cze zaułki, schody kamienno kręcone, obszerne izby, wreszcie napowietrzny kurytarz drewniany budzą jużto podziw, już toż grozę w zwiedzającym. Trzy zamki takie względem siebie zajmują położenie, że gdy dolny szczytem dosięga parteru pośredniego, to ostatni wierzchołkiem swym zaledwie dochodzi do fundamentów górnego. Nieznane są początkowe dzieje zamku. Autorowie węgierskich i niemieckich opisów Węgier uważają go za słowiańskie grodzisko. Podanie o założeniu zamku przez templaryuszów nie ma żadnej podstawy. Jako twierdza nadgraniczna był własnością królewską i w miarę, jak władza króla upadała w Węgrzech, zamek przechodził w ręce prywatnych właścicieli, a gdy się zno wu podniosła, wracał w posiadanie króla. W r. 1267 należał zamek do Piotra, nadżupana, i do braci jego Othouch i Mikou, synów Detrego, przodków rodziny Balaszów. Ów Detre w dokum. z r. 1229 występuje jako prokurator zwoleński. Bo XIV w. nie było żupaństwa orawskiego a ziemie jego należały częścią do zwoleńskiego, częścią do liptowskiego. Król Bela IV odebrał go z rąk Balaszów, dając im za to trzy zamki w Trenczyńskiem i oddał pod zarząd żupana zwoleńskiego. Po wygaśnięciu dynastyi Arpadów, podczas bezkrólewia, zamek należał do mistrza Doncha Tomasza, który stanąwszy po stronie Karola Roberta w wojnie o sukcesyą tronu, wraz z bratem swoim i ojcem walczył mężnie w jego obronie, za to dostał wśród innych dóbr także Orawę. W 1320 r. Karol I, dając mistrzowi Donchowi dwa inne zamki, wziął Orawę dla siebie. W r. 1322 orawskim żupanem był mistrz Lampert, a r. 1335 Hipolit hr. z Kremnicy otrzymuje go w darowiźnie od króla i dzierżył go aż do czasu króla Ludwika, który, dla ułatwienia przejazdu do Polski, urządził zamek tak, aby w nim sam mieszkać i gości polskich mógł podejmować. Bawił on tu nie raz, podobnie jak i Kazimierz Wielki. W następnych latach spotykamy w dokumentach kilku kasztelanów orawskich r. 1355 mistrz Stefan Kathy, 1379 r. Detryk Bebek Bubek, r. 1380 jako dziedzice bracia Władysław i Jan Kokosz, 1382 niejaki comes Nicolaus. W 1395 r. dzierżyć go miał Władysław Biały, książę opolski. W r. 1398 należała Orawa do pana nad Wagiem, t. j. do wojewody Ścibora ze Sciborzyc, szlachcica polskiego, h. Ostoja, który broniąc mężnie króla Zygmunta I, służąc mu wiernie, nawet na szkodę ojczyzny swojej, otrzymał od niego różne posiadłości nad Wagiem, zamek orawski i dochody celne z Twardoszyna. Później zastawia Zygmunt węgierski ten zamek dwom braciom Balickim Mikołajowi, nadżupanowi orawskiemu, i Andrzejowi. Po śmierci wojewody Ścibora, córka jego Katarzyna w roku 1434 roszcząc sobie do Orawy spadkowe prawa chciała zatrzymać zamek, lecz jej się to nie udało, bo Balicki nadżupan go dzierżył i niego bronił ziemi okolicznej przed napadami husytów i stronników Elżbiety, matki Władysława Pogrobowca, którymi dowodzili Giskra, Pongracz i inni. W r. 1442 starostą na Orawie był niejaki Jakub Cruder, stronnik Elżbiety, który schwytanego zdradą na Spiżu Piotra Odrowąża, woj. ruskiego, przez Telefusa, naczelnika bandy husyckiej, trzymał w zamku orawskim. Gdy Władysław Warneńczyk został królem węgierskim, ów Cruder, z obawy przed karą, zawiózł Piotra Odrowąża królowi do Budzynia i tem go przebłagał. W 1449 r. nadżupanem orawskim był Piotr Komorowski, który dzierżył siedm zam ków w górnych. Węgrzech Rożeń, Likawę, Hradek. Żabiniec, Starogród, Sw. Mikułasz i Orawę. Popierając Kazimierza Jagiellończyka, królewicza węgierskiego, podejmował go w swoich zamkach Komorowski r. 1472, gdy tenże wracał do Polski. W r. 1474 Maciej Korwin zabrał mu wszystkie zamki, oprócz orawskiego, w którym Komorowski z żoną i resztą rycerstwa się zamknął. W skutek ugody, po odebraniu 8000 florenów w złocie od Macieja Korwina, ustąpił Komorowski z swoim dworem i całem mieniem ruchomem z Orawy do Polski. Umarł r. 1476. Do zamku orawskiego przywiązana jest legenda o uwięzieniu w jego murach arcybiskupa koloczańskiego Piotra Vardaya, przez Macieja Korwina, co nie zgadza się z prawdą historyczną. Po ustąpieniu Komorowskiego 1474 r. zajął zamek król Maciej. Po nim przeszła Orawa w posiadanie jego syna naturalnego Jana Korwina. Krol Władysław II kazał r. 1495 zająć zamek Stefanowi Zapolyi, palatynowi Węgier, który go jednak z dobrami zwrócił Korwinowi. Poczem się obaj pogodzili. W r. 1505 po bezpotomnej śmierci Krzysztofa Korwina dobra orawskie, w skutek przedślubnej ugody, weszły w ręce Zapolyich. Podczas wojen między Janem Zapolyą a Ferdynandem o koronę węgierską, dowódcą wojsk Zapolyego był Piotr Kostka z Siedlec, który w jego imieniu dzierżył Orawę tak dzielnie, że jej Katzianer, naczelnik wojsk Ferdynanda, zdobyć nie zdołał. Tenże Kostka i brat jego Mikołaj otrzymali za wierność w obronie Orawy od Zapolyi w r. 1529 dwa zamki nad Wagiem. W r, 1534 oddał Ferdynand Janowi z Dubowy, Polakowi, wnukowi siostry Mikołaja Kostki, zamek orawski z godnością nadżupana orawskiego. Tenże go naprawił, powiększył i obwarował. Średni zamek głównie jemu zawdzięczył swoją okazałość. Uzbroił go w 11 dział i powierzył obronę przeciw

Podzamcze Orawskie