kamy bagno Kończak i łąki bagniste Płonkami zwane; w powiecie inowrocławskim poczyna się Bachorza i ciągnie popod Brześć Kujawski. Pod względem geologicznym stanowi obszar w. ks. poznańskiego część kotliny napływowej, która zamkniętą jest od południa przez wyżynę małopolską, od północy przez wał pojezierza nadbałtyckiego. Kotlinę tę wypełniają warstwy glin, marglów, piasków, torfów, i rud błotnych. W takich warunkach kotlina ta nie może obfitować w pożyteczne dla przemysłu minerały. Na obszarze w. ks. poznańskiego kopano niegdyś glinę ałunową pod Ostrzeszowem i w Maryanowie pod Sierakowem; rudę żelazną pod Koronowem i Rogoźnem; łupek gliniasty znajduje się w Stopce na prawym brzegu Brdy; bursztyn pod Rogoźnem i Skokami; pokłady soli pod Inowrocławiem, ślady źródeł słonych pod Obornikami, w Słonawach pod Wapnem i w pow. ostrzeszowskim; , gips i wapno w Wapnie i Krotoszynie z pod Barcina; węgiel brunatny pod Poznaniem, Koronowem, Fordoniem, Obornikami, Wronkami. Sierakowem itd. ob. Rys geologiczny w. ks. poznańskiego w II Roczniku Tow Przyj. Nauk przez K. Karśnickiego i Tablice geologiczne prof. Szafarkiewicza z 1887 r. , z rycinami okazów Jury poznańskiej. Gleba jest dość urodzajną; przy starannej kulturze rodzi pszenicę i buraki cukrowe. Lasy przeważnie sosnowe, brzozowe i grabowe; rzadziej spotykamy buki, klony, wiązy, lipy, jesiony, grusze, jabłonie, białodrzew, osinę, leszczynę i olszynę, a miejscami bez czarny, jarzębinę świerki, kasztany, jodły, modrzewie i cisy. Nad brzegami rzek rośnie topol czarna i różne gatunki wierzb. Trakty wysadzane bywają topolami piramidainemi lub drzewami owocowemi. Na obszarae w. księztwa znajduje się 8617 osad, mających 157, 5398 dymów. Podzielone są pod względem administracyjnym na 138 okręgów miejskich, 3432 wiejskich i 2034 dominialnych w r. 1880, te zaś tworzą podług najnowszego podziału 42 powiaty i 2 okręgi regencyjne. Nazwy nowych powiatów są następujące Bydgoszcz powiat miejski i wiejski, Chodzież, Czarnków, Gniezno, Gostyń, Grodzisk, Jarocin, Inowrocław, Kępno, Koźmin, Krotoszyn, Leszno, Lutomyśl Neutomischeł, Międzychód, Międzyrzecz, Mogilno, Oborniki, Odolanów, Ostrów, Ostrzeszów, Pleszew, Poznań powiat miejski i 2 powiaty wiejskie t. n. , Bawicz, Skwirzyna, Szmigiel, Szrem, Środa, Strzelno, Szamotuły, Szubin, Wągrowiec, Wieleń, Witkowo, Wolsztyn, Września, Wschowa, Wyrzysko i Żnin. Dotąd było tylko 26 powiatów; zaginęły w tym podziale Babimost, Bak i Krobia; powstały Gostyń, Grodzisk, Jarocin, Kępno, Koźmin, ; Leszno, Lutomyśl, Ostrów, Bawicz, Skwirzyj na, Szmigiel, Strzelno, Wieleń, Witkowo, Wolsztyn, Żnin, Bydgoszcz piasto i jeden po wiat poznański. Urzędów stanu cywilnego było w 1880 r. 426, t. j. 50 z ludnością miejską, 289 z wiejską i 87 z mieszaną. Pod wzgiędem sądownictwa dzieliło się księtwo dawniej na 2 okręgi sądów apelacyjnych, z których jeden był w Bydgoszczy, a drugi w Poznaniu; pierwszy obejmował sądy powiatowe Bydgoszcz, Gniezno, Inowrocław, Łobżenica, Piła, Trzcianka, Szubin, Trzemeszno i Wągrowiec, a drugit. j. poznański Grodzisk, Kępno, Kościan, Krotoszyn, Międzychód, Międzyrzecz, Ostrów, Pleszew, Poznań, Rawicz, Rogoźno, Szrem, środa, Szamotuły, Wolsztyn i Września, W nowszych czasach utworzono okrąg sądu nadziemiańskiego, do którego wcielono powiat wałecki, z siedzibą w Poznaniu. Okrąg ten dzieli na sądy ziemiańskie z siedzibami Bydgoszcz, Gniezno, Leszno, Międzyrzecz, Ostrów, Piła i Poznań. Do sądu ziemiańskiego poznańskiego należą okręgi sądowe Poznań miasto, Poznań powiat, Oborniki, Szrem, Środa i Szamotuły. W r. 1881 wydano 28, 093 wyroków kryminalnych; w liczbie tej było 11 wyroków śmierci. Sędziów polubownych jest 639; przed nimi toczyło się w 1882 r. 17, 937 spraw, z tych załatwiono 6794. Okrąg celny poznańki obejmuje 3391 88 kw. , klm. obszaru i 224, 334 mk. Siedziba urzędu celnego jest w Poznaniu; główne komory od strony królestwa polskiego znajdują się w Strzałkowie Pogorzelicy, Skalmierzycach i Podzamczu, drugorzędne zaś w Bogusławiu, Bolesławcu, Borzykowie, Grabowie, Robakowie i Wojcinie; długość granicy wynosi 332, 25 kim, Główne komory celne wewnątrz kraju mają. Bydgoszcz, Chodzież, Leszno, Międzyrzec Poznań. Arcy biskupstwo gnieźnieńskopoznańskie dzieli się na 2 archidyecezye gnieźnień, ską i poznańską, a te na dekanaty BydgoszczGniewków, Gniezno św. Trójcy, śś. Piotra i Pawła i św. Michała, Inowrocław, Kcyń, Krotoszyn, Kruszwica, Łekno, Nakło, Ołobok, Pleszew, Powidz, Rogowo i Żnin gnieźnieńskie, Borek, Buk, Czarnków, Grodzisk, Jutrosin Kępno, Kościan, Kostrzyn, Koźmin, Krobia, Leszno, Lwówek, Miłosław, Nowe Miasto, Oborniki, Ostrzeszów, Poznań, Rogoźno, Szmigiel, Szrem, Środa, Wałcz, Wschowa i Zbąszyń poznańskie. W r. 1867 obejmowało 1, 096, 771 dusz katol, obok 682, 370 różnowierców. Hierarchią duchowną składało, 9 członków kapituły i 550 księży świeckich. Kościołów było 634 536 parafialnych i 98 filial. . Klasztorów było dawniej na przestrzeni księztwa 67 54 męzkich i 13 żeńskich. Znikły wszystkie, majątki klasztorne zabrał rząd. Na całe księztwo istnieje tylko jeden kościół grecki w Poznaniu. Protestanckie kon

Poznań