnie prawie z jezuitami otworzyli także szkołę, w której uczyli gramatyki, arytmetyki, a także łacińskiego i greckiego języków, ale byt tej szkoły nie był długi, upadła zapewne dla braku

Pińsk

funduszów. Po skasowaniu jezuitów, długi czas eksjezuici utrzymywali szkołę podwydziałową, której rektorem był uczony Jaxa. W 1804 r. senat uniwersytetu wileńskiego szkołę tę powierzył franciszkanom z tytułem powiatowej o 4 kl. W 1832 r. objęli ją świeccy nauczyciele. Szkoła ta w 1855 r. zamieniona została na gimnazyum klasyczne, a w lat kilka na szkołę realną o 6 klasach. Liczy ona 184 uczniów i 10 nauczycieli, posiada bibliotekę, liczącą około 1600 dzieł w różnych przedmiotach i językach, gabinet mineralogiczny i zoologiczny 404 okazy, fizyczny i chemiczny 120 narzędzi. Do szkoły należą dwa piętrowe murowane domy. Prócz szkoły realnej są jeszcze w P. następujące zakłady naukowe szkoła duchowna prawosławna, z klasycznym kierunkiem, o czterech klasach 154 uczniów, 4 nauczycieli; szkoła parafialna 2 nauczycieli, 34 uczniów; dwa pensyonaty żeńskie jeden o 3 klasach, z 46 uczennicami, przeważnie żydówkami, drugi o 2 klasach, z 16 uczennicami; szkoła rządowa żydowska z dwoma oddziałami uczniów 43; 57 szkół prywatnych żydowskich chederów, w nich 291 uczniów i żydowski pensyonat dla dziewcząt uczennic 48. Dla celów rozrywki służy klub szlachecki, teatr, w którym w ciągu kilku miesięcy corocznie dają przedstawienia rozmaite trupy prowincyonalne, a niekiedy miejscowi amatorzy, oraz niezła orkiestra miejscowa. Z ogrodów odznacza się obszerny, piękny, bo gaty w rośliny i drzewa owocowe wybornych gatunków, z oranżeryą i cieplarnią, będący własnością kupca miejscowego M. Luria. Prócz tego jest w mieście kilka mniejszych ogródków kwiatowych i fruktowych. Nadto na przedmieściu Karolinie znajduje się ogród włoski, do zamku książąt Wiszniowieckich niegdyś należący, który w części czas i Szwedzi, a w części przed laty kilkunastu panująca tu powietrzna burza zniszczyła, a ręka ludzka do poprawienia jego przyłożyć się nie chciała. Przechodził on przez ręce kilku właścicieli, obecnie, jak i znaczna część placów przedmie ścia, jest własnością Skirmuntów. Położony na znacznie wzniesionem, wesołem, przy samej Pinie miejscu, kilkanaście zajmuje morgów; umiejętnie poprawiony, nowemi, na miejsce zniszczonych zasadzony drzewy, mógłby się stać pięknym ogrodem publicznym. Drukarnią i litografią utrzymuje wdowa Wilkowicz. Nie wyszło z niej dotąd żadne większych rozmiarów pismo, drukują się tylko afisze, ogłoszenia urzędowe, regestra gospodarskie, bilety wizytowe. i t. p. Tak handel, jak przemysł i rękodzieła są prawie wyłącznie w ręku żydów. Mieszkańcy chrześcijanie zajmują się najwięcej uprawą roli, ogrodnictwem i rybołówstwem. Kilku tylko między nimi szewców, mularzy i stolarzy. Pod względem. fabrycznym znajduje się w Pińsku 1 garbarnia, zatrudniająca 10 ludzi i mająca dochodu rocznego 2000 rs. ; 2 browary piwne, za trud. 6 ludzi, mając doch. rocz. 2235 rs. ; fabryka mydła, wyrab. rocz. kilkaset pudów, daje dochodu 2000 rs. ; fabryka tabaczna cygar, papierosów, zatrud. 10 robotn. , doch. rocz. 6000 rs. ; 12 fabryk olejnych, zatrud. 64 robotn. , dających dochodu 184980 rs. ; i miodosytnia, dająca doch. rocz. 208 rs. ; dwie krupiarnie, dające rocz. dochodu 318 rs. ; kilka fabryk świec tak zwanych szabasówek; 1 cegielnia, ale wyroby jej, jako z gliny zmieszanej z marglem, niezalecają się dobrocią i mało są używane. Lepsza cegła sprowadza się z pow. kobryńskiego, a najlepsza z Kijowa. Nadto znajduje się młyn parowy, przerobiony z klasztoru karmelickiego, własność kupca M M. Luryi, z machiną parową o sile 40 koni, przerabia rocznie na mąkę pszenicy 155000 pudów, żyta 90000 pudów. Przy nim olejarnia, z machiną parową o sile 15 koni, przerabia na olej rocznie 155000 pudów rzepaku. Pod względem rzemiosł jest w P. 64 piekarzy z czeladnikami, wyłącznie żydów; 33rzeźnikow, mających rocz. doch. 10, 000 rs. ; 8 cukierników żydów, mających rocz. doch. 186 rs. ; 90 krawców z 82 pomoc, maj. rocz. doch, 4900 rs. ; 17 przewoźników, maj. rocz. doch. 430 rs. ; 80 szewców z 90 pomocn. , maj. rocz. doch. 2300 rs. ; 7 modystek, maj. rocz. doch. 519 rs. ; 7 kuśnierzy i czapników 12 ucz. , maj. rocz. doch. 450 rs. ; 15 rybaków, maj. rocz. doch. 560 rs, ; 15 kominiarzy; 30 malarzów 19 ucz. , maj. rocz. doch. 800 rs. ; 20 stolarzy i będnarzy 19 ucz. , maj. rocz. doch. 400 rs. ; 43 kowalów i ślusarzów 25 uczn. , maj. rocz. doch. 600 rs. ; 20 blacharzów 25 uczn. , maj. rocz. doch. 500 rs. ; 19 rymarzów; 5 kołodziejów; 6 8zklarzów 2 uczn. , maj. rocz. doch. 2000 rs. ; 10 introligatorów 14 uczn. , maj. rocz. doch. 400 rs. ; 81 dorożkarzy i furmanów; 6 zegarmistrzów 10 uczn. , maj. rocz, doch. 1500 rs. ; 40 cieślów 50 uczn. , maj. rocz. doch. 1200 rs. ; 7 farbiarzy, maj. roczn. doch. 400 rs. ; 4 waciarzy, z doch. rocz. 350 rs. Przemysł szewcki i krawiecki najwięcej tu jest rozwinięty. Dawniej P. słynął z doskonałych juchtów i safianów, obecnie jedna tylko jest i to małego znaczenia garbarnia. Kupców 1 gildyi było w P. pięciu, z kapitałem 72000 rs. , oraz 56 kupców 2 gildyi, obracających kapitałem 336000 rs. Nadto było 117 mieszczan zajmujących się handlem. Roczny dochód P. wynosi 14969 rs. , rozchód zaś 13512 rs. Podług danych z 1877 r. kapitały miasta wynosiły w niedoborze 9170 rs. , na procencie w banku 1754 rs. 81 kop. , w kasie magistratu dumy 1679 rs. 51 kop. Miasto posiada swoje grunta, place i łąki. W P. znajduje się stacya

Pińsk

Pińsk

meteorologiczna, st. poczt. , dr. żel. i telegr. międzynarodowa. Podług rękopismu Bunt mta Pińska, w pierwszej połowie XVII w. P. liczył około 6000 dm. i z górą 30000 mk. Napady Tatarów, wojny kozackie i szwedzkie, zabiły na długo jego pomyślność, ale od ostatniej wojny szwedzkiej, a więcej jeszcze od otwarcia kanałów Królewskiego i Ogińskiego, podnosić się znowu zaczął. W 1860 r. liczono w nim 8600 mk. , w lat sześć 13060, w 1870 r. 18000, obecnie zaś 22967, t. j. 11847 męż. i 11120 kob. Ludność ta podług stanów tak się rozdziela szlachty dziedzicznej i osobistej 266 męż, i 275 kob. , duchownych prawosławnych 49 męż. i 37 kob. , katolickich 3, kupców i obywateli honorowych 208 męż. i 224 kob. , mieszczan i cechowych 10806 męż. i 10439 kob. , wojsko wych 325 męż. , włościan 190 męż. i 145 kob. Podług religii było prawosławnych 2848 ob. pł. , katolików 1082 ob. pł. , ewangielików 20 ob. pł. , żydów 19017. W 1887 r. urodziło się 318 chłopców i 205 dziewcząt, w tej liczbie 15 nieprawnie narodzonych; zaślubiono 147 par; umarło 185 męż. , 159 kob. Domów w P. liczą 1550 drewnianych i 48 murowanych; sklepów 89 murowanych, 176 drewianych. Pińsk słynął oddawna z błotnistych ulic. Konie się w nich topiły, ludzie często z przepaścistego błota wybrnąć niemogli. Niedawno podniesiouo niektóre ulice gruzem z rozwalin zamku ks. Wiszniowieckich; trzy ulice wybrukowano w części, inne, ważniejsze zwłaszcza, brukować się także mają. Ulic z zaułkami liczy się sześćdziesiąt kilka. Trotoary drewniane, na każdym kroku grożą załamaniem i kalectwem przechodzącym, groźba ta spełniła się już nieraz, niewidać jednak w trotoarach zmiany na lepsze. Ruch ludności, zwłaszcza na wiosnę z otwarciem żeglugi i latem, jest bardzo znaczny. Do obsługi sanitarnej znajdują się w P. dwa szpitale chrześcijańskie i tyleż żydowskich, 8 lekarzy, 2 apteki publiczne i jedna filialna, oraz 2 składy materyałów aptecznych. Nad bezpieczeństwem miasta czuwa straż ogniowa, składająca się z 27 ludzi i 8 koni z potrzebnemi narzędziami. Pińsk jest siedzibą zwykłych urzędów powiatowych, nadto znajduje się tu naczelnik stacyi meteorologicznej, oraz urząd komunikacyi wodnych. Samo położenie P. rozwojowi handlu sprzyja. Żydowski ten gród, ciągnący się brzegiem skanalizowanej rzeki Piny, o 20 wiorst powyżej od połączenia się tej rzeki naprzód z Jasiołdą a potem z Prypecią, leży na skraju ogromnej przestrzeni błot, przerżniętych rzekami Styrem, Strumieniem i innemi; w południowowschod, kierunku ma komunikacyą z Wołyniem. Na zachód do Brześcia, a na północ ku Słonimowi idą dwa sztuczne systemy wodne; kanały Królewski i Ogińskiego. Tym sposobem P. , jako centralny punkt połączenia DnieprowskoBugskie go i Ogińskiego systemów wodnych, ma z jednej strony urodzajny Wołyń i Małorossyą, z drugiej Królestwo polskie i niemiecką granicę i jest głównem miejscem przywozu i eksportu produktów rzeczonych prowincyi. Handel jego do czasu otwarcia dróg żelaznych poleskich był głównie tranzytowy wodny, z tego powodu niektórzy z kupców pińskich mieli własne parochody do przewozu znacznych ciężarów, oraz do holowania bajdaków i berlin naładowanych. W pińskiej przystani ładuje się corocznie od 500 do 670 statków, a ładunek ten cenią dziesięć milionów rs. , jeżeli nie więcej. Pierwszą i najważniejszą gałęź przywozu stanowi sól, potem idą łój, pszenica, żyto, wełna, drzewo, tytuń i t. d. W 1887 r. przywieziono soli 1, 200, 000 pudów, pud po 57 60 kop. , co stanowi 720, 000 rs. ; łoju do 100, 000 pudów, pud ceni się od 4 1 2 do 5 rs. , przeto wartość jego wynosi około 500, 000 rs. ; pszenicy 540, 000 pudów, po rublu, wynosi 540, 000 rub. sr. ; wełny lepszej przeszło za 300, 000 rs. ; żyta 800, 000 pudów, po 60 kop. , uczyni 480, 000 rs. Tytuniu z miasta Nieżyna czernihowskiej gub. sprowadza się w części sanną drogą, a w części bajdakami 200, 000 rs. , pud po 1 rs. 30 kop. ; krupa różnych gatunków, siemie lniane, rzepaki, jęczmień, owies, wyroby metaliczne, miód, wosk, smoła, potaż, żelazo, szkło, narzędzia rolnicze, skóry, w ogóle na 500, 000 rs. rocznie szacować można. Wódki 600, 000 garncy corocznie kupcy pińscy zakupują, garniec po 90 kop. , co czyni 660, 000 rs. Ważnym także artykułem handlu pińskiego jest drzewo towarne, to jest, brusy sosnowe, dębowe i klepka. Wychodzi na to oocznie około 600, 000 rs. Wyjątkowemi przedmiotami przywozu są mydło, tytuń turecki, cygara, mączka cukrowa, cukier, melasa, olej, wełna prosta, szerść, różne wyroby z drzewa, pieńka, len, fajans, porcelana, herbata, kawa i t. d. Niepodobna jednak dokładnie oznaczyć cyfry przywożonych towarów, bo nawet urzędy komunikacyi wodnej, przy pobieraniu podatków, muszą poprzestawać bez kontroli nadeklaracyi kupców, których interesem jest zmniejszać ilość i wartość towarów Cyfry zatem prze; nas podane uważać trzeba za przybliżone. Pod względem wywozu towarów podajemy następujące cyfry żyta 484, 651 pud. , na 291, 990 rs. , licząc po 60 kop. za pud; pszenicy 91, 139 pud. , po 1 rub. pud; makuch 182, 308 pud. , na 76. 569 rs. , po 42 kop. za pud; sukno fabryczne za 49, 422 rs. ; świec stearynowych 4491 pud. , na 49, 143 rs. , po 10 rs. 94 kop. za pud. , różne wyroby leśne na 48, 104 rs. ; tytuń 28, 572 pud. , na 42, 059 rs. , po 1 rs. 30 kop. za pud; mąka gruba, 27, 310 pud. , za 30, 783 rs. , po 1 rs. 12. kop. za pud; soli 38, 865 pud. , na

23, 211 rs. , po 60 kop. za pud. Wyjątkowe przedmioty wywozu chleb pieczony, herbata, mydło i t. d. Na kanale Ogińskiego ładuje się rocznie w przecięciu 100 statków na sumę do 400, 000 rs. , przychodzi z górą 300 statków, z ładunkiem na 500, 000 rs. Główne przedmie ty wywozu drzewo, pszenica, żyto, smoła, łój, makuchy, spirytus; przywozu, głównie mąka żytnia. Soli część pozostaje na składach w P. , reszta idzie na handel zewnętrzny. Łój w większej części idzie do miejscowej fabryki świec stearynowych, w mniejszej do Warszawy. Tytuń, wełna, skóry, miód, wosk w części także do Warszawy, a w części przez komorę Radziwiłłowską lądem do Austryi. Wódki i smoły najwięcej wysyła się do Kremieńczuga, sól, narzędzia rolnicze w rożne punkta gub. mińskiej i grodzieńskiej. Ryba a nawet mięso do Warszawy. Co się tyczy handlu lądowego, jakkolwiek nic pewnego o nim powiedzieć nie możemy, jest on jednak dość znaczny. P. otrzymuje z Moskwy i Warszawy wyroby łokciowe oraz towary kolonialne, herbatę, kawę i t. p. Do Petersburga zaś, Wilna, Mińska i do bliższych miast powiatowych wysyła miejscowe wyroby sukno, świece stearynowe, mydło i t. d. Na kołach idą transporty wielkie w różne strony. Kontrym Wycieczka z Pińska do Dereszewicz, litografowana, a potem drukowana w Poznaniu, mówi, że tu sto tysięcy najmniej przewija się podwód, i nie powiedział nadto. Rząd kazał wykopać dwie przystanie dla statków wodnych w P. , dał przywilej na dwa jarmarki po 3 tygodnie trwać mające, ale jarmarki te jakoś się tu nie przyjęły, dwa tylko jednodniowe jeszcze się trzymają; jeden w piątek przed 10tą niedzielą po Wiejkiejnocy diesiatucha, drugi na Zielone święta. Przywóz w czasie tych jarmarków szacować można na 20, 000 rs. , zbyt 9090 rs. Targi są każdej niedzieli, a także we środy i piątki i kiedy pogoda piękna a droga dobra, targi te bywają znaczne. Dawniej przed 1863 r. corocznie 12 czerwca odbywały się tu kontrakty, na które obywatele z kilku powiatów gub. wołyńskiej, grodzieńskiej i mińskiej, kupcy także z War. szawy, Wilna, Kijowa licznie przybywali. P. gorączkowo się ożywiał. Obroty pieniężne były znaczne. Zjawiały się dwie księgarnie zWilna, jedna a czasem dwie truppy aktorów, niekiedy cyrk konny. Trwały te kontrakty i zabawy często szumne od 10 dni do 2 tygodni. Teraz ledwo ślad dawnych kontraktów pozostał w zjeździe kilku obywateli z bliższych okolic przybywających. Chociaż F. jest miastem obszernem i handlowem i liczy niemało bogatych mieszkańców, nędzny jednak przedstawia pozór. Domy z niewielkim wyjątkiem, są prawie wszystkie drewniane, a chociaż miasto leży na miejscu wzniesionem, z naturalną pochyłością ku rzece, ulice są błotniste i brudne. Ogrodu publicznego ani bulwaru P. nie posiada; miejscem letnich przechadzek jest długie, znacznie nad poziom wody wzniesione nadbrzeże Piny. Wody czystej, zdrojowej nie ma w całem mieście, we wszystkich studniach znajduje się słona i niesmaczna. W samym środku miasta, przy byłem kolegium jezuickiem a obecnie monasterze prawosławnym, nad rz. Piną, jest obszerne, rowem i wałem opasane wzgórze. Był tu zamek książąt pińskich, którego szczątki fundamentów jeszcze teraz widnieją a lochy murowane, oddawna zawalone, daleko, bo podług podania miejscowego, na dwie czy trzy wiorsty za miasto wychodziły. Herb P. , przedstawiający w polu czerwonem łuk złoty z napiętą strzałą o ostrzu stalowem, nadany został miastu w 1581 r. przez Stefana Batorego. Ukazem z d. 22 stycznia 1796 r. herb ten został zatwierdzonym. Opisy P. znajdują się, pomiędzy innemi, w Podróżach historycznych Niemcewicza str. 399 413, Tygodniku ilustrowanym z 1863 r. t. VIII, str. 260 i Kłosach z 1886 r. 1080. Nadto o P. wydał bardzo dokładne dzieło po rossyjsku Janson p. t. Pińsk i jego rajon Petersburg 1869. Parafia katolicka pińska, przy kościele Wniebowzięcia N. Maryi P. , z drzewa wzniesionym w 1396 r. przez Zygmunta Kiejstutowicza a w 1510 r. z muru na nowo wystawionym przez Zygmunta I, należy do dekanatu pińskiego i w 1881 r. miała 5399 wiernych, Filie Pokomunistów, Łunin, Ossów i Telechany; kaplice Zawidczyce, Żytnikowicze, Stoszany i na cmentarzu. Dawniej też Miastkowicze, Chrystynów, Biżerewicze, Tyrnowicze, Piaseczna, Berduny, Koszewicze, Krasiejów, Podhacie, Duboja, Krotów, Pińskie starostwo grodowe mieściło się w wdztwie brzeskoli tewskiem, pow. pińskim. W 1509 r. wedle metryk litew. obejmowało dobra F. , Kleck, DawidówHorodek, Rohaczew i Wiado. Podług spisów podskarbińskich z 1766 r. większą prawie połowę całego powiatu posiadał Michał Ogiński, w woda wileński, i posiadłości jego stanowiły ośm starostw i dóbr narodowych w oddzielnych nomenklaturach, jako to P. z miastem, Chojno, Stytyczów, Kuźeliczyn, Krzywica, Łohiszyn, Kołońsk, Motel, Weleśnica z wszystkiemi miastami i przyległościami, z których Ogiński opłacał kwarty złp. 20, 601 gr. 25, a hyberny złp. 29, 783. Stany Rzpltej, uznając całą ważność wybudowanego przez Ogińskiego kanału, na sejmie z 1768 r. podarowały mu na własność dobra Łohiszyn i wś Myszkowce z przyległościami, dla dokończenia tak użytecznego dla handlu dzieła. Starostami grodowymi pińskimi od 1539 do 1794 r. byli Kurzeniecki Jan h. Bogorya z odmianą 1539, Zbaraski Jerzy Korybut 1548,

