rawskie ziemie rawską, gostyńską i sochäczewską; wojew. pomorskie powiaty gdański, nowski, tczewski, świecki, tucholski, człuchowski, mirachowski, pucki, kościerski, skarszewski, lęborski i bytowski; wojew. malbor skie powiaty malborski, sztumski, kiszporski i elbląski; wojew. chełmińskie ziemie chełmińską i michałowską. Małopolska dzieliła się na województwa krakowskie 1010, sandomierskie 1120, lubelskie 1478, podlaskie 1437, ruskie 1437, bełskie 1436, podolskie 1569, bracławskie przed r. 1571, kijowskie 1471 i wołyńskie przed r. 1570. Wojewkrakowskie zamykało w sobie powiaty krakowski, sądecki, biecki, proszowski, ksiąski, czechowski, lelowski, szczyrzycki, starostwo spiskie, księstwa oświęcimskie, zatorskie i siewierskie; wojew. sandomierskie powiaty sandomierski, wiślicki, pilzneński, opoczyński, chęciński i ziemię sieciechowską, rozdzieloną na powiaty stężycki i radomski; wojew. lubelskie ziemie lubelską i łukowską i powiat urzędowski; wojew. podlaskie ziemie drohieką, mielnicką i bielską; wojew. ruskie powiat krasnostawski, ziemie lwowską, żydaczewską, przemyską, sanocką, halicką i chełmską; wojew. bełskie powiaty bełski, buski, grabowiecki, horodelski i lubaczewski; wojew. , podolskie powiaty kamieniecki, latyczowski i czarnogrodzki; wojew. . bracławskie powiaty bracławski, winnicki i źwinogrodzki; wojew. kijowskie powiaty kijowski, owrucki i żytomierski; wojew. wołyńskie powiaty łucki, włodzimierski i krzemieniecki. Litwa dzieliła się na księstwo żmujdzkie i województwa wileńskie 1389, trockie 1413, witebskie 1506, mińskie 1569, nowogródzkie 1499, brzeskie 1569, smoleńskie 1440, połocki 1505 i mścisławskie 1369. Po roku 1569 powstały województwo inflanckie 1588 i czernihowskie 1635; istniejące w pierwszych wiekach wojew. gnieźnieńskie wskrzeszono w r. 1768. Żmujdź w miejsce wojewodów miała starostów swoich i dzieliła się na 28 drobnych powiatów, z których wybitniejsze w dziejach miejsce zajmowały rossieński, szawelski, telszewski i retowski. Województwo wileńskie mieściło w sobie powiaty wileński, oszmiański, lidzki, wiłkomierski i brasławski; wojew. trockie powiaty trocki, grodzieński, kowieński, upicki; wojew. witebskie powiaty witebski i orszański; wojew, mińskie powiaty miński, mozyrski i rzeczycki; wojew. nowogródzkie powiaty nowogródzki, Słonimski i wołkowyski; wojew. brzeskie powiaty brzeski i piński. Wobec tego podziała zacierały się stopniowo lub zatarły się jez zupełnie okręgi kasztelańskie, jakich dopatrzeć się można, zwłaszcza w Wielkopolsce, za czasów piastowskich. Kasztelanie powstawały i nikły stosownie do potrzeb lub wymagań czasu. W r. 1569 było 34 kasztelanów większych i 49 mniejszych z następującemi siedzibami Kraków 1120, Wilno 1413, Troki 1420, Poznań 1232 Sandomierz 1025, , Kalisz 1146, Wojnicz 1217, Gniezno 1361, Sieradz 1081, Łęczyca 1191, Żmujdź 1569, Brześć Kujawski 1222, Kijów 1569, Inowrocław 1402, Lwów 1438, Wołyń 1569, Kamieniec 1436, Smoleńsk przed rokiem 1569, Lublin 1230, Połock około r. 1569, Bełz 1436 Nowogród około r. 1569, Płock 1222, Witebsk 1573, Czersk 1224, Podlasie 1569, Rawa mazowiecka 1377, Brześć Litewski około r. 1569, Chełmno 1476, Mścisław około r. 1569, Elbląg 1466, Bracław i569 Gdańsk 1466 i Mińsk 1569. Po r. 1569 powstali kasztelanowie więksi wendeński Kieś, parnawski i dorpacki Dorpat, w miejsce których mianowano kasztelana inflanckiego 1609; w r. 1633 powstała kasztelania czernihowska a później mazowiecka 1768. Siedziby kasztelanów mniejszych były następujące Sącz, Międzyrzecz wielkopolski Wiślica, Biecz, Rogoźno wielkopolskie, Radom, Zawichost, Ląd, Szrem, Żarnów, Małogoszcz, Wieluń, Przemyśl, Halicz, Sanok, Chełm, Dobrzyń, Połaniec, Przemęt, Krzywiń, Czchów, Nakło, Rozprza, Blochów, Bydgoszcz, Brzeziny, Kruszwica, Oświęcim, KamieńSpicymirz, Inowłódź, Kowal, Santok, Sochaczew, Warszawa, Gostynin Wizna, Raciąż, Sierpiec, Wyszogród, Rypin, Zakroczym, Ciechanów, Liw, Słońsk, Lubaczew, Konary sieradzkie. Konary łęczyckie i Konary kujawskie. Później powstały kasztelanie buska 1764, łukowska, owrucka i żytomierska w r. 1775. I starostwa straciły z biegiem czasu swe znaczenie pierwotne, składając się w końcu z dowolnego kompleksu dóbr skarbowych, któremi rozporządzał król. Pod względem kościelnym, rzymskokato lickim, podzieloną była Polska na dwie archidyecezye gnieźnieńską i halicką przeniesioną z czasem do Lwowa, tudzież na dyecezye krakowską, kujawską Włocławek, poznańską, wileńską, płocką, warmińską Święta Góra, Heilsberg, łucką, przemyską, żmujdzką, chełmińską, chełmską, kijowską, kamieniecką, inflancką i smoleńską od r. 1638. Dyecezye biskupie składały się z dekanatów a te z parafii. Biskupów bakońskich na Wołoszy mianował król polski aż do r. 1796. Biskupstwa innowierców nie ustaliły się przed r. 1569. W okresie czasu między r. 1500 a 1572, obejmującym trzy panowania, t. j. Aleksandra, Zygmunta I i II, odpadły od Rzpltej polskiej Smoleńsk i Połock na północnowscho

Polska