t. II, 1830. Opisy P. i różnych jego zabytków wraz z rycinami podawał Tyg. Illustr. , i II, 621; IV, 123; VII, 80; IX, 223; XI, 242; XIII, 81; Kłosy 976 z 1884 r. Dość liczne artykuły odnoszące się do dziejów miasta i jego zabytków pomieszcza Korespondent płocki. W 1824 r. wychodziło w P. pismo peryodyczne Dziedzilija; w 1815 r. Dziennik Urzędowy departamentu płockiego; od 1816 do 1837 Dziennik województwa płockiego; od 1838 do 1866 Dziennik guber. płockiej; odtąd w języku rossyjskim Płockija gub. wiedomosti. Dzieje Płocka i ustęp o nazwie opracował Ernest Swieżawski, opis obecnego stanu miasta i dane statystyczne podał Maryan Kozarski, redaktor Kalendarza płockiego, początek sam dodał Br. Ch. . Płocki powiat utworzony w 1867 r. z 16 gmin dawnego powiatu t. n. i jednej gminy Majki pow. mławskiego ma 24 mil kw. obszaru i zajmuje sam środek południowej części gubernii płockiej. Południową i połud. zacho dnią granicę stanowi Wisła, od wschodu przytyka do pow. płońskiego, od północy graniczy z sierpeckim a od zachodu z lipnowskim. Obszar ten pod względem geologicznym nie został dotąd zbadany, w czem przeszkodą grube warstwy świeżych napływowych glin i piasków, utrudniające poszukiwania, gdyż nawet dość liczne jary i głęboko niekiedy wrzynające się doliny rzeczek nie odsłaniają dawniejszych pokładów. Robione w celach praktycznych poszukiwania wykazały formacyą węgla brunatnego ciągnącą się pasem wzdłuż prawego brzegu Wisły. Układ poziomy obszaru powiatu przedstawia dość wielką rozmaitość. Dolina Wisły między Wyszogrodem i Płockiem rozszerza się znacznie z prawego brzegu i ma do 4ch wiorst średniej szerokości. Niezabezpieczona od zalewów przedstawia ona lesisty przeważnie obszar, na którym z brzegu rozsiadły się kolonie niemieckie głównie i dawniejsze drobne osady rybackie i wioski. Ta dolina nadrzeczna pomiędzy wsiami Podgórze i Kępa Polska, łączy się z niziną wrzynającą się w głąb środkowego płaskowzgórza aż pod Bodzanów i tworzącą kotlinę o łagodnie podnoszących się brzegach i dnie pofalo wanem wzgórzami. Ten obszar zapadły wznosi się 214 do 230 stóp npm. , ma około 6 w. szerokości i do 9 w. długości w głąb wyżyny, która we wschodniej stronie ma 400 do 450 stóp a w zachodniej 300 przeszło stóp npm. Bezimienna rzeczka wpadająca do Wisły pod Podgórzem a zabierająca pod wsią Brody strumienie spływające z tego zagłębienia i Mołtawa płynąca od Bodzanowa a wpadająca pod Kępą Polską do Wisły, zakreślają w przybliżeniu wschodnią i zachodnią granicę tego zagłębienia i odprowadzają jego wody. Poza Kępą Polską w dół Wisły środkowa wyżyna odrzyna się stromą ścianą od doliny nadwiślańskiej górując nad nią 100 do 150 stóp. Pod wsią Słupno krawędź ta uległa zniszczeniu przez spływające z wyżyny wody, których śladem dziś jest mała rzeczka płynąca od Białkowa i Miszewa głębokim jarem. Wody te utworzywszy ze swych osadów wał wyniosły, ciągnący się brzegiem Wisły od Liszyna aż pod Ośnicę niemal, zatrzymały sobie swobodny odpływ i rozlały się w rozległe jezioro, którego ślady spostrzegamy w okolicy wsi Słupna. Zmniejszony napływ wód leśnych wyżyny osuszył jezioro i zamienił je w mokradle, śród których ginie płynąca głębokim jarem struga. Podobne, tylko mniejsze rozmiarami, ukształtowanie stosunków spotykamy nieco dalej pomiędzy wsią Ośnicą a Jemielnicą, gdzie wody z wyżyny spływały wielkim jarem z pod Boryszewa. Od Płocka począwszy, aż do ujścia Skrwy, Wisła płynie pod samą krawędzią wyżyny wznoszącej się 160 do 200 stóp nad poziom rzeki. Posuwając się od brzegow Wisły, w okolicy Płocka, ku środkowi powiatu poziom podnosi się w kierunku półn. wschodnim i dosięga najwyższego wzniesienia w lesistym tarasie między Bodzanowem a Łubkami 530 stóp. Taras ten ku wschodowi dosięga w Nowej wsi 560 st. a ku północy w pobliżu Góry na szosie z Płocka do Płońska do 580 st, npm. Taras ów stanowi węzeł wodny, z którego rozchodzą się wody do Skrwy, Wkry i Wisły. Za wycięciem lasów znikły jeziora leśne i zmalały rzeczki. Powstrzymane przez ten taras w biegu ku Wiśle wody obszaru półn. zachodniej części powiatu wytworzyły bagnistą dolinę, mającą około 1 w. szerok. i do 9 w. długości, dawny zbiornik wód w okolicy Bielska. Brak dolin rzecznych i liczniejszych zbiorników wodnych sprawił, iż pomimo starożytności i ważnej roli dziejowej samego Płocka, okolice miasta i dalsze strony dość późno i powolnie zostały zaludnione i wzięte pod uprawę. Ludność powiatu w 1867 r. wynosiła 67, 549 dusz razem z ludnością miast. W 1872 r. było Załęski, Statyst. porówn. król. polskiego, str. 332 i nast. ludności miejskiej w Płocku i Wyszogrodzie 24, 105 wraz z niestałą, ludności wiejskiej zaś 56, 558 stałej i 1758 niestałej. Wogóle było 82, 421 mk. Obecnie ludność pow. wynosi 71, 361 mk. 34, 599 męż. i 36, 762 kob. a Płocka około 24, 000. Cyfry pewnej nie można podać bo niewiadomo czy wykazy ostatnie urzędowe podające 71361 mk. obejmują w tej cyfrze ludność Wyszogrodu gdyż, gdyby się takowa mieściła, to ogólna cyfra ludności wynosiłaby około 95, 000 a więc blisko 4000 mk. na milę kwadr. W granicach powiatu znajduje się 83 wiorst dróg

Płock