wie na przeciwnych bokach wspomnianej doliny, a zatem po obu stronach linii drogi żel. warsz. wiedeń. Po lewej występują głównie czerwone iły kajprowe, po prawej czarne iły kellowejskie ogniwo formacyi Jura a za niemi dopiero młodsze ogniwo Jura czyli białe wapienie. Jedne i drugie wszakże pokłady przekraczają powyższe granice. W okolicach Ząbkowic przenoszą się białe wapienie wapień muszlowy na lewą stronę linii kolei, tworząc często znaczne wzniesienia Wysoka Pilecka, Ciągowice, na prawy bok przeciwnie przenoszą się iły kajprowe, zajmując przestrzeń od Kromołowa i Zawiercia aż pod Myszków. Jako podrzędne pokłady w czerwonych iłach wydzielają się często lignit i limonit, z którego około Bendusza, Huty i Hucisk wytapiano żelazo. Na płd. od Mrzygłodu, w Kądzieli, Ciągowicach. Kuźnicy Masłońskiej i Nieradzie odkryto także pokłady lignitu, nieprzenoszące jednak nigdy 60 cali grubości. W okolicach Bzowa znajdują się pokłady limonitu, różniące się jednak wybitnie od znajdującego się w czerwonych marglach kajprowych. Pokłady te o ile się zdaję dochodzą do 100 st. grubości, choć w Wysokiej Pileckiej mają ich ledwie 30. Wierzchnie piętro kellowejskiego ogniwa występuje jużto jako brunatny wapień, jużto jako żelazne oolity Włodowice, Wysoka Lelowska, Wysoka Pilecka, Ciągowice, już jako drobno ziarnisty piaskowiec, zawierający pokłady rudy Krzepice, Zajączki i jako piaskowiec grubo ziarnisty. Wreszcie piętro to tworzy kwarcową skałę w Częstochowie i brunatne piaski około Krzepic. Pierwszy pokład ogniwa oksfordzkiego wierzchnie ogniwo formacyi Jura, t. j. wapienie marglowe, białawoszare, tworzą znaczny pokład począwszy od Pomorzan, przez Grabowę, Niegowonice, Rudniki, Włodowice, Przybyszew i Choróń. Są także w Wysokiej Pileckiej i w Ciągowicach. Drugi pokład tegoż ogniwa wapień gąbkowy, zawierający właściwą sobie faunę, występuje w głębokich dolinach i parowach, począwszy od Sanek, ciągnie się wzdłuż granicy pow. olkuskiego, powyżej Przybyszowa przechodzi w pow. częstochowski, gdzie tworzy Jasną Górę, następnie ciągnie się w kierunku płn. zach. aż do Działoszyna i granicy gub. kaliskiej. Trzeci pokład, gąbkowy wierzchni, przejawia się około Włodowic i występuje w wierzchn. ej warstwie Jasnej Góry; czwarty pokład, wapień zawierający skamieniałości cidalis florigema występuje tylko około Złotego Potoku i Janowa. Oprócz tego pokłady formacyi Jura białej pojawiają się w pow. piotrkowskim od Sulejowa do Piotrkowa i około Grocholic. Wierzchnia i brunatna Jura występuje w płn. wsch. części pow. rawskiego. Obszar gub. piotrkowskiej przedstawia się nam jako rozległa wyżyna, wznosząca się w kierunku od płn. wsch. ku płdn. i płdn. wschodowi. W wyżynie tejspostrzegamy dwie wybitniejsze części. Południowa i płdn. zachodnia część obszaru, stanowiąca dorzecze górnego biegu Warty pow. będziński i częstochowski, przedstawiają się jako przedłużenie szląskiej wyżyny od zach. a olkuskokra kowskiej od wsch. Przy średniem wzniesieniu do 1000 st. dochodzącem występują tu liczne wzgórza i pasma górzyste, sięgające 1200 do 1600 st. Liczne grupy takich wyniosłości spotykamy w okolicach Będzina i Siewierza. Okolica Łaz staocya dr. żel. warsz. wiedeń. przedstawia najwyższy taras tej wyżyny, wzniesiony średnio na 1400 st. Pod wsią Wysoka, na płn. zach. od Łaz, mamy 1482 st. , pod Niegowonicami, na płd. wsch. od Łaz, 1570 st. , pod wsią Łosień, na płd. wsch. od Strzemieszyc, 1530 st. , w Strzemieszycach 1183 stóp. W miarę posuwania się ku płn. wzniesienie wyżyny i pojedyńczych wzgórz zmniejsza się stopniowo. Po prawej stronie Warty między Janowem, Żarkami i Pradłami pow. olkuski występują liczne wzgórza i skały wapienne. Dolina Złotego Potoku przedstawia malownicze grupy skał, obnażonych przez działanie wód. Otaczająca je wyżyna sięga w najwynioślejszym punkcie 970 st. Draga grupa wzgórz skalistych występuje pomiędzy Częstochową, Mstowem i Olsztynem. Działanie wód, które naniosły w okolicy Olsztyna olbrzymie masy piasków, obnażyło tu również całą grupę skał wapiennych, obfitujących w groty. W tej południowej części wyżyny spotykają się z sobą dorzecza trzech rzek Wisły, Warty i Pilicy. Wody środkowego, najwyższego tarasu dają początek Czarnej i dopływom Białej Przemszy, które okrążywszy z dwóch stron od wschodu i zachodu ten taras schodzą się z sobą i dążą do Wisły, W niewielkiej odległości na wsch, od źródeł Czarnej Przemszy bierze początek Warta pod Kromołowem śród wzniesień dochodzących w stronie płd. wsch. od Kromołowa do 1580 st. a w odległości 10 w. na wsch. połndn. od źródeł Warty znajdują się źródła Pilicy pow. olkuski. Obie te rzeki rozchodzą się w przeciwnych kierunkach i wszedłszy na obszar gub. piotrkowskiej rozdzielają go na dwa główne dorzecza. Dorzeczem Warty jest część pow. będzińskiego, pow. częstochowski i następnie zachodnia połowa gubernii, którą jakkolwiek Warta nie przepływa a tylko dotyka na niewielkiej przestrzeni, odgraniczając pow. sieradzki gub. kaliskiej od łaskiego, jednakże wody tej połowy idą do Warty zarówno za pośrednictwem Prosny z pow. częstochow skiego jak za pośrednictwem Widawki i Ne

Piotrków