ca, Pirsna, Sraba, Volborica, Jasna Kod. Ma łopolski, t. II, 37, i Kod. Dypl. Muczk. ,Rzyszcz. , I, 31; 32. Rolnictwo późno rozwi nęło się w dorzeczu Pilicy. Jeszcze na początku XVI w. przeważa tu przemysł leśny z pszczolnictwem i hodowla bydła, obok młynarstwa i rybołóstwa. W Lib. Ben. Łaskiego spotykamy w opisach wsi kościelnych nad brzegami P. leżących, wszędzie wymienione pasieki w lasach nadrzecznych. Pod Przedbo rzem Lib. Ben. , t. I, 618 rozciągają się łąki i lasy z pasiekami, nad rzeką stoją młyny, pod Maluszynem bór plebana z pasieką, pod Nagórzycami koło Wolborza pasieki i jezio ro Pluszkowskie łacha. Pod Ręcznem bór z pasieką a w pobliżu wś Skotniki; pod Sulejowem dwa ostrówki, na jednym nemus sive silva quercina, na drugim pinatica. Na drugiej pleban ma swe pasieki. Pod Bia łobrzegami, również śród boru, polana z pasie ką. Na początku XVII w. na przestrzeni mięmiędzy Białobrzegami a Warką, cała okolica nad rzeką Pilicą jest żyznym ogrodem, który poblizkim miastom dostarcza ogromnej masy ogórków, cebuli i wszelkiego gatunku jarzyn Swięcicki, 104. Stan rzeczy ten dotrwał do naszych czasów i obecnie okolice Przybyszewa, w dolinie Pilicy, produkują w większej zape wne jeszcze ilości warzywa, ogórki i cebulę, na potrzebę targów warszawskich. Głównym przedmiotem spławu było nie zboże, drzewo i sól jak na Wiśle, lecz produkty mineralne, dostarczane przez kopalnie olkuskokrakow skiej wyżyny żelazo, ołów, miedź, gips, wa pno, marmury, kamień ciosowy. W 1589 r. województwo sieradzkie uchwaliło po 4 gro sze z łanu na wyprawę rzeki Pilce. Obni żenie poziomu wody przez wycięcie lasów zmniejszyło, mimo przedsiębranych w 1823 r. prac nad oczyszczeniem koryta, silę spławną rzeki a otworzenie drogi żelaznej warsz. wied. a świeżo dąbrowskiej, odebrało tej drodze wodnej jej znaczenie handlowe. Dziś służy ona do spławu drzewa, wapna z okolic Sulejowa i w części też zboża. Br, Ch, Pilica 1. w dok. Pilcza, os. miejska, pałac z parkiem i dobra u źródeł rzeki Pilicy, pow. olkuski, gm. i par. Pilica. Leży w malowniczem położeniu, w dolinie podmokłej, śród wyżyny olkuskiej, na wznies. 940 st. npm. , odl 22 w. od Olkusza a 17 w. od Zawiercia, st. dr. żel. warsz. wied. Połączona drogą bitą z Wolbromiem, Zawierciem i Łazami. Posiada kościół par. murowany, kościół i klasztor etatowy reformatów, dwa małe kościoły filialne katolickie, kościół par. ewangielicki, dom modlitwy i cmentarz, dom przytułku dla 16 ubogich starców dawny szpital, synagogę drewnianą, szkołę początkową gminną, szkołę rzemieślniczo niedzielną, szkołę dla dzieci robo tników fabrycznych, sąd gminny okr. III, urząd gminny, st. poczt. , st tel. , młyn parowy, słodownią, olearnią, browar, piekarnią, cegielnią i piece wapienne, 273 dm. , 4376 mk. 3095 żydów. W 1827 r. było tu 274 dm. , 2882 mk. ; w 1862 r. 214 dm. , 3524 mk. Przy osadzie na górze zamek dziedziców dóbr, z okazałym parkiem i zabudowaniami. Jestto starożytna osada, zaludniona już w przeddziejowej epoce, jak o tem świadczy znalezione tu cmentarzysko z urnami Bibl. Warsz. , 1845 r. , t. IV, 355. Była to zapewne wś książęca, nadana następnie rycerskiemu rodowi Toporczyków, który zbudowali sobie na górze panującej nad wsią zamek warowny. Dalszy rozwój osady wiąże się ściśle z kolejami rodzin władnących zamkiem i kluczem dóbr doń należących. W małym kościołku św. Piotra i Pawła, po za osadą stojącym, jest chrzcielnica kamienna, mająca podobno wyryty 1082 r. Gdyby nie wątpliwość co do ścisłości w odczyta niu daty, możnaby mieć wskazówkę co do czasu założenia parafii i kościoła. Wczesny rozwój zamożności i potęgi możnowładczej panów na Pilczy, każe przypuszczać dawne osiedlenie się. Najwyższego szczeblu potęgi dochodzi ten dom w XIV w. , gdy Otton z P. zostaje wojewodą sandomierskiem i przez Elżbietę mianowany generałem wielkopolskim. Był te człowiek czynny, przedsiębiorczy, ambitny, protekcyą Elżbiety i działalnością kolonizatorską doszedł do wielkich bogactw. Cala fortuna miała przejść na córkę jedynaczkę Elżbietę, która stała się celem zabiegów nie tylko ambitnych jednostek, lecz całych rodów szlacheckich, interesowanych w tem, w czyje ręce przejdzie ta wielka fortuna, a z nią i znaczenie polityczne. W obec intryg zawistnych sobie rodów, które po śmierci Ottona tym łatwiej mogły rozpostrzeć swą kontrolę nad Elżbietą, nie wyszłaby ona za mąż, gdyby jej nie wykradł jakiś rycerz morawski Wisław, któremu odbił ją inny Morawianin Jenczyk i zabiwszy w Krakowie rywala, poślubił wojewodziankę. Owdowiałą wziął pod swą opiekę Spytko z Melsztyna i na przekor Toporczykom wydał za Granowskiego Leliwitę. Po śmierci Granowskiego, w podeszłym wieku już wdowa, a mimo to pożądana dla swych bogactw, zostaje żoną Władysława Jagiełły, który był chrzestnym synem matki Elżbiety. Małżeństwo to zdziwiło i oburzyło panów małopolskich. Nienawiść tę zwiększyły jeszcze zamiary ambitne Elżbiety, która chciała dla syna swego z Granowskim uzyskać tytuł hrabiowski i utworzyć hrabstwo w dobrach jarosławskich. Śmierć Elżbiety wywołała powszechną radość, okazywaną manifestacyjnie w obecności króla. Choć ród Pileckich w bocznej linii trwa jeszcze, lecz znaczenie i zamożność rodu upada.

Pilica