Bielscy, a od nich Kasper Rogaliński, wwoda inflancki, około 1782 r. Na płn. od rynku, jeszcze w śródmieściu, stoi cerkiew murowana, której oryginalna budowa wskazuje, iż miała służyć także za miejsce obronne. Podhajecki powiaty Galicyi wschodniej, należy do nielicznej grupy środkowych powiatów niedotykających granic prowincyi. Granice jego są od wsch. pow. tarnopolski i trębowelski, połudn. buczacki i stanisławowski, od zach. rohatyński i brzeżański, z półn. brzeźański i tarnopolski. Obszar powiatu, obejmujący 18, 34 mii kwadr. austr. albo 10, 844 miriametrów kwadr. , przedstawia płaskowzgórze pochylające się w kierunku z półn. ku połudn. , ku dolinie Dniestru. Płaskowzgórze tu dochodzi w najwyższym swym tarasie do 196 mt. pod Mużyłowem. Przerzynające go rzeki płyną głęboko wyżłobionymi, rozległymi jarami, w których rozsiadły się wioski. Doliny rzek mają klimat o wiele łagodniejszy niż wyżyna stepowa, wystawiona na wiatry północnowschodnie. Wyżyny te mają zwykle spodnie warstwy gliniaste, nieprzepuszczalne, doliny zaś i stoki mają spodem wapień przepuszczający, stąd są o wiele suchsze. Gdy w dolinach rośnie i udaje się tytoń, to na płaskowzgórzach plony bywają dość ubogie w ziarno, choć bujne w słomę. Glebę w tym powiecie stanowi przeważnie głęboki czarnoziem, częścią na wapiennym, częścią na gliniastym podkładzie. Do Podola jednak tylko wschodnie brzegi Strypy zaliczane bywają, chociaż i one są częściowo zimnym stepowym gruntem, po którym północne i wschodnie wiatry bez przeszkody hulają. Obszar powiatu przepływają w kierunku z półn. ku połudn. trzy rzeki Strypa, Koropiec i Złota Lipa, dopływy Dniestru. Tworzyły one dawniej mnóstwo stawów, można powiedzieć, że każda z nich była jednym łańcuchem stawów. Pod groblą i śluzą wyższego zaczynały się wierzchowiny niższego. Stawy te w czasie gdy ludność była o wiele rzadszą, stanowiły jednę z główniejszych gałęzi dochodów; role, chociaż urodzajne, nie przynosiły wiele, bo i nie było ich komu uprawiać, i Tatarzy, Wołosi, Turcy lub Kozacy niszczyli plony jeszcze na pniu stojące lub też już zebrane, a przytem dla złych dróg, wielkiej odległości od miast zboże nie miało pokupu. Tak było jeszcze i w czasach spokojnych w XVIII a nawet i pierwszej połowie obecnego stulecia. Ryba zaś w stawach mnożyła się sama, rąk trzeba było tylko do naprawy grobel, nieprzyjaciel ryby nie zabrał ani spalił, a przy ściśle zachowywanych postach, zawsze znajdywała kupca. Obok tego stawy miały znaczenie jako środek obronny; leniwo płynące rzeczki, powstrzymane groblami, rozlewały swe wody na szerokich przestrzeniach i były naturalną obroną licznych zameczków, które broniły przepraw przez wąskie, kręte i błotniste grobelki. Takimi zamkami były nad Strypą Zborów, Glinna, Kaplińce; nad Koropcem Kozowa, Podhajce, Monasterzyska; nad Złotą Lipą Buszcze, Kotów, Zawałów. Budowano niekiedy zamki na ostrowach czyli wyspach, wznoszących się w środku ogromnych stawów, jak Pomorzany, z początku Korabiem zwane, właśnie z powodu położenia na wyspie, Toki na środka stawu u źródeł Zbrucza. Jeżeli zaś układ gruntu na to pozwalał, to otaczano zamki z 2ch lub 3ch stron stawami, jak Zbaraż, Brzeżany, Podhajce i w. i. obecnie, z wyjątkiem ogromnego stawu w Bohatkowcach, wszystkie inne w powiecie podhajeckim zostały pospuszczane i przemienione częścią na sianożęcia, częścią na orne pola. Pow. podhajecki obejmuje 2 sądy powiatowe Podhajce i Wiśniowczyk, 65 osad, 58 gmin katastralnych i 61 obszarów dwors. Ludność wynosi 71, 784 głów, w tem 35, 675 męż. , 36, 109 kob; rz. kat. 18, 469, gr. kat. 45, 859, ewan. 17, izrael. 7431. Wedle zatrudnienia kupców 400, rękodzielników 1281, gospodarzy 9018, sług 32, 955. Dwa gościńce przecinają ten powiat; jeden rządowy, łączący Brzeżany ze Stanisławowem, drugi krajowy, z Podhajce na Zawałów do st. kolei żel. lwów. czerniow. jasskiej w Haliczu. Rz. kat. parafii jest 8, mianowicie Horożanka, Markowa, P. , Toustobaby, Zawałów, Wiśniowczyk, Złotniki i Rosochowaciec; gr. kat. parafie wyliczono powyżej ob. Podhajce. Szkoły etatowe męskie 4klas. w Podhajcach, 2klas. w Nowosiółkach, 1klas. Beckersdorf, Sieniawa, Bohatkowce, Burkanów, Dobrowody, Hajworonka, Hnilcze, Horożanka, Iszczków, Kotuzów, Mużyłów, Rosochowaciec, Siemikowce, Sławentyn. Sokołów, Sosnów, Wierzbów, Wiśniowczyk, Zarwanica, Zawałów, Złotniki. Filialne Białokiernica, Litwinów, Małowody, Rakowiec, Szmulany. Należą wszystkie do rady szkolnej okręgowej w Brzeżanach. Kasy pożyczkowe gminne istnieją w 51 gminach. Zakłady dobroczynne szpital w Podhajcach, fundusz i dom ubogich w Telaczu. Wedle sprawozdania izby handlowoprzemysłowej w Brodach za lata 1876 81 było w pow. podhajeckim kupców i przemysłowców szklarzy 5, cieśli 3, zegarmistrz 1, kupców żelaza 4, kowali 17, garncarzy 7, cegielnik 1, sprzedających sól 12, rzeźników 20, wypasających woły 3, piekarzy 4, graizlerów 2, dzierżawców młynów 21, mielników 6, palących gorzałkę 17, handlarz gorzałką 1, restauratorów 9, dzierżawców propin. 78, handlarz płótnem 1, krawców 12, szewców 16, kuśnierzy 5, bednarzy 2, stolarzy 13, agent 1, aptekarz 1, utrzymujący łazienki 1 w Zawałowie był

Podhajce