scowe. Biorąc cenę średnią 40 kop. za pud. , siano to miało wartości 2, 055, 773 rs. W ogóle łąki naturalne zajmują coraz mniejszą część obszaru, gdyż, gdzie tylko jestto moźebnem, zamieniane są na grunta orne. Stosunkowo bogatszymi w dwukośne łąki są powiaty mławski i przasnyski. W mławskim ostatniemi czasy dokonywa się pomyślnie osuszanie bagnistych obszarów. Chów koni i bydła w niektórych tylko powiatach, gdzie jest obfitość łąk, rozwijać się może; brzegi Wkry, która przerzyna pow, mławski, okolice Bieżunia, Szreńska i Kuczborka posiadają stosunkowo większą ilość łąk; jednakże nie spotykamy tam ani znaczniejszych stad bydła, ani koni. W blizkości miast, gdzie prowadzi się gospodarstwo nabiałowe, bydło holenderskie ma przewagę, gdzie zaś chodzi głównie o wychów wołów, produkcya mleka prowadzoną jest w granicach potrzeb domowych. Po większej części rolnicy nie mają żadnego w hodowli wytkniętego celu i tylko w lepszych gospodarstwach hodują bydło szwajcarskie. Co do owiec to dwory hodują przeważnie angielskie rasowe, włościanie dawną rasę polską. Ogólna liczba rogatego bydła dosięga 260, 000 sztuk. Rozwój innych gałęzi przemysłu rolnego. jako to uprawa lnu, konopi, chmielu, gospodarstwo nabiałowe i t. p. , nie ma obecnie warunków szerszego rozwoju. Jedno pszczolnictwo w kilku miejscowościach pow. ciechanowskiego stanowi drobne źródło dochodów. Z obszaru gubernii, według wykazów urzędowych, większa część przypada na ziemię orną, t. j. 582, 822 dziesięcin; łąki zajmują 100, 117 dz. , pod drogami, rzekami i błotami 47, 400 dz. , pod wygonami 34, 777, pod budowlami 32, 000 dz. , zaroślami i krzakami 27, 849 dz. , nieużytków 17, 003 dz. Pozostałe 107, 553 dz. pokrywają lasy, zajmujące 1 9 obszaru. Taki stosunek zalesienia stawia gub, płocką na jednem z ostatnich miejsc w królestwie polskiem, Główniejsze przestrzenie nielicznych w gub. lasów prywatnych rozciągają się dość wązkim szlakiem od prawego brzegu Wisły w pow, lipnowskim ku półn. wschodowi, ponad granicą pruską, obejmując okolice Bieżunia, Mławy i Przasnysza, i łączą się w niektórych miejscach z lasami rządowymi. Do większych jeszcze obszarów prywatnych lasów należą pomiędzy innymi lasy skępskie, około 700 włók obejmujące, lasy okalewskie, skrwileńskie, wolskie, kikolskie, czermińskie, drążdżewskie, opinogórskie, dłuskie i inne. Większa część tych lasów jest nieurządzoną i poddana eksploatacyi nieprawidłowej, szybkim krokiem prowadzi do zupełnego wyniszczenia. Na wyróżnienie zasługują tu leśnictwo przasnyskie, obszar lasów dłuskich, oraz lasy hr. Krasińskich w ciechanowskiem. Wszędzie przeważają łasy iglaste, już to czyste, albo podszyte lub przetknięte dębem, grabem, brzozą, osiką i t. p. Drzewostany przeważnie liściaste na bardzo nieznacznych rozciągają się przestrzeniach. W tych ostatnich największą przestrzeń pokrywa olsza czarna alnus glutinosa, rosnąca na moczarach i bagnach niezdatnych pod inną kulturę. Lasy rządowe dzielą się na 4 leśnictwa płockie, lipnowskie, przasnyskie i zakroczymskie, a prócz tego jeden ogólny zarząd lasów miejskich Mławy, Zakroczymia, Raciąża i Rypina. Cały handel i przemysł gubernii oparty jest na produkcyi rolnej. Dla stosunków handlowych z zagranicą służy 9 pogranicznych urzędów celnych 1 komora 1ej klasy w Mławie, 3 komory 3ej klasy w Lubiczu, Zieluniu i Dobrzyniu nad Drwęcą oraz 5 przykomórków chorzelski, pepłowski, mławski, osiecki i janowski. Wartości przywozu i wywozu z gub. płockiej nie wykazują sprawozdania urzędowe, ponieważ na komorach nie wyróżniają miejsc, z których pochodzą wywożone przedmioty, lecz podają ryczałtową sumę wywozu. Głównymi przedmiotami wywozu są nieprzerobione płody ziemne. Handel zbożem do niedawnego czasu skoncentrowany głównie w Płocku i drogą wodną kierowany, obecnie po przeprowadzeniu kolei nadwiślańskiej w znacznej części zwrócił się na Mławę. Po zbożu najwięcej wywozi się wełny, bydła i drzewa. Przedmiotami przywozu są towary kolonialne, tkaniny, żelazo i skóry. Przemytnictwo, przeważnie okowity, kwitnie w pow. rypińskim i mławskim. Obecny stan przemysłu fabrycznego gubernii przedstawiają następujące cyfry 18 gorzelni, z produkcyą 792, 958 rs. ; 3 cukrownie, z prod. 1, 577, 560 rs. ; 27 browarów i miodosytni, z prod. 353, 215 rs. ; 2 fabryki żelaza hamernie, z prod. 197, 500 rs. ; 89 cegielni, z prod. 432, 097 rs. ; 26 tartaków, z prod. 237, 288 rs. ; 25 młynów wodnych, z prod. 160, 060 rs. ; 4 młynów parowych, z prod. 74, 000 rs. , 600 wiatraków, z prod. 1, 200, 000 rs. ; 6 fabryk mydła i świec, z prod. 31, 636 rs. ; 26 garbarni, z prod. 31, 853 rs. ; 2 fabryki zapałek, z prod. 28, 600 rs. ; 2 fabryki narzędzi rolniczych, z prod. 135, 000 rs. ; 4 odlewnie żelaza, z prod. 11, 540 rs. ; 2 huty szklanne, z prod. 12, 000 rs. ; 3 fabryki krochmalu, z prod. 9, 690 rs. ; 1 fabryka wyrobów cementowych, zprod. 6, 000 rs, ; 28 olejarni, z prod. 13, 137 rs. ; 9 fabryk octu, z prod. 4, 620 rs. ; 4 fabryki kafli, z prod. 8, 200 rs. ; 3 smolarnie, z prod. 773 rs. ; fabryka papieru małoznaczna, z prod. 1, 500 rs. ; razem 885 zakładów przemysłowych i fabryk, z prod. 5, 319, 226 rs. , przy 3, 443 roboczych rąk. W gorzelniach wypędzono ogółem 18, 435, 604 okowity. Gorzelnie, browary i miodosytnie, z nielicznemi wyjątkami, prowadzone są dotąd na małą ska

Płock