Petersbach niem. , struga w gub. ryskiej, powstaje w okręgu wendeńskim i w par. Harjel uchodzi do Schwarzbachu, dopływu rz. Aa. Petersberg niem. , fol. do Grabowa należący, pow. człuchowski, st. poczt. i kol. żelaz. i par. ew. Białobór, 7 klm. odl, par. kat. Ekfir, szkoła Grabowo. W 1868 r. 2 bud. , 1 dm. , 23 mk. ewang. Petersberg 1. pow. węgoborski, ob. Olszewo, 2. P. , ob. Peterborg. Petersburg, urzęd. SanktPeterhurg, druga stolica Rossyi, rezydencya panującego tudzież naczelnych władz krajowych, mto portowe i gubernialne gub. t. n. , leży na płn. zach krańcu państwa, przy ujściu rz. Newy do zatoki Fińskiej, pod 59 36 płn. szerokości i 47 59 wschd. długości, o 604 w. od Moskwy a 1049 w. od Warszawy. Mto leży po obu brzegach Newy i zajmuje wszystkie wyspy, znajdujące się przy jej ujściu. Ogólna przestrzeń P. wynosi 22896751 saż. kw. , w tej liczbie 3789298 saż. kw. pod wodą. Największa długość z płn. na płd. 6066 saż. , obwód zaś 43, 75 w. 21880 saż. . Cała ta przestrzeń jest zupełną równiną, z prawej strony otoczoną niewielkiemi wzgórzami, od 45 do 70 st, wys, , z lewej zaś wzgórza znajdują się w okolicach Carskiego Sioła i Pułkowa. Klimat wilgotny i nadzwyczaj niestały; średnia temperatura roczna 3, 6 Cel. Wiatr panujący zachodni. W ciągu roku wypada średnio 150, 6 dni dżdżystych i niepogodnych najwięcej w październiku i listopadzie. Rzeka Newa przy ujściu dzieli się na kilka ramion, z których ważniejsze Wielka Newka w kierunku płn. zachd. , Fontanka na płd. i Wielka Newa ku płd. zachodowi. Głębokość Newy jest tak znaczną, że statki kupieckie wchodzić w nią mogą z największą łatwością, szerokość rzeki w granicach mta jest od 158 do 278 saż. Sieć wód, przerzynających P. w rozmaitych kierunkach, dzieli przestrzeń mta na dwadzieścia kilka wysp, większych i mniejszych, z których ważniejsze Admirałtejska, Kazańska, Kołomeńska, Spaska, Narwska i kilka pomniejszych po lewej stronie W. Newy, oraz Petersburska, Krepostna, Wasilewska, Aptekarska, Ełagin, Krestowska i in. , po prawej stronie Newy. Pod względem administracyjnopolicyjnym P. podzielony jest na 4 oddziały policyjne i 18 cyrkułów, dzielących się na 36 rewirów ucząstków. Środkowy punkt mta stanowi cyrkuł admirałtejski, z wspaniałemi budowlami rządowemi, pięknemi pałacami i bogatemi sklepami oraz z ogrodem aleksandryjskim. Z innych części ważniejsze są kazańska, spaska, kołomeńska i narwska pomiędzy Newą, Fontanką i kanałem Obwodnym; moskiewska pomiędzy Fontanką a kanałami Obwodnym 3 Ligowskim; aleksandronewska pomiędzy Newą a kanałami Obwodnym i Ligowskim; litejna pomiędzy Newą, Fontanką a kanałem Ligowskim; rożdestwieńska pomiędzy poprzednią a Newą i kanałem Ligowskim; wyspa Bazylego Wasilewskij Ostrow; strona Petersburska, Ochteńska, Wyborgska. Najdawniejszą część mta stanowi wzniesiona na małej wysepce w 1703 r. przez Piotra W. twierdza, z mennicą i soborem św. Piotra i Pawła. Od gmachu admiralicyi wychodzą w kształcie wachlarza trzy główne ulice P. NewskiProspekt, najdłuższa, najpiękniejsza i najbardziej ożywiona ulica miasta, 35 mt. szeroka i prawie 5 w. długa; dalej nieco węższa ale również ożywiona Grochowa Gorochowaja i prospekt Wozniesieński. W ogóle miasto jest bardzo regularnie zabudowane; posiada około 600 ulic, po większej części długich i szerokich, oraz do 60 rozległych placów publicznych. Gmach admiralicyi, w obecnym kształcie pochodzący z początków panowania Aleksandra I, stanowi rozległy prostokąt. Jeden z dłuższych boków którego zwrócony jest do Newy, drugi zaś na plac admiralicyi, otoczony wspaniałemi budowlami; bok wschodni wznosi się na przeciw pałacu zimowego, oddzielony od niego wielkim i szerokim placem parad rozwodnyj płac; w końcu bok zachodni wychodzi na gmach senatu rządzącego i św. synodu. Z trzech stron admiralicya otoczona jest pięknym i szerokim bulwarem, zasadzonym lipami. Na przeciwko admiralicyi, nieco na wschód, znajduje się gmach sztabu generalnego. Od rogu ulicy Grochowej do rogu prospektu Woźniesieńskiego wznoszą się wspaniałe pałace prywatne, dalej następuje gmach ministeryum wojny, sobór Izaaka i koszary kawaleryi gwardyi. Z innych placów zasługuje na uwagę pole marsowe, ograniczone z jednej strony ogrodem letnim, z drugiej parkiem pałacu Michajłowskiego, z trzeciej pałacami prywatnemi, koszarami Pawłowskiemi, pałacem marmurowym i ks. Oldenburgskiego. Dalej plac przed soborem Kazańskim, przed teatrem aleksandryjskim, przed pałacem Michajłowskim, wielki plac musztry przed koszarami gwardyi. Na wyspie Wasilewskiej odznacza się plac Rumiancowski na brzegu Newy, pomiędzy zabudowaniem akademii sztuk pięknych, gimnazyum wojennem Pawłowskiem i Wielkiemi, eleganckiemi domami kupca Sołowiewa. Świątyń wszelkich wyznań posiada P. do 400, w tej liczbie 340 cerkwi i kaplic prawosł. , U kościołów i kaplic katolickich, 44 ewangielickich, 2 anglikańskie, 2 armeńskie, 6 synagog i 3 domy modlitwy machometańskie. Z cerkwi prawosławnych zasługują na uwagę przedewszystkiem wielki i wspaniały sobór Izaaka, wzniesiony podług planu budowniczego Monferrand w latach 1819 do 1848, oz

Petersbach