Ostrorożanka bierze początek pod Szczepami, na zachód od Szamotuł, płynie w kierunku płn. zachodnim i uchodzi pod Wartosławiem, przebiegłszy około 18 klm, Kwilcz powstaje w pobliżu Kwilcza, płynie ku północy i wyszedłszy z jeziora Lutomskiego, uchodzi pod Sierakowem; długość biegu wynosi 14 kim, Kamionna bierze początek pod Lewicą, na wschód od Pszczewa, i uchodzi pod Międzychodem, przebiegłszy 18 kim. Obra, połączona rożnami kanałami z Odrą i Wartą, płynie od Koźmina ku zachodowi; minąwszy Kopanicę skręca ku północy, przepływa przez jez. Chobienickie, Zbąszyńskie i Trzciel, gdzie zwraca się ku zachodowi, a od Międzyrzeca znów ku północy, zasilana dopływami, uchodzi pod Skwirzyną; spławną jest od Zbąszynia aż do ujścia. Porzecze jej zajmuje powiaty now. podziału Gostyń, Kościan, Szmigiel, Wolsztyn, Grodzisk, Lutomyśł i Międzyrzecz. Z prawych dopływów Warty ważniejsze są Września płynie pod Pawłowa na płd. zach, od Gniezna i uchodzi poniżej Szamarzewa, przebiegłszy około 40 klm. Maskawa powstaje z połączenia licznych strumieni, spływających od Nekli, Wrześni i Miłosławia, rozdziela się pod Pierzchnem Nietrzanowskiem i dwoma ramionami zdąża do Warty; południowe uchodzi pod Kępą Zaniemyślską, a północne, zasilone Kopylem Kopia, odpływem jeziora Bnińskiego, poniżej Głuszyny, na południe od Poznania. Cybina powstaje w Lednicy, jeziorze pod Pobiedziskami, uchodzi tuz pod Poznaniem, ubiegłszy 31 klm. Główna bierze początek pod wsią Główną, w pobliżu Pobiedzisk, płynie równolegle z Oybiną i uchodzi z nią, przebiegłszy przestrzeń 25 kim. Stawisko i struga Owińska, nieznaczne strumienie, uchodzą poniżej Poznania. Goślinka powstaje w jeziorku pod Czarnemi Holendrami i uchodzi w pobliżu Gośliny Murowanej ubiegłszy 11 kim. Wełna bierze początek między Gnieznem a Trzemesznem, i wychodząc z jeziora Rogowskiego, skręca ku zachodowi i uchodzi pod Obornikami, ubiegłszy przeszło 90 klm. Noteć wydobywszy się z Gopła, płynie w kierunku płn. zaohodnim popod Nakło, gdzie połączona bydgoskim kanałem z Brdą, dąży ku zachodowi, uchodzi pod Santokiem, poza granicami w. ks. poznańskiego. Spławaa od Nakła do Santoka na przestrzeni 202 klm. 158 klm. w księztwie dla statków noszących do 125 ton ciężaru; od młyna Turskiego do Nakła 12 klm. nosi tylko drobne łodzie o 30 ton. Z jej dopływów jedna Drawa tylko jest spławną od Osieczna Wesołów, Hochzeit do ujścia swego na przestrzeni 27 kim. ; nosi statki z ciężarem 100 do 120 ton i odgranicza na tej przestrzeni w. ks. poznańskie od Brandenburgii. Rokitka, Łobzanka i Głda, któremi Noteć zasila się z prawego brzegu, spływają z wyżyn pomorskich. Barycz, prawy dopływ Odry, powstaje w lesie wysockim, na północ od Miksztata; płynie na Przygodzice, Górkę, Odolanów i Uciechów, gdzie wchodzi do Szlązka, przebiegłszy przestrzeń około 30 kim. w gra nicach w. ks. poznańskiego. Kanały obrzańskie łączą Obrę i Wartę z Odrą, kanał Bachorzy na Kujawach Noteć z Zgłowiączką i Wisłą, a kanał bydgoski Noteć z Brdą i Wisłą. Jezior i stawów znajduje się 1095. Większa ich część potraciła swe nazwy pierwotne i nosi zwykle miano od wsi pobliskiej. Największem jeziorem jest Gopło, przez które płynie Noteć, zasilana z lewego porzecza jeziorami w okolicy Pakości, ciągnącemi się od Skorzęcina Niedzięgiel i Trzemeszna pod Gębice, poza Kwieciszew, Pturskiem na zachód od Barcina, odpływami sieci jezior Znińskich, Margonińskiego, Chodzieskiego i innych. Na prawem jej porzeczu poznańskiem znachodzimy pomniejsze tylko stawy, utworzone jej dopływami i jezioro Głusza, 123 mt. nad poziomem morza, na zachód od Koronowa. Do Warty z prawego brzegu spływają sięgająca pod Wojcin na południe od Strzelna sieć jezior Powidzkich, jeziora Zaniemyślskie, Bnińskie i Kurnickie, Lednica i Swarzędzkie, przez które płynie Cybina, Wrączyńskie i inne, łączące się z Główną, Strzyżewskie i Rogowskie, przez które płynie Wełaa, przyjmująca odpływy jezior z pod Wapaa, Łekna, Gołańozy i Zonia, sieć jezior z pod Łopienna, Kłecka, Kiszkowa i Skok, zciągających się do Wełiianki, tudzież liczne jeziorka naprzeciw Wartosławia, Sierakowa i Międzyehoda. Do lewego brzegu Warty odpływają jeziora Dolskie i Szremskie, Kiekrz i Lusowskie, w których poczynają się dwie Samice, Wielkie, Chrzypsko, Lutomskie i inne w okolicy Sierakowa, Kamienny i Międzyehoda. Jezioro Bytyńskie, na wschód od Pniew, nie ma odpływu. Do kanału obrzańskiego odnośnie do Obry z prawego brzegu spływają jeziora Niepruszewskie z swą siecią, Strykowskie, Wolsztyńskie, Lubikowskle z Pszczewskiem i Rokitno. Jeziora Głębokie i Trawne na północ od Międzyrzeca, nie mają odpływu. Z lewego brzegu przyjmuje Obra odpływy jezior Zbęch, Wonieskiego i Brenna z sieciami swemi, Paklicy i Kurska. Do Obrzycy, która wypływa z jeziora Orchowego, zasilanego przez Wilcze, odprowadza Zgniła Obra wodęz jeziora Woj no wskiego Kramsko. Barycz wreszcie, tworząca w swym biegu kilka stawów, przyjmuje z lewego brzegu odpływy jezior Dębnickich i Granowieckich. Lewe porzecze Prosny nie ma żadnych jezior znaczniejszych. Łęgi obszerne ciągną się wzdłuż Noteci, Obry i Baryczy. W powiecie obornickim spoty

Poznań