Pińsk

Tyszkiewicz Bazyli h. Leliwa 1561, Wojna Wawrzyniec h. Trąby 1578, Zbaraski Jerzy Korybut 1598, 1609, Zbaraski Jan Korybut 1612, Radziwiłł Stanisław Albrycht 1632 46, Pac Krzysztof h. Gozdawa 1647 68, Młocki Jan Karol h. Prawdzic 1669 73, Pac Kazimierz Michał h. Gozdawa 1696, Radziwiłł Dominik Mikołaj h. Trąby 1696, Słuszka Józef Bogusław h. Ostoja 1704, Wiszniowiecki ks. Michał Serwacy h. Korybut 1709, Jelski Władysław h. Pielen 1758 62, Pac Krzysz. h. Gozdawa 1764, Przeździecki Antoni h. Prus 1764 73, Przeździecki Michał h. Prus 1773 79, Ogiński Michał h. Brama 1780, Morykoni Benedykt 1780 83, Chomiński Franciszek Ksawery h. Poraj 1784 88. Piński powiat zajmuje południowo zachodnią połać gub. mińskiej, pomiędzy 51 20 i 52 48 płn. szer. a 42 51 i 44 50 wsch. dłg. Graniczy od płn. z pow. nowogródzkim i słuckim, od wsch. z pow. mozyrskim, od płd. z pow. rowieńskim, włodzimierskim i kowelskim gub. wołyńskiej a od zach. z pow. kobryńskim i Słonimskim gub. grodzieńskiej i z pow. kowelskim gub. wołyńskiej. Skrajnymi punktami jego długości są wsie Borki i Szerwiszcze, szerokości zaś wsie Cyr i Chotomla. Za czasów Rzpltej pow, piński zajmował nierównie obszerniejszą niż obecnie przestrzeń. Należała do niego znaczna część teraźniejszego pow. kobryńskiego mka Janów, Bezdzież, Drohiczyn, Chomsk z okolicznemi wsiami, Słonimskiego Torohanie, mozyrskiego mta Dawidgródek i Turów z przyległościami, rowieńskiego mta Dąbrowica i Wysocki. Należał do wwdztwa brzesko litewskiego i ciągnął się długo od zachodu na wschód, mając z jednej strony północnej granicę wzdłuż wwdztwa nowogródzkiego, od Berezy Kartuskiej dziś w pow. prużańskim aż po za Petryków dziś w pow. mozyrskim, do punktu, w którym Uborć wpada do Prypeci, t. j. do granicy wwdztwa mińskiego, a z drugiej strony od okolic Ratna dziś w gub. grodzieńskiej aż po Zubkowicze i po za Olewsk w pow. owruckim do granicy województwa kijowskiego. Mieścił on w sobie wiele królewszczyzn, wymienionych w lokacyi wojska z 1717 r. , wybierał dwóch posłów na sejm, utrzymywał na żołdzie 300 dragonii i 60 petyhoryi. Płacił 36, 800 złp. hyberny, 10, 260 czopowego, 38, 333 złp. uchwały ob. Vol. Leg. , t. VI, fol. 373, 376, 386; tudzież Łubieńskiego Świat, str. 445 6, por. nadto art. Litewskie województwa. Po drugim podziale Rzpltej pow. piński przeszedł w znaczniejszej części, wraz z miastem stołecznem, za kordon, a w 1795 r. został całkowicie przyłączony do Rossyi. Wówczas pojedyncze cząstki dawnego pow. pińskiego włączone zostały do pow. brzeskiego, prużańskiego i kobryńskiego nowo utworzonej gub. Słonimskiej następnie z kolei litewskiej i grodzieńskiej, oraz do pow. owruckiego, rówieńskiego, włodzimierskiego i kowelskiego gub. wołyńskiej; pozostałą zaś część, w obecnych granicach, z dodatkiem niewielkiego obszaru, odłączonego z wwództwa wołyńskiego, włączono do gub. mińskiej. Pierwszym marszałkiem powiatu został wybrany Ksawery Chomiński, były wojewoda mścisławskl i ssta piński, którego zaraz podniesiono na marszałkowstwo gubernialne mińskie. Nic pewnego niemożna powiedzieć jakie pierwotnie w tych okolicach mieszkały ludy. Starożytni sadowią tu Scytów, Cymbrów, Alanów, nareszcie przybyłych z Kaukazu Sarmatów, którzy od Wisły, między Baltykiem a morzem Czarnem szeroko się rozsiedli. Następnie mieszkali tu Drewlanie, Dregowiczanie i Krzywiczanie. Stolicą tych ostatnich mogła być, jak uważa Naruszewicz t. 1, 577, wś Krzywica, leżąca w pow. rówieńskim, około Horynia, a 14 mil od Pińska a 1 milę od Dąbrowicy. Podług Herodota na Polesiu, które on nazywa ziemią Budynów, istniało ogromne jezioro, łączące się jedną ze swoich odnóg z Baltykiem ob. Morze Herodotowe. ślady tego jeziora pozostały w sypkich piaskach, takich samych jak na brzegach morza Baltyckiego, oraz w niezmiernej ilości rzek, jezior, błot albo odkrytych zupełnie albo porosłych wysoką trawą, trzciną oczeretem, krzakami i gęstemi lasy, od których pochodzi nazwa tej krainy Polesie. Pińszczyzna, położona o 40 stóp nad powierzchnią m. Czarnego, a o 23 stóp lub mało co więcej nad powierzchnią Baltyku, przedstawia okolicę niską, równą, piaszczystą, pozbawioną kamieni, w ogóle nosi charakter całkiem nizinny. Gdzie niegdzie tylko po równinie rozsiane są wzgórki, nie będące w związku z żadnem pasmem gór. Najwyższa miejscowość w pow. pińskim Łohiszyn, jest wzniesioną 589 st. ang. npm. Bagna, błota, moczary i wody tutejsze przyczyniają się do obniżenia temperatury, która nigdy tu nieprzewyższa 27 w cieniu. Lasu jest jeszcze niemało, ale znacznie wyniszczony. Natura rozdzieliła powiat piński na dwie części, leżącą po lewej strome Prypeci, tak zwane Zahorodzie, i położoną po prawej stronie, zwaną Zarzecze. Zahorodzie właściwe wyższe jest od Zarzecza, bardziej jest zasiedlone, mniej ma łąk i lasu, ale po większej części wyborną ziemię, czarnoziem pomieszany z gliną, wydającą w dobre lata 20 i więcej ziarn; zresztą większa część jego nosi także charakter poleski, ma grunta niskie, drogi nieprzebyte, lasy gęste, jak np. na trakcie mińskim, za mkiem Łohiszynem. Zarzecze w ogólności niższe jest od Zahorodzia, całe

Pińsk

Pińsk

w moczarach, przerznięte mnóstwem rzek, rzeczek, jezior i błot. Na tych błotach rośnie sitowie i trzciniak, zwany tu oczeretem, używany na opał, na pokrycie budowli gospodarskich i pod tynk. Wciągając w siebie wiele wilgoci, przyczynia się do osuszenia przyległych łąk, czyniąc je zdatnemi na wypasy i siano. Sitowie używa się na podściółkę do obór. Komunikacya z Zarzeczem odbywa się czółnami i obijankami, które od upału i deszczu opatrują w budy, rohożą lub płótnem okryte. Na tych przestrzeniach błotnych odbywając drogę porą zimową, trzeba wielkiej ostrożności żeby nie zbłądzić z powodu mnóstwa krzyżujących się tu i plączących dróg, albo nie wpaść w tak zwane oparzelizny, czyli błota niezamarzające, chyba w bardzo wielkie mrozy. Ogólna przestrzeń powiatu wynosi 10, 261 wiorst kw. , podług zaś Stołpiańskiego 10, 276 w. kw. czyli 1, 068, 800 dzies. , w tej liczbie 7080 dzies. pod sadybami, 161, 550 ziemi ornej, 176, 970 łąk, 460, 510 lasów, 248, 530 błot, 14, 160 wód i nieużytków. Przed kilku laty należało 1 do skarbu 139, 526 dzies. , mianowicie ziemi 17, 310 dzies. i skonfiskowanej po 1863 r. 13, 826 dzies. ; lasów 90, 969 dz. i skonfiskowanych po 1863 r. 17, 421 dzies. ; 2 do włościan, dymisyonowanych wojskowych i t. p. 254, 269 dzies. , w tej liczbie do b. włościan obywatelskich 190, 176 dzies. i do b. włościan skarbowych 61, 948 dz. ; 3 do monasterów i cerkwi prawosławnych 5104 dzies. ; 4 do kościołów katolickich 295 dz. ; 5 do mta Pińska 460 dz. i 6 do właścicieli ziemskich 795, 700 dzies. Mniejszą własnością administrują prawie wyłącznie sami właściciele, co zaś do własności średniej i większej, to na 199 właścicieli tej kategoryi jest 49 prawosławnych, posiadających 56, 274 dzies. , 146 katolików, mających 571, 378 dzies. i 4 ewangelików, władających 14, 148 dzies. ; w tej liczbie 176 szlachty, 1 duchowny, 14 mieszczan i 8 włościan. W 93 posiadłościach rządzą sami właściciele, pozostałe majątki są w dzierżawie lub w administracyi oficyalistów. Wszystkie prawie majątki będące w posiadaniu osób wyzn. prawosławnego, nadane zostały po 1863 roku. W 1882 r. osoby pochodzenia rosyjskiego nabyły z wolnej ręki 1545 dzies. ziemi. Największe dobra w pow. pińskim posiadają hr. Potocki, Pusłowscy, Skirmuntowie, Szczyttowie, ks. Lubeccy i ks. Radziwiłłowie. W 1878 r. było 120, 039 mk. 61, 156 męż. i 58, 883 kob. , w tej liczbie prawosł. 49, 316 męż. i 47, 676 kob. , katol. 3205 męż. i 3, 371 kob. , prot. 156 męż. i 144 kob. i żydów 8479 męż. i 7692 kobiet. Obecnie ma być około 174, 000 mk. płci ob. Katolików Polaków jest około 6000. W 1866 r. było 10, 626 katol. Stołpiańskij a w 1863 r. w połowie zachoSłownik geograficzny Tom VIII Zeszyt 87. dniej powiatu stanowili oni 10 ogólnej liczby ludności Atlas Etnograficzny Erkerta, tab. II. Żydów jest około 10, 000, protest. przeszło 650; reszta są prawosławni, wszyscy prawie z unji wyłączeni, ostatecznie po 1839 r. W 1885 r. urodziło się 7491 dzieci 79 nieprawych, umarło 5094 osób, przyrost więc ludności wyraża się cyfrą 2397. Rdzenny lud Pińszczyzny jest zlewkiem Bużan, Drewlan i Dregowiczan, bo wtem miejscu zetknęły się powyższe starożytne plemiona słowiańskie. Gwara ludu nie wszędy jednakowa. Na do rzeczu Prypeci z prawej strony więcej się zbliża do małoruskiej, zaś z lewej strony rzeki przeważa ku białoruskiej. Lud to wielce roztropny, przedsiębierczy w skutek zawodu flisackiego i bywania na dalekim świecie; rozumie dobrze mowę polską, zwłaszcza w okolicy Pińska; nosi się patryarchalnie w długich sukmanach szarych, obszywanych kolorowemi wypustkami, w dużych kapeluszach słomianych latem. Pieśni jego obrzędowe i przypowieści zbierali Gołębiowski Łukasz, Marcinkiewicz Wincenty, Zienkiewicz Romuald, Bykowski Jaksa Piotr, Wójcicki Kazimierz i inni. Żaden powiat gub. mińskiej nieliczy tyle cerkwi prawosławnych z małym wyjątkiem wszystkie przedtem były unickie ile piński. Cerkwi murowanych jest 6, drewnianych 85, w tej liczbie 78 paraf. , mianowicie w Brodnicy, Borowej, Białouszy, Buczynie, Bychowie, Białej, Bostyniu, Chotyniczach, Chojnie, Cyrze, Chrapinie, Duboju, Dostojewie, Dubieńcu, Dziatłowiczach, Dobrosławce, Dubowiczach, Dolsku, Glinnem, Horodnie, Jaźwince, Kupiatyczach, Kożangródku, Kaczanowiczach, Kucheckiej Woli, Lachowiczach, Lemieszewiczach, Lubieszowie. Lubiaziu, Łohiszynie, Łunińcu, Łopatynie, Łuninie, Morowinie, Morocznej, Miasteczkowiczach, Mochrej, Małkowiczach, Małej Błotnicy, Nowym Dworze, Niańkowiczach, Newlu, Noblu, Ochowie, Obrowie, Ozaryczach, Ostrowiu, Olmianach, Pińsku, Porzeczu, Parszewiczach, Pińkowiczach, PohościeZahorodnym, Parochońsku, Płotnicy Wielkiej, Pniownie, Radczycach, Stawku, Świętej Woli, Swaryczewiczach, Sernikach, Stolinie, Stachowie, Strugach, Sudczu, Telechanach, Terebieżu, Uhryniczach, Wyhonoszczach, Wyłazach, Witowie, Wójwiczach, Wielatyczach, Wieżynie, Żabczycach, Żołkinie. Wyznanie katolickie miało do 1863 r. 5 kościołów parafialnych, mianowicie w Łohiszynie, z kaplicą w Stoszanach; w Pińsku, z filiami w Ochowie i Osowie, z kaplicami w Berdunach, Biżerewiczach, Duboju, Gaju, Koszewiczach, Krystynowie, Podhaciu, Piasecznej, Miasteczkowiczach, Tyrnowiczach, Zawidczycach i Żytnowiczach; w Karolinie pod Pińskiem; w Lubieszowie i w Horodyszczu klasztor benedyktyń12

Pińsk

ski, z filiami w Pohoście Zarzecznym, Bohdanówce, Sożnie i Łuninie; z kaplicą w Płoskinie. Obecnie są dwa kościoły parafialne; w Pińsku i w Lubieszowie, popijarski, fundacyi ks. Wiszniowieckich i Dolskich, wzniesiony wspaniale z muru przez zakonników w 1746 r. , par. ma do 400 wiernych. Obecnie proboszczem w Lubieszowie i dziekanem dekanatu pińskiego jest od lat wielu sędziwy prałat ks. Antoni Moszyński, korespondent akademii krakowskiej, zasłużony pracownik na wielu polach i spółpracownik niniejszego Słownika. Dek. piński ma 3 parafie Pińsk, Lubieszów, Dawidgródek w pow. mozyrskim, i liczy 7704 wiernych. Pod względem administracyjnym powiat piński dzieli się na 4 okręgi policyjne stany, z zarządami w Pohoście Zahorodnym, Lubieszowie, Płotnicy i Telechanach. Gmin w powiecie jest 23, mianowicie chotynicka, choińska, dobrosławska, dubojska, kożangródzka, kucheckowolska, lubieszowska, lemieszewicka, łohiszyńska, łunińska, moroczańska, pińkowicka, pohostzarzecka, płotnicka, porzecka, radczycka, stawkowska, stolińska, świętowolska, telechańska, terebieska, uhrynicka, żabczycka. Gminy te obejmują 209 starostw wiejskich i 10, 429 osad włościańskich pełnonadziałowych. Okr. pol. 1 obejmuje 7 gmin pińkowicką, stawkowską, dobrosławską, chotynicką, pohostzahorodzką, łunińską i kożangrodzką. Okr. 2 obejmuje również 7 gmin Chojno, Duboja, Kuchecka Wola, Lubieszowo, Morocz, Uhrynicze i Żabczyce. Do okręgu 3 należy 5 gmin Lemieszewicze, Płotnica, Radczyce, Stolin i Terebież. Do 4 wreszcie 4 gminy Łohiszyn, Porzecze, Święta Wola i Telechany. Powiat piński dzieli się na 4 okręgi sądowe, z siedzibą w Pohoście Zahorodnym, w Pińsku, w Brodczy gm. płotnickiej i w Sudczy gminy kucheckowolskiej. Inkwirentów sądowych sędziów śledczych jest trzech, wszyscy w Pińsku. Rewirów dla powołanych do odbycia powinności wojskowej cztery 1 w Pińsku, 2 w PohościeZarzecznym, 3 w Lubieszowie, 4 w Płotnicy. Zarząd żandarmeryi dla powiatów pińskiego i nowogródzkiego w Pińsku; zamieszkania podoficerów żandarmeryi w Pińsku i w miasteczku Telechanach. Szkół gminnych jest 23 we wsiach mieszczących zarządy gminne, opócz tego 10 szkółek parafialnych we wsiach Brodnicy, Białej, Kupiatyczach, Knabowie, Lubiaziu, Łunińcu, Mochrej, Ochowie, Pniownie i Żeleźnicy. Nauczyciele pobierają po 200 rs. , mieszkanie, opał i światło; nauka dla dzieci jest obowiązkową, wszakże nie wszystkie uczęszczają do szkoły, ztąd i cyfry statystyczne nieodpowiadają rzeczywistości. Podług danych statystycznych w pińskim powiecie jest 1 uczący się na 130 osób płci obojga; procent zaś postępów w naukach na 100 wyraża się 25 dobrych, 60 średnich, 15 słabych. Rolnictwo folwarczne obecnie podupadło bardzo, w kilku jednak miejscach prowadzone jest wzorowo, jak np. w Porzeczu Aleksandra Skirmunta, w Wieleśnicy Twardowskiego, w Bereżnej Woli Czarneckiego i in. Łąk niezmierna obfitość wszędy daje możność rozmnażania bydła, ale dotychczas mało zrobiono w tym względzie, oprócz wyjątków. Pszenica i rośliny włókniste zasiewają się tylko na domową potrzebę. Buraków sadzi się większa ilość z przyczyny fabryki cukrowej w Porzeczu. Zebrano ich w 1877 r. około 143, 370 pudów. Ogrodnictwo stoi na nizkim stopniu. Chociaż w każdym prawie majątku znajduje się mniejszy lub większy ogród fruktowy, w ogólności jednak ogrodnictwo tu jest bardzo zaniedbane i osobnej gałęzi wiejskiej gospodarki nie stanowi. A jeśli ogrody dają dochód to bardzo mały, służą, więcej ku przyjemności i domowej potrzebie; z owoców i jagód robią konfitury, powidła i soki. Zważywszy warunki klimatyczne, przyjaźniejsze tu, niż w innych powiatach gub. mińskiej, ogrodnictwo mogłoby tu być bardzo korzystne. Włościanie zgoła nie mają ogrodów owocowych, bo nie można takiemi nazwać ogródków, w których hodują kilka lub kilkanaście wiśni, lub prostych, dzikich grusz. Za ogrodem fruktowym, a często w nim samym, w kwaterach między drzewami sadzi się kapusta, buraki, marchew, rzodkiew, melony, kawony, bób, mak i t. d. , oraz tak zwana włoszczyzna. Tuż za ogrodem sieją się konopie, kmin, fasola, chmiel a czasem i tytuń. Len i konopie sieją się tylko na własną potrzebę w małej ilości. Toż samo powiedzieć można o tytuniu i chmielu, których także bardzo mało sieją. Chłopi, powszechnie fajki tu palący, sieją prosty tytuń, w kilku tylko majątkach obywatele ziemscy sieją tytuń turecki, wirginią albo hawanę, z których wyrabiają tytuń do palenia, a także cygara i papierosy. Chmiel w małej ilości zbywają do browarów, włościanie z główek jego robią dekokt i twierdzą, że obmywając nim głowę pozbywają się kołtuna i bólu główy. W 1882 r. wysiano pszenicy ozimej 1295 beczek, zebrano 6475 beczek, żyta wysiano 17, 400 beczek, zebrano 92, 000 beczek, pszenicy jarej wysiano 1024 beczek, zebrano 4096 beczek, owsa wysiano 11, 900 beczek, zebrano 47, 102 beczek, jęczmienia wysiano 5033 beczek, zebrano 20, 132 beczek, gryki wysiano 2053 beczek, zebrano 8, 212 beczek, różnych innych zbóż wysiano 1331 beczek, zebrano 5324 beczek, kartofli zasadzono 21, 786 beczek, zebrano 174, 288 beczek. Pow. piński mógłby być bardzo fabrycznym, rozwojowi bowiem w nim fabryk sprzyja samo położenie jego, obfitość lasów, łatwość

znalezienia robotnika, oraz daleko sięgająca komunikacya wodna. Ale większość obywateli ziemskich do zakładania fabryk nie okazuje skłonności. Najważniejszą obecnie fabryką jest fabryka sukna w Porzeczu, majątku Aleksandra Skirmunta. Względnie na obszerność jej, dobroć wyrobów oraz techniczne urządzenie, zajmuje ona poważne miejsce w rzędzie najwięcej renomowanych fabryk kraju. Założona wielkim kosztem w 1837 r. przez Aleksandra Skirmunta, magistra filozofii, b. marszałka pow, pińskiego, zmarłego przed kilku laty, prowadzona jest obecnie przez syna jego także Aleksandra, z taką samą znajomością rzeczy i gorliwością. Wychodzą z niej sukna, korty i inne wyroby na różne ceny, sukno czarne od 2 5 rs. za arszyn, kort od 2 3 rs. 50 kop. , podwójne sukno od 3 rs. 40 kop. do 4 rs. Urządzenie fabryki kosztowało około 80, 000 rs. Sukno tka się na mechanicznych warstatach w samej fabryce. Liczba robotników dochodzi 300; biorą od 40 100 i 200 rubli rocznie, mają mieszkanie i stół właściciela fabryki. Majstrów pięciu, płatnych po 500 i 1000 rs. Dyrektorem jest Polak. Wyrabia się na fabryce od 60 90 tysięcy arszynów sukna, na sumę około 300, 000 rs. Sukno zbywa się w Petersburgu, Moskwie, Warszawie, Kijowie, Odessie i Berdyczowie. Drugą fabryką w tymże Porzeczu była cukrownia parowa spalona w 1879 r. , najlepszemi i najnowszemi opatrzona maszynami. Dwie lokomobile o sile 40 koni, 4 parowe kotły i maszyny kosztowały około 50, 000 rs. Na dobę przerabiało się 1320 pudów buraków i produkowało 60 70 pudów mączki, czyli faryny; w ciągu 152 dób, wyrabiało się 15, 000 pudów cukru rafinowanego, którego pud przedawano 6 6 1 2 rubli. Buraki uprawiano częścią w Porzeczu, częścią w Albrychtowie, oraz zakupowały się u sąsiadów po 2 rs. za beczkę. Grunt porzecki bardzo sprzyja uprawie buraków; dziesięcina, przy dobrym urodzaju, daje 100 beczek, czasem więcej, co czyni dochodu 200 rs. z dziesięciny; po odtrąceniu rozchodów na uprawę ziemi i zebranie buraków około 60 rs. , można zatem liczyć 140 rs. czystego dochodu z dziesięciny. Cukrownia ta dawała czystego dochodu 23, 000 rs. Obu fabryk rozwojowi bardro sprzyja położenie ich nad rz. Jasiołdą, którą się dostawiają drwa i inne potrzebne do fabryk materyały. W 1850 r. kupiec warszawski Robert Bohte założył pod samym Pińskiem, w majątku Skirmunta Albrychtowie, wielką fabrykę świec stearynowych, półstearynowych, woskowych i fabrykę mydła toaletowego. Wkrótce po otworzeniu fabryki wyrabiano rocznie swiec stearynowych 15, 000 pudów, półstearynowych 5 tysięcy, woskowych 3 tysiące, mydła 3000 pud. Stearynowe swiece sprzedawano od 10 do10 1 2 rs. za pud, półstearynowe 5 rs. 50 kop. , mydło 3 rs. 60 kop. , woskowe świece pud 10 rs. Dochód więc ogólny czynił brutto ze swiec stearynowych 157, 500 rs. , półstearynowych 27, 500 rs. , woskowych 30, 000 rs. , mydła 46, 800, ogółem 261, 800 rs. Fabryka spotrzebowała rocznie około 35, 000 pudów łoju za 140, 000 rs. Fabryka zaopatrzona w najlepsze machiny, sprowadzone z zagranicy lub z Warszawy. Posiada 4 hidrauliczne ciepłe prasy, tyleż pras zimnych, machinę do polerowania swiec, parową machinę o sile 8 koni, wprawiającą w ruch prasy, 4 machiny do wyrobu knotów, 13 machin do nalewania swiec, kotły i kilka tysięcy cynowych form do swiec. Robotników najwięcej kobiet około 80, biorących od 60 75 kop. na dobę. Po śmierci założyciela Roberta Bohte objął fabrykę syn jego Karol Bohte, a gdy ten w lat kilka młodo skończył życie, sukcesorowie w 1872 r. sprzedali fabrykę kupcom pińskim Rabinowiczom za 120, 000 rs. , którzy zamknęli wkrótce fabrykę swiec półstearynowych, woskowych jarzących i mydła, tak, że obecnie tylko fabryka swiec stearynowych istnieje. Swiece zbywają się w Pińsku, Kobryniu, Brześciu, Grodnie, Wilnie, Kijowie, Odessie a nawet w Warszawie. W 1884 r. było w pow. pińskim 20 gorzelni. Przed laty kilkunastu było ich 80 z górą, a każda produkowała od 3 do 4 tysięcy wiader wódki. Gorzelnie same z siebie nie wielki czyniły dochód, ale wielkie miały znaczenie w gospodarstwie rolnem. Wypędzano wódki w powiecie 211, 229 wiader, za wiadro zaś płacono 70 80 kop. Przemysł ten ze zmianą stosunków ustał prawie zupełnie. Browarów piwnych było 10 w pow. , w których wypędza się 41. 295 wiader piwa prostego, sprzedaje się ono w fabrykach beczkami od 8 wiader, beczka kosztuje 2 4 rubli. Bawarskie piwo wyłącznie w Pińsku się tylko produkuje. Terpentyny i smoły 2 fabryki, dziegciu 1. Smoła, dziegieć a w małej ilości i terpentyna wypędza się w Łunińskich, Stolińskich. Czerwińskim i Borowskim lesie. Zresztą włościanie pędzą także smołę w jamach, majdanami zwanych. Garbarni w powiecie 3, nie wielkiego jednak znaczenia. Huta szklanna w Płotnicy, wyrabia prostego szkła około 4, 600 kop. Dochód z niej roczny około tysiąca rs. Dwie są w powiecie wapielnie w Łabiszynie i w Czerwiszczach. Pierwsza z nich znaczną ilość wapna wysyła do Kijowa. Cegielni jest w powiecie kilkanaście, ale cegła w nich nędznego gatunku, tylko się na domową potrzebę wyrabia. Lepsze są nieco w Lubieszowie i w Swarycewiczach. Miasteczko Horodne na Zarzeczu posiada jedyną w całym powiecie wyborną glinę. Wielu tu jest zdu

