do morza. Dunaj wreszcie, od ujść Seretu i Prutu ku wschodowi, na kilkomilowej przestrzeni, rozgraniczał Polskę od dzierżaw otomańskich. W r. 1503 Stefan, hospodar wołoski, oderwał od Polski Pokucie, t. j. część południową ziemi halickiej, między Dniestrem a Karpatami; zwrócił je wprawdzie następnego roku, lecz potem je znów zawojował. Dnia 6 sierpnia 1506 r. Michał Gliński pamiętną zadał klęskę Tatarom pod Kleckiem, na Rusi Czarnej, na zachód od Słucka; dnia 28 kwietnia 1512 r. wojsko polskie odniosło świetne zwycięstwo nad Tatarami pod Łopuszną, na południe wschód Wiśniowca, na Wołyniu. W 1513 r. wcielono księstwo Zatorskie do Korony. Dnia 8 września 1514 r. poniosło wojsko moskiewskie dotkliwą klęskę pod Orszą, nad Dnieprem, na południe od Witebska; d. 7 grudnia 1515 r. rozbito oddział Tatarów pod Międzybożem, przy ujściu Buźka do Bohu, w Latyczowskiem, na Podolu; dnia 19 kwietnia 1518 r. poniosło wojsko polskie klęskę od Tatarów pod Sokalem, nad Bugiem, na wschódpółnoc od Bełza, na Rusi Czerwonej. W r. 1523 król Zygmunt I dał Janowi Bonarowi starostwo rabsztyńskie i oświęcimskie, a Łobzów z pod Krakowa puścił mu w zastaw; pod dniem 2 kwietnia 1525 r. zamienił Prusy wschodnie krzyżackie w księstwo lenne; dnia 26 sierpnia 1526 r. , po śmierci ostatniego książąt mazowieckich, przeniósł się do Warszawy; Jerzemu i Barnimowi, książętom pomorskim, wypuścił w lenną dzierżawę powiaty bytowski i lęborski. Dnia 25 stycznia 1527 r. Konstanty książę Ostrogski poraził Tatarów pod Kaniowem, na prawym brzegu Dniepru, na południewschód od Kijowa, na Ukrainie; dnia 22 sierpnia 1530 r. Jan Tarnowski, hetman w. kor. , pokonawszy Wołochów pod Obertynem, na Rusi Czerwonej, na południewschód od Halicza, wyparł ich z Pokucia 1503. W r. 1535, podczas wojny moskiewskiej, poddały się zamki Homel nad Sożem, przy ujściu Ipucia, na północ od Kijowa, i Starodub w Siewierszczyźnie ruskiej. Smoleńsk pozostał przy Moskwie. W sierpniu 1545 r. , przy rozgraniczaniu, Korony od księstwa pruskiego, wystawiono w Boguszach, na północ od Grajewa, murowany słup z herbami Litwy i Korony polskiej i z odnośnym napisem łacińskim; w r. 1549 występuje starosta Samborski, kasztelan helski, Piotr Boratyński; w r. 1551 burzą Tatarzy Bracław nad Bohem, na wschód od Kamieńca, na Podoluj a Mikołaj. Sieniąwski, hetman polny kor. , shołdował Multany; w r. 1561 poddają się Zygmuntowi Augustowi Inflanty z Kuronia; w r. 1563 odpada Połock, zdobyty przez Iwana Wasilewicza; w r. 1564 wcielono księstwa oświęcimskie i zatorskie do Korony, a wojsko polskie na polach iwanowskich, pod Czasznikami, na południezachód od Witebska, świetne odniosło zwycięstwo nad wojskiem moskiewskiem pod wodzą kniazia Szujskiego; t. r. występuje Jan Chodkiewicz, pan na Szkłowie, Myszy, Bychowie i Hłusku, starosta żmujdzki. W r. 1566 kardynał Hozyusz, sprowadziwszy do kraju jezuitów, założył pierwsze w Polsce kolegium jezuickie w Braniewie Braunsberg na Warmii. Dnia 21 lipca 1567 r. Roman ks. Sanguszko, hetman polny lit, pobił wojska moskiewskie pod Czasznikami i odzyskał Ułę, przy ujściu Uły do Dźwiny, na południewschód od Połocka, a w dniu 11 grudnia t. r. zdobywa wojsko polskie Wieliż nad Dźwiną, na północwschód od Witebska. Na dniu 11 sierpnia 1569 r. dokonała się w Lublinie unia Litwy z Koroną polską. Do Korony przyłączono Wołyń, Podole, Ukrainę i Podlasie; Inflanty należeć miały wspólnie do Korony i do Litwy; Żmujdź, Ruś Czarna i Biała zostały przy Litwie. Podział tak obszernego państwa uskuteczniał się i ustalał stopniowo. Cała ta przestrzeń pod względem administracyjnym podzieloną była na województwa, powiaty i ziemie, a te posługiwały się podziałem kościelnym na parafie. Pod nazwą Korony rozumiano Wielkopolskę i Małopolskę. Wielkopolska dzieliła się na województwa poznańskie 1020, kaliskie 1040, sieradzkie 1210, łęczyckie 1210, brzeskokujawskie przed r. 1220, inowrocławskie 1400, płockie 1217, mazowieckie 1163, rawskie 1140, pomorskie 1454, malborskie przed r. 1480 i chełmińskie 1465. Warmią rządził biskup z tytułem książęcym, Liczby podane w nawiasie przy odnośnych nazwach wyrażają rok, pod którym herbarze nasze wykazują pierwszych wojewodów; niektóre z tych liczb nie wytrzymują dzisiejszej krytyki. Województwo poznańskie mieściło w sobie powiaty poznański, wałecki z starostwem drahimskiem i ziemię wschowską; wojew. kaliskie powiaty kaliski, pyzdrski, koniński, nakielski, kcyński i gnieźnieński; wojew. sieradzkie powiaty sieradzki, piotrkowski, Szadkowski, radomski i ziemię wieluńską, podzieloną na powiaty wieluński i ostrzeszowski; wojew. łęczyckie powiaty łęczycki, brzeziński, orłowski i inowłodzki; wojew. brzeskokujawskie powiaty brzeski, kowalski, przedecki, kruszwicki i radziejowski; wojew. inowrocławskie gniewkowskie powiaty inowrocławski, bydgoski i ziemię dobrzyńską; wojew. płockie powiaty raciąski, płoński, bielski, sierpecki, szreński i mławski; wojew. mazowieckie ziemie warszawską, czerską, wiską, wyszogrodzką, zakroczymską, ciechanowską, łomżyńską, różańską, liwską i nurską; wojew.

Polska