Netta Netrebki Netrebka Netsche Netrebka, Netrebki al. Neterebka, Neterebki, wś na lew. brz. Rosi, pow. kaniowski, na płn. wsch. od Kaniowa, o 6 w. poniżej wsi Harbuzyna, przy granicy pow. kaniowskiego i czer kaskiego, rozdzielonych Rosią, ma 866 mk. Cerkiew prawosł, pod wez. ś. Mikołaja, wznie siona w 1773 r. , na miejsce dawniejszej, zbu dowanej podług wizyt, dziekana korsuńskiego 1741 r. z okrąglaków lipowych w 1730 r. Wówczas N. miała 50 osad. Niegdyś N. należała do sstwa korsuńskiego. obecnie wcho dzi w skład dóbr korsuńskich ks. Łopuchina. Do par, praw. należy wś Nabutów. Por. Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 3 609616, 628 9, 633 634, 638. J. Krz. Netrebka 1. al. Nietrepka, część Jaworni ka Ruskiego, w pow. dobromilskim. 2. N. al. Netrepka część Wojtkowej w pow. dobro milskim, 17 klm. na zach. od Dobromila. Na płn. zach. leży Wojtkówka, na płn. wschód Kwaszenina, na płd. wsch, Jureczkowa, na płd. Ropienka w pow. liskim. Jest to obszar ledwie pół klm. szeroki, a przeszło 5 klm. długi, ciągnący się od płn. wsch. na płd. zach. Środkiem obszaru płynie Wiar, od płd. wsch. z Jureczkowej, na płn. zach. do Wójtkówki, i przyjmuje w obrębie wsi małe strugi od lew. brz. Płd. i płn. kraniec obszaru lesi sty. Las na płn. zwie się Na opalonem i dochodzi szczytem swoim 572 m. Własność wiek. ma roli or. 89, łąk i ogr. 12, past, 5, lasu 157 mr. ; własn. mn. roli or. 57, łąk i ogr. 7, past. 11 mr. Par. rz. kat. w Nowosielcach, gr. kat. w Wojtkowej. Jest tu tartak wodny o jednym gatrzo i jednej pile zwyczajnej. Przerabia on rocznie 200 mt. kubicz. drzewa jodłowego i świerkowego a produkuje 124 mt. desek, łat i brusów. Lu. Dz. Netrebki al. Neterebki, ob. Netrebka. Netrebówka 1. Duża wś, pow. jampolski, gm. Klębówka, par. Miastkówka, o 28 w. od st. dr. żel. kijow. odeskiej Krzyżopola, ma 153 dm. , 924 mk. , 4081 dz. ziemi włośc, 829 dz. dwors. ; cerkiew pod wez. ś. Parascewii, posiada 53 dz. ziemi. Grunt urodzajny, czarnoziem; znajduje się kamień wapienny. Nale ży do Giżyckich. 2. N. , Mała, wś, pow. lityński, gm. Chmielnik, par. kat. N. Konstantynów, o 20 w. od Lityna. Dr. M. Netrebówka 1. al. Baworówka, przedm. Obertyna, pow. horodeński. 2. N. , grupa domów w Pieńkowcach, pow. zbaraski. Netrepka, ob. Netrebka. Netsche, 1288 Necischow, 1385 Neczow, wś fol. , pow. oleśnicki, par. Oleśnica. W 1843 r. 61 dm. , 499 mk. 29 kat. Szkoła ew. , młyn wodny, gorzelnia, owczarnia. Do N. należy NetscherBittchen leśnictwo, staw i młyn. Netschuhnen albo Nettschunen, Netzuhnen niem. 1. wś, pow. ragnecki, st. p, Ragneta, okr. urz. stanu cywil. Titschken. 2. N. al. Aszmieszken, dobra chełm. , st. poczt. Willkischken 5 klm. odl. , okr. urz. stanu cywil. Szugken, mają 30, 92 ha ziemi. Netta, dawniej zwana Motą, rz. w pow. au gustowskim, wypływa z jez. Necko na płn. m. Augustowa, płynie na płd. stanowiąc część kanału Augustowskiego, pod Dembowem wpa da z praw. brz. do Biebrzy. Pomiędzy Polkowem a Dembowem oddziela się ku zach. południowi drugie koryto, płynie pod nazwą Ko pytówki pod Kopytkowem, dotyka pow. szczuczyńskiego i wpada do Biebrzy o 5 w. niżej ku połdn. od głównego koryta. Przyjmuje z praw. brzegu Turówkę, Żarnówkę, Węgrówkę, Bargłówkę, Tajenkę, z lewego Sajownicę, Kolniczankę, Olszankę. Na całej niemal swej długości płynie N. śród bagnistej podmokłej równiny towarzyszącej jej z początku z lewe go brzegu a dalej z obu. W miarę zbliżania się ku Biebrzy, w kierunku południowym ob szar bagnisty rozszerza się i błota doliny Netty zlewają się z błotami doliny Biebrzy w je den rozległy obszar, śród którego na nielicz nych suchszych wyniosłościach mieszczą się rzadkie i drobne wioski i osady. Ob. Bie brzańskie błota. J. B iz. Br. Ch. Netta, wś i fol. , major. , pow. augustowski, gm. Kolnica, par. Janówka, odl. od Augustowa w. 10. Ma 69 dm. , 742 mk. W 1827 r. wś Netrebówka Netschuhnen Netrebka Netuse Netyczyńce Netzblotte rząd. , par. Bargłów, 66 dm. , 402 mk. W XVI w. istniał tu podobno kościołek filialny do Bargłowa. Fol. N. stanowi majorat nadany rz, rad. stanu Czetyrkinowi, Netteldorf, kol. , pow. szubiński. Nettienen niem. 1. dobra ryc, pow. wystrucki, st. p. Georgenburg, 2 klm. odl. , tamże okr. st. cywil. obejmują 115, 53 ha roli or. i ogr. , 25, 73 łąk, 1540 past. , 10436 boru, 58, 13 nieuż. , razem 319, 15 ha; czysty dochód wynosi 2242 mrk. 2. N. , wyb. leśne, tamże. Nettkau Neu, kol. niem. , pow. zielonogórski, par. Nettków Polski. Odłączona w 1842 r. od wsi Nettków Polski. Ludność się składa z sukienników i tkaczów pracujących dla fabryk w sąsiedniem mieście Gruenbergu. Nettków Polski, niem. Nettkow Polnisch, 1440 Netke, wś, pow. zielonogórski. Leży nad jeziorem, dawniej łączącem się z Odrą, odległą o 1 4 mili. Posiada kościół ew. , par. od 1592 r. , szkołę ew. , zamek książęcy z ogrodem, zarząd dóbr ks. HohenzollernHechingen. W 1843 r. 129 dm. , 1070 mk. 5 kat. . Hodowla gęsi, świń, rybołóstwo na jeziorze. Do N. należy fol. Kallige Kahle Huegel i Neue Vorwerk z leśnictwem i oborą. Br. Ch. Nettschuetz, 1295 Necsicz, wś i fol. , pow. kożuchowski, par. Neustaedtel. Netuse al. Neruse dok. , wieś, według Quandta Baltische Studien, XVI, 1 128 dzisiejsze Grabówko Neu Grabau, na wschód od Kościerzyny. Schuch utrzymuje jednak prawdopodobniej, że to raczej dzisiejsza Rekownica ob. Zeitsch. des Westpreuss. Gesch. Ver. t. X, str. 108 109. W 1284 r. nadaje ks. pomorski Mestwin wś tę swej ciotce Ger trudzie. Datum in Slupsk ob. Perlbach, Pom. U. B. , str. 350. Ks. Fr. Netyczyńce 1. Stare, wś nad rz. Rowem, pow. latyczowski, gm. Źeniszkowce, par. kat. Wońkowce, na zach. od Baru, przy drodze z Baru do Źinkowa, ma 94 dm. , 618 mk. , 572 dz. ziemi włośc, 661 dz. dwór. , młyn. Cer kiew pod wez. N. P. M. posiada 52 dz. Nale żała dawniej do Potockich, obecnie Tyrawskich. W pobliżu N. bierze początek rz. Row. 2. N. Nowe, wś, tamże, w pobliżu poprzedniej, również nad rz. Rowem, która rozlewa się tu w duży staw, zwany Chłopskiem jeziorem, ma 134 dm. , 659 mk. , 518 dz. ziemi włośc, 1184 dz. dwor. w dwóch częściach Sagatowskich, dawniej Kuźmińskich i sukcesorów Stefano wiczów, dawniej Zawadzkich. Niegdyś dzie dzictwo Potockich, następnie Tyrawskich. Są tu 4 młyny; ziemia gliniasta. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 4 574. Lr. M. Netzblotte, os. , pow. bydgoski, 1 dm. , 85 mk. ; należy do Górzyna ob. . Netzdorf, kol. , pow, wyrzyski, ob. Wolsko. Netze, ob. Noteć. Netzeband niem. , dobra w Pomeranii, pow. gryfijski, st. p. Wolgast. Netzkrug, os. karczem. , pow. szubiński, 1 dm. , 7 mk. ; należy do Grocholina ob. . Netzland, Czyszewo, fol. , pow. chodzieski, 2 dm. , 51 mk. , należy do Oleśnic. Netzmin niem. , jezioro w płn. części pow. bobolickiego, w Pomeranii. Netzthal niem. , ob. Osiek. Neu niem. , pols. Nowy, Miejscowości z nazwami tak się zaczynającemi szukać należy pod główną nazwą. Tu umieszczamy tylko te, które albo dotychczas zostały opuszczone, albo też tworzą jeden wyraz z główna nazwą. NeuAbschrutten niem. , wś, pow. labiawski, st. poczt. Mehlaucken. NeuAbschwangen niem. , dobra, pow. iławski, st. p. Uderwangen. NeuAdamsheide niem. , fol. , pow. rybacki, st. p. Gruenhoff. NeuAmerica niem. , ob. Nowa Ameryka. NeuArgeningken niem. , wś na Litwie prusk. , pow. tylżycki, ma st. p. , 11 klm. na płd. zach. od m. pow. , nad szosą z Tylży do Iławy nad Pregołą, idącą nad rzeczką Arge, wpadającą do rz. Laukne, w rozległej piasczystej i torfiastej równinie. W 1877 r. 682 ew. mk. , z których 1 3 mówi po litewsku, trudnią się przeważnie rolnictwem, hodowlą bydła i koni. Poczta osobowa kursuje między Tylżą, N. A. i Kawą nad F. Tutejszy okrąg urz. stanu cywil. 1880 r. miał 1398 dusz; par. kat. i ew. Nowe; należy do wsi Trel, gdzie jest szkoła; 10 bud. , 8 dm. , 45 mk. , 9 ew. , 33 kat. NeuAssmanns niem. , wś, pow. frydlądzki, st. p. Glommen, okr. urz. stanu cywil. Schoenbruch. NeuAstrawischken niem. , dobra ryc, pow. gierdawski, st. p. i okr. urz. stanu cywil, Bokellen; razem z Reimerischken mają 376, 48 ha roli or. i ogr. , 82, 91 łąk, 63, 32 past. , 152, 59 boru, 13, 18 nieuż. Neubad niem. , stacya kąpielowa morska nad zatoką Ryską, w okr. i pow. ryskim Inflanty, par. Kremon, o 42 w. od Rygi; należy do dóbr pryw. Loddiger w par. Treiden. NeuBagdohnen niem. , os. leśn. , pow. piłkałowski, st. p. Lasdeny. NeuBaerwalde niem. , wś, pow. labiawski, st. p. Goldbach, okr. urz. stanu cywil. Baerwalde. Neubahnen al. NeuBahnau niem. , wieś, pow. świętosiekierski, st. p. Św. Siekierka, okr. urz. stanu cywil. Waltersdorf. NeuBallupoehnen al. NeuGaidszen niem. , wś, pow. darkiejmski, st. p. Żabin. Neubartelsdorf niem. , ob. Nowawieś pow. olsztyński. NeuBartkamm niem. , wś w Pomezanii, pow. elbląski, st. p. i kol. Gueldenboden, okr. Netzeband Neubahnen Netteldorf Netzkrug Netzmin Netzland Netzthal Neu Neubad Netteldorf Nettienen Nettków Nettschuetz Neubruch Neu Beversdorf Neubertshof Neubergen Neuberg Neu Neubauershof urz. stanu cywil. Przesmark, tamże kat. kośc. par. Zawiera 7 gburstw i 3 zagrody; 1385, 28 mr. obszaru, 187 rak. , 4 kat. , 183 ew. , 17 dm. 1868 r. , ma szkołę; odl. od m. pow. 1 3 4 mili. Osada ta istniała już przed przyjściem Krzyżaków i była zamieszkana przez Prusaków. Neubauershof, os. , pow. międzyrzecki, 2 dm. , 35 mk. ; nal. do Bukowca ob. . M. St. NeuBeelitz niem. , ob. Bielice Nowe. NeuBela, węg, UjBela, ob. Nowa Biała, Neuberg 1. kol. , pow. głupczycki, par. Piltch. Ludność katolicka. 2. N. ob. NowyHalbarek. Neuberg niem. , 1. wś, pow. wystrucki, st. p. Jodlauken. 2. N. , ob. Nowa góra. Neubergen niem. , fol. , pow. człuchowski, należy do, dóbr ryc. Baerenwalde, gdzie jest st. p. , par. ew. i szkoła; par. kat. Heinrichswalde; 5 bud. , 2 dm. , 19 mk. ew. 1868 r. . NeuBergfried łotew. Jauna SchwirlaukuMuiża, dobra koronne w Kurlandyi, przy ujściu rz. Leparki do Swity, w okr. mitawskim, pow. dobleński, par. Mitawa; do dóbr należy fol. Islizz i Katharinenhof. Neubertshof niem. , fol. , pow. holądzki, st. p. AltDollstaedt. NeuBerun, ob. BeruńZabrzeg. NeuBestendorf niem. , dobra, pow. morąski, st. p. Maldeuten, okr. urz. stanu cywil. Gr. Bestendorf. Neu Beversdorf, ob. Bobrownik. NeuBeynuhnen, al. Heysterbruch, wś, pow. darkiejmski, st. p. Launingken, okr. urz. stanu cywil. Milluhnen. NeuBielitz niem. , ob. Bielice Nowe, dobra ryc. , pow. lubawski, st. p. Biskupice, zawie rają 508 ha roli or. i ogr. , 96 łąk, 109 past. , 58 boru, 12 nieuż. , 98 wody, razem 881 ha; czysty dochód z gruntu wynosi 3023 mrk. Par. kat. Lipinki a nie Skarlin ob. t. I, str. 212, ew. Biskupice, szkoła w miejscu. Wś ma 41 bud. , 18 dm. , 220 mk. , 182 katol. , 38 ewang. Kś. Fr. NeuBlondzikau niem. , Małe Błądzikowo fol. z owczarnią, wchodzi w skład wsi Żelistrzewa ob. . NeuBlumenau, ob. Błonowo Nowe. NeuBogdahnen może Nowe Bogdany, wś, pow. żuławski, st. p. Neukirch, okr. urz. stanu cywil. Jedwilleiten. Neubolewitz, ob. Bolewice. NeuBolitten niem. , maj. chełm. , pow. morąski, st. p. Libsztat, 6 klm. odl. , okr. urz. stanu cywil. Rosenau; ma 80 ha roli or. i ogr. , 30 łąk, 3 past. , 40 boru, 2 nieuż. , 14 wody, w ogóle 169 ha. NeuBolumin niem. , wś, pow. chełmiński, st. p. , par. kat. i ew. Ostromecko, okr. urz. stanu cywil. Dąbrowa, szkoła Boliminek. Ma 259, 53 mr. obszaru, 36 bud. , 12 dm. , 66 mk. , 51 kat. , 15 ew. 1868 r. . Aż do r. 1874 było tylko wyb. i zwano je po niem, Abbau B. NeuBorn, ob. Nejborn. NeuBorschenen niem. , wś, pow. rastemborski, st. p. Doenhofstaedt. Neubruch niem. 1. wś, pow. brodnicki, st. p. , par. ew. i kat. Golub, pół mili odl. ; szkoła Gałczewo. Ma 178, 41 mr. obszaru, 8 bud. , 4 dm. , 29 mk. , 7 kat. , 22 ew. 2. N. , wś, pow. labiawski, st. p. Lauknen. 3. N. al. Neudorf wś, pow. toruński, st. p. Pędzewo Pensau, par. kat. Toruń, ew. Górsk, szkoła w miejscu, okr. urz. stanu cywil. Gutowo. Ma 940, 73 mr. , 49 bud. , 42 dm. , 270 mk. , 252 ew. . N. jest nowszą osadą i należy do m. Torunia ob. Wernicke, Beschr. von Thorn, 1832. str. 275. Kś. Fr. Neubrueck niem. , ob. Chabsko, pow. mogielnicki. Neubrueck niem. , ob. Nowe Mosty. Neubude al. Neuhof fol. do wsi Dobry, pow. prądnicki. NeuBudkowitz ob. Budkowice Nowe. NeuBudupoehnen niem. , stadnina fiskalna, pow. stołupiański, st. p. Kattenau, 5 klm. odl. , obejmuje 279, ha roli orn. i ogr. , 75, 74 łąk, 4, 17 past. , 14, 81 nieuż. , razem 373, 79 ha. NeuBudwethen niem. , wś, pow. nizinowski, st. p. Skajzgiry. Neuburskie Dobra na Litwie, otrzymały swą nazwę od książąt Neuburskich, palatynów reńskich, którzy posiedli je drogą wiana. Ks. Janusz Radziwiłł po śmierci pierwszej żony Zofii Olelkowiczówny, za którą otrzymał księstwo Słuckie, poślubił powtórnie Elżbietę ks. Brandenburską i miał z niej syna Bogusława, koniuszego litewskiego. Jedyna córka tego Bogusława, LudwikaKarolina, wychodząc po raz drugi zamąż w 1633 r. , z pominięciem królewicza Jakóba Sobieskiego, któremu byłą zmówioną pod utratą dóbr, za Karola Filipa i palatyna reńskiego, ks. Neuburskiego, Kotłubaj, 178 wniosła mu w posagu księstwo Słuckie, Zabłudów i ks. Birżańskie w Trockiem, Kiejdany na Żmudzi, Dubinki w Wileńskiem, Newel, Siebież i Kopyś na Białej Rusi, tudzież Romanów i Bielicę. Dobra te zaczęto zwać odtąd urzędownie Neuburskiomi. Znajdujemy o nich wzmianki w konstytucyach, mianowicie z 1707 r. , którą polecono uiścić pretensye z powodu nadużyć poczynionych przez wojsko Vol. Leg. , t. VI 120; pod 1717 r. , w sprawie uwolnienia dóbr od konsystencyi wojska ib. , fol. 125 i potwierdzenia własności falcgrafianki Reńskiej ib. , fol. 321 322. Gdy księżna LudwikaKaro lina umarła w 1695 r. , właścicielką dóbr N. została jedyna jej córka ElżbietaAugusta pod kuratelą palatyna ojca, z ramienia którego Neubude Neubauershof Neuburskie Neubrueck Neubolewitz Neude zarządzali niemi, i nadużywając zaufania bo gacili się Oskierko i Niezabitowski ob. Pamiętniki Matuszewicza, t. I 75. Były to czasy wielkich procesów, jakoż i dobra N. nieuszły zawiści, rościli bowiem do nich pretensye Sapiehowie, z racyi pokrewieństwa z Radziwiłłami przez Hlebowiczów. Pod pozorem tedy, że palatyn niemiał indygenatu polskiego, postarali się przedewszystkiem o opiekę nad ks. Elżbietą, na co zapadł dekret tryb. litewskiego w 1695 r. , naznaczający za opiekuna księżniczce het. litews. Kazimierza Sapiehę. To pominięcie w opiece Radziwiłłów, jako bliższych, zapaliło wzajemną nienawiść i pomiędzy obu możnemi domami powstały najbezecniejsze intrygi i gwałty ob. Ateneum Kraszewskiego, 1846 r. , t. II, str. 120. Hetman Sapieha aby dosadzić Radziwiłłom, w maju 1695 r. zajechał zbrojne wojskiem komputowem trzymany przez nich Kopyl, który w kilka dni później odebrał ks. Karol Stanisław Radziwiłł z niemałym bratniej krwi rozlewem Kotłubaj, 395. Następnie obie strony nie przestawały ciągle myśleć o swych prawach do dóbr N. i każda chciała niemi w jakikolwiek bądź sposób zawładnąć. Przypomniano sobie, że palatyn był winien królowi Augustowi II 600, 000 tynfów, opartych na rzeczonych dobrach. Sapiehowie wziąwszy na pomoc i do trzeciej części sukcesyi przypuściwszy Pocieja, hetm, litew. , zaczęli z palatynem sprawę w trybunale o dobra N. i nawet dekreta kontumacyjne otrzymywali, a Pociej wyrobił to u króla Augusta II, ze ten sumę zastawną 600 tysię cy tynfów od Sapiehów miał przyjąć; przed terminem jednak Pociej umarł, a przebiegła kanclerzyna litewska Anna z Sanguszków Radziwiłłowa, tyle dokazała u króla, że ten odmówiwszy przyjęcia umówionego okupna od Sapiehów, wziął je od kanclerzyny; jednocześnie zaś pełnomocnik Radziwiłłów Czarnecki zawarł w Manhejmie układ z palatynem, w sprawie oddania dóbr N. w zastaw Radziwiłłom. Kanclerzyna niepoprzestając na tem, czyniła możebne starania, by poślubić falcgrafiankę Elżbietę synowi swemu, sławnemu później z dziwactw i okrucieństwa Hieronimowi Floryanowi, który jeździł z wielką wspaniałością aż do Manhejmu w konkury, lecz gdy do małżeństwa nie przyszło, kanclerzyna wymogła na palatynie ostateczne zrzeczenie się dóbr N. Matuszewicz I 75 76. Dla zakończenia tranzakcyi o wykupno jeździł do Kislina w Brandenburgii ks. Hieronim Floryan Radziwiłł, w imieniu zaś elektora reńskiego układał się baron Bekers. Umowa stanęła d. 22 maja 1744 r. , mocą której Radziwiłłowie uiścili palatynowi 230, 000 dukatów Kotłubaj, 426. . Musiano jednak zabonifikować pretensye Sapiehów; w tą spra wę wdał się sam król nawet, jakoż po tej medyacyi Sapiehowie wzięli od Radziwiłłów odstępnego 2, 000, 000 złotych Matuszewicz, I 76. Tak się skończyła owa głośna, gor sząca sprawa, a odtąd nazwa dóbr Neuburskich należy tylko do historyi. A. Jel. NeuButtkischken niem. , wś, pow. nizinowski, st. p. Neukirch, okr. urz. stanu cywiln. Jedwilleiten. NeuButtkuhnen niem. , wś, pow. gołdapski, st. p. Gołdap. NeuCampenau, ob. NewKampendu. NeuChechlau, ob. Chechło. Neuchudy szczyt w Karpatach, w paśmie Żełeminka, w pow. doliniańskim, na granicy gm. Kamionka, ma 1261 m. wznies. NeuColbnicken niem. , fol. , pow. królewiecki, st. p. Seepothen. NeuCzapel, ob. Czaple. Neudamerau, al. NeuDamerau i Damrau niem. , wś, pow. świętosiekierski, st. p. Św. Siekierka, par. Gronowo, 1 2 mili od Brunsberka, tuż nad granicą Warmii, w dawniejszem natangskiem terytoryum. Wzięła swą nazwę od tamtejszego lasu król. Damerau Dąbrowa zwanego. W 1859 r. znaleziono tu na roli, dawniej borem pokrytej, w garncu około 5 cali wysokim przeszło 1030 brakte atów, a około r. 1851 stare cmentarzysko. Przy monetach leżała sztabka srebrna. W Zeitsch. fuer d. Gesch Ermlands 1860, str. 601, podał Bender szczegółowy opis tych monet, które według niego pochodzą z XIII i XIV wieku. Jedne były bite przez zakon, drugie przez bisk. warmińskiego Anselma, pewnie w Elblągu. Pierwsze są ozdobione tarczą krzyżacką i krzyżem, drugie tylko krzyżem. Kś. Fr. Neudamm niem. , dobra, pow. królewiecki, st. p. , tel. i kol. Królewiec, 4 klm. odl. , okr. urz. stanu cywiln. Neuhausen. Mają 199, 9 ha roli orn. i ogr. , 22, 2 łąk, 4, 1 past. , 4, 8 nieuż. , 231 ha. Neudeck niem. 1. wyb. do Sypniewa należące, pow. złotowski, st. p. Sypniewo. 2. N. , ob. Nejdak. Neudeck 1. 1388 Neydek wś i fol, pow. kładzki, par. Kładzko. Łomy wapna i piece wapienne, młyn wodny, gorzelnia. Folw. i sołtystwo. Ludność katolicka. 2. N. Ober i Nieder, wś, pow. głogowski, par. Kunzendorf. Ludność ewangielicka. 3. N. , okrąg polic. i zamek, w pow. bytomskim, ob. Swirkli niec. 4. N. , przyległ. do Eichhaeusel, pow. prądnicki. Ma 76 mr. roli i łąk i 1500 mr. lasu na obszarze większej pasiadłości i 34 mr. ziemi włośc. 5. N. , fol. i zamek w Brynicy, pow. bytomski. 6. N. , część zamku w Prądniku, pow. prądnicki. 7. N. , przedmieście Neu-Buttkischken Neudeck Neudamm Neudamerau Neuchudy Neu Neudorf 1 Niemczyna. 8. N. , części Wilkowa, w pow. niemczyńskim. Br. Ch. Neudeckisch Wolla niem. , ob. Nejdacka Wola. Neudeckmuehle, młyn wodny w Klein Kreidel, pow. wołowski. NeuDekinten al. Schnurze niem. , wś na Litwie prusk. , pow. tylżycki, st. p. Coadjuthen, okr. urz. stanu cywilu. Meischlaugken. NeuDembnitz niem. , pewnie N. Dębnica, wyb. , pow. wejherowski, st. p. Kielno. NeuDescherin al. Deschrin niem. , wś, pow. nizinowski, st. p. Heinrichswalde, okr. urz. stanu cywiln. Argelothen. Neudims niem. , ob. Najdymowo. Neudoerfel 1. wś, pow. prądnicki. 2. N. , kol. do Borkenderf, pow. nissański. 3. N. , kol. do Owczyc, pow. raciborski. 4. N. an der Tchirne, wś, pow. żegański, par. Halbau. Ludność ewangielicka. 5. N. , przy Pechem, mała osada, pow. zegański. 6. N. , dwie kol. t. n. , do AltReichenau należące, pow. bolkowicki. Br. Ch. Neudoerfel 1. wś, pow. bruntalski, na Szląsku austr. dolnym, przy gościńcu wiodą cym z Anielskiej Hory niem. Engelsberg do Bruntala, w okolicy pagórkowatej; na wschodniej granicy wznosi się Steinhuebel 626 m. , w płn. stronie Michelberg 666 m. ; wzniesienie wsi 561 m. npm. Kościół kat. w miejscu. Liczy 279 mk. 1880 r. . Gra niczy od płn. z Lichterwerden, od wsch. z Detrychowicami niem. Dittersdorf i Staremmiastem niem. Altstadt, od płd. z Wildgrub, a od zach. z Vogelseifen. 2. N. niem. , wś, w pow. sąd. osoblahskim, na Szląsku austr. dolnym, maleńka osada, na płd. zach. od Osoblahy niem. Hotzenplotz, 3 3 4 kil. odległa, liczy 182 mk. 1880 r. , parafia łac. w Osoblasze. 3. N. , ob. Neudorf. Br. G. NeuDomnau niem. , wyb. , pow. frydlądzki, st. p. Domnowo. Neudorf 1. wś, pow. drohobycki, 7 klm. na wsch. od sądu pow. , st. kol. , urz. poczt. i tel. w Drohobyczu. Na płn. leży Marcinpol część Michałowic i Delawa, na wschód i płd. Bolechowice, na zachód Raniowice. Wzdłuż granicy płd. płynie Słonica, dopływ Tyśmienicy, i zabiera w obrębie wsi od praw. brz. kilka strug małych, płynących od płn. na płd. Zabudowania wiejskie leżą w płn. zach. stronie obszaru. Przez płn. część wsi idzie gościniec drohobyckostryjski, a przez część płd. kolej naddniestrzańska. W r. 1880 było 351 mk. , między nimi 91 obrz. rzym. kat. , reszta wyzn. protest. Par. rzym. kat. w Drohobyczu. We wsi jest szk. ewang. i kat. , kasa pożyczk. gm. z kapit. 628 zł. i fundusz ubogich, założony przez zwierzchność gminną, z majątkiem zakładowym 85 zł. Niemiecką tę kolonią utworzono pod koniec XVIII w. na gruntach Raniowic. 2. N. al. Neu Czukiew, Zadniestrze, kol. niem. , w pow. Samborskim, 3 klm. na płd. od Sambora, Na płn. zach. leży Sambor, na płn. wsch. i płd. wsch. Uherce Zapłatyńskie, na płd. zach. Czukiew. Wzdłuż granicy płn. zach. płynie Dniestr od płd. zach. na płn. wsch. , szerokiem a płytkiem i nieustalonem łożyskiem, dzieląc się na ramiona. Zabudowania wiejskie leżą w płn. wsch. stronie obszaru. Wieś zajmuje przestrzeń równą, przeciętnie 308 m. npm. wzniesioną. Własn. mn. ma roli or. 231, łąk i ogr. 23, past. 83 mr. W r. 1880 było 151 mk. kat. Par. rzym. kat. w Samborze. Jest tu kaplica murowana, w której się niekiedy msze odprawiają. Kolonię tę założono pod koniec XVIII w. na gruntach Czukwi. Lu. Dz. Neudorf niem. 1. częsć wsi Hradca niem. Groeditz, w pow. frywałdowskim, na Szląsku austr. dolnym, na płn. wsi Hradca, liczy 388 mk. Wieś Hradec legła na lewym brzegu rzeki Bieli Biały, lewego dopływu Nisy. Wzniesienie 343 m. npm. Dwa tracze i młyn wodny, cegielnia. Należy do par. łac. w Mikułowicach al. Niklasdorf, 2 4 godz. od ległych. W Hradcu mk. 361, z Neudorfem razem 749 1880 r. . 2. N. , al. Neudoerfel, przysiołek gm. Wilczyc niem. Wildschuetz, w pow. sądowym jawornickim, na Szląsku austr. dolnym, w płd. stronie tejże gminy, na płd. od Wojtowic niem. Woitzdorf, przy siołka tej gminy, w dolinie pot. Muehlbach, w okolicy górskiej, na północnym stoku pas ma Reichenstein w Sudetach. Ma 85 mk. 1880 r. ; ob. Wilczyce. 3. N. , al. Nikeltaff, Nikeltaafe, przysiołek gm. Skrzeczenia, w pow. bogumińskim, na Szląsku austr. , na pr. brz. pot. Dorfbach, uchodzącego do Olszy Olzy, w płn. stronie obszaru tejże gminy, ma pię kną kaplicę i 207 mk. 1880 r. , ob. Skrzeczoń. 4. N. , ob. Nowawieś. 5. N. , węg. Szepes Igló, ob. Nowawieś Spiska. Br. G. Neudorf 1. kol. , pow. nissański, powstała na gruntach sołtystwa we wsi Borkendorf w 1728 r. 2. N. , pod Weichau, w dok. Muehlberg, wś, pow. prądnicki, par. Weichau. Ludność ewangielicka. Do N. należą Friedrichsruh, kol. założona w 1787 r. , i Sechshaeuser, kol. 3. N. , wś i kol. , pow. prądnicki. Należy do Hertwigsdorf. 4. N. , wś i dobra, pow. kładzki, par. Gabersdorf, składa się z 4 części a Królewska, w 1843 r. 87 dm. , 478 mk. 4 ewang. , b Freirichtergut, 29 dm. , 212 mk. , c Hain, kol, , 8 dm. , 34 mk. i d Wuestung. Tu mieści się kościół cmentarny, cmentarz, szkoła kat. , młyn wodny, gorzelnia, browar, łomy wapna i piece wapienne. 5. N. al. Neudoerfel, wś i fol. , pow. gurowski, par. Seitsch. Ludność katolicka; szkoła. 6. Neudims Neudoerfel Neudorf Neudeckisch Wolla Neudeckisch Wolla Neudeckmuehle Neu Neudorf Neu-Drasenau Neuenburg na z włościan Łotyszów i z Niemców mieszczan. Jak jedni tak drudzy są wyznania protestanckiego. Parafia neuenburska grani czy na płn. z par. tukumską, na wsch. z mitawską, na zach. z oberhauptmaństwem goldyńskiem a na płd. z par. auceńską. Zbór parafialny neuenburski ma osobną filią w Annenhofie. W granicach obszernej parafii ist nieją oprócz tego zbory protestanckie w Blieden, z filią w Szturhofie, oraz w Lesten, z filią w Sztrutteln. Bo niniejszego artykułu uży waliśmy mapy dóbr neuenburskich z r. 1564 ogłoszonej w r. 1878 na tablicy XVI dzieła Geschichte der Herren t. d. Recke oraz kilku map tegoczesnych rękopiśmiennych i następujących dzieł i kompendyów Dr. Possart Geographie von Kurland, Stuttgardt 1843, pag. 288 290; Statistische Jahrbuecher für Kurland, o ile drukiem są ogłoszone; W. S. Stavenhagen, , Album baltischer An sichten, Mitau 1866, cz. I, artykuł Neuen burg; Constantin Graf von der ReckeVol merstein und Otto Baron von derRecke Ge schichte der Herren von der Recke mit 14 Il lustrationen, Breslau 1878, in 4to majori, stronnic 420 oprócz licznych dodatków i tablic. Czyt. też moje artykuły Doblena, Hofcumberge i Kirchholm w niniejszym Słowni ku; opis N. , pomieszczony w Przeglądzie Powszechnym, Kraków 1884 r. , wrzesień; a także arcykuł O wystawie historycznej w Rydze, w dzienniku Słowo 179 194 z r. 1883. Gustaw Manteuffel, Neuenburg niem. , mto, ob. Nowe. Neuendorf niem. 1. wyb. , pow. królewiecki, st. p. Postnicken. 2. N. , wś, pow. gdański, st. p. Gdańsk 2 4 mili odl. , par. kat. królew. kaplica w Gdańsku, ew. i okr. urz. stanu cywil. Rychemberg, szkoła Quadendorf, ma 1558 mr. obszaru, 11 gbur. posiadłości i 7 zagród, 186 mk. , 13 kat. , 147 ew. , 26 menonitów, 18 dm. Wś tę założyło m. Gdańsk r. 1346 ob. Script. rer. Pruss. IV, 311 i 424. 3. N. , fol. i rogatki, pow. rybacki, st. p. Fiszhuzy. 4. N. , os. leśna i wś, pow. gierdawski, st. p. Gierdawy. Tutejszy okr. urz. stanu cywil, miał 1880 r. 633 dusz. Jeszcze r. 1538 istniał tu par. kościół kat. , który potem podupadł ob. Script. rer. Warm. I, str. 393. 5. N. , wś, pow. licbarski, st. p. Dobremiasto, miała według lustracyi z 1656 r. 29 włók, 6 gburów, 1 sołtysa, którzy dawali 33 korcy owsa, 32 kur, 8 gęsi i 205 fl. 5 gr. czynszu. 6. N. niem. , ob. Chmielewo, dobra, pow. jańsborski, st. p. Eckersberg, t. j. Ekartowo. 