Pińsk

Pińsk

nów, wyrabiających dobre garnki, dzbany, misy i t. d. i obszerny niemi prowadzących handel. Nadto znajduje się 1 olejarnia w Kamieniu; 3 młyny parowe w samym P. na przedmieściu Leszczu z produkcya na 243, 200 rs. , w Łuninie ks. Lubeckiego i w Witczówce Skirmunta; fabryka ćwieczków do obuwia w P. z prod. za 7, 800 rs. ; 2 fabryki tabaczne z prod. do 30, 000 rs. . W ogóle w 1884 r. było 43 przemysłowych zakładów, w nich pracowało 733 robotników. Niedawno liczyło się w powiecie 4, 538 rzemieślników różnego rodzaju. Handel na zewnątrz najważniejszy jest drzewem spławianem w obie strony Prypecią na Niż i morze Czarne, tudzież kanałami Ogińskim i Bugskim przez Niemen i Wisłę na Baltyk. Wartość wywozu drzewa wynosi do 400, 000 rs. , zboża rozmaitego w ziarnie do 244, 000 rs. , produktów zbożowych do 31, 000 rs. , makuch do 78, 000 rs. , przeróbek leśnych, jako to smoły, dziegciu, terpentyny i t. d. do 50, 000 rs. Przywozi się mąka żytnia, tytuń, oleje różne, konopie, piasek cukrowy, melasa, wełna, pieńka, len, żelazo, sól. Ten artykuł ostatni w handlu wewnętrznym rozchodzi się w ilości 40, 000 pudów, na sumę przeszło 30, 000 rs. W porcie pińskim ładuje się do 670 statków a wyładowuje się do 340 statków; wartość przywozu i wywozu niewiadoma. W pow. pińskim jest 428, 000 dzies. lasu. Najwięcej sosny, olchy, brzozy, klonu; jodła i buk rzadko się spotykają. Dębów jest jeszcze cokolwiek, ale nie ma już takich jak dawniej, kiedy z jednego dębu robiono tak wielkie ło dzie, jak statek, w którym Stanisław August r. 1784 oglądał kanał królewski. Lasy prywatne źle się zachowały i eksploatują się nieprawidłowo. Wyniszczono je na bale, klepkę i t. d. Lepsze lasy handlowe i budulcowe znajdują się w majątkach Telechany i Kużeliczyn Pusłowskich, w Koźangródku Szczytów, w Czerwiszczach Ordy, w Stolinie Stachowskich, w Wiczówce Skirmuntów, w Chotyniczach hr. Potockiego, w Łnninie ks. Lubeckie go i w Borowej Kraszewskiego. Godzien wspomnienia las Poboiszcze zwany. Jestto szereg wzgórków, pokrytych lasem, ciągnących się nad błotami o mil 5 od P. Tutaj książęta litewscy 1220 r. Skirmunt i Kukowojtys odnieśli podobno zwycięstwo nad Mścisławem, ks. włodzimierskim. Lasy skarbowe, podzielone na dwa leśnictwa, zachodzą w obręb przyległych powiatów. Pod zawiadywaniem 1go okręgu leśnego z zarządem w Wyszewiczach znajduje się około 81, 085 dz. , pod zawiadywaniem zaś 2go z zarządem w Lubieszowie, przeszło 68, 200 dzies. Ilość wyrabianego leśnego materyału w pow. pińskim w przybliżeniu wynosi brusów sosnowych 75, 000 sztuk, brusów dębowych 2, 500 szt. , kłód sosnowych 16, 000 szt. , kłód olszowych 2, 000 szt. , smoły 1, 000 beczek, klepek do 3, 000 kóp. Około 1880 r. było w powiecie do 200, 000 sztuk krów, bydła większego i mniejszego tudzież owiec, koni i świń. Podług dawniejszych danych było 9, 154 sztuk koni, 39, 126 szt. bydła rogatego, 45, 426 szt. owiec prostych, 14, 570 szt. owiec rasy poprawnej, 12, 765 szt. kóz i 26, 896 świń. Konie są małe i słabe, bo w drugim roku już je zaprzęgają do brony, a w trzecim do wszelkich używają robót. Bydło także nie jest rosłe, ale woły silne, a krowy mleczne. Cena przeciętna konia wynosi 30 50 rs. , krowy 15 25 rs. , owca prosta kosztuje 2 3 rs. , hiszpańska 4 5 rs. , koza 1 1 2 2 rs. , świnia 8 12 rs. Ceny mięsa wołowego dawniej były bardzo niskie, 2 lub 3 grosze za funt, ale kiedy granicę królestwa polskiego otworzono, ceny wkrótce się podniosły, mięso bowiem zimową porą w znacznej ilości tutejsi rzeźnicy i spekulanci wywozić zaczęli do Warszawy, tak, że cena jego doszła tu do 8, 10, 12 groszy i więcej. Upadek bydła nierzadki; choroba pospolita czuma, przeciw której włościanie żadnych nie mają zaradczych środków i tylko chore sztuki oddzielają od zdrowych. W powiecie liczą 10, 559 sztuk ulów i barci. W 1877 r. liczba pni dochodziła do 20, 000. W tej liczbie ledwie 1 6 część przypada na obywateli, reszta włościańskie. Obywatele w pasiekach tylko trzymają pszczoły blisko ogrodów fruktowych, włościanie w lesie. Gospodarstwo pszczelne takie tu teraz jak było przed wieki; nie widać postępu, nie widać zamiłowania w pszczolnictwie, które rozumnie prowadzone, w budżecie dochodu domowego okazałoby korzystne rezultaty. Pud miodu ceni się tu 4 rs. , pud wosku 20 rs. Wielu obywateli zajmuje się chętnie myślistwem na dzikiego zwierza i na ptactwo. Przedmiotem polowania są niedźwiedzie, dziki, wilki, lisy, łosie, sarny, zające; z ptactwa głuszce, cietrzewie, jarząbki, słomki, bekasy, dzikie gęsi i kaczki. Ale psiarni licznej i tak uorganizowanego myślistwa jak to dawniej bywało, nie widać tu już nigdzie; kilka psów gończych i wyżłów wystarcza teraz. Niedźwiedzie i łosie tylko w wielkich puszczach się chowają, jak w łunińskiej i chotynickiej, w innych miejscach rzadkie są bardzo. Kaczek dzikich jest ogromne mnóstwo. Zdarza się nieraz, że myśliwi z miasta w jednym dniu ubijają ich 60 i więcej. Wielu jest także polujących włościan i ci niezmierne robią spustoszenie w ptactwie dzikiem. Bobry spotykają się ale już bardzo rzadko, na Styrze w majątku Ordów Perekale, oraz na rz. Bobryk w majątku t. n. Bortnowskich. Od polowania większe tu ma znaczenie rybołówstwo, które dla niektórych obywateli, mających u siebie jeziora lub rze

kę rybną, a zwłaszcza dla włościan, stanowi przedmiot niemałego dochodu i ciągłego prawie zimową porą zajęcia. Ryby poławia się w powiecie rocznie w przecięciu od 15 20 tysięcy pudów, szczególnie szczupaków, okoni, linów, karasi, jaziów, leszczów, sumów i wiunów czyli piskorzy. Sandacze sądaki rzadko się zdarzają, rzadziej jeszcze jesiotry, któro czasem z Prypeci a do niej z Dniepru na tutejsze wody zabłądzą. Wierozuby tylko się na Horyniu łowią. Przed 20 laty lub nieco dawniej funt dobrej ryby można było kupić za 2 3 groszy. Po skasowaniu granicy celnej królestwa polskiego, a szczególnie po otwarciu kolei żel. z Warszawy do Brześcia, ogrom ne transporta ryby zaczęto ztąd wyprawiać do Warszawy i to nie tylko zimą, ale nawet latem w beczkach obłożonych lodem; ryba wtenczas w P. znacznie podrożała, tak, że obecnie za funt płaci sią złoty a czasem i więcej. Raków jest mnóstwo i niegdyś stanowiły także przedmiot handlu. W niektórych miejscach włościanie prowadzili handel suszonemi szyjkami raków. Klimat o wiele jest łagodniejszy niż w innych powiatach gubernii, a to z powodu południowego położenia i topograficznych warunków, zwłaszcza z lew. strony Prypeci, co wskazuje bieg rzek od północy na południe ku niej płynących; to też wszędy tu może w sadach rosnąć orzech włoski, biała akacya, morela, brzoskwinia i nawet winna latorośl. Są ślady, że musiały tu rosnąć i buki, jest bowiem nad Stochodem wieś Buczyn i na dawnym obszarze Pińszczyzny, dziś w Mozyrskiem, wieś Bukcza. Komunikacye dawniej odbywały się przeważnie za pośrednictwem rzek spławnych, dwa tylko bowiem trakty pocztowe pińskowołyński i pińsko kobryński znajdowały się w powiecie. Obecnie jednak wszystko się pod tym względem zmieniło na lepsze. Już lat kilka trwa oczyszczanie koryta Prypeci z pni dębowych, które utrudniały żeglugę, a tę ważną robotę na koszt rządu wykonywa z pomyślnym skutkiem inżynier dróg i komunikacyi Franciszek Daniłowicz. Niemniej zbudowano temi czasy dwie krzyżujące się drogi żelazne, przecinające Pińszczyznę i łączące Ukrainę i Wołyń z Litwą. Olbrzymie te roboty wraz z kanalizacyą dokonywaną przez generała Żylińskiego, postawiły Pińszczyznę w daleko szczęśliwszem położeniu. Strona bogata we wszystkie dary natury, lecz poprzednio odosobniona, naraz staje się rzeczywistą spiżarnią bliższych i dalszych okolic, a mieszkańcom daje możność ściągnąć tu potężne kapitały i następnie dźwigać przemysł i rolnictwo do wysokiego stopnia. Co prawda, obecna chwila wcale nie sprzyja ekonomicznemu rozwojowi, ale za to Pińszczyźnie łatwiej przenieść kryzys niż mieszkańcom innych stron, bo skarby zdobywać tam można prawie bez trudu i zawodu, zwłaszcza, że udoskonalone środki komunikacyi odkrywają odrazu szerokie pole do handlu wywozowego i zamiennego. Ważniejsze jarmarki w powiecie odbywają się w Pińsku na Zielone Świątki czyli w 10tą niedzielę po Wielkiejnocy, niemniej przez cztery dni od 12 do 16 czerwca włącznie; w Łohiszynie 29 czerwca, 6 sierpnia i 1 października w Pokrowy ruskie; w Kożangródku 1 września; w Lubieszowie 2 maja, 29 czerwca, 8 września i 6 grudnia; w Sudczu na Zielone świątki. Obsługa sanitarna jest bardzo niedostateczną, w całym bowiem powiecie jest zaledwo 4ch medyków, 1 weterynarz, 9 felczerów gminnych, 1 felczer wolno praktykujący. Szpitali znajduje się cztery w Pińsku, mianowicie miejski, więzienny i dwa żydowskie. Na prowincyi nie było dotąd lecznic, tylko w Telechanach wraz z apteką. Szpital ten, na łóżek 13, pobiera rocznie od rządu subsydyów 2, 255 rs. W 1882 r. w powiecie chorowało osób 677 na ospę, z których 82 umarło; 806 na dyaryą, 136 umarło; 676 na odrę, 8 umarło; 792 na tyfus, 35 umarło; 50 na szkarlatynę, 10 umarło; 8 na dyfterytys, 4 umarło; 122 na koklusz, 11 umarło; samobójstw było 4, nagłych śmierci 93. W 1882 r. było 47 pożarów 9 od podpalenia, spaliło się 129 domów na sumę 116, 133 rs. W 1882 roku zalegało różnych podatków rządowych 178, 000 rs. W tymże roku powołano do służby wojskowej 1024 osób, zwolniono od służby 63 z powodu różnych przyczyn, nie stawiło się do losowania 160, przeważnie żydów. Miast i miasteczek jest 11 w powiecie, a mianowicie P. , Łohiszyn, Telechany, PohostZahorodny, Horodno, Kożangródek, PohostZarzeczny, ŚwiętaWola, Stolin, Lubieszów inaczej Nowym Dolskiem zwany i Nobel. Oprócz tego znajduje się 292 wsi, 191 folwarków, 27 zaścianków, 42 okolice szlacheckie. We wszystkich osadach w 1879 roku było 13, 042 dm, Jezior mających nazwę liczą w pow. pińskim 48, wszystkich zaś przeszło 80. Najważniejsze Bobrowickie na granicy pow. Słonimskiego, Błudne, Białe tej nazwy są 4 jeziora w różnych miejscach, Bohatyrewo, Bezimiańskie, Czerwiszcze, Czornoje, Bobowskie, Hruzno, Horodno, Hoszcza, Hutno, Horodyszczańskie, Jastrebla, Karasino, Kaczajskie, Kraśne, Konczyckie, Komorskie, Lubiaź, Lubin, Luboń, Lubiszewo, Łyniewo, Łybień, Nobel, Nizowiszcze, Omyt, Ostrowite, Ostrowia, Oziery 3 w jednej okolicy, Olipiec, Okunino, Płotycze, Pokomarskie 2, Pohoskie największe, mające 9 mil kw. przestrzeni, odznacza się tem, że w niem rosną orzechy wodne, rzadko gdzieindziej pojawiające się, Somino, Sosno,

Pińsk

Pińsk

Suszyckie, Samochowickie, Swieckie, Swietlica, Terebieżewo, Tumeń, Wyganowickie wchodzi w system wodny Ogiński, Wólka wchodzi w system wodny Ogiński, ma port dla zimowania statków, Wyłazy, Wólka, Zadołże, Zawiszcze i Żabio. Rzeki mające ustalone nazwiska są Bezimiennica, Bobryk, Breszcza, Cna, Czajówka, Czaków, Filipówka, Horyń, Jasiołda, Kamień, Korościcha, Korostynka, z Luszcza, Lwa, Myszyna, Mikołajówka, Młynek, Murożeczna, Niesłucha, Nożyk, Prypeć najważniejsza, Parok, Pina, Prostyrń, Pierohon, Płotnica, Rossocha, Reczyca, Słucz, Styr, Stubło, Strumień, Stochod, Stawek, Szczara na zachodniopółnocnej granicy, Wiślica, Wiec, Wiesiełucha, Wirok, Zalesie, Zapruda, Zajmica i Zadubie. Ważniejsze błota, mające nazwy ustalone, są Hryczyn i Ruda w płn. wsch. stronie powiatu, Rudzica w płn. stronie, Uholskie na granicy południowej. Znaczniejsze wyniosłości w okolicy Łohiszyna i w okolicy wsi Wielka Hać. Z miejsc ważniejszych pod względem historycznym lub pamiątkowym należy wymienić Albrechtów, upamiętniony bytnością króla Stanisława Augusta w 1784 r. ; Dolsk, gniazdo kn. Dolskich; Horodno, starożytne mko na Zarzeczu, z okopami; Kożangródek, starożytne mko nad Cną, posiada okopy, gniazdo starej rodziny Szczytów, w rezydencyi dziedzica archiwum rodzinne; P. , niegdyś stolica ks. pińskoturow skiego, w dziejach wielokrotnie wspominany; Nobel, starożytny gród słowiański nad wspaniałem jeziorem, pamiętny porażką Litwinów w XIII w. ; PohostZahorodny, stary gród słowiański nad wielkiem jeziorem, dziedzictwo ks. Lubeckich, pamiętny urodzeniem d. 13 października 1773 r. Łukasza Gołębiowskiego; Łunin, dziedzictwo ks. Lubeckich, księgozbiór i archiwa, pamiętne długiem przebywaniem i zgonem ks. Pawła Genjusza; Kołodno, miejsce długiego pobytu i pracy obywatelskoziemiańskiej Kazimierza Skirmunta i żony jego Heleny, rysowniczki i rzeźbiarki; Krystynów, niegdyś dziedzictwo Mateusza Butrymowicza, posła pińskiego, upamiętniony bytnością króla Stanisława Augusta 1784 r. ; był tu księgozbiór i pamiątki, wszystko zmarnowane; WidiumGóra, przedhistoryczne okopisko przy ujściu Cny do Prypeci, domniemana mogiła Owidyusza Nazona; Lubieszów, wsławiony szkołami pijarów, upamiętniony działalnością pedagogiczną Dawida Pilchowskiego, Jana Erdmana, Michała Bohusza i wreszcie uczonego expijara ks. Antoniego Moszyńskiego; Porzecze, dziedzictwo Skirmuntów, miejsce urodzenia znanych z działalności obywatelskiej i ekonomicznej braci Konstantego, Kazimierza i Aleksandra Skirmuntów, gospodarstwa przemysłowe, księgozbiór i archiwa rodzinne; Planta Nielubowiczów, księgozbiór; Stolin, pamiętny bitwą wojsk litewskich z rossyjskiemi, stoczoną w d. 29 września 1655 r. Z pomiędzy ludzi którzy urodzeniem, pobytem i działalnością stali się chlubą Pińszczyzny zasługują na wzmiankę Borowski Kacper, profesor literatury w akademii wileńskiej, urodzony w Pińszczyźnie; Czarnecki Władysław chorąży w. lit. , przyjaciel ludu, wydawca białoruskich kazań dla użytku parochów unickich; Huebel Łukasz, dobry malarz w zakonie pijarów luibieszowskich; Jelski Władysław, starosta grodowy piński, dowódca petyhoryi pińskiej, znany w dziejach jako socyusz Pocieja w akcesie na rzecz króla Leszczyń, skiego pod Koreliczami, mąż wielkiej powagiżonaty z Brzostowską, miał synów znanych zaszczytnie w ostatniej dobie kraju Franciszka, podkom. starodubowskiego, Stanisława, pułkownika petyhorakiego i Konstantego, generała w 1794 r. ; Ogiński Michał, hetman, twórca kanalizacyi w Pińszczyźnie w XVIII w. , mąż stanu; Rewkowski Zygmunt, matematyk i gocyolog, profesor akademii wileń. , przemieszkiwał w Pińszczyźnie; Pietraszkiewicz Feliks, zasłużony marynarz, rodem z mieszczan pińskich; Naruszewicz Adam, pobierał nauki w P. ; Kościuszko Tadeusz, pobierał pierwotnie nauki w P. ; Skirmuntówna Konstancya, współczesna młoda dziejopisarka. Opisywali Pińszczyznę J. I. Kraszewski Wspomnienia Wołynia, Polesia i Litwy, t. I; Kontrym Kazimierz Ekskursya, 1828; Moszyński Antoni Kronika Lubieszowska, Pińsk i Pińszczyzna; Jelski Aleksander Tygodnik Powszechny za 1880 r. , Nr. 9 13; Kirkor Adam Opiekun Domowy za rok 1875, Nr. 36; Gołębiowski Łukasz Lud; Zieliński, Statisticzeskoje opisanije minskoj gubernii; Mikołaj Archimandryta Istorija minskoj eparchii i w. in. Pod względem historycznym ważne wiadomości obejmuje zbiór Rewizija puszcz i perechodow zwierinych w bywszem w. kn. litowskom i priwilegii pinskago powieta Wilno, 1871 r. Marszałkami pow. pińskiego byli Dostojewski Piotr h. Radwan z odmianą 1598 r. , 8ołomerecki ks. Włodzimierz h. Rawicz 1638, Sołomerecki ks. Jan h. Rawicz 1648, Jelski Łukasz h. Pielesz 1655, Dolski kn. Jan Karol h. Kościesza z odmianą 1667, Wojno Maciej h. Trąby 1667, Jelski Roman h. Pielesz 1740, Orzeszko Antoni h. Korab 1755 73, Kurzeniecki Józef h. Bogorya z odmianą 1775 86, Lubecki ks. Franciszek h. Druck 1783 86, Świeżyński Kazimierz h. Półkozic 1796 98, Lubecki ks. Tomasz h. Druck 1800 1805; , Lubecki ks. Karol 1807 1811, Skirmunt Szymon h. Przyjaciel z odmianą 1812, Skirmunt Adam 1817, Lubecki ks. Hieronim 1822, Skirmunt Ale

