Sowina, Tursko, Twardów i Żegocin. Powiat pleszewski, w obecnych granicach, istnieje od r. 1818; dawniej wchodził w skład departamentu kaliskiego, a przed r. 1793 należał częścią do pow. kaliskiego, częścią do pyzdrskiego wwdztwa kaliskiego, i w drobnej części, na półn. zachod. kończynie, z wsiami Boguszyn, Chocicza, Kruszyn, Chromiec, Panienka, Kolniczki, Laskowy i Chwalęcinek, do pow. kościańskiego, wwdztwa poznańskiego. Powiat pleszewski leży w płd. wsch. części w. ks. poznańskiego, między 51 44 a 52 7 płn. szer. i między 34 56 a 35 41 wsch. dłg. , ma obszaru 19, 08 mii kwadr. al. 102, 916 ha obszaru. Graniczy na płn. z pow. średzkim i wrze sińskim, na wsch. z królestwem polskiem, na płd. z pow. odolanowskim, a na zach. z pow. krotoszyńskim i szremskim. Największa rozciągłość pow. pleszewskiego od płn. zachodu ku płd. wschodowi, na Mieszków, wynosi 60 klm. ; od płn. wschodu zaś ku płd. zachodowi 23 klm. Obszar powiatu przedstawia równinę, pochylającą się od płd. ku płn. ku Warcie i od wsch. ku zach. ku Prośnie. Na przestrzeni od Ostrowa, na Pleszew i Nowe Miasto, ku Środzie wznosi się powierzchnia o 143 mt. za Górznem, 14689 mt. w Górznie, 142 pod Sobótką, 139 między Sobótką i Żychlinem, 142 w Żychlinie, 132 między Żychlinem i Krzywosądowem, 136, 9 mt. w Krzywosądowie, 1369 przy zamku Kuczkowskim, 130, 6 pod Jankowem Kuczkowskim, 136, 1 przy karczmie w holendrach Ludwińskich, 119 przy strzelnicy pleszewskiej, 127 do 139, 77 pod Pleszewem, 135, 77 pod lasem Piekarzewskim, 130, 47 pod Piekarzewem, 126, 28 między Piekarzewem i Kotlinem, 125 do 129 w Kotlinie, 120 za Kotlinem, 118 pod Wyszkami, 128, 89 w Witaszycach, 121, 09 w Jarocinie, 114, 9 i 108 za Jarocinem, 102, 82 w Mieszkowie, 104, 5 pod Wolicą Pustą, 102, 36 między Wolicą i Klęką, 97, 84 przed Klęką, 65, 51 mt. pod Nowem Miastem. Na przestrzeni między Dobrzycą i Pleszewem wznosi się powierzchnia o 142, 05 mt. przed karczmą Fabianówską, 151 w Fabianowie, 144 mt. w Kowalewie. Jezior nie ma powiat żadnych; największym stawem jest spływające do Lubieszczki jeziorko, około 1 2 klm. obszaru, między Obrą, Goliną i Potarzycą, tudzież staw między Kajewem i Gołuchowem, spływające do Sowinki; jezioro pod Chromcem i staw Karpieniec pod Jarocinem osuszono już przed wielu laty. Rzeki, wyjąwszy Warty, płyną od płd. ku płn. , chyląc się ku wsch. i zachodowi. Warta płynie od wsch. ku zach. i wchodzi do powiatu pod Dębnem, gdzie tworzy znaczny ostrów i rozgranicza pow. pleszewski od średzkiego na przestrzeni około 10 klm. od Dębna popod Bolec. Pod Solcem znajduje się na Warcie most drogi żelaznej poznańskokluczborskiej, a drugi pod Dębnem, na linii gnieźnieńskooleśnickiej. Prosna, opuszczając pod Osiekiem granicę pow. odolanowskiego i w. ks. poznańskiego, płynie na Kalisz, a po 7 klm. biegu wraca znów do księstwa i odgranicza na wschodzie pow. pleszewski od królestwa polskiego, t. j. od Podlesia popod Biały Dąb, naprzeciw Szymanowic. Na tej przestrzeni tworzy różne łachy, zalewy i odnogi, z których znaczniejsze są t. zw. Nowa Prosna i struga Żegocińska. Dopływy Prosny z lewego brzegu poczynają się, wyjąwszy Trzemny, w granicach pow. pleszewskiego. Są to 1 struga bezimienna, płynąca od Kuchar, 3 klm. długa, uchodzi w Podlesiu; 2 Trzemna z Bobrem, około 18 kim. długa, powstaje pod Czachorami w pow. odolanowskim i uchodzi poniżej Gołuchowa; 3 Sowinka, około 15 klm. , płynie z Sowiny i uchodzi poniżej Turska; 4 Ner czyli Struga, około 20 klm. , powstaje między Suchorzewem a Kowalem i uchodzi pod Rokutowem; 5 Korzkiewka, około 10 klm. długa, powstaje w Korzkwach 1 uchodzi pod Grodziskiem; 6 Strzydzewka, około 10 klm. długa, płynie z Strzydzewa, uchodzi w Zbikach; 7 Czermińska struga, 8 klm. długa, uchodzi w Żegocinie; 8 Struga, płynąca od Suchej, 6 klm. długa, uchodzi pod Prusinowem. Z tych strug i strumieni Trzemna tylko płynie od płd, ku płn. , równolegle z Prosną, a wszystkie inne od zach. ku płn. wschodowi. Od Podlesia poza Rokutów odgranicza Prosna w. ks. poznańskie od królestwa polskiego; poniżej zaś Rokutowa płynie aż poza Chocz dwoma korytami, między któremi, śród bujnych łąk, moczar i zarośli, ciągnie się kordon graniczny. Poniżej Chocza wraca znów stare koryto Prosny do granicy i tworzy ją aż po za Kwileń, gdzie t. zw. Nowa Prosna płynie wzdłuż granicy w. ks. poznańskiego, a stara na terytoryum królestwa aż popod Prusinów. Odtąd, do ujścia swego do Warty, płynie Prosna jednem tylko korytem; długość granicy zakreślonej przez nią wynosi 37 klm. w linii powietrznej. Na Prośnie gnieździły się niegdyś bobry; młyny stawiano na niej od r. 1280; o spławności jej, między Ołobokiem i Kaliszem wspominają dyplomaty z r. 1362. Most pod Choczem postawił r. 1382 Bartosz, starosta odołanowski, uganiając się z Zygmuntem, margrafem magdeburskim. Brody znachodzą się pod Białym Dębem, w pobliżu Prusinowa i Miniszewa, naprzeciw Szymanowic. Lutynia, lewy dopływ Warty, bierze początek pod Korytnicą, w pow. krotoszyńskim; płynie od płd. ku płn. ; do pow. pleszewskiego wchodzi pod Karminkiem, oblewa Karmin i płynie 3 klm. w powiecie; na przestrzeni 2 klm. rozgranicza pow. kroto

Pleszew