lików 95, żydów 1505, reszta prawosławni. Muzeów i towarzystw uczonych gub. nieposiada, prócz towarzystwa lekarzy podolskich. Jeszcze przed ćwierć wiekiem Podole posiadało kilka bibliotek. Tulczyńska, z ogromnem archiwum, nieocenionem dla dziejów przeszłości, po sprzedaży Tulczyna wywieziona do Francyi; w Rychtach Karola Podwysockiego, w śledziach Władysława Górskiego, sprzedane częściami. Została jeszcze w Trojanie w pow. bałckim, należąca do Rusieckich w Zahińcach Starzyńskich, zebrana przez Urbanowskich i tu z Wołynia sprowadzona. Ta ostatnia największa w gubernii. Obecnie w Kamieńcu znajduje się biblioteka publiczna, licząca 7682 tomów; przy gimnazyum męzkim 4800 tomów, przy seminaryum duchownem prawosł. 7000 tomów. Biblioteka przy gimnazyum w Niemirowie ma 8000 tom. weszła tu część bibliot. Potockich. Z prywatnych większe zbiory są jeszcze w Malej owcach Orłowskich, hr. Stadnickiego w Otrokowie, Pułaskiego w Zawodyńcach, dra Rollego w Kamieńcu, Juriewicza w Berszadzie, Steckiego w Buszynie, Przeździeckich w Czarnym Ostrowie, Russanowskich w Jakuszyńcach, Chołoniewskich w Janowie po ks. Chołoniewskim, Drzewieckich w Kunce, Sobańskich w Obodowce, Grocholskich w Pietniczanach i inne. Pod względem opieki sanitarnej czuć się daje wielki niedostatek. Według urzędowych wykazów w 1885 r. było 44 lekarzy rządowych i 118 wolnopraktykujacychj wypada więc 1 lekarz na 14000 mieszkańców, a ponieważ lekarze zamieszkują po większej części w miastach, ludność więc wiejska zostaje często bez pomocy. Oprócz tego jest 360 felczerów, 190 akuszerek, 203 cyrulików, 14 weterynarzy i 84 ich pomocników. W 1881 r. zachorowało na dyfteryt 10627 dzieci, zmarło 3249; na tyfus zachorowało 1572 osób, zmarło 226; na ospę zach. 7368, zmarło 1726, procent więc śmiertelności znaczny. Syfilis między ludnością wiejską znacznie się rozszerzył. Ospę ochronną zaszczepiono 58716 dzieciom, W ogóle walka z epidemiami nadzwyczaj tu trudna, z przyczyny braku oświaty i zabobonów ludu wiejskiego. W gubernii jest 12 szpitali miejskich, 12 więziennych, 4 żydowskie, oprócz tego przy każdej fabryce cukru szpital na kilku chorych. W szpitalach tych leczyło się w ciągu roku 8818 ludzi, umarło 322, to jest 3, 65. W Kamieńcu jest także szpital dla obłąkanych, gdzie znajduje przytułek do 300 osób i ambulatorium dla przychodzących chorych, założone przez towarzystwo dobroczynności 1 września 1884 r. , dające bezpłatnie poradę i lekarstwa; rocznie bywa do 8000 chorych. W Kamieńcu jest także dom dobroczynności, a raczej schronienie dla biednych, utrzymywany kosztem rządu, na 150 osób. W 1881 r. było tu 98 mężczyzn i 70 kobiet, z których 104 z małą opłatą, a 64 na utrzymaniu rządowem; są to po większej części urzędnicy, lub ich rodziny. Aptek znajduje się 102 w gubernii, mianowicie 75 t. zw. normalnych, 2 filialne i 25 wiejskich. Nadto przy szpitalach rządowych i więziennych są także apteckki podręczne, razem więc znajduje się 120 aptek. Podolska gub. należy do generałgubernatorstwa kijowskiego, na czele zaś zarządu miejscowego stoi gubernator podolski, z siedzibą w Kamieńcu Podolskim. Pod względem administracyjnym gubernia dzieli się na 12 powiatów, w których jest 45 okręgów policyjnych stanów i 145 gmin. Miast i miasteczek 135, z tych 17 należy do rządu. Oprócz tego znajduje się w gubernii 1917 wsi większych i mniejszych wraz z przysiółkami, 63 słobód, 45 kolonii, 102 futorów, razem więc 2237 punktów zaludnionych Statys. swiedienia o podols. gub. . Wypada więc na 1 milę kw. 3 miejsca zaludnione; stosunek takiż sam jest i na Wołyniu, w gub. kijowskiej 2 1 2, w królestwie zaś polskim 15 osad na 1 milę kw. , 1 więc osada gub. podolskiej przypada na 5 w królestwie Załęski. Pow. bałcki jest najrozleglejszy, zajmuje bowiem 140 mil kwadr. , t. j. 21 ogólnej przestrzeni, olhopolski 73 60 8; jampolski 65, 90 10, hajsyński 61, 44, lityński 60, 51 uszycki 51, 31, mobylowski 46, 66, latyczowski 49, 58, bracławski 55, 93, winnicki 54, 13, kamieniecki 52, 51, proskurowski 48, 48 mil kw. Z miast Kamieniec liczy do 40000 mk. 1885 r. , Winnica 19755, Mohylów do 30000 1883 r. , Bałta 24014, Proskurów 14554, Hajsyn 9908, Lityn 7148, Olhopol 6698, Latyczów7549, NowaUszyca Letniowce 4569, Jampol 4559, Bracław 7910. Miast nadetatowych jest 5 Bar 17566 mk. , Stara Uszyca 4164, Wierzbowiec 1678, Salnica 2438, Chmielnik 8136 mk. Z powiatów najludniejszy jest kamieniecki, posiada bowiem 207314 mk. , wypada więc na 1 milę kw. 3947 mk. , na 1 mieszk. 1, 27 dz. ; dalej idzie proskurowski 170067 rak. , na 1 milę 3507, na 1 miesz1, 41 dz. ; rachylowski 168576 mk. , na 1 milę 3395, na 1 rak. 1 48 dz. ; uszycki 173912 mk. , na 1 milę 3389, na 1 mk. 1, 49 dz. ; hajsyński 199817 mk, na 1 milę 3256, na 1 mk. 1, 55 dz. ; bracławski 180343 mk. , na 1 milę 3224 mk. , na 1 mk. 1, 56 dz. ; jampolski 208423 mk. , na 1 milę 2989, na 1 mk. 1, 68 dz. ; winnicki 158573 mk. , na 1 milę 2929, na 1 mk. 1, 82 dz. ; latyczowski 128727 mk. , na 1 milę 2596 mk. , na i mk. 1, 94 dz. ; balecki 259519 mk. , na 1 milę 1850 mk. , na 1 mk. 2, 72 dz. Podział powiatów na okręgi policyjne i gminy podany jest przy opisie pojedynczych powiatów. Pod względem sądowym gub. podolska należy do

Podole