bieskim i newelskim, na wschód z horodeckim Witebskim i częścią lepelskiego, na południe z lepelskim, na zachód z drysieńskim. Ogólna przestrzeń powiatu wynosi 8778 m. kw. , czyli 4247 w. kw. Powierzchnia jego niezwykle wzgórkowata, obfituje w działy wodne, jakie pomiędzy licznymi dopływami Dźwiny wytworzyła natura. Do najwyższych wyniosłości powiatu należą wzgórze Pustyńka na lewym brzegu Dźwiny, w pobliżu folw. Horki, położonego przy dawnym trakcie poczt. z Połocka do Lepla; następnie wyniosłości w pobliżu wsi Zwany, na trakcie z Połocka do Oświeja; wyniosłości nad jez. Nieszczerdą, a także wyżyny nieopodal wsi Dworzyszcze, przy trakcie z Newla do Klasic; łańcuch wyniosłości w pobliżu jeziora Dryzieńskiego, ciągnący się jednem pasmem pomiędzy wsiami Skrypką i Tradowiczami; wyżyny nieopodal wsi Zagrody, Maniuchy i Choćkowa; nakoniec w płdn. zach. części pow. znaczne wyniosłości, rozlegające się pomiędzy rz. Obolą i Dźwiną, w pobliżu wsi Łozówki, Mierzlaków i Podsadzia. Grunt powiatu jest przeważnie piaszczystogliniasty, w niektórych tylko nizinach napotykają się przestrzenie iłowate i błotniste. Powiat połocki zrasza przeważnie Dźwina wraz ze swymi licznymi dopływami. Przerzyna ona południowo zachodnią część powiatu, płynąc w kierunku płn. zach. mimo miasta Połocka, gdzie znajduje się jedyna na ca ły powiat przystań rzeczna; na prawym brzegu Dźwiny, tej głównej arteryi kraju, ciągnie się przez cały powiat kolej żelazna dyneburskowitebska. Z prawych dopływów Dźwiny, zraszających ten powiat, zasługują na wzmiankę Obol, Sosnica, Połota z dopływami Stradonią, Skobranką, Trosnicą i Czerwiatką, oraz Dryssa, która atoli tylko w swym górnym biegu należy do pow. połockiego. Z lewych dopływów Dźwiny zrasza pow. połocki jedynie rzeka Uszacz, stanowiąca przeważnie naturalną jego granicę od pow. lepelskiego, który wchodził niegdyś w skład gub. mińskiej. Z tych wszystkich strumieni tylko Połota, Obol i Uszacz są rzekami spławnemi. Jezior w powiecie znajduje się mnóstwo. Lubo po całej jego przestrzeni porozrzucane, najliczniej we wschodniej części powiatu są zgromadzone. Do najznaczniejszych należą jez. Nieszczerdo, którego wspaniałe zwierciadło obejmuje przestrzeń przechodzącą 30 w. kw. ; jez. Dryssa, położone w pobliżu granicy pow. newelskiego, a zajmujące 4 w. kw; nakoniec Czerwito w północnej części powiatu, mające 2 w. długości i tyleż szerokości. Z jeziora Nieszczerdy wypada z impetem strumień Ujście i po parumilowym biegu uchodzi do bystrej rzeki Dryssy, biorącej swój początek w jez. drysieńskiem, do którego posyła swe Słownik Geograficzny Tom VIII. Zeszyt 94. wody potok Usza. Z jeziora Czerwito wypływa rzeczka Czerwiatka, stanowiąca dopływ Połoty. Błota znaczniejsze napotykamy przeważnie we wschodniej części powiatu. Najważniejsze 7, nich nosi nazwę Łopnicy, ma 3 mile długości i milę szerokości. Otacza ono aż 7 małych jeziora, daje początek wielu strumykom i strugom wpadającym Już to do rzeki Dryssy, Już to do Poloty. Moczary i błota, roztaczające się pomiędzy jeziorami Nieszczerdą, Mieżnem i Orzechownem, tudzież rzeką Dryssą, zajmują powierzchnią swoją ogółem 9 w. kw. Z prawej strony traktu poczt. , łączącego Połock z Siebieżem, ciągnie się od st. poczt. Siwoszyn aż do mka Klasice, w pobliżu tej drogi i niemal równolegle z nią przez 4 mile, błotnisko, mające rozległości 56 w. kw. ; pomiędzy rzekami Obolą i Dźwiną leżą błota, z których jedno dosyć znaczne, gdyż powierzchnia jego dochodzi do 10 w. kw. ; nakoniec zasługują na wzmiankę moczary, leżące w łuku utworzonym przez koryto Dźwiny, na północ od miasteczka Bieszynkowicze, jako mające 5 w. kw. rozległości, oraz trzęsawiska pomiędzy rzeką Uszacz a jez. Beckiem, noszące u ludu nazwę MałaniegoRogu; ten Małani Róg zajmuje swą powierzchnią pół mili kw. i daje początek rzece Damnicy. Lasy tutejsze zajmują 243, 000 dzies. , czyli 55 całej rozległości powiatu. Drzewo z nich w znacznej ilości bywa spławiane do Rygi. Atoli gospodarstwo leśne wiele tu pozostawia do życzenia. Mimo to stanowi ono jeszcze i dotąd ważne źródło dochodu właścicieli ziemskich. Według notat statystycznych, podanych w 1873 r. przez Siemienowa, liczba mieszkańców płci obojga w pow. połockim za wyłączeniem miasta Połocka wynosiła 63, 062 głów, w tej liczbie 1701 szlachty, 5526 mieszczan, 53, 629 włościan. Ludność tę podług wyznań rozdziela Siemienow w sposób następujący 7823 katolików, 60 protestantów, 3063 starowierców, 1001 żydów oprócz zamieszkałych w m. Połocku. Reszta ludności 50, 315 głów, już od 1839 r. , zalicza się wyłącznie do wyznania prawosławnego, które w tym powiecie posiada dwa klasztory po unickie i 55 cerkwi i cerkiewek prawosławnych, poprzerabianych przeważnie w 1840 roku z cerkwi unickich i kościołów katolickich. Oprócz tego liczą obecnie w powiecie 2 kościoły katolickie, 26 kaplic katolickich i 5 bożnic żydowskich. Wielką masę ludności wiejskiej w powiecie składają Białorusini, przeważną zaś część obywateli ziemskich stanowią tu i dotąd Polacy. Pod względem administracyjnym powiat dzieli się na 3 okręgi policyjne, czyli tak zwana stany. Włościanie skarbowi tworzą 8 okręgów wiejskich, inni zaś włościanie powiatu dzielą się na 26 gmin a 147 okręgów wielskich sta46

Połock