Piołunowo

Pionczyn

Pionki

Pionka

Pińsk

Pionierski

Piołunka

Pińska droga żelazna

ksander 1825, LubeckiDrucki ks. Edwin 1861, de Witte bar. Mikołaj 1870. Oprócz tego był marszałkiem pińskim Józef Szczytt h. Jastrzębiec. Kś. A. Moszyński. A. Jelski. Pińsk, wś i dom. , pow. szubiński, o 5 klm. na zachódpółnoc od Szubina, na trakcie kcyńskim; par, i poczt. w Szubinie, st. dr. żel. o 15 klm. w Nakle. W 1213 r. nadał tę wieś Wła dysław Odonicz klasztorowi łekneńskiemu. W 1371 r. zamienia Sędziwój, podkomorzy poznański, Kamieniec na P. Około 1793 r. należał P. do Stanisława Mycielskiego, gene rała wojsk kor. Wś ma 4 dm. , 67 mk. 51 kat. i 16 Prot. . Domin. ma 10 dm, i 248 mk. 187 kat. i 61 Prot. ; obszaru 1703 ha, czyli 53618 roli, 306, 39 łąk, 63, 83 pastw. , 765, 97 lasu, 27, 57 nieuż, i 3, 06 wody; czysty dochód 9236 mrk; cegielnia. E. Cal. Pińska droga żelazna, ob. Poleskie drogi żelazne. Pinsówka, rzka w pow. trockim, przepływa pod mkiem Butrymańce. Pinszyszki, zaśc. rząd. , pow. święciański, w 2 okr. pol. , o 30 w. od Święcian, 1 dm. , 6 mk. katol. Pinti, potok na Bukowinie, dopływ Negryszory. Pinuwerch, wzgórze 595 mt. wys. , pod 49 10 30 płn. szer. a 41 17 wsch. dł. od F. , w płn. wsch. stronie Stynawy Wyżnej, w pow. stryjskim. Wody płyną na płd. zach. do Stynawki. Piny, os. , pow. konstantynowski, gm. Czuchleby, par. rz. kat. Niemojki, wschod. obrz. Chotycze, ma 1 dm. , 11 mk. , 98 mr. ziemi. Piołunka, wś i fol. , pow. jędrzejowski, gm. Sędziszów, par. Krzcięcice, odl. 12 w. od Jędrzejowa, ma pokłady kamienia ciosowego. Fol. P. rozl. w 1884 r. mr. 519 gr. or. i ogr. mr. 477, łąk mr. 9, nieuż. mr. 33; bud. mur. 15, z drzewa 3; płodozmian 8 i 15 polowy. Wś P. os. 24, z gr. mr. 143. Piołunowo, w XVI w. Pielunowo, wś i fol. , pow. nieszawski, gm. Osięciny, par. Byczyna, odl. 23 w. od Nieszawy, ma 157 mk. W 1827 r. należała do par. Witowo i miała 6 dm. , 88 mk. Fol. P. rozl. mr. 595 gr. or. i ogr. mr. 530, łąk mr. 14, pastw. mr. 7, nieuż. mr. 25; bud. mur. 10, z drzewa 1; płodozmian 14 polowy. Wś P. os. 14, z gr. mr. 21. Podług reg. pobor. pow. radziejowskiego z 1557 do 1566 r. wś Piołunowo, w par. Byczyna, własność Mikołaja Roskowskiego wojskiego kruszwickiego miała 3 łan. , 3 zagrod. Pawiński, Wielkop, II, 28. Wś tę miał nadać Stanisław August dziedzicowi Krzywosądzy Modlińskiemu, w nagrodę za groblę jaką on wysypał wzdłuż Bachorzy od Krzywosądzy do Sędzina. Pionczyn, ob. Piączyn. Pionierski, kanał, al. Pionierskie jezioro, zbiornik wody oblewający zamek radziwiłłowski pod Nieświeżem. Łączył się od połu dnia z drugim takim zbiornikiem zwanym Panieńskim i za pośrednictwem niego z rzeką Uszą, dostarczającą tu wody. Dziś idzie po między niemi wielka grobla, łącząca miasto z zamkiem radziwiłłowskim. P. kanał długi jest prawie na 2 3 4 wiorsty, szeroki na 1 2 wiorsty, rybny. W dziejach Nieświeża kana ły te są nieraz wspominane, szczególnie, zaś upamiętnione podczas bytności króla Stanisława Augusta w Nieświeżu w 1784 r. , bowiem na tych kanałach urządzone było sławne wi dowisko nocne, wzięcie Gibraltaru, opisa ne szczegółowo przez Kotłubaja, Kraszewskie go, Syrokomlę i innych. Było to też miejsca ulubionej przejażdżki na łodziach możnych dziedziców zamku. A. Jel. Pionka, potok, dopływ Mizunki, w powdolińskim. Pionki, os. , pow. kozienicki, gm. i par. Jedlnia, odl. od Kozienic 14 w. , ma 4 dm. , 21 mk, , 17 mr. ziemi dworskiej, 5 mr. ziemi włościańskiej. W 1827 r. było 3 dm. , 44 mk. Wchodzi w skład dóbr majoratu rządowego Kozienice. Piorki, jez. w pow. święciańskim, niedaleko rz. t. n. , do 5 w. dług. , a do 1 1 2 w. sz. Piorki, wś nad jez. t, n. . pow. święciański, w 1 okr. pol. , ma 4 dm. , 38 mk. katol, Piórków, u Długosza Pirków, w XVI w. Pierków, wś i fol. , pow. opatowski, gm. Piórków, par. Łagów, odl. od Opatowa 17 w. , posiada urząd gminny, 135 dm. , 799 mk. , 619 mr. ziemi dworskiej i 1394 mr. włośc. Obszar folwarczny stanowi majorat rządowy. W 1827 r. było tu 51 dm. , 469 mk. Była to zdawna posiadłość biskup. kujawskich. Przechował się dokument datowany z Pirkowa w 1399 r. , którym Mikołaj z Kurowa, bis. kujawski, nadał pewne przywileje Przecławowi Mleczkowiczowi, młynarzowi, dla młyna wzniesionego na rzece Łagowicy i zwanego Wbrogow Kod. dypl. Muczk. Rzysz. , U, 353. Według Długosza L. B. , II, 466 był tu dwór biskupi i folwark bogaty, 8 łanów kmiecych, 3 ogrod. z rolą. Dziesięcinę, wartości 8 grzyw. , pobierał biskup kujawski. Dwie karczmy z rolami płaciły po 1 1 2 grzyw. czynszu. Szczegółowe wyliczenie posług i powinności ciążących na ludności wsi podaje Lib. Ben. Długosza I, 629. W regestr. pobor. z 1508 r. P. zaliczony jest do rzędu miast wraz z Łagowem, jestto zapewne pomyłka, gdyż w regestr. z 1578 r. spotykamy wieś Pierków, w par. Łagów, własność bisk. krakowskiego mylnie, zamiast kujawskiego, mającą 5 łanów i 5 osadn. Pawiński, Małop. , 189 i 464. W drugiej połowie XVIII w. , na życzenie bisk. kujawskiego, dyrektor fabryk żelaznych w dobrach biskup.

Piorki

Pińsk

Piórów

Pióro

Piórkowo

Piorunów

Piorunka

Pioruńce

Piórkowo

krakowskich Szobert, zbudował tu wielki piec, nie istniejący obecnie. P. gmina należy do sądu gm, okr, III w Łagowie, gdzie jest i st. poczt. , ma 2735 rak. i 7535 mr. obszaru, w tem 2335, mr. ziemi dworskiej. W skład gm. wcho dzą Dębiany, Łazy, Piotrów, Piórków i Nieskurzów. Br. Ch. Piórkowo, wś i fol. , pow. rypiński, gm. Płonne, par. Radomin, odl. o 14 w. od Rypina, ma 19 dm. , 196 mk. Fol. P. z attyn. Fijewo rozl. w 1885 r. mr. 971 gr. or. i ogr. mr. 854, łąk mr. 78, lasu mr. 5, nieuż. mr. 34; bud. mur. 10, z drzewa 9; płodozmian 10 polowy, pokłady torfu. Wś P. os. 31, z gr. mr. 54. W 1799 r. własność Ostrowskich, wysiewu 98 1 2 kor. żyta, 5 kor. pszen. , 168 złp. czynszu. Obecnie własność Niemca. Pióro, nazwa skał we wschod. części grzbietu Nosala, szczytu tatrzańskiego, wznoszącego się nad Olczyską doliną. Pióromont, wzgórze nad Wilią w Wilnie. Z prawej strony Zielonego mostu, idąc z mia sta, niedawno jeszcze śród rozłożystych drzew na tem wyniosłem wzgórzu sterczały ruiny pa łacu zwanego Pióromontem, nad płynącą u stóp rzeką Wilią. Założył go około 1762 r. krajczy witebski, później generał wojsk rossyjskich Pióro ożeniony z Zofią Manteufflówną, córką Rajnolda Manteuffla, starosty zedejkań skiego i pułkownika wojsk polskich, tudzież żony jego Zofii z Niephagenów i ztąd przezwa ny Pióromontem. Została o nim pamiątka w wierszach Adama Naruszewicza. Według zdania poety historyka, miejsce to wtedy by ło istnym rajem ziemskim, gdzie uprzejmość i hojność gospodarzy czarowały licznych, czę sto wzywanych gości. Szymon Starowolski w opisie królestwa polskiego mówiąc o Wil nie str. 102, nie wspomina o Pióromoncie. Tłumacz zaś pijar Gołębiowski 1765 r. poro bił dodatki mówiąc; Snipiszki zaś, z drugiej strony Wilii, przyozdobione wspaniałym ko ściołem i klasztorem jezuitów, pod wezwaniem św. Rafała, takoż pięknej symetryi pałacem P. nazwanym JPP. Piórów. Pokazuje się więc, że P. istniał już w 1765 r. Porów. Niesiecki, t. VII, str. 310. G. M. Piórów, w dok. Pyorów, wś, pow. piotrkowski, par. Kamieńsk. Obecnie nie istnieje. Już na początku XVI w. stała pustkami por. Lib. Ben. Łask. , 1, 503. Piórowa Wola, właściwie Pierowa Wola, wś i fol. , pow. kutnoski, gm. Błonie, ma 316 mk. , 504 mr. ziemi dworsk. i 323 mr. włośc. W 1827 r. było tu 20 dm. i 326 mk. , par. Lubień, Pioruńce, wś włośc. nad 3 stawami, pow. wileński, w 3 okr. pol. , o 35 w. od Wilna, 2 dm. , 49 mk. katol. Piorunka 1. albo Mochnaczka, rzeczka w pow. nowosądeckim, przyjmuje w obrębie gm. Mochnaczki z prawego brzegu potok Fatałowski i wpada do Muszynki, dopływu Popradu. 2. P. al. Florynka, rzka w pow. grybowskim, dopływ BiałyDunajcowej, przyjmuje pot. Kamiannę we wsi Florynki i drugi pot. t. n. we wsi Polany. Piorunka, rus. Perunka, wś, pow. grybowski, ma cerkiew drewnianą, filię par. w Czyrny i szkołę ludową jednoklasową. We wsi jest 73 dm. i 402 mk. 198 męż. i 204 kob. , 388 gr. kat. , 1 rzym. kat. i 13 izrael. Ta górska osada rozsiadła się w zwartej dolinie potoku t. n. Poziom wsi wznosi się 538 mt. , lecz od południa w Karniakowym wierchu do 727 mt. , na zachodzie, bezpośrednio przy wsi, mają sto ki Brzeznika 719 do 678 a ku północy 618 mt. , na wschodzie zaś 638 mt. Gleba górska owsiana. Pos. większa fundusz religijny ma tylko 38 mr. roli, 15 mr. łąk, 5 mr. pastw. i 436 mr. lasu; pos. mniejsza zaś 866 mr. roli, 148 mr. łąk, Ul mr. pastw. i 69 mr. lasu. Wioska ta graniczy na płd. z Mochnaczką Wyźnią, na zach. z Berestem, na półn. z Polanami a na wschód z Czyrną. Mac. Piorunów 1. fol. , pow. błoński, gm. Pass, par. Błonie, odl. 2 w. od Błonia, ma 74 mk. W 1827 r. było 6 dm. , 54 mk. W 1872 r. rozległ. mr. 189 gr. or. i ogr. mr. 175, łąk mr. 9, wody mr. 2, nieuż. mr. 3; bud. mur. 1, z drzewa 7. Istniała tu bogata owczarnia. 2. P. , wś, fol. i os. młyn. nad rz. Plisią, pow. łaski, gm. Wodzierady, par. Małyń. Wś ma 8 dm. , 195 rak. ; fol. 5 dm. , 99 rak. ; młyn 1 dm. , 7 mk. W 1827 r. było 12 dm. , 110 mk. Według Lib. Ben. Łask. I, 375 wsi P. i Piórunówek dawały z łanów fol. dziesięcinę plebanowi w Małyniu, zaś z łanów kmiecych proboszczowi w Łęczycy. Wikaryusz pobierał kolędę po groszu z łasu. Fol. P. rozl. w 1877 r. mr. 493 gr. or. i ogr. mr. 335, łąk mr. 46, pastw. mr. 11, lasu mr. 77, nieuż. mr. 24; bud. mur. 8, z drzewa 8; płodozmian 8 polowy. Wś P. os. 18, z gr. mr. 156; wś Piorunówek os. 9, z gr. mr. 25; wś Wrząsów os. 15, z gr. mr. 98. 3. P. , w XVI w. Pyorunowo, wś, fol. i os. leśn. , pow. koniński, gm. Piorunów, par. Rusocice, odl. od Konina 14 w. , od rzeki Warty 7 w. , posiada gorzelnią parową, młyn wodny, cegielnię, pokłady torfu, 13 dm. , 65 mk. Dobra P. składały się w 1886 r. z fol. P. i Kamionka, wsi P. , Kuny, Kamionka, Genowefowo, Leonia, Józefowo i Stefania. Rozl. domin. wynosi mr. 1620; fol. P. gr. or. i ogr. mr. 606, łąk mr. 130, pastw. mr. 43, lasu mr. 539, nieuż. mr. 42, w osadach mr. 31, razem mr. 1391; bud. mur. 25, z drzewa 9; płodozmian 5 i 9 polowy; fol. Kamionka gr. or, i ogr. mr. 192, łąk mr. 1, lasu mr. 18, nieuż. mr. 7, razem mr. 218; bud, z drzewa 3; płodozmian 5

Piórowa Wola

Pióromont

Piotrawin

Piórzyszki

Pióry

Piorunowy Most

Piorunówek

Piorunówek

polowy, las nieurządzony. Wś P. os. 13, z gr. mr. 9; wś Kuny os. 62, z gr. mr. 756; wś Kamionka os. 12, z gr. mr. 94; wś Genowefowo os. 39, z gr. mr. 447; wś Leonia os. 18, z gr. mr. 383; wś Józefowo os. 7, z gr. mr. 86; wś Stefania os. 22, z gr. mr. 115. Według Lib. Ben. Łask. I, 268 łany folwarczne i po łowa łanów kmiecych dawały dziesięcinę ple banowi w Rusocicach, druga połowa łanów kmiecych płaciła mu tylko meszne, po korcu owsa i żyta z łanu. Według reg. pobor. pow. konińskiego z 1579 r. wś Piorunowe, własność Grzegorza Rusieckiego, miała 5 1 2 łan. , 1 zagr. bez roli, 1 rzem. Pawiński, Wielkop. I, 236. P. gm. należy do sądu gm. okr. 2 w Paprotni, st poczt. Konin, ma 12, 692 mr. obszaru i 3911 mk. Br. Ch. Piorunówek, wś i fol. nad rz. Plisią, pow. łaski, gm. Wodzierady, par. Małyń. Wś ma 9 dm. , 57 mk. , 59 mr. ziemi włośc; fol. 2 dm. , 12 mk. W 1827 r. było 4 dm. , 47 mk. Pol. P. rozl. mr. 266 gr. or. i ogr. mr. 195, łąk mr. 16, pastw. mr. 6, lasu mr. 40, nieuż. mr. 9; bud. z drzewa 6. Fol. ten w 1878 r. oddzie lony od dóbr Piorunów. Piorunowy Most, po białorusku Piarunowyj Most, zaśc. poleski, pow. ihumeński, w 3 okr. pol. berezyńskim, par. kat. Ihumeń, wła sność szlachty Nieciejewskich, ma 5 1 2 włók; grunta lekkie, piaszczyste. A. Je. Pióry 1. wś, pow. sandomierski, gm. Tursko, par. Połaniec, odl. od Sandomierza 39 w. , ma 7 dm. , 44 mk. , 115 mr. ziemi włośc. W 1827 r. było 4 dm. , 30 mk. 2. P. Pytki, wś, pow. siedlecki, gm. Pióry Wielkie, par. Zbuczyn, ma 10 dm. , 85 mk. , 266 mr. ziemi. W 1827 r. było 7 dm. , 39 mk. 3. P. Wielkie, wś, pow. siedlecki, gm. Pióry Wielkie, par. Zbuczyn ma 26 dm. , 184 mk. , 642 mr. ziemi. W 1827 r. było 23 dm. , 103 mk. Podług reg. pobor. pow. łukowskiego z 1531 r. wś Pióry leżała w par. Zbuczyn. Jakub Pyory miał 1 łan, Andrzej i Piotr posiadali także po łanie. W 1552 r. Mateusz Pioro miał 1 łan, Andrzej, Piotr, Mikołaj, Jakub, Kacper, mają po łanie Pawiński, Małop. , 383, 395. PióryWielkie gm. należy do sądu gm. okr. V w Zbuczynie, st. poczt. Siedlce, urząd gm. we wsi Modrzewiu. Gmina ma 2361 mk. , rozl. 8920 mr. W skład gm. wchodzą IzdebkiBłażeje, LKosny, I. Wąsy, IwanówKijki, I. Przywory. Modrzew, Ostoje, Pióry Pytki, Pióry Wielkie, RadzikówKornica, RadzikówOccki, R. Wielki, Rząrzew i Sobice. Br. Ch. Piórzyszki Peryszki, wś nad jez. Róża, pow. trocki, w 4 okr. pol. , gm. Merecz, okr. wiejski P. , o 12 w. od gminy a 85 w. od Trok, 13 dm. , 105 mk. , w tej liczbie 97 katol. i 8 żydów w 1864 r. 38 dusz rewiz. ; należy do dóbr Rynkowszczyzna Boryczewskich i Andrzejkowiczów. W skład okr. wiejskiego P. wchodzą wsie P. , Lizdy i Wierciałka, razem 48 dusz rewiz. włośc. uwłaszcz. i 26 włośc. skarbowych. Piotrąjtyszki, wś, pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Preny, odl. od Maryampola 38 w. , ma 7 dm. , 69 mk. W 1827 r. był 1 dm. , 23 mk. Piotrawin, mylnie Piotrowin, u Długosza Pyotrawin, wś i fol. nad Wisłą, pow. nowoaleksandryjski puławski, gm. Kamień, par. Piotrawin. Leży na prawym brzegu Wisły, naprzeciw Solca, pomiędzy Kazimierzem a Józefowem, odl, 37 w, od Puław. Posiada kościół par. murowany, kaplicę, pokłady kamienia, fabrykę serów. W 1827 r. był P. wsią duchowną, miał 50 dm. , 331 mk. , obecnie jest 360 mk. i binduga na Wiśle. Długosz obszernie w dwu miejscach opisuje tę wś Lib. Ben. , II, 511, 512, 561 3 i III, 270. Według legendy, która powstała zapewne w początku XIII w. , pod wpływem wzmagającej się czci dla zamordowanego biskupa i uzdrowień doznawanych przy jego grobie, miał tę wieś sprzedać Stanisławowi ze Szczepanowa, bisk. krakowskiemu, niejaki Piotr miles. Po jego śmierci krewni zaprzeczyli biskupowi prawa własności, co wywołało sprawę sądową, w której biskup, niemający widocznie piśmiennego dokumentu kupna, miał powołać się na świadectwo zmarłego i wskrzesiwszy nieboszczyka uzyskał z ust jego w sądzie w obec króla, przyznanie praw własności. Po śmierci biskupa dobra jego prywatne uległy niewątpliwie konfiskacie i P. stał się wsią książęcą. Odbywał się tu pobór cła, które ks. Henryk sandomirski nadał klasztorowi sieciechowskiemu. Z posunięciem granic pobór ten ustał. Władysław Łokietek nadał ją biskupom krakowskim przywilejem, którego oryginał za Długosza znajdował się w skarbcu katedry. Zdawna już istniał we wsi kościół parafialny drewniany, pod w. św. Tomasza. Kościół ten obchodził pamiątkę męczeństwa św. Stanisława i przeniesienia jego zwłok odpustami, które w XV w. ściągały tłumy pielgrzymów. Zbigniew Oleśnicki czcząc w swym poprzedniku nietylko świętego ale i przedstawiciela pokrewnych dążeń kościelnopolitycznych, wzniósł w P. nowy, murowany, sklepiony kościół, pod wez. św. Tomasza i Stanisława w 1441 r. W XV w. P. byt ludną dość i zamożną wsią. Liczono tu 30 łanów kmiecych, płacących dziesięcinę plebanowi miejscowemu, wartości do 30 grzywien. Pleban miał 5 łanów kmicych, 3 karczmy, dające po 3 fertony czynszu, 2 ogrod, bez roli, folwark swój i dwór z ogrodem. Kmiecie plebana dawali mu po 12 grzywien rocznie. Biskupi mieli swój folwark, ogrodziarza i trzy karczmy. Verdum, w swej

