oweui. W przeszłości oaszej powiat występuje pier wotnie jako okrąg sądowy, skupiający w sobie Inte resy własności ziemskiej, szlacheckiej naturalnie. Starożytny podział kraju na ziemie oparty był za równo na pewnych natiiralnyeli granieaeh, oddzie lających i osłaniający ch, ale często i na wspólności odrębnych fizycznych właściwości danego terrytoryuin Kujawy, Łęczyca, Podlasie, z któremi łączy ły się pewne odrębności warunków życia, stosun ków ekonomicznych, społecznych, często i politycz nych. Gdy nad związkiem pewnej liezhy ziem wy niosła się centralna władza książęca, władza wo jenna i sądownicza głównie, przeto wraz z organami tej władzy musiał powstać i rozdział kraju na okręgi zwane kasztelaniami, ponieważ głównym ce lem te organizacyi było utrzymywanie w stanie obronnym pogranicznych grodów. Centry okręgów, grody, mieściły się przeważnie po granicach ziem a najczęściej po granicach państwa, przeto podział ten nie był dogodnym dla administracyjnych eeiów. W miarę jak się zacierał we władzy królewskiej jej pierwotny charakter wojennego przywództwa, występują z jednej strony starostowie, jako admini stratorzy dóbr królewskich i przedstawiciele władzy policyjnosądowej, 2 drugiej sądy ziemskie, jako wyraz sianowej i ziemskiej emancypaeyi z pod wła dzy książęcej. Z postępem gospodarstw folwarcznyeti wzmaga się materyalna zamożność i wystę pują polityczne dążności szlachty. Dawne instytucye książęce, ich przędstawieiele i związane z tem po działy tracą znaczenie w obee rozwijających się in teresów i instytucyi szlacheckich wymagających przy zwiękgzonem zaludnieniu nowych podziałów z nowy mi centrami. Tym dążeniom i potrzebom odpowia dają powiaty, których centrami są miasta skupia jące w sobie rozliczne sprawy ziemianstwa. Stare grody kasztelańskie częścią znikają, straciwszy swe znaczenie, częścią stają się zawiązkami osad miej skich i centrami politycznego życia powiatów. Bawne ziemie rozpadają się na powiaty. Nowy podział nie opiera się na żadnej uchwale regulującej sto sunki sądewe, polityczne i administracyjne w całym kraju, lecz wytwarza się powoli siłą samych wa runków życia śzhicheekiego. Sądy ziemskie, powsta jące w XIV w. , mnożą się odpowiednio do przyrostu posiadłości szlacheckich, zniewalającego do wytwa rzania drobniejszych okręgów Siedziby sądowe sku piają w sobie zwykle interesy ekonomiczne i poli tyczne okręgu. Dla celów administracyjnych poboru podatków służy za podstawę podział powiatowy. w połączeniu z kościelnym parafie. Najważniejszym. jednak czynnikiem nadającym powiatowi charakter samoistnej cząstki organizmu państwowego jest instytncya sejmików powiatowych, rozwijająca się w XVI w. Jak życie polityczne, tak związane z niem instytueye i podziały powstają naprzód w Małopol sce i Wielkopolsce, stąd przenikają do innych pro wincyi. Jak obok sądów ziemskich istnieją i funkeyonują sądy grodzkie, tak samo obok powiatów nie przestają istnieć okręgi, noszące dawną nazwę ziem. Br. Ch. Powiatek, dok. Baussen Fuerstenau, dobra ryc, pow. grudziądzki, st. p. i