wojska rossyjskie zajęły ks. warszawskie, które rozwiązane traktatem wiedeńskim z r. I 1815, nowemu uległo podziałowi. Królowi pruskiemu dostało się poznańskie, zajęte pai tentem okupacyjnym z d. 15 maja t. r, Szczegółowy traktat, zawarty d. 3 maja między Rossyą a Prusami, przyrzeka podzielonym Polakom, że otrzymają instytucye, , Qui assurent la coaservation de ieur nationalite, że żadnych doznawać nie będą przeszkód 4 la pratique journaliere de frontiere entre les limitrophes, a chcąc rozchwiać wszelką wątpliwość, zezwalają strony kontrahujące a l avenir et pour toujours na nieograniczoną cyrkulacyą wszystkich płodów krajowych i wyrobów w wszystkich dzielnicach polskich, jakie im dostały się w skutek podziałów. Przewóz towarów zupełnie wolny w wszystkich częściach dawnej Polskie ulegać będzie najskromniejszej opłacie. I żegluga wolną będzie na wszystkich tej przestrzeni rzekach i kanałach, jakie istnieją i z czasem powstać mogą i t. d. Odezwa króla Fryderyka Wilhelma z tegoż dnia co wspomniany patent okupacyjny, przyznaje, że Polacy także mają ojczyznę, że wcieleni do monarchii jego wyrzec się nie potrzebują narodowości swojej i przyrzeka, że język polski obok niemieckiego używany będzie we wszystkich czynnościach publicznych i że każdy z przypadłych mu Polaków według zdolności przystęp mieć będzie do urzędów publicznych w w. ks. poznańskiem i do dostojeństw państwowych. Pod łagodnymi na pozór rządami pruskimi nie przeczuwała ludność poznańska, co ją czeka. Pruscy mężowie stanu drwią sobie dziś z traktatów wiedeńskich, a przyrzeczenia królewskie poszły w poniewierkę. Bzieje w. ks. poznańskiego od 1815 r. jednostajne jak grób, zapisują ten lub ów ukaz królewski, reskrypt ministeryalny, regulamin, ordynacyą i t. p. Nad duchem narodowym czuwała szlachta, zaniedbując, zadłuzając i trwoniąc majątki, Niemcy pracowali nad usadowieniem się w zabranym kraju, a żydzi nie wiedzieli jeszcze, czem właściwie są pod względem narodowości. Życie takie przerwały na chwilę wypadki r. 1830; mnóstwo ochotników poznańskich stanęło w szeregach. Z wybitniejszych postaci zwrócili na siebie uwagę Wielkopolanie Umiński, Szczaniecki, Turno, Szembek i inni. Okres czasu od 1831 do 1846 wypełnia propaganda religijna Czerskiego, sprawa arcybiskupa Danina, agitacya emisaryuszów i spisek Mierosławskiego, Wypadki berlińskie w r. 1848 wywołały ruch zbrojny w Poznańskiem. W pierwszych dniach kwietnia stanęły obozy polskie w okolicach Pleszewa, Książa, Środy, Wrześni, Miłosławia, Trzemeszna i t. d. , liczące. kilkanaście tysięcy uzbrojonego ludu. Niemcy poznańscy ocknąwszy się z pierwszego przerażenia, zajęli stanowisko obronno zaczepne wobec Polaków. Bydgoszcz, Rawicz, Leszno, Międzyrzecz, Piła i inne miasta z przeważnie niemiecką ludnością, łączyły się i uzbrajały się wołając o pomoc. Projektowana reorganizacya w, ks. poznańskiego rozbiła się o opór ludności niemieckiej, która gotową była na własną rękę bój toczyć z Polakami. Podczas pertraktacyi z rządem zachodziły krwawe potyczki z wojskiem pruskiem; w dniu 25 marca pod Górczynem w pobliżu Poznania, 10 kwietnia pod Trzemesznem, 19 w Gostyniu, 22 w Koźminie, 26 w Grodzisku, 29 w Książu. Dwa zwycięztwa, jakie Mierosławski odniósł, pod Miłosławiem d. 30 kwietnia i pod Sokołowem d. 2 maja, były ostatnim wysiłkiem ruchu trwającego jeszcze przez cały maj w formie partyzantki. Znaczniejsze z wojskiem pruskiem spotkania zaszły w Buku i pod Kurnikiem. Uzkrojeni mieszkańcy nadnoteccy Netzbrueder wyruszyli przeciw Polakom i dopuszczali się niesłychanych okrucieństw. Podczas tych zapasów zgodzono się na linią demarkacyjną, która rozdzielać miała część polską w. ks. poznańskiego od niemieckiej ob. Br F. W. Streit, Die preussische Provinz Posen, nach der Kabinets Ordre Tom 26 April 1848. Gdy zaś Niemcy zaprotestowali przeciw takiemu podziałowi, ścieśniono tę linią i pozostawiono przy części polskiej następujące miasta z odnośnemi okręgami Borek, Czerniejewo, Dolsk, Gniezno, Gostyń, Grabów, Jaraczew, Jarocin, Kłecko, Kobylą Górę, Koźmin, Łekno, Mielżyn, Mieszków, Miksztat, Miłosław, Nowe Miasto z nad Warty, Ostrzeszów, Piaski, Pleszew, Pogorzelę, Powidz, Raszków, Rogowo, środę, Trzemeszno, Witkowo, Wrześnię, Zaniemyśla Żerniki i Żydowo. Parlament niemiecki potwierdził ten podział w d. 7 lutego 1849 r. 280 głosami przeciw 124. Z nową konstytucyą Prus z 5 grudnia t. r. znikła linia demarkacyjną, a w końcu wcielono do Rzeszy niemieckiej całe w. ks. poznańskie W r. 1863 w. księztwo dostarczyło kilka tysięcy powstańców, między którymi wyróżniali się Langiewicz, Taczanowski, Mielecki i inni. Powodzenia pruskoniemieckie z r. 1870 sprowadziły na ludność polską w. ks, poznańskiego cały szereg znanych powszechnie praw wyjątkowych. Wyczerpującą bibliografią dziejów tej ziemi zestawił L. Kurtzmann manuskrypt. Materyały do opisu w. ks. poznańskiego w rękopisie znajdują się w zbiorach pozaańskiego Tow. Prz. Nauk. Z ogłoszonych drukiem najważniejsze są Opisanie histor. stat. W. X. Pozn. , wyd. Bobrowicza, 1846; H. Wuttke, Staedtebuch d. L. Posen, Leipzig 1877; Br Obr. , Meyer, Geschichte d. L. Posen 1881; Zeitschrift f. Geschichte u. Landeskunde

Poznań