Piotrąjtyszki

podróży po Polsce w końcu XVII w. widział tu gmach Collegium canonicorum, piękny z grubemi murami i wieżami Liske, Cudzo ziemcy w Polsce, 109. W 1704 r. P. był widownią ważnego epizodu z wojny, jaką toczył August U ze Szwedami. Król ten cofając się przed gener. szwedzkim Reuschildem, prze prawił się po ustawionym moście przez Wisłę pod Solcem i przy pomocy swej artyleryi zdo łał następnie most rozebrać i zająć bezpieczne stanowisko w P. W kilka dni potem, 9 kwie tnia, wybuchł w obozie tak gwałtowny pożar, iż 33 ludzi a w tej liczbie lekarz nadworny, marszałek dworu i radca gabinetowy Vitzleben i szambelan Pflug stracili życie, a cała kancelarya królewska, część taboru i 90 koni spłonęło. Dnia 2 wrześ. 1787 r. Stanisław August w podróży do Kaniowa zatrzymał się dla obejrzenia kościoła. Obecnie prócz kościo ła wzniesionego przez Oleśnickiego, przecho wała się jeszcze starożytna kaplica, wzniesiona, wedle tradycyi, na grobie wskrzeszonego Pio tra, którego grobowiec z zatartym napisom po kazują w kaplicy. W kaplicy tej znajduje się obraz noszący cechy szkoły bizantyńskiej a przedstawiający w trzech częściach sceny z ży cia świętego. Naprzeciw Piotrowina, na prze ciwnym brzegu Wisły, uboga mieszkanka Sol ca Józefa Lichocka, wzniosła kościołek św. Stanisława, w miejscu dawnej kaplicy. P. ja ko majątek poduchowny, przeszedł na wła sność rządu i został sprzedany około 1870 r, Cywińskiemu za 60, 800 rs. Obszar wynosił 1524 mr. P. par. , dek. nowoaleksandryjski, 3010 dusz. Dobra P. poduchowny składały się w 1885 r. z fol. Piotrowin i Kępa Piotrowińska, rozl. mr. 1347 fol. P. gr. or. i ogr. mr. 534, pastw. mr. 60, lasu mr. 45, w odpad kach mr. 93, nieuż. mr. 180, razem mr. 912; bud. mur. 7, z drzewa 12; fol. Kępa Piotrowińska gr. or. i ogr. mr. 233, łąk mr. 164, nieuż. mr. 38, razem mr. 435; bud. z drzewa 4, las nieurządzony; płodozmian 6 i 10 polowy. O P. pisał Konstanty Wolicki Bibl. Warsz. , 1841, t. III, 229. Br. CT. Piotrków, w dok. z 1233 Petrecow i Petrcov, 1241 Potrcow, 1291 Petrkovia, w języku urzęd. Petrokow, miasto gubernialne i powiatowe, nad rzką Strawą dopł. Luciąży, dopł. Pilicy, pod 37 3 dlg. a 51 4 szer. g. , śród bezleśnej wyżyny, wznies. 654, 5 stóp npm. a 45, 5 stóp nad poziom wód Strawy. P. zabudowany po obu stronach linii drogi żelaznej warsz. wiedeń. , której stacya odl. 152 w. od st. Granica a 136 w. od Warszawy i 49 w. od Łodzi. Na wschód od linii drogi żel. rozsiadło się miasto właściwe, na zachód dopiero od lat kilkunastu rozwijać się zaczęło przedmieście. Gleba okolic P. jest gliniastopiaszczy sta; powierzchnia falowata. Przy kopaniu fundamentów natrafia się na wyraźne ślady znacznie niższego dawniej poziomu miasta; na półtora łokcia pod brukiem dzisiejszym znajdują bruk dawny, na łokieć znowu pod nim drogę faszyną nawożoną. Strawa przepływa przez miasto w północnowschodniej jego stronie, zaś Strawka dopływ Strawy prze pływa południową stronę. Obszar miasta wynosi 328 mr. , z czego na ogrody i sady wypada 120 mr. Pod budowlami znajduje się 98 mr. ; gruntów orn. jest 34 mr. , łąk 20 mr. , reszta przypada na pastwiska, wody, kanały, ulice. W trójkącie utworzonym przez linią drogi żelaznej oraz koryta Strawy i Strawki strona zachodnia najwyżej jest wzniesioną, zdrową i dobrze zabudowaną. W bliskości podstawy tego trójkąta, t. j. drogi żelaznej, koncentrują się instytucye rządowe; w okolicy wierzchołka trójkąta mieści się stara, ciasna część miasta, przeważnie przez ludność starozakonną zamieszkała i tu skupił się ruch handlowy. Dzielnica południowa Krakowskie Przedmieście, pobudowana na dawnych błotach i moczarach, złożona przeważnie z domków drewnianych, jest siedzibą mieszczan rolników. Południowowschodnią część miasta zajmuje Wielka Wieś, dzielnica zamieszkana wyłącznie prawie przez najuboższą rzemieślniczerolniczą ludność. Szybko rozwijające się przedmieście na zachód drogi żel. warsz. wiedeń. , zamieszkane przez urzędników kolei i ludność koło tejże pracującą, zarówno jak prawie pusta dotąd południowowschodnia, granicząca ze stacyą towarową część miasta, przedstawiają miejscowości zdrowe, w kierunku których rozwijać się powinno miasto na przyszłość. W P. znajduje się 9 placów, z których 6 brukowanych, 45 ulic, także po większej części brukowanych, z chodnikami przeważnie asfaltowemi, 3 1 2 wiorsty szosy miejskiej, dwa publiczne ogrody i dość znaczna liczba prywatnych, w których około 11, 000 drzew owocowych. Zamiejskich przechadzek brak zupełny. Miasto oświetla 190 latarń naftowych. Oprócz 20 stawków i sadzawek, znajduje się tu 19 miejskich i około 300 prywatnych studzien. Z miasta rozchodzą się cztery drogi bite do Bełchatowa, Łodzi, Tomaszowa i Kielc. Ta ostatnia do niedawna bardzo ożywiona, podupadła znacznie z powodu otwarcia drogi żel. iwangrodzkodąbrow skiej. Nieruchomości znajdowało się w P. w 1882 r. 564, w czem budowli mieszkalnych 962. W ciągu 11 lat od ostatniego spisu 1871 przyrost tych ostatnich wyniósł 40. W ogólnej tej liczbie budowli mieszkalnych przypada murowanych 47, drewnianych 53, parterowych 63, jedno i dwupiętrowych 37, trzypiętrowe są tylko dwa domy, przyczem jedna trzecia budynków pokryta

Piotrków

Piotrków

jest dotąd gontem i słomą. Budowli niemieszkalnych znajdowało się 105L Ogółem 2013 budynków, między temi 36 murowanych. Od 1882 do 1886 przybyło numerów nieruchomośoi 29. Wartość wszystkich budowli w P. podług taksy skarbowej z r. 1886 wynosi 4, 123, 716 rs. , dochód brutto z takowych wyniósł w tymże roku 403, 341 rs. Budynki drewniane znajdują się wyłącznie na przedmieściach; we właściwem mieście wyjątkowo się tylko spotykają. Podatki skarbowe w 1886 r. wyniosły 13, 559 rs. 57 kop. Specyalne drogowe i kwaterunkowe 14, 008 rs. 69 kop. , miejskie 20, 436 rs. 17 kop. Szarwarki, podwody w naturze, oceniono na sumę 2, 281 rs. 55 kop. Dochód kasy miejskiej za rok 1885 wyniósł 48, 621 rs. Kapitał zapasowy stanowi 53, 102 rs. Ludności stałej P. liczy 20, 086, w czem 9636 kobiet, 10, 450 mężczyzn; ludności niestałej wojsko, szpitale, więzienie jest 2960, razem więc P. liczy 23, 046 mk. Od r. 1871 do 1882 spisy jednodniowe przyrost ludności wyniósł 6, 697 osób. W ciągu ostatnich 100 lat ludność P. powiększyła się 7 razy. Z ogólnej liczby mieszkańców przypada na katolików 57, prawosławnych 3, 3, ewangielików 3, 3, starozakonnych 36, 4. Co do wieku najwięcej przedstawicieli posiada wiek od O do 5 lat, bo 15, 2 Osób w wieku 70 do 109 lat przypada 4. Podług narodowości Polacy stanowią 95, w tej liczbie urodzonych w P. 51, 7. Języka polskiego w rodzinie używa 62, 4 ogółu ludności, którego to języka, oprócz katolików, używa także 11 wszystkich prawosł. mieszkańców miasta, 66 ewang. i 9 starozak. Języka rossyjskiego używa oprócz prawosławnych 24 katol. , 23 ewang. i 3 starozak. Żydowskiego żargonu używa 1 3 mieszkańców. Cudzoziemskich 1, 5. Osób z wykształceniem wyższem znajduje się 8, t. j. 1 na 125 mężczyzn, z wykształceniem średniem jest 8, 2, z domowem i elementarnem 19, 6 ogółu ludności. Stosunek umiejących czytać i pisać podniósł się w ciągu 11 lat z 45 na 53, przyczem jednak 14 odchodzi na kształcących się w chederach 2000 osób i umiejących czytać jedynie po hebrajsku. Tak, że właściwą normą procentową dla umiejących czytać i pisać w P. będzie 39. Co do liczby mieszkańców P. zajmuje siódme miejsc w liczbie miast w królestwie. Pod względem sanitarnym miasto do najzdrowotniejszych zaliczyć można. Gdy w królestwie przecięciowo umiera 34, 4 na 1000, wykazy zbierane w P. i pomieszczane przez dr. Strzyżewskiego w czasopismach lekarskich za lata 1875, 76, 77, 1881, wykazują 17 do 24 na 1000, co przeciętnie wyniesie 20 58 na 1000. Przyczem połowa umierających przypada na dzieci do lat 10. Przemysł i handel nader słabo reprezentowane są w P. Przemysł w ogóle drobny, a handel ograniczony do potrzeb miasta i okolic. Większość mieszkańców P. stanowią urzędnicy, rzemieślnicy i uprawiający podmiejskie pola. Wszystkich zakładów przemysłowych i handlowych w P. jest 732, w tej liczbie przedsiębierstw gildyjnych 64. Z zakładów fabrycznych istnieją młyn i tartak parowy, fabryka narzędzi rolniczych, 12 cegielni, piec wapienny, 2 gorzelnie, 4 browary, 2 miodosytnie, 1 fabryka octu, 5 olejarni, 2 farbiarnie, 3 garbarnie, 4 mydlarnie, 2 fabryki świec łojowych, fabrykę kafli, 4 fabryki wód mineralnych, 15 warsztatów stolarskich, 1 tokarnia, 1 warsztat bednarski, 1 kotlarnia, 4 zakłady introligatorskie, 5 magazynów mód, 3 zakłady rękawicznicze, 2 fabryki pończoch, 2 warsztaty powroźnicze, 2 blacharskie, 16 mieszanych, 6 wiatraków, 1 bydłobójnia. Nadto wewnątrz lokalów mieszkalnych mieści się przeszło 300 rozmaitych zakładów rzemieślniczych przeważnie krawieckich i szewckich. Handlem prawie wyłącznie zajmują się żydzi, tak, że z ogólnej liczby osób trudniących się nim 600 82 przypada na żydów, 14 na katolików, 4 na osoby innych wyznań. Hurtowych składów, oprócz soli, żelaza, wina, cukru i nafty nie ma w mieście. Księgarni jest 2, cukierni 3, aptek 4 i 1 skład materyałów aptecznych. Nie ma tu ani jednego sklepu towarów łokciowych w ręku katolików. Rozwój w P. ścisłym pozostaje związku z przybywaniem władz rządowych. W r. 1865 P. według danych urzędowych miał 11, 410 mk. i 501 dm. W 1867 r. P. zostaje miastem głównem gubernii. Począwszy od tej chwili wzmaga się ruch budowlany. Umieszczenie licznych władz rządowych, jak rząd gubernialny z kancelaryą gubernatora, kasa gubernialna, komisya włościańska, drukarnia rządowa i redakcya Gubernialnych Wiadomości, sprowadza do P. całą falangę, w części krajowej, w części też napływowej ludności urzędniczej. W 1869 r. przybywa do miasta izba skarbowa. W 1871 r. zarząd pocztowy okręgowy na trzy gubernie i wtedy ludność miasta wynosi już 16, 945 mk. W 1876 r. przybywa znów sąd okręgowy, sąd pokoju i filia banku polskiego. W 1881 r. zarząd leśny okręgowy na cztery gubernie, oraz w 1882 r. dyrekcya szczegółowa towarzystwa kredytowego ziemskiego i otwarcie wydziału hypotecznego przy tutejszym sądzie okręgowym i 6ciu kancelaryi rejentów hypotecznych. W 1885 r. usuniętym został z P. zarząd pocztowy okręgowy, a 1886 r. zarząd leśny. Nadto 1885 r. filia banku polskiego zamienioną zostaje na filią banku państwa. Oprócz wyżej wymienionych władz i instytucyi rządowych w P. znajdują się urząd po

Piotrków

wiatowy, komisya konskrypcyjna, izba skarbowa, izba obrachunkowa, intendentura wojskowa, magistrat, kasa miejska, biuro prokuratora sądu okręgowego, biuro policmajstra, zarząd straży miejskiej, dwa sądy pokoju, zjazd sędziów pokoju, więzienie, hypoteka miejska, konsystorz filialny rzymskokatolicki, kancelarye urzędu stanu cywilnego przy parafiach rzymskokatolickiej, prawosławnej i ewangielickiej, kancelarya dozoru bóźnicznego i w końcu telegraf, stacya pocztowa i stacya drogi żelaznej warszawskowiedeńskiej osobowa 1ej klasy i towarowa, zbudowana o wiorstę za miastem. W 1878 r. oprócz powyższych znajdujemy jeszcze w mieście dwie kasy oszczędności ogólne przy magistracie i przy banku, oraz cztery kasy oszczędności dla urzędnikow rządu gubernialnego, sądu okręgowego, izby skarbowej oraz nauczycieli gimnazyów męskiego i żeńskiego 1871 roku, pierwsza tego rodzaju instytucya w kraju, wreszcie kluby ruski i oficerski i dziewięć cechów rzemieślniczych. P. od 1871 r. ma swój organ Tydzień, redagowany przez Mirosława Dobrzańskiego. Z zakładów naukowych P. posiada gimnazyum męzkie 8 klasowe od r. 1833, 6 klasowe gimnazyum żeńskie od 1865 do 1883 progimnazym, szkoła dwuklasowa Aleksandryjska dla chłopców 1884, szkoła niedzielna handlowa 1884, szkół elementarnych miejskich 8, z których 4 katolickie dwie dla dziewcząt i dwie dla chłopców, 2 żydowskie jedna męzka i jedna żeńska, 1 prawosławna mieszana i 1 ewangielicka mieszana. Z zakładów prywatnych 4 klasowa szkoła filologiczna p. Popowskiego, 4 klasowa pensya żeńska p. Rajskiej, oraz 2 klasowo szkoły dla dziewcząt pp. Jaworskiej i Zarębianki. Z zakładów dobroczynnych P. posiada gubernialną radę opiekuńczą zakładów dobroczynnych, sekcyą czerwonego krzyża, szpital św. Trójcy, szpital starozakonnych. dom schronienia starców i kalek, ochronkę św. Zofii dla dzieci prawosławnych, straż ogniową ochotniczą, chrześciańskie towarzystwo dobroczynności, utrzymujące ochronkę i tanią kuchnię. Straż ogniowa istniejąca od 1878 r. , liczy ona 261 członków czynnych i 197 honorowych, podzielona jest na 4 oddziały i piąty, zwany rekwizytowym. Wartość inwentarza jej wynosi 14, 218 rs. , dochód roczny 1885 r. rs. 4025, rozchód 3313 rs. Majątek straży w gotówce, narzędziach i ruchomościach 16, 108 rs. Chrześcijańskie towarzystwo dobroczynności, zawiązane zostało w 1885 r. Kapitał jego zapasowy przedstawia sumę 3, 000 rs. , rozchód w ciągu pierwszego roku istnienia wyniósł 1550 rs. ; składową część rzeczonego towarzystwa stanowią a tania kuchnia, założona w 1884 r; w ciągu roku wydała 23, 120 obiadów, oraz 8, 401 porcyi; b ochronka mieści do 80 dzieci. Z funduszów prywatnych a za inicyatywą dra Strzyżowskiego, corocznie pewna liczba uboższych dziewcząt pobiera naukę roboty kororek i przemysł ten rozwija sie tak, iż dziś P. posiada już 16 wykwalifikowanych koronczarek. Z gmachów pierwsze miejsce zajmują kościoły katolickie w liczbie siedmiu, kościół ewangielicki, cerkiew prawosławna W W. świętych, zbudowana w 1847 r. a w 1870 r. znacznie powiększona, cerkiew prawosławna wojskowa w dawnym zamku królewskim, trzy kaplice, z których 2 w mieście i jedna na cmentarzu; synagoga zbudowana w 1689 r, , dom modlitwy, oraz świeżo budujący się gmach to warz. kred. ziemskiego i teatr, zbudowany w 1869 r. na przedmieściu bykowskiem, w podwórzu, za browarem F. Spahna w 1869 r. według planu budowniczego Markiewicza. obszerna jego sala obejmuje dwie loże parterowe, 16 lóż 1go i dwie loże 2go piętra, 180 miejsc parterowych, oraz numerowany amfiteatr i galeryą. Piotrków pierwszy w kraju nie wyłączając Warszawy w 1871 r. wprowadził w czyn spis jednodniowy, pierwszą też wystawę prowincyonalną obrazów i starożytności urządzono tu w 1882 r. Komitet sanitarny, urządzony za staraniem dr. Strzyżewskiego, również posłużył za pierwowzór wszystkim innym komitetom urządzanym następnie w kraju. Granice miasta stanowią na północ wsie Byki i Raków, lasy leśnictwa rządowego, staw Wierzeje, od wschodu staw Bugaj, Swierczew i Zalesica, od południa Milejów, kol. Moryc, Bujny, Belzatka, od zachodu Twardosławice i Szczekanica. P. leży śród rozległej wyżyny, sięgającej w okolicy miasta do 900 stóp npm. , stanowiącej węzeł wodny, z którego rozchodzą się wody w kilku kierunkach ku Pilicy, Nerowi, i Warcie. Wyżyna ta pokryta w czasach historycznych jeszcze przez lasy i puszcze, była własnością książęcą. Nieliczne osady śród tej puszczy mieściły się naturalnie po nad wodami. Rozległy naturalny zbiornik wód leśnych tej wyżyny, stanowiło zagłębienie, w którem spotykamy dziś staw Bugaj przy drodze z Piotrkowa do Sulejowa. W końcu XIII w. były tu jeszcze dwa stawy przyległo, już wtedy bezwodne prawie. Zbiornik ten posiadał więc o wielo większy obszar wód niż obecnie. Nad brzegami tego leśnego jeziora mieściło się niewątpliwie grodzisko a przy nim osada a wreszcie dwór książęcy myśliwski. Jak w Kaliszu i Łęczycy i wielu innych miastach, nastąpiło z czasem przeniesienie osady z mokrej niziny na sąsiednie wyniosłości, na których powstał Piotrków. Położenie w punkcie środkowym między Wielkopolską, Małopolską i zie

mią łęczycką, nadało dworowi myśliwskiemu książąt znaczenie politycznego ogniska. Założone w pobliżu klasztory Sulejów, Witow, sąsiadujące dobra i dwory biskupie Wolbórz, Pabianice, pomagały do kolonizacyi puszczy i dostarczały dworowi książęcemu odpowiedniego otoczenia i ułatwiały zaspokajanie potrzeb tego dworu. Najstarsze dokumenty wspominające o P. sięgają początku XIII w. Bolesław syn Konrada, ks. sieradzki, wydaje w Piotrkowie 1233 r. przywilej dozwalający cystersom sulejowskim łowić bobry na Nerze w okolicy Bałdrzychowa Muczk. , Rzysz. , I, 38. W tymże roku tenże Konrad potwierdza w P. przywilej dany cystersom sulejowskim przez Leszka Białego w 1224 r. Kod. Małop. Piekosińskiego, II, 53. Konrad, ks. krakowski i łęczycki, wraz z synem Ziemowitem w Piotrkowie 1241 r. uwalniają wś klasztoru sulejowskiego Kępinę od ciężarów publicznych, jak povoz, naramb, nastawa, veznica i innych. W 1291 r. rozsądza Władysław Łokietek spór o wś Lacynów, między opatem a synami Mścibora Mucz. Rzysz. , 44, 136. Prawdopodobnie w tym czasie otrzymał P. prawo miejskie niemieckie. Z dokumentu, którym Łokietek w 1306 r. potwierdza dawniejsze przywileje klasztoru sulejowskiego i dodaje nowe swobody, dowiadujemy się, że P. był wtedy już miastem, gdyż klasztor zwolniony został od opłaty, , targove specialiter in Pyotrkow Kod. Małop. Piekosińskiego, II, 214. Z opisu uposażenia parafii piotrkowskiej w Lib. Ben. Łask. II, 221 227 można wnosić, iż w czasie założenia klasztoru w Witowie, w końcu XII w. , nie było jeszcze kościoła parafialnego w P. , gdyż większa część wsi składających parafią piotrkowską płaci dziesięciny z łanów kmiecych klasztorowi Witowskiemu a po części na stół arcybiskupów gnieźnieńskich, tylko łany folwarczne, jako późniejsze, dają plebanowi w Piotrkowie. Pierwotnie należała osada ta do jednej z poblizkich a dawniej utworzonych parafii Rozprza, Milejów, Sulejów, Ręczno. Dziesięcina z łanów miejskich należała w jednej części do klasztoru w Witowie, w drugiej do stołu arcybiskupiego a w trzeciej dopiero do plebana. Wzrastającą osadą zaopiekował się Kazimierz W. , który opasał miasto murem i wzniósł kościół parafialny murowany, na miejsce drewnianego. On również zbudował tu nowy murowany gród książęcy. Z tych czasów pochodzi także klasztor i kościół dominikanów, któremu kronika klasztorna przypisuje datę 1319 r. , Bzowski 1370 u. a Nowowiejski 1340 r. Gdy pożar zniszczył miasto i jego przywileje, Władysław Jagiełło wydał w 1404 r. nowy przy wilej, stwierdzający dawniejsze. Kazimierz W. zwołał do P. w lutym 1347 r. zgromadzenie, na którem wielkopolscy panowie spisali prawa obowiązujące Wielkopolskę. Prawa te, tymże samym roku, wraz ze statutem małopolskim, zatwierdzone w Wiślicy, za powszechnie obowiązujące ogłoszone zostały. Odtąd P. przez długi czas nie pojawia się na kartach dziejów. Szereg walnych zjazdów rozpoczęło zgromadzenie panów polskich i litewskich w d. 8 grudnia 1438 r. , na którem Władysław III, uznany za pełnoletniego, zaprzysiągł wszystkie prawa i swobody. Jedyny to zjazd za jego panowania odprawiony w P. Gdy po klęsce warneńskiej 1444 r. Kazimierz Jagiellończyk zwlekał z przyjęciem korony, wówczas panowie duchowni i świeccy złożyli zjazd w P. , na którym, pomimo pogróżki królewicza, iż każdego ktoby przyjął godność króla, za nieprzyjaciela poczyta, przystąpili do obioru nowego władzcy. Było to d. 28 marca 1446 r. Po wysłuchaniu mszy do Ducha św. rozpoczęto obrady, w końcu których Wincenty Kot, arcyb. gnieźnieński, obwołał królem Bolesława, ks. mazowieckiego, poczem wyznaczono poselstwo mające go na tron zaprosić. Wybór wszakże ks. mazowieckiego uważano raczej jako środek do złamania oporu Jagiellończyka i zamiast do Płocka, wysłano posłów do Kazimierza na Litwę. Wreszcie przyszło do porozumienia się w Parczewie a następnie koronacyi w Krakowie w 1447 r. Naznaczono walny zjazd do P. na 24 sierpnia, na którem król miał potwierdzić przysięgą przywileje panów i szlachty. Gdy Litwa obstawała przy dawnem żądaniu, by przy niej Wołyń i Podole zostały, król stanął po jej stronie i wykoniania przysięgi odmówił. Tymczasem zaszły ważne wypadki na Multanach i w Węgrzech, a Tatarzy ziemie koronne niszczyli, naznaczono przeto w 1449 r. nowy zjazd do P. Na samym początku obrad zaszedł spór o miejsce w senacie pomiędzy Zbigniewem Oleśnickim, biskupem i kardynałem, a Władysławem Oporowskim, arcyb. gnieźnieńskim. Wielkopolanie, z arcybiskupem na czele, opuścili salę obrad, w skutek czego Kazimierzowi łatwo przyszło wymówić się od przysięgi. Nie wykonał jej i na następnym walnym zjeździe w 1451 r. w P. na Zielone Świątki odbytym i dopiero po wielu zwłokach naznaczył nowy zjazd do P. na dzień św. Jana 1453 r. , na którym, zagrożony zawiązaniem konfederacyi, zgodził się nareszcie wykonać przysięgę. Po niejakiej przerwie, wywołanej wybuchem wojny prus kiej, gród piotrkowski na nowo ożywił się gwarem sejmowym. Potrzeba nakładania coraz to nowych podatków, wywoływała konieczność zwoływania coraz to nowych zjazdów. W 1455 zgodzono się w P. na podatek łanowy, w 1456 r. oprócz nowego podatku postanowiono pospolito ruszenie z wszystkich

