dawnego województwa kaliskiego, mazowieckiego i krakowskiego, radomską, kielecką, lubelską, siedlecką, płocką, łomżyńską z części województwa płockiego i augustowskiego i suwalską; te gubernie podzielono na 85 powiatów, a po wcieleniu powiatu górnokalwa ryjskiego do grójeckiego, zostało 84 powiatów, podzielonych na 1, 298 1876 r. gmin, obejmujących 29, 419 wsi i osad. Największą liczbę wsi i osad liczy gubernia warszawska 4, 204 i suwalska 4, 189, a najmniej lubelska 2, 022 i kielecka 2, 099. Rozległość królestwa wedle dawnych pomiarów aż do r. 1874, urzędowo nawet, przyjmowaną była, na 2, 216 mil kwadr. Tymczasem, nowy pomiar topograficzny, za pomocą ulepszonych narzędzi dokonany po roku 1870, pod przewodnictwem pułkownika Strelbickiego wykazał, że rozległość królestwa wynosi rzeczywiście 2, 31220 mil kw. 127, 3164 klm. kw. , zajmuje więc szóstą część obszaru Rzeczypospolitej, która w 1772 r. miała 13, 300 mil kw Korzon. Z ogólnej przestrzeni tej pojedyńcze gubernie zajmują lubelska 305 78 mil kw. 16, 8317 klm. kw. ; warszawska 26448 mil 14, 5622 klm. ; siedlecka 26033 mil 14, 334 klm. ; suwalska 22794 mil 12, 5509 kl; radomska 22433 mil 12, 3526 Mm. ; piotrkowska 22245 mil 12, 2496 klm. ; łomżyńska 21951 mil 12, 0869 klm. ; kaliska 20655 mil 11, 3735 klm. ; płocka 19755 mil 1058777 klm. i najmniejsza kielecka 18329 mil 10, 092 6 klm. kw. Zaludnienie królestwa, po jego ustanowieniu, w r. 1816 obliczono tylko na 2, 732, 324 mk. , co daje 21 mk na klm. kw. Bo r. 1830 ludność ta szybko wzrastała; w 1827 r. wynosiła już 4, 032, 335, w 1829 r. 4, 137, 634. Wypadki 1830 i 31 r. powstrzymały wzrost dalszy a nawet sprowadziły znaczny ubytek; w końcu 1831 r. liczono tylko 3, 762, 000 mk. Odtąd aż do 1846 r. ludność wzrastała i w tym roku dosięgła 4, 867, 129. Wypadki polityczne i epidemia cholery w latach 1847, 1848, 1849, 1852, 1854 i 1855 wstrzymały ten postęp i sprowadziły ubytek tak, że w 1855 r. było tylko 4, 673, 869 mk. W roku 1860 liczono 4, 840, 466 mk. ; w 1865 r. 5, 336, 240 mk. ; w 1875 r. było 6, 638, 500 mk. ; w 1885 r. 7, 691, 421 mk. ; w 1886 r. liczono 7, 851, 699 mk. , co odpowiada przeciętnej gęstości zaludnienia prawie 62 mk. na i kim. kwadr. Od czasu ustanowienia królestwa ludność tegoż potroiła się niemal. Gęstość zaludnienia pojedynczych gubernii różni się znacznie. Wyłączając nawet główne miasto Warszawę, która z początkiem 1887 r. liczyła 439, 174 mk, gubernia warszawska miała 956, 137 mk. , U znaczy 65 na klm. kw. ; najgęściej zaludniona gub. piotrkowska 906, 914 mk. , t. j. . 74 Słownik Geograficzny Tom VIII. Zaszyt 93. na klm. kw. ; kaliska 794, 419 mk. , t. j. 69 na klm. ; kielecka 654, 377 mk. , t. j. 64 na klm. ; radomska 669, 759 mk. , t. j. 54 na Mm. ; lubelska 903, 662 mk. , i j. 53 na Mm. ; płocka 565, 326 mk. to jest 52 na Mm. ; suwalska 620, 043 mk. , i j. 49 na klm. ; łomżyńska 575, 004 mk t. j. 47 na klm, ; wreszcie siedlecka 638, 820 mk. , t. j. 44 na kim. Nadmienić tu trzeba, ze istotne każdoczasowe zaludnienie kraju, wyższem jest od cyfr podanych, w urzędowych bowiem obliczeniach nie jest braną w rachunek ludność niestała, tak z cesarstwa jak i z za granicy przybyła, a liczba jej w samej gub. piotrkowskiej np. w r. 1885 wynosiła. 133, 340 osób, w czem 29, 704 cudzoziemców. W roku 1827 liczono w królestwie 453 miast i miasteczek; po zamienieniu w 1869 r. wszystkich mniejszych na osady, obecnie, wraz z Warszawą, istnieje 115 miast, a zaludnienie ich w 1885 r. wynosiło 1, 227, 643 mk. , czyli że ludność miejska stanowiła prawie 16 ogólnego zaludnienia kraju. Etnograficzne i wyznaniowe stosunki nie dają się ściśle określić dla braku pewnych cyfr. Stosunki plemienne w wykazach statystycznych bywają albo pomijane, albo też tendencyjnie zmieniane przez wstawienie dowolnych cyfr. Toż samo bywa często ze stosunkami wyznaniowymi. Na podstawie przybliżonych do prawdy danych można przyjąć, iż 79 ludności stanowią katolicy, 14 żydzi a 7 przypada na inne wyznania. Najdokładniejsze względnie cyfry możemy podać odnośnie do ludności żydowskiej, której wzrost niezmiernie szybki stanowi ciekawe zjawisko. Podczas gdy w 1831 r. na tysiąc mieszkańców przypadało tylko 99 żydów, w r. 1846 stosunek ten już wzrósł do 114, w r. 1856 do 122 a w r. 1885 do 141, w którym to roku ogólna liczba żydów w królestwie wynosiła 1, 087, 204. Miasta szczególniej i osady b. miasteczka koncentrują w sobie ludność żydowską. W 1885 r. na ogólną ludność miast 1, 227, 643 na żydów przypadało 601, 279, to znaczy 4706. Na 788, 868 mieszkańców osad b. miasteczek 343, 062 żydów, czyli 4478 Pośród wiejskiej ludności żydzi stanowią tylko 525. Z pomiędzy gubernii największy procent żydów wpośród ludności liczą gubernie łomżyńska, suwalska i siedlecka 16 17; najmniejszy kaliska i kielecka 9 10; miasto Warszawa 32. Stosunek płuciowy między ludnością królestwa długi czas był niekorzystniejszym niżeli w większej części krajów Europy; w 1867 r. 10676 kobiet na 100 mężczyzn a jeszcze w 1876 r. odpowiadał 1065 kobietom na 100 mężczyzn, w ostatnich latach wszakże poprawia się, tak że w r. 1884 liczono na 100 mężczyzn już tylko 1045 kobiet. Co do podziału ludności wedle zajęć

Polska