par. Wierciczów, miała stary i mały kościołek. P. swój rozwój i wyniesienie do rzędu miast zawdzięcza Zbigniewowi Oleśnickiemu, bisk. krakow. , kanclerzowi i kardynałowi. Upodobawszy tę miejscowość i chcąc z niej uczynić świetną siedzibę rodową dla siebie i brata swego Jana Głowacza, marszałka w. kor. i woj. sandomierskiego, poskupywał od innych współdziedziców cząstki jakie posiadali i przyległe wsie dla utworzenia rozległego klucza dóbr na rzecz brata. Centrum dóbr miała być wieś Piandziczów, zamieniana na miasto. Oleśnicki wcielił do jego obrębu wś kościelną Wierciszów z kośc. par. murowanym z kamienia ciosowego p. w. N. P. Maryi Długosz L. B. , II, 383. W tem nowem mieście założył parafią, kościołowi nadał przywileje kolegiaty i obdarzył takową w 1432 r. dziesięcinami z wsi; Krzyżanowice, Welcz, Koporynia Kopernia, Parszywka i Kowale. L. B, I, 178. Jednocześnie z kolegiatą rozpoczął budowę okazałego zamku, którą przez 30 lat prowadził, chcąc wznieść budowlę najświetniejszą w Polsce. Liczni architekci i rzemieślnicy pracowali przy tem dziele, które pochłonęło wielkie sumy. Wkrótce po założeniu kolegiaty, przewidując, iż po jego śmierci, kanonicy, jak to bywało przy innych kolegiatach, nie zechcą mieszkać w P. , a będą tylko korzystać z uposażeń, nie pełniąc obowiązków, postanowił w miejsce kolegiaty założyć klasztor i fundacyi tej dokonał wraz z bratem Janem w 1436 r. , osadzając tu rozpowszechniających się wtedy w Polerce paulinów. Jako uposażenie nadał im dziesięciny z wyżej wymienionych wsi, przedstawiające do 100 grzywien rocznie i dochody obu paraf ii Piędziszowa i Wierciszowa; wreszcie kupiony na ten cel za 30 grzywien od Szczepieckiego h. Janina folw. i wś Podłęże, gdzie urządził cztery sadzawki. Dawny stary kościołek przebudował, chór i zakrystyą pozostawił i dał nad nimi tylko sklepienie, główną nawę zaś zburzył, nową sklepioną i obszerniejszą wystawił z zakrystyą i biblioteką, tudzież gmach klasztorny murowany, z korytarzami, krytemi przechodami, celami zaopatrzonemi w piece. Prócz tego zaopatrzył kościół i klasztor w aparaty, księgi i sprzęty. Pierwszy przeor Mikołaj z Borzynowa założył przy klasztorze sad i winnice. Akt uposażenia klasztoru datowany w Krakowie 1449 r. podaje w całości Długosz Lib. Ben. , III, 134 140. . Warunki położenia i sposób w jaki powstała osada miejska, czyniły ją ważnem ogniskiem możnowładczoreligij nych interesów. Miasto samo było tylko przyległością zamku i klasztoru. Już w XV w. zachodzą na zamku i w kościele tutejszym wypadki mające doniosłość dziejową. W 1436 r. Zbigniew Oleśnicki konsekruje tu na bisk, przemyskiego niejakiego Mikołaja Chrzęstowskiego, kanon. krakowsk. , proboszcza u ś. Floryana, popieranego przez małopolskich panów, podczas kiedy kapituła przemyską wybrała Orzka dziekana lwowskiego Długosz Dzieje t. IV, 517. W 1461 r. odbywa się tu znowu konsekracya Jakuba Sienińskiego popieranego na bisk. krakowskiego przez całe grono panów małopolskich wbrew królowi, który oddał biskupstwo to Janowi Gruszczyńskiemu bisk. kujawskiemu i wbrew kapitule, która obrała swego członka Lutka z Brzezia. Panowie małopolscy sprowadzają trzech biskup. sufraganów do P. Jerzy sufragan krakowski dopełnia konsekracyi, która wywołuje znaną z dziejów walkę między królem a magnatami popierany mi przez Papieża i część duchowieństwa. Gdy król polecił użyć siły przeciw opornym, wtedy dla bezpieczeństwa większego Sieniński przeniósł się z P. do Melsztyna. Gdy w pierwszej połowie XVI wieku nowe ideje religijne szybko się rozszerzyły po dworach panów i szlachty małopolskiej a względy moralnoreligijne i polityczne interesa zachęcały do opozycyi przeciw nauce kościelnej i hierarchii wtedy zamek tutejszy staje się jednym z głównych ognisk ruchu reformatorskiego. Jak przedtem biskupi katoliccy, tak teraz uczony profesor hebrajskiego języka i wyznawca nauki Zwingliusza, włoch Jerzy Stankar zbiegłszy z więzienia biskupiego w Lipowcu znajduje w 1550 r. schronienie w P. u Mikołaja Oleśnickiego na którego dworze gromadzą się najżarliwsi propagatorowie nowych idei wychodzący z pomiędzy małopolan jak Mikołaj Rej i Trzycieski. Oni to zachęceni przez Stankara nakłaniają Oleśnickiego do zreformowania koscioła pińczowskiego. Oleśnicki zmusza szykanami zakonników do ustąpienia a kościół poddaje oczyszczeniu przez wyrzucenie obrazów, aparatów, poczem wprowadzono nowy obrządek. Sprawa od sądu biskupiego przeszła przed sąd królewski, rzecznikiem Oleśnickiego był Bej. Mimo wyroku nakazującego przywrócenie rzeczy do dawnego stanu, wszystko zostało jak było, tylko Stankar wyjechał do Królewca. W 1552 r. w opuszczonym klasztorze otworzoną została szkoła, której rektorem został współwyznawca Stankara Grzegorz Orsacyusz a nauczycielami Piotr Statoriusz z Thionville i Jan Tenandus. Były tu cztery klasy. W najniższej uczono tylko po polsku czytać, pisać i katechizmu, w trzech następnych czytano łacińskich i greckich autorów i wprawiano w układanie mów i listów. Praktyki religijne odgrywały wielką rolę w wychowaniu młodzieży ob. Łukaszewicz. Hist. Szkół, V, 72. Za szkołą przybyła i drukarnia, którą kierował Daniel z Łęczycy. Istniała tu od 1556 do 1561 r. Wychodziły z niej głównie pisma teologiczne łacińskie i

Pińczów