surmańskich sił. .. . A miasto Kijów z Pieczar skim monastyrem, z posadą i okolicznemi poIłliiszemi monastyrami i z paśniami onych, które monastyrskie mieszkające ludzie mają w polach, tak też i ludzie leśne, wchody na wszelką domową potrzebę, z tamtę stronę Dniepru, na której Kijów zostaje, nie więcej nad milę, aby ukontentowaniem w gruntach i lasach, horodowym i monastyrskim ludziom tak od okolicznych, jako i od chrześciańskich ludzi wypełniono będzie i dotrzymano, przez czas niżej o sprowadzeniu ludzi ratnych J. Cars. Wiel. z tegoż horodu Kijowa i o powróceniu onegoż z tymiż miejscami wyrażonemi, w stronę J. Kr. Mci umówiony i opisany. A z zawojowanych horodów i ziem ustąpione są w stronę J. Kr. Mci horody i miasta Witebsk, Połock, Dynembork Dźwinogród, Lucyn, Rzężyca, Marienhaus, ze wszystkiemi Inflantami południowemi i ze wszystkiemi z tych horodów wszystkich mianowanych, ujazdami z dawna do nich należącemi, oprócz Wieliża dawna do Witebska należącego. .. To wzwyż mianowane ustąpione horody Połock, Witebsk, Dynembork z Inflantami i inne horody wyżej rzeczone, z inszemi miejscami i ujazdami, U światem, Surażem, Jezierzyszczem, mają być oddane w stronę J. Kr. Mości i Rzeczypospolitej w roku teraźniejszym. .. .. A sam Kijów horod z temiż monastyrami Pieczarskim i inszemi przy Kijowie zostawionemi okolicznościami, także z armatą starą, z którą przedtem Kijów w stronę J. C. Wtwa objęty, i prowiantem na ten czas tamże będącym w stronę J. Kr. Mości i Rzeczypospolitej ma być oddany i oczyszczony, przed pierwszą o wieczny pokój kommissyą, w tych przymiernych leciech przypadającą, to jest we dwie lecie od teraźniejszego traktatu. .. .. . A jeśli han Krymski tem wzgardzi i w sąsiedztwie wspólnym przyjacielem być nie chce, i wojny swojej skutecznie nie zaniecha, tedy tam w Ukrainie, jako i w Kijowie i w Zaporohach, i inszych Ukraińskich horodach, po oba pól rzeki Dniepra, oboje wojska tak Korony polskiej i W. X. Lit. jako i państwa J. C. Wstwa Moskiewskiego z Ukraińskiemi tamecznemi ludźmi, przeciw ordzie i bańskim siłom zawsze gotowe być mają i odpór dawać jako spólnemu nieprzyjacielowi będą. .. .. L. Hubert, Pam. Histor. , I, 108116. Kijów nie wrócił już do Polski; sądy ziemskie przeniesiono do Żytomierza, który od r. 1686 uważano za stolicę województwa kijowskiego. Elektor brandeburski nie doczekawszy się wykupu starostwa drahimskiego, zastawionego mu w r. 1657, zajmuje takowe w r. 1668. Na południowych kresach Rzpltej wywiązuje się w r. 1672 wojna turecka; w dniu 29 sierpnia poddaje się Kamieniec podolski, a pod dniem 17 18 października zawiera Polska pokój z Tarkami w Buczaczu, na północ od Jazłowca. Podole przechodzi pod panowanie tureckie, obie Ukrainy otrzymują Kozacy pod zwierzchnictwem Turcyi, a Rzplta polska obowiązuje się płacić sułtanowi 22000 złotych czerwonych haraczu. Na Ukrainie przeddnieprskiej utraciła Polska między innemi Humań, Kudak, Czehryn, Korsuń, Kryłów, Czerkasy i Kaniów. Polska, aczkolwiek znajdowała się już wówczas na pochyłości, która ją ostatecznie doprowadzi do upadku, znieść przecież nie mogła doznanego w Buczacza upokorzenia. Uchwalono tedy nową wojnę z Turkami. W dniu 11 listopada 1673 r. odniósł Jan Sobieski świetne zwycięstwo nad nimi pod Chocimiem, a Wołosza poddała się Polsce. Sobieski opatrzywszy w załogi Chocim, Suczawę maltańską i Pokucie, tudzież poruczywszy czuwanie nad Kamieńcem podolskim, zajętym dotąd przez Turków, wrócił do Lwowa dla rozdzielenia hiberny. Sieniawek i odebrał Turkom na Podolu Międzybóż, Satanów, Jarmolińce, Zinków Zienków i Bar. Wojna turecka rozgrywa się z różnem powodzeniem na Podolu. Następnego roku 1674 zalewają zastępy muzułmańskie Ukrainę, Podole, Ruś i Pokucie. Sobieski na chwilę oczyszcza kraj z tej powodzi; w roku zaś 1676, odniosłszy znaczne zwycięstwo nad Turkami pod Żórawnem, po prawym brzegu Dniestru, na zachódpółnoc od Halicza, na Rusi Czerwonej, zawarł tam z nimi ugodę, mocą której Turcy zwrócili Polsce Ukrainę przeddnieprską, zatrzymując sobie Podole po pod Strypę, dopływ Dniestru, i Bożek Bużek, dopływ Bohu, z Kamieńcem, Barem, Jazłowcem i Międzybożem. Na Ukrainie przeddnieprskiej zajęło wojsko moskiewskie, podczas wojny tureckiej, Czehryn, na zachód od Krylowa, przy spływie Irklejca z Taśminą, dopływem Dniepru. W r. 1677, przy sposobności przedłużenia na lat13 rozejmu andruszowskiego, odzyskała Rzplta Wieliż, Newel i Siebież. Podczas wyprawy pod Wiedeń w r. 1683 wróciła cząstka Ukrainy do Polski. W r. 1684 odzyskało wojsko polskie zajęty przez Turków Jazłowiec, nad Olchowcem, dopływem Strypy, na zachód południe od Czortkowa, na Podolu. W r. 1686 zawarto z Moskwą pokój wieczysty; za podstawę rokowań przyjęto traktat andruszowski z różnemi niekorzystnemi dla Polski dodatkami; Zaporoże do ujścia Taśminy i Kijów z utworzonym przez Stuhnę, Unawę i Irpień kątem przechodziły pod panowanie carów moskiewskich; prawe porzecze Dniepru od Stajek na zachódpołudnie od Perejasławia do ujścia Taśminy, z zamkami Rzyszczew, Czerechczymerów Trechtymirów, Kaniów, Moszny, Czerkasy i Czehryn pozosta

Polska