7. N. , wś, pow. wystrucki, st. p. Wystruć, okr. urz. stanu cywil, Althof 8. N. , wś, młyn i dobra ryc, pow. królewiecki, st. p. Królewiec, około 5 klm. odl. ; dobra obejmują 573, 3 ha roli or. i ogr. , 146, 5 łąk, 48, 5 past. , 30, 4 nieuż. , 24, 1 wody, razem 822, 8 ha; czysty dochód 15141 mrk. Dawniej był tu kościół kat. , patronat przysługiwał magistratowi m. Królewca. R. 1586 została tutejsza parafia filią parafii w Steinbeck i Jest nią jeszcze dziś ob. Script. rer. Warm. , I, 425, 9. N. , wś, pow. labiawski, st. p. Mehlauken. 10. N. , wś, pow. nizinowski, st. p. Skoepen. 11. N. , wś, i leśn. , pow. iławski, st. poczt. Iławka. 12. N. , wś, młyn i wyb. , pow. holądzki, st. p. Pr. Holąd. 13. N. , fol. , pow. frydlądzki, st. p. Szępopel. 14. N. , wś i dobra, pow. welawski, st. p. Tapiewo. 15. N. , wś, pow. królewiecki, st. p. Troempau. R. 1389 d. 7 wrześ. nadaje Siegried Walpod von Bassenheim, komtur elbląski, Janowi Hans Hessin karczmę w Neuendorf pod Elblągiem wraz z pół morgiem, dalej 6 mr. we wsi Pilon Plohnen, prawo propinacyi i uwalnia go od tłoki, za opłatą czynszu w kwocie jednej grzywny i ćwierć wiardunku. Sołtys Jan Hans Curau w N. ustępuje mu dla karczmy 2 mr. za wiardunek rocznego czynszu. Dan w Pasłęku ob. Cod. dipl. Warm. , III, str. 200. Neuendorf niem. 1. wś, pow. malborski, 7 posiadł. i 6 zagród, 5 wł. 19 mr. , 160 mk. , 2 kat. , 147 ew. , 11 menonitów, 16 dm. ; par. kat Tiegenhagen, ew. i st. p. Nowy dwór, szkoła Tiegenort, odl. od m. pow. 4 mili. 2. N. , dok. Newdorff, t. j. Neudorf, wś, pow. elbląski, st. p. , par. kat. i szkoła Tolkmicko, zawiera 9 gbur. posiadłości, 1859, 46 mr. , 98 mk. kat. , 11 dm. ; par. ew. Łęcze, odl. od m. pow. 3 mili. W 1352 r. 25 maja nadaje Ortolph z Trewiru, komtur elbląski, mieszkańcom, wsi Newdorff wolne rybołówstwo w zatoce Świeżej małemi narzędziami ob. Cod. dipl. Warm. II, str. 280. R. 1376 d. 4 czer. odnawia Ulrich Fricke, komtur elbląski, przywilej tej wsi ob. Cod. dipl. Warm. , III, str. 10. 3. N. Hoche i Nieder niem. , wś, pow. elbląski, st. p. i par. kat. Elbląg, okr. urz. stanu cywil. i par. ew. Przesmark, zawiera 9 gbur. posiadłości, 5 zagród; 2112, 62 mr. , 300 mk. ew. , 27 dm. , ma szkołę, odl. od m. pow. l 1 8 mili. 4. N. al. NeuGrossendorff, wś na Warmii, pow. licbarski, st. p. Licbark. Wś ta powstała na obszarze wsi Grossendorf. W 1364 r. d. 23 czerw. odłącza biskup warm. Jan 36 włók od Grossendorf i nadaje je sołtysowi Marcinowi na założenie nowej wsi na prawie chełmińskiem. Przywilej ten odnawia r. 1402 d. 10 lipca biskup Henryk IV ob. Cod. dipl. Warm. , II, str. 379; III, str. 363 i Script. rer. Warm. , 422. Według lustracyi z r. 1656 należał N. do kameratu dobromiejskiego i miał 29 włók, 6 gburów, 1 sołtysa. Czynszu płacili 33 korcy owsa, 32 kur, 8 gęsi i 205 flor. 5 gr. Prócz tego było tu 2 rybaków, którzy byli zobowiązani mieć własne narzędzia Neuenburg Neuendorf Neufier Neufitt Neufrischingskrug do łowienia ryb i to trzy razy w tygodniu; za każdą razą powinni byli dostawić beczki ryb i płacić każdy 20 fi. czynszu. 5. N. , do bra ryc. w Pomeranii, pow. nakielski Anclam, st. p. , tel. i kol. Borkenfriede; 265, 53 ha obszaru. 6. N. , dobra w Pomeranii, pow. Greifenhagen, st. poczt. Bahn, 364, 68 ha obszaru. Kś. Fr. Neuendorfshoefchen niem. , wyb. , pow. królewiecki, st. p. Wulfshoefen. Neuendorfshof niem. , dobra, pow. gierdawski, st. p. Gierdawy. NeuEnglershuette niem. , ob. Nowa Przerębska huta. Neuenhagen niem. , 1. dobra ryc. w Po meranii, pow. koszaliński, st. p. Gr. Moellen. 2. N. , domena fiskalna w Pomeranii, pow. Sła wiński, st. p. Lanzig, 382, 5 ha; czysty dochód z gruntu 5468 mrk. Kś. Fr. Neuenkamp dok. z r. 1275 Novus campus, klasztor cystersów pod Stralsundem w Pomeranii ob. Perlbach, P. U. B. , str. 225. Roku 1296 zeznaje opat oliwski Ruediger, że opat Jan z Doberanu młyny pod Plau Plaw w Meklenburgii ustąpił klasztorowi w N. drogą zamiany tamże, str. 490. Neuenkirchen niem. , dobra ryc. w Pomeranii, pow. nakielski Anclam, st. p. Anclam, 567, 85 ha obszaru, 7766 mrk. dochodu. Neuenluebke niem. , dobra ryc. w Pomeranii, pow. Franzburg, st, p. Semlow. Ńeuenrost niem. , dobra ryc. w Pomeranii, pow. Franzburg, st. p. Semlow. Neuensien niem. , dobra na Rugii, st. p. Lancken. Neuer Krug, ob. Przyjawiczno i Katarzynki. Neuesdorf niem. , ob. Zaborowo. NeuEszergallen niem. , wś, pow. darkiejmski, st. p. Launingken. Neue Welt 1. karczma, pow. wrocławski. 2. N. W. , przyległość do Kumernick, w pow. głogowskim. 3. N. W. , przyległ. do Kwielic, pow. głogowski. NeueWelt niem. 1. wyb. , pow. elbląski, st. p. Elbląg. 2. N. W. , wyb. , należy do wsi Freinhuben, pow. gdański, st. p, Schiewenhorst, 3. N. W. , wyb. na Nierzeji, pow. gdański, st. p. Sztutowo. 4. N. W. , wyb. , wchodzi w skład dóbr barniewieckich, pow. kartuski, st. p. Żukowo. Nenfaehr niem. , ob. Górki II, 717. Neufahrwasser niem. , ob. Nowy port. , Neufeld niem. , dobra kor. , w okr. mitawskim, pow. bowski, par. bowska Kurlandya. Neufeld 1. wś, pow. bukowski, ob. Władysławowo. 2. N. al. VordermuehleNeufeld, młyn, pow. międzychodzki, 2 dm. , 26 mk. , należy do wsi i gminy Przytoczni ob. . Neufeld niem. 1. dobra, pow. człuchowski, st. p. i par. ew. Białobór, par. kat. Ekfir, mili odl. , ewang, szkoła Brzeźnica; mi 1044, 24 mr. obszaru; 10 bud. , 4 dm. , 43 mk. ewang. Ob. Haberland. R. 1397 nadaje komtur człuchowski Wilhelm Folkolt wś Neufeld, zawierającą 51 włók, wiernemu Mikołajowi Czeensnyder na prawie chełm. Sołtys dostaje 6 wolnych włók, sądownictwo trzeci fenyg kar sądowych i połowę czynszu karczemnego. Ma nam jednak służyć na jednym koniu, wartującym 8 grzywien, jak inni sołtysi w komturstwie człuchowskiem; 4 włóki rezerwuje zakon sobie. Od reszty 40 włók będą nam osadnicy czynszowali pół grzywny i po 2 kury od każdej osadzonej włóki na ś. Marcin; tłokę będą czynili przez 3 dni. Biskupowi powinni dawać to, do czego są zobowiązani. Ponieważ gleba tu lichsza, dla tego mają nam dawać od każdej osiadłej włóki 1 korzec owsa i to dopiero po 7 wolnych latach, także na ś. Marcin ob. Odpisy Dregera w Pelplinie, str. 13 14. 2. N. , os. , pow. brunsberski, st. p. Frombork, 5 kil. odl. 3. N. , fol. , na wieczystą dzierżawę wydany r. 1779 d. 15 kwietnia, obecnie na dwie części podzielony, pow. kartuski, ma 676 mr. obszaru, 64 mk. , 21 kat. , 43 ew. , 5 dm. , w miejscu jest ew. szkoła prywatna, par. kat. Parchowo, ew. Sulęcin, tamże st. p. , odl. od m. pow. 5 mili, Kościerzyny 3 mile. 4. N. , wyb. do Przyjaźni należące, pow. kartuski, st. p. Żukowo. Kś. Fr. Neufeld, fol. w Pomeranii, pow. miastkowski, st. p. Gr. Tuchen. Ńeufeld al. Nowinnen niem. , ob. Nowiny. Neufelde niem. 1. fol. , pow. kłajpedzki, st. p. Dawile. 2. N. , kol. , pow. wystrucki, st. p. Norkitten. NeuFichtenkrug niem. , karczma, pow. gdański, st. p. Pruszcz. Należy do dóbr Kleszczewskich. Neufier, fol. , pow. chodzieski, 6 dm. , 61 mk. ; nal. do gminy i miasta Piły. Neufitt al. Neufitte niem. , wś, pow. królewiecki, st. p. i okr. Powunden. NeuFreudenthal niem. , ob. Boćwinka, R. 1554 d. 29 września sprzedaje Jan Pusz, staro sta węgoborski, Łukaszowi Lipińskiemu, z po wiatu piskiego, 3 włóki sołeckie w N. F. , mię dzy Żywami a Żywkiem, włókę za 30 grzy wien, celem założenia wsi dannickiej ob. Kętrz. , O ludn. pol. , str. 539. Wś ta zawiera 34 włók, liczyła 1860r. 354 mk. , odl od Węgoborka wynosi 3 mili, od Leca 2, od Królewca 17 mili. Kś. Fr. Neufrischingskrug niem. , wyb. , pow. królewiecki, st. p. Gutenfeld. Neufrost niem. , pow. nizinowski, st. p. Neukirch, okr. Wolfsberg. NeuGaidszen al. Ballupoehnen niem, , wś, pow. darkiejmski, st. p. Szabienen. Neuendorfshoefchen Neukirch Wolfsberg Neuendorfshoefchen Neuendorfshof Neu Neuenhagen Neuenkamp Neuenkirchen Neuenluebke Neuer Krug Neuesdorf Neue Welt Neue Neufeld Neufelde Neuhaus Neu-Galbuhnen Neugruen Neugolz Neu Neugericht NeuGalbuhnen niem. , wyb. , pow. rastemborski, st. p. Rastembork. Neugericht, wś, pow. walbrzyski, młyn wodny, ludność ewangielicka. NeuGolmkau niem. , ob. Nowe Gołębiewo. Neugolz niem. 1. ob. Golce Nowe. N. , wyb. do dóbr ryc. Pietrzykowskich należące, pow. złotowski, st. p. i par. katol. Koczała, ewang. Schwessin, 2 dm. , 14 ew. mk. 1868r. . NeuGolzer Fliess niem. , ob. Świnia. NeuGrabau, ob. Grabówko 4. . NeuGrabowen, ob. Nowe Grabowce. NeuGresonse niem. , ob. Dzierzążno Nowe. Neugruen niem. , dobra, pow. wystrucki, st. p. Neunischken. NeuGruendann niem. , wś, pow. nizinowski, st. p. Skajsgiry. NeuGruenheide niem. , kol. , pow. ragnecki, st. p. Kellminen. NeuGruenwalde niem. , dobra, pow. gąbiński, st. p. Gąbin. NeuGrunau niem. , ob. Gronowo Nowe. Neugrunddhauser, kol. do Rothenzechau, pow. jeleniogórski. NeuGuddehlen al. N. Gudehlen niem. , wyb. , pow. wystrucki, st. p. Jodlauken. NeuGudgallen niem. , fol. , pow. ragnecki, st. p. Ragneta. NeuGudwallen niem. , wś, pow. darkiejmski, st. p. Darkiejmy. Neugut, łot. Wecamujża wś i dobra koronne w Kurlandyi, w okr. mitawskim, pow. bowskim, parafia N. ; do dóbr należą fol. Krusenhof i Prinzenberg. Parafia obejmuje ważniejsze wsie N. , Essern, Wiexten, Karlshof, Reschenhof i inne. Neugut 1. wś i fol. , pow. lubiński. Ludność przeważnie ewangielicka. 2. N. , fol. do Dalbersdorf, pow. sycowski. Neugut niem. 1. dobra, pow. wystrucki, st. p. Berschkallen 3 klm. odl. obejmują 39, 73 ha; czysty dochód 237 mrk. 2. N. , dok. Newengut fol. krzyżacki dziś już nie istniejący, w wójtostwie sztumskiem, wymieniony r. 1394 i 1455 ob. Script rer. Prus. IV, 149. 3. N. , ob. Nowe Dobro i Nowa Wieś. 4. N. , al. Neuguth, oh. Nigut. Neuguth, 1494 Nowegutt, wś, pow. górski Guhrau na Szląsku. Stanowił własność klasztoru Klarysek w Głogowie. W 1849 roku 57 dm. , 297 mk. 54 ewang. . Neuguth niem. 1. wś i fol, , pow. wałecki, st. p. Wielboki polu. Fuhlbeck, par. kat. Wałcz, ew. Lacno, 6 bud. , 2 dm. , 24 ew. mk. , należą do dóbr ryc. Wielboków. 2. N. , fiskalna domena, pow. holądzki, stacya poczt. Hirschfeld, 4, 5 klm. odl. , ma 56, 5 ha roli orn. i ogr. , 81 łąk, 5, 6 nieużyt. , 1, 6 wody, razem 144, 7 ha; czysty dochód wynosi 4102 marek. 3. N. , wybrzeże do Jonasdorf należące, pow. malborski, st. p. Stare Pole. R. 1431 załatwia bisk. pomezański Jan III Vinkeler spór między Kwidzynem a mieszkańcami tutejszymi, dotyczący czyszczenia Nogatu ob. Gramer Gesch. d. Bist. Pomesanien, str. 149. . 4. N. , wybudowanie, pow. ostródzki, st. p. Ostród, ob. Łubajny. 5. N. , ob. Nowawieś Nejdyki i Nowedobro. Neahaeuser niem. , przysiołek gm. Petersdorf w pow. widnawskim, na Szląsku austr. dolnym, w płn. zach stronie gm. , nad granicą Wilczyc, liczy 30 mk. 1880 r. ; ob. Petersdorf. Br. G. Neuhaeuser 1. kol. do Giesmannsdorf, pow. bolesławski. 2. N. , do Kleinitz, pow. zielonogórski. 3. N. , kol. do Albendorf, pow. kamionogórski. 4. N. , kol. do Meffersdorf, pow. lubański. 5. N. , kol. do Kunzendorf, pow. lwowecki. 6. N. , kol. do Gross Graben, pow. oleśnicki. 7. N. , przyległ. do Kuźnicy Eisenhammer, pow. olesiński. 8. N. , kolonie do Klein Eilau, do Kalten Briesnitz i do Michelsdorf, pow. szprotowski. Neuhaeuser niem. , dobra, kąpiele morskie i dworzec dr. żel. królewieckopiłowskiej, nad Baltykiem, 8 klm. na płd. zach. od m. pow. , 5 klm. na płn. wschód od Piławy. Gleba piaszczysta na gliniastym spodzie. Kąpiele tutejsze urządzili r. 1865 mieszczanie z Kró lewca, wystawiwszy sobie piękne domki. W pobliżu ciągnie się ładny las liściowy; w lecie przebywa tu 400 500 gości kąpielo wych. Stała ludność 143 mk. ewang. Tru dnią się rolnictwem, hodowlą bydła i rybo łóstwem. Okr. urz. stanu cywilnego Lochstaedt. Kś. Fr. Neuhakenberg niem. , królewska kopalnia torfu, pow. sztumski, st. p. Sztum; 1 dom, 6 mk. , 2 kat. , 4 ew. 1868 r. . Neuhammer niem. 1. ob. Kuźnia. 2. N. , ob. Hammer. Neuhammer, wś, pow, opolski, 1 m. od Opola. Były tu pierwotnie kuźnice żelazne, po zniesieniu których ludność robotnicza została przez właściciela hr. zamieniona na zagrodników, obdarzonych ziemią. Obszar 390 mr. należy do 16 zagrodn. , 9 komor. i wyrobników. Szkoła i par. Chrząszczyce. Neuhaus 1. kol. do Klein Masselwitz, pow. wrocławski. 2. N. , wś, pow. zgorzelicki. Do 1815 r, należała do saskich Łużyc, par. Rauscha, ludność ewang. 3. N. , wś, pow. ziębicki, par. kat. Liebenau, Posiada kaplicę św. Jana Nepomucena, dwa młyny wodne i owczarnię. W 1843 r. 78 dm. , 475 mk. 22 ewang. . Do N. należy Kattersdorf, rycerskie dobro, w pobliżu którego stał zamek Burg Neuhaus. W 1440 r. właścicielem był Zygmunt Reichenau. W 1443 r. Wilhelm książę na Ziębicach wraz z Wrocławia Neugrunddhauser Neugut Neuguth Neuhaeuser Neuhakenberg Neuhammer Neuhoeherfelde Neuhoeferfeld nami zdobył ten zamek, rozbójniczą osadę śmiercią pokarano a zamek oddano Konrado wi, bisk. wrocławskiemu. W 1509 r. biskup Jan Thurzo musiał na nowo oblegać i zdoby wać odebrany mu zamek, który został zburzony. W 1595 r. właścicielem był hr. Schaffgotsch. Ruiny zamku utrzymywały się do 1832 r. 4. N. , wś, pow. oleśnicki. 5. N. , wś, pow. żegański, szkoła ewang, i młyn wodny. W 1843 r. 53 dm. , 331 mk. 6 kat. . Do N. należą Buschhauser i Neugebaeude. W pobli żu stał gród Neuhaus, wzniesiony w 1366 r. przez Bolka, ks. świdnickiego, dla ochrony dro gi do Świdnicy, lecz w krótce mieszczanie sąsiednich miast zburzyli tę warownią. 6. N. 1445 Newnhaus, ruiny zamku w Dittersbach, pow. walbrzyski. Br. Ch. Neuhaus 1. Nova domus, castrum seu oppidum N. , stary zamek krzyżacki w Sambii, zbudowany r. 1283 przez mistrza ziemskiego Konrada v. Thierberg, tam gdzie się rozpoczy na Nierzeja Kurońska. Miał on zasłaniać tę okolicę od napadów litewskich ob. Dusburg III, c. 211. Dziś nie pozostało śladu tego zamku. W Starożytnościach polskich czy tamy, że się znajdował tam, gdzie dziś jest góra zamkowa, leżąca za wsią Neustadt. Ale wieś tej nazwy nie istnieje tam wcale ob. Voigt Gesch Preusens, lV, str. 5. . 2. N. niem. , stary zamek krzyżacki, dziś już nie istniejący, zbudowany przez w, m. Winryka V. Kniprode r. 1360 w terytoryum pierwot nie litewskiem Skałowii Śchalauen celem zabezpieczenia zamku ragneckiego; przypu szczają, że leżał po prawej stronie Niemna ob. Toeppen Hist. comp. Geogr. , str. 220 i Voigt Gesch. Preuss, V, str. 134. . 3. N. niem. , dobra ryc. w Pomeranii, pow. Greifenhagen, 418, 37 ha obszaru; 7729 mrk. czystego dochodu z gruntu. 4. N. niem. , ob. Budziska. Ks. Fr. Neuhausen łotew. Walteka Pils, dobra koronne w Kurlandyi, w okr. i pow. hazenpockim par. N. Ruiny starożytnego zamku, wzniesionego na początku XIII w. na granicy ruskiej ob. Dorpat, t. II 127. Paraf. N. obejmuje ważniejsze dobra Kazdangen, Laiden, Wangen, Kalwen, Sergeniten, Paddern, Rudbaren i in. Neuhausen, kol. , pow. wrzesiński, ob. Nowy Wesołów. 2. N. , wś, pow. wągrowiecki, ob. Łaziska. Neuhausen niem. 1. wś z kościołem, dobra ryc, młyn i st. p. III kl. , pow. królewiecki, 12 klm. na płn. wsch. od Królewca, mad bitym traktem do Labiawy prowadzącym. Teren pagórkowaty, gleba żyzna, przeplatana pokładami torfowemi, 559 ew. mk. 1877 r. , trudnią się roln. i hodowlą bydła. Jest tu towarzystwo rolnicze. Tutejszy okr. urz. stanu cywiln. miał w 1880 r. 4066 dusz. Pocz ty osobowe idą z Królewca na N. do Labiawy i z N. do Liska Schaaken. Tutejszy kościół istniał już przed reformacyą; zamek, dziś wła sność prywatna, wystawiła sobie kapituła sambijska około r. 1292 ob. Toeppen Hist. comp. Geogr. , str. 219. Tu kanonicy króle wieccy mieli swoje letnie mieszkanie, później służył margrabiemu Albrechtowi. W XIV w. stanowiła okolica tutejsza główne wójtostwo, wchodzące w skład powiatu sambijskiego str. 262. Do tego wójtostwa należało 5 kościo łów N. , Quednau, Heiligenwalde, Schoenwalde i Arnau str. 267. . 2. N. niem. , os. , pow. gołdapski, st. p. Dubeninki. 3. N. niem. , dobra, pow. wystrucki, st. p. Jodlauken. Kś. Fr. NeuhausLindenau niem. , wyb. , pow. królewiecki, st. p. Lindenau pod Królewcem. Neuheide 1. al. Neukirch in der Niederung, t. j. w nizinach, wś w Pomezanii, pow. elbląski, st. p. Gronowo, okr. urz. st. cywiln. Krebswalde. Obszar obejmuje 140 mr. ; 59 dm. , 521 mk. r. 1869. 2. N. , ob. Neuheit. NeuHeidendorf niem. , wś, pow. labiawski, st. p. Nemonien Niemenica. Neu Heidlauken niem. , wś, pow. labiawski, st. p. Niemenica. NeuHeiligenwalde niem. , wyb. , pow. królewiecki, st. p. Heiligenwalde. Neuheim, ob. Dąbrówka Nowa, t. I, 938. Neuheit al. Neuheide niem. , wyb. do ceg. Babidołu należące, pow. kartuski, st. p. Stęgwałd. NeuHermannloelen niem. , pow. szyłokarczemski, st. p. Szyłokarczma. Neuhochzeit Nowy Wesołów, dom. , pow. czamkowski, 1850 mr. rozl. , 1 dm. , 113 mk. , 107 ew. , 6 żydów, 20 analf. Poczta w Wesołowie o 3 klm. , gośc. na miejscu, st. kol. żel. w Krzyżu o 16 klm. Neuhoehe niem. , miejscowość w pow. gierdawskim, st. p. Karpowo. Neuhoefen niem. 1. wś, pow. kwidzyński, st. p. , par. kat. i ew. Kwidzyn, szkoła w miejscu, okr. urz. stanu cywil. Grabowo Obejmuje 1380, 36 mr. obszaru, 33 bud. , 15 dm. , 157 mk. , 131 ew. , 20 kat. 2. N. , maj, chełmiński, tamże, ma 312, 73 mr. rozległości, 9 bud. , 3 dm. , 21 mk. , 1 kat, , 20 ew. Neuhoeferfeld niem. , wyb. , pow. kartuski, nal. do wsi Dolnej huty, st. p. Przywidz. Neuhoeherfelde niem. , wś, pow. sztumski, st. p. , par. kat, i ew. Kiszpork, szkoła Nowy Dwór, okr. urz. stanu cywil. Bruk. Ma 1535, 43 mr. obszaru, 36 bud. , 96 mk. , 82 ew. , 14 kat. Wś ta powstała r. 1774, w którym od folw. Nowego Dworu mieszkańcom wsi Bągarta wydano 20 włók ob. Schmitt, Gesch. d. Stuhmer Kr. , str. 226. Kś. Fr. Neuhaus Neuhoefen Neuhoehe Neuhochzeit Neuheit Neuheim Neu Neuhaus Neuhausen Neuhof Neuhof Neuhof niem. , nazwa licznych wsi i folw. i w Kurlandyi 1. N. , fol. do dóbr Gross Wuerzau, w okr. mitawskim, pow. dobleński, par. mitawska. 2. N. , fol. do dóbr Blankenfeld, tamże, par. grenchofska, 3. N. , fol. do dóbr Zerrauxt, okr. mitawski, pow. i par. bowska. 4. N. , dobra koronne, tamże. 5. N. , fol. do dóbr Lambertshof, okr. mitawski. pow. bowski, par. ekawska. 6. N. , dobra koron ne, okr. i par. Selburg, pow. frydrychsztacki. 7. N. , fol. do dóbr Kalkunen, okr. zelburski, pow. iłukszteński, par. dyneburska. 8. N. , fol. do dóbr Steinensee, tamże. 9. N. , fol. do dóbr Weissensee, tamże. 10. N. , fol. do dóbr Kaltenbrunn, tamże. 11. N. , fol. do dóbr Gahrssen, tamże. 12. N. , fol do dóbr Ekendorf, okr. , pow. i par. tukumska. 13. N. , fol. do dóbr Grendsen, tamże. 14. N. , fol. do dóbr Schlokenberg, tamże. 15. N. , fol. do dóbr Neuenburg, tamże, par. neuenburska. 16. N. , fol. do dóbr Bixten, tamże. 17. N. , fol. do dóbr Remten, okr. tukumski, pow. talseński, par. kandawska. 18. N. , fol. do dóbr Pla nen, tamże. 19. N. , fol. do dóbr Puren, tam że. 20. N. , dobra prywat, tamże. 21. N. , fol. do dóbr Kabillen, tamże, par. zabelnska. 22. N. , fol. do dóbr Postenden, tamże, par. talseńska. 23. N. , fol. do dóbr Sahrzen, tam że. 24. N. , fol. do dóbr Nurmhusen, tamże. 25. N. , folw. do dóbr Gross Roennen, okr. , pow. i par. goldyngska. 26. N. , fol. do dóbr Schrunden, tamże, par. frauenburska. 27. N. , dobra, tamże. 28. N. , fol. do dóbr Popen, okr. goldyński, pow. i par. piltyńska. 29. N. , fol. do dóbr Dondangen, tamże, par. dondangska. 30. N. , dobra pryw. , okr. i pow. hazenpocki, par. sakenhauska. 31. N. , dobra koronne tamże, par. alszwangska. 32. N. , fol. do dóbr Ilmajen, okr. hazenpocki, pow. grobiński, par. durbska. J. Krz. Neuhof niem. 1. al. Weismanówka, kol. , w pow. gródeckim, 7 klm. na południe od sądu pow. , urz. poczt. , st. kol. i telegr. w Gródku. Na płn. leżą Czerlany, na wsch. Porzecze, na płd. Zawidowice, na zachd. Uherce Niezabitowskie. Średnie wzniesienie npm. 279 m. W 1880 r. było tu 101 mk. 2. N. , fol, w płd. stronie Rolowa, w pow. drohobyckim. Neuhof al Nowydwór fol. , w obr. gm. Sporysza, w pow. żywieckim, na lew. brzegu Koszarawy; ob. Nowydwór. Br. G. Neuhof niem. , przysiołek wsi Październy, na płn. od gościńca frydeckiego, w pow. frydeckim, na Szląsku austr. , wzniesienie 321 m. npm. W 1880 r. 226 mk. Br. G. Neuhof 1. fol. dóbr Piekary, pow. bytomski. 2. N. , fol. do Chudowa, pow. bytomski, 3. N. , fol. do Mikulczyc, pow. bytomski. 4 N. al. Brzezinka, fol. dóbr Zborowski, pow. lubliniecki. 5. N. , fol. dóbr Ciasna, pow. luSłownik geograficzny Tom VII. Zeszyt 73. bliniecki. 6. N. , fol. do Kosięcina, pow. lu bliniecki. 7. N. , fol. dóbr Mollne, pow. lu bliniecki. 8. N, fol. do Rzeczyc, pow. toszycko gliwicki. 9. N. , fol. w dobr. Rudziniec pow. toszyckogliwicki. 10. N. , fol. do Rudołtowic, pow. pszczyński, 11. N. , fol. do Woszczyc, pow. pszczyński. 12. N. , fol wark do Ornontowic, w pow. pszczyńskim. 13. N. , fol. dóbr Mokra, pow. pszczyński. 14. N. , fol. dóbr Roschkau, pow. raciborski. 15. N. , fol. dóbr Tworków, pow. raciborski. 16. N. , fol. dóbr Annaberg, pow. raciborski. 17. N. , fol. dóbr Zabelkow, pow raciborski. 18 N. , fol. dóbr Ludgierowice, pow. raciborski. 19. N. , fol. do Seibersdorf, pow. rybnicki. 20. N. , fol. dóbr Leszczyna, pow. rybnicki. 21. N. , fol. do Jastrzębia, pow. rybnicki. 22. N. , fol. dóbr Łaziska, pow. rybnicki. 23. N. , ob. Piskorzowiec, pow. kozielski. 24. N. , folwark do Rzeczyc, pow. kozielski. 25. N. , ob. Nowydwór, pow. prądnicki. 26. N. al. Neuvorwerk, al. Bud, dobra ryc. i kol. , pow. prądnicki. Dobra mają 802 m. , kol. 850 m. roli. 27. N. , fol. dóbr Głogowa Górna, pow. prą dnicki. 28. N. , fol. do Norok, pow. niemodliń ski. 29. N. , fol. do Grafenort, pow. bystrzyc ki. 30 N. , fol, , powiat jeleniogórski, należał do dóbr Schmiedeberg. 31. N. , dobra, pow. ziębicki. Należały do klasztoru cystersów w Henrychowie. W 1843 r. 54 dm. , 414 mk. Par. Henrychów. 32. N. , fol. do Kowalowic, pow. namysłowski. 33. N. , dobra, pow. oleśnic ki. Folw. , 16 dm. , 85 mk. 1843. Ludność ewang. ; ob. Kraszków. 34. N. pod Wieschegrabe, wś i fol. , pow. oleśnicki. 35. N. , wś i kol. , pow. rozborski. Do 1815 r. do Saskich Łużyc należy. Mieszkają tu bracia czescy, zwani też Herrnhutami. 36. N. , 1175 Villa Bogdani, 1202 Nova Curia 1215 Bogdanum villa, 1337 Newhoff, wś i dobra, pow. strzygłowski. Zamek, fol. , kaplica kat. , filia par. Osiek, szkoła kat. , 68 dm. , 469 mk. 24 ewang. w 1843 r. Gorzelnia, browar, owczarnia. Do N. należy Aumuehle. 37. N. , 1236 Nova Curia, wś i dobra, pow. trzebnicki. Dawniej własnośc klasztoru w Trzebnicy, później rzą dowa. Br. Ch. Neuhof niem. 1. 1656 Neuvorwerk, król. domena z fol. Albertshof, pow. licbarski, st. p. Licbark, 1, 6 klm. odl, ma 394, 12 ha roli orn. i ogr. 126, 14 łąk, 25, 78 past. , 20 nieuż. , razem 566, 04 ha; czysty dochód z roli 7298 mrk. . hodowla bydła holend. rasy. Ciekawą jest lustracya z r. 1656. Według niej liczyły te dobra 30 włók, zabudowania były otoczone dobrym płotem sosnowym, dom zarządzcy był w dobrym stanie i dobrze pokryty. Stodoła po prawej stronie bramy nowa, dobrze I pokryta i zamknięta, ma 5 klepisk i wielkie 1 zapasy zboża i paszy, które także mieszczą się Neuhof w stajni, w której dla bydła dosyć jest miejsca. Obok stoi owczarnia w dobrym stanie, między stodołą a stajnią jest spichlerz, w którym się obecnie znajduje 7 łasztów żyta i 30 korcy pszenicy. Przy folwarku jest ogród warzywny, otoczony sztachetami na krzyż zbitemi; rola piaszczysta i żwirowata. Z łąk zbiera się do 150 fur siana, którego jeszcze okoliczne wsie muszą dotąd dostarczać. Zyta wysiano 6 łasztów i 52 korcy, zebrano 773 kóp czyli 28 łasztów i 13 korcy, odciągają się 2 łaszty i 34 k, za młócenie i wysiew, pozostaje 18 łasztów i 47 k. à 45 gr. czyni 2535 flor. i 15 fen. ; pszenicy wysiano 1 łaszt i 19 korcy, nie jest jeszcze wymłócona; jęczmienia wysiano 1 łaszt 34 korcy, zebrano 179 kóp, czyli 15 łasztów 9 k. więc prawie dziesiąte ziarno odciąga się wysiew i wymłócenie 1 łaszt 22 k. , pozostaje 12 ł. 13 k. , à 40 gr. 1466 fl. Owsa wysiano 6 ł. 19 k. , zebrano 252 kóp, czyli 18 ł. 55 k. , odchodzi wysiew i za wymłócenie 1 ł. 43 k. , pozostaje 10 ł. 53 k. à 20 gr. , czyni 653 flor. ; grochu wysiano 9 k. , zebrano 1 ł. 15 k. , odpada wysiew i za wymłócenie, tak że pozostaje tylko 59 korcy k 45 gr. , czyni 132 flor. 15 gr. Oziminy wysiano 3 ł. 58 k. Stan bydła 36 krów, 1 stadnik, 4 cugi wołów, 2 dwuroczne jałowice, 11 cielaków, 227 skopów, 409 owiec, 263 jagniąt i 52 świni. Zarządca miał dawać od każdej krowy ósemkę masła i 3 kopy sera, 2 krowy miał dla swego pożytku. Tłokę czynią na tutejszym fol. Medien Medigen, Blankensee, Wargitten, Reichenberg, Runowo, Bewernick, Langwiese, Rehagen, Knipstein, Napratten, Poelpen i Springborn. Suma prowentów 2745 flor. 10 fen. Rozchód; Folwarkiem zawiadują zarządzca i gospodyni Hofman und Hofmutter. Deputatu dostają w gotówce 37 flor. , 30 korcy ży 67 flor. 10 gr. , 8 kor. słodu à 20 gr. , za owies 8 flor. , 8 kor. słodu jęczmiennego 16 flor. , 2 kor. jęczmienia 4 flor. , l kor. grochu 3 flor. 7 gr. 9 fen. , 1 beczkę soli 6 flor. , 1 tuczoną świnię 22 flor. 10 gr, 2 kor. owsianej kaszy 2 flor. Pastuch dostaje pieniędzy 15 flor. 10 gr. , 7 kor. żyta 15 flor. 15 gr. , kor. jęczm. l flor. , 12 stofów soli 1 flor. 4 gr. , 1 połeć słoniny 10 flor. , sadło, 6 beczek piwa 15 flor. Owczarz pobiera deputatu. 9 kor. żyta 20 flor. 5 gr. 12 kor. słodu 24 flor. , 4 kor. grochu 9 flor. , kor. jęczmienia 4 flor. , 30 kor. owsa 30 flor. ; świnopas dostaje to co pastuch t. j. 58 flor. 9 gr. ; 3 służące k 19 flor. 57 flor. Skotarz pobiera pieniędzy 12 fl. , na obuwie 3 fl. , 8 kor. żyta 18 fl. , kor. grochu 1 fl. 2 gr. 9 fen. , kor. jęczm. 1 flor. , 24 stofów soli 2 flor. 8 gr. , 1 połeć słoniny 10 flor. , 1 sadło 3 fl. Cały deputat wynosi 478 flor. 1 grosz obacz Zeitsch, fuer die Gesch. Ermlands, 1880, stronica 290 i 295. . 2 N. , folw. krzyżacki tuż pod Świeciem. Miasto nabyło go r. 1419, ale przywilej wystawił w. mistrz Paweł z Rusdorf dopiero r. 1424. Obejmował 13 włóki chełm. miary 3. N. , pewnie Nowydwór, wś na Warmii, pow. licbarski, st. poczt. , okr. urz. stanu cywiln. i par. kat, Licbark. Ma kaplicę św. Krzyża i szkołę kat. ; dzieci ew. uczęszczają do szkoły w Licbarku. 4. N. , dok. Nova Curia r. 1344, dawniej dobra bisk. warmińskich pod Dąbrówką, na Warmii ob. Cod. dipl. Warm. , II, str. 42. 