Piotrków

województw. W 1458 r. na zjazd zwołany do Piotrkowa przybył Iskra, gubernator Węgier, z propozycyą by król orężem prawa swe po bracie do korony węgierskiej popierał. W 1459 r, znowu ma miejsce zjazd walny, na którym panowie przypisując królowi niepowodzenia w Prusiech, odmawiają podatku i pospolitego ruszenia. Kazimierz, nie dopiąwszy celu i na następnym sejmie, zwołanym we wrześniu tegoż roku, wymógł dopiero na szlachcie przychylenie się do swego żądania na zjeździe w grudniu tegoż roku w P. odbytym, na którym uchwalono żądane zasiłki pieniężne, ale za to król zmuszony był zgodzić się na przybranie dwudziestu mężów zaufania, którzy odtąd na wszystkie sprawy państwowe wpływali. W 1462 r. rozstrzygnęła się w P. sprawa o spadkobierstwo po Władysławie ks. płockim, pomiędzy królem Kazimierzem z jednej a Konradem Mazowieckim i innymi spadkobiercami z drugiej strony. Przewodniczył sądowi Stanisław Ostroróg. Przysądzono dziedzictwo królowi Kazimierzowi, skutkiem czego ziemia płocka, sochaczewska i gostyńska do Korony przyłączone zostały. W 1463 r. zakończony został w P. spór o biskupstwo krakowskie pomiędzy Jakubem z Sienna a Janem Gruszczyńskim. W1467 r. d. 3 maja, nieobecni przy układach toruńskich senatorowie, na sejmie w P. pokój toruński podpisali i król nabyte ziemie podzielił na trzy województwa, zaprowadziwszy w nich też same co i w Koronie porządki. Na sejmie w 1468 r. po raz pierwszy zasiedli posłowie ziemscy, wybrani ze wszystkich ziem i powiatów Wielkiej i Małej Polski, umocowani od szlachty do stanowienia o poborach na potrzeby publiczne. W 1469 r. posłowie czescy przybyli do P. w celu ofiarowania korony Władysławowi, najstarszemu synowi Kazimierza Jagiellończyka. Odtąd sejmy bardzo często ponawiały się w P. , mianowicie w 1470, 1472, 1473 i 1474 r. , głównie w celu uzyskania od stanów nowych podatków. Ostatni sejm za panowania Kazimierza, odbyty w P. 1478 r. , zwołany był w celu obmyślenia środków ostatecznego uspokojenia pruskich prowincyi. Tu nadto ułożono notę do Rzymu, wykazującą bezzasadność klątwy rzuconej na króla przez legata, sprzyjającego krzyżakom, oraz żądającą zatwierdzenia traktatu toruńskiego, czego dotąd papież Sykstus IV odmawiał. Od śmierci Kazimierza Jagiellończyka P. staje się miejscem zjazdów potwierdzających objęcie tronu królów jagiellońskiej dynastyi. W 1492 r. ogłoszono tu Olbrachta. W 1496 r. tenże Jan Olbracht na sejmie w P. podpisał uchwałę, mocą której województwa miały dawać posłom na sejmikach obranym instrukcye na sejm walny, król zaś nic przedsiębrać takiego nie może, coby się tyczyło zaprowadzenia nowych ustaw, lub zniesienia dawnych. Po śmierci Olbrachta w 1501 r. , brat jego Aleksander w P. na tron powołanym został; w roku zaś 1506 Zygmunt I, za którego panowania odbył się w P. cały szereg sejmów. Z tych zasługują na wspomnienie sejm z 1512 r. , na którym uchwalono po 18 gr. na rok pierwszy, a po 12 na drugi podatku łanowego, na utrzymanie stałe 4000 konnicy na obronę Podola; sejm 1528 r. , na którym następcą po ojcu wybrano dziesięcioletniego Zygmunta Augusta i wreszcie sejm 1529 r. , na którym po śmierci Janusza i Stanisława, Mazowsze zostało do Korony wcielone. Inne sejmy odbywały się tu w la tach 1509, 1511, 1522, 1526, 1534, 1538, 1542, 1543, 1544 i 1547. W 1548 r. na sejmie w P. chciano zmusić Zygmunta Augusta do rozwodu z Barbarą. Sejm ten ciągnął się do 1549 r. W 1550 r. d. 5 maja zaczęły się znów obrady, na których sprawa rozwodowa pominiętą została a sprawa egzekucyi praw na pierwszy plan wysunięta. Panowie domagali się potwierdzenia praw od czasów króla Aleksandra wydanych; Zygmunt August wymogom tym tamę położył i sejm na niczem się skończył. Sprawa o juryzdykcyą duchowną i złączoną z nią sprawa Orzechowskiego uwydatniły na sejmie 1552 r. przewagę nowych pojęć religijnych i ogólną niechęć względem duchowieństwa. Na zjeździe w P. 1563 r. zabroniono starostom wykonywać egzekucyą na tych, którzy pod klątwą zostawali. Sejm 1564 r. wielki jako sądny dzień, jak mówi Bielski, pamiętnym jest przez to, iż ustanowioną na nim została kwarta, gdyż król z miłości ku Rzpltej, wszystkich dochodów swoich część czwartą na obronę ojczyzny dać pozwolił. Na tymże sejmie ustanowiono sądy wojewódzkie. W końcu 1567 r. odbył się w P. ostatni sejm, poczem na miejsce obrad przeznaczoną została Warszawa. Po dziesięcioletniej przerwie mury P. nowem zawrzały życiem, gdy Stefan Batory w 1578 r. ustanowił tu dla Wielkopolski i Mazowsza trybunał koronny, który tu przez 214 lat corocznie przez 6 miesięcy swoją kadencyą odbywał. Sądy, trybunałami zwane, od których P. nazwę trybunalskiego otrzymał, odbywały się w ratuszu trybunalskim, wzniesionym pośrodku rynku piotrkowskiego około 1580 r. Był to jednopiętrowy, obszerny gmach, o wysokim dachu. Od strony południowej z murem ratusza łączyła się i ponad dach wznosiła okrągła wieża, w rodzaju baszty, dobudowana w 1611 r. kosztem powiatu piotrkowskiego. Była ona podzielona na górną i dolną i służyła za więzienie szlachty. W górnej, oświeconej oknami, odsiadywała szlachta karę za mniejsze przewinienia, pokutę; za ciężkie zaś zbrodnie,

Piotrków

Piotrków

jako to zabójstwa, gwałty i najazdy, spuszczano winnych do dolnej wieży in fundo. Na parterze ratusza mieściło się archiwum grodzkie aż do czasu rozebrania gmachu, t. j. do r. 1868. Od 1865 r. , t. j. od czasu wielkiej pogorzeli miasta, mieścili się tu także kupcy z towarami. Na dole, w izbach sklepionych, było w dawniejszych czasach archiwum trybunalskie, które w 1836 r. przeniesiono do głównego archiwum w Warszawie. Prócz tego na dole za czasów trybunału było pomieszczenie dla wojska, przeznaczonego do obrony i bezpieczeństwa sądu. Główny wchód na ratusz znajdował się w środku jego wschodniej ściany, skąd kamienne wschody wiodły na pierwsze piętro. Z górnej sieni na lewo był wchód do dwóch izb ustępowych, z drugiej izby wejście do głównej sali sądowej, całą długość gmachu od strony zachodu zajmującej. W tej sali od ściany północnej znajdował się odstęp, oddzielony dwiema murowanemi arkadami, między któremi były kratki, za niemi stawali patronowie z dependentami. Od kratek, przez całą prawie długość sali, rozciągał się stół wielki, zielonem suknem pokryty, w końcu niego na wzniesieniu stały dwa krzesła czerwonym safianem wybite, jedno przeznaczone dla marszałka, drugie dla prezydenta. Na stole przed marszałkiem leżała laska hebanowa, w srebrne skówki oprawna, oznaka jego władzy, a przed prezydentem stał srebrny krucyfiks. Na środku stołu mieściła się skrzynka srebrna, przeznaczona na zbieranie grzywien od stron, oraz urny od wotów. W około stołu były ławki, przeznaczone dla deputatów, za niemi po jednej i drugiej stronie baryera, po za którą mieściła się publiczność w czasie indukcyi. Z prawej strony marszałka, za kratą było miejsce dla sędziego i pisarza ziemskiego, w przeciwległej stronie stała trybuna przeznaczona dla możnych. Ściany ozdabiały wielkie olejne wizerunki królów Augusta III i Stanisława Augusta, oraz malowane herby województw i ziem wielkopolskich. Na ścianie międzyarkadowej wymalowany był wizerunek Zbawiciela na krzyżu, a pod nim napis Juste judicate, nam et ego justitates vestras judicabo. W końcu sali znajdowało się wejście do izby, prawdopodobnie dla palestry przeznaczonej. W kaplicy umieszczonej na dole był ołtarz z obrazem Matki Boskiej, przed nim przez cały czas kadencyi odprawiała się msza św. Przed laty jeszcze 20 z której bądź strony dojeżdżało się do P. przedewszystkiem uderzała w oczy baszta trybunału, dziś zniesiona. Ratusz trybunalski niszczony w czasie wojen szwedzkich za Jana Kazimierza, odrestaurowany następnie przez króla Stanisława w 1780 r. , potem znów uległ zniszczeniu. Po zniesieniu trybunału i drugim rozbiorze Polski mieściło się w nim biuro komory pruskiej, w końcu obrócono gmach na magistrat i sąd pokoju, ostatecznie rozebrany został w 1868 r. Z pamiątek po nim zostały obraz Matki Boskiej, pomieszczony w kościele popijarskim w ołtarzu, miecz katowski, zachowany w kasie miasta, oraz szafy modrzewiowe i urny w archiwum sądu pokoju. W P. sądzone były sprawy Wielkopolski, Mazowsza i pruskiej szlachty, województw poznańskiego, kaliskiego, gnieźnieńskiego, brzeskokujawskiego, sieradzkiego, łęczyckiego, ziemi wieluńskiej, dobrzyńskiej, oraz województw Mazowsza, wcielonych w różnych czasach do Korony rawskiego, płockiego i mazowieckiego. Kadencye sądowe w trybunale piotrkowskim rozpoczynały się pierwotnie w poniełek po św. Marcinie, a następnie po św. Franciszku Serafickiem i trwały do niedzieli kwietniej. Od roku zaś 1775 trybunał rozpoczynał swe czynności dnia 1 września. Dekreta i sprawy sądów trybunąlskich w P. pierwotnie pieczęcią ziem sieradzkich opatrzone były. Od 1768 r. trybunał wielkopolski odbywał się na przemian w Kaliszu i w P. co pół roku, poczem były ferye na miesiąc jeden; a następnie udawał się trybunał do Lublina i do Lwowa. otwarcie, czyli reasumpcya trybunału, również jak zakończenie, czyli Kmita odbywały się z wielką uroczystością. Wszyscy deputaci z prezydującymi, otoczeni cztonkami sądów grodzkiego i ziemskiego, palestrą, gronem pacyentów i publicznością, udawali się do kościoła farnego. Podczas uroczystego pochodu cały garnizon występował pod bronią. Po wysłuchaniu nabożeństwa i odśpiewaniu Veni Creator, trybunał wracał na ratusz, niosąc z sobą obraz Matki Boskiej i śpiewając Pod Twoją obronę. .. Obraz ten uroczyście przenoszony do kaplicy trybunalskiej, pozostawał w niej aż do ukończenia kadencyi. Podobneż było i zakończenie trybunału. Po nabożeństwie rozpoczynały się posiedzenia. Pierwszymi, którzy nowo ustanowionej władzy trybunalskiej pirzewodniczyli, byli Adam Pilchowski, biskup chełmiński, jako prezydent, i Piotr Oleśnicki, jako marszałek. Jeżeli wyrok sądu orzekł karę śmierci, egzekucya odbywała się na rynku, w razie gdy winny skazany był na karę miecza; za miastem zaś, jeśli na szubienicę. Ze spraw sądzonych w trybunale piotrkowskim wyróżniły się spory o szkoły między jezuitami, którzy tu przybyli w 1677 r. , a pijarami, osiadłymi w P. od 1674 r. Z przyczyny wojen szwedzkich, trybunał piotrkowski był w zawieszeniu od 1657 do 1659 r. ; powtórny najazd Szwedów w 1705 i morowa zaraza, która około tego czasu mnóstwo ofiar z miasta zabrała, spowodowały także odroczenie trybunału do 1710

Piotrków

roku. Gdy wielki głód 1737 r. nawiedził P. i sprowadził niesłychaną drożyznę korzec żyta kosztował wtedy do 200 zł. i wielką śmiertelność, wśród której 6 deputatów utraciło życie, trybunał rozproszył się przed czasem. W 1749 r. niesłychanym dotąd przykładem zerwano trybunał. Ostatni odbył się w 1792 r. Oprócz sejmów i trybunałów w P. w miejscowej Farze odbyło się od 1455 do 1628 r. , 14 synodów. W 1455 r. za arcyb. Wojciecha Jastrzębca; około 1488 r. , na którym Zbigniew Oleśnicki, arcyb. gnieźnieński, ustanowił pobór z dóbr kościelnych na potrzeby korony; w 1497 r. Fryderyk Jagiellończyk, arcyb. , wyrobił opłatę 1 4 części dochodu na potrzeby kraju; w 1530 r. postanowiono czuwać, iżby się herezya do Polski nie wkra dła; w 1532 r. zabroniono czytania książek heretyckich, następny odbył się w 1539 r. a w 1542 Gamrat, arcyb. gnieźn. , polecił księżom przyczyniać się do utrzymania akademii krakowskiej. Synody w latach 1547 i 1551 zwołane były przez Mikołaja Dzierzgowskiego, arcyb. gnieźn. Na ostatnim obecny był i Hozyusz, za sprawą którego ułożono confessio fidei catolicae, potępiono Orzechowskiego, oraz odnowiono ustawy co do inkwizycyi duchownej. Na synodzie w 1552 r. Orzechowski z kościołem się pogodził. W 1577 r. przyjęto i zatwierdzono ustawy soboru trydenckiego i ustanowiono sobory prowincyonalne. W 1607 r. duchowieństwo wysłało do Zebrzydowskiego upomnienie, by rokoszem ojczyzny nie gubił. Na synodzie 1621 r. postanowiono opłatę od duchowieństwa na rzecz profesorów akademii krakowskiej, w 1628 r. nakoniec synod prowincyonalny wszystkie postanowienia dawniejszych synodów Jan Wężyk, prymas, w jedną księgę zebrał. Był to ostatni synod piotrkowski por. Synody piotrkowskie przez L. Rzeczniewskiego, Tydzień 1879 r. . Zdawałoby się, iż tyle sejmów, zjazdów trybunalskich i synodów, przez tak długi czas odbywanych w P. , uświetnionych pobytem tylu monarchów, panów świeckich i duchownych, jakoteż szlachty, powinny były przyczynić się do podniesienia miasta, wpłynąć na jego wzrost i bogactwo. Tymczasem już przywilej Zygmunta I w 1544 r. wydany, a uwalniający obywateli miasta od opłaty targowego i cła w całym kraju, nazywa P. miastem upadającem Z wybuchem drugiej wojny szwedzkiej za Jana Kazimierza, P. strasznych klęsk doznał. W 1656 r. Szwedzi pod dowództwem pułk. Pirona zajęli miasto i sposobiąc się do obrony, wzięli się zaraz do naprawy i wzmocnienia murów, w których 366 strzelnic wybili. Nadto, w trzech miejscach usypawszy okopy, mianowicie jedne na Tomiczczyznie, drugie w miejscu Chrzanowszczyzną zwanem, a trzecie ku Bugajowi, przez dwa miesiące wytrzymywali oblężenie Jana Ko niecpolskiego, który wyparł Szwedów a natomiast polską zostawił w F. załogę. Ta wszakże nie mogła się oprzeć sile Szwedów, a ci pod wodzą Karola Gustawa w d. 1 kwietnia 1657 r. podstąpiwszy pod mury, najprzód kościoły bernardyński i franciszkański złupili, a następnie 3 t. m. , po siedmiokrotnem wezwaniu o poddanie się, zajęli i samo miasto. W czasie ostatniej wojny szwedzkiej między Augustem II a Karolem XII, nowe klęski zwaliły się na miasto. W 1702 r. we wrześniu Stanisław Rzewuski, krajczy koronny, poraził Szwedów pod miastem przy Bugaju. W 1703 r. Szwedzi zajęli i złupili miasto. W 1705 r. szerzy się w mieście morowa zaraza. Pierwszy pożar, o którym wspominają akta miejscowe, był tu za Władysława Jagiełły, następne dotykają miasto w latach 1544, 1615, 1648 i 1731, nakoniec w ostatnim, jaki w 1786 r. d. 8 września nawiedził P. ,. spłonęły do szczętu ulice Nowe Miasto, Sieradzka, Kościelna, Żydowska, Szewcka, Przedmieście Rokszyckie, Jurydyka, a oprócz domów prywatnych, wieża na farnym kościele, kolegium jezuickie, wieża i dach na ich kościele i klasztor pp. dominikanek. Przychodząc w pomoc mieszkańcom Stanisław August wyznaczył 20, 000 złp. Jak ubogiem było miasto przed pożarem, świadczy inwentarz komisyi dobrego porządku, który w 1782 r. wykazał 17 ulic, 7 kościołów, 204 domów i 1361 mieszkańców. Dnia 12 października 1706 r. August II ratyfikował w P. pokój Altransztadzki, zrzekając się korony na rzecz Leszczyńskiego. Ostatnie sądy ziemskie dawnej Rzpltej w zamku królewskim odbyły się tu 1791 r. P. był siedliskiem kamery i regencyi pruskiej od 1793 r. do 1798 roku. W epoce od 1806 do 1814 r. , jako punkt środkowy dwóch głównych krzyżujących się traktów, doznał uciążliwego przechodu wojsk i ulegał rekwizycyom wczasie odwrotu wojsk francuzkich w 1813 r. W roku 1807, z rozkazu komisyi rządowej, wprowadzono tu sąd ziemiański, który istniał tylko do 1 maja 1808 r. Rada stanu księstwa warszawskiego, usunąwszy się ze stolicy, do P. przeniosła swoje obrady. Po utworzeniu teraźniejszego królestwa miasto zaczęło się znów dzwigać. W 1816 r. ustanowiono w P. obwód dla powiatów piotrkowskiego i radomskiego. W 1817 r. oczyszczone zostało z ruin, ulice świeżo zabrukoPrzeprowadzenie linii dr. żel. warsz. wane. wiedeńskiej, właśnie samym grzbietem wyżyny, stanowiącej dorzecze Pilicy, oddzielające doliny Warty i Wisły, podniosło znaczenie P. który staje się centrem komunikacyjnym a następnie i administracyjnym obszaru zajętego przez liczne osady i miasta fabryczne. Pożar

