stycznie przedstawia się dolina Nidy, której dorzeczem jest obszar powiatu. Dolina ta ma pod Mokrskiem pow. jędrzejowski jeszcze 790 stóp wznies. Na przestrzeni od Rębowa do Skowronna wrzyna się rzeka w wyżynę, tworząc głębokie i dość rozległe zatoki, pokryte błotami i podmokłemi łąkami. Największą z nich stanowi obszar między Umianowicami, Podłężem, Brześciem i Skowronnem. Wsie te usadowiły sie na krawędziach wyżyny okalającej tę zatokę. Wyniosłość, na której leży Skowronno, stanowi połudn. zachodni bok zatoki i przedstawia się jakby potężna grobla, około 6 wiorst długa i blizko wiorstę szeroka. Grobla ta sięga od Skowronna pod sam Pińczów, leżący w punkcie, w którym Nida okrążywszy łukowatym zagięciem ten mur naturalny i wyniosłość odosobnioną koło Koperni, stanowiącą jakby fort przed murem cytadeli, zbliża się znowu pod same stopy tego muru, wznoszącego się średnio do 960 stóp a więc około 260 st. nad poziom doliny Nidy. Podobne ukształtowanie doliny tej rzeki powtarza się i dalej, głównie na lewym brz. Zaraz poniżej P. rozszerza się ona w suchą zatokę, na której krańcu południowym leżą Bogucice i Kowala. Okrążywszy wyniosły przylądek, na którym rozsiadła się Kowala i Krzyżanowice, Nida tworzy dalej rozległą podmokłą nizinę, śród której rozłożyła się Zagość i Wólka Zagoska. Wązki pas wzgórz oddziela tę nizinę od dalszych jej rozgałęzień, gdzie w zagłębieniu śród wyżyny leżą Skotniki, Winiary i Kobylniki. Od Wiślicy zaczynają się nowe odnogi doliny Nidy, łączące się pod Korczynem z doliną Wisły. Wyżyna prawego brzegu w północnej części powiatu jest wynioślejszą niż z lewego i przedstawia się jako jednolita nieposzarpana przez wody całość. Od ujścia Mierzawy do ujścia Mozgawy pod Wojsławicami ciągnie się dość szeroka dolina, lecz dalej Nida płynie bądź pod samą krawędzią wyżyny, bądź w blizkości. Zarówno większa wyniosłość wyżyny do 1100 st. jak i brak owych pobocznych zatok i zagłębień, sprzyjających powstawaniu siedzib, spowodowały, iż obszar powiatu na prawym brzegu Nidy, w północnej części stanowiący przedłużenie olkuskiej wyżyny, przedstawia, podobnie jak i przyległa część pow. miechowskiego, obszar lesisty mało zaludniony, osiedlony późno, w historycznej już epoce. Od linii łączącej Działoszyce, Dzierząznę i Złotą zaczyna się południowa, niżej położona część powiatu. Wyżyna zbliżając się ku dolinie Wisły przemienia się w krainę wzgórz, poprzedzielanych łagodnemi zagłębieniami, sprzyjającemi hodowli bydła i rolnictwu. Ztąd ta część powiatu jest najgęściej zaludniona i dzięki naniesionej przez wody w licznych zagłębiach poosadzanej wybornej glebie, wyróżnia się żyznością i na niej opartą kulturą rolną z całego obszaru dawnej Małopolski. W tej części powiatu leżą Proszowice i Skalbmierz. Tu również w części granicą od pow. miechowskiego a w części i obszarem powiatu płynie Szreniawa dopływ Wisły pod Koszycami, której dolina jest starożytną, przeddziejową siedzibą rodów szlachty małopolskiej. Dzięki żyzności gleby rolnictwo zdawna rozwinęło się na tym obszarze. W 1878 r. według urzędowych danych z 91, 888 5 dziesięcin przypadało na ziemię orną 62, 764 dz. , łąki 7, 916 dz. , sady i ogrody 2, 056 dz. , lasy 8, 439 dz. , ugory 4, 174 dz. , pod zabudowaniami i drogami 2, 896 dz. , wreszcie nieużytki obejmowały 3, 639 dz. Co do prawa własności to więksi posiadacze mieli 55, 432 dz. , włościanie 31, 622, skarb 3, 353, miasta 897, instytucye 384, kościoły i klasztory 196 dz. Wysiew wynosił 8, 750 czetw. pszenicy ozimej i 1, 718 jarej, 12, 369 żyta, 10, 554 owsa, 17, 786 jęczmienia, 123 tatarki, 4, 434 innych zbóż, 28, 051 czetw. kartofli. Zebrano 43, 750 czetw. pszenicy ozimej i 8, 960 jarej, 68, 870 żyta, 65, 591 owsa, 58, 930 jęczmienia, 463 tatarki, 25, 504 innych zbóż, 252, 459 czet. kartofli. Co do żywego inwentarza w 1878 r. było w powiecie 14, 262 koni, 36, 193 bydła, 8, 732 owiec zwyczajnych, 44, 921 owiec cienkowełnistych, 30, 178 świń, 279 kóz i 30 osłów. Przemysł fabryczny w skutek nadgranicznego położenia, oddalenia od centrów zbytu, braku kolei żelaznych nie mógł się rozwinąć. Istniejące zakłady wiążą się ściśle z produkcya rolną a w części i górniczą. W 1878 r. istniały następne zakłady cukrownia Łubna, w Kazimierzy, zajmująca 350 robotników, z produkcyą na 189, 000 rs. , 4 młyny ameryk. 24 rob. i 89, 000 rs, prod. , 8 młyn. wodnych 12 rob. i 2, 465 rs. , 4 gorzelnie 21 rob. i 38, 890 rs, , 3 olejarnie 8 rob. i 5, 480 rs. , 3 browary 9 rob. i 14, 720 rs. , 2 wiatraki 3 rob. i 500 rs. , dystylarnia 3 rob. i 1200 rs. , 5 cegielni 21 rob. i 38, 890 rs. , garbarnia 2 rob. i 1, 800 rs. , fabryka kozików 12 rob. i 6, 500 rs. , fabr. cykoryi 18 rob. i 2, 650 rs. , 2 fabr. świec 3 rob. i 1, 300 rs. , mydlarnia 5 rob. i 2, 320 rs. , kaflarnia 4 rob. i 1, 600 rs. , fabryka wyrabiająca siarkę 120 rob. i 40, 000 rs. . Ta ostatnia wiąże się z kopalnią siarki w Czarkowy. W 1881 r. było 20 fabryk z produkcyą na 610, 500 rs, O stanie produkcyi rzemieślniczej możemy wnosić tylko z ilości pracujących i tych w 1878 r. było 120 mularzy, 119 szewców, 75 kowali, 93 krawców, 60 cieśli, 42 rzeźników, 14 rymarzy, 17 kołodziejów, 12 powroźników, 11 zdunów, 7 tkaczy, 7 szklarzy, 3 zegarmistrzów, 2 kotlarzy. W Koszycach ludność trudni się wyrobem sukna białego i bronzowego na suk

Pińczów