5. N. , dok. z r. 1345 Nugenhof, wś na Warmii niem. , pow. brunsberski, st. poczt. Orneta, okr. Heinrikau. Wś tę założyła kapituła warmińska r. 1345 na prawie chełm. , naznaczając na ten cel 46 włók, z których 5 wolnych dostaje Jan Clare wraz z sołectwem i trzecią częścią kar od przewinień pro excessibus ad manum et ad collum se extendentibus i mniejszem sądownictwem aż do 4 szelągów solidorum, połową czynszu karczemnego. Po 5 latach wolnych będzie Jan od reszty włók, które winien osadzić, płacił po 15 skopów od włóki na św. Marcin ob. Cod. dipl. Warm. , II, str. 61. Według lustr. z r. 1656 liczyła ta wś także 46 wł. , 10 gburów, I sołtysa; czynszu płacono 1 łaszt i 46 korca owsa, 80 kur, 40 gęsi, 10 kamieni lnu i 238 fl. 5 gr. 9 fen. ob. Zeitssh. fuer d. Gesch. Ermlands, 1880, str. 208. 6. N. , dobra, pow. morąski, st. p. i tel. Morąg, 3, 5 klm. odl. , okr. urz. stanu cywiln. Georgenthal, dawniej domena, dziś należą do tych dóbr jeszcze fol. Autonienhof i Annenhof. Obszar obejmuje 407 ha roli orn. i ogr. , 114 łąk, 46 pastw. , 15 boru, 10 nieuż. , 8 wody, razem 600 ha; czysty dochód z gruntu 3633 mrk; gorzelnia parowa, mleczarnia; właśc. Emil v. Graeve. 7. N. , fiskalne dobra stadninowe i młyn, pow. ragnecki, st. p. Ragneta, zawierają 328 ha roli orn i ogr. , 122, 01 łąk, 83, 27 pastw. , 9, 16 boru, 19, 17 nieuż. , 4, 29 wody, razem 566 58 ha; czysty dochód z gruntu 11663 mrk. 8, N. , tamże, majątek chełmiński, st. p. Szillen, 4 klm. odl. , liczy 109, 67 ha roli orn. i ogr. , 26, 1 łąk, nieuż. , razem l36, 89 ha. 9. N. , dobra, pow. welawski, st. p. Tapiawa. 10. N. , dobra pod Tucholą, szkoła, st. p. i par. kat. i ew. Tuchola, 3 bud. , 1 dm. , 6 mk. ew. 11. N. , wś, pow. brunsberski, st. p, Orneta, okr. urz. stanu cywiln. Heinrikau. 12. N. , ob. NowyDworzec pod Górą. 13. N. , folw. , pow. brunsberski, st. poczt. Frombork. 14. N. , fol. , pow. gierdawski, st p. Georgenfelde, należy do klucza gierdawskiego, właśc. t. Romberg, członek izby panów. 15. N. , wś, pow. elbląski, st. p. Grunau, obszar wynosi 1554, 6 mr. , lub 474 ha, U dm. , 92 mk. , 84 koni, 122 sztuk bydła, Neu Neuhuette Neuhof Neuholz Neuhof Neuhoff 3 owce. Tutejszy okr. urz. stanu cywil. miał 1880 r. 2324 dusz. Za czasów krzyżackich był tu fol. stadninowy. W 1449. nadał komtur elbląski Henryk Reuss v. Plauen 13 wł. i 3 mr. pod Nowym Dworom bei dem neuen Hof pięciu osadnikom. Od 11 włók mieli płacić rocznie 2 grzywny i 2 kury od włó ki, za to przysługiwało im wolne drzewo na opał, chróst do płotów i wolne pastwisko w boru. Konie i bydło folwarkowe miało być wypędzane na paszę razem z ich bydłem, za co pasterz będzie pobierał ud sztuki swą pła cę. Z tych w ten sposób osadzonych włók powstała wieś dzisiejsza ob. Rhode Der Elbinger Kreis, 1869, str. 51. 16 N. , dobra ryc, pow. lęborski, st. p. Łeba, 2 klm. odl. , obejmują 1449, 12 ha obszaru i to 374, 06 ha roli orn. i ogr. , 53, 23 łąk, 320. 12 pastw. , 24 lasu, 677, 72 wody; czysty dochód z gruntu 2. 186 mrk. , cegielnia; właśc. v. Strantz. 17. N. , folw. , pow. darkiejmski, należy do dóbr ryc. Tarputschen, gdzie jest st. poczt. 18 N. , dobra i wś, pow. lecki, ob. Zelki, 19. N. , wś i dobra, pow. nizinny, st. poczt. Kaukehmen, okr. urz. sta nu cywilu. Skoepen; dobra, także NeuhofKau kehmen zwane, zawierają 158. 94 ha roli orn. i ogr. , 151 łąk, 6 nieuż. , 2, 54 wody, razem 318. 48 ha, czysty dochód z gruntu 7176 mrk. 20. N. , dobra, pow. królewiecki, st. p. Kró lewiec, okr. urz. stanu cywilu. Quednau. 21. N. , wyb. , pow. labiawski, st. p. Labiawa. 22. N. al. N. Lasdehnen maj. chełm. , pow. piłkałowski, st. p. Lasdeny, 1 klm. odl. , ma obsza ru 200 ha; czysty dochód z gruntu 1527 mrk; hodowla koni i bydła tuczonego. 23. N. , dobra, pow. kłajpedzki, st. p. Kłajpeda, 3 klm. odl; zawierają 147, 8 ha roli orn. i ogr. , 17, 9 łąk, 7, 1 nieużytków, razem 176, 2 ha, czysty dochód z gruntu 2433 marek; hodowla by dła fryskiej rasy. 24. N. , ob. Nowydwór i Przyjaźń. Kś. Fr. Neuhof 1. domena fiskalna w Pomeranii, pow. szczecinkowski, st. p. Szczecinek, 8, 5 klm. odl. , 396, 75 ha, 3282 mrk. czystego do chodu. 2. N. , dobra ryc. w Pomeranii, pow. miastkowski, st. poczt. Treblin. 3. N. , do bra ryc. w Pomeranii, pow. białogrodzki, st. p. Podewils, 3 klm. odl. , obejmują 310 ha roli orn. i ogr. , 6 łąk, 46 pastw, , 3 boru, 1 wody, razem 278 ha 4. N. , dobra w Po meranii, pow. bobolicki, st. p. Bobolice, 3, 5 klm. odl. , obejmują 245, 78 ha roli orn. i ogr. , 30 łąk, 27 pastw. , 17, 52 boru. Kś. Fr. NeuhofBuylien 1. , folw. , pow. gąbiński, st. poczt. Nemmersdorf. 2. N. Crottingen Krotynga, dobra rycerskie, pow. kłajpedzki, st. poczt. Niemiecka Krotynga. 3. N. Did lacken dobra, pow. wystrucki, st. poczt. Wystruć, 7 klm. odl. , okr. urz. stanu cywilnego Karlswalde; obszaru mają 259, 6 ha. Dochód z gruntu 2330 mrk; hodowla koni i i bydła. 4. N. Gross i Klein, dwie wsie w pow. ragneckim, st. p. Szllen. 5. N. Klein, fol. , pow. ragnecki, st. p. Ragneta. 6. N. Hohenberg, ob. Hohenberg, 7. N. Kassigkeh men, fol. do dóbr Kassigkehmen należący, pow. ragnecki, st. poczt. Schmalleningken. 8. N. Momehnen dobra rycerskie, pow. gierdawski, st. poczt. Skandau. 9. N. Neun dorf dobra, pow. ragnecki, st. poczt. Szillen. 10. N. Sziebirmen, wyb. , pow. ragnec ki, st poczt. Szillen. 11. N. Vorwerk, dok. Nowehof Nouwehoff dobra, pow. sztumski, st. poczt. Kiszpork, 2 klm. odl. ; zawiera 321, 7 ha roli orn. i ogr. , 29, 63 łąk, 7, 52 pastw. , 8, 41 nieuż. , 0. 25 wody, razem 367, 51 ha; czysty dochód z gruntu 7999 mrk; szko ła Nowydwór, par. katol. i ewang. Kisz pork, 20 bud. , 8 dm. , 124 mk. , 64 kat. , 60 ew. Właść. Edward Szeliński; mleczarnia, hodowla owiec. Dawniej należał ten fol. do starostwa kiszporskiego ob. Schmitt Gesch d. Stuhmer Kreises, str. 226. Kś. Fr. Neuhoff 1. dobra królew. , pow. olesiński, odl. mili od Kluczborka a 2 mil od Olesina. N. do 1810 r. stanowił własność klasztoru krzyżowców u św. Mateusza we Wrocławiu. Obszar rządowy ma 1931 mr. wraz z fol. Kulman leżącym w pow. kluczborskim; gleba żytnia, rodzi owies, kartofle i len. Gorzelnia od 1858 r. Na obszarze N. powstały liczne zakłady dla publiczności, przybywającej tu z pobliskiego Kluczborka. Do N. należy poblizkie Kraskau. 2. N. , fol. do dóbr Zakrzów należący, pow. wielkostrzelecki. 3. N. , fol. do dóbr Pszów, pow. rybnicki. 4 N. , leśnictwo w Szczygłowicaah, pow. rybnicki. Neuhoff niem. , fiskalne dobra stadninowe w Pomeranii, pow. Greifenberg, st. p. , tel. i kol. Treptow nad Regą, 727, 62 ha obszaru, 14549 mrk. czystego dochodu. Kś. Fr. Neuhoff niem. , wś, pow. królewiecki, st. p, Schugsten, okr. urz. stanu cywil. Quednau. Neuholz, wś, pow. bydgoski, ob. Drzewianowo. Neuhuette 1. al. SykorczynscheHuette niem. , ob. Sikorska Nowa Huta. 2. N. , leśn. , pow. świecki, st. p. Osie. 3. N. , ob. Nowa Huta. 4. N. , dzisiejsze Wętwie w pow. kościerskim. Neullischken niem. , wś, pow. welawski, st. p. Taplacken, okr. urz. stanu sywiln. Kuglacken. NeuJablonke, ob. Jabłonka Nowa. NeuJaegerischken niem. , wś, pow. tylżycki, st. p. Kalwy, okr. Pokraki. Neu Jaeglack niem. , fol. do dóbr ryc. AltJaeglack należący, pow. rastemborski, st. p. Barciany. Neu Janischau, ob. Janiszewko. Neukirch Neu-Jaszcz Neu Neujessnitz NeuJaszcz, ob. Jaszcze. NeuJecksterken, ob. Jecksterken. NeuJerutten niem. , ob. Chajdyce. Neujessnitz, ob. Jasońca. Neuka, wzgórze, na płd. od Kulczyc, w pow. Samborskim, pod 40 56 45 wsch. dl. g. Ferro a 49 29 41 płn. sz. g. Wznios. 356 m. npm. Miejsce znaku triang. Br. G. NeuKaltenstein niem. , przysiołek gm. Czarnej Wody niem. Schwarzwasser j w pow. widnawskim, na Szląsku austr. dolnym. Ma 318 mk. 1880 r. ; leży w płn. stóp góry Kaltenstein, na szczycie której 461 m. wznoszą się zwaliska starożytnego zamku. Dziedzic tego zamku Zygmunt z Rachenau był około 1440 r. postrachem tutejszej okolicy; ob. Sehwarzwasser. Br. G. NeuKamienice, ob. Kamienica. NeuKampenau al. Campenau niem. , wś, pow. holądzki, st. p. Reichenbach, okr. Hohendorf. NeuKamswieken niem, , dobra, pow. wystrucki, st. p. Wystruć. NewKawohlen niem. , wś, pow. tylżycki, st. p. Szameitkehmen, okr. Meischlaugken. Neuken niem. , dobra ryc. , pow. iławski, st. p. , kol. i tel. Iławka, 6 klm odl. , okr. Lo schen. Mają 375, 5 ha roli orn. i ogr. , 112, 75 łąk, 72 pastw. , 141, 25 boru, 10, 21, 16, 78, razem 798, 49 ha; czysty dochód 5503 ma rek. Ks. Fr. Neukirch 1. 1257 Surnic, theuthonice Nova ecclesia, 1351 r. Surnik, 1374 NauKirche, 1381 Sirdenick pow. wrocławski. Posiada st. dr. żel. Wrocław. lignickiej, odl. 9 klm. od Wro cławia. Do r. 1810 własność klasztoru klary sek we Wrocławiu. Posiada kościół par. kat. , szkołę kat. od 1739 r. W 1843 r. 71 dm. , 548 mk. 230 ew. . 2. N. Nieder i Ober, 1307 Nova Ecclesia, 1419 Nevenkirch wś i dobra, pow. szunowski. Posiada kościół par. ewang. , szkołę ew. , zamek, dwa fol. , 194 dm. , 1260 mk. ewang. w 1843 r. . Przy tutejszym ko ściele już w 1518 r. osadzony został pierwszy lnterański kaznodzieja na Szląsku, Melchior Hoffmann, Po 30 letniej wojnie kościół został przywrócony katolikom, od 1739 r. znowu protestancki. Istnieją tu dwa młyny wodne, piece wapienne, fabryki sukienne. 3. N. Deutsch, moraw. , Nemecka Cerekwe, w dok. Nova catholika wś targowa nad rz. Troją, pow głupczycki. Istniała już w 1213 r. Posiada kościół par. kat. wzniesiony na nowo w 1787 r. , szkołę kat. , pokłady gipsu. W 1843 r. by ło 158 dm. , 1018 mk. 1012 kat. , 6 żyd. . Ludność wybiera sama burmistrza. Mieszka ją tu morawianie zniemczeni. Ogólny obszar wynosi 2971 mr. , w tem 2600 mr. roli. 4. N. Polnisch, ob. Cerkiew Polska. Br. Ch. Neukirch 1. in der Niederung niem, ob. Neuheide. 2 N. Moritz, ob. MoritzNeukirch. 3. N. , ob. Nowa Cerkiew i Nowy Kościół. NeukirchHoehe al. Neukirch auf der Hoehe niem. , dok. Pogardichen Pangordicien, Pangordinen, Neykirche, Nuwenkirchen, wś z katol, kościołem paraf. , w Pomezanii, pow. elbląski, st. p. Tolkmicko, par. ewang. Trunz. Ma szkołę kat. , do której należy prócz tutejszej wsi Birkau i Klakendorf wraz z Rogatkami 137 dz. 1868 r. Wś zawiera 34 gburskich osad, 15 zagród, razem z Rogatkami 5745, 67 mr. W 1868 r. 60 dm. , 564 mk. , 546 kat. , 18 ew. ; odl. od m. pow. 3 mile. Tutejszy okrąg urz. stanu cywil. miał 1880 r. 1937 dusz. Tutejsza parafia kat. , należąca do dekanatu elbląskiego, ma kościół tytułu ś. Mikołaja i liczyła 1145 dusz 1884 r. . W skład par. wchodzą Birkau, Duenhoffen, Huta, Klakondorf, Maibaum, NeukirchHoehe, Ruekenau, Stellinen i Teckenort 1868 r. 1184 dusz. Wś ta zwała się pierwotnie Pogardichen. R. 1505 d. 26 lipca nadaje komtur elbląski Henryk v. Gera Henrykowi Heinrico 84 włók należących do wsi Pogardichen na prawie chełmińskiem pod następującemi warunkami W nagrodę za osadzenie wsi dostaje Henryk i jego spadkobiercy 7 wolnych włók i sołectwo; od reszty 77 włók będą posiedziciele na ś. Marcin płacili pół grzywny od włóki i po 4 kury, te ostatnie kiedy tego będziemy żądali; prócz tego od każdego pługa od wszystkich 84 włók 1 korzec pszenicy i 1 korzec żyta. Rezerwujemy sobie karczmy, młyny, ogrody i miejsca dla nich stosowne curias. Nadajemy pomienionemu także mniejsze sądownictwo nad Niemcami, większe zaś sobie zastrzegamy; kar pieniężnych będzie pobierał sołtys, my zaś. Datum in Eibingo ob. Cod. dipl. Warm. I, 132. Później wykazały się 2 włóki nadmiaru, które komtur elbląski Ortolf z Trewiru r. 1360 potwierdził wsi tutejszej pod temi samemi jak wyżej warunkami ob. tamże, II, 301. W 1369 r. 24 czerwca odbył się synod dyecezyalny pod przewodnictwem bisk. Jana Streifrock tamże, str. 28. R. 1392 potwierdza komtur elbląski Siegfried Walpot V. Passenheim obu karczmarzom wo wsi ich listy nadawcze, najprzód dla tego, że były uszkodzone a potem, że nie zawierały ich prawa do drzewa wolnego na opał; przywileje te był wystawił komtur Herman, pierwszy Hermanowi r. 1324, drugi Bernardowi r. 1329. Niniejszem nadaje komtur sławetnemu Mikołajowi Claus Lemkyn i jego spadkobiercom obie karczmy, prócz tego mórg roli z posiadłem na prawie chełmiń. ; ma też wolne drzewo dla siebie na opał w naszym boru. Za to będzie płacił 5 fenigów zwykłej monety na ś. Marcin i 2 kopy kur i płużne i stróżę wartgelt jak inni karczmarze. Podróżującym zaś Neuken Neuka Neukuhren Neukircher Wasser może sprzedawać chleb, mięso, piwo, masło i ser, także siano i owies sie mogen vorkouffen iren gesten allerley speiszekouff, brot, fleisch, byer, potter vnd kese, hew vnd habir. Dan w Holądzie ob. Cod. dipl. Warm. , III, 260. R. 1379 nadaje bisk. warmiński Henryk, Hensellowi, t. j. Janowi z N. , sołectwo w Lawden w pow. lidzbarskim tamże, str. 46. R. 1508 darował Zygmunt I ziemię tolkmicką wraz z Kreuzdorf, Karschau i N. biskupowi warmiń. Łukaszowi pro animae nostrae divorum parentum nostrorum aliorumque praedecessorum nostrorum regum Poloniae salute et refrigerio, ale sejm lubelski z r. 1569 nie potwierdził tej darowizny, bo już Kazimierz wymienione wsie podarował był pannom brygitkom w El blągu ob. Script. rer. Warm. , I, 63 i 247, Z tutejszych proboszczów są znani 1 Jan Wusterhausen r. 1481. 2 1483 Jerzy Kaghe. 3 Wawrzyniec Witge 1565. Przywileje fundacyjne z r. 1305 i 1360 potwierdził 1636 r. 26 lutego Władysław IV Regiomonti i Jan III d. 11 grud 1693 w Warszawie. Osta tni dokument, na pergaminie spisany z wielką pieczęcią, znajduje się jeszcze w archiwum miejskiem w Tolkmicku. Ks. Fr. Neukircher Wasser, rzka, ob. Czysek. NeuKischau, ob. Kiszewa Nowa. NeukleinKrosse, przys. gm. Czerwonej Wody niem. AltRotwaser, w pow. widnawskim, na Szląsku austr. dolnym, w płn. stronie obszaru, tuż przy mku Widnawie, na prawym brzegu Widnawki Weidenauer Wasser, między nią a gościńcem widnawskim, 247 m. npm. ; liczy 47 mk. 1880 r. . Ob. Rotwasser. NeuKlingenberg niem. , dobra ryc. i os. leśna, pow. frydlądzki, st. p. i tel. Szępopel, 7, 5 klm. odl. , okr. Tlen; mają 262, 63 ha roli or. i ogr. , 44, 49 łąk, 24, 25 past. , 37, 71 boru, 3, 7 nieuż. , 1, 65 wody, razem 372, 43 ha; czysty dochód z gruntu 4184 mrk. NeuKokendorf niem. , dok. NeuKuken dorf, wś z kościołem par. na Warmii, pow. ol sztyński, st. p. Jonkowo, par. ew. Locken; obejmuje 3523, 43 mr. obszaru, w tem 526, 79 mr. lasu. Ma 52 dm. , 449 mk. , 447 kat, 2 ew. , wszyscy mówią po polsku. Parafia tutejsza należy do dek. olsztyńskiego; liczyła 1884 r. 1164 komunikantów. Tytuł kościoła ad S. Joannem ante port. Lat. ; bisk. Krasicki po święcił go d. 28 paźdz. 1789 r. ob Script. rer. Warm. I, str. 419. Szczegóły podane w ar tykule Kokendorf, odnoszą się i do NeuK. , podczas kiedy wś AltK. , należąca także do tutejszej parafii, przez omyłkę nie została wymienioną. Nazwa wsi tutejszej pochodzi od starego brodu w Pasaryi, w dok. z r. 1251 Cucke zwanego ob. Cod. dipl. Warm. I, str. 48. Kś. Fr. Neu Kroenau niem. , wś, pow. pasłęcki, st. p. i okr. Gruenhagen. NeuKrojanter Muehle, ob. Krajeński młyn. Neukruegen niem. 1. gospoda i rogatki, pow. wejherowski, pierwsza należy do Wejherowa, gdzie jest najbliższa st. p. W 1872 r. 3 dm. , 7 dymów, 34 mk. 2. N. , fol. , tamże, wchodzi w skład dóbr Boleszyna. W 1872 r. 1 dm. , 23 mk. , par. kat. Góra, st. poczt. Wejherowo. Neukruegerskampe niem. , dobra, pow. gdański, st. p. Stutthof, 4 klm. odl. ; leży na Żuławach gdańskich, niezbyt daleko od Baltyku i zatoki, Świeżej; obejmuje trzy posiadłości, z obszarem 335, 1 ha roli or. i ogr. , 2, 16 łąk, 14, 71 past. , 3, 05 boru, 17, 71 nieuż. , 3, 12 wo dy, razem 375, 85 ha; czysty dochód z gruntu 9054 mrk. W 1868 r. 208 ew. mk, 15 dm. , par. kat. Fuerstenwerder, ew. Kobbelgrube, okr. Groschkenkampe, odl. od m. pow. 6 mil. Do tutejszej szkoły ewang. są przyłączone Groschkenkampe, część Grubenkaedingskampe i Wedhornskampe; 1868 r. 96 dzieci. N. jest własnością m. Gdańska. Kś. Fr. Neukrug, leśnictwo. pow. obornicki, ob. Długa Goślina. Neukrug 1. ob. Nowa Karczma, 2. N. , wś w środku Świeżej Nierzeji, z ew. kościołem paraf. , nad zatoką Świeżą, zawiera 11 zagród, 26, 3 mr. , 83 mk. , 12 dm. , par. kat. Fuerstenwerder, szkoła w miejscu. Do szkoły uczęszczają także dzieci z Polskiego i Voeglers 1868 r. 76 dz. , st. p. Kahlberg, odl. odm. pow. 11 mil. Do tutejszej par. ew. należą. N. Narmeln i Voeglers, razem 350 dusz. Tutejszy okr. urz. stanu cywil. liczył 1880 r. 475 dusz. R. 1884 d. 26 paźdz. został tutejszy kościół ew. poświęcony. 3. N. , fol. , pow. królewiecki, st. p. Kobbelbude. 4. N al. Heidekrug, ob. Borowa karczma, wyb. do Częstkowa należące, pow. wejherowski, st. p Smażyn, odl. od m. pow. 2 mile. 5. N. , 4 osady pod Królewcem. 6. N. , dobra ryc, pow. iławski, st. p. i tel. Landsberg w Prusach wsch. , 6 klm. odl. , okr. Worienen. Obejmują 405, 02 ha roli or. i ogr. , 51, 06 łąk, 45, 95 boru, 11, 95 wody, razem 554, 71 ha; czysty dochód z gruntu 4458 mrk. ; cegielnia, hodowla owiec holenderskiej rasy. 7. N. , dom leśniczy, pow. złotowski, st. p. Pr. Frydląd, tamże par. ew. , kat. Buczek; należy do dóbr Debrzna, 1 dm, 15 mk. ew. 8. N. , ob. Katarzynki, pow. suski. 9. N. , os. leśna, pow. wałecki, st. p. Ruszona, par. kat. i szkoła Marcinkowo, par. ew. Tuczno, 5 bud. , 2 dm. , 17 ew. mk. 1868 r. , należy do dóbr ryc. Marcinkowa. 10. N. , ob. Drozdowo, pow. kartuski. 11. N. , ob. Katarzynki. Kś. Fr. Neukuhren niem. , wś, st. p. i kąpiele morskie na półwyspie sambijskim, pow. fiszhuski, wzniesiona 20 mt. nad poziom Baltyku, Neu Neukruegen Neukruegerskampe Neuk Neukrug Neumannsruhe Neumannshof Neulinum Neulicht Neulanghorst Neuland Neulaendel Neu gleba gliniasta i piaszczysta. Pokłady bursztynowe znajdują się 44 mt. pod ziemią, ale na terytoryum do wsi należącem nie kopią bursztynu. W 1878 r. wś N. miała 566 mk. ew. , trudniących się głównie rybołóstwem. Ryby wysyłają w okolicę, a zwłaszcza do Królewca. Agentura poczt. jest tu otwarta tylko latem od 15 czer. do 20 wrześ. , w tym czasie kursuje prywatny omnibus między N, a Królewcem. W innym czasie należy wś tu tejsza do agentury w St. Lorenz. Tutejszy okr. urz. stanu cywil. miał 1880 r. 1122 dusz. W 1840 r. znaleziono tu monetę z Dyrrhachium, którą umieszczono w muzeum królewieckiem ob. Preuss. Prov. Bl. 1857, II, str. 414. Kś. Fr. NeuKuttendorf, ob. Kutkowice i Głogowa Górna. NeuKutturen niem. , wś, pow. tylżycki, st. p. Robkojen. Neulaendel al. Neuland, kol. , należy do przedmieścia Kładzka, w pow. wrocławskim. Neuland 1. 1509 r. Neulande, wś, pow. nissański. Leży tuż pod Nissą, ma kościół kat. par. N. dzieli się na 3 części średnie, dolne i górne. Każda z tych części składa się z cząstek należących do rozmaitych instytu cyi, mieszczan Nissy i stanowiących odrębne całości. 2. N. , 1375 Newlende, wś, pow. lwowski na Szląsku. Posiada na przyległej górze, połączonej ze wsią piekną aleją, kościół kat. , wzniesiony w 1703 r. przez hr, Nostiza, przy którym wzdłuż owej drogi mieści się 12 stacyi, na pamiątkę głównych momentów męki Chrystusa, tak zwane domy Szymona Si monis haueser, ponieważ w jednym z nich, na szczycie góry stojącym, mieści się wyrzeźbiona ostatnia wieczerza, którą Chrystus odbywał w domu Szymona. Wś N. miała w 1843 r. 88 dm. , zamek, 607 mk. 183 kat. , szkołę ew. i szkołę kat. Przędzalnie wełny, łomy kamie nia i kopalnie gipsu. Br. Ch. Neulanghorst al. New Langhorst niem. , wś włośc, pow. elbląski, st. p. , par. ew. i okr. Jungfer, par. kat. Elbląg, szkoła Unterlakendorf, odl. od m. pow. 2 mile; zawiera 5 gburskich osad i 17 zagród, 1612, 38 mr. obszaru, 156 mk. , 115 ew. , 31 menonitów i baptystów, 37 dymów i 23 dm. NeuLanken niem. , ob. Łąkie Nowe. NeuLappoehnen niem. , dobra chełm. , pow. wystrucki, st. p. i tel. Aulswoehnen, 5 klm. odl. Obejmują 270, 9 ha roli or. i ogr. , 30, 8 łąk, 0, 6 past. , 11, 7 lasu, 5, 4 nieuż. , 1 wody. Okr. urz. stanu cywil. Keppurlauken. NeuLasdehnen niem. , kol. , pow. wystrucki, st, p. Berschkallen. NeuLatzig, ob. Łaski Nowe. NeuLaube, ob. DługieNowe. NeuLegan niem. , os. pod Królewcem. NeuLengkonischken albo Lenkonischken niem. , maj. chełm. , pow. tylżycki, st. p. , tel. i kol. Tylża, 8 kil. odl, z przyległościami w AltL. i w Uszpirden zawiera 255 32 ha roli or. i ogr. , 204, 26 łąk, 7, 66 nieuż. ; czysty dochód z gruntu 3431 mrk. Mleczarnia; okr. urz. stanu cywil. NeuArgeningken. Kś. Fr. NenLenkutschen niem. , wś, pow. wystrucki, st. p. Bokellen, okr. Lugowen. NeuLepkoyen niem. , leśn. , pow. welawski, st. p. Gr. Schirrau. Neulicht niem. , karczma do wsi Hinterthor należąca, pow. malborski, st. p. Tiegenort. Neu Liebenau, ob. Lignowy. NeuLindenau niem. , wś i strzelnica, pow. królewiecki, st. p. Lindenau pod Królewcem. Neulinum niem. , al. Linie, wś, pow. chełmiński, st. p. Unisław, par. kat. i ew. Ostromecko, mili odl. , szkoła i okr. urz. stanu cywil. Dąbrowa; ma 81, 21 mr. obszaru, 21 bud. , 15 dm. , 91 ew. mk, Ob. Golub II, 660. NeuLoebgallen niem. , miejscowość w pow. piłkałowskim, st. p. Schorellen. NeuLoewenthal niem. , wś, pow. labiawski, st. p. Mehlauken. NeuLublau, węg. UjLubló, ob. Lubownia Nowa. NeuLuboenen niem. , wś na Litwie prus. , pow. ragnecki, st. p. NeuSkardupoenen, okr. urz. stanu cywil. Schillebnen. Neumannsdorf, wś, pow. bydgoski, 24 dm. , 163 mk. , 162 ew. , 1 kat. , 9 analf. , 93 wątpliwych, nie wiadomo czy umieją czytać i pisać. Poczta w Sitnie Małem o kilka kil. , gośc. o 3 kil, st. kol. żel. i tel. w Bydgosz czy o 18 klm. M. St. Neumannshof niem. , dobra, pow. człuchowski, st. p. , par. kat. i ew. i okr. urz. stanu cywil. Hamersztyn, mili odl, 4 bud. , 1 dm. , 14 mk. ew. Neumannsruhe niem. , wyb. , pow. morąski, st. p. Locken, 7 kil. odl, 135 ha obszaru. NeuMarauen, ob. Biedowo. Neumark niem. , wś, pow. holądzki, st. p. Młynary. Tutejszy okr. urz. stanu cywil. miał 1880 r. 1071 dusz. Kościół tutejszy, pierwotnie katolicki, obecnie w ręku innowierców, istniał już za czasów krzyżackich ob. Toeppen, Hist. comp. Geogr. , str. 279. Kś. Fr. Neumark niem. , ob. Nowytarg i Nowemiasto. Neumarkt, ob. Nowy Targ. Neumeilen niem. , wś, st. p i okr. urz. stanu cywil. Laugszargen. NeuMenzels, ob, Mieczysławy. NeuMoesland, ob. Międzyłęż 2. . NeuMoken, dobra pryw. w Kurlandyi, okr, pow. i par. Tukum; do dóbr należą fol. Harfenhof i Jaunmuischneek. Neumarkt Neu-Kuttendorf Neumeilen Neumark Neunz Neumowo niem. , ob. Najmowa, Neumuehl niem. 1. dobra ryc. i rogatki, pow. welawski, st. p. Alembork, 3, 5 klm, odl. , z fol. Kl. Neumuehl i Eisenthal liczą te dobra 804 ha; czysty dochód z gruntu 6186 mrk. ; rola or. i ogr. 452 ha, łąki 66, past. 86, bór 173, nieuż. 17, wody 10. Młyn wodny o 5 gankach, hodowla bydła i koni, mleczarnia, fabryka sera, sprzedaż masła. 2. N. , młyn, pow. morąski, st. p. Stary Kiszpork, leży nad jeziorem i małą rzeczką. 3. N. , młyn, pow. wałecki, st. p. i par. ew. Wałcz, kat. Skrzetusz, szkoła Witkowo, obejmuje 514, 39 mr. obszaru, 7 bud. , 2 dm. , 23 mk. , 8 kat. , 15 ew. 4. N. , fol do Tuczna należący, pow. wałecki, st. p. , par. kat. i ew. Tuczno, sakoła Marta, 6 bud. , 2 dm. , 39 mk. , 6 kat. , 33 ew. 1868 r. . 5. N. , młyn, pow. człuchowski, st. p. i szkoła Buchholz, par. kat. Frydląd, ew. Gronowo w pow. złotowskim, okr. Krajenki. Należy do wsi Buchholz; 8 bud. , 2 dm. , 25 mk. , 4 kat. , 21 ew. 1868 r. . 6. N. , młyn, pow. ragnecki, st. p. Nausseden. 7. N. niem, ob. Młynki, pow. starogardzki. 8. N. Klein, fol. , pow. welawski, st. p. Alembork, należy do dóbr ryc. Neumuehl ob. . Kś. Fr. Neumuehle, pow. poznański, ob. Antonin. NeumuehlleLoetzen 1. al. Rafalken niemiec, dobra pod Lecem. 2. N. niem. , ob. Nowy młyn. NeuMudy, szczyt w pasmie górskiem Zełemianki, w Karpatach wschodnich, na płd. wsch. od szcz. Kodrawca, a na zach. od szcz. NaBeńki, pod 41 13 49 wsch. dłg g. Ferro, a 48 58 39 płn. szer. g. Wzniesienie 1261 m. npm. Tworzy narożnik graniczny gm. Tuchli, Hrebenowa i Kamionki. Br. G. Neundorf 1. 1387 r. Newdorff, wś, pow. bolcsławski. Kaplica ew. od 1829 r. , szkoła ew. od 1742. W 1842 r. 84 dm. , 518 mk. 35 kat. . Do N. należy Holzmuehle, młyn wodny. 2. N. , wś, pow. bystrzycki, kaplica i szkoła kat. , fol. , 81 dm. , 488 mk. 1843. 3. N. Greifensteinisch, 1369 Nuwendorff, wś i dobra nad rz. Kwissą. W 1843 r. 107 dm. , 605 mk. 44 kat. . Szkoła ew. od 1758 r. , kaplica kat. ś. Leopolda, w 1685 r. wzniesiona przez hr. Schaffgotsch. Warsztaty tkackie i płóciennicze, dwa młyny wodne nad Kwissą i Oleśnicą. Do N. należy Baumgarten, położony tuż pod Greifenbergiem. Są tu kąpiele mineralne, które istniały już w początkach XVII w. 4. N. Gross, 1309 Nova villa, wś nad r. Nissą, pow. nissański. Leży pod Nissą, ma kościół kat. filią Nissy, szkołę kat. W 1843 r. było 184 dm. i 1152 mk. 1 ew. . Wś ta składała się z części należących do rozmaitych kościołów jak, katedra wrocławska, kolegiata w Nissie, probostwo i kaplica ś. Wawrzyńca w temże mieście. Wszystkie te instytucyo posiadały władzę sądową w swych częściach. Obszar ogólny wynosi 5113 mr. i dzieli się na 2 sołtystwa, 35 gospodarzy, 35 zagrodników, 71 komorników. Kaplica P. Maryi, do której przybywają liczni pielgrzymi. 5. N. Klein, 1271 Nova Villa, wś i dobra, pow. grotkowski, odl. pół mili od Grotkowa, przy linii drogi żel. Dobra należały dawniej do miasta Grotkowa, mają 954 mr. obszaru. Wś ma 2319 mr. , w tem 2127 mr. roli. 6. N. Klein, wś, pow. zgorzelicki. Do 1815 r. należała do saskich Łużyc. Ludność ewangielicka. Folw. , zamek, młyn wodny. 7. N. Klein, 1372 Neuwendorf, wś, dobra, pow. lwowski na Szląsku, kaplica kat. , filia Seifersdorf, szkoła kat. i ew. , młyn wodny, 68 dm. , 406 mk. 1843 r. . 8. N. Mittel, Lang i Niederlang, 1242 Nova Villa, 1259 Nuendorf, wś i dobra, pow. lwowski na Szląsku. Kaplica kat. , filia par. Zobten, szkoła kat. , 139 dm. , 702 mk. 67 kat. , w 1843 r. 9. N. Nieder, wś nad rz. Nissą, pow. rozborski. Do 1815r. należała do saskich Łużyc Szkoła ew. od 1750 r. , dwa młyny wodne, 70 dm. . 379 mk. 1843 r. . Do N. należy kol. Feldhaeuser. 10. N. Ober, Lang, wś, pow. lwowski na Szląsku, par. ew. Nieder Harpersdorf. Ludność przeważnie ewangielicka, trudni się tkactwem. 11. N. Ober, wś, pow. zgorzelicki, zamek, folw. , piec wapienny. Ludność ewangielicka. 