1865 r. , niszcząc drewnianą, ciasną i brudną dzielnicę, przyczynił się do oczyszczenia i uporządkowania miasta przy odbudowywaniu. W miejsce drewnianych domów wzniosły się murowane kamienice. Przeniesienie zarządu gubernii w 1867 r. i pomieszczenie licznych władz rządowych, przyczyniło się do dalszego rozwoju miasta. Przy przekształceniu tem zaszła w 1867 r, z rozporządzenia gubernatora zmiana w nazwach ulic, które otrzymały rossyjskie miana Petersburska, Moskiewska, Odeska i t. p, Z przywilejów nadawanych miastu najdawniejszy pochodzi od Władysława Jagiełły, który w 1404 r. w Inowłodzu potwierdził mieszkańcom prawo magdeburskie i dawniejsze nadania. Zygmunt August w 1550 r. potwierdził przywileje pradziada. Następnie w 1569 r. , przywilejem wydanym w Lublinie, przepisuje porządek obierania burmistrzów i rajców, oraz uwalnia mieszkańców od sądów starościńskich i podstarościńskich, stanowiąc, iżby każdy sądzony byt w ratuszu, jako w miejscu competento et privilegiato. Podobne przywileje udzielają miastu Henryk Walezyusz w 1574 r. , Zygmunt III w 1588 r. , oraz Władysław IV w 1633 r. w Krakowie, Jan Kazimierz zaś w 1650 r. w Warszawie, Nadto Michał Korybut przywilejem wydanym w 1673 r. skład magistratu powiększa do 8 osób i urzędy ich doźywotniemi czyni. Wreszcie Jan III i August II, osobnemi przywilejami zatwierdzili wszystkie nadania poprzedników. Najważniejszym przywilejem, jaki akt Jagiełły nadawał, było tak zwane Jus braxandi et propinandi, na mocy którego mieszkańcy P. mogli bez żadnej opłaty wyrabiać i sprzedawać trunki krajowe; nikomu zaś obcemu nie było wolno przywozić do miasta, ani w niem wyrabiać. Kto chciał z propinacyi korzystać, obowiązany był podług konstytucyi z 1550 r. podlegać zwierzchności miejskiej i wszystkie ciężary, do jakich byli obowiązani obywatele, ponosić. Zagmunt Iszy przywilejem wydanym w P. 1544 r. , oprócz uwolnienia od opłaty ceł i targowego, dozwala obywatelom prowadzenia wolnego handlu po wszystkich miastach Rzplej; nadto stanowi siedmioniedzielny jarmark, trwający od niedzieli septuagesimae do św. Jana Chrzciciela, na który przybyłych kupców od opłaty targowego od koni i bydła na czas sześcioletni uwalnia. W 1563 r. Zygmunt August przywilejem wydanym w P. we wtorek po niedzieli misericordia zwanej, ustanawia opłatę brukowego od furmanów i kupców przyjezdnych, lub przejeżdżających, która Stefan Batory na żądanie obywateli przywilejem wydanym w Toruniu dnia 10 grudnia 1576 r. powiększa, a nadto wolnego wrębu na potrzebę miasta w lasach starościńskich dozwala. Słownik geograficzny Tom VIII Zeszyt 87. Tenże król przywilejem wydanym w Warszawie d. 4 lutego 1578 r. ratując miasto, chylące się prawie ku upadkowi, przez przeniesienie sejmów do Warszawy, pozwala pobierać opłatę od win, ryb, śledzi oraz wybudować publiczną łaźnię, z której by dochody do kasy miejskiej wpływały. Przywilejem z dnia 20 stycznia 1580 r. , udzielonym w Warszawie, dozwala mieszczanom w P. handlować smołą, pod warunkiem składania pewnej opłaty, z której dochód na zasiłek kasy miejskiej przeznacza. W 1585 r. Zygmunt III stanowi dwa jarmarki, którym dwutygodniowy czas trwania naznacza i co do swobód z toruńskiemi zrównywa, z tych jeden zaczynał się w poniedziałek po św. Franciszku, drugi na środopoście. Nadto miasto P. , jako miejsce posiedzeń trybunału, wolne było od wszelkich stacyi, stanowisk wojska, opłaty t. zw. hyberny z wyjątkiem przedmieść i jakichbądź ciężarów wojskowych, którym inne miasta zwykły były podlegać. Jan Kazimierz uniwersałem wydanym w 1655 r. nietylko miasto uwolnił od przechodu wojska i dostarczania prowiantu, ale nadto poleca wojewodzie sieradzkiemu i grodowemu staroście piotrkowskiemu, aby z każdym ten uniwersał gwałcącym, jako z nieprzyjacielem ojczyzny poczynali. Późniejsi panujący zatwierdzają nadania swych poprzedników. O ile można wnosić z zapisów, oblatowanych w księgach dawnego magistratu piotrkowskiego, a sięgających początku XVI w. , ludność miasta P. była przeważnie polskiego pochodzenia. Za Zygmunta I zaczęli się tu i Niemcy osiedlać, ale wkrótce utonęli pośród miejscowej ludności. Na wszystkich też dokumentach spotyka się same polskie nazwiska. Później pojawili się tu Szkoci, a następnie Ormianie i Węgrzy, ale tylko w czasie sejmów lub trybunalskich kadencyi. Ktokolwiek kupczył lub się jakim procederem zajmował, musiał zapisywać się do właściwego cechu. To też panujący chętnie zatwierdzali podawane sobie ordynacye cechów, tytułem szczególnego przywileju. Ztąd też i piotrkowskie cechy posiadały zadziwiającą ilość pargaminów, warujących ich byt i swobody. Z tych cechów najdawniejsze zdają się być szewcki, krawiecki, kuśnierski, garbarski i białoskórniczy, gdyż posiadały przywilej z 1474 roku, na objęcie w posiadłość łąk i trzęsawisk, przeznaczonych na założenie ogrodu; przecież ordynacye ich do późniejszych czasów należą. I tak kupieckiego cechu zatwierdzoną została w 1487 r. , krawieckiego w 1590 przez Zygmunta III. Poprzednie snać w pożarach zatracone zostały. Cechowi kowalskiemu, ślusarskiemu, oraz wszystkim około żelaza pracującym, przez Kazimierza IV nadana, pochodzi z 1478 r. Zygmunt I w 1532 13

Piotrków

Piotrków

roku zatwierdza ustawę bractwa czyli cechu sukienników. W 1550 r. w niedzielę po św. Jakubie, Zygmunt August nadaje w P przywileje cechowi rzeźników. Podług tego przywileju nie wolno było, pod konfiskatą, obcym rzeźnikom bić ani sprzedawać bydła, z wyjątkiem poniedziałku i soboty, w czasie trwającego sejmu a to od św. Bartłomieja aż do nowego roku. W innym czasie dozwolonem było każdemu ale tylko na całk lub ćwierciami mięso sprzedawać. Cech też rzeźniczy najliczniejsze ze wszystkich innych pod królami obieralnemi potwierdzenia zyskiwał. Bardzo często w prerogatywy rzeźników piotrkowskich wdzierali się mieszkańcy sąsiedniej miastu Wielkiej Wsi, jak tego dowodzą same przywileje, potwierdzające pierwotne rzeźniczego cechu nadania, mianowicie Zygmunta III w 1608 r. , Władysława IV w 1633 r. i Michała Korybuta w 1669 r. W 1552 r. Zygmunt August zatwierdził cech postrzygaczy, wkładając na nich obowiązek bronienia miasta w razie wojennej potrzeby. Stefan Batory, przywilejem wydanym w 1578 roku dnia 4 lutego w Warszawie, zabronił cerulikom włóczenia się po mieście i przedmieściach i krzywdzenia tym sposobem cerulików miejskich. Nadto Zygmunt III, zatwierdzając w 1604 r. ordynacyą cechu cerulickiego, prócz starszych zgromadzenia, zabrania przyjeżdżającym na trybunał cerulikom uczniów trzymać, po mieście praktykować i na znak rzemiosła miednice przed domem wywieszać, chyba żeby się do cechu wkupili. Również w okolicy miasta i na Wielkiej Wsi nie wolno było nikomu cerulicką sztuką się zajmować. Zgromadzenie siodłarzy, rymarzy, płatnerzy, stolarzy, pasamoników i stelmachów, zjednoczyły się w jeden cech, szynkowym zwany, którego ordynacyą zatwierdził Zygmunt III, przywilejem wydanym w 1597 r. w Warszawie, który zaleca, by tak połączone cechy nie przeszkadzały sobie nawzajem. W r. 1611 Zygmunt III zatwierdził wszystkie punkty ustawy bractwa płócienników, mocą którego niewolno było nikomu nienależącemu do jego składu tkać płócien, farbować, bielić i takowych sprzedawać. W 1720 r. August II wydał przywilej potwierdzający dawną ustawę cechu szewckiego, przez ogień zniszczoną i tylko w księgach miejskich zachowaną. Spotykamy tu i cech złotniczy mający przywilej Augusta II w 1699 r. w Warszawie wydany. Na mocy 3 punktu ordynacyi tego cechu zabronione było obcym partaczom bawienie się sztuką złotniczą. Nakoniec ostatni cech, jaki się zawiązał w P. piekarski, zatwierdzony został przywilejem Augusta III w 1749 r. wydanym ob. R. Plenkiewicza, O cechach piotrkowskich, Rocznik piotrkowski z 1871 r. . Mieszczanie piotrkowscy, od chwili nadania prawa magdeburskiego, posiadali samorząd miejski. Ludność wybierała burmistrza i rajców, którzy stanowili radę miejską. Rada zawiaduje administracyą miasta, włada tak zwaną skrzynką miejską, do której pospólstwo składa podatki na rzecz miasta, a obok tego sądzi wykroczenia policyjne i mniejszej wagi sprawy cywilne. Wyższa władza sądownicza skupia się w rękach wójtowskiego sądu, w którym zasiada pierwotnie wyznaczony z ramienia króla wójt, jako prezydujący, i ławnicy. Juryzdykcyi wójta podlegają wszelkie sprawy cywilne i karne mieszczan dotyczące. Prócz tych władz w mieście na zamku rezyduje starosta grodowy. Jest to organ władzy wykonawczej, do niego bowiem należy egzekucya wyroków są. dów królewskich, sejmowych i ziemskich. Mieszczan niema on prawa sądzić; pobiera tylko od nich wszelkie podatki na rzecz skarbu uiszczane, zatwierdza też na urzędach, wybranych przez pospólstwo członków rady miejskiej, w ogóle w mieście jest on przedstawicielem władzy państwowej ob. Dylewski Tydzień 1883 r. , 30. Ciężary i podatki, które obowiązywały mieszkańców P. , były następujące od wyrobu piwa, wódki i miodu wnoszono do skarbu tak zwane czopowe Dalej podatek sosz płacony od sochy, z gruntów należących do miasta, a który w P. do 70 grzywien dochodził. Zygmunt I przywilejem wydanym w Krakowie w 1531 r. podatek ten ex benignitate sua Regia, do 20 grzywien umniejszył. Pieniędzy podwodnych dawało miasto 100 grzywien, a dostarczane w naturze podwody stawały się wielu nadużyć powodem. Ze względu na tak wysoki podatek podwodny, Zygmunt August przywilejem wydanym w P. 1559 r. , sosz jeszcze o 10 grzywien umniejszył. Wreszcie od r. 1629 płacono jeszcze podymne generalne, z domów murowanych od komina złotych 12, z drewnianych zaś lub w pruski mur stawianych od 6 do 8 złp. Od niego wolne jednak były browary. Klęski nawiedzające miasto skłaniały panujących do uwolnienia go od płacenia ciężarów. Tak, gdy w 1544 r. P. zniszczony został pożarem, Zygmunt I przywilejem wydanym w Brześciu Litewskim, uwolnił mieszkańców od wszelkich poborów na lat 10, od dostarczania podwód na lat 2, oraz od opłaty czopowego na kwartał. Konstytucya znów sejmowa z 1616 r. stanowi Iż miasto P. niedawnemi czasy przez ogień funditus w proch obrócone i przez żołnierza skonfederowanego świeżo po ogniu znędzone, tedy mocą teraźniejszego sejmu owym, którzy szkody ponieśli, od podatków wszelkich na tym sejmie postanowionych prorogacye do lat dwu pozwalamy. Oprócz wymienionych powyżej, starosta grodowy pobierał jeszcze z miasta na

Piotrków

stępujące opłaty czynszu świątecznego z ratusza fi. 16, owsa stacyjnego z ratusza 120 korcy, licząc korzec po fl. 1 gr. 10, piwa stacyjnego beczek 12, po fl. 3 beczka, od rzeźników z jatek fi. 12 gr. 24, łopatkowego czyli łoju nietopionego kamieni 16 a fl. 3, od prasołów czyli przekupniów soli fl. 1 gr. 6, z domów szynkowych fi. 6 gr. 10, od wymiaru 500 korcy słodów piwnych i 100 gorzałczanych, licząc od korca fl. 3 gr. 15. Od piekarek targowego i jarmarcznego po fi. 1, oraz z pola zwanego Folarka, nadanego miastu przez Władysława Jagiełłę, 8 grzywien na św. Marcin. Nadto P. jakkolwiek wolny od postojow i leży żołnierza, obowiązany był w razie pospolitego ruszenia stawać z innemi miastami województwa sieradzkiego; dostarczał też na potrzebę wojenną czterech pachołków w barwie, z muszkietami i wozem. Na mieszczanach ciążył obowiązek naprawy i obrony murów miejskich, tak że przywilej Henryka Walezyusza z 1574 roku zastrzega, by nikogo do obywatelstwa nie dopuszczono pierwej, dopóki by w cekhauzie nie złożył rusznicy. Lustracye koronne, których w P. dopełniono trzy w latach 1565, 1629 i 1659, wiele ciekawych zawierają szczegółów. Lustracya dopełniona za Zygmunta III, znajduje się podobno w aktach archiwum piotrkowskiego, przewiezionego do Warszawy. Podług Flatta Opis Piotrkowa trybunalskiego podaje ona, że mury miejskie utrzymywane były kosztem miasta; że przy bramie Wolborskiej znajdowała się szkoła parafialna, przez proboszcza utrzymywana; dworków szlacheckich było w mieście 15, na przedmieściach 32, w mieście domów 123, bez browarów a z browarami 47. Trzecia lustracya w 1659 r. znajduje się w archiwum koronnem w Oblatach trybunału piotrkowskiego i w Lustracyach Wielkopolski anno 1659 1661, księga 64, fol. 42 47. Lustracya ta ze wszystkich najobszerniejsza i zawiera wiele szczegółów do historyi P. Zestawiając dane pierwszej i trzeciej lustracyi, otrzymamy dość ciekawe wskazówki co do rozwoju miasta por. pracę E. Dylewskiego, , Tydzień za 1883 r. . Podczas 1ej lustracyi było dworków szlacheccich 20, podczas ostatniej 18; domów do mieszczan należących lsza lustracya znalazła 182, ostatnia 142. Domostw pustkami stojących było w 1564 r. 3 a w 1659 r. 16. Pierwsza lustracya wspomina o jednym zaledwie domu na przedmieściu, ostatnia wymienia całe trzy przedmieścia Sieradzkie, Krakowskie i Rokszyckie i znajduje tam 81 domów. Tak więc w ciągu 90 lat liczba domów w obrębie miasta zmniejszyła się o 23; na przedmieściach zaś wzrosła o 81. W ciągu 90 lat liczba miejscowych szewców, rzeźników i przekupniów soli pozostaje niezmienną; piwowarów w 1569 r. liczono 154, w 1659 r. 94. Beczka piwa, która w 1569 r. kosztowała 24 grosze, w 1659 r. ceniona 3 złp. Kamień łoju w tymże samym stosunku podrożał. Za korzec owsa, ceniony w 1569 r. na 8 gr. , płacą w 1659 zł. 1 gr. 10; korzec słodu piwnego, kosztujący według 1 lustracyi groszy 15, w następstwie bywa sprzedawany za zł. 3 gr. 15. Co do ciężarów miejskich o tych lustracye prawie zupełnie milczą; w ostatniej znajdujemy wzmiankę, że cechy winny wnosić do skrzynki miejskiej podatek na obronę murów; ilości jednak tego poboru lustracya nie oznacza. Kupcy przyjeżdżający na trybunał zł. 50, a żydzi zł. 20 na rzecz miasta uiszczać byli obowiązani. Główną i najważniejszą część lustracyi stanowi wyliczenie poborów zamkowi należących, których ogółem rocznie pobierano z miasta podczas 1 lustracyi złp. 1464 gr. 9, podczas ostatniej 4282 złp. 23 gr. Z tego to dochodu na skarb krakowski szło 3 5 na rzecz starosty 1 5, pozostała piąta część stanowiła pobór kwarciany. Tak więc w epoce między pierwszą a ostatnią lustracya pobory z miasta prawie trzy razy się powiększyły, nie licząc w to poradlnego, opłacanego przez kmieci powiatów piotrkowskiego i radomskiego, które do dochodów starostwa piotrkowskiego zaliczano. Nowym źródłem dochodu był handel, jaki podczas sesyi trybunalskich prowadzili w mieście obcy przybysze i żydzi. Pobierane od nich złp. 186 figurują dopiero w budżecie miasta za rok 1659. Przybywa podwodne, które w 1 lustracyi nie było notowane z przyczyny, iż wówczas miasta dostarczały komornikom królewskim podwód w naturze; na stały podatek zaś dopiero później je zamieniono. Nakoniec skarb z dwóch źródeł przestaje czerpać dochody nie pobiera łanowego, od którego zwolnił mieszczan piotrkowskich Władysław IV i win bitych kar pieniężnych za wykroczenia policyjne, przez marszałka podczas sejmu sądzone, odkąd sejmy przestały się w P. odbywać. Podatki sejmowe, z miasta pobierano, płynęły do skarbu pospolitego z tych samych źródeł co i pobory do zamku należące. Różnica zachodzi tylko w ilości pobieranego podatku. Tak np. łanowego miejskiego w roku poborowym, oprócz zwykłych 2 gr. z łanu uiszczonych skarbowi nadwornemu, płacono na skarb pospolity po 20 i 30 gr. z łanu. Lustracye P. podają ilość szosu płaconego przez miasto na skarb pospolity a mianowicie do roku 1531 płacono po złp. 70; od roku 1531 do 1559 r. płacono złp. 50 a od roku 1559 już tylko złp, 40. Oprócz powyższych podatków lustracye wspominają o dziesięcinach piotrkowskich; wybierali je z ról miejskich i powiatu arcybiskup, opat z Witowa i pleban piotrkowski. Inwentarz podawczy starostwa piotrkowskiego do archi

wum komisyi skarbu koronnego rok 1776 podaje ciekawe szczegóły o starostwie piotrkowskim Tydzień, rok 1883, 49, praca E. Dylewskiego. Około 1776 r. właścicielem starostwa piotrkowskiego był referendarz koronny Jacek Małachowski, który na mocy cessyi przed aktami grodzkiemi w Opocznie na dniu 21 czerwca 1776 roku sporządzonej, przelał swe prawa na podczaszego bracławskiego Jana Duklana Mieszkowicza Przyłuskiego. Wtedy to komisya skarbu wydelegowała Wojciecha Tarczewskiego, rozkazując mu sporządzić inwentarz starostwa i takowe w posiadanie nowego nabywcy oddać. Z pomiędzy budynków, wniesionych przez Tarczewskiego do inwentarza starostwa, pierwsze miejsce zajmuje zamek; tuż naprzeciwko przed nim stało domostwo, obok dom murowany i stajnia, dalej przy kanale zamkowym 6 jatek i szlachtuz. Na drodze ku starostwu, za klasztorem franciszkanów stał dworzec wzięty po Pińskim w długu, obok spichlerz, pod nim piwnica, dalej kuca, folwark. stajnia, stodół trzy, browar wybudowany w 1764 r. , ozdownia suszarnia słodu, młynek do słodów, gorzelnia, wołownia, studnia, stajenka, chlewiki i stodoła. Młynów do starostwa należało dwa Bugajski i Kleszczowski. Ostatni dzierżawił Paweł Mokwiński, a mając do młyna dodane rolę, łąkę i ogród na warzywo, płaci podymnego złp. 12, czynszu złp. 200. Młyn na Bugaju oddany był w dzierżawę Wawrzyńcowi Jarzyńskiemu, który mając tyle do młyna dodanych działów gruntu co młynarz Kleszczewski, płacił podymnego 24 złp. a czynszu złp. 400. Stawów dworskich jest trzy pierwszy Wierzeje zwany, powyżej Bugaja, ze szczętem zarosły, naokół którego miejscami znajdują się groble i znaki, że ongi młyn tu bywał; drugi na Bugaju, przy młynie do którego woda z Wierzei i ze stoków dochodzi, wzdłuż ma staj 5, wszerz 2 staje, po bokach i wgłąb trzciną i szuwarami zarosły; na nim grobla poprzeczna ciągnie się od gorzelni ku młynowi; staw ten ma dwa upusty. Trzeci nakoniec staw przy młynie kleszczewskim, dokąd woda z Bugaja dochodzi, ma staje długości a pół staja szerokości; przy nim gro bla, z dwóch stron od łąk i młynanowowzniesiona i odarniona. Z innych wodnych przestrzeni należało też do zamku ośm sadzawek naokoło miasta położonych. Krom wyżej przytoczonych budynków starostwo posiadało wiele innych, i tak karczemkę na Bugaju, za młynem, trzy wiatraki stojące w polu po prawej stronie od miasta przed stawem bugajskim, wraz z domkiem dla młynarza; następnie gościniec zajazd litewski przy trakcie warszawskim, za Wielką Wsią, wraz z dwiema stajniami; stojący tuż przy nim dworek; dalej cegielnia na przedmieściu Bykowskiem, karczma i kuźnia wo wsi Majkowie i gościniec z kuźnią we wsi Meszczach na trakcie łowickim i litewskim. Z gruntów, własność dworu stanowiły pól 24, łąk 11, ogrodów 7. Do wsi ku starostwu należących w 1776 r. zaliczały się WielkaWieś, Majków, Moszcze, Uszczyn; wsi opactwa sulejowskiego Milejów, Krzyżanów, Czekanów, Bartkowice, Przygłów, Łazy, Kolo i Łęczno; oraz wsi opactwa Witowskiego Witów, Zalesice, Stobnica, Kałek, Piekary i Oprzężów. W opisie Tarczewskiego wymieniono podatek, jaki w owym czasie żydzi corocznie do skarbu płacili, który wynosił 4000 złp. P. był stolicą jednego z czterech powiatów składających dawne województwo sieradzkie i miał za herb orła białego z tarczą na piersi, wznoszącego się nad bramą opatrzoną w górze w blanki i trzy wieże. Na bramie była umieszczona litera P, na tarczy wyobrażenie orła, jak to widzimy z pieczęci położonej na akcie na ratuszu w sądzie miejscowym w dniu 25 września 1792 r. ferowanym. Właściwe miasto, dawniej nader szczupłym zamknięte było obrębem, tak że tylko mała część obecnego obszaru, objęta była kamiennym równoległobokiem. Mur ten sięgał czasów Kazimierza W. , choć nie za jogo panowania w całości ukończonym został, gdyż według miejscowego podania królowa Jadwiga dokonała rozpoczętego dzieła, ofiarowawszy na ten cel łańcuch złoty, którego wyobrażenie ku uczczeniu jej pamięci, na tym murze z czarnych, nietynkowanych cegieł wyrobione zostało. Mur ten, około 9 łokci wysoki i na sążeń szeroki, ciągnął się ku południowi, poczynając od ulicy Bykowskie Przedmieście, wzdłuż ogrodu i klasztoru pp. dominikanek, w tenże mur miejski wpuszczonego, gdzie dosięgał bramy Sieradzkiej, zamykającej ulicę tegoż nazwiska, wychodzącą nawprost kościoła bernardyńskiego, już za obrębem miasta wzniesionego. Postępując dalej od bramy ku południowi mur ten ciągnął się jeszcze przez podwórze dzisiejszego hotelu Krakowskiego, aż ku ostatnim domom, zbudowanym na jednej linii z hotelem, poczem, załamując się ku wschodowi, przechodził koło posesyi niegdyś Grzędzicy, która na jego szczątkach, jeszcze dobrze zachowanych, Jest wzniesiona. Dalej, opasywał tę część popijarskiego kościoła, gdzie wielki ołtarz się mieści; następnie przechodził wzdłuż północnej strony gimnazyum b. kollegium jezuickiego, a potem pijarskiego, które na 12 łokci od południa wysunięte zostało. Tu ów mur przecinała brama Krakowska, kosztem jezuitów utrzymywana, poczem znów od niej ciągnął się ku rz. Strawie, od wschodniej strony opływającej miasto, przypadając na południową stronę dzisiejszego probostwa, gdyż i to, jak świadczą opisy parafii, na jego fandamen

