ks. litewskiego uszedł do Pskowa; P. zaś oddany. został pod rządy namicstnieze Andrzeja, I gwanego Garbatym, syna Kiejstuta. Jagiełło, poróżniwszy się z Kiejstutem nadał to księstwo brata swojemu Skirgajle, który chociaż przybył do P w 1380 r. , lecz go mieszczanie obelżywie z miasta wygnali ob. NaruszewicZs t III, ks. 3. Szesnaście tygodni Jagiełło wspólnie z Inflantczykami oblegał P. , w celu przywrócenia Skirgajły, atoli nic nie dokazat. Po upadku Kiejstuta Andrzej straciwszy P. , zapisał go wraz z całym krajem Zakonowi infianckiemu w 1385 r. z warunkiem, iż go za odzyskaniem będzie trzymał prawem lennem ob. Baltische Monatsschrift, t. 22, str. 376. Przy objęciu rządów Litwy przez Witolda P. przestał być księstwem hołdowniczem, i przyłączony do państwa litewskiego, otrzymał starostów czyli namiestników zwyczajnych. Za Kazimierza Jagiellończyka używał już P. praw i swobód miejskich innym przedniejszym grodom w kraju właściwych, co się pokazuje z przywileju jego jeszcze jako w. ks. litewskiego, w sobotę po niedzieli Białej 1444 r. w Brześciu wydanego, którym ten późniejszy król polski zaliczył P. , do głównych miast Litwy, prawem niemieckiem rządzących się. Królowie polscy wszyscy kolejno po; twierdzali te swobody; to tez stan miejski, pomimo wypadków i przeszkód wojennych, doszedł pomyślności. Aleksander Jagiellończyk fundował tu w 1498 r. klasztor bernardynów a w 1509 r. odnowił i wzmocnił zamek połocki W 1510 r. król Zygmunt I, potwierdziwszy wszystkie dawne przywileje Połocka, nadaje temu miastu prawo magdeburskie a w sierpniu 1517 roku przybył tu osobiście, opatrzył warownie miejscowe i z powodu wojny z Rossyą obronę Połocka kazał urządzać. W, ks. Wasyl Joannowicz wysłał 1518 r. wojska swoje na Litwę pod dowództwem kn. Szujskich, którzy już w maju obiegli P. , ale wojewoda połocki Piotr Gastold, zebrawszy wojsko, przybywa niebawem na odsiecz; przeprawa jednak przez Dźwinę tak była trudną, że możeby był zmuszony zaniechać przyniesienia pomocy oblężonym, gdyby cud, jak twierdzą kronikarze współcześni, nie ułatwił mu przebycia bystrej i szerokiej rzeki. Gdy bowiem nie wiedział co począć, jakiś młody rycerz na białym rumaku w świetną zbroję przybrany, ukazać się miał na czele hufców, i wezwawszy je do przeprawy, sam pierwszy rzucił się do wody, ukazując bród, którego wojsko znaleść nie mogło. Tradycya przyznaje to zdarzenie nadzwyczajne św. Kazimierzowi. Poczem oddział oblegających, który bronił przeprawy, odparty został i Szujscy następnie przymuszeni byli do odstąpienia od Połocka. Mniej byt szczęśliwym Zygmunt August w zajściach swoich z ówczesną Rossyą; car Iwan Groźny z ogromaemi siłami wkroczywszy 1563 r, aa Litwę, samobległ P. w lutym. Nic nie pomogła ani waleczna obrona oblężonych, ani przybycie na odsiecz ze słabymi hufcami Mikołaja Radziwiłła, w. hetmana litewskiego; miasto po dwutygodniowej tylko obronie musiało się poddać wojskom cara, do czego niebaczne rozporządzenia wojewody połockiego Dowojny dopomogły. Dopiero Stefan Batory po długiem i uporczywem oblęseniu, przy którem najwięcej się wsławił Gabryel Bekiesz, dowódca piechoty węgierskiej, 1579 r. 30 sierpnia szturmem P. odebrał. Kiedy wojska królewskie, zapalając ściany zamkowe, opanowały już ważniejsze punkty, jeden z dowodzących oblężonymi Piotr Wołyński i strzelcy, postanowili poddać się królowie ale wojewodowie ruscy i arcybiskup Cypry an nie chcąc duehać tego, zawarli się jeszcze w drewnianej cerkwi św. Zofii. Wyprowadzeni jednak stamtąd, przystali na poddanie się, poczem król Stefan wszystkich jeńców uwolnił, cerkiew katedralną nowym przywilejem zabezpieczył, innego tylko biskupa greckiego postanowiwszy. W niej to, jak utraymuje Baliński, zdobyto wówczas szacowaną bardzo bibliotekę, w której się miało znajdować wiele latopisów ruskich i ksiąg doktorów kościoła greckiego przełożonych na język słowiański przez śś Cyrylla i Metodyusza. Atoli nie ma śladu w historyi, co się z tą biblioteką stało. Stanisław Pachołowicki, sekretarz królewski, człek zdolny i waleczny, który za okazane pod Pskowem męstwo otrzyma dostojność szlachecką z herbem nowym zwanym Pskowezyk, i który był topografem przy królu, znajdując się w oblężeniu Połocka, zrysował w obozie plan strategiczny miasta z okazaniem stanowiska wojsk oblegających, a przytem na drugim planie mapę księstwa pplockiego, do czego dodał oddzielne plany innych zamków w tej ziemi zdobytych przez króla, co wszystko wyrył na miedzi w r. 1580 Jan Chrzciciel de Cavalieriis w Rzymie ob. Obsidio efc expugnatio munitiss. arcis poloeensis per sereniss. Stephanum Poloniae Regem. Delineavit in ipsis casiris Śtan. Pachołowicki, JoanBabtista de Gavalleriis Romae tipis aeneis incidebat An. Bom. 1580. Stefan Batory po odzyskaniu miasta, założył w niem w 1580 r, kolegium jezuitów z kościołem, który oni następnie wspaniale ozdobili. Pierwszym rektorem tego kolegium był Skarga, bogato zaś fundusze, przez króla nadane, podniosły prędko w znaczeniu zgromadzenie połockie między innymi klasztorami tego zakonu. Przed tą epoką była tam już zdawna cerkiew św. Zofii i arcybiskupstwo wschodniego obrządku, które po unii z kościołem rzymskim za Zygmunta

Połock