runku połudn. ku Wiśle i mającą w swej krawędzi nad doliną Wisły 350 do 380 st. wznies. , podczas gdy wznies. środkowej i północnej części dochodzi do 400 i 420 stóp. Śród tej równiny występują nieznaczne tarasy w okolicy Płocka i na północ od Wyszogrodu i Czerwińska, sięgające 420 do 500 stóp. Dolina Wisły od Wyszogrodu rozszerza się coraz więcej i i ciągnie się pasem o kilkowiorstowej szerokości aż pod Płock nieledwie, gdzie znowu środkowa wyżyna przybliża się do koryta Wisły. Dolina ta wznosi się 215 st. i więcej, podczas gdy poziom Wisły przy ujściu Skrwy, naprzeciw Duninowa, ma 168 st. Ten środkowy obszar gubernii, obejmujący pow. sierpecki, płocki i płoński, posiada glebę gliniastopiaszczystą, średnio urodzajną. Położony po obu stronach dawnego traktu handlowego, idącego od Wisły do Baltyku Płock, Mława, zaludnił się za sprawą zarówno biskupów płockich, posiadających tu rozległe dobra, i klasztorów jak Czerwińsk jak też i staraniem książąt, ściągających do leśnych obszarów rolniczą ludność. Część zachodnią i północnozachodnią zajmują dwa powiaty lipnowski i rypiński, stanowiące dawniej głośną w dziejach ziemię Dobrzyńską. Obszar ten zamknięty między Wisłą a dwoma jej dopływami Skrwą i Drwęcą, przedstawia dalszy ciąg pojezierza wielkopolskiego, które łączy z wyżyną pojezierza baltyckiego. Dolina Wisły i stoki wyżyny spadające ku Wiśle tworzą pas szeroki do 9 wiorst, nieżyzny i mało zaludniony. Dalsze części obszaru przedstawiają równinę urozmaiconą falisto układającemi się wzniesieniami i licznemi kotlinami, istniejących lub zanikłych juz jezior. Te liczne, łagodnie zagłębiające się kotliny i doliny, sprzyjały osadzaniu przez wody warstw urodzajnych, którym obszar ten zawdzięcza swą wyborną glebę, sprzyjającą rozwiniętej tu uprawie pszenicy i buraków cukrowych. W tych kotlinach również wytwarzały się pokłady torfów, użytkowanych obecnie. Te same warunki a zwłaszcza liczniejsze niż obecnie jeziora, zachęcały osadników i przyczyniły się zarówno do wczesnego zaludnienia jak i uporczywości z jaką Krzyżacy, poznawszy naturalne bogactwa ziemi, starali się utrzymać w swym ręku te obszary. Wycięcie lasów zmniejszyło obfitość wód i przyczyniło się do osuszenia jezior, pozamienianych na łąki i pola uprawne. W dorzeczu Drwęcy, pod Lelitowem, Sitnem, Piotrkowem, spotykamy wiele takich pojeziornych niewątpliwie dolin. Istniejące dotąd jeziora skupiają się przeważnie w wynioślej szych tarasach wyżyny, utrudniających odpływ wód i dostarczających z przechowanych dotąd lasów zasobu wody. Spotykamy je w środkowej części obszaru między Lipnem, Kikołem i Skępem, w pow. lipnowskiem i we wschodniej, lesistej, połowie pow. rypińskiego. W powiecie lipnowskim znajdują się jeziora Ostrowickie 330 mr. pow. , 30 st. gł. ; Wielkie przy Skępem 200 mr. pow. , 15 30 st. gł. ; Tupadłowskie 120 mr. pow. , 15 st. gł, ; Trembińskie 90 mr. pow. , 60 st. gł. ; Wólczyńskie 90 mr. pow. , 6 12 st. gł. ; Łońskie 60 mr. pow. , 30 st. gł. ; Swięte 60 mr. pow. , 7 st. gł. ; Rudniewskie 50 mr. pow. , 24 st. gł. ; Ossowskie 30 mr. pow. , 80 st. gł. ; Witkowskie 60 mr. pow. , 12 st. gł; w pow. rypińskim Urszulewskie 549 mr. pow. , 80 st. gł. ; Skrwilno 540 mr. pow. , 10 st. gł. ; Blizno 161 mr. pow. , 18 st. gł. ; Lipiec 100 mr. pow. , 36 st. gł. ; Ugoszcz 100 mr. pow. , 16 st. gł. oprócz rzeki Wisły, głównej arteryi spławnej, w gub. płockiej są następujące główniejsze rzeki Narew, która wpada do Wisły przy twierdzy Nowogieorgiewsku i oddziela na przestrzeni 20 wiorst gub. płocką od gub, warszawskiej; Wkra lub Działdówka, płynie przez gubernią na przestrzeni 156 wiorst, wpadając przy wsi Pomiechowie do Narwi; Drwęca, na rozciągłości 50 wiorst, oddziela gub. płocką od granicy Prus, i Orzyc, który bierze swój początek w pow. przasnyskim i wpada do Narwi w gub. łomżyńskiej, płynąc na przestrzeni 62 wiorst. Gleba ziemi przedstawia wielką rozmaitość. Powiaty płocki i płoński, uważane za najurodzajniejsze, mają grunt gliniasty, mocny, bielico waty i ztąd 3 5 obszaru roli ornej idzie pod uprawę pszenicy; pow. rypiński na 2 3 obszaru ma dobre grunta, częścią gliniaste, częścią marglowe, a w 1 3 piaski; w pow. lipnowskim połowa dobrych gruntów gliniastych marglowatych a zwłaszcza w okolicach Dobrzynia i w pasie koło Lubicza, w 1 4 piaski lotne w okolicach Lipna i Skępego i 1 4 sapy. Pow. mławski obfituje w łąki; sierpecki w 1 4 ma glebę bielico watą, zresztą piaski, sapy i szczerki, przeważnie obsiewane żytem; pow. ciechanowski ma wpołowie ciężkie iły czarne, zresztą sap i piasek. Stosunkowo gorsze grunta posiada pow. przasnyski. Całe powiśle, od Szpetala do Zakroczymia, bogate w grunta iłowate i czarnoziem, oraz ciechanowskie uprawiają buraki cukrowe. W 1886 r. wysiano w całej gubernii ozimin 298, 815 czetw. cztw. l, 845 korca, zebrano 1, 906, 205 cz. ; jarzyn wys. 230, 748 cz. , zebr. 1, 305, 827 cz. ; kartofli wysadz. 493, 800 cz. , zebr. 2, 557, 226 cz. Z powyższej ilości, mniej więcej 2 5 używane są na wyżywienie ludności oraz na zasiewy i potrzeby gorzelni, pozostałe zaś 3 5 przedstawiają ilość ziarna wywożonego. Siana i traw pastewnych koniczyna, rajgras, lucerna przy miernym stosunkowo urodzaju zebrano z całego obszaru gubernii 5, 239, 439 pudów, która to ilość, za wyłączeniem 30, 000 pudów, zużytkowaną została na potrzeby miej

Płock