Piotrków

Piotrków

tach wzniesione zostało. Nareszcie, dobiegłszy praw. brzegu rzeki, mur załamywał się znów na północ, gdzie go przerzynała Wolborska brama. Reperacya tejże również do jezuitów należała. Od bramy Wolborskiej, równolegle do Strawy, mur ciągnął się jeszcze dalej na północ, poczem, załamując się pod kątem prostym, biegł wydłużoną linią na zachód, obejmując jeszcze w swój obręb kościół i klasztor podominikański, aż dopóki za ich posesyami nie złączył się z murem od północy na południe idącym. Tak więc w 1629 r. P. miał warowną postać, bo oprócz murów strzegło go jeszcze 10 baszt i blokhauzów, oraz 4 belloardy. Te wszystkie fortyfikacye mieszkańcy obowiązani byli utrzymywać swym kosztem, zaopatrywać w armatę, strzelby i dostarczać z cechów najmniej 700 ludzi zdatnych do obrony. Ktokolwiek przez Sieradzką bramę wjeżdżał do miasta, natrafiał na wąską, krzywo zabudowaną ulicę, która wiodła na prostokątny, zatłoczony budynkami, niezbyt obszerny rynek, na środku którego piętrzył się ratusz trybunalski. Wokoło otaczały rynek parterowe domy i kamienice piętrowe. Ich dołem, pod arkadami ciągnęły się podcienia, w których mieściły się kramy i stragany. Do wnętrza domów prowadziły wąskie, zwykle w arkady sklepione wchody, opatrzone żelaznemi lub dębowemi, ciężko kutemi drzwiami. Z każdego rogu rynku wychodziło po dwie ulice, mianowicie Rwańska, stykająca się pod kątem prostym z Sieradzką, naprzeciw niej, z drugiego rogu, wychodziła Łazienna Mokra, łącząca się z ulicą Szewską, a przeciwległa jej Grodzka dotyka Łaziennej Suchej, co wtedy do jezuickiego kolegium a dziś do kościoła popijarskiego i gimnazyum prowadzi. Prócz tych przecinały jeszcze miasto, ulice Kościelna, Rycerska, NoweMiasto, Dominikańska, Krótka i Żydowska. W samym obrębie murów mieściły się kościoły farski, dominikański, jezuicki, pijarski i dominikanek. Za murami zaś miasta, po za bramą Wolborska franciszkański, za Sieradzką bernardyński, oraz Panny Maryi na końcu Krakowskiego Przedmieścia. Dokoła tak obmurowanego miasta ciągnęły się wały, a za niemi przedmieścia, nieprzylegające jednak bezpośrednio do ich obrębu, gdyż konstytucya z 1658 r. poleciła, aby się nikt nie ważył budować bliżej wałów nad 1000 kroków Vol. Leg. , t. IV, str. 261, wyd. Ohr. . Przedmieść tych było cztery Krakowskie, poczynające się od bramy tegoż nazwiska, Sieradzkie od zachodu Kaliska ulica, Bykowskie od północnozachodniej strony i nakoniec Wolborskie, po za Strawą od wschodu. Za rzeką znowu ciągnęła się t. zw. Jurydyka, gdzie wznosił się zamek, miejsce urzędowania grodowego starosty. Stanowiła ona najbłotniejszą część wschodniego zamurza. Tu koło zamku, na gruntach starościńskich aż ku Wielkiej W si, kupiły się brudne i liche domostwa zamieszkane przez żydów, którzy już nie starościńskiej a wojewódzkiej podlegali jurysdykcyi. Zapuszczając się znów ku szpitalowi św. Trójcy Warszawską ulicą, natrafiamy na Wielką Wieś, szeroko w zbitych szeregach domów i stodół rozciągającą się z lewej strony rzeczonego gościńca. W niej zdawna ludność polskiego pochodzenia na prawie ziemskiem osiadła, podlegająca jurysdykcyi starosty, a gnieźnieńskiej kapitule poddana. Kierując się znów ku południowi od zamku i idąc wzdłuż murów i ogrodu niegdyś franciszkańskiego kościoła, natrafiamy na ogród ku stronie miasta zwolna spadający z pagórka, gdzie wznosiła się niegdyś t. zw. kurya królewska, t. j. myśliwski zamek Zygmunta Augusta; jeszcze dziś dają się tu widzieć ślady jego fundamentów i piwnic. W pobliżu niego wznosiły się dwory panów przyjeżdżających na sejmy. Zabudowana przez biskupa Piotra Tomickiego, do dziś dnia w nazwie utrwaliła pamięć jego, dotąd bowiem Tomicczyzną się nazywa. Naostatek od południowej strony za Krakowskiem Przedmieściem ciągnęło się tak zwane Wójtostwo Piotrkowskie, do którego i karczma Ostatni grosz należała. Nakoniec folwark Obrytka powstał z domów na gruntach miejskich wzniesionych. Wójtostwo P. powstało razem z nadaniem osadzie prawa miejskiego. Od r. 1404 zwierzchność wójta nad miastem ustała, wójtostwo samo następnie rozdrobniło się w sukcesyjnych podziałach. Dopiero w XVI w. Jost Ludwik Decyusz, sekretarz Zygmunta I i historyk, wykupił z rąk sukcesorów rozdrobnione wójtostwo i na nowo je w jedną całość spoiwszy, uzyskał dla siebie i swych potomków zatwierdzenie królewskie wszystkich praw i przywilejów, jakie wójtostwu służyły. Przywilej ten udzielony był Decyuszowi w 1528 r. w P. W tymże akcie zawarowanem zostało, aby miasto corocznie 3 grzywien opłacało wójtowi jako wynagrodzenie przysądzonej obywatelom P. łaźni, z której wójt pobierał dochody na mocy dekretu wydanego w Przedborzu w 1420 r. Władysław IV konstytucya sejmową 1633 r. oddał miastu na własność wójtostwo, z którego dochody miały być obracane na utrzymanie murów; nadto, gdy księgi trybunalskie i ziemskie z wieży farskiej do kościoła dominikanów przeniesione zostały, naznacza za to dla ich konwentu 15 grzywien z tegoż wójtostwa, a wrazie niewypłacania grozi magistratowi karą 100 grzywien Vol. Leg. , t III, str. 390. Następnie inkorporacya wójtostwa zatwierdzoną została przywilejem Augusta II wydanym we Lwowie w d.

29 października 1698 r. Najstarożytniejszą świątynią P. jest kościół farny, niewiadomo przez kogo erygowany. Podług świadectwa wizyty ks. Andrzeja Łąckiego, kanclerza gnieźnieńskiego, odbytej w 1699 r. , istnieć ona miała jeszcze przed 1300 r. Dwa prostokąty, z których mniejszy stanowi prezbiteryum, przedstawiają poziomy przekrój rzeczonej świątyni. Pian taki przypomina budowle romańskie z XII w. ; z drugiej znów strony długie prezbiteryum zamknięte połową ośmiokąta, zwyczajem ostrołuku, jest z tem w sprzeczności. Ztąd początek budowy świątyni odnieśćby należało do czasu, w którym forma ostrołuku przeważnie już u nas panuje, Styl romański przejawia się zatem w planie i oknach stosunkowo niskich, zakończonych w półkole, gotycki zaś odbija się w zamknięciu prezbiteryum, sklepieniu i oknach pierwszego piętra wieży. Wieża wysoka na 183 stóp nie przedstawia jednolitego charakteru stylowego; dolna jej część stanowiąca kruchtę, ma dwa wielkie wchody, po nad kruchtą znajduje się sklepiona izba, w której mieściły się akta trybunalskie i ziemskie. Kaplice boczne, z których jedna wzniesioną była w XV w. , przedstawiają utwory renesansowe, z kopułkami zdobnemi w gurty i rozety stylu odrodzenia. Długość świątyni wynosi 142 stóp, szerokość bez kaplic 53 stóp. W 1872 r. kościół został z gruntu odnowiony, przyczem znajdujący się w wielkim ołtarzu obraz staro włoskiej szkoły, przedstawiający zaśnięcie N. Maryi P. , a podarowany kościołowi przez Bonę, został odświeżony. Na zasuwie w tymże ołtarzu mieści się Ukamienowanie św. Jakuba, pędzla Hadziewicza. Tegoż artysty są jeszcze trzy obrazy w kościele farnym. Pod względem starożytności po farze pierwsze miejsce zajmuje kościół oo. dominikanów. Podług jednych był on zbudowany przez Kazimierza W. w 1340 r, , według innych w 1370. Opis jednak parafii z końca XVIII w. odnosi jego założenie do 1349 r. Jestto trzechnawowa świątynia ostrołukowego charakteru. Nawa główna, dwie boczne i prezbiteryum zamknięte są przeto połową ośmiokąta. W nawie głównej znajduje się sześć ciężkich kolumn i ośm okien półkolistych. W prezbiteryum, oprócz absydowych, jest 6 okien bocznych, również kolisto zakończonych. Ostrołukowe sklepienie świątyni runęło podczas pożaru 1642 r. , zastąpiono je beczkowem. Linie i łuki gotyckie zastąpiły też tu półkola, gzymsy i arkady renesansowe, a ostrołukowe profile filarów zastąpiono ciężkiemi pilastrami. Nawy boczne są niskie, z krzywemi ostrołukowemi sklepieniami. Kaplica Matki Boskiej, ciągnąca się wzdłuż lewej nawy bocznej, nosi w budowie cechy ostrołuku. Sklepienie jednak ma beczkowe. Obraz Wniebowstąpienia Pańskiego, pochodzenia włoskiego z XIV lub początku XV w. W 1880 r. kościół został odrestaurowany. Tu w 1488 r. odbył się obrzęd konsekracyi na biskupa krakowskiego Fryderyka Jagiellończyka. Podczas lustracyi z 1659 r. dominikanie posiadali przywilej Jana Kazimierza w Warszawie na dniu 5 czerwca 1650 roku, w którym dosłownie jest zacytowany przywilej Zygmunta Augusta w P. dnia 1 marca 1064 r. tymże ojcom dany na place i grunta ich kościołowi i klasztorowi służące jako też konfirmacya tego przywileju przez Władysława IV w Warszawie na dniu 4 marca 1642 r. dopełniona. Drugi przywilej przez Zygmunta I w P. na sejmie walnym r. 1531 wydany, nadawał młyn podle Bugaja z łąkami i ogród z dwoma zagrodnikami, a także na dwóch zagrodników i ogród z drugiej strony rzeczki na folw. bykowskich. Dziś w murach klasztoru mieści się szkoła aleksandryjska. Kościół Panny Maryi na przedmieściu Krakowskiem, zbudowany przez Jana Kmitę, starostę sieradzkiego, w 1375 r. , jestto niewielka budowa, obecnie grożąca ruiną. W przeciwległej stronie miasta, w pobliżu dawnej bramy Sieradzkiej, powstały dwa klasztory pp. dominikanek i oo. bernardynów. Pierwszy z nich ufundowany został przez podkomorzynę sieradzką Katarzynę Warszycką z Rokszyc, która w 1625 r. zakupiła w P. trzy place pod budowę klasztoru, a 1626 r. sprowadziła zakonnice. W r. 1627 zaczęto budowę kościoła, która z różnemi przerwami ciągnęła się aż do 1648 r. W tymże roku świeżo wybudowany klasztor zniszczony został przez pożar, a restauracya dopiero w 1685 r. dokończoną została. Podczas lustracyi w 1659 r. pp. dominikanki okazały list króla Władysława IV, w Warszawie d. 12 czerwca 1637 r. pisany, pozwalający im budynki do klasztoru potrzebne stawiać na murach miejskich, bez trudności i przeszkody magistratu piotrkowskiego, za co płaciły trzy miary owsa a następnie 20 zł. do kasy miejskiej, podatek ten wnosiły aż do 1864 r. Nadto w 1664 r. komornik graniczny łęczycki Piotrowski, oddał dominikankom darowizną dworek przy ulicy Łaziennej Mokrej stojący, a przywilejem króla Zygmunta III z 1590 r. od wszelkich ciężarów miejskich zwolniony. Od chwili przybycia do P. aż do 1874 r. dominikanki zajmowały się nauczaniem; do r. 1794 innej szkoły żeńskiej w P. nie było Kś. Gacki. W r. 1869 zakonnice wywiezione zostały z P. i odtąd mieści się tu gimnazyum żeńskie. W kościele zamkniętym aż do r, 1882, obecnie odprawia się msza dla uczniów Historyą kościoła i klasztoru podał Tydzień z 1882 r. . Za bramą już Sieradzką, a więc za dawnemi murami

Piotrków

Piotrków

miasta, wznosi się kościół oo. bernardynów, zbudowany 1626 r. Nie ma on żadnego stylo wego charakteru. Obecnie w klasztorze mieści się archiwum rządowe, drukarnia i redakcya, , Gubern. Wiedomosti. Ogród należący do klasztoru przemieniono na spacerowy ogród publiczny. Osiedli w P. od 1674 r. pijarzy, w 1675 r. na przestrzeni objętej ulicami Sieradzką, Rwańską, Klasztorną i Nowy Świat zaczęli budować kolegium, a w 1689 r. kościół. W 1795 r. za czasów pruskich klasztor zamieniony został na więzienie, a świątynia na kościół ewangielicki. Jak jeden tak i drugi gmach do dziś to samo mają przeznaczenie. Kościół nosi na sobie charakter powagi i prostoty. Na utrzymanie kolegium, szkół i konwiktu, pijarzy pobierali dochody z domów w mieście i na przedmieściach, posiadali grun ta, ogrody, oraz kapitały lokowane na dobrach. W r. 1786 całkowity ich dochód wynosił 105, 200. złp. oprócz procentów od kapitałów pojezuickich, z których piotrkowskie zgromadzenie pobierało najprzód 2000 złp. , później 1000, gdy im klasztor i kolegium jezuitów na własność oddano. Za czasów pruskich suma ta podniosła się do 9870 złp. Biblioteka pijarów składała się z 8331 dzieł, nadto od 1792 r. do 1801 r. posiadali w P. własną drukarnią. Najpóźniejszą co do czasu powstania, ale za to najwyżej pod względem artystycznym stojącą świątynią w P. jest kościół p. w. św. Franciszka Ksawerego, pierwotnie do jezuitów a następnie do pijarów należący, a zbudowany w r. 1707 za staraniem jezuitów przy pomocy kś. Baltazara Wilxyckiego, sufragana gnieźnieńskiego, jak o tem świadczy umieszczony nad skari3cem napis. Kościół spalony wraz z pierwotnem kolegium w 1731 roku, na nowo odbudowany staraniem Teodora Potockiego, prymasa, w 1786 r. , został uszkodzony od pożaru, szkody te jednak łatwo zostały zatarte i całość dziś przedstawia się tak jak wyszła po pierwotnej restauracyi. Zewnętrzna część budynku jest niepokaźna. Wnętrze podzielone na trzy nawy, z których najdłuższą, środkową, zamyka półkolista absyda. Nawy boczne łączą się ze środkowemi arkadami wspartemi na filarach. Nawę główną pokrywa beczkowe sklepienie, a nawy boczne sklepienia krzyżowe. Ponieważ po każdym filarze biegną po dwa pil astry, więc i pasy wyrosłe z ich kapiteli parami rozchodzą się po sklepieniu nawy. Całość świątyni nadaje jej jedno z pierwszych miejsc wśród zabytków z epoki upadającego renesansu. Ściany i sklepienia bogato okryte są malowidłami artystycznej wartości. Malował je, a prawdopodobnie i plan budowy stworzył kś. Andrzej Ahorn. Rysunek, ugrupowanie figur i czystość linii dowodzą głębokiego poczucia piękna i talentu artysty. Ołtarze, konfesyonały i szafy w zakrystyi wytwornie są z drzewa rzeźbione w stylu barocco. W wielkim ołtarzu mieści się obraz N. P. Pocieszenia, przeniesiony z trybunału. Do kościoła przylega kolegium stare i nowe. Pierwsze nie odznacza się niczem, drugie jestto trzypiętrowa okazała budowa, w której obecnie mieści się gimnazyum męskie. Oprócz wymienionych kościołów w 1620 r. ks. Walenty Erycyusz, proboszcz rokszycki, ufundował za Jurydyką kościół i klasztor franciszkanów. Kościół po opuszczeniu go przez ostatniego proboszcza, t. j. od 1834 r. zaczął popadać w ruinę, a w 1874 r. został ostatecznie rozebrany. Na ruinach klasztoru zbudowano szpital wojskowy. Podczas trzeciej lustracyi P. oo. franciszkanie okazali przywilej Władysława IV w Warszawie d. 25 listopada 1634 r. dany, zatwierdzający darowiznę trzech placów Ruchowskiego, Piziorowskiego i Kuleszewskiego na rzecz tychże oo. przez Albrychta Starołęckiego sporządzoną. Zamek piotrkowski, w którym podczas sejmów rezydowali królowie a następnie mieszkał, starosta grodowy, zbudowany był podobno jeszcze przed Kazimierzem Wielkim, który go przebudował i wzmocnił. Styl węgarów okiennych i odrzwi, wyraźnie wskazuje, że i w XVI w. musiał być przebudowany. Trzecia lustracya jednak w 1659 r. dokonana znajduje zamek częścią od Szwedów, częścią od Jmc. Pana Starosty Wojewody Ruskiego propter fortificationem funditus zniesiony i popsowany. Zostają się tylko dwa sklepy na dole jeden, w którym ad instar więźni sadzają; drugi sklep do połowy rumem zawalony. Item ściany dwie, jedna ad orientem, druga ad ocasum porujnowane zostają, dwie ściany całe jedna a meridie frontowa, druga ad septemtrionem, około których ścian żadnego niemasz ogrodzenia. Około r. 1670 Michał Warszycki, miecznik koronny, starosta grodowy, zamek na nowo odrestaurował, wszakże niezupełnie Korzon Kłosy 1868 r. , jak tego dowodzi inwentarz podawczy starostwa, spisany w 1776 r. przez Wojciecha Tarczewskiego, dworzanina komisyi skarbu, według którego zamek tak się przedstawiał Jestto budynek czworokątny o trzech piętrach, dachówką kryty. Po rogach mur pospadał, całość jednak trzyma się krzepko. Głęboki, napełniony wodą kanał, otacza zamek ze wszech stron. Most z dylów, na palach dębowych stojący, łączy dwa przeciwległe brzegi kanału, prowadząc do głównego wnijścia. Przez podwójne drzwi dostajemy się do sionki, ta posiada sklepienie i posadzkę kamienną. Jedno okno po lewej stronie drzwi wchodowych, wychodzące na kanał, oświeca sień. Po

Piotrków

prawej ręce wejście do archiwum, a wprost drzwi schody kamienne na pierwsze piętro. Tu znowu napotykamy sionkę, już wszystkie okna tarcicami zabite. Trzecie piętro niczem się od drugiego nie różni. Po nad dachem unosi się orzeł biały, brzegami pozłacany. Na parterze znajduje się archiwum, gdzie się mieszczą t. z. akta grodzkie, wejście doń stanowią żelazne drzwi na zawiasach i hakach z wrzeciądzami i skoblami. Sklepienie podpiera na środku słup dębowy. Tak wyglądał zamek piotrkowski w końcu XVIII w. Na dole w jednej z sal zachowała się do ostatnich czasów malowana al fresco figura Ukrzyżowanego Chrystusa, dobrego pędzla. W tejże sali zwracały uwagę piękne starożytne odrzwia. Na pierwszem piętrze dwoje drzwi z herbami i inicyałami Warszyckiego M. W. M. K. S. P. , t. j. Michał Warszycki Miecznik Koronny, Starosta Piotrkowski. Jak na pierwszem tak na drugiem piętrze przechowały się odrzwia Warszyckiego. Odrzwia te i węgary okienne należały do najciekawszych zabytków budownictwa z epoki przejścia od gotyku do renesansu. Obecnie z rozporządzenia władzy drugie piętro zniesiono a gmach przerobiono na odwach, przyczem poniszczono te ozdoby. Z zabytków budowlanych dawniejszych znajduje się jeszcze w P. dworek przy ulicy Łaziennej Mokrej, w którym nad dolnemi oknami wmurowaną jest tablica marmurowa z napisem Dworek ten przywilejem królów Zygmunta III r. 1590, Jana Kazimierza r. 1664 i Augusta III r. 1774 od wszelkich ciężarów miejskich jest zwolniony ob. Tydzień z 1881 r. Nr. 52, z 1882 Nr. 1, przez Ed. Dylewskiego; i Inwentarz Wielkopolski z lat 1569 1570. Pierwszy wyższy zakład naukowy otworzyli i tu pijarzy w 1674 r. Szkoła ta przetrwała; do r. 1774, t. j. do czasu przekształcenia jej na szkołę o 4 klasach. W r. 1778 szkołę 4klas. zamieniono na 7klasową, lecz z powodu małej liczby uczących się, klasy częstokroć były łączone, tak, że w rzeczywistości było jak i przedtem tylko 4 klasy, chociaż wykładane w nich były wszystkie przedmioty przepisano przez komisyą edukacyjną. W r. 1794 rząd pruski przekształcił szkołę pijarską na 6klasową. W r. 1798 wprowadzono do szkoły obowiązkową naukę języka niemieckiego. Od r. 1801 uczący się obowiązani byli wnosić opłatę szkolną. W r. 1806 wprowadzono obowiązujący wykład rysunków ręcznych i linearnych. Na mocy decyzyi izby edukacyjnej, w r. 1815 zapadłej, 6klasowa szkoła przekształconą została na 3kla8ową, lecz ówczesny rektor szkoły pijarskiej Kotowski, własnym kosztem utrzymywał 4tą i 5tą klasę. Komisya rządowa oświecenia, w uznaniu troskliwości rektora Kotowskiego o dobro powierzonej mu szkoły 5klas. , przekształciła szkołę podwydziałową na wydziałową okręgową, w jakim też stanie przetrwała do r. 1827, t. j. do czasu nowej reformy szkoły piotrkowskiej na 5 klasową wojewódzką. W r. 1832 szkoła ta znowu liczyła tylko 4 klasy, lecz w następnym już 1833 r. szkoła wojewódzka w P. przekształca się w 8 klasowe gimnazyum, trzy wyższe klasy którego dzielą się na dwa specyalne wydziały filologiczny i matematycznofizyczny, z wykładem prawa na obu wydziałach. W r. 1838 9 do kursu gimnazyalnego wprowadzono wykład historyi i statystyki Rossyi. W r. 1840 zniesiono klasę 8, jak również podział na specyalne wydziały. Współcześnie z kursu szkoln