których w marcu 1887 r. liczono do 10, 000 głów. Pod względem religijnym było w 1887 r. w P. prawosł. 3, 875 męż. , 3, 718 kob. , razem 7, 593; katol. 598 męż. , 609 kob. 1207; protest. 50 męż. , 54 kob. 104; żydów 4, 812 męż. , 5, 157 kob. 9, 969; różnych sekt 292 męż. , 299 kob. 591. W tymże roku było w P. 4 cerkwie prawosł. , 2 monastery, 1 kościół katol. , ale za to kilka synagog i bóżnic żydow. W najwspanialszej cerkwi, przerobionej kościoła pojezuickiego, pozostało dotąd kilkanaście pięknych malowideł włoskiego pędzla; pomiędzy nimi chcą widzieć niektórzy dzieła takich np. mistrzów, jak Salwator Rosa, co w każdym razie wydaje się co najmniej wątpliwem. W 1812 r. liczono w P. 12 ulic większych, 8 mniejszych, 26 uliczek, przeszło 1300 dm. , pomiędzy niemi wiele okazałych. Obecnie jest tu ogółem 1156 dm. , w tej liczbie tylko 104 murowanych, sklepów liczą 471, hotel 1, zajezdnych domów 8, a w miejscu 6ciu dawnych zakładów dobroczynnych, o których rozpisuje się szeroko Miesięcznik połocki, już tylko 1 szpital na 26 łóżek. Pod względem oświaty wymieniają najnowsze źródła urzędowe miejscowy korpus kadetów, urządzony w murach pojezuickich, a który w 1887 r. liczył 351 wychowańców; następnie szkołę rządową żydowską, a w niej zaledwie 40 uczniów, potem tak zwaną szkołę duchowną, w niej do 50 uczniów; prawosławną szkołę duchowną 289 uczniów, prawosławne seminaryum nauczycielskie 185 uczniów i nakoniec prywatną szkółkę żeńską, w której się kształci nie więcej jak 35 uczenic. Jak mało rozwiniętym jest obecnie w P. przemysł fabryczny, o tem dadzą wyobrażenie dostarczone nam przez marszałka połockiego następujące daty 3 fabryki świec, z produkcyą zaledwie 900 rs. rocznie, zatrudniają 3 ludzi; 1 fabryka mydła, produkc. 1850 rs. , zatrudnia 2 ludzi; 6 gar barni, produkc. 3366 rs. , zatrudniają 7 ludzi; 1 gorzelnia, produkuje na 60, 000 rs. , zatru dnia 12 ludzi; 2 browary piwne, prod. 1320 rs. , zatrud. 4 ludzi; 2 fabryki tytoniu, prod. 3100 rs. , zatr. 45 ludzi; 2 fahr. drożdży pra sowanych, prod. 6500 rs. , zatrudn. 10 ludzi; 5 garncami, prod. 570 rs. , zatr. 7 ludzi; 2 wapielnie, prod. 510 rs. , zatr. 4 ludzi; 1 fabryka zapałek, małoznacząca; 1 fabryka wody sodo wej i selcerskiej, prod. 300 rs. , zatrud. 2 lu da; 1 farbiarnia, prod. 250 rs. , zatr. 1 robotn. ; razem 27 tak zwanych fabryk, a te, za wyłączeniem jedynej w mieście gorzelni, która wy rabia okowity na 60, 000 rs. , produkują ogółem tylko za 18, 816 rs. rocznie, a wraz z ową gorzelnią zatrudniają ogółem nie więcej jak 98 ludzi. Nie mniej smutno przedstawia się obecnie w P. i przemysł rękodzielniczy, pozostający wyłącznie w ręku miejscowych żydów, gdyż przedmiotem zajęcia niewielkiej ilości teraźniejszych mieszczan połockich wyznania chrześciańskiego jest po większej części rolnictwo, którą to anomalią słusznie uwydatnił Siemionow w swoim Słown. geogr. t. IV, 166. Dochody miejskie zbliżają się do 30, 000 rs. rocznie. Handel P. , niegdyś świetny, obecnie, pomimo wybornej komunikacyi podwójnej wodą i koleją żelazną, upadł całkowicie i zarówno jak przemysł rękodzielniczy pozostaje w rękach żydów. Targi odbywają się co środę i co piątek. Ma P. i dwa doroczne jarmarki 20 stycznia i 1 lipca, ale te obecnie juz się niemal niczem nie wyróżniają od zwykłych dni targowych, na które przeważnie dostarczane bywają bydło, świnie, płótno, kożuchy, przędziwo lniane i konopne, powrozy, miód, wosk, zboże, jaja, ryby, grzyby, owoce, ogrodowiny, wyroby bednarskie i garncarskie. Opis P. w Tyg. ilustr. z 1862 r. , 159. St. dr. żel. dyneburskowitebskiej, pomiędzy st. Barawucha o 15 w. a Goriany o 16 w. , odległą jest o 151 w. od Dyneburga a 93 od Witebska. Połockie księstwo wraz z miastem Połockiem założone prawdopodobnie przez Krywiczan przy ujściu rzeki Poloty do Dźwiny, rozlegało się niegdyś po obu stronach Dźwiny, zajmując około 1000 mil kw. ziem najrozmaitszych, wchodzących obecnie w skład gub. witebskiej, mohylewskiej i mińskiej. Księstwo to graniczyło na północ z ówczesnym państwem moskiewskiem, na wschód i od południa z dawnem ks. witebskiem i z namiestnictwem mińskiem które przez czas długi stanowiły tylko dzielnicę księstwa połockiego, od zachodu z Litwą i Inflantami. Główną arteryą tego starodawnego księstwa stanowiła Dźwina, przepływając przez nie od wschodu na zachód, zasilana licznymi dopływami rzek mniejszych, jako to Uły, Oboli, Połoty, Dzisny i Dryssy, a liczne jeziora, bagniska, rozległe puszcze i lasy zapełniały znaczną jego przestrzeń. To też wosk, miód, skóry i smoła były niegdyś głównemi płodami tego księstwa, len zaś i konopie zaczynają tu w większej ilości produkować zaledwie w końca XV stulecia. Zboża niegdyś tak mało w księstwie połockiem uprawiano, że wywóz jego był niemożebnym, a w częstych latach nieurodzaju sprowadzano Je z pobliskich Inflant, zwłaszcza z Rygi, z którą Dźwina ściśle Połock łączyła. Z tego też powodu istniał w niem w XIII, XIV i XV stuleciu tak zwany kantor niemiecki, zależny wyłącznie od rady miejskiej ryskiej ob. Das deuteche Kontor zu Polozk, rozprawa ogłoszona w czasopiśmie Baltische Monatsschrift tom 22, str. 342 381, a którego ostateczny upadek spowodował przywilej w 1511 r. miastu P. przez Zy

Połock