kol. Linowo, 4 kim. odl. , st. tel. Mełno, par. kat. Rywałd, ew. Lisnowo. W 1868 r. 13 bud. , 7 dm. , 115 mk. , 60 kat. , 55 ew. , 230 ha roli or. i ogr. , 25, 6 łąk, 0, 8 lasu, 7 7 nieuż, razem 2641 ha; czysty doch, z gruntu 3998 mrk. Osada ta, należąca dawniej do komturstwa radzyóskiego, powstała r. 1427 na obszarze Bursztynowa. W tym bowiem roku nadaje w. mistrz Paweł V. Russdorf wiernemu Janowi Hans Lange za wierne usługi 10 włók na prawie magdeb. baussen den Graenzen des Dorfes Euerstenaw, t. j. po za granicami wsi Bursztynowa, ale tylko o tyle, że mieszkańcy włók tych nic uprawialij lecz dali im odłogiem leżeć. Do tego dołączył małe i wielkie sądownictwo z obowiązkiem służenia aakonowi przy wszelkich wyprawach i pomagania przy budowlach. Na uznanie zwierzchnictwa miał płacić 1 fenik chełm. i 1 funt wosku. Równocześnie zastrzegł sobie zakon, że gdyby owe 10 włók znów do łączył do Bursztynowa, natenczas właścicielowi da inne dobra. R. 1721 nabyli ten majątek Czapscy. Przy okupacyi pruskiej posiadali je bracia Tomasz i Paweł Czapscy, ale dzierżył je szambelan Trzciński. Dziadek jego bowiem ze strony matki hr. Podoski pożyczył Czapskim 570 dukatów. Trzciński zadzierżawił r. 1776 dobra tutejsze wdowie Krupeckiej. Wówczas obejmował P. 6 włók chełm. , lasek brzozowy o 15 mr. , 12 mr. łąk, 1 karczmę i prawo jurysdykcyi, polowania i wyszynku w karczmie. Później wykupili bracia Czapscy te dobra; jeden z nich Paweł umarł, r. 1782, Tomasz zaś r. 1784. Odziedziczyła po nim córka Konstancya, której pierwszym mężem był ks. Radziwiłła drugim hr. Małachowski, po niej dostała dobra tutejsze jej córka Urszula Maryanna księżna Radziwiłłówna, która w 1786 r. Powialek puściła w wieczystą dzierżawę Szymonowi Gronowskiemu za kanon, wynoszący 621 fi. Według topografii Goldbecka liczyła wś szlach, i fol. Powiatek 5 dymów ob. Gesch, des Graudenzer Kreises von Froehlich, str. 241. Ks. Fr. Powiazyń 1. wś nad rzką Powiazynką, pow. wilejski, w 1 okr. pol. , gm. Radoszkowicże, okr. wiejski Putniki, o 4 w, od gminy a 52 w. od Wilejki, przy b. drodze poczt, z Wilna do Mińska, ma 15 dm. , 135 mk. 72 dusz rewiz, ; należy do dóbr Dekszniany, Wołodkowiczów. 2. P. , zaśc, pow. wilejski, w 1 okr. pol. , gm. Chotenczyce, okr. wiejski Zaborze, o 13 w. od gminy, 9 dusz rewiz. ; należy do dóbr Szynki, Kopciów. Powiaże, wś włośc. , pow. oszmiański, w 1 okr. pol. , gm. Kucewicze, okr. wiejski Mostwiliszki, o 20 w. od gminy, 137 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Oszmiana. Powiażyście 1. 1e i 2e dwa zaśc. nad rzką Wiżyntą, pow. ś więciański, w 2 okr. poL, gm. Kukuciszki, okr, wiejski Puczkarzyszki, o 4 w. od gminy a 49 w. od Święcian; jeden z nich ma 1 dm. , 10 mk. kat. 7 dusz rewiz. , drugi zaś 5 dm. , 38 mk. kat. w 1864 r. 11 dusz rewiz. ; należą do dóbr skarbowych Powiżyn. 2. P. al. Ażustrupis zaśc nad pot. Wiżyntą, pow. święciański, w 2 okr. pol. , gm. Łabonary, okr. wiejski Syłguciszki, o 8 w. od gminy a 49 w. od Święcian, ma 1 dm. , 12 mk. kat. 3 Powiatek Powiatek Powiazyń Powiaże Powiażyście