12. N. Sohr, wś i dobra, pow. zgorzelicki. Do 1815 r. część saskich Łużyc. Par. ew. SohraMittel. Zamek, fol. , 97 dm. , 623 mk. 1843 r. , 2 młyny wodne, piec wapienny, kopalnie torfu. Ludność ewang. , szkoła w miejscu. Br. Ch. Neunhuben niem. 1. ob. Dziewięć włók. 2. N. , wś, pow. malborski, st. p. NeuMuen sterberg, par. kat. , ew. i szkoła Ladekopp, okr. Baarenhof, odl. od m. pow. 2 mili, 5 osad, 5 zagród 21 włók, 18 mr. obszaru, 115 mk. , 66 ew. , 39 kat. , 10 menonitów, 11 dm. Neuniedervorwek, ob. Dębowa Łąka. Neunischken niem. , wś z kośc. par. i st. p. , pow. wystrucki, 13 klm. na płn. wsch. od m. pow. , niedaleko rz. Wystruci, w leśnej okolicy. Ma żyzną glebę gliniastą i dobrą. W 1878 r. było tu 370 mk. kalwinów, trudniących się rolnictwem, hodowlą bydła i koni. Tutejszy okr. urz. stanu cywiln. liczył 1390 dusz 1880 r. R. 1709 srożyła się tu straszna dżuma, której ofiarą padła większa część tutejszych litewskich mieszkańców. Na ich miejsce przybyli osadnicy z Palatynatu i Nasawii, którzy jeszcze dziś zachowali swoje odrębne zwyczaje i kalwinizm. Neunz niem. , 1226 Nownitz, 1369 Neunicz, wś kośc, pow. nissański. Loży w pobliżu praw. brzegu Nissy, nad strum. Kamitz. Posiada kościół par. murowany, rozszerzony w 1859 r. , ze starożytną dzwonnicą, szkołę kat. Neumowo Neumowo Neumuehle Neumuehlle Neu Neundorf Neunhuben Neunischken Neuort Neuschotland Neuschoensee Neuschloss Neuschaeferei Neusasserei Neusass Neusalz Neu Neurodzie Neurode Neu Riege Neurese Neupfundkrug Neupfund Neuort Obszar wynosi 3680 mr. , w tem 2869 mr. roli. Gleba gliniasta. Glinka tworzy tu całą górę, dostarczającą materyału cegielniom. N. należał do 1811 r. do dóbr biskupstwa wrocławskiego. N. par. ma 1351 dusz. Br. Ch. Neuort al. Neuorth niem. , os. pod Ządzborkiem, ob. Ostrów. Neupfund niem, , wyb. , pow. gdański, st. p. W. Cędry, należy do Koszwał. Neupfundkrug niem. , gospoda, pow. gdański, st. p. Gr. Ploehnendorf. Neurese niem. , dobra ryc. w Pomeranii, pow. kołobrzeski, st. p. Gr. Jestin, 357, 26 ha obszaru, czysty dochód 4260 mrk. Neu Riege, ob. Leżenica Nowa. Neurode 1. miasto powiat. na górnym Szląsku, odl. 2 mili od Kładzka a 10 mil od Wrocławia. Leży na stokach południowych góry Sowiej Eulengebirges, w wązkiej doli nie nad rz. Waldycą, na wznies. 1229 st. npm. Posiada kościół kat. par. ś. Mikołaja w mie ście, dwa filialne kościoły na przedmieściach i dwie kaplice katol. , szkołę kat. i ew. , wię zienie, szpital, 6262 mk. W 1843 r. było 172 dm. w mieście, 240 na przedmieściach, 4894 mk. 4654 kat. i 240 ew. . Ludność trudni się sukiennictwem, górnictwem i ka mieniarstwem. Liczne fabryki wyrobów weł nianych, bawełnianych, farbiarnie, kopalnie węgla, wapna, czerwonego piaskowca, używa nego do wyrabiania schodów, stołów, para petów. Neurodzki powiat ma 5 mil. kwadr. , 48, 580 mk. katolików, przeważnie mówiących po niemiecku. Pomimo górzystego położenia z lesistymi stokami i skalistymi szczytami, za ludnienie niezmiernie gęste, dosięga 9, 000 mk. na mili kwadr. Ludność ta przeważnie tru dni się przemysłem fabrycznym i górniczym. Liczne kopalnie węgla kamiennego, rudy że laznej i miedzianej, wapna, piaskowca; tkac two płócienne i wełniane Sukiennictwo dają tej ludności środki do utrzymania. 2. N. , fol. dóbr Massel, w pow. trzebnickiem. 3. N. , wś i kol. , pow. lubiński, par. Kaltwasser. Lu dność ewang. Br. Ch. Neurode niem. , fol, , pow. olsztyński, st. p. Wartembork; ob. Maruny. Neurodzie al. Stara Huta, niem. Neurode, wś, pow. sycowski, par. ewang. Międzybor, kat. Mielice. Szkoła ewang. , młyn wodny. W 1843 r. folwark, sołtystwo, 34 dm. i 371 mk. 22 kat. . Do N. należą przyległ. Borzynów i Starzy. NeuRotwasser niem. , ob. Nowa Czerwona Woda. NeuSalis, dobra nad rz. Salis, okr. ryski, pow. weimarski, par. Salis Inflanty; do dóbr należą folw. Annenhof i Lippen. W N. S. mieszka kilkanaście rodzin Liwów. Neusalz 1. mto nad Odrą, pow. kożuchowski. Posiada 5459 mk. , progimnazyum, kościół par. ewang. , kośc. filialny kat. , zbór braci czeskich herrnhutów, szkołę kat. od 1699 r. , szkołę ewang. Położenie nadrzeczne sprzyja żegludze, handlowi i przemysłowi fa brycznemu. Dwie huty żelazne i fabryka wyrobów emaliowanych dostarczają rozmai tych wyrobów, od sprzętów kuchennych do maszyn parowych. Istnieje też fabryka wy robów skórzanych, fabryki machin, mebli, wo zów, tkanin bawełnianych i lnianych, kamie ni młynarskich. Bracia czescy osiedli tu od 1744 r. i zajmują osobną część miasta. 2. N. , wś i fol. , pow. kożuchowski. Fol. na którem jest wielki browar i gorzelnia należy do dóbr miasta Neusalz ob. Br. Ch. Neusass niem. 1. os. leśna, pow. suski, st. p, Kisielice, liczy się do Plawt, gdzie jest par. ew. i szkoła, paraf. kat. Szynwałd, Ma 1 dm. , 14 mk. , 13 ew. , 1 kat. 2. N. , os. , pow. ostródzki, st. p. Dorotowo. 3. N. Bendig al. ChatoullBendig wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Wiessen. 4. N. Fabsullen miejsc. w pow. ostródzkim, st. p. Dorotowo. 5. N. Gritzas, ob. GritzasChatoull. 6. N. Juga, ob. JugaNeusass, 7. N. Kaemmen os. , pow. morąski, st. p. Zalewo. 8. N. Ossa al. Neusasserei Ossa, wyb. , pow. grudziądzki, st. p. , szkoła i par. ew. Lisnowo, par. kat. Płowęcz, 1 dm. , 9 mk. , wchodzi w skład Lisnowa. Os. ta powstała na końcu zeszłego stulecia. 9. N. Roethloff fol. , pow, morąski st. p. Sonnenborn. 10. N. Scheer, ob. Kallwen. 11. N. Skoeries al. ChatoullSkoeries, wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Jugnaten. 12. N. Treul, kol. , pow. świecki, st. p. 13. N. , ob. Nowiny. Kś, Fr, Neusasserei niem. 1. ob. Golica. 2. N. , ob. Migga. 3. N, dobra, pow. welawski, st. p. Alembork. 4. N. Mlewiec, ob. Mlewiec Neusasserei. Neusass Ritter al. Wengerin niem. , ob. Węgrzyn. Kętz. O ludn. pol. , str. 571. , Neuschaeferei niem. , dobra w Pomeranii, pow. szczecinkowski, st. p. Claushagen 7 klm. odl. Neuschloss, wś i rezydencya, pow. mielicki. Jest tu stary zamek, romantycznie położony, folw. , par. ewang. Wierzohowice. Do N. należą Hammer, dawne kuźnice, Schmeliske i Tabakhaueser. NeuSchoeneberg, pow. olsztyński, ob. Porbady. Neuschoensee niem. , ob. Kowalewo Nowe, Tu nadmieniamy dodatkowo, że tutejsza cukrownia, w 188 r. wyrobiła 362, 000 cent. buraków, zaś w 188 4 5 r. 348, 480 cent. Neuschotland niem. , ob. Nowy Szotland. NeuSessau 1. dobra koronne w Kurlandyi, okr. mitawski, pow. i par. dobleńska; do dóbr należy fol. Muekkenhof. 2. N. S. , fol Neustaedchen Neusiedel do dóbr Lassen, okr. zelburski, pow. iłukszteński, par. dyneburska w Kurlandyi. Neusiedel niem. , wś, pow. wystrucki, st. p. Jodlauken. Neusorge 1. wś, pow. czamkowski, ob. Nowe Kwiecie. 2. N. , leśnictwo, pow. wschowski, ob. NoweTroski. 3. N. , ob. Kłopot. Neusorge, wś nad Nissą, pow. nissański. Powstała w 1582 r. na gruntach ówczesnego folw. dóbr biskupstwa wrocławskiego. Obecnie ma 1614 mr. obszaru, rozdzielonego między 1 sołtystwo, 23 zagród, 12 komornik. Gleba gliniasta, żyzna. Par. NiederHerms dorf. Neusorge niem. 1. folw. , pow. pruskoholądzki, st. p. AltDolstaedt. 2. N. , fol. , pow. iławski, st. p. Bartoszyce. 3. N. , al. Pupinnen, fol. , pow. darkiejmski, st. p. Ołownik. 4. N. , os. leśna, pow. licbarski, st. p. Arnsdorf. 5. N. , fol. , pow. darkiejmski, st. p, Karpowo. 6. N. , wś, pow nizinny, st. p. Jędrzychowo, okr. urz. stanu cyw. Schnecken. 7. N. , wś tamże, st. p. i okr. urz. stanu cywilu. Skoepen. 8. N. , fol, pow. gierdawski, st. p. Kl. Gnie. 9. N. , os. młyńska, pow. królewiecki, st. p. Ludwigswalde. 10. N. , leśn. król. , pow. człuehowski, st. p. , szkoła i par. ew. Lendyczek, kat. Heinrichwalde, 3 bud, , 9 mk. ew. , należy do nadleśn. Lindenberg. 11. N. , kol. , tamże, st. p. i szkoła Sztegrowy, par. kat. Fersztnowo, ew. Elzanowo, 1 dom, 6 kat. mk. , należy do Sztegrów. 12. N. , fol. , pow. wystrucki, st. p. Neunischken. 13. N. , fol. , pow. szyłokarczemski, st. p. Kukoreiten. 14. Ń. , dobra, pow. wystrucki, st. p. Neunischken. 15. N. , dobra, pow. piłkałowski, st. p. Rautenberg. 16. N. , fol. , należy do dóbr ryc. Rybna, gdzie jest st. p. , pow. ządzborski. 17. N. , wyb pod Gdańskiem, st. p. Szydlice. 18. N. , fol. , pow. reszelski, st. p. Bergenthal. 19. N. , fol. , pow. gąbiński, st. p. Trakieny. NeuSorgen, dobra koronne w Kurlandyi, okr. mitawski, pow. bowski, par. ekawska Ekau; do dóbr należy fol. Missholm. Neustadt 1. an der Warthe, miasto, pow. pleszewski, ob. NoweMiasto, 2. N. bei Pinne, mta, pow. bukowski, ob. Lwówek, Neustadt niem. , ob. Wejherowo. Neustadt 1. kol. do dóbr Pruszków Pro skau należąca, w pow. opolskim. 2. N. , miasto, ob. Prądnik Neustadt, przedmieście Frysztatu, w pow. frysztackim, na Szląsku aust. , zajmuje zachodnią część miasta; ma 220 mk. 1880 r. . Neustaedchen, mto w Kurlandyi, ob. Frydrychsztat. Neustaedter Moor niem. , leśn. , powiat brunsberski, st. p. Gr. Rautenberg. Neustaedter Faehre, Feld i Muehle, wś, pow. elbląski, st. p. Elbląg. Neustaedterwald niem. , wś, pow. elbląski, st. p. Jungfer, tamże urz. st. cyw. Ma 1631, 35 mr. obszaru; 69 dm. , 102 dymów, 497 mk. , 107 koni, 340 sztuk bydła. Tutejszą szkołę ew. odwiedzało 1867 r. 60 ew. dz. , 9 kat. , 10 menonickich; dochód nauczyciela wynosił 271 tal. Wś N. powstała między r. 1699 a 1706 na wykarczowanem polu, należącem do Elbląga, zwała się pierwotnie Neustaedter Ellerwald ob. Rhode. , Der Elbinger Kreis Danzig 1869, str. 95. . NeuSteinau, ob. Kamionki Nowe pow. toruński. Neustettin niem. , ob. Szczecinek. Neustift, kol. , pow. głupczycki, par. i szkoła Schoenbrun. Ma 110 mr. roli i 12 komorników. Neustreit niem. , wś, pow. nizinny, st. p. Heinrichswalde, okr. Sandfluss. Neuteich 1. wś, pow. międzychodzki, ob. Chełst. 2. N. , pow. odolanowski, ob. Nowy Staw. Neuteich niem. 1. maj. chełm. , pow. wystrucki, st. p. Georgenburg i Berschkallen, 7 klm. odl, okr. Budwethen. Obszaru ma 149, 37 ha i to 95, 18 roli orn. i ogr. , 7, 57 łąk, 40, 86 pastw. , 3, 88 boru, 1, 9 nieuż. ; czysty dochód z roli 1474 mrk. 2. N. , ob. Naujeningken. 3. N. , ob. Nitych. Neuteicher Hinterfeld niem. , wś, pow. malborski, st. p. , par. kat. i ew. Nitych, okr. Nowa Cerkiew, okr. sądowy Nowydwór, szkoła Trępnowo. Ma 133 wł. i 16 mr. obszaru; 29 dm. , 187 mk. , 135 ew. , 48 kat. , 4 menonitów. Odl. od Malborka 2 mili. Wiatraki i koński młyn. Neuteicherwalde wraz z Milchbude niem. , wś i karczma z przewozem przez rz. Lienau, pow. malborski st. p. Nitych, par. kat. Fuerstenwerder, ew. Baarenhof, sąd okr. Nowy dwór. Ma 62 dm. , 133 wł. 16 mr. obszaru; 479 mk. , 408 ew. , 41 kat. , 23 menonitów, 7 dysydentów, szkoła ew. w miejscu. Odl. od Malborka 3 mili. Wiatrak i młyn koń ski. Kś. Fr. Neuteichsdorf niem. . ob. Nityska wieś. Neuterany, Rogówka, Zalmujża, po łotew. Zalomujża, po niem. Tongemen, wś w pow. lucyńskim, niegdyś do zamku rzeżyckiego należały, w XVIII w. własność Korffów, od 1800 Paulinów. Kościół paraf. Niep. Pocz. N. M. P. , około 1799 r. wzniesiony przez Mikołaja Paulina; par. kat. , dek. zalucyńskiego, ma 6309 wiernych. NeuTirschtiegel ob. TrzcielNowy. Neutitschein, ob. Jiczyn Nowy. Neutomischel, ob. Nowy Tomyśl. Neutsch niem. , jez. w dawniejszym ka Neu Neustift Neustreit Neuteich Neuteicherwalde Neuteichsdorf Neuterany Neutitschein Neutomischel Neusorge Neustadt Neustaedter Neustaedter Faehre Neustaedterwald Neutsch Neuweide Neuwasser Neuwarp Neuwaldhoff Neuwalde Neuwald Neuwakken Neu Neutuchel Neufuhrwerk Neutuchel meranie jeziorańskim Seeburg, w Prusach wschodnich, pow. reszelski ob. Lustracyą z 1656 w. Zeitsch. fuer d. Gesch. Ermalands, 1880. str. 281 ob. Jeziorany. Neutuchel niem. , ob. Nowa Tuchola. Neuvorwerk 1. al. Neufuhrwerk, wś, pow. mielicki. Ludność ewangiel. Do N. należy os, Bilawen. 2. N. , wś i kol. , pow. prądnicki, ludność katolicka, par. Kujawy. Do N. należy fol. Bud. 3. N. , wś i fol. , pow. oleśnicki, par. ewang. Stronn. 4. N. , wś, pow. szprotowski, par. Szprotów. Szkoła ewang. 5. N. , fol. , pow. wołowski, par. ewang. Gimmel. 6. N. , wś, ob. Nowy dwór. 7. N. , fol. należący do wsi Turza Wielka, pow. rybnicki. Ludność polska. 8. N. , al. Neuhof, pow. prądnicki, ob. Neuhof. 9. N. , dobra, pow. sokologórski, stanowiły część dóbr Wiersbel. Mają 607 mr. obszaru. 10. N. , ob. Brynica, 11. N. , ob. Dąbrowa, pow. namysłowski. 12. N. , ob. Kochcice. 13. N. , ob, Komorzno. Neuvorwerk niem. 1. fol. dominialny, należący do król. domeny Twarożnicy, pow. chojnicki, par. kat. Czersk, ew. Mokre, szkoła Kurcze, 2 dm. , 22 mk. , 1 ew, 21 kat. 1868 roku. 2. N. , fol. , pow. królewiecki, st. p. Królewiec. 3. N. , dobra szlacheckie, pow. grudziądzki, par. kat. i szkoła Święte, par. ew. Łasin, tamże st. p. , 6 klm. odl. , st. kol. Biskupice 16 klm. odl. i Jabłonowo 18 klm. odl. W 1868 r. 14 bud. , 6 dm, 88 mk. , 60 kat. , 28 ew. Obszaru ma 298, 04 ha; czysty dochód z gruntu 3676 mrk. Osada ta powstała między r. 1786 1802 na obszarze dóbr Świętem zwanych i została dopiero w 1859 r. od nich oddzielona ob. Froehlich Gesch. des Graudenzer Kreises, I, str. 229. 4. N. , wyb. do dóbr ryc. Chośnicy należące, pow. kartuski, st. p. Sulęcin. NeuVorwerk niem. 1. wś, pow. morąski, st. p. Stary Kiszpork. 2. N. V. , fol. , pow. suski, st. p. Kisielice, par. kat. Szwarcenowo, par. ew. i szkoła W. Łęgnowo, dokąd też fol. ten się liczy. Ma 7 bud. , 3 dm. , 82 mk. , 81 ew. , 1 kat. 1868 r. . Neuwakken łot. Jaunpagaste, dobra pryw. w Kurlandyi, okr. tukumski, pow. talseński, par. kandawska; do dóbr należy fol. Lehden. Neuwald niem. , ob. Janów t. III, 425. Neuwald niem. , przysiołek wsi Rudoltyc niem. Rosswald, w pow. osoblahskim, na Szląsku austr. dolnym, na płd. zach. od gminy, w okolicy podgórskiej, ma 259 mk. 1880 r. ; ob. Rudoltyce. Br. G. Neuwaldau al. NeuWaldau niem. , dobra i fol. , pow. welawski, st. p. Alembork, okr. Koppershagen. NeuWalddorf, węg. UjLészna, ob. Nowa Leśna. Neuwalde 1. kol. , pow. kluczborski, składa się z os. karczom. , 34 mr. roli i 8 osad, mających 99 mr. ziemi, 2. N. , 1372 Nuwinwalde, 1380 Neuwalde, wś kośc. , pow. nissański. Posiada kościół par. kat. wzniesiony około 1820 r. Jest tu sołtystwo 180 mr. i 69 gospodarstw włościan. Obszar ogólny 4062 mr. Dochód oceniony na 6767 talar. N. par. ma 2400 dusz. Br. Ch. Neuwalde niem. 1. miejscow. w pow. darkiejmskim, st. p. Karpowo. okr. Adamsheide. 2. N. , dobra, pow. świętosiekierski, st. p. Bladiau. 3. N. , wś, pow. ządzborski, st. p. Mikołajki, okr. urz. stanu cywila. Sady Schaden. 4. N. , leśn. i dobra emfiteutyczne, pow. welawski, st. p. i kol. Puschdorf, 6 klm. odl. , okr. Buergersdorf. Dobra obejmują 71 ha roli orn. i ogr. , 3 łąk, 19 past. , 4 boru, 2 nieuż. , 1 wody, razom 100 ha; czysty dochód z gruntu 890 mrk. 5. N. , ob. Wioska. Neuwaldhoff, fol. dóbr Wieszowa, pow. bytomski. Neuwarp, miasto w Pomeranii, pow. Ueckermuende, 16 klm. na wschód od m. pow. , nad jez. Warp, stojącem w związku z zatoką szczecińską; w 1877 r. 2231 ew. mk. , trudnią się żeglugą, ryboł. i roln. , mają około 60 statków; 3 razy pożary mto całkiem zniszczyły w 1491, 1555 i 1692 r. , jest tu st. p. i tel. Neuwasser, dok. Nova aqua, Nova Recha, północnowschodni odpływ jeziora bukowskiego, w Pomeranii, pow, Sławiński Schlawe, ob. Perlbach P. U. B. str. 176 i t. d. Neuwedel 1. polsk. Święcina, kol. , pow. opolski, par. Pluemkenau. Założona przez rząd pruski w 1770 i nazwana od jednego z zajmujących się tem urzędników v. Wedel. 2. N. , obręb leśny w leśnictwie rządowem Budkowice, pow. opolski. Neuwehr, ob. Broniewice. Neuweide niem. , maj. szlachecki, pow. piłkałowski, st. p. Rautenberg, 3 klm. odl. , okr. , Baltruschelen, ma 249, 93 ha roli orn. i ogr. 40, 85 łąk, 10, 12 nieużyt. ; czysty dochód z gruntu 2104 mrk. Neuwelt niem. , przysiołek, gm. Slatyny Schlasten, w pow. biłowieckim, na Szląsku austr. dolnym, w wsch. stronie wsi, ma 218 mk. 1880 r. ; ob. Siaty. Br. O. NeuWelt 1. kol. do Pruszkowa należąca, pow. opolski. 2. N. W. , kol. do dóbr Bruno, pow. kluczborski. Neuwelt niem. 1. ob. Grostwo. 2. N. , al. Nowy Świat, pustk. w pow. bydgoskim. Ob. Łachowo. Neuwelt niem. 1. ob. Nowy Świat. 2. N. W. , karczma, pow. człuchowski, par. kat. i ew. Chojnice, mili odl. , 2 dm. , 12 mk. żydów 1868 r. . Neuwerdenberg, fol. dóbr Kobierzyce, pow. raciborski. Ma 830 mr. roli i 40 mr. łąk. Neuwerdenberg Neuwede Neuwaldau Newa Newda Neuwerder Newcyrka Newel Neuwerder, wś, pow. chodzieski, 17 dm. , 102 mk. , nal. do gm. Krumek ob. . Neuwiese al. Scheirinn niem. , kol. , pow. piłkałowski, st. p. Malwiszki. NeuWilmsdorf niem. , ob. Wilemowice Nowe. Neu Woschuetz, fol. dóbr Kuchelna, pow. raciborski. Neuwitz, fol. , pow. międzyrzecki, 1 dm, 21 mk. , nal do gm. i dom. Bukowca ob. . Neuwuhrow niem. , dobra w Pomeranii, pow, szczecinkowski, st. p. Falkenburg. Newa, szczyt w łahodowskogołogórskim dziale Gołogór, ma 426 m. wznios. ; ob. Gołogóry II, 677. . Newcyrka al. Newcerka, Nekcyrka, Nechcerkuj dolina tatrzańska, ob. Niewcyrka. Newda, rzeka w pow. nowogródzkim, bie rze początek przy gościńcu z Nowogródka do Miratycz, w okolicy karczmy Hnilicy, płynie w kierunku wsch. około fol. t. n. , przed wsią Kramową, zatoczywszy półkole, ma młynek, dalej przepływa około zaśc. Zubkowo, wsi Nieznanowo i Radohoszcza, w pobliżu miasteczka Walówki zwraca się na płn. , na przeciwko wsi Mondziny zasila się bystrą bezim. rzką, a dalej w lew. str. rzczką Siegdą, płynie koło wsi Zosino, Łukasze i Wolce, w pobliżu które ma młyn; na prze ciwko wsi Nowoje przyjmuje w siebie z lew. str. rzkę Sianożatkę; naprzeciw wsi Połuże przepływa rozległe błonia i uchodzi od lew. brz. do rz. Serwecz. Długość biegu przeszło 5 m. ; bystra, brzegi malownicze, miejscami obfi tujące w piękne łąki. Poławiają się w niej pstrągi. A. Jel. Newda al. Marulin, Marylin, fol. nad rz. t. n. , pow. nowogródzki, w 2 okr. pol. horodyszczańskim. A. Jel. Newecken niem. , dobra chełm. , pow. świętosiekierski, st. p. Bladiau, 5 klm. odl. , okr. Quilitten. Mają 106 ha roli orn. i ogr. , 8 łąk, 1 pastw. , 18 boru, 4 nieuż. ; czysty dochód z gruntu 2400 mrk. Newel, wś i dobra nad odnogami rz. Prypeci, zwanej tu Strumieniem, pow. piński, w 3 okr. pol. , gm. Chojno; wieś ma 42 osad pełnonadziałowych i 150 mk. Cerkiew pounicka fundacyi Kurzenieckich, uposażona 2 wł. ziemi; parafia ma 700 wiernych pł. ob. ; filia w Siemiechowicach, fundacyi Pusłowskich. Lud. trudni się przeważnie rybołówstwem i flisactwem. Miejscowość nizinna, małoludna. Dobra, dziedzictwo niegdyś Kurzenieckich. teraz Łapickich, mają 7753 dzies. obszaru. Propinacye i rybołówstwo stanowią dochód ważny. W 1775 r. stanęła konstytucya w rzeczy rozgraniczenia N. ob. Vol. Leg. , t. VIII, str. 459. W 1831 r. rozbity został pod N. oddział powstańców pod dowódz twem Tytusa Pusłowskiego. A. Jel. Newel, miasto pow. gub. witebskiej nad jeziorem Newelskiem i rzeką Emienką Jemienką, przy szosie z Witebska do Ostrowia petersburskokijowskiej, pod 56 1 płn. sz. g. a 47 35 wsch. dłg. , o 95 wiorst od Witebska 4857 od Petersburga a 615 od Moskwy. W N. znajduje się zarząd miasta, zarząd policyjny powiatu, kasa powiatowa, sędzia pokoju 1go rewizu, inkwirent sądowy sędzia śledczy, zjazd sędziów pokoju okręgu newelskiego, kantor pocztowy, stacya telegr. , szkółka powiat. 2klas. , 4 cerkwie, z tych 1 paraf. i klasztor mnichów. Kościół katolicki jodyny w całym powiecie pod wez. ś. Jerzego męcz. , wzniesiony w 1785 r. kosztem kś. prałata Kaz. Sucheckiego, zniszczony 1865 r. w skutek pożaru i odnowiony w 1866 r. z kapitału duchownego. Par. katol. , licząca 1359 wiernych, należy do dekan. witebskiego, poprzednio wieliskonewolskiego, posiada 6 kaplic Łucko wo, Hagryńsk, Bajowo, Korebcowo, Ignapol i Bliny; dawniej były filie Dołysa, Fierowo. Kitkowo, Moszniki, Psowo, Straplica i Teodorowo. N. ma 7263 mk. , w tej liczbie 3539 prawosł. , 7 starow, 153 katol. , 34 protest. i 3530 żyd, ; 769 dm, , w tej liczbie 14 murowanych. Do miasta należy 1364 dzies. ziemi. W N. odbywają się 2 jarmarki 6 stycznia i 20 lipca, na które w 1867 r. przywieziono towarów na sumę 120, 000 rs. , sprzedano zaś za 45, 000 rs. Ludność miejska chrześciańska trudni się rolnictwem i rybołówstwem, żydzi zaś drobnym handlem i rzemiosłami. W N. znajduje się 232 rzemieślników wraz z czeladzią. Pierwszą wzmiankę o N. spotykamy u kronikarzy ruskich w XV w. , jako o miejscu kresowem, należącem do Toropeckiej włości. W w. XVI N. był już obronnym zamkiem litewskim. W 1562 r. załoga zamku pod dowództwem hetmana Leśniowolskiego i Dowojny, nie mogąc stawić oporu przemagającej sile oblegających wojsk moskiewskich, po zaciętej walce, trwającej od świtu do nocy, oddała zamek newelski nieprzyjacielowi. Wojska polskiego w tej bitwie według Strykowskiego było zaledwo 1500, nieprzyjaciele zaś mieli około 45000. W 1576 roku wojewodą newelskim był Weljaminow. W 1580 r. Stefan Batory podczas oblężenia Wielkich Łuk wysłał wdę połockiego Mikoł. Dorohostajskiego z poleceniem zdobycia zamku newelskiego. Dorohostajski, mając pod swem dowództwem nieliczny hufiec, został porażony przez załogę zamku, o czem zawiadomił króla, który wysłał mu na pomoc 500 ludzi z tak zwanego czarnego pułku i kilkaset piechoty węgierskiej, z działami wielkiego kalibru, pod dowództwem Jana Bornamissy. Neweck Newel Wkrótce przybył też i hetman Zamoyski, lecz poprzednio już Bornamissa z oszańcowanego obozu zapalił kulami drewniane ściany zamku, tak iż oblężeni, nie widząc możności dalszego oporu, wbrew rozkazom swoich dowódzców, Bobrowa, Kołyczewa i Bibikowa, oddali zamek oblegającym, zdając się na łaskę zwycięzców. W następnym roku odbywały się w N. rokowania o pokój między królem a posłami Iwana Wasilewicza, lecz z powodu wielkich wymagań z obu stron nie mogło przyjść do układów. Na mocy pokoju zawartego w 1582 r. w Jamie Zapolskim, ustąpiono N. carowi z całym zapasem oręża jaki się znajdował przy wzięciu zamku. Po zawarciu pokoju w Wiaźmie r. 1634 N. znowu wrócił do Rzplitej i wcielony został do wdztwa połockiego. W 1649 r. Jan Kazimierz nadał sstwo newelskie wraz z zamkiem i miastem hetm. Januszowi Radziwiłłowi, który starostwo to oddał w posagu córce swej Karolinie Ludwice, żonie pfalcgrafa neuburskiego i reńskiego. Starostwo N. w owym czasie przynosiło 21000 złp. dochodu. Podług Balińskiego Staroż. Polska włości newelskie nadał w 1634 r. Władysław IV, Krzysztofowi Radziwiłłowi, wdzie wileń. i hetm. w. litew. W tym czasie wznosiły się tu kościoły katolickie obok cerkwi, tak iż w ogóle powstało osra świątyń obu wyznań. W 1655 r. N. znowu został zdobytym przez wojska Aleksego Michajłowicza, które zamek zniszczyły. Pokój zawarty w 1678 r. N. wrócił Rzpltej. Po pierwszym rozbiorze 1772 r. N. wcielonym został do prowincyi połockiej gub. pskowskiej, następnie w 1777 r. wszedł w skład gub. połockiej, a w 1802 r, został mtem powiat. gub witebskiej. W 1780 r. było w N. mieszczan 835 chrześcian i 123 żydów. Powiat newelski graniczy na płn. z gub. pskowską, na wsch. z powiatem wieliskim, na płd. z pow. horodeckim a na zach. z pow. połockim i siebieskim. Ogólna powierzchnia wynosi według Strelbickiego 73, 97 mil kw. czyli 3578, 9 w. kw. Według pomiarów mierniczych rozległość powiata wynosi 380307 dzies. , mianowicie 110047 dz. roli ornej, 28767 łąk, 33390 pastw. , zarośli i pod drogami, 165862 lasu w tem 34280 dz. lasów rząd. , 42097 błot i wód, pozostała zaś ilość pod sadybami i nieużytkami. Jezior w newelskim powiecie znajduje się przeszło 300, znaczniejsze z nich Iwan 18, 3 w. k. , Newelskie 14, 1, Uszo 11, 5, Sieruty 9, 4, Niewierowo 6, 5, Dołysy 5, 3, słynie pstrągami, Uswoja 7, 0, Plisy 2, 0; powierzchnia wszystkich jezior w pow. newelskim wynosi 183 w. kw. Z rzek znaczniejsze są Łować z dopływem Emienka, Uszanka, Plisa, Iskoł, Udroj; z nich tylko Łować jest spławną od wsi Krasny Brzeg. Powierzchnia powiatu wzgórzysta. Znaczniejsze wyniosłości ciągną się w płn. stronie powiatu, nad granicą gub. pskowskiej, mianowicie koło wsi Poczynki, Pleskaczewo i Sokolnikowo. Wyniosłość przerzynająca drogę z Połocka do Newla, w bliskości dóbr Turyczyn, rozdziela kierunek rzek spływających z jednej strony ku Dźwinie, z drugiej ku Łowaci i zatoce Fińskiej. Miejsce to znanem jest pod nazwą Rabszczyzny. U stoków najwyższej góry Poczanowskiej, wypływają obfite źrodła siarczane, z których dotąd nikt nie korzysta. Błotniste miejscowości grupują się przeważnie w zachodniej stronie powiatu, ku granicy pow. siebieskiego; największe z błot znajduje się koło jezior Niewiedro i Wołoźno i zajmuje przeszło 20 w. kw. przestrzeni. Grunta w pow. newelskim są po większej części piasczyste i kamieniste i nie celują urodzajnością, chociaż są i dobre gospodarstwa, jak np. dobra Turyczyn Chrzanowskich. W pow. newelskim znajdują się wielkie dobra Topory, mające 25590 dzies. obszaru, niegdyś Radziwiłłów, obecnie ks. Wittgensteina. Dobrami temi zarządzał przez lat kilka od r. 1845 Suzin kolega i przyjaciel A. Mickiewicza. Przemysł fabryczny nieznaczny, ogranicza się na kilku gorzelniach, garbarniach i fabrykach świec. W 1880 r. było w powiecie 19571 koni, 35004 sztuk bydła rogatego, 18413 owiec, 10262 świń, 2948 kóz. Pod względem środków komunikacyjnych, oprócz dróg pobocznych, przerzyna powiat szosa z Witebska do Ostrowia, która ma w powiecie 5 stacyj Newel, Dołysy, Liniec, Zarzecze i Bałaszowo. Pod względem policyjnym powiat dzieli się na 3 okręgi stany, 20 gmin, rozdzielonych pomiędzy 3 sądy pokoju okręgu newelskiego. Ogólna ludność powiatu wynosi 73380 płci obojej, w tej liczbie 1644 szlachty, 573 duchowieństwa wszystkich wyznań, 2276 mieszczan, 67258 włościan, 1528 wojskowych, 28 cudzoziemców, 73 ludzi wolnych. Pod względem wyznań znajduje się 69008 prawosławnych, 1359 katolików, 1134 rozkolników, 32 ewangielików, 1847 żydów. oprócz włościan jest 641 właścicieli ziemskich, posiadających 150671 dz. ziemi, w tej liczbie 452 prawosł. mają 70579 dz. , 131 katolików 40842 dz. , 21 ewang. 