klasztorowi św. Wincentego w Wrocławiu. W r. 1139 Krzywousty podzielił państwo swoje między synów Władysław otrzymał Kraków, Sieradz, Łęczycę, Szląsk i Pomorze; Bolesław; Mazowsze, Kujawy, ziemie Dobrzyńską, Chełmińską i Michałowską; Mieszko Gniezno, Poznań i Kalisz, a Henryk Lublin i Sandomierz. Za panowania Bolesława Krzywoustego odpadły od państwa polskiego Morawy, Spiż i Poważe na południu, a grody Czerwińskie na południowym wschodzie, na północnym zaś zachodzie przybyły zaodrzańskie ziemie Lutyków, O układzie obszaru ówczesnego państwa polskiego pod względem administracyjnym i kościelnym niemamy dotąd dokładnych danych. Nie ulega wątpliwości, że pojawiające się na przestrzeni państwa tego osady, grupowały się zdawna w pewne dzielnice, powiaty i okręgi; pod tym względem w Polsce istniał prawdopodobnie ten sam prastary układ, jaki spotykamy u lepiej znanych Słowian lechickich. Pierwiastkiem osiedlania była u nich rodzinna dziedzina; zbiorowisko zaś takich dziedzin tworzyło osadę. W środku osady zostawiano wolne miejsce, gdzie zgromadzali się osadnicy bądź dla odprawiania obrzędów religijnych, bądź dla załatwiania spraw wspólnych, sądów, targów, zabaw i innych, rozwijających się z każdem stuleciem potrzeb. Własność ziemi była pierwotnie wspólną. Grupa takich osad stanowiła żupę, których u Polan nie spotykamy; natomiast pojawiają się u nich opola ob. Opole w podobnem jak żupy słowiańskie znaczeniu. W dokumentach spotykamy po raz pierwszy wzmiankę o opolu pod r. 1181, a może już pod r. 1136, w bulli papieża Innocentego, jeżeli wymienione w niej z licznymi osadnikami Opole wyrażać miało nie miejscowość tej nazwy, lecz całą grupę osad, objętych przez okrąg opolny. Obok osad wiejskich istniały też zdawna grody, obronne stanowiska, zwykłe siedziby wyrastających z gminu starostów, które z czasem stawały się stolicami okolicznych okręgów. Ale jak o obszarach opoli pierwotnych, tak i o przestrzeni okręgów grodowych nie przechowały nam źródła dziejowe żadnych szczegółów; z nazwą kasztelanii spotykamy się później, jak również z podziałami kościelnemi. Ścisłe rozgraniczenie opol i okręgów grodowych nie było możliwem przez długi czas, zapewne dla braku podstaw, jakiemi mogły być ściśle określone gra nice pojedyńczych osad, co dopiero po wytworzeniu się osobistej dziedzicznej własności i zwiększonem zaludnieniu, stało się możebnem i potrzebnem. Łacińskie nazwy provincia, districtus, pagus i t. p. zacierały pojęcia rodzinnego opola, a castrum, castellum, urbs i civitas nie zawsze wyrażały pierwotne grody. Dokument z r. 1136 n. p. wspomina o prowincyi żnińskiej. Ścisłych granic Mazowsza Kujaw, Pomorza, Prus i Szląska dopatrzeć się jeszcze nie można ob. S. Smolki Mieszko Stary i jego wiek. Po śmierci Krzywoustego rozpadło się państwo polskie w skutek działów. W r. 1140 papież Innocenty II potwierdził posiadłości biskupstwa pomorskiego aż do rzeki Łeby. Oko. ło tego czasu Elżbieta, pierwsza żona Mieszka Starego, nadała klasztorowi lubińskiemu Słupię, wieś w okolicy Buku i Stęszewa, Wisława posiadłość swoją w mieście Przemęcie, a Tomasz wieś Popowo pod Krzywiniem. Władysław II zamienił Sobocice Zottwitz z pod Oławy na połowę Trzebnicy. Sandomierzanie pokonali tegoż Władysława nad Pilicą. Uposażenie klasztoru brzeźnickiego czyli jędrzejowskiego przypada na rok 1154. W r. 1142 Mieszko Stary nadał kościołowi poznańskiemu pobliską wieś Lusowo, a księżna Salomeja Radziejów kujawski klasztorowi mogilnickiemu. Na prawym brzegu Warty stanął w Lądzie, obok grodu, klasztor cystersów, uposażony w r. 1145 przez Mieszka Starego, osadami rozłożonemi po obu brzegach rzeki. Tuż pod Lądem, ku wschodowi, stał kościół św. Mikołaja, gdzie później rozwinął się Lądek, i leżały Dolany. W okolicy Zagórowa pyzdrskiego i Rychwała otrzymał klasztor Szetlewo, Grabienice z Komornikami, Rzgów z Świątnikami i Oborami; pod Koninem nad Wartą Morzysław Morsko, Chorzeń i Sławsko z Rybakami; w okolicy Dąbia i Brudzewa kolskiego Wilamów Wyramowo, Łękę Staralanca i Kwaskowe Kwiatków; na Kujawach, w pobliżu Chodcza i Lubrańca Choceń i Kłobię. Potwierdzenie klasztoru trzemeszeńskiego z tegoż roku 1145 wyprowadzana widownię następujące osady Kamieniec, Myślątkowo, Ostrowite, Popielewo i Siedluchę pod Trzemesznem; Palędzie pod Mogilnem; Wielatów i Osikowe pod Gębicami; na Kujawach Sierakowo, Mirosławiec i Włostowo pod Kruszwicą, Pikutkowo pod Brześciem i Grabonowo pod Bobrownikami; nieco dalej, ku zachodowi Gąsawę, Szelejewo, Oćwiekę, Komratowo, Jabłowo, Załachowo, Januszkowo i Łoskuń; w Łęczyckiem Górę św. Małgorzaty, Lubnice pod Piątkiem i Prawęcice pod Kazimierzem; w Sieradzkiem Inowłódź i Sulejów; w Sandomierskiem Końskie, Przedbórz, Waśniów, Korczyn kielecki i Jeżów z pod Waśniowa; w Krakowskiem Stojanowice pod Skalmirzem; tudzież nieistniejące już Zbar, Pustwin, Robaków, Żelisławice, Chorelin i Ostrów, Z wód wymienia odnośny przywilej Brdę, lewy dopływ Wisły, i jezioro Lubin pod Trzemesznem oraz inne, na gruntach wsi nadanych, W dwa lata później 1147 przy

Polska