sił w Bibliot. Warszaw. 1855, t. IV, 466. Ustęp z opisu P. Dominikanie, W ostatnich latach kilku pracowników zajęło się poszukiwaniami nad przeszłością miasta. Prace swoje pomieszczali w, , Roczniku Piotrkowskim, wydanym w 1870 i 1871 r. i w czasopiśmie, , Tydzień. Pracownikami tymi są R. Plenkiewicz, L. Rzeczniowski, J. Kański, Ed. Dylewski. Obecny stan miasta przedstawił Jordan Kański w pracy Rys statystyczny miasta P. na podstawie drugiego spisu jednodniowego z 1882 r. Opisy P. mieszczą Podróże histor. Niemcewicza str. 474; Tygodnik Illustr. z 1862 r. IV, 152, V, 87, 1866 r. XII, 249 i XIII, 89, 1872 r. IX, 3, 1877 r. 67; w Kłosach opis zamku podał Tad. Korzon 1868 r. 177; wnętrze kościoła farnego Kłosy 1870 r. 285. O zabytkach dawnej sztuki w P. pisał F. K. Martynowski Z przeszłości artystycznej P. Tydzień 1880 r. i Z wycieczki w Piotrkowskie Przegląd bibliogr. archeol. 1881. Piotrkowski powiat, Utworzony w 1867 r. z części dawnego powiatu t. n. , ma. 31, 97 mil kwadr. obszaru. Graniczy na płn. z pow. łaskim, brzezińskim i łódźkim; na wsch. rz. Pilica oddziela go od powiatu opoczyńskiego a w części i koneckiego; na płd. z pow. noworadomskim; na zach. z łaskim. Obszar powiatu przedstawia płaskowzgórze o średniem wzniesieniu 700 st. npm. W samym środku powiatu dosięga ono najwyższego wzniesienia w tarasie dochodzącym do 900 stóp i stanowiącym węzeł wodny, z którego rozchodzą się wody ku Pilicy, Warcie, Bzurze i Nerowi. Taras ten na swych krawędziach przedstawia zagłębienia, służące za zbiorniki wód. Na wschodniej krawędzi zagłębieniem takiem jest okolica Piotrkowa wznies. 655 stóp a wielki staw Bugaj wraz z kilku sąsiedniemi stanowią szczątki rozległych leśnych jezior, wypełniających to zagłębienie, W stronie zachodniej od P. , między Rokszycami a Oprzężowem, wyżyna sięga 946 st. , w stronie połudn. między Rozprzą a Jeżowem 968 st. a pod Wolą Krzysztoporską 961 st. Drugim takim zbiornikiem leśnych wód środkowej wyżyny na płd. od P. są zagłębienia z istniejącemi dotąd błotami i szczątkami jeziora pod wsią Podjeziory w okolicy Kamińska. Zbiornik ten zasila wodami swemi dopływy Luciąży dopł. Pilicy i Widawki dopł. Warty. Ztąd w początku bieżącego stulecia powstał projekt przeprowadzenia tędy kanału łączącego Wartę z Pilicą. Obszar powiatu stanowi w połowie wschodniej dorzecze Pilicy, do której uchodzi Luciąża, okrążająca środkowy taras wyżyny i zabierająca wody obu jego zbiorników za pośrednictwem bocznych dopływów strumień bezimienny z połudn. zbiornika, a Strawa wody kotliny piotrkowskiej, tudzież Wolborka, płynąca półn. granicą powiatu i zabierająca z praw. brzegu drobne dopływy z półn. stoków wyżyny. Zachodnia i płn. zach. część powiatu przesyłają przez Widawkę i drobne dopływy Neru swe wody do Warty. Cały obszar powiatu jeszcze w czasach historycznych przedstawiał wielką puszczę. Uboga piaszczysta gleba i brak większych rzek, zbiorników wodnych, łąk dobrych odstręczał długo osa dników. Dopiero rozwój przemysłu fabrycznego w obecnem stuleciustał się bodźcem do rozwoju rolnictwa. Gleba piaszczysta albo lekki szczerk z podłożem wapiennem formacya Jura sprzyja głównie uprawie żyta i kartofli; staranne przygotowanie dopiero pozwala siać pszenicę. Część produkowanego zboża i ziemniaków zużywają browar, dystylarnia i fabryka drożdży prasowanych w Niechcicach, dwa browary i jedna dystylarnia w P. oraz 4 gorzelnie. W Kociołkach prowadzi się hodowla owiec poprawnej rasy w Bukowcu bydła rogatego. W okolicy nad Pilicą obfite kopalnie wapna pod Sulejowem stanowią niemałe bogactwo. Z ogólnej przestrzeni gruntów wynoszącej 181, 073 dzies. , na ziemię orną przypada 62, 6. Lasy w 1880 r. zajmowały 82, 113 mr. , w tem było 47, 889 mr. lasów prywatnych nieurządzonych, 15, 589 mr, lasów pryw. urządzonych, 2, 463 mr. zasianych po wycięciu, 11, 824 mr. wyciętych a niezadrzewionych, 1151 mr. oddanych włościanom za serwituty, 2025 mr. dawnych włościańskich i 1172 mr. należących do osad. Sady dworskie zajmowały 336 mr. , włośc. 438 mr. , w osadach 29 mr. Własność większa zajmuje 48, 5; włościanie posiadają 45, 4; gruntów rządowych i miejskich jest 6, 1. Większa własność ziemska w pow. piotrkowskim należąca do cudzoziemców ma 10, 150 dz. , do żydów należy 5, 900 dz. Powiat piotrkowski nie posiada ani jednej fabryki, w którejby pracowało więcej nad 100 robotników; 20 fabryk zajmuje przeszło po 10 ludzi, 263 fabryk mniej niż 10. Wszystkie fabryki w powiecie zatrudniają 858 robotników. Podatek gruntowy z powiatu wyniósł w 1886 r. 76, 842 rs. kop. 14, podymne zaś 60, 683 rs 71 kop. Mieszkańców powiat piotrkowski liczy 144, 101, w czem 70, 252 mężczyzn i 73, 849 kobiet. Ludność niestałą stanowi 9, 390 osób, pomiędzy któremi 888 cudzoziemców. Oprócz wymienionych w opisie P. zakładów naukowych znajduje się w powiecie 75 szkół początkowych w osadach i wsiach Bełchatów, Bęczkowice, Barczkowice, Biała, Bogdanów, Boryszów, Chabielice, Cieszanowice, Danielów, Drużbice, Dworszew, Gieski, Golesze, Gomulin, Gorzkowice, Grocholice, Gościmowice, Jarosty, Kamocin, Kaszewice, Kałduny, Ką

Piotrków