37639 i 4 żydów 65 dz. Pod względem kościelnym znajduje się 33 parafij prawosł. , rozdzielonych na 3 dekanaty błahoczynia. Obecnie znajduje się w pow, newelskim jedyna tylko parafia katol. w N. Dawniej był we wsi Sokolnikowie, na granicy gub. pskowskiej, kościół i klasztor kś. franciszkanów, po 1832 r. oddany w zarząd duchowieństwa świeckiego katolickiego, w r. 1865 parafia przyłączona do Newla a kościół oddany duchowieństwa prawosławnemu. Marszałkami szlachty powiatu ne Nędzerzew Newelszczyzna Newelskie wolskiego w latach 1783 1863 byli Koniński, Bohomolec, Wyszyński, Szyszko, Chrza nowski, Duwa, Łosowski, Petrykowski, Rodziewicz. M. K. Newelskie, jezioro pod m. pow. Newlem, 14, 1 w. kw. rozl. , za pośrednictwem odpływu Emienki Jemienki łączy się z rz. Łować. Newelszczyzna, puszcza, wchodziła w skład dóbr Kublicze, w pow. lepelskim. Newelupis, rzeczka, dopływ Okmiany, lewego dopł. Jury. Newiniaki, grupa domów w Okopach, pow. Rawa Ruska. Newiory, ob. Niewiary. Newisza, strumień w pow. lidzkim, gmina Wasiliszki, pr. dopł. rzki Lebiodki. Newisze 1. okolica szlach. nad strum. t. n. , pow. lidzki, w 4 okr. pol, gm. Wasiliszki, okr. wiejski Szejbokpol, o 7 w. od gminy a 26 w. od Lidy, 3 dm. , 25 mk. kat. 2. N. , fol. , tamże, ma 1 dm. , 16 mk. kat. , własność dawniej Aleksandrowiczów, po 1863 r. skonfiskowany. Newjanskaja, st. dr. żel. uralskiej, o 86 w. od Ekaterynburga a 382 w. od Permu. Newlany, dobra, pow. drysieński, w 3 okr. pol. , 6 okr. sąd. połocki, pomiędzy Rosicą a Osuniem, o 25 w. od Drysy, 2109 dz. ziemi. Kaplica kat. fundacyi Anny Szumowiczowej, do par. rosickiej należąca. Niegdyś własność ks. Sapiehów, attyn. hrabstwa Drujskiego; w 1748 r. była w zastawie u Dominika i Wi ktoryi z Szostaków Poźniaków, podkomorzych oszmiańskich. Później przeszła od Sapiehów do Konstantego Platera, kasztel. trockiego, dalej do Szumowiczów, od których, drogą wiana, do Szadurskich. Dziś własność Stani sławy Ksawerowej Szadurskiej. Włościanie za ziemię zapłacili 23829 rs. wykupu. Do dóbr N. należy fol. Anutowo. W N. jest zarząd gminy, liczącej 438 dusz. A. K. Ł. Newlice, jezioro w pow. lepelskim, w pobliżu którego znajduje się błoto, zajmujące 12 w. kw. , z dwoma jez. Amprenowo i Rybno. Newordy 1. fol. szl. nad 2ma jeziorami, pow. wileński, w 3 okr. pol. , o 29 w. od Wilna, 1 dm. , 20 mk. katol. 2. N. , zaśc. szl. , pow. wileński, w 3 okr. pol. , o 29 w. od Wilna, 1 dm. , 8 mk. katol. Newsie, przys. , ob. Kąkolówka. Newtermujża, wś, pow. dyneburski, ob. Dubno. Newyork, kol. , pow. augustowski, gm. Dowspuda, par. Bargłów, odl. od Augustowa 11 w. , 1 dm. , 16 mk. Ob. Dowspuda. Neydenburg, ob. Nidbork. Nezsidháza al. Nezsitháza, Nezsetháza, ob. Nieżytowce. Neżitowce, ob. Nieżytowce. Nędza, fol. i zaść. , pow. oszmiański, w 1 okr. pol. , gm. Polany, okr. wiejski Mokrzyca, o 10 w. od gminy a 12 w. od Oszmiany; fol. ma 1 dm. , 6 mk. kat. , zaśc. zaś ma 3 dusze rewiz, Nędza, fol. na płd. od mka Bukowska, w powiecie sanockim. Mac. Nędza, nazwa stawu w Zaborzu, w pow. strumieńskim, na Szląsku austr. Br. G. Nędza al. Bogata Nędza, wś i N. Mała, os. , pow. raciborski, par. Markowice. Leży śród lasów, które jeszcze w XVI w. były siedzibą niedźwiedzi i wilków. Pierwotnie osada gajowego, od 1620r. wieś należąca do hrabstwa raciborskiego. Ma 680 mr. roli, 38 mr. ogrodów, 140 mr. łąk i 80 mr. nieużytków. Gleba torfiasta i piasczysta. Szkoła istnieje od 1832 r. N. leśnictwo, do dóbr ks. raciborskiego należące, ma 5903 mr. , przerzyna je dr. żel. z Koźla do Bogumina i Nędzokatowicka linia boczna. Sosny, jodły, dęby i brzozy składają te rozległe lasy. Nędzerzew 1. dok. Nedzerzewo, wś i fol. nad rz. Bzurą, pow. łęczycki, gm. i par. Witonia, odl. 18 w. od Łęczycy. Fol. N. ma 12 dm. , 138 mk. , ogólnej przestrzeni 619 mr. , w tem ziemi ornej mr. 566, łąk i past. mr. 34; ziemi włośc. 17 mr. i 20 osad. Według Lib. Ben. Łask. II, 488 N. dawało dziesięcinę z łanów fol. prob. w Witoni, z łanów kmiecych zaś wikaryuszom kolegiaty łęczyckiej. Według regestr. pobor. z 1576 r. wś N. , w par. Vithunia, była własnością Jana Puczki, miała 4 łany kmiece, 1 karczmę i 8 kolon. Pawiński. Wielkop. , II, 86. 2. N. , dok. Nądzyrzewo, Nędzerzewo, wś, os. nad strum. Swędrnią, pow. kaliski, gm. Tyniec, par. Tłokinia, odl. od Kalisza w. 4; wś, dm. 22, mk. 107; os. dm. 2; mk. 9. N. był wsią królewską i wchodził w skład sstwa kaliskiego. Według Lib. Ben. Łask. N. dawał dziesięciny i meszne po groszu z łanu zarówno z folwarku jak i kmiecych łanów prob. w Tłokini. Nękanowice u Dług. Lankanowicze, wś, pow. miechowski, gm. Gruszów, par. Brzesko Nowe. W 1827 r. wś rząd. , 26 dm. , 142 mk. Według Lib. Ben. III, 77 N. , zwane, może przez omyłkę Lankanowicze, były własnością klasztoru w Brzesku Nowym. Znajdowało się tu 4 łany kmiece, folw. klasztorny i 2ch zagrodników. Kmiecie płacili z łanu grzywnę czynszu i dawali po 20 jaj, koguta, ser, przytem odrabiali jeden dzień, obowiązani byli do powabu, osepu. Zagrodnicy płacili po 6 groszy i odrabiali jeden dzień. Pol. dawał dziesięcinę klasztorowi. Tak podaje Długosz w pierwszym opisie. Przy wyliczeniu zaś dziesięcin klasztornych III, 78 zaraz poniżej, powiada iż zarówno kmiecie jak zagrodnicy dają dziesięcinę wartości pięciu grzywien, folwark zaś bierze dziesięcinę dla siebie. Wś ta przeszła wraz z dobrami klasztornemi na Newelupis Newiniaki Newiory Newisza Newisze Newjanskaja Newlany Newlice Newordy Newsie Newtermujża Newyork Neydenburg Nezsidh Neżitowce Nędza Newelskie własność rzadową i wchodziła w skład dóbr Hebdów ob. . Br. Ch. Niagota, potok, wypływa na płd. granicy gm. Kaczyki, w pow. radowieckim, z pod gó ry Kaczyki, na granicy gm. Kaczyki, Humo ry Klasztoru i Dolnych Pertestic wznie sienie 807 m. . Płynie leśnym parowem na płn. wsch. , nad którym od płn. zach. wznosi się czubek lesisty Kalugaryca 604 m. i ubiegłszy 3 klm. zlewa swe wody do Blendca, dopływu Sołońca. Br. G. Niagra 1. al Negra, rzeka, powstaje w Multanach, a dobiegłszy do granicy bukowin sklej, i zabrawszy od lew. brzegu pot, gra niczny Szeryszor, płynie na płn. , tworząc granicę wschodnią bukowińską i poniżej Dor ny Watry zlewa swe wody do Bystrzycy Złotej od praw. brzegu. Długość biegu wzdłuż wspomnianej granicy wynosi 8 klm. Ujście Szeryszoru do N. leży 860 m. , ujście N. do Bystrzycy 800 m. npm. 2. N. al. Negra, rzeczka, wypływa na granicy gm. Sadowy, Russ pe Boul i Briazy, w pow. kimpoluńskim, w dziale Magóry 1359 m. ; płynie na płd. zachód, oddzielając obszar Briazy od Sadowy i Fundula mołdawskiego. Wpada do Mołdawy z lew. brz. Długość biegu 8 klm. 3. N. , ob. Niagryn. Br. G. Niagryn i Niagra, dwa szczyty w dziale górskim niagryńskim, na praw. brzegu Świcy, między nią a Ilemką, dopływem Czeczwy, w gm, Lolina, w pow. dolińskim. Potok Niagryn dzieli go na połać zachodnią i wschodnią. W części wsch. wznoszą się czubki Zdygunowe 862 m. , Kościów wierch, Klewa 686 m. , Lolin 679 m. , w zach. zaś Niagryn 1191 m. , Niagra 929 m. i Babycz 675 m. . Cały obszar ten górski, poprzerzynany mnogimi pa rowami i dolinkami, oraz nieprzebytemi prze paściami, pokryty jest gęstym lasem świer kowym, tu i owdzie widać grupy drzew mie szanych jodłowych i bukowych. Pokład piaskowca karpackiego, oraz pokłady rudy żelaznej. Na szczycie Niagryna znak triangulacyjny. Br. G. Niagryn al. Czarny potok, rzeka górska, wypływa w obrębie gm. Lolina, w pow. dolińskim, ze źródeł leśnych, z płn. stoków pasma niagryńskiego; płynie na płn. doliną leśną, nad którą od zach. wznoszą się Niagra 929 m. i Babycz 675 m. , a od wsch. Zdygunowe 862 m. , Kościów i Lolin 679 m. ; dalej przechodzi przez Niagryn przysiołek Lolina i przez Anielówkę Engelsburg, przysiołek Wełdzirza. Poniżej Anielówki uchodzi do Świcy z prow. brz. Jest to potok nader rwący, w czasie wylewów wielkie czyniący szkody, płynie zasilany mnogiemi górskiemi strugami. W dolinie tego potoku znajduje się w wielu miejscach ruda żelazna; nawet nazwa jego od barwy wodnej, żelaznej czarnej po chodzi. W wielu miejscach tryskają źródła wody żelezistej, dotąd niebadanej. Długość biegu 7 klm. Br. G. Niagryn, Niahryn, przys. w pow. dolińskim, ob. Lolin. Niałek 1. Mały, w dok. Nialek, niem. Klein Nelke, fol. , pow. babimostski, 1 dm. , 3 mk. , nal. do gm, i dom. Komorowa ob. 2. N. Wielki, niem. Gross Nelke wś, fol. i młyn nad jeziorem. pow. babimostski. Wś ma 35 dm. , 329 mk. , 136 ew. , 190 kat. , 96 analf. Poczta, gośc. i tel. w Wolsztynie o 3 kil, st. kol. żel. w Grodzisku i w Zbąszynie o 25 klm. N. fol. , 10 dm. , 111 mk, nal. do gminy i dom. Powodowa; os. młyn. ma 1 dm. , 14 mk. , należy do Kiełkowa ob. . Według regestr. poborow. pow. kościańskiego z 1580 i 81 r. wś N. posiadała kościół paraf. i należała do kilku częściowych właścicieli, mających tu 3 łanów kmiecych, 10 zagrodn. i 2 osady spalone na 1 łana. Druga wieś t. n. czy też część tej samej, należąca do par. Kiewlów Kębłów, miała 4 łany, 3 zagrodo. , 2 komom. Pawiński, Wielk. , I, 75 78. Nianiewka, wś nad rz. Woźną, pow. radomyski, o 8 w. poniżej wsi Janówki par. prawosł. , ma 290 mk. i 2810 dz. ziemi. W 1618 r. należała do Teodora Tyszy Bykowskiego, dziś Gurkowskiego. Ob. Arch. T. Z. R. cz. III, t. 1 212; oz. VI, t. I 570 i 571. Nianiewska Buda, chutor nad rzką Zdrywlą, pow. radomyski, o 5 w. od Nianiewki i Janówki par. prawosł. . Niańkowicze, wś i dobra na praw. brz. Prypeci, pow. piński, w 3 okr. pol. płotnickim; wś ma 50 osad pełnonadziałowych, cerkiew; dobra dziedzictwo Nielubowiczów, około 153 włók. Miejscowość nizinna, mało ludna, lecz bogata w dary natury, łąk i ryby obfitość. Lud, oprócz rolnictwa, trudni się rybactwem i flisactwem. W stronie płd. ku Pohostowi przestrzeń znaczna lasów, od płn. za Prypecią obszary jej rozlewów. A. Jel. Niańkowo al. Niańków, wś i dobra nad rzką Osą, dopł. Wołowni, pow. nowogródzki, w pobliżu gościńców z Nowogródka i Niehniewicz do mka Lubcza, w 1 okr. pol. niehniewickim, gm. Lubcz, par. kat. Nowogródek, Wś ma 30 osad pełnonadziałowych, cerkiew pounicka, fundacyi Wojniłłowiczów z 1750 r. , filialna par. Sienno, ma 1 4 2 włóki ziemi. Dobra, dziedzictwo Rajeckich, mają obszaru około 23 włók, 2 młyny, propinacye. Miejscowość bezleśna, falista, grunta wyborne, łąk dostatecznie. Od pewnego czasu zamieszkuje w N. uczony przyrodnik dr. Władysław Dybowski, brat Benedykta, b. prof. uniwersytetu dorpackiego i posiada tu zbiory naukowe. Niarszany al. Narszany, po węg. NyarsAr Niagota Niagota Niagra Niagryn Niałek Nianiewka Nianiewska Buda Niańkowicze Niańkowo Niarszany do, wś w hrab. szaryskiem Węg. , kościół kat. paraf. , młyn wodny, liczne ogrody z drzewami wiśniowemi, 684 mk. Niarys al. Nerys, ob. Wilia. Niazdraczuny, wś, pow. oszmiański, w 1 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Kucewicze, o 11 w. od gminy, 26 dusz rew. ; należy do dóbr Nowosiołki, hr. Czapskich. Nibbern ulem. , wś i wyb. , pow. kłajpedzki, st. p. i okr. urz. stanu cywil. Proekuls. Niborg, niem. Neberg al. Neeberg, wś na pol. prus. Mazurach, pow. ządzborski, st. p. i okr. urz. stanu cywil. Sorkwitz. Nibork 1. Nidbork, albo Niedzbork niem. Neidenburg, miasto powiatowe na Mazurach, w Prusach Wschodnich. 24 mil na południe od Królewca, niedaleko od granicy królestwa polskiego, nad rzeczką Nidą, która niedaleko od miasta ma swój początek i pod Brodowem łączy się z Szkotówką. Posiada stary zamek krzyżacki, kościół katolicki, kościoł ewangielicki, główny urząd celny. Liczba mieszkańców wynosiła w r. 1816 1836, w r. 1880 4351, z których 800 polaków; ewangielików było 3514, katolików 615, żydów 221. Mieszkańcy trudnią się rolnictwem i handlem. Istnieje tu t. zw. Polskie przedmieście. Rynek leży 174, 19 m. nad p. morza, góra zamkowa zaś 192, 39 m. Początkiem N. był zamek, który krzyżacy założyli w ziemi saskiej, za czasu ich przybycia będącej puszczą bezludną choć niewątpliwie kiedyś była zamieszkaną, o czem świadczą grodziska i groby tamże odkopane. Nastąpiło to wedle Hartknocha i Voigta w r. 1240, wedle Gregoroviusa, , Die Ordensstadt Neidenburg dopiero w latach 1266 68. Miasto zaś założonem zostało przez w. m. Winryka von Kniprode w 1381 r. mieszkańcy r. 1355 uważają za datę założenia i otrzymało jako herb człowieka, trzymającego miecz w prawej a winorośl w lewej. Winryk nadał miastu 40 włók ziemiańskich na prawie chełmińskiem, oraz 60 nie 50 włók dannickich. N. był obwarowany; części murów do dziś dnia się zachowały. Zaraz w r. 1389 miały tu miejsce bezskuteczne układy pomiędzy zakonem i Polakami, z których strony byli obecnymi Skirgiełło, Ziemowit, biskup poznański i inni. Dnia 8 lipca 1410 r. zdobył Jagiełło miasto, które prawie trzy miesiące pozostało w rękach polskich, w które też dostało się znów w 1414 r. po dwunastodniowem oblężeniu; r. 1444 wstąpiło miasto do związku jaszczurczego i było od 1454 1466 pod panowaniem polskiem. W latach 1520 i 21 napadli Polacy miasto i spustoszyli okolicę. Wprowadzenie reformacyi nie odbyło się bez gwałtu; polski kapłan Piotr jako stawiający opór, został okuty w kajdany i uwięziony. Po r. 1525 N. został stolicą starostwa, , Amtshauptmannschaft, a pierwszym starostą był Piotr Kobierzycki Kobrzycki, bogaty szlachcic z okolicy. R. 1549 przybyli do N. bracia Czescy. Nastąpiły pokojowe czasy, w których miasto utrzymywało ożywione stosunki handlowe z Polską. W 1655 r. zajęły miasto oddziały polskie pod wodzą Koniecpolskiego, którym miasto 1400 złotych jako kontrybucyą zapłacić musiało. Gdy w 1656 r. wojska polskie stanęły pod N. , młody mieszczanin Nowak zastrzelił jednego z dowódzców, podczas gdy z oficerami obiadował na wielkim kamieniu granitowym dziś jeszcze 22 stóp długim, 12 stóp szerokim i 5 stóp wysokim. R1664 był wielki pożar. Od września 1710 do stycznia 1711 umarło podczas moru 200 osób mieszkańców było około 1000. W pierwszej połowie XVIII w. szkoła niborska miała szeroki rozgłos; młodzieńcy z Kro lewca, Elbląga i Gdańska przybywali tu uczyć się polskiego języka pod rektorami Czernickim i Krupińskim Od r. 1758 był N. dłuższy czas w ręku wojsk rossyjskich. R. 1804 zniszczył wielki pożar połowę miasta. Podczas wojen napoleońskich obozował tu 1806 r. marszałek Ney, w następnym roku jenerał Zajączek z wojskiem polskiem i pułkownik Zdzitowiecki. R. 1818 zostało miasto stolicą dzisiejszego powiatu niborskiego. W latach 1828 30 nastąpiła restauracya starego zamku staraniem radzcy sprawiedliwości Gregorowiuż staroszlacheckiego rodu Grzegorzewskich, herbu Rasiniec. Powiat niborski w obecnych granicach istnieje od r. 1818 dawniejszy był wiele większy i obejmuje 29, 70 mil kwadr. Długość wynosi 11 mil, szerokość 3 5 mil. Północna część jest pagórkowata i lesista największy bór Napiwodzki i zawiera dużo jeziór Kosno, Gim, Omulew, Sasek, Nart, Małszewskie i t. d. , południowa, wzdłuż granicy, jest piaszczystą płaszczyzną. Z rzek zasługują na wzmiankę Działdówka po połączeniu się Nidy i Szkotówki, stanowi od Zakrzewa polskiego granicę; Omulew z Czarną; Orzyc stanowi granicę od król. polskiego pod Janowem. Powiat posiada dwa miasta Nibork i Działdowo, 55 dóbr z których 50 dawniej było w posiadaniu praw szlacheckich i 159 wsi. Parafie katolickie są w Niborku, Działdowie, Białutach, Przełęku, Łęcku Wielkim i Turowie, parafie ewangielickie w Niborku, Działdowie, Jedwabnie i Maldze, Muszakach. Łynie, Kanigowie, Kozłówka z Dużą Stawką, Burkatach, Uzdowie i Szczuplinach, Narzymie, Sarnowie, Płośnicy i Koszelewach, Dziurdziewie i Szkotowie. Katolicy należą do biskupstwa chełmińskiego. Liczba mieszkańców wynosiła 1819 r. 25, 188; r. 1880 zaś 57, 379, pomiędzy którymi 43, 000 Niarys Nibork Niborg Nibbern Niazdraczuny Niarys Nickel Nick Nicianki Nichtsfelde Nichowice Nichałki Nicgóra Nicew Nicenia Nicaricka Nica Nibry Nibry Polaków. Ewangielików było 48, 498, katolików 8111, żydów 697. Pierwszymi osadnikami po zajęciu tych okolic przez Krzyżaków byli prawie wyłącznie Polacy z sąsiedniego Mazowsza; szlachta polska była tu dawniej bardzo liczną; dziś jej potomkowie zniemczyli się lub zubożeli zupełnie. Handel, rzemiosła i przemysł znajdują się obecnie w stanie sto sunkowo kwitnącym; dużo jest mlynów, go rzelni i cegielni. Przez obszar powiatu prze chodzi na długości czterech mil dr. żel. malborsko mławska. Zycie umysłowe tej okolicy niewiele przedstawia faktów. Jan Ra domski, pleban w Niborku, wydał Confessio augustana. To jest wyznanie wiary i t. d. przełożona i drukowana nakładem J. M. księcia pruskiego w Królewcu r. 1561. Stanisław Niewierski, r. 1621 pleban w Jedwabnie. wy dał Postylę. Pleban Nadebohr w Niborku 1720 wydał Presbyterologia pastorum in Galindia. Pleban Wasiański z Leszcza uło żył Nowo wydany kancyonał pruski, Królewiec, Hartung, 1741 i brał udział w wy daniu ponownem biblii gdańskiej z r. 1632 w Królewcu 1738. Pułkownik J. Gregorovius, wydał r. 1883 w Kwidzynie Die Ordensstadt Neidenburg, str. 276. Brat jego, Fer dynand Gregorovius, głośny historyk, pisał Geschichte des roem. Kaizers Hadrian; Die Grabmaeler der roem. Paebste; Ge schichte der Stadt Rom im Mittelalter 8 tomów. Mniejsze prace, , Die Idee des Polenthums i Polenund Magyarenlieder Królewiec 1848 i 49 tchną wielką sympatyą dla Polaków. 2. N. , niem. Neidenburg, dobra ryc, pow. niborski, st. p. Nibork, 3 klm. odl. Do dóbr tych należy także Zagrzewo. Obejmują one 899 ha roli orn. i ogr. , 120 łąk, 132 past. , 265 boru, 101 nieuż. , 24 wody, razem 1541 ha; czysty dochód gruntu 6560 mrk. ; gorzelnia i cegielnia. J. K. Sem. Nibry, wś, nad rz. Niemnem, pow. trocki, w 3 okr. pol. , gm. Jezno, okr, wiejski N. , o 7 w. od gminy a 64 w. od Trok, 24 dm. , 265 rak. , w tem 8 prawosł. , 248 kat. i 9 żydów 103 duszrewiz i 2 włośc, skarbowych; należy do dóbr Tredanpol, Rybickich. W skład okr. wiejskiego Nibry wchodzą wsie N. , Kisieliszki al. Powierzchnie, Pelukany, Benczakiema, Szyłowaty, Medyniszki, Żydejkany, Wasiluńce i zaśc. Dębowo i Medejkany, razem 139 włośc. uwłaszczonych i 245 b. włośc. skar bowych. J. Krz. Nica, jez. i struga w gub. witebskiej, spływają do jez. Nieczeryce. Nica, rzeka, płynie w pow. złotowskim i wyrzyskim. Nicaricka al. Nicarickowitz dok. , wyspa na Wiśle, dziś pod tą nazwą nieznana. W 1283 roku potwierdza Mestwin cystersom w Oliwie ich wszystkie posiadłości et insulam in Wi sla Nicarickam nomine ob. Perlbach, P. U. B. , str. 324 i 481. . Kś. Fr. Nicenia, w dok. Nyeczenya, wś i fol. nad strum. Grabia, pow. łaski, gm. Pruszków, par. Marzeniu. Odl. 5 w. od Łasku. Wś ma 6 dra. , 74 mk. , ziemi włośc. 62 mr. ; fol. 3 dm. , 15 mk. i 358 mr. W 1827 r. było dm. 17, mk. 132. Według regestr. pobor. z 15111518 r. N. , w par. Marzenyn, własność Zelenckich, miała 7 łan. i 9 osadnik. Pawiński Wielkop. II, 241. Według Lib. Ben. Łask I, 467 nie było tu folwarku tylko łany kmiece, dające dziesięcinę kościołowi w Sędzie jowicach. Br. Ch. Nicew, przys. Lipnicy Wielkiej, w pow. nowosądeckim, par. rzym. kat. w Korzenny. Ma 123 mk. rzym. kat. , leży w okolicy pod górskiej, na pochyłości 316 do 399 m. npm. , na dziale wodnym Jasienny i Lipnickiego pot. , uchodzących do Spólnika dopływu Biały. Od wschodu otacza ten przysiołek las Widomski, pokrywający wzgórza sięgające do 415 m. wznies. Jestto starożytne gniazdo rodziny Nicewskich w ziemi sądeckiej. Graniczy na północ z Lipnicą Wielką, na zachód z Korzen ną a na południe ze Świegocinem. Mac. Niegal, ob. Nidzgal. Nicgóra, wś nad rz. Przylepnicą, powiat mławski, gm. Zielona, par. Kuczbork, odl. o 25 w. od Mławy, ma 21 dm. , 181 mk. , 897 mr. gr. Mieszka tu drobna szlachta. Nichałki, ob. Michałki. Nichowice, ob. Nihowice. Nichtsfelde niem. , ob. Nicponie. Nicianki, os. , pow. szczuczyński, gm. Bogusze, par. Grajewo. Nick 1. wś nad rz. Działdówką, pow. mławski, gm. Zieluń, par. Dłutowo, odl. o 36 w. od Mławy. Ma 23 dm. , 199 mk. , 726 mr. gr. W 1827 r. 18 dm. , 132 mk 2. N. , al. Niecko ob. Nieckie. Nickel al. Nikel niem. , skrócona forma imienia Nicolaus Mikołaj. wchodzi w skład wielu nazw miejscowych. Nickelischken, ob. Eszerninki. Nickelninghen, ob. Eszermnki. Nickelsberge niem. , ob. Kamionki, pow. ządzborski ob. Kętrz. O ludn. pol. , str. 409. Nickelsdorf 1. ob. Mikołajki. 2. N. , ob. Nikielkowo. 3. N. , wś i wyb. , pow. królewiecki, st. p. Liska Schaaken. 4. N. , Gross, Klein i Neu, dwie wsie i leśn. , pow. welawski, st. p. Gruenhayen. Nickelshagen niem. , wś, pow. morąski, st. p. i okr. urz. stanu cywilu. Jaśkowo. NickelStannaten al. Tiszlen niem. , wś, pow. piłkałowski, st. p. Lasdeny. Nickelswalde niem. , wś, pow. gdański, leży tuż nad Baltykiem, st. p. Schiewenhorst, Nickelswalde Nickelshagen Nickelsberge Nickelninghen Nickutowen Niclaus Nicki Nicponia Nicponie Nicponiu Nicpotem Nicwałd Nicki Nickiewicze Nicklasdorf Nickoline Nickrisch Niclau Niclausdorf Nicklauszen Niclos Nicolai Nicolaihorst Nicolajewo Nicolausdorf Nicolsburg Nicolschmiede Nicpoń par. kat. Fuerstenwerder, ew. Bąsak, szkoła ew. w miejscu, okr. urz. stanu cywiln. Pasewark. Obejmuje 12 gburstw i 16 zagród, 2402, 91 mr. obszaru, 363 mk. , 362 ew. , 1 kat. 1868 r. , 40 dm. Odl. od Gdańska 3 mile. Starzy kronikarze pruscy Kasper Schuetz i Hennenberger powiadają, że tu r. 1393 za czasów w. m. Konrada v. Jungingen mieszkał bardzo bo gaty gbur Nickel. Razu pewnego odwiedził go w. m. w towarzystwie kilku obcych ry cerzy, aby im pokazać, jak zamożnych w swojem państwie ma włościan. Tedy Nickel ustawił około stołu 11 beczek złotem napełnio nych aż do wierzchu, a dwunastą aż do poło wy, zamiast krzeseł. Po wszystkiem, prosił swych gości, aby usunęli deski, któremi be czułki były przykryte i przekonali się na czem siedzieli. Wielkiemu mistrzowi tak się to po dobało, że mu kazał i dwunastą beczkę złotem napełnić aż do góry. Ale następny w. m. Henryk v. Plauen zabrał Nicklowi wszystek majątek, i nikt go nie pożałował, bo był wiel kim skąpcem ob. Brandstaeter Land und Leute des Landkreises Danzig, stronica 227. Kś. Fr. Nicki, ob. KamiankaNicki, pow. konstantynowski. Nickiewicze, wś, pow. oszmiański, w 3 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Subotniki, o 4 w. od gminy, 30 dusz rewiz. ; należy do dóbr Pogawia, Tabeńskich. Nicklasdorf niem. , ob. Niklasdorf. Nickoline, 1532 Nicklin, wś i dobra nad Odrą, pow. sokologórski. Ludność ewang. Do N. należy Sandvorwerk. Nickrisch, 1532 Nikoleysky, wś, pow. zgorzelicki, do 1815 r. należała do saskich Łużyc. Nickutowen al. Nikutowen niem. , ob. Nikutowo. NiclauCassareggen al. Szeszken i BartelWigusz niem. , wś na Litwie prusk. , pow. kłajpedzki, st. p. Carlsberg. NiclauDautzin niem. , ob. Laugszemen. NiclauSkranden niem. , wś na Litwie prusk. , pow. kłajpedzki, st. p. Carlsberg. NiclausPoszeit niem. , wś na Litwie prusk, pow. kłajpedzki, st. p. Kłajpeda. Niclausdorf, ob. Mikołajki Nicklauszen al. KleinRogauen i Ragauen niem. , wś na Litwie prusk. , pow. darkiejmski, st. p. Darkiejmy. Niclos, ob. Mikołajki 1. . Nicolai, ob. Mikułów. Nicolaihorst al. Nicolajewo niem. , ob. Mościska, pow. ządzborski. Nicolaiken al. Nikolaiken niem. , fol. , pow. holądzki, należy do dóbr ryc. Schlobitten. Nicolajewo niem. , ob. Mościska. Nicolausdorf niem. , ob. Mikołajki. Nicolsburg, ob. Mikułów. Słownik geograficzny. Tom VII Zeszyt 73. Nicolschmiede, wś, ob. Łużyce V, 839. Nicpoń I. wś, pow. kolski, gm. Kłodawa, par. BierzwiennaDługa, odl. od Koła w. 16; dm. 2, mk 19. 2. N. , kol. , pow. noworadomski, gm. Pajęczno, par. Makowiska; dm. 11, mk; 63, mórg ziemi włośc. 143. 3. N. , os. leś. , pow. ciechanowski, gm, Bartołdy, par. Koziczynek, odl. o 13 w. od Ciechanowa, 1 dm. , 5 mk. Należy do wsi Łaguny. 4. N. , fol. , pow. rypiński, gm. Dzierżno, par. Swiedziebna, odl. o 12 w. od Rypina. Ma 1 dm. , 5 mk. , 42 mr. gr. Br. Ch. Nicponia 1. os. karcz. przy Lnisce Ellernitz, pow. gdański; należała dawniej do klasztoru żukowskiego, dziś już nie istnieje ob. Fankidejski Klasztory żeńskie, str. 55. 2. N. , wyb. do Żukowa należące, gdzie jest najbliższa st. p. , pow. kartuski. 3. N. , fol. do dóbr ryc. Lotynia należący, pow. chojnicki, st. p. Silno, par. kat. Nowacerkiew, mili odl. , ew. Chojnice, szkoła w Lotyniu; 5 bud. , 2 dm. , 13 kat. , 7 ew. 4. N. , ob. Nicponie. Nicponie 1. niem. Nitzponie, os. , pow. grudziądzki, st. p. Bursztynowo, par. kat. i ew. Rodzyn, szkoła Gołębiewo. Ma 29 mr. obszaru, 1 dm. , 7 mk. kat. Była to dawniej karczma, założona już po okupacyi prusk. na 15 mr. , nad drogą z Tarpna do Salna. 2. N. , Nicponiu al. Nicponia, niem. Nichtsfelde, wś, pow. kwidzyński, na prawym brzegu Wisły, st. p. , par. kat. i ew. i okr. urz. st. cywiln. Gniew, mili odl. ; szkoła Podzamcze. Ma 631, 06 mr. obszaru, 24 bud. , 18 dm. , 225 mk. , 157 kat. , 6 ew. Okolica pagórkowata, gleba piaszczysta. Jest tu jednakowoż cukrownia, gdyż w okolicy są grunta żyzne. 3. N. , os. nad Wisłą, do dóbr ryc. Kopytkowa należąca, pow. kwidzyński, st. p. i kol. Czerwińsk, par. kat. Jania Kościelna, ew. Nowe, szkoła Kopytkowo; 2 bud. , 1 dm, 5 ew. , 2 kat. Wcho dziła w skład dóbr Jania Kościelna, posiada cmentarzysko przedhistoryczne. Ob. Kwidzyn V, 26. 4. N. niem. Nicpony, fol. i os. ry backa, pow. niborski, st. p. Dąbrówno, leży nad jez. Dąbrownem. 5. N. , os. leśna, pow. ostrodzki, st. p. Olsztynek. 6. N. , wyb. do wsi Bielkówka należące, pow. gdański. 7. N. , niem. Eulenkrug, wyb. do Kolnika nale żące, pow. gdański. 