wiatowy, komisya konskrypcyjna, izba skarbowa, izba obrachunkowa, intendentura wojskowa, magistrat, kasa miejska, biuro prokuratora sądu okręgowego, biuro policmajstra, zarząd straży miejskiej, dwa sądy pokoju, zjazd sędziów pokoju, więzienie, hypoteka miejska, konsystorz filialny rzymskokatolicki, kancelarye urzędu stanu cywilnego przy parafiach rzymskokatolickiej, prawosławnej i ewangielickiej, kancelarya dozoru bóźnicznego i w końcu telegraf, stacya pocztowa i stacya drogi żelaznej warszawskowiedeńskiej osobowa 1ej klasy i towarowa, zbudowana o wiorstę za miastem. W 1878 r. oprócz powyższych znajdujemy jeszcze w mieście dwie kasy oszczędności ogólne przy magistracie i przy banku, oraz cztery kasy oszczędności dla urzędnikow rządu gubernialnego, sądu okręgowego, izby skarbowej oraz nauczycieli gimnazyów męskiego i żeńskiego 1871 roku, pierwsza tego rodzaju instytucya w kraju, wreszcie kluby ruski i oficerski i dziewięć cechów rzemieślniczych. P. od 1871 r. ma swój organ Tydzień, redagowany przez Mirosława Dobrzańskiego. Z zakładów naukowych P. posiada gimnazyum męzkie 8 klasowe od r. 1833, 6 klasowe gimnazyum żeńskie od 1865 do 1883 progimnazym, szkoła dwuklasowa Aleksandryjska dla chłopców 1884, szkoła niedzielna handlowa 1884, szkół elementarnych miejskich 8, z których 4 katolickie dwie dla dziewcząt i dwie dla chłopców, 2 żydowskie jedna męzka i jedna żeńska, 1 prawosławna mieszana i 1 ewangielicka mieszana. Z zakładów prywatnych 4 klasowa szkoła filologiczna p. Popowskiego, 4 klasowa pensya żeńska p. Rajskiej, oraz 2 klasowo szkoły dla dziewcząt pp. Jaworskiej i Zarębianki. Z zakładów dobroczynnych P. posiada gubernialną radę opiekuńczą zakładów dobroczynnych, sekcyą czerwonego krzyża, szpital św. Trójcy, szpital starozakonnych. dom schronienia starców i kalek, ochronkę św. Zofii dla dzieci prawosławnych, straż ogniową ochotniczą, chrześciańskie towarzystwo dobroczynności, utrzymujące ochronkę i tanią kuchnię. Straż ogniowa istniejąca od 1878 r. , liczy ona 261 członków czynnych i 197 honorowych, podzielona jest na 4 oddziały i piąty, zwany rekwizytowym. Wartość inwentarza jej wynosi 14, 218 rs. , dochód roczny 1885 r. rs. 4025, rozchód 3313 rs. Majątek straży w gotówce, narzędziach i ruchomościach 16, 108 rs. Chrześcijańskie towarzystwo dobroczynności, zawiązane zostało w 1885 r. Kapitał jego zapasowy przedstawia sumę 3, 000 rs. , rozchód w ciągu pierwszego roku istnienia wyniósł 1550 rs. ; składową część rzeczonego towarzystwa stanowią a tania kuchnia, założona w 1884 r; w ciągu roku wydała 23, 120 obiadów, oraz 8, 401 porcyi; b ochronka mieści do 80 dzieci. Z funduszów prywatnych a za inicyatywą dra Strzyżowskiego, corocznie pewna liczba uboższych dziewcząt pobiera naukę roboty kororek i przemysł ten rozwija sie tak, iż dziś P. posiada już 16 wykwalifikowanych koronczarek. Z gmachów pierwsze miejsce zajmują kościoły katolickie w liczbie siedmiu, kościół ewangielicki, cerkiew prawosławna W W. świętych, zbudowana w 1847 r. a w 1870 r. znacznie powiększona, cerkiew prawosławna wojskowa w dawnym zamku królewskim, trzy kaplice, z których 2 w mieście i jedna na cmentarzu; synagoga zbudowana w 1689 r, , dom modlitwy, oraz świeżo budujący się gmach to warz. kred. ziemskiego i teatr, zbudowany w 1869 r. na przedmieściu bykowskiem, w podwórzu, za browarem F. Spahna w 1869 r. według planu budowniczego Markiewicza. obszerna jego sala obejmuje dwie loże parterowe, 16 lóż 1go i dwie loże 2go piętra, 180 miejsc parterowych, oraz numerowany amfiteatr i galeryą. Piotrków pierwszy w kraju nie wyłączając Warszawy w 1871 r. wprowadził w czyn spis jednodniowy, pierwszą też wystawę prowincyonalną obrazów i starożytności urządzono tu w 1882 r. Komitet sanitarny, urządzony za staraniem dr. Strzyżewskiego, również posłużył za pierwowzór wszystkim innym komitetom urządzanym następnie w kraju. Granice miasta stanowią na północ wsie Byki i Raków, lasy leśnictwa rządowego, staw Wierzeje, od wschodu staw Bugaj, Swierczew i Zalesica, od południa Milejów, kol. Moryc, Bujny, Belzatka, od zachodu Twardosławice i Szczekanica. P. leży śród rozległej wyżyny, sięgającej w okolicy miasta do 900 stóp npm. , stanowiącej węzeł wodny, z którego rozchodzą się wody w kilku kierunkach ku Pilicy, Nerowi, i Warcie. Wyżyna ta pokryta w czasach historycznych jeszcze przez lasy i puszcze, była własnością książęcą. Nieliczne osady śród tej puszczy mieściły się naturalnie po nad wodami. Rozległy naturalny zbiornik wód leśnych tej wyżyny, stanowiło zagłębienie, w którem spotykamy dziś staw Bugaj przy drodze z Piotrkowa do Sulejowa. W końcu XIII w. były tu jeszcze dwa stawy przyległo, już wtedy bezwodne prawie. Zbiornik ten posiadał więc o wielo większy obszar wód niż obecnie. Nad brzegami tego leśnego jeziora mieściło się niewątpliwie grodzisko a przy nim osada a wreszcie dwór książęcy myśliwski. Jak w Kaliszu i Łęczycy i wielu innych miastach, nastąpiło z czasem przeniesienie osady z mokrej niziny na sąsiednie wyniosłości, na których powstał Piotrków. Położenie w punkcie środkowym między Wielkopolską, Małopolską i zie

Piotrków