8. N. , niem. Schoeneichsberg, według Kętrz. miejscowość w pow. niborskim, w spisach urzędowych nie zamie szczona. Kś. Fr. Nicponiu, ob. Nicponie. Nicpotem, niem. Niespotem, według Kętrz miejscowość w pow. świeckim, w spisach urzędowych nieznana. Nicwałd niem. , Nitzwalde, dok. Nisswalde, Nicwald za czasów krzyżackich Engelswald i Dietrichswald, wś, ze st. p. i szkołą ew. , par, kat. Okonin, 2 8 mili odl. , ew. Grudziądz, okr. Niczława Niczława urz. stanu cywiln. Salno; obszarn 2932, 11 mr. W 1868 r. 63 bud. , 28 dm. , 309 mk. , 96 kat. , 213 ew. N. należał za czasów krzyżackich do komturstwa pokrzywińskiego. W archiwie kat. probostwa w Grudziądzu przechowuje się odpis pierwotny przywileju, potwierdzonego w 1650 r. przez Jana Kazimierza. W nim nadaje Konrad v. Barraw, komtur pokrzywiński, Mikołajowi v. Pantkow, t. j. z Piątkowa i jego spadkobiercom wś Engelswalde Nicwald, obejmującą 50 wł. , na prawie chełmińskiem. Zastrzega sobie jeziora w pobliżu N. leżące, mianowicie Schampffen, t. j. Skąpe, Bescen i Kroaten. Przerzeczonemu Mikołajowi dajemy 5 wł, sołectwo i kar sądowych. Dołączamy jeszcze prawo rybołówstwa w jeziorze Schampffen małemi narzędziami, niewod i inne większe wyjąwszy. Od reszty 45 wł. będzie każdy posiedziciel od każdej włóki na ś. Marcin 1 grzywnę płacił eine Mark Pfennige jako czynsz. Karczmy i inne prowenta rezerwujemy dla siebie. Dan r. 1331 w dzień św. Ambrożego ma być r. 1341. Według Kętrz. był ten Mikołaj Polakiem ob. O ludności pol, str. 66. Rejestry czynszowe Krzyżaków z r. 1435 donoszą, że Engelswald posiadał wówczas 50 wł. , 5 sołtys. , reszta były osadzone, 1 karczmę i 2 wł. nadmiarku. R. 1446 było tu według tychże ksiąg 45 wł. , 1 karczma pusta i 2 odłogiem leżące włóki. Nazwa Engelswalde była jeszcze r. 1579 w używaniu; w tym bowiem roku robi sołtysówna tutejsza przed sądem grudziądzkim zapis na korzyść syna; ale już r. 1581 jest w dok. mowa o Nicwaldzie al. Eugelswalde. Sołectwo tutejsze było r. 1650 bez pana, tak samo r. 1754. W tym jednak roku d. 4 paźdz. nadaje August III Marcinowi Zick na wieczne czasy wraz z wolnem drzewem budulcowem i opałowem w borach sstwa pokrzywnickiego, z prawem warzenia piwa i gorzałki dla własnej potrzeby i wolnem rybołóstwem w jez. Skąpem dla swego stołu, wolne od wszelkich ciężarów i podatków, z wyjątkiem tych, które nakłada na lemanów konstytucya. Mianowicie nie był Zick zobowiązany do płacenia czynszu staroście w Pokrzywnic ani do tłoki, nie miał też obowiązku brać na kwaterę żołnierzy. Powinien jednak co rok albo gdy tego żądać będą, dostawić dobrze uzbrojonego żołnierza do służby wojennej. Według lustracyi z r. 1765 trzymali 25 włók w dzierża wie następujący włościanie Jan Felski, An drzej Zick, Herm. Hapke, Jerzy Fass, Daniel Góral, Rath, Bergman, Napp, Dahm, Marx, Zils, Barko, Janke, Hapke, Gahr i karczmarz Murzyk; czynszu płacili 1000 flor. Kwarta sołectwa, którego prowenta oszacowano ua 1 łaszt i 15 korcy, po 100 125 fl. licząc, wynosiła 10 flor. Uwłaszczenie nastąpiło dopiero r. 1832, w którym Eller i 13 innych dostali 2147 mr. i 50 pręt. kw. na własność; za to musieli odstawiać rocznie 384 korcy i 3 mace żyta jako czynsz, korzec po 20 sbr. rachując. R. 1841 zamieniono ten czynsz zbożowy na pieniężny, a r. 1859 na rentę amortyzacyjną. Goldbeck zapisuje w swej topografii N. jako wś włościańską, liczącą 25 dymów ob. Froehlich Gesch. des Graudenzer Kreises, I, str. 229 230. Wizytacya Strzesza z r. 1667 donosi jeszcze, że wś tę zajmowali wówczas Holendrzy, którzy mesznego mieli dawać po 2 korce od każdej osadzonej włóki str. 448. Według ksiąg krzyżackich z r. 1414 poniósł Nicwałd 1000 grzywien szkody ob. Schultz Gesch. d. Stadt Culm, II, str. 158. Kś. Fr. Niczława al. Niecława, Nikława, rzeka, powstaje z połączenia dwóch potoków, zachodniego Kręciłowa ob. i wschodniego Strzałki w Kopyczyńcach, w pow. husiatyńskim. Wśród miasteczka rozlewa się staw; od płn. zach. wpada doń Kręciłów, a od płn. wsch. Strzałka. Na płd. brzegu wypływa nikły potok Niczława, który dążąc ku południu mija wś Kotówkę. Na płd. granicy gm. Kotówki przyjmuje od pr. brz. potok Żabi i przechodzi na obszar gm. Hadyńkowiec, gdzie przepływa dwa znaczne stawy. W dalszym swym biegu południowym zrasza od wsch. obszar gm. Szwajkowiec pow. czortkowski, a przepłynąwszy staw w płd. wsch. stronie, płynie krętym biegiem śród moczarowatych łąk. Od ujścia pot. Stawki przechodzi w kierunku płd. wsch. , jako znaczny strumień, na obszar gm. Szmańkowiec, Szmańkowczyk, Kolędzian i Czarnokońców Małych. Tutaj nad granicą Dawidkowiec wlewa się do stawu, który od płn. wsch. przyjmuje potok bezimienny, będący zlewem kilku potoków bezimiennych. Wypłynąwszy z tego stawu dąży znów w kierunku płd. wązką dolinką przez Dawidkowce, Zwiahel, Tarnawkę, Piłatkowce, Zielińce, Kozaozyznę, Łanowce, Wierzchniakowce, potem granicą Borszczowa i Wysuczki, nastepnie przez Piszczatyńce, Strzałkowce, Korolówkę pow. borszczowski, Skowiatyn, Szyszkowce, Chudyowce, Babińce, Filipkowce, Michałków, wreszcie przez Uście Biskupie, gdzie na płd. wsch. końcu zlewa swe wody do Dniestru od lew. brz. Długość biegu wynosi 75 klm. Odlewa 10 stawów, mianowicie 2 w Kopyczyńcach, 2 w Hadyńkowcach, 1 w Szwajkowcach, 1 w Szmańkowcach, 1 w Kolędzianach, 1 w Czarnokońcach Małych, 1 w Kozaczyźnie, 1 w Łanowcach. Przyjmuje liczne potoki z praw. brzegu Żabi, Stawki i Głęboczek, z lewego Czarnokoniecki pot. , Cyganka i Biłka. Koryto N. przedstawia się jako głęboki jar, o wysokich ścianach. Aż do Babiniec koryto N. jest wązkie i przeważnie zamulone błotem; od Niczyca Niczyca Niczyporowicze Niczyporówka Nida ujścia Cyganki rozszerza się znaczniej. W Bai bińcach nurt zwykły N. przedstawia 1, 2 do 2 m. ; w czasie wezbrania 4 5 m. ; wody atoli nie przechodzą nigdy wysokich brzegów ja ra. Spad wód wskazują następujące liczby 306 m. staw w Kopyczyńcach; 277 m. płn. staw w Hadyńkowcach; 266 m. łąki ad Szwajkowiec na płd. ; 220 m. pod Tarnow ką; ; 211 m. staw w Kozaczyźnie; 198 m. płn. koniec wsi Wierzchniakowiec; 161 m. Skowiatyn; 144 m. Babińce Dolne; 136 m. ujście Cyganki; 118 m. ujście do Dniestru. Nad górnym biegiem rz. , od Kopyczyniec aż do Kolędzian, nieznaczne wzgórza wznoszą się ponad zwierciadło N. , bo od 10 do 40 m. Znaczniej urozmaiconą przedstawia się dolina od Kolędzin; odtąd przyjmuje charakter pod górski; po prawym brzegu wznoszą się Łysin ka 309 m. , Wielkie Horodyska 324 m. , Merlawa 327 m. , a po lew. brz. Zawali Kąt 301 m. , Dawidkowce 322 m. , Wilcza góra 30l m. , Tarnawka 298 m. , Łanowce nad Kozaczyzną 313 m. . Wyniosłe wzgórza, wzno szące się po lew. brz. N. , między Babińcami a Krzywczom, zawierają do 20 m. grube war stwy gipsu czyt. Die Gypsformation der NordkarpathenLaender, von Dr. Alth, w Iahrb. d. geolog. Reichsanstalt, 1838, str. 143. Po stronie zach. N. , w okolicy Babiniec występu je tu wzniosłemi wzgórzami i w znacznej ob fitości pokład kredowy sylurn, przeciągają cy się ku południowi i ponad Dniestrem dalej ku wschodowi. W tym pokładzie, o którym Rzączyński Auctuarium i Hist. naturalis curiosa regni Poloniae wspomina, znajdywano dawniej skamieniałości. Jar N. od granicy Filipkowiec przedstawia w kilku miejscach prze kroje tutejszych pokładów sylurycznych, któ re się dalej w obrębie Filipkowiec jak naj piękniej przedstawiają ob. Łomnicki, Zapiski z wycieczki podolskiej, w spraw. Kom. fizyogr. , Kraków, t. IV, 1870, str. 69 i Zapiski geolo giczne z wycieczki na Podole, w spraw. Kom. fizyogr. , Kraków, t. VII, 1873, str. 127 131. Rzeka ta przerzyna trzy powiaty husiatyński, czortkowski i borszczowski. Ryby w N. poła wiane węgorze, liny, szczupaki, miętusy, kar pie; niekiedy mały jesiotr zawitał tu z Dnie stru, Wody Niczławy przedstawiają krainę leszcza. Br. G. Niczyca, las we wsi Łotatniki, pow. stryjski. Niczyporowicze, wś cerkiewna, pow. borecki, gm. w miejscu, 27 dm. , 160 mk. , z których 17 zajmuje się wyrobem przedmiotów z łyka i kory. Gmina N. ma 7962 mk. 3029 mężcz. , 3102 kob. i 1831 dzieci, z których 134 zajmuje się ścinaniem, obróbką i wywozem drzewa używając przytem 97 koni. W gminie znajduje się 2134 dzies. lasów prywatnych i 69 dzies. włościańskich. Niczyporówka, struga w pow. uszyckim, ob. Kalusik i Kołomyjka. Niczyporówka, wś nad rz, Supoją, pow piratyński gub. połtawskiej, o 52 w. od msta pow; 182 dm. , 1519 mk. Nida 1. w dok. i Nyda, rzeka, lewy dopływ Wisły, bierze początek pod Moskorzowem, w pow. włoszczowskim, w dolinie podmokłej, otoczonej od południa, zachodu i wschodu wy niosłościami wyżyny krakowskiej, sięgającej tu do 1050 stóp npm. we wzgórzach od płd. pod fol. Józefów i w zachodnich lesistych wy niosłościach. Po za Moskorzowem, w kierunku płn. , dolina ta rozszerza się między wsiami Mękarzowem a Chlewską Wolą i tworzy rozległy podmokły obszar, towarzyszący stale to z lewego, to z prawego brzegu bieg wi N. Dolina ta rozszerza się znowu pomiędzy Dzierzgowem, Bieganowem, Bolkowem i Czaryżem, gdyż zbiegają się tu boczne doliny, prowadzące w drobnych strumieniach wody płaskowzgórza. Nida wlecze się tu leniwo, mając po prawym brzegu wyniosłe krawędzie wyżyny a na lewym niskie, podmokłe obszary. Za Dzierzgowem dopiero zwraca się ku płn. wschodowi a między Radkowem pr. brzeg a Krasowem lewy brzeg dolina przechodzi na prawy brzeg rzeki. Podczas gdy na praw. brzegu wsie mieszczą się w odległości około 3 w. od koryta, jak Kossów, Chycza, Nagłowice, Zdanowice, to z lew. brzegu Dąbie, Raszówek, Oksa są o wiorstę tylko oddalone. Z praw. brzegu spływają tu liczne strumienie, prowadzące wody rozległego zagłębienia, wrzynającego się głęboko w krakowską wyżynę kilko wiorst owej szerokości, a około 2 ch mil długą doliną, sięgającą na południe po za Jędrzejów. Dolina ta, pokryta lasami, stanowi bogaty zbiornik wód zlewających się do Nidy. Cały ten obszar, łączący się bezpośrednio z doliną N. , nie mieści na sobie wsi, które rozsiadły się na brzegach wyżyny, zamykającej to zagłębienie. Po za Rembieszycami z lew. i Bizorendą pr. brz. , dolina N. zwęża się niezmiernie, lecz rzeka zasilona licznemi dopływami, skręca tu śmiało ku płn. wschodowi i wrzyna się w lesiste płaskowzgórze 910 stóp wznies. , stanowiące jeden z tarasów pasma łysogórskiego. Spotkawszy tu rzeczki prowadzące wody z Łysogór, a mianowicie Łośnię i Chutkę, skręca, zabrawszy ich wody, do doliny stanowiącej niejako zbiornik wód z południowych stoków Łysogór pomiędzy Bolminem, Korzeckiem i Żernikami i zasilona schodzącemi się w tej dolinie od płn. i wsch. dopływami, płynie od wsi Brzegi praw. brz. szerokim korytem ku płd. , wyżłabiając sobie śród wyżyny szeroką dolinę o malowniczych wybrzeżach. Dolina sama ma około 700 stóp wznies. pod Mokrskiem 685 st. , a krawę dzie towarzyszącej jej po obu brzegach wyżyny, wznoszą się na 800 st. , sięgając w wynioślejszych punktach do 900 i 1200 między Staniowicami a Korytnicą. brednia szerokość doliny rzecznej wynosi od 2 do 3 w. Tworzy ona jeden ciąg bujnych łąk i malowniczych gajów, po nad któremi na wyniosłych krawędziach wznoszą się po obu brzegach liczno wsie ze starożytnemi kościołami i klasztorami. Od Sobkowa 3 w. na płd. od wsi Brzegi, staje się N. spławną i podąża w kierunku płd. wschodnim. Najszerzej rozpościera się dolina N. między Umianowicami, Stawami, Imielnicą, Sobowicami, Skowronnem i Podłeżem. Po za Sobowicami skręca ku płd. zacho dowi i przyjąwszy z lew. brz. Mierzawę, zwraca się pod Kopernią ku płd. wschodowi i dąży pod Pińczów. Po za Pińczowem rozdziela się na dwa koryta, łączące się dalej w jedno; między Krzyżanowicami a Zagoscią dolina N. rozszerza się, tworząc podmokły obszar. Od Kobylnik dolina N. zwęża się i wyniosła krawędź wyżyny krakowskiej zbliża się do prawego brzegu. Na nowo rozszerza się dolina pod Wiślicą, która swe historyczne znaczenie zawdzięcza obronnemu położeniu na wzgórzach, otoczonych zewsząd błotami i wodami. śród mokradli sterczą tu wyniosłości ostrowy, na których się wznosi katedra, zamek i samo miasto. Długosz opisując katedrę wiślicką Lib. Ben. , I, 403 powiada In loco celebri, insula videlicet quam fluvius Nyda, inter minoris Poloniae fluvios notabilis conficit, .. . in loco tuto et undis ubique munito et stagnato. Szeroko rozciągająca się dolina łączy się z niziną nadwiślańską i wysyła, jako odnogę, podmokłą dolinę, która ciągnąc się na Szczytniki, Szczerbaków i Gorysławice, okrążała od wschodu wynioślejszy obszar, na którym rozsiadły się wraz z Wiślicą wyżej wymienione osady. Długosz podaje, iż pod Wiślicą wpadał do Nidy, przy moście fluvius seu rivus Makowa, płynący od fol. Kuchary i wydzierżawiany przez kolegiatę rybakom, płacącym po pół marki czynszu. Od Czarkowy praw. brz. , znowu z prawego brzegu zbliża się wyżyna krakowska, towarzysząca N. aż do Starego Korczyna. Z lewego brzegu ciągnie się rozległa równina, śród której płynie N. przybierająca od Starego Korczyna kierunek wschodni ku Wiśle. Pod Nowym Korczynem z lew. brz. N. oddalona jest od Wisły o wiorstę zaledwie. Zrobiwszy kapryśny załom, odpowiadający takiemuż, znaczniejszemu tylko załomowi Wisły, przez co obie rzeki oddalają się znowu aż o 3 wiorsty, by się zwrócić ku sobie, zlewa się z Wisłą pod wsią Podraje w stronie wsch. płd. od Korczyna, w odległości 2 wiorst. Prócz tego głównego ujścia, już pod Korczynem N. oddziela od siebie dwie odnogi, któremi łączy się z Wisłą. Dolina N. stanowi jednę z najstarożytniejszych okolic Małopolski. Zarówno obronne położenie wysp otoczonych błotami lob odnogami Nidy, jak i bujne łąki i past wiska nadrzeczne ściągały tu ludność. Hodowla bydła Skotniki i rybołóstwo rozwinęły się tu pomyślnie. Jeszcze w XV w. , jak świad czą liczne wzmianki u Długosza, N. obfitowa ła w ryby tak, że nad jej brzegami istniały liczne osady rybackie. We wsi Siedlec, na płn. od Wiślicy, siedzi aż 7 rybaków dzierża wiących rzekę i płacących po pół marki czyn szu Lib. Ben. I, 412. Spławną jest od Sobkowa do ujścia na długości 90 wiorst, z tego 40 w. dla samych tratew, a 50 w. , t j. od Piń czowa, i dla statków. Powyżej, mianowicie od Morawicy i Brzegów, służy do spławiania drzewa opałowego i mniejszego budulcu, lecz tylko podczas wysokich wód. Ogólna długość wynosi 126 wiorst. Przyjmuje z praw. brze gu naprost Oksy, Kwilinkę, poniżej Popowic Przyrwę, poniżej Kotlic Brzeźnicę, poniżej Skowrony strumień od Mierzwina, pod Pawłowicami Mierzawę, naprost Wiślicy Czarnę, poniżej naprost Szczytnik strumień od Charzowic. Z lewego powyżej Oksy, Średnik, poniżej Mniszka, Bramę, powyżej Wymysłowa Lasocinę, powyżej Brzegów Czarną Nidę, pod Antoniowem strumień od Gartatowic. Por. co do przytoków Enc. Org. XXIV, 43 i 46; opis Nidy w Gaz. Warsz. 1860, 203 i w Tygodniu Piotrkowskim koresp. Andrzeja z Rzucowa Nr. 32, z 187Ś r. 2. N. , rzeczka, poczyna się pod Topolnem w pow. gostyńskim, płynie ku płn. pod Gombin, a stąd ku wschodowi przez Trzemesznę, pod kolonią Wymyśle znika w bagnach podług map Gillego, Kolberga i Reymanna, za pośrednictwem których ma zapewne ujście do jeziora pod wsią Troszyn, a z tego do Wisły. Na mapie Gillego nazwa na Gombiner Wasser. W Encykl. Org. XXIV, 42, między rzekami wpadającemi do Wisły wymieniono w tem miejscu Kanał Troszyński z Nidą. Długa od źródła do zniknięcia w bagnie 8 wiorst. 3. N. , nazwa dawana rzeczce Gnida ob. , 4. N. Czarna, ob. Czar na Nida. Br. Ch J. Bliz. Nida 1. wś nad rz. Czarną Nidą, pow. kielecki, gm. Morawica, par. Brzeziny. Leży w płd. wsch. stronie od Chęcin, ciągnie się długiem pasem nad brzegiem rzeki, na pochyłościach wyżyny górzystej 900 stóp, dzielącej ją od przyległej doliny, w której rozciąga się wielka wieś Brzeziny. N. ma 47 dm. W 1827 r. było 45 dm. , 237 mk. Według Lib. Ben. Długosza I, 453 i 473. N. wś, w par. Brzeziny, była własnością bisk, krakow. , miała 6 łanów kmiecych, dających dziesięcinę kolejno jednego roku kustodyi kieleckiej, drugiego Nida Nida Nidek Nida Nida Nideckówka zaś prebendzie kieleckiej. Wartość dziesięciny wynosiła 4 do 5 grzywien. Folwarku nie było wcale w XV w. 2. N. Sobkowska, wś i fol. , pow. jędrzejowski, gm. i par. Sobków. Jest tu fabryka pieców kaflanych. Br. Ch. Nida, niem. Neide, rz. , ob. Działdówka, Nida 1. niem. Nieden, wś nad jeziorem t. n. , na pol. prus. Mazurach, pow. jańsborski, st. p. Rudożanny. Tutejszy okrąg urz. stanu cywil, miał w 1880 r. 335 dusz. 2. N. , niem. Nieden al. Ruczanki, leśn. , pow. jańsborski, st. p. Rudożanny. Ńidajno, jezioro w pow. ządzborskim, pod wsią Pieckami. Nidal, wś nad rzką Nidalką, pow. borysowski, w 2 okr. pol. łohojskim, gm. Mściż, ma 8 osad, dwa młyny na rozlanem jeziorku, ku płn. rozlega się kotlina Berezyny, na płd. znaczne wzgórza; miejscowość mało ludna, grunta lekkie. A. Jel. Nidalka, rzka w pow. borysowskim, wy pływa z lasów na wzgórzach za wsią Niwki, płynie w kierunku płn. kotliną pomiędzy gó rami, pod wsią Nidal rozlewa się w jeziorko i porusza dwa młyny, dalej wchodzi w bagna kotliny Berezyny i przyjąwszy w siebie rzkę Możnicę, uchodzi z prawej strony do Berezy ny. Długość biegu około 12 w. A. Jel. Nidden niem. , wś, leży w środku 15 mil długiej Kurońskiej Nierzeji, nad zatoką Kurońską, pow. kłajpedzki, ma kościół par. ew. , st. p. i tel. ; składa się z 3ch osad Nidden, Skrusdin i Purwin, odl. od Kłajpedy 52 klm. Gleba całkiem piaszczysta. Starannie utrzy mywane plantacye i zagajenia ustalają rucho my piasek morski. W 1878 r. było tu 655 ew. mk. ; co do narodowości są Kurończykami, większa część jednakowoż mówi po niemiecku. Nabożeństwo odprawia się w języku niemiec kim i litewskim, Jedynem prawie zatrudnie niem ludności jest rybołówstwo w Baltyku i zatoce Kurońskiej. Ryby sprzedają do Kłaj pedy i innych miast nadbrzeżnych; sadzą też cokolwiek kartofli dla własnej potrzeby. Na południe od wsi stoi na ławie nadmorskiej, na wzgórzu Urwe zwanem, latarnia morska 170 m. npm. ; naprzeciw wznosi się druga góra piaszczysta Ange. N. jest największą wsią na Nierzeji Kurońskiej i posiada szkołę. Chałupy są słomą pokryte; szczyty wszystkie ozdabia Kuroński konik. Północną część wsi dzieli od południowej posuwająca się coraz dalej ława piaszczysta ob. Glagau, Litauen und Masuren, 1869, str. 205. Tutejszy okr. urz. st. cywil liczył 1880 r. 921 dusz. Poczta posłańcowa idzie z Kranz przez N. do Kłajpedy. Roku 1877 nadesłano tu 4300 listów i t. d. , wysła no zaś 2300. Kś. Fr. Nideckówka, fol. w Michalczowej, pow. nowosądecki. Nidek Dolny i Górny, dwie wsie, pow. wa dowicki, gniazdo rodzinne Nideckich h. Wieże, w ks. oświecimskiem. Leżą w dolinie Wieprzówki, dopł. Skawy z lewego brzegu, przy gościńcu z Wadowic do Kęt, 11, 3 klm. od An drychowa. N. Górny, wnies. 326 m. npm, ma drewniany kościół z par. erygowaną 1313 roku p. t. apost. Szymona i Judy. Metryki urodzin od r. 1680. Według aktów para fialnych był przez jakiś czas zamienionym w XVI w. na zbór protestancki. N. Dolny, leś ny, ku zachodowi od Górnego, bliżej brzegów Wieprzówki. Obydwie osady otacza od po łudnia polesie nideckie a od północy polesie głębowskie. Ku północy, nad potokiem wcho dzącym do Wieprzówki, kilka chat tworzy przysiołek Kwiczale. Spis miejscowości z r. 1881 podaje w obydwóch gminach 905 mk. , szematyzm duchowny zaś 945 rzym. kat. , 7 ewang. i 10 izraelitów. Obszar więk. pos. Jerzego Gumiaka ma 49 mr. roli w ogóle, mn. 428 mr. roli, 68 mr. łąk i ogr. i 41 mr. past. Na północ graniczą te wsie z Gerałtowicami i Głębowicami, na zachód z Witkowicami a na płd. z Rulowicami. Mac. Nidek, niem. Nicdek, także Nydek, wś, pow. jabłonkowski, na Szląsku austr. Leży w okolicy górskiej, w Beskidach zachodnich, w ich olszańskowiślańskim dziale. Graniczy od płn. z obszarem Leszny Górnej, od zach. z Wendrynią, Bystrzycą i Gródkiem, od płd. z Nawsiem, a od wsch. z obszarem gm. Wisły. W południowowschod. narożniku obszaru, na granicy gm. N. . Nawsia i Wisły, wznosi się Wielki Stożek 975 m. , w północnowschodnim zaś narożniku granicznym szczyt Czantory Wielki 995 m. . Między tymi szczytami wzdłuż granicy wschodniej, idąc od płd. ku płn. , mamy czubki Cieślar 919 m. Soszów Wielki 882 m. , Soszów Mały 763 m. , przełęcz Beskid 684 m. i szczyt bezimienny, 728 m. W płn. zach. narożnika wystrzela w górę Ostry wierch 708 m. . Środek wsi legł u zlewu trzech potoków, głównego Głuchowej, i pobocznych Strzelmy i Górskiego. Głuchowa pot. wytryska w płd. wsch. kącie obsz. N. z pod Stożka Wielkiego i płynie na płn. zach. , a pod kościołem nideckim zwraca się na zachód, przechodząc na obszar Bystrzycy ob. Głuchowa. Strzelma pot. napływa z pod Czantorego, płynie na płd. i zach. , a pot. Górski z pod Ostrego W. , wprost na płd. obszar, który legł na płd. od rz. Strzelmy, wzdluż pot. Głuchowej, rozpostarł się las Głuchowa, z licznymi polanami, na których stanęły zabudowania halskie, jak Filipka, Bzdyna, Kolebisko, Balczarka, Plenisko, Januta. Las nad pot. Strzelmą i jego dopływami zwie się Strzelmą, w którym na płd. stoku Czantorego Wielkiego, na polanach Nidden Nidalka Nidal Nidzgal Nidowo Nidopeć Nidom Nidoki Nidermujża legły chaty ZaKamień. W miejscu kościół filialny p. w. św. Mikołaja, należący do par. w Wendryni, odległej 1 godź. Sąd pow. Jabłonków, st. p. Bystrzyca. Mk, 1567 1880 r. . Br. G. Nidermujża, łotew. Nidrumujża, wś nad rz. Dubną, przy ujściu bezim, strugi, wypływającej z jez. Eszar, pow. dyneburski, z kośc. par. katol. śś. Piotra i Pawła, wzniesionym przed 1748 r. Paraf. kat. , dek. dolnodyne burskiego, na 1768 wiernych. Kaplica w Dubnie i Górnojszy Górnojasny. Nidoki al. Lidoki lit. Lidokiej, mko i dobra, pow. wiłkomierski, w 3 okr. pol. Widziszki, o 15 w. od Wiłkomierza; mko ma 10 dm. i 57 dusz; kościół par. murowany pod wezw. św. Michała, w 1623 r. wzniesiony przez oby watela Henryka Podoleckiego. Przy kościele dom schronienia dla 8 ubogich. Parafia kat, , dek, wiłkomierskiego, ma 2934 wiernych. Na fol. jest pałac i park; w 1859 r. była gorzelnia. W 1499 r. własność Bohdana Pietkiewicza, dalej Dąbrowskich; w 1738 roku Krzysztof Morykoni, podstoli wiłkomierski, kupuje od Maryana Dąbrowskiego, marszałka Wiłkomirskiego, później własność Michała Morykoniego, podkomorzego wiłkomierskiego, wreszcie syna jego Józefa Morykoniego, generała wojsk. pol. , przechodzi wianem do córki jego Felicyi hr. Platerowej, po jej śmierci prawem sukcesyjnym do jej siostrzana Ignacego Łopacińskiego, który sprzedaje Karolowi Bystramowi, marszałkowi upickiemu; dziś jego zięcia Wojnickiego. Nidom, w dok. Nydom, wś i fol. , pow. wrzesiński, 8 dm. , 234 mk. , 11 ew. , 223 kat. , 52 analf. Fol. nal. do dóbr Czerniejewo. Poczta, gośc. , tel. i st. kol. żel. w Czerniejewie. Według Lib. Ben. Łask. I, 29 był tu dwór i dworskie grunta. Karczma z rolą, wiatrak z rolą. Dziesięciny płacono do par. w Pawłowie, Mesznego dawał karczmarz i młynarz po groszu, kmiecie po miarce owsa i pszenicy. Według regestr. pobor, z 1579 r. wś N. , w par. Pawłowo, miała 13 łanów, 4 zagr. i 3 komorn. Pawiński, Wielk. I, 153. Nidopeć, ob. Kaczka. Nidowo, niem. Niedau, dok. 1356 Nidow, wś na żuławach, między Wisłą a Nogatem, pow. malborski, st. p. Gr. Mausdorf, par. kat i ew. i okr. urz. stanu cywil. Tannsee. W miejscu jest szkoła ew. , odl. od m. pow. 2 mile. Zawiera 10 chełmin. posiadeł i 9 zagród, 64 włók i 7 mr. obszaru. W 1868 r. 190 mk, 106 ew. , 50 kat. , 34 menonitów; 20 dm. Wś ta posiada przywilej lokacyjny z r. 1356, wystawiony przez w. m. Winryka z Knyprody; płaciła za czasów krzyżackich czynszu 7 wiardunków t. j. 8 tal. 22 sbr. i czyniła tłókę przez 6 dni o własnej strawie Ob. Gesch. d. Kr. Marienburg von Eckerdt, str. 19, 22 i 28. . Kś. Fr. Nidrumujża, ob. Nidermujża. Nidzgal al. Nicgal, łotew. Niejdzgals, wś, pow. dyneburski, par. Liksna. Własność Zybergów, z pięknym 1862 r. wzniesionym kościołem murowanym filialnym. N. należał niegdyś do możnej rodziny inflanckiej Wolffów z przydomkiem Ludingshausen właścicieli Krasławia i Kołupu. Na gruntach wsi N. znajduje się stacya dr. żel. ryskodynę burskiej, pomiędzy st. Liksna a Cargrad, o 30 w. od Dyneburga a 175 w. od Rygi. Nidziany, wś nad rz. Wilią, pow. święciański, w 1 okr. pol. , gra. Kimeliszki, okr. wiejski Litwiany, o 9 w. od gminy a 45 od Święcian, 19 dm. , 182 mk. kat. 85 dusz rewiz. ; należy do dóbr Litwiany, Wiśniewskich. Nidzica, zwana też Skalbmierką, rzeka, bie rze początek w pow. miechowskim z wysokich tarasów wyżyny krakowskiej, tworzącej w stronie płn. od Miechowa a na zachód od Ksią ża Wielkiego rozległy obszar górzysty i le sisty, sięgający od 1200 do 1450 stóp wznies. Wody tego obszaru z zachodniej strony dają początek rz. Szreniawie a ze wschodnich sto ków tworzą Nidzicę, która powstaje w stronie zachd. od Książa Wielkiego, w lasach Giebuł towa i płynie w kierunku płd. wschod. pod Księżom Wielkim, Ilkowicami, Dziaduszycami, Nieszkowem; wchodzi w powiat pińczowski, płynie pod Działoszycami, Skalb mierzem, Topolą, Cudzynowicami, Kaźmie rzą i za Piotrkowicami wpada z lew. brz. do Wisły pod wsią Urzuty, o 8 w. poni żej ujścia Szreniawy do Wisły. Długa około 50 wiorsc. Dolina N. jest wązką, zamkniętą z obu stron przez wyniosłe krawędzie wyży ny, od Skalbmierza dopiero rozszerza się i ma teraz 1 do 2 w. szerokości. Jak dolina Nidy i Szreniawy tak i dolina N. przedstawia na swych brzegach cały szereg starożytnych osad małopolskich. Wpadają do N. z praw. brzegu pod Ilkowicami Kalinka, pod Skalbmierzem Solcza, pod Kaźmierza Łaszówka, pod Piotrkowicami Kocielina. Z lewej pod Działoszy cami Sancygniówka, na prost Topoli Stradówka. J. Bliz. Nidzie Wytyckie al. Wytyczne, jezioro, ob. Wytyckie. Nidzkie, jezioro; ob. Niskie. Nie. .. , w nazwach łużyckich, ob. Nje. .. Nie. .. , por. Ni. .. Niebędzino, niem. Gross Wobensin, dok. z roku 1375 Unibandsin, wieś, powiat lęborski, stacya pocztowa i telegraficzna Wielki Janowiec, st. kol. Lębork 9, 5 klm. odl, okr. urz. stanu cywiln. Retochowice Wś ma 206, 68 1 ha roli orn. i ogr. , 59, 72 łąk, 249, 2 pastw. , Nidermujża Niebędzino Nie Nidzkie Nidzie Wytyckie Nidzica Nidziany Nidrumujża Niebędzinko 145, 98 lasu, razem 661, 58; hodowla owiec; czysty dochód z gruntu 1905 mrk. R. 1375 nadaje w. m. Winryk v. Kniprode wiernemu Jesken Pinth dobra Ungebansin prawie pol. , czynsz wynosi 1 grzywnę, 1 funt wosku i 1 chełm. fenik. Dan w Gdańsku ob. Cramer, Gesch der Lande Lauenburg und Buetow, II, str. 234. . Ks. Fr. Niebędzinko, niem. Klein Wobensin, wś, pow. lęborski, st. kol. Lębork, okr. urz. stanu cywiln. Retochowice, st. p. i tel. W. Janowiec. Niebiernica al. Achramowce, dziś Belmont, dobra, pow. nowoaleksandrowski, dawniej brasławski. Do wiadomości podanych pod artyk. Belmont ob. dodajemy, że w 1668 r. Jan i Katarzyna z Szostakowskich Kimbaronie, łowcz. brasławscy, sprzedali N. Andrze jowi i Ewie z Tołoczków Kosińskim, którzy w 1681 r. odstępują Janowi Salmonowiczowi, stolnikowi brasławskiemu. W 1748 r. od Dominika Salmonowicza przechodzi do Jana Augusta i Konstancyi z hr. Platerów Hylzenów, kaszt. inflanckich, którzy zmieniają po przednią nazwę na Belmont. Od Hylzenów nabywa N. hr. Mikołaj Manuzzi; dziś hr. Fe liksa Platera. A. K. Ł. Niebieska Turnia, nazwa mylnie nadana Kummersberg karta Galicyi, sek. 35, szczytowi znanemu pod nazwą Pośredniej Turni. Niebieski Staw, ob. Modry Staw. Niebieszczański Potok, wypływa w płd. stronie gm. Niebieszczan, w pow. Lisko, z lasu na Wysokim dziale 473 m. , płynie na płn. , a wszedłszy w wieś Niebieszczany, zwraca się na płn. zach. , w końcu przechodzi w obręb gm. Prusieka, gdzie uchodzi do Bełchówki ob. z pr. brz. Długość biegu 6 klm. Br. G. Niebieszczany, góra. na granicy gm. Stró ża Małego, Prusieka, Niebieszczan, w pow. sanockim, pod 39 49 49 wsch. dłg. a 49 31 28 płn. szer. Wody z płn. wsch. stoku spływają do Sanu, z płd. zach. do Sanoczka, dopływu Sanu. Wzniesienie 499 m. Miejsce znaku triang. Br. G. Niebieszczany, wś, pow. sanocki. Posiada kościół par. i szkołę ludową jednoklasową, grek. kat. par. w Morochowie, sąd pow. w Bukowsku a st. poczt. w Sanoku odl. 13, 2 klm. . Ma 1491 mk. , 1156 rzym. kat. , 318 gr. kat. i 10 izr. Wś rozciąga się wzdłuż potoku t. n. , uchodzącego z praw. brzegu do Sanoczka i nad jego dopływem Drażową. Od płd. wschodu obniża się poziom ku płd. zachodowi, a średnia wysokość przy kościele wynosi 322 m. npm. Na północnym krańcu wsi stoją zabudowania folwarczne. Na południe wznosi się Wysoki dział, 473 m. npm. , z Górnym lasem w kierunku płn. wschodnim odgraniczający tę wieś od Poraża. Posiadłość więk, spadk. Ad. Truskolaskiego, ma 407 m. roli, 27 m, łąk i ogr. , 26 mr. past. i 147 m. lasu; pos. mn. 734 mr. roli, 49 mr. łąk, 46 mr. past. i 36 mr. lasu. Par. rzym. kat. fundował Jan Jaćmierski, syn Fryderyka piszący się na Jaćmierzu i Bazanówce, który także powiększył uposażanie parafii w Jaćmierzu w r. 1461. W XVI w. przeszły te dobra do Drohojowskich, protestantów, którzy zamienili kościół na zbór, ale po 70 latach według wizytacyi bisk. W. Sierakowskiego w r. 1641 zwrócili go katolikom, chociaż sami pozostali dysydentami. Parafia należy do dyec. przemyskiej, dek. sanockiego. N. graniczą na płd. zachód z Ratnawicą a na płn. z Prusiekiem. Mac. Niebiosy, os. , pow. sieradzki, gm. Barczew, par. Burzenin, odl. 18 w. od Sieradza, ma 7 dm. , 64 mk. , 60 mr. obszaru. Niebo, wś, pow. konecki, gm. i par. Końskie. Odl. od Końskich w. 6. Ma 11 dm. , 74 mk. , ziemi włośc. 119 mr. i dwors. 2 mr. W 1827 r. było dm. 6, mk. 44. Niebo, niem. Niewe, wś i fol, , pow. sokologórski, par. Schurgast. Ludność katolicka. Niebocko, wś, pow. brzozowski. Leży w źródłowisku Niebockiego potoku, dopływu Stobnicy i Jabłonki, przy gościńcu łączącym drogę z Brozowa do Sanoka z drogą z Mrzygłodu do Dynowa. Ma gorzelnię, obszerne zabudowania więk. pos. , szkołę ludową i kasę pożyczk. gminną z kapitałem 934 zł. w. a. Od zachodu otaczają wś lasy, pokrywające wschodnie stoki Czarnej góry 451 m. , od wschodu lasy na Czarnej górze 514 m. , któ rej stok zniża się tu do 413 m. W stronie po łudniowej wznoszą się góry Krzemionka 476 i Dubówka 408, dzielące N. od Lalina. N. należy do par. rzym. kat. w Grabownicy o 4 klm. a do par. gr. kat. w Lalinie. W 1880 r. było 817 mk. wraz z 21 na obszarze więk. pos. Szematyzmy duch. podają 730 rzymkat. i 126 gr. kat. Z całego obszaru 3324 mr. , przypada więk. pos. hr. A. Krasińskiej 1083 m. 459 roli, 100 łąk i ogr. , 38 past. , 486 lasu, 2241 pos. mn. 1715 roli, 190 łąk, 257 past. i 79 lasu. N. graniczy na północ z Jabłonką, na płd. z Lalinem, na wschód z Dydnią i Grabówką. Mac. Nieboczka, potok, ob. Sydołówka. Nieboczowe, niem. Niebotschau, 1416 Neboczowo, 1531 Ńyebotzow, wś i fol. nad Odrą, pow. raciborski, par. kat. Brzezie. Kaplica kat. , szkoła, 83 dm, , 554 mk. 1843. Do N. należy fol. Paprotnik. Niebolin, ob. Mamry. Niebolszaja, os. włośc. , pow. opoczyński, gm. Kuniczki, par. Kunice. Odl. od Opoczna 7 w. Dm. 3, mk. 19, ziemi włośc 24 mr. , utworzona przy uwłaszczeniu włościan po 1864 roku. Niebędzinko Niebiernica Niebieska Turnia Niebieski Staw Niebieszczański Niebieszczany Niebiosy Niebo Niebocko Nieboczka Nieboczowe Niebolin Niebolszaja Nieborów, w dok. Nyeborow, wś, fol. i dobra, nad rz. Łupią al. Skierniewką, pow. łowicki, gm. i par. Nieborów. Leży przy drodze bitej z Łowicza do Bolimowa, w odl. 10 w. od Łowicza. Posiada kościół par. murowany, szkołę początkową ogólną, sąd gminny I okr. , urząd gminny, cmentarz z kaplicą drewnianą fabrykę pieców i majolik, cegielnią, pałac z biblioteką i parkiem, 74 dm. 20 folwarcz. , 54 włośc, 1125 mk. stałych, około 300 niestałych, dom zajezdny, kilka sklepów. W 1827 r. było tu 66 dm. , 747 mk. , w 1868 roku wś miała 927 mk. a dwa fol. 88 mk. Początkiem N. miała być osada garncarzy, których ściągnęła do rozległych lasów bolimowskiej puszczy wyborna tutejsza glina. Już w początkach XIV w. 1314 miał być tu założony kościół parafialny, który na nowo został wzniesiony w 1419 r. Fundacyą czy też uposażenie i odbudowanie zawdzięczał kościół dziedzicom wsi Niemierzom, którzy się pisali w XV w. Nieborowskimi. Rodzina, ta istniała jeszcze w końcu XVII w. N. jednak już w końcu XVI w. należy do Jana Tarnowskiego h. Rolicz, podkomorzego sochaczewskiego. Od potomków jego nabywa N. pomiędzy 1690 a 1696 r. prymas Radziejowski i buduje tu dla siebie pałac a jednocześnie odnawia kościół. Radziejowski tu nie mieszkał stale lecz tylko gościł czasami w przejeździe do Łowicza. W 1697 r. prymas sprzedał N. Jerzemu Towiańskiemu, kasztelanowi łęczyckiemu. Syn jego sprzedał z kolei Jakóbowi Lubomirskiemu, kuchmistrzowi koron. Od niego nabył Stanisław Łochocki, kaszt. dobrzyński, którego syn sprzedał N. Michałowi Kazimierzowi Ogińskiemu, woj. wileńskiemu, w 1766 roku. Nareszcie w 1774 r. od Ogińskich nabył te dobra ks. Michał Radziwiłł, miecznik litewski. Żona jego Helena, twórczyni głośnej w swoim czasie Arkadyi ob. , założonej w sąsiedztwie N. , postarała się i główną rezydencyę w N. urządzić zgodnie ze swemi upodobaniami. Ona to głównie zgromadziła w N. bibliotekę, złożoną przeważnie ze wspaniałych wydań starożytnych i francuzkich pisarzów, tudzież bogaty zbiór obrazów, rzeźb kosztownych, artystycznie wykonanych mebli, sprzętów. Wspaniała pomarańczarnia, nabyta w Dreznie, stanowiła główną ozdobę ogrodu. W urządzeniu pałacu niewątpliwie musiały także zajść odpowiednie zmiany. Jest to budowla piętrowa, z dwoma wieżami, nieodznaczająca się ani artystycznemi zaletami ani wybitnymi znamionami pewnego stylu. Koronowani goście niejednokrotnie nawiedzali tę książęcą rezydencyą. Stanisław August przebywał tu kilkakrotnie. Później gościli tu król pruski Fryderyk Wilhelm i cesarz Aleksander I w 1815 r. Bogate zbiory dzieł sztuki ściągały do N. artystów. Aleksander Orłowski, Płoński, Norblin, Rustem, Blank przemieszkiwali to lub gościli przez czas dłuższy. Blank Antoni ułożył i ogłosił spis i opis krytyczny dzieł sztuki znajdujących się w galeryi nieborowskiej Warszawa 1835 r. , 145 str. . Biblioteka liczyła podobno do 50, 000 tomów. Skarby te jednak nie przechowały się do naszych czasów. Najprzód uległ rozproszeniu przez sprzedaż zbiór obrazów, ostatecznie zaś poprzedni właściciel N. ks. Zygmunt Radziwiłł wywiózł do Paryża pozostałe zabytki i całą prawie bibliotekę i tam sprzedał przez licytacyą publiczną. Obecnie pozostało 1913 dzieł i 30 rękopisów. Wspaniała oranżerya przeszła w 1868 r. na własność cesarską i mieści się obecnie w Łazienkach. Z przejściem N. w ręce obecnego właściciela ks. Mikołaja Radziwiłła w 1879 r. zaczęła się ta piękna siedziba dźwigać z upadku. Za staraniem młodego dziedzica powstała tu pierwsza w kraju fabryka majolik, artystycznych fajansów i pieców. Zatrudnia ona obecnie do 60 osób 14 kobiet i produkuje za 100, 000 rs. rocznie. Wyroby jej pod względem technicznym i artystycznym nie ustępujące zagranicznym, szeroki znalazły odbyt. Na miejsce dawnego, w połowie drewnianego kościoła z 1717 r. , wzniesiono staraniem ks. Swinarskiego nowy murowany, w stylu ostrołukowym, o dwóch wieżach, w kształcie krzyża. Szkoła, istniejąca tu już w XVI w. , miewa do 100 uczniów. Szkoła niedzielna założona w 1879 r. przez prob. Swinarskiego, została zamkniętą. Dobra N. słynęły dawniej z gospodarstwa rolnego, którem przez czas jakiś za ks. wojewody Michała Radziwiłła kierował głośny agronom niemiecki Thaer. Onto zaprowadził tu płodozmian. Rozległe lasy były także uporządkowane. Jeszcze w 1855 roku obejmowały one obszar 13, 000 morgów, podzielonych na poręby. Obfitowały w zwierzynę i dzikie ptastwo. Wtedy jeszcze w skład dóbr N. wchodziły Bolimowskie dobra, odprzedane przez ks. Zygmunta Radziwiłła Mendelsohnowi; obecnie własność Sobańskiego. Sam Nieborów w 1859 roku obejmował 768 mórg gruntu folwarcz. i 4864 mórg lasu wraz obszarem przy pałacu. Obecnie Dobra N. składają się z fol. N. , Zygmuntów, Łasieczniki, Wólka Łasiecka, Jasionna, Kaczew, Polesie i Chylenice, przyległ. Julianowo i Leśniczówka; rozl. mr. 8346 fol. N. gr. or. i ogr. mr. 612, łąk mr. 104, past. mr. 3, nieuż. i place mr. 51, razem mr. 77Ó; bud. mur. 22, z drz. 26; fol. Zygmuntów gr. or. i ogr. mr. 477, łąk mr. 42, past. mr. 185, nieuż. i place mr. 34, razem mr. 738; bud. mur. 1, z drz. 13; fol. Łasieczniki gr. or. i ogr. mr. 530, łąk mr. 109, past. mr. 201, nieuż. i place Nieborów Nieborów Nieborzyn Nieborów Nieborowice Niebory Nieborówka Nieborze Nieborów mr. 63, razem mr. 902; bud. z drz. 22; fol. Wólka Łasiecka gr. or. i ogr. mr. 304, łąk mr. 70, past. mr. 51, nieuż. i place mr. 18, razem mr. 443; bud. z drz. 12; fol. Jasionna gr. or. i ogr. mr. 409, łąk mr. 20, past. mr. 79, nieuż. i place mr. 25, razem mr. 532; bud. z drz. 18; fol, Kaczew gr. or. i ogr. mr. 183, łąk mr. 136, past. mr. 3, nieuż. i place mr. 6, razem mr. 328; bud. z drz. 9; fol. Polesie z Leśniczówką gr. or. i ogr. mr. 101, łąk mr. 32, past. mr. 88, lasu mr. 144, nienż. i place mr. 7, razem mr. 372; bud z drz. 6; fol. Chylenice gr. or. i ogr. mr. 292, łąk mr. 56, pastw. mr. 237, nieuż. i place mr. 15, razem mr. 600, bud. mur. 1, z drz. 12; nadto w osadach karczem nych, leśnych i młynarskich mr, 128, w la sach mr. 3330, w wieczystych dzierżawach mr. 202. W skład dóbr N. wchodzą także na stępne wsie włośc wś N. os. 50, z gr. mr. mr. 695; wś Piaski os. 31, z gr. mr. 861; wś Łasieczniki os. 37, z gr. mr. 718; wś Sokołów os. 15, z gr. mr. 357; wś Wólka Łasiecka os. 19, z gr. mr. 250; wś Jasionna os. 23, z gr. mr. 232; wś Karolew al. Karlshof os. 27, z gr. mr. 616; wś Michałówek os. 5, z gr. mr. 15; wś Sypnia os. 41, z gr. mr. 965; wś Arkadya os. 23, z gr. mr. 186. N. par. , dek. ło wicki, 2251 dusz. N. gmina, należy do sądu gm. okr. I w miejscu, st. p. Łowicz, ma 15276 mr. obszaru, w tem 9088 mr. orn, ziemi, 3300 mr. lasu i 668 mr. nieużytków. Do włościan należy 6324 mr. , rozdzielonej między 458 osad. Gleba żytnia przeważnie. Ludność wynosi 4344 dusz, w tem 3850 kat. , 406 ew. , 88 żyd. Z zakładów fabrycznych istnieją tu smolarnia z prod. na 600 rs. , 5 olejarni drobnych, 3 wia traki, 5 młynów wodnych i fabryka majolik i pieców. Podatku płaciła gmina w 1881 r. gruntowego 1575 rs. , dodatkowego 787 rs. i podymnego 1213 rs. Na utrzymanie zarządu gminnego 1811 rs. 40 kop. Opisy i widoki N. podały Tygodnik illustr. z 1887 r. 104; Kłosy 991 z 1884 r. ; Wiek w z 28 lutego 1884 r. Opis oparty na danych dostar czonych przez R. Oczykowskiego a w części i przez A. Palmirskiego. 2. N. , wś włośc. i os. fahr. , pow. konecki, gm. Niekłań, par. Odrowąż, odl. od Końskich w. 13. Posiada pudlingarnią założoną w 1843 r. , ma 21 dm. , 89 mk. , ziemi włośc. 173 mr. i dwor. 10 mr. 3. N. , fol. , pow. chełmski, gm. Bukowa Wiel ka, par. Sawin, odl. 21 w. od Chełma. Ma 132 mr. obszaru, w tem 72 mr. roli i 45 mr. lasu. Oddzielony został w 1878 r. od obszaru dóbr Łowcza. B. Ch. Nieborów, pot. , wytryska w obr. gm. Hyżnego, koło przys. Nieborowa, płynie na płnwsch. i płn. zach. i zlewa swe wody do Tatyny z lew. brz. Długość biegu 3 klm. Br. G. Nieborów, przys. wsi Hyżnego, pow. rzeszowski, nad poi t. n. , na płd. zach. od wsi, na płn. pochyłości Ostrej góry 415 m. ; chaty legły na lewym brzegu potoku. Br. G. Nieborowice, niem. Nieborowitz, 1107 Neborowicz, wś i dobra, pow. rybnicki, par. Deutsch Zernitz; ludność katolicka. Do N. należą Mysza góra, fol. , Nieborowskie Kuźnice Nieborowitzer Hammer, wielki piec, fryszerka. młyn wodny, Ungerschuetz kolonia, Wydzirów os. włośc. Nieborówka, wś i dobra u zbiegu Kamion ki z Teterowem, pow. żytomierski, własność Bielakowskich. Do dóbr należą olbrzymie nie gdyś lasy, śród których nad rzką Bałyn zało żoną została w latach 1840 50 osada budników Aleksówka ob. . J. Krz. Nieborówka, wypływa u płn. stóp Beski du Jabłonkowskiego, na granicy gm. Guty, w pow. cieszyńskim; płynie na płn. granicą Rakowa i Gut, zabiera od praw. brz. Gutski potok, przepływa wieś Niebory i Kąskę, pod którą uchodzi do Olszy Olzy z lew. brzegu. Długość biegu 7 1 2 kil. Br. G. Niebory, wś w pow. cieszyńskim, na Szlą sku austr. , nad rz. Nieborówką, przy zejściu się gościńców frydeckiego i jabłonkowskiego, na płd. od Cieszyna, w odl. 7 klm. Od płn. wś Ropica, od zach. Śmiłowice, od płd. Guty i Oldrzychowice, a od wsch. Trzyniec i Kąska Końska, Konskau. Od płd. ku płn. przerzy na obszar potok Nieborówka i równolegle doń płynący Gutski Bystry pot. czyli Bystrzyca, oba uchodzące do Olszy z lew. brz. Wzniesie nie obszaru płd. wsch. , między Bystrzycą a wsch. granicą 400 m. , na płd. granicy między Nieborówką a Bystrzycą 385 m. , na zach, granicy, nad gościńcem frydeckim 361 m. , a na granicy płn. wsch. między Bystrzycą a Nie borówką 349 m. Zabudowania rozrzucone po całym obszarze. Należy do par. łac. w Trzycieżu, ma 781 mk. 1880 r. . Sąd powiatowy w Cieszynie, st. p. Trzyniec. Br. Ch. Nieborze 1. dok. Nieborza, wś, pow. babimostski, ma 19 dm. , 133 mk. . 26 ew. 107 kat. , 34 analf. Poczta w Siedlcu o 2 klm; gośc. na miejscu, tel. w Chobienicach o 3 klm. , st. kol. żel. w Zbąszyniu o 15 klm. 2. N. , dom. , ma 1155 mr. rozl. , 1 dm. , 72 mk. , 20 ew. , 52 kat. , 13 analf. Własność hr. Karola Mielżyńskiego. Według regestr. pobor. z 1580 1581 r. wś Nieborza, w par. Siedliecz, miała 3 1 2 łanów kmiec. i 2 zagród. Pawiński, Wielkop. , I, 86. M. St Nieborzyn 1. w dok. Nyeborzyno, wś i fol. , pow. słupecki, gm. Kleczew, par. Budzisław, odl. 23 w. od Słupcy. Posiada gorzelnią, olejarnią, wiatrak, pokłady torfu. Wś ma 14 dm. , 155 mk. ; fol. 4 dm. i 84 mk. W 1827 roku było tu 21 dm. , 210 mk. Dobra N. składają się z fol. N. i Kamionki, wsi N. i kol. Nieboszyce Nieborzyńska kolonia t. n. Rozl. mr. 1078 fol. N. gr. or. i ogr. mr. 567, łąk mr. 37, past. rar. 9, lasu mr. 174, nieuż. i place mr. 22, razem mr. 809, bud. mur. 14, z drzewa 7; płodozmian 12 po lowy; fol. Kamionki gr. or. i ogr. mr. 228, łąk mr. 27, past. mr. 7, nieuż. i place mr. 7, ra zem mr. 269; bud. mur. 2, z drzewa 1; płodo zmian 9 polowy. Wś N. os. 34, z gr. mr. 106; kol. Nieborzyn os. 17, z gr. mr. 138. Według Lib. Ben. Łask I, 195 już w 1416 roku pleban z Budzisławia pozywał przed sąd duchowny kmieci z N. iż niechcieli mu zwo zić dziesięciny do domu jak to było zdawna w zwyczaju. W początku XVI w. jest tu folwark, dający także dziesięcinę do Budzisła wia, kmiecie zaś płacą jeszcze meszne w zbo żu, toż samo i karczmarz dający grosz i miarę zboża. Według regestr. pobor. z 1580 r. wś N. , w par. Budzisław, miała 22 łanów Pawiński, Wielkop. I, 142. 2. N. , wś, pow. ciechanowski, gm. Regimin, par. Koziczynek, odl. o 12 w. od Ciechanowa, ma 9 dm. , 81 mk. , 208 mr. gruntu użytecz. , 12 nieuż. W 1827 r. 9 dm. , 86 mk. 3. N. , wś, pow. płoński, gm. Wychodź, par. Radzikowo, odl. o 19 w. od Płońska, ma 12 dm. , 225 mk. , wiatrak i cegielnia. W 1827 r. 22 dm. , 144 mk. Fol. i wś N. rozl. mr. 888 gr. orn. i ogr. mr. 462, łąk mr. 90, lasu mr. 60, zarośli mr. 170, wody mr. 2, nieużytki i place mr. 14; bud, mur. 1, z drzewa 17. Wś N. os. 30, z gr. mr. 173. Br. Ch. Nieborzyńska kolonia, kol. , pow. słupecki, gm. Kleczew, par. Budzisław, ma 16 dm. , 104 mk. ; ob. Nieborzyn. Nieboszka, ob. Neboczka. Nieboszyce, niem. Schreibersdorf, wś i dobra, pow. raciborski, par. kat. , Odersch. Ma kaplicę, szkołę katolicką, młyn wodny, pokłady gipsu W 1843 r. 68 dm. , 493 mk. 12 ewang. Nieboże Mniejsze, wś, pow. szawelski, gm. tryska, należy do dóbr Lejlany. Niebrów, wś i os. fahr. , nad rz. Wolborką, pow. brzeziński, gm. Łazisko, par. Chorzęcin. Ma 62 dm. , 390 mk. , ziemi włośc. 571 mr. i przy fabryce 30 mr. Jest tu przę dzalnia wełny i folusz, własność Edw. Hintza, z produkcyą roczną na 65, 000 rs. 1880 r. . W 1827 r. było tu 23 dm. i 172 mk. We dług regestr. pobor, z 1576 r. wś N. , w par. Chorzęcin, była własnością Anny Dunin, która posiadała 6 1 2 łanów, kmiec. oraz Sebastyana Dunina, posiadacza 2 1 2 łanów. Pawiński, Wielk. I, 95. Br. Ch. Niebrzegów, wś nad Wieprzem, pow. I nowoaleksandryjski puławski, gm. i par. Gołąb, należała do dóbr Dęblin. Ma 18 osad po 16 mr. ziemi, przewóz przez rzekę promem. W 1827 r. było tu 19 dm. , 150 mk. Niebrzydy, wś szlach. , pow. szczuczyński, gm. Wąsosz, par. Słucz. W 1827 r. było dm. 9, mk. 47. Niebudkiemie, wś, pow. wyłkowyski, gm. Kopsodzie, par, Wisztyniec. Odl. od Wyłkowyszek w. 35. Ma 7 dm. , 40 mk. W 1827 roku było dm. 7, mk. 36. Niebudehlen al. Klein Niebudszen niem. , wś, pow. wystrucki, st. p. Neunischken, okr. urz stanu cywilu, Kaukern. Niebudis niem. , rzeka. lewy dopływ Wystruci, uchodzącej do Pregla. Bierze początek w pow. gąbińskim, pod wsią Niebudszen. Niebudszen niem. 1. wś, pow. gąbiński. Posiada kościół par. ewang. , st. poczt. Leży o 10 klm. na płn. wschód od m. pow. , w lekko falistej okolicy, nad źródłami rzeczki Niebudis. W 1878 r. było tu 456 ew. mk. Ludność uprawia żyto, owies i kartofle, trudnią się także hodowlą bydła. Znaczne pokłady torfu dostarczają opału. Do Gąbina dochodzi poczta posłańcowa. Tutejszy kościół ew. został zbudowany r. 1619 ob. Toeppen Hist. comp. Geogr. str. 270. . 2. N. Gross, wieś, powiat. wystrucki, stacya. p. Pelleningken, okr. urz. stanu cywiln. Kaukern. 3. N. Klein, ob. Niebudehlen. Kś. Fr. Niebusch, wś i dobra, pow kożuchowski, kościół par. ewang. , kaplica kat. , szkoła, pałac, 68 dm. , 530 mk. ewang. 1843 r. . Niebylec 1. mtko, pow. rzeszowski, w górskiej i lesistej okolicy u zlewu Gwoźnicy pob. Wisłoka z pr. brz. z Jawornickim potokiem i Gwoździanką, 282 m. npm. Rozsiadło się nad rzekami wzdłuż drogi prowadzącej na północ do Czudeca 12 klm. a na południe do Domaradza 8, 5 klm. . U samego ujścia pot. Jawornickiego stoi ozdoba N. kościół parafialny a nad Gwoźnicą folwark z obszernym dworem. Teren podnosi się na obszarze N. , bowiem u źródeł Jawornickiepot, jest 412 m. , na południowej stronie 395 a na wschodzie Kamienna góra sięga 474 m. Część południowa nazywa się Murowanką. Jest tu szkoła lud. jedno klasowa, par. rzym. kat. i urząd pocztowy. N. ma 726 mk. , z tych 38 na obszarze więk. pos. , 308 rzym. kat. a 418 izraelitów. Pos. większa Romerów, później Pieniążków, Łempickich, w ostatnich czasach hr. Ankwiczów a teraz izraelity Dawida Krauza, ma obszaru 103 mr. roli, 27 mr. łąk i ogr. , 17 mr. past. i 50 mr. lasu; pos. mu. 99 mr. roli, 6 mr. łąk, 11 mr. past. i 10 mr. lasu. Pierwotnie kościół parafialny mieścił się we wsi Konieczkowy, fundowany w r. 1460 przez Marcisza, Mikołaja, Jana i Stanisława braci Mohowskich ale 1650 r. przeniósł go Janusz Romer do N. , gdzie nowy kościół zbudował. Kościół w Konieczkowy, dzisiaj już nieistniejący, został wówczas fi Nieborzyńska kolonia Nieboszka Nieboże Mniejsze Niebrów Niebrzegów Niebrzydy Niebudkiemie Niebudehlen Niebudis Niebudszen Niebusch Niebylec Niebyła Halnym. Parafia dawniej dyec. krak. , teraz przemyskiej, dek. strzyżowskiego, obejmuje wsie Bliziankę, Gwoździankę, Jawornik, Konieczkową i Malówkę i ma 2543 rzym. kat. i 469 izraelitów. Otaczają mtko od płd. Jawornik i Konieczkowa, od płn. Malówka, od wschodu Blizianka. 2. N. , część Korczyny, miasteczka w pow. krośnieńskim. 3. N. , grupa zabudowań w gm. Miejsce, pow. kro śnieński. Mac. Niebyła 1. al. Emma, os. pow, noworadomski, gra. Maluszyn, par. Borzykowo. Dm. 2, mk 14, mórg ziemi włośc. 35; ob. Emma, 2. N. , os. , pow. będziński, gm. i par. Wojkowice Kościelne. Dm. 1, mk. 4, mórg ziemi 14. Na leży do dóbr Dobieszowice ob. . 3. N. , pow. olkuski, gm. Cianowice, par. Smardzowice. W 1827 r. było dm. 4, mk 17. 4. N. , wś, pow. jędrzejowski, gm. Raków, par. Imielno. Wchodziła w skład dóbr Lścin. W 1827 r. było dm. 4, mk. 30; obecnie 9 os. i 98 mr. 5. N. , pow. miechowski, gm. i par. Pałecz nica. Br. Ch. Niebyła, karczma w Siarczanej Górze, obok Swoszowic, pow. wielicki. Br. G. Niebytów, po rusku Nebyliw, ze Słobodą Niebyłowską, wś, pow. kałuski, 28 klm. na płd. zach. od sądu pow. w Kałuszu, poczt. Perehińsk. Na płn. wsch. i płn. leży Krasna, płn. zach. narożnik przypiera do Łdzian, na zach. leży Perehińsko pow. doliński, na płd. śliwki i Przysłóp pow. kałuski, na płd. wsch. Majdan. Wzdłuż granicy zach. płynie Łomnica od płd. na płn. , dzieląc się na ramiona i tworząc liczne wysepki. Na wsch. od niej i równoległe z nią płynie przez cały obszar, od płd. ze Śliwek, na płn. pot. Turowa i wpada do Łomnicy w narożniku płn. zach. , gdzie się znajduje grupa domów Łowagi. Na wsch. od Turowej płynie ze Sliwek dopływ Łomnicy, pot. Czerlany i wchodzi do Krasnej. Z lesistej wsch. strony obszaru nakoniec płyną wody za pośrednictwem małego potoku na płn. wsch. i podążają do Łukwi. Główna część zabudowań wiejskich leży w zach. stronie obszaru, na praw. brz. Łomnicy cerkiew 479 m. , znak tryeng, ; na wsch, od nich, na lew. brz. Turowej, leży grupa domów, , Dział, a na płn. , na praw. brz. Turowej Dolnej i niedaleko jej ujścia do Łomnicy, grupa domów Łowagi. Na płd. od zabudowań wiejskich wznosi się blisko granicy Śliwek wzgórze Niebyłów do 507 m. znak tryang. . Płn. wsch. część obszaru zajmuje Słoboda Niebyłowska. W części płd. zach. , lesistej, wynosi najwyższe wzniesienie 556 m. Własn. więk. rządowa ma roli orn. 5, łąk i ogr. 63, past. 4, lasu 1674, wł. mn. roli orn. 702, łąk i ogr. 2026, past. 1656, lasu 22 mr. W roku 1880 było 1602 mk. w gm. a 20 na obsz. dwor. Niebyłowa i 296 w Słobodzie Niebyłowskiej między nimi obrz. rzym. kat. 11 w N. a 2 w S. N. . Par. rzym. kat. w Rożniatowie, gr. kat. w miejscu, dek. perehiński, archidyec. lwowska. W N. jest cerkiew pod wezw. św. Michała a w S. N. al. Słobodzie cerkiew pod wezw. św. Dymitra. Jest tu także zarząd lasów i domen, szkoła etat. jednokl. i kasa pożyczk. gm. z kapit. 2296 zł. Tutejszy tartak wodny o dwóch gatrach i dwóch piłach zwyczajnych konsumuje rocznie 1845 metr. kub. drzewa jodłowego i świerkowego a produkuje 1200 metr. kub. łat, brusów i desek. We wsi występują wielkie obszary torfów a także wosk ziemny. Za czasów Rzpltej należała wś do dóbr starostwa kałuskiego w ziemi halickiej. Lustracya z r. 1556 Rkp. Ossol. , 2127, str. 82 i 83 zowie tę wieś Niebywało al. Łomnica i powiada Wieś nad pot. Łomnicą jest zasadzona od lat 10 na surowem korzeniu, prawem wołoskiem, w niej kmiecie zasiedli, z którymi jeszcze żadnej dani nie postanowiono, bo mają jeszcze hinc ad decursum 3 lata swobody z tej przyczyny, że w wielkich lesiech zasiedli, a jest ich natenczas osiadłych 8, których imiona te są Abram, Piotr, Pec, Fedko, ci strzegą przemyty na drogach i leśnych pastwiskach, IIko, Dymitr, Matwij, Sen. Tamże od tych, co owce mają, dostało się roku niniejszego dwudzieszczyzny baranów 5, każdy valoris groszy 12 zł. 2. Tam że od pszczół dostało się oczkowego gr. 46. Suma czyni zł. 3 gr. 16. Powołowszczyznę i inne daniny będą powinni jako i insze wsie. Powinni lasów strzec i przemyt i z pisarzem wybierać dań baranią i wieprzową, W inwentarzu z r. 1765 Rkp. Ossol. 1892, str. 17 czytamy, , Podług inwentarza ta wieś importuje na rok intraty 3504 zł. 19 gr. ; arendy karczemnej z Słobodą opłaca złp. 1645 z porękawicznem, która suma do powyższej generalnej sumy wchodzi. Z tej wsi pstrągi poddani dawać mają, t. j. z pręta gruntu jednego pstrąga długości od głowy do ogona pół łokcia, lub pomniejszych dwa. Dz. Niebyszyn, wś i dobra nad rz. Ponią, pow. borysowski, w 3 okr. pol. dokszyckim, gm. witunicka, o 2 m. na płd. od mka Dokszyc. Wieś ma 25 osad pełnonadziałowych; cerkiew wzniesiona w 1760 r. przez Mateusza Rodziewicza, podczaszego pińskiego. Duchowieństwo świeckie posiadało tu 6 poddanych. Dobra, od 1839 r. własność Czechowiczów, dawniej Rudominów, posiadały 140 poddanych pł. męskiej, mają 997 dzies. obszaru dworskiego; grunta lekkie, łąk obfitość miejscowość wzgórkowata, ku płn. pochyła A. Jel. Niebytów, wś, pow. rzeczycki, w okr. pol. jurewickim, gm. Chojniki, o 4 1 2 w na Niebyszyn Niebyła Niebytów Niechajew Niechcianów Niechciałka Niechanowo Niechajki Niechajewka Niechcice Niechcicka Wola Niechłód płn. zach. od Chojnik, 23 osad; miejscowość odludna, poleska. A. Jel. Niebyty, wś, w płd. zach. str. pow. nowogródzkiego, w 3 okr. pol. mowomyskim, gmina NowaMysz, ma 18 osad pełnonadzia łowych; miejscowość dość leśna. A. Jel. Niebytówka al. Nibytówka, część wsi Mironówki, w pow. kaniowskim. Niecew, przysiołek gm. Lipnicy Wielkiej, pow. grybowski, na płn. od rzeki Jasiennej, dopływu Białej Dunajcowej. Dwór i gorzel nia. Br. G. Niechajew, ob. Olszanka. Niechajewka, wś, pow. sośnicki, gub. czernihowskiej, o 19 w. od Sośnicy 370 dm. 1754 mk Niechajki, wś, pow. piratyński gub. połtawskiej, nad rz. Supoją; 1979 mk. Niechanowo, wś, pow. gnieźnieński, 21 dm. , 212 mk. , wszyscy kat. , 149 wątpliwych, czy umieją czytać i pisać; kośc. kat. par. , nal. do dekanatu gnieźnieńskiego. N. , dom. , 770 mr. rozl. , 14 dm. , 302 mk. , wszyscy kat. , 210 wątpliwych, czy umieją czytać i pisać. N. jest cząstką dóbr niechanowskich hr. Franciszka Żółtowskiego. Dobra te mają 14, 087 mr. obszaru. Poczta i tel. w Witkowie o 7 kil. , gośc. na miejscu, st. kol. żel. w Gnieźnie o 9 kil. Kościół tutejszy istniał już w XIV w. Pleban miejscowy Wacław skarżąc w 1430 r. dziedziców Goczałkowa o krzywdę w oddawaniu dziesięciny, powołuje się na dawne przez poprzedników pobieranie takowej. W 1411 r. Jakób pleban sprzedaje dziesięcinę ze wsi Mikołajewic za 10 grzywien Andrzejowi, mieszczaninowi z Gniezna. Według Lib. Ben. Łask. I, 21 istniała przy plebanii już w XVI w, szkoła i dom dla wikaryusza. Pleban miał plac przy kościele, ogród, plac pod karczmę, i obszar roli wystarczający na trójpolowe gospodarstwo ugorowe, osymye et gyare, jak powiada opis Łaskiego, tudzież łąkę, dającą około dwóch wozów siana. Dziesięcina z pól folwarcznych warta była około 20 groszy. Kmiecie i osadnicy dawali meszne po ćwiertni żyta i owsa z łanu ornego. Karczmarz dawał grosz. Kościół obecny, drewniany, wzniesiony w XVI w. Odbudowany w 1776 r. a odnowiony w ostatnich czasach. Według regestr. pobor. z 1580 roku wś N. , własność Krzysztofa Iwieńskiego, miała 7 łanów, 8 zagród, 2 rzem. Pawiński, Wielkop. I, 150. N. , par. , dekanat ś. Trójcy w Gnieźnie, ma 1429 dusz 1873 r. . Niechciałka, przysiołek Jagieły, pow. łańcucki, nad pot. Przykopą. Niechcianów, dok. Nyechczanowo, wś włośc, pow. kutnowski, gm. Mikstal, par. Grochów. Ma 35 dm. , 259 mk, 327 mr. obszaru. W 1827 r. 20 dm. , 131 mk. Jest ta szkoła początkowa ogólna. Wspomina tę wieś doku ment z 1473 r. w ziemi gostyńskiej, Kod. Dypl. Muczk. i Rz. II i Lib. Ben. Łask. , II, 476. Według regestr. pobor. ziemi łęczyc kiej z 1576 r. wś N. nie posiadała kmieci a składała się z drobnych cząstek szlacheckich. Mieszkali tu Zalescy, Grodzińscy i Niechcianowscy, był młyn wodny i wiatrak. Ziemi ornej było 8 łanów w 6ciu częściach; młyn był własnością trzech posiadaczy cząstek Pawiński, Wielk. II, 82, 83. Br. Ch. Niechcice, w dok Nyechczycze, wś i fol. , pow. piotrkowski, gm. i par. Rozprza. Ma 11 dm. , 194 mk. , ziemi włośc. 77 mr. Jest tu wielka dystylarnia wódek słodkich i araku, z produkcyą na 216, 260 rs. rocznie. W 1827 roku N. miały dm, 16, mk. 124 i były wsią rządową. Według Lib. Ben. Łask. II, 182 N. były wsią na prawie niemieckiem, miały sołtystwo, płaciły dziesięciny na stół arcybiskupi w Gnieźnie, plebanowi zaś kolędę jedynie. Według regestr. pobor. z 1511 1518 r. wś N. , w par. Rozprza, miała 5 1 2 łan. i 9 osadn. Pawiński, Wielkop. , II, 253. . Niechcicka Wola, fol. i kol. , pow. piotrkowski, gm. i par. Rozprza. Kol. N. Wola Stara ma 28 dm. , 292 mk. , 413 mr. ziemi; N. Wola Nowa ma 14 dm. , 100 mk. , 232 mr. ; fol. i os. karcz. 4 dm. , 19 mk. i 101 mr. Jest tu szkoła początkowa ogólna. Niechłód al. Niechłódź, niem. Nicheln, wś i gm. , pow. wschowski, 2 miejsc a N. , wś; b Wincentowo, osada, 47 dm. , 278 mk. , 19 ew. , 259 kat. , 40 analf. Par. Gołanica, gośc. o 5 klm. , poczta, tel. i st. kol. żel. w Wscho wie o 7 klm. N. , dom. , 2590 mr. rozl. , 9 dm. , 158 mk, 2 ew. , 156 kat, , 45 analf. Ist niał tu kościół filial. Gołanicy. Według re gestr. poborow. z 1579 r. wś N. , własność Golanieckiego miała 21 łanów, 4 zagrod. , 4 ko morników, i 2 rzemieśl. Pawiński, Wielkop. , tom I, 99. M. St. Niechłonin, wś, pow. mławski, gm. Niechłonin, par. Sarnowo, odl. o 27 w. od Mławy. Posiada kościół filialny drewniany, szkołę początkową, gorzelnią z produkcyą roczną na 20, 000 rs. , karczmę. Ma 62 dm. , 552 mk. , 2159 mr. gr. dobr. , 16 nieuż, , w tem 1583 mr. włośc. ziemi. W 1827 r. 34 dm. , 250 mk. Zdaje się że N. jest tą samą wsią, którą pod nazwą Nyechlanczkye wymienia przywilej wydany w Płocku 1367 r. , w którym Kazimierz W. Pietraszowi i Jakuszowi ze Stryg nadaje prawo polskie dla ich posiadłości w ziemi dobrzyńskiej i zawskrzyńskiej. Wsie wymienione tu jako posiadłości wspomnianych dziedziców leżą istotnie dotąd w Lipnowskiem i Mławskiem Kod. dypl. Muczk. i Rz. , II, 750 3. . Niechłonin, gm. , należy do s. gm. 1 okr. Niebyty Niechłonin Niecew Niebyty Niebytówka Niechorszcza Niechmirów Niechnopr Niechobrz Niechobrzka Niechodzino Niechorczyca Niechmirów Niechórz w Szronce, ma 254 dm. , 2315 mk. , obszaru 10699 mr. , w tem nieuż. 127 mr. W gminie znajdują się 2 kościoły, urząd gminny, 3 straże pograniczne, 2 szkoły, 3 wiatraki, 2 karczmy. W skład gminy wchodzą Gnojenko, Gnojno, Gruszka, Łążek, Niechłonin, Nowawieś, Sadykierz, Sarnowo, Szronka, Zagaj nik, Zalesie. Br. Ch. Niechmirów, dok. Nyechmyrow al. Nyekmirow, wś, fol. i dobra nad strumieniem Oleśni cą, pow, sieradzki, gm. Majaczewice, par. Sto lec, odl. 22 w. od Sieradza. Wś ma 41 dm. , 423 mk. 10 żydów, fol. dm. 12. W 1827 r. 37 dm. , 212 mk. Jest tu młyn wodny, piec wapienny, cegielnia. Według Lib. Ben. Łask. I, 424 5 w N. grunta folwarczne dawały dziesięcinę proboszczowi miejscowemu, zaś kmiecie kanonii gnieźnieńskiej a proboszczo wi tylko meszne. Według regestr. pobor. z 1553 r. N. miało 3 1 2 łanów kmiecych, a według wykazów z 1576 r. 6 łanów Pawiński, Wielkop. , II, 217. Od Niechmirowskich przeszedł w ręce Olszewskich, a w 1870 r. nabył Hentschel, fabrzykant z Łodzi, od którego w 1880 r. nabył Łabęcki za 120, 000 rsr. Bobra N. z nomenklat. Światłowizna, wsiami N. , Jarocice, Kamionka, Nieczuj i Wolnica rozl. mr. 1844 gr. orn. i ogr. mr. 908, łąk mr. 140, pastw. mr. 85, wody mr. 8, lasu mr. 615, nieuż. i place mr. 60; w os, młyn. mr. 27. Bud. murow. 20, z drzewa 10. Wś N. os. 46, z gr. mr. 410; wś Jarocice os. 24, z gr. mr. 187; wś Kamionka os. 18, z gr. mr. 209; wś Nieczuj osad 9, z grunt. mr. 73; wś Wolnica osad 25, z gruntem morgów 135. Br. Ch. , A. Pal. Niechnoprz, wś, pow. siedlecki, gm. i par, Żeliszew. Ma 10 dm. , 100 mk. , ziemi 273 mr. W 1827 r. było dm. 7, mk. 65. Niechobrz 1. wś, pow. rzeszowski, nad pot. Niechobrzką. Wś ludna, posiada wapniarki. Ciągnie się wzdłuż potoku, prawie od je go źródeł do ujścia u stóp góry Niechobrza, 402 m. npm. wzniesionej. Średnie wzniesienie wsi wynosi 240 m. Ztąd wypływa także Radzielówka i mały bezimienny potok. Z 1810 mk. rzym. kat. przebywa na obszarze większ. pos. T. br. Christiani Kronwald, obejmują cej 232 mr. roli, 44 mr. łąk i ogr. , 8 mr. pastw. i 594 mr. lasu; pos. mn. ma 2312 mr. roli, 272 mr. łąk. i ogr. , 212 mr. pastw. i 32 mr. lasu. Szkoły niema a kasa pożyczkowa gm. rozporządza kapitałem 751 zł. w. a. N. należy do par. rz. kat. w Zgłobieniu, jest o 11 klm. od Rzeszowa odl. i graniczy na północ z Zabierzowem i Racłówką. 2. N. , przys. Czudca, pow. krośnieński, leży na płn. od te go mtka, u stóp góry Niechobrz, 391 m. npm. wzniesionej. Mac. Niechobrzka, potok, wypływa w zach stronie gm. Niechobrzy, w pow. rzeszowskim, płynie na płn. wsch. a wszedłszy między domostwa Niechobrzy, przyjmuje od pr. brz. Graniczny pot. i na płn. krańcu wsi zlewa swe wody do Zgłobienówki, dopływu Wisło ka. Długość biegu 4 1 2 klm. Br. G. Niechodzino, wś nad rz. Łydynią, pow. ciechanowski, gm. Nóżewo, par. Ciechanów, odl, o 4 w. od Ciechanowa. Ma wiatrak, 3 dm. , 312 mk. , 712 mr. gruntu dobr. , 76 nieuż. W 1827 r. 17 dm. , 131 mk. Mieszka tu drobna szlachta. Podług wiadomości z r. 1866 rozl. wynosi mr. 832 gr. orn. i ogr. mr. 238, łąk mr. 89, pastw. i zarośli mr. 330, nieuż. mr, 55. Wś N. os. 21, z gr. mr. 333. Niechorczyca, rzeka w pow. lepelskim, przepływa około wsi Ładosno. Niechorszcza, ob. Niechworoszcz. Niechórz, niem. Nichorcz, Niechorsz, dok. 1496 i 1506 Nyechorz, 1653 Niechocz, wś i młyn nad jeziorem t. n. , pow. złotowski, st. p. , par. kat. i ew. Sępolno 1 milę odl. , okr. urz, stanu cywilu. Komierowo, ew. szkoła w miejscu. Wś ma 3731, 16 mr. obszaru, 105 bud. , 30 dm. , 275 mk. , 262 ew. , 13 kat. Według regestr. pobr. z 1578 r. wś N. , w par. Sempolbork, miała 2 łany kmiece, 3 zagrodn. i 1 komom. Pawiński, Wielkop. , I, 173. Według wizyt. Trebnica z 1653 r. płaciło 7 gburów w Niechoczu sic mesznego każdy 1 korzec żyta i tyleż owsa miary bydgoskiej str. 123. Z 1754 r. zachował się przywilej, z którego wynika, że N. przedtem był folwarkiem. Ciekawą rzeczą jest i ta okoliczność, że chociaż posiedziciele tutejsi byli według Schmitta Der Kreis Flatow, str. 266 niemieckiego pochodzenia, jednakowoż w dok. mowa jest o radłach po 20 mr. magd. , a nie o włókach. Sądownictwo niższe dostają mocą tego przywileju dwaj sołtysi, ale kary pieniężne pobiera dwór. Włościanie są zobowiązani do czyszczenia młyńskiego rowu, powinni czynić tłokę w Sikorzu, w zimie drzewo zwozić i pomagać przy łowach i łowieniu ryb w jeziorze Niechorzu, za co tamże mają wolne rybołówstwo, ale tylko małemi narzędziami. Oprócz tego będą płacili 100 tynfów czynszu i będą dostawiali na ś. Marcin 2 kury, 1 gęś, 1 mendel jaj i 3 wiązki lnu. Pozwala się im pobudować kościół i szkołę i mogą ustanowić nauczyciela, któryby im czytał kazanie w niedzielę, ale mają się stosować do dekretu, który r. 1738 d. 17 paźdz. wydal Plateru, oficyał kamieński. Tutejszy zbór ew. został bowiem na rozkaz owego oficyała rozebrany; kielich srebrny dostał się później do kościoła ew. w Sępolnie. Zdaje się, że gburzy tutejsi po r. 1739 opuścili wieś, którą dwór zamienił na folwark, co trwało aż do r. 1754. Tutejszy młyn wymieniają dokumenta już r. 1506. W tym bo Niechwiedy Niechworośnia Niechowice wiem roku napotykamy jako taksatora przy zapisie młyna więcborskiego Jakóba, mły narza de Nyechorz ob. Schmitt 1. c. , str. 267. Kś. Fr. Niechowice al. Nihowice, w dok. Michończyce ob. , rus. Nychowyczi, wś, pow. rudecki. 18 klm. na zach. od sądu pow. i urz. poczt. w Rudkach. Na płn. leżą LaszkiZawiązane, na wsch. Kropielniki, na płd. Knihenicze i Kornice pow. Samborski, a na zach. Sudkowice pow. mościski. Wody płyną małemi strugami na płd. i wpadają po za obrębem wsi do Błażewki, dopływu Strwiąża. Zabudowania wiejskie leżą w płn. wsch. stronie obszaru. Jedna grupa domów zwie się Sołtysy. Własn. większ. ma roli orn. 44, łąk i ogr. 5; własn. nn. roli orn. 428, łąk i ogr. 66, pastw. 41 mr. W r. 1880 było 398 mk. a mianowicie 307 w N. a 91 w Sołtysach. Par. gr. kat. w LaszkachZawiązanych. We wsi jest cerkiew pod wezwaniem św. Dymitra. Niechowickie sstwo niegrodowe, w ziemi przemyskiej, podług lustracyi z r. 1765 powstało z dawniejszego sstwa wiśnieńskiego. przez odłączenie wsi Niechowice, Laszki, Kościelniki, Kropiwniki i Kniahenicze. W r. 1770 posiadał je Stefan Białogłowski, opłacając zeń kwarty złp. 2267 gr. 9, a hyberny złp. 229 gr. 20. Niechwarcz, mylnie Niechwarz, u ludu Nigwacz, dok. z r. 1330 Nechartz, rzeka, prawy dopływ Czarnej wody, w pow. chojnickim. Powstaje niedaleko Czarnowa, wsi należącej do par. bruskiej. Z początku płynie jako nie znaczna struga w płd. kierunku między pa górkami, użyzniając bujne łąki aż do traktu bitego między Brusami a Żabnem. Nieco po za szosą płynie dalej półkolem w wschodnim kierunku między łąkami, bagnami i trzęsawi skami, szeroko po jej brzegach rozpościerającemi się, i mija wś Czarnicz i Chłopowo, za którem to wybudowaniem przyjmuje z półno cy płynącą strugę Zastawę. Potem wije się dalej, aż naprzeciwko Malachina przybiera płn. wsch. kierunek. Od pustkowia Śluzki aż do wsi Zawady bieg jej zwrócony jest ku za chodowi. Przy Zawadzie jednak przybiera kierunek płd. zach. i tworzy na tej przestrze ni aż do swego ujścia do Czarnej wody granicę między pow. chojnickim i starogardzkim. Dłu gość jej biegu może wynosić około trzech mil. Niedawno znaleziono w tej rzece róg jelenia niezwykłej wielkości, 1 metr długi, ważący przeszło 6 fantów. Leżał w wodzie może prze szło sto lat, a jest pomimoto tak dobrze zacho wany, jakby dopiero jeleniowi był z głowy zdjęty. Kś. Fr. Niechwiedki, wś rząd. , pow. oszmiański, w 3 okr. pol. , o 53 w. od Oszmiany a 34 od Dziewieniszek, 10 dm, 108 mk. prawosł. , 7 kat. Niechwiedy, wś, pow. święciański, w 4 okr. pol. , gm, i okr. wiejski Dubotówka, o 5 w. od gminy a 71 w. od Święcian, 12 dm. , 213 mk. , w tem. 2 prawosł. i 211 kat. 99 dusz rcwiz. ; należy do dóbr Żodziszki, dawniej Miłoczewskich, dziś Bokszańskich. Niechworośnia, rzeczka w pow. żytomier skim, w pobliżu Kodni. Niechworoszcz, Nechworoszcz, niekiedy Niechoroszcza dawniej Chworosznia, wś nad lew. dopł. rz. Hujwy, zwanym Pustochą, pow. żytomierski, przy samej granicy gub. kijowskiej i wołyńskiej pow. żytomierskiego i berdyczowskiego, na płd. wsch. od Żytomierza; w 1870 r. 42 dm. , 324 mk. w tem 35 żyd. , cerkiew. Wielki ustęp szeroko rozwartej przestrzeni polnej, wkracza tu kilka odnogami w okolice lasów, które się rozsunęły, to występując, to się cofając. Gleba w N. czarnoziemna. Za pierwszych czasów Litwy, strony te nad rz. Hujwą położone a przyległe Żytomierzowi, sporo już były zasiedlone i zamykały w sobie aż 10 siół; z tych były Holeniszczów, Borszczów, Iliaszów, Oliberowszczyzna, Kostelnia dziś Kotelnia, Tomaszowszczyzna Iwnica, Zwiniacze dziś las tego nazwiska, Żerdele dziś Chałaimgrodek, Hawczyn dziś Halczyn i Chworosznia dziś Niechworoszcz, ob. Jabłonowski, Źródła dziej. , Popis zam. żytom. . Ale gdy za Kazim. Jagiellończyka wydarzył się w 1483 r. pamiętny i srogi najazd Mendligireja, wszystkie te osady były zamienione w perzynę; posiadacze onych poginęli od Tatar, tak że te miejsca zupełnie opuszczone od ludzi i już niczyjej własności niepodległe, wróciły do rąk hospodarskich. Zniszczenie tak było wielkie, że jak mówi stary dokument, rzeczka Chworosznia, wzięła nazwę Pustochy, albowiem wzdłuż jej brzegów dokoła głucha zaległa pustynia. Następnie królowie polscy, baczni na wzrost kraju i chcący coprędzej wywołać go nanowo do bytu, owe przestrzenie pustynne różnym zasłużonym ziemianom porozdarowywali, i tak Kotelnia w 1581 r. przeszła prawem do kniazia Kiryka Rużyńskiego, a w 1555 r. Chworosznia Nechworoszcz, Tomaszowszczyzna Iwnica i Iliaszów dostały się jako lenność niejakiemu Aleksandrowi Antonowiczowi Kotłubajowi. Potomkowie tegoż uwili też sobie główno gniazdo w Iliaszowie, i podług majętności tej zaczęli się też pisać Iliaszowtkimi. Ale w tem bezludzia jakoś nie wiodło się tym Iliaszowskim, pomimo wielkiego obszaru dóbr jaki posiadali, niedostatek ich cisnął, bo też jeden tylko Iliaszów, który zasiedlili, przynosił im jaki taki dochód, reszta dóbr, jak za dawnych czasów, była pusta i bez wartości. Nie stać ich było na kolonizacyą, która niemałych wymagała kosztów, Niechworoszcz Niechowice Niechwiedk Niechwarcz Jakoż wkrótce odprzedali oni puste sieliszcza Tomaszowszczyznę i Chworosznię. Tej ostatniej w 1575 r. nabywcą został Jacek Werbowiecki. Czynny, gospodarny, tak nakładem znacznym jak i pracą zabiegłą, w niedługim czasie, nie tylko dotąd pustą Chworosznię zasiedlił, ale upatrzywszy zdatne do obrony miejsce, zameczek w niej wystawił. Ale czy z powodu rozterki i zajść z żoną z domu Butowiczówną, z którą się w końcu rozstał, czy też z innych niewiadomych nam powodów, nie długo tu przebywał i w 1586 r. sprzedał urządzoną już i zaludnioną Chworosznię Wasylowi Kozarewskiemu Opis akt Centr. Kijow. Arch. 8, str. 42 45. Ten zaś Kozarewski przyznał przed zgonem małżonce swej Agnieszce z Wolskich dożywocie na Chworoszni, ale gdy ta po śmierci męża swego wyszła powtórnie za mąż za Blistrupa, instygator kor. wytoczył jej proces, w którym jej do Chworoszni prawa zaprzeczał, albowiem Kotłubajowie, mając posiadłość tę sobie tylko lennem prawem nadaną, ku szkodzie więc Rzpltej i nielegalnie poczytali ją za swe dziedzictwo i następnie sprzedali. Naturalnie że Blistrupowa przegrała proces jakoż dekret sejmowy prawo Blistrupów skasował, a Chworosznię stanowczo za koronne dobra uznał. Jednakże Blistrup przez zabiegi i poparcie wpływowe przy Chworoszni i nadal się utrzymał, tylko niejako jej dziedzic, ale jako dzierżawca tenuty chworoszczeńskiej, czyli jak ją już teraz zaczęto nazywać niechworoskiej. Po Blistrupie dzierżawcą, czyli wspanialej mówiąc, sstą został Fryderyk Fedor Tyszkiewicz. Był on dziedzicem fortuny szeroko rozrzuconej nad rz. Hnyłopiatem i Hujwą Czerlena, Słobodyszcze, Kodnia a do tego został jeszcze zastawnym posesorem dóbr żerdelowskich Chałaimgródek. Atoli dobra tak zw. żerdelowskie, które Tyszkiewicz wziął w zastawie w 30 kopach gr. lit. od dziedzica onych Andrzeja Łozowickiego, a składające się przed wiekami z siedmiu, jeszcze za najazdu Mendligireja zniszczonych sieliszcz, miały też domniemalnie zamykać w swych granicznych obrębach i Chworosznię czyli Niechworoszcz; a więc Tyszkiewicz na tej już podstawie, to jest poczytując N. już nie za dobra koronne, ale za własność ziemską, prywatną, jako taką obrócił ją też na własny użytek i różnym powypuszczał od siebie zastawnikom Opis akt. , 12, str. 31. Tymczasem przybywa jeszcze nowe zawikłanie. Andrzej Łozowicki, dziedzic Żerdelów, niezważając na to, że dobra te zawiódł u Tyszkiewicza, jednocześnie prawie sprzedaje je Iwanowi Brzozowskiemu, ten zaś odprzedaje je Jerzemu Zawiszy, a ten znów Zofii z Karabczejowa ks. Romanowej Rużyńskiej, dziedziczce sąsiednich Rużyna i Pawołoczy. Ta zaś ostatnia, zostawszy nabywczynią Żerdelów, podnosi też pretensye i do Chworoszni, czyli Nechworoszczy, także na tejże podstawie co i Tyszkiewicz, że ta miejscowość przed wieki stanowić miała jakoby cząstkę owych siedmiu sieliszcz, zniszczonych przez Tatarów, a które dziś stały się jej własnością. Rozpoczyna się tedy zawzięta waśń pomiędzy ks. Rużyńską a Tyszkiewiczem, a że w owych czasach żelazem trzymano dobra i wszelkie zatargi majątkowe najczęściej orężem rozstrzygane były, ks. Rużyńska nieomieszkała ręką zbrojną targnąć się na sąsiada. Jakoż w 1610 r. zajechała mu Niechworoszcz, zameczek zdezolowała, ludzi z mczka porozpędzała Opis akt. 12, str. 36 i Arch. Chałaimgrodeckie. Nie dziw więc, że taki skład rzeczy doprowadził w końcu tak N. jak i sstwo do nader smutnego stanu. Toć lustracya z 1616 r. wyraża Posesorem Jegomość p. Fryderyk Tyszkiewicz. W tym mczku domów osiadłych 180, którzy nie chcą być pod posłuszeństwem zamkowem jest domów 24, krom hultajów, którzy się przy nich bawią. Wszyscy cl żadnych pożytków nie czynią, względem słobody, której im pozwolono od 1612 r. , które jeszcze nie ekspirowały, prócz zażynków, obżynków, ob. kosków. Stawy dwa niespustne, w których wolno mczku rybę łowić, względem czego dają z dymu po gr. ośm możniejsi, a ubożsi po gr. cztery, ale to do arendy należy. Młynów dwa, jeden o jednym kamieniu pod mkiem, a drugi o dwóch i stępy dwie, na miejscu rzeczonym Pustoszy; te do arendy należą, prócz trzeciej miary młynarskiej. Folwark jeden niewielki, do którego iż roboty żadnej nie masz, prócz zażynków, obżynków, zakosków, obkosków, a przytem tłoki zwykłe przy pan skiej strawie, dla tego też się nie szacuje. Arenda mczka tego, do której należą młyny, także pieniądze rybne, myta, browar, czyni na rok zł. 400, ale iż myto to nie jest uprzywilejowane, tedy my go też nie przyjmujemy, które, jako powiedział arendarz, może uczynić na rok zł. 5, jednak my kładziemy 10, aby krzywdy nie było, co excludowawszy czyni na rok zł. 390. Kryłówka wieś. Jest w niej ludzi pociągłych ośm. Stobodzianych jest 20. Słobody pozwolono od 1612 r. do lat pewnych. Bacząc wielką dezolacyą zameczku w Nechworoszczy tedy wkładamy to na Imci Pana dzierżawcę, aby go na każdy rok poprawował, defalkujemy na to zł. 100, od czego kwarta iść nie ma. Summa prowentu dzierżawy tej zł. 390. Tymczasem, pomimo obmyślonej przez lustratorów naprawy, zamek jeszcze w sześć lat potem zawsze w jednakowym stanie zaniedbania i upadku pozostawał, jak o tem swiadczy następna z 1622 r. Lustracya Niechworoszcz Niechworoszcz Tej dzierżawy posesorem jest p. Fryderych Tyszkiewicz. Zastaliśmy tylko żyda Szmejera arendarza, który powiedział, że nie jest upoważniony podać sstwo pod lustracyą; w której dzierżawie zastaliśmy wielki nierząd. Naprzód zamek pusty, pogniły, obleciały, bez wierzchów, niezamczysty; pale miejscami około niego powybierane; w nim nikt nie miezika, działo żelazne niemałe, ladajako się po szemi bez kół i osi walające. Miasta część niemała i z parkanem wypalonego, które, jako oni powiedali, rota pana Łaszczowa powiatowa wypalić miała. Wsi do tej dzierżawy należące Kryłówkę wieś trzyma p. Swiżyński, Żerdelow wieś trzyma p. Kuczkowski, a obadwa trzymają te wsi w pewnych sumach zastawnym sposobem, z których za obesłaniem naszym nie stawili nam nikogo do lustracyi. My widząc wielki nierząd i spustoszenie i tych dóbr zawiedzenie i odbieżenie, przyszło nam od lustracyi supersedere, ponieważ nie był nikt, ktoby ich do lustracyi podał. Przeto my pomienionego dzierżawcę, jako nieposłusznego prawu pospolitemu in Delatis Skarbowi podajemy, z tym dokładem, aby Skarb Instygatora upomniał, żeby ex delatione przeciw takowemu postąpił, ażeby prowent i kwarta nie ginęła, powinien będzie dzierżawca z tej dzierżawy, do przyszłej lustracyi, kwartę płacić. Suma prowentu według dawnej lustracyi czyniła złotych 280. Takie zniszczenie i zawiedzenie sstwa działo się oczywiście z wielką szkodą Rzeczypospolitej atoli nie widzimy, żeby Skarb o odszkodowanie się upomniał; przeciwnie, jeszcze w 1616 r. cała szlachta kijowska przez posłów swych na sejm zanosiła instancyą do króla, aby ze względu na zasługi i dzieła rycerskie Janusza Tyszkiewicza syna ssty Fryderyka dzierżawa Niechworoszcz jeszcze za życia ojca jego była mu w lenność oddana, albo w zastaw, za pewną summę puszczona Arch. J. Z. R. , cz. II, t. I, str. 126. Nie przyszło to jednak do skutku, ile że lustracya tylko co wyżej przytoczona, w każdym razie nie mogłaby mieć miejsca, gdyby to sstwo, jak o to u króla dopraszać się mieli posłowie kijowscy, istotnie stało się sumownem, a więc przez to samo niepodległem wszelkiej lustracyi. Zresztą i sam Fryderyk Tyszkiewicz, nieustąpiwszy sstwa synowi Januszowi, aż do śmierci swej na temże starostwie się osiedział. Janusz Tyszkiewicz wziął sstwo dopiero w 1614 r. po rodzicu swym. Atoli rozpoczyna się pamiętny rok 1648 i wybucha krwawa waśń pomiędzy Rzpltą a Kozakami. Janusz Tyszkiewicz z dóbr własnych rugowany wynosi się do Polski; umiera tam w 1649 r. , postradawszy na zawsze ogromne swoje latifundia ukraińskie. Spustoszenie wojny kozackiej rozciągnęło się i na okolicę N. Ale gdy w skutek pokoju Zborowskiego nastąpiła pierwsza przerwa w bojach i szlachta powracać zaczęła do opuszczonych rodzinnych progów swoich, wtedy w N. został sstą Sebastyan Machowski, znany i głośny wojownik z późniejszych walk z Kozakami. Ten jednakże nie odnosząc żadnych korzyści z mocno zrujnowanego sstwa, prawa swe do niego wkrótce przelał na Krzysztofa Tyszkiewicza, sstę żytomierskiego, wdę czernichowskiego. Chociaż czasy były zawsze niespokojne, są jednak ślady, że Tyszkiewicz pewną nawet gospodarkę dorywczą w sstwie swem zdołał zaprowadzić Opis akt, . 18, str. 42. Po Krzysztofie Tyszkiewiczu został następnie sstą N. Jan Ostafian Tyszkiewicz, również ssta żytomierski. Widać, że zamek w N. musiał on umocnić, bo mieszkańcy Czerwonej, tu, jako do miejsca warownego i ubezpieczonego, zgromadzili się i musieli przez dłuższy czas przebywać, ile że Stępkowski, zastawnik czy dzierżawca Czerwonej, wytoczył sprawę, iż Tyszkiewicz chce jego ludność czerwońską na zawsze w N. zatrzymać i osiedlić Opis akt, 21, str. 9. Jan Ostafian Tyszkiewicz umarł w 1690 r. Dalsza kolej sstów N. następująca po Janie Ostaf. Tyszkiewiczu Stanisław Ołtarzewski, następnie był ssta Teodor Tyszkiewicz, w 1713 r. Józef Dogiel Cyryna, 1735 r. Franciszek Dunin Sulgustowski, 1748 r. Józef Swiejkowski. Tymczasem sprawa Żerdelowszozyzny z Niechworoszczą, o której wyżej mówiliśmy, znów na nowo wzbudzoną została, z tą tylko różnicą, że tym razem nie sstwo N. , jak dawniej, ucierpieć miało od Źerdelowszczyzny, ale przeciwnie Żerdelowszczyzna od sstwa. Żerdelowszczyzna w skutek wojen kozackich i tak zw. ruiny, była najzupełniej zniszczona i choć potem prawny wrócił porządek, właściciele jej Walewscy ci ją byli wzięli wzięli z Pawołoczyzną w spadku po Koniecpolskich przez czas długi nie zgłaszali się do tych dóbr pustych, skorzystali więc z tego starostowie N. i zagarnęli ją pomału na rzecz swoję, a następnie oderwano ją od sstwa N. dla utworzenia nowego odrębnego sstwa, które Żerdelowskiem przezwano i któro oddano Franciszkowi Kańskiemu. Ale że to sstwo było puste i potrzeba je było osiedlać, Hański przeto wkrótce potem odstąpił prawa swe od niego Mikołajowi Bajkowskiemu. Jednocześnie atoli i Jerzy Lubomirski, w 1723 r. nabywszy Pawołoczyznę od Walewskich a tem samem zostawszy i dziedzicem Żerdelów, jako zdawna do niej należących, odprzedaje je następnie Leonardowi Swiejkowskiemu. Rozpoczyna się tedy długi i uparty proces między tymże Swiejkowskim a Bajkowskim, sstą żerdelowskim, o te właśnie Żerdele Wielkie dzisiejszy Chałaimgró dek, który jednakże tem się zakończył, że asesorya kor. dekretem swym 1775 r. Żerdelowszczyznę Swiejkowskiemu przysądziła; tylko Żerdele Małe, jako ziemia małej objętości i odcięta rzeką, przy sstwie N. pozostały Arch. Chałaimgrodeckie. Podczas gdy się ten. spór toczył, sstą N. był Kazimierz Wykowski. Lustracya z 1765 r. , a więc z jego czasu, tak się wyraża Sstwa posesorem jest W. Kazimierz Wykowski. Poddani robią pańszczyznę w zimie na tydzień po dniu, a latem po dwa dni; płacą podoroszczyznę i stawszczyznę; przędą po dwa motki na rok z przędziwa dworskiego. Zamek na górze wysokiej nad rz. Pustochą, w koło palami dębowymi opalisadowany; w koło tego zamku fosa; wjeżdżając do tego zamku wrota, a dalej ku budynkom mostek nie wielki, przez fosę z poręczami; budowanie w tymże zamku wewnątrz takowe budynek duży, w którym pokojów cztery, t. j. po prawej ręce dwa, a po lewej dwa, z garderobami, a w środku sala; na drugiem zaś piętrze sala duża z gankiem; pod tym budynkiem lochów murowanych dwa, z kratami żelaznemi, oficyn dwoje, jedne oficyny po prawej stronie, a drugie po lewej. Miasto N. leży nad rz. Pustochą. W mczku chałup 69, libertowanych 4, słobodzianów 2, ubodzy mieszkają w 2ch chałupach i nic nie dają; żydów nie ma, tylko karczma. Intrata sstwa zł. 8572 gr. 12; z tej salarium dla dwóch dyspozytorów i leśniczego zł. 574. Kozaków 16, są postanowieni dla obrony gruntów sstwa, że w kontrowersyach jest w koło ze stronami. Wsie należące Kotówka i Kryłówka. Maciej Tarkowski, komisarz niechworowski, użalał się, że sstwo to ponosi krzywdy od sąsiednich dóbr pawołockich, wsi Chałaimgrodka, od wsi Kamienia Tyszkiewiczów i od wsi Andruszówki W. Bierzyńskiego, chor. owruckiego, który grunta zagarnął niechworoskie i wieś na nich osadził. Ludzie niechworoscy zmuszeni rozchodzić się w inne państwa. Krzywda się też dzieje w gruntach od Czerwonnej. Wykowski zdawszy rządy na dzielnego zawiadowcę Tarkowskiego, rzadko bywał w starostwie, jednakże mamy ślad z jednego listu jego do Swiejkowskiego, że w 1775 r. jakiś czas w N. rezydował. Ja tu pisał zabawić muszę do świąt dla rozrządzenia. Arch. Chałaimgr. . Tenże Wykowski zostawszy kasztelanem wyszogrodzkim, otrzymał przywilej 1773 r. , iż wrazie, gdyby go żona przeżyła, posiadać będzie sstwo niechworoskie, Capitaneatum Niechoroviensem. Na sejmie z r. 1773 1775 zapadła konstytucya, przyznająca wynagrodzenie złp. 100, 000 temuż Wykowskiemu, opierając je na tem sstwie, i uwalniając obdarowanego od opłacania kwarty. Jednakże zamiast się rozrość, z czasem z miasteczka zeszła N. na Słownik geograficzny. Tom VII. Zeszyt 73. posadę wiejską, o czem świadczy lustracya z 1789 r. Posesorem sstwa jest Ignacy Karniewski, stolnik różański. Zamek czyli dwór na górze, brama z drzewa; w dziedzińcu rezydencya pańska stara i spróchniała, oficyna, magazyn; w koło zabudowania, parkan z czę stokołów, nowego stawiania wymagają. Do sstwa należą Kotówka, Kryłówka, Żerdele Małe. Intrata średnia zł. 15699 gr. 2. Dziś N. jest włością rządową. Dorzecze rz. Hujwy jest posiane szczątkami odległej starożytności. W klinie przy ujściu rz. Pustochy do rz. Huj wy, na gruntach wsi Halczyna, graniczących z Niechworoszczą, znajduje się odwieczne zam czysko, usypane niepamiętną ręką, z trudnym przystępem. Wały tęgo okopu wznoszą się nad poziom rzeki od strony wschodniej na 2 1 4 arszyna, od zachodniej na 4 1 2. Dokoła otaczają go moczary i bagniska. Za rzeką wielka mnogość kurhanów, jakby świadczących o bo ju tu niegdyś stoczonym. Wydelegowany od uniwersytetu kijow. członek moskiew. archeol. towarzystwa p. Kibalczyc tego lata 1885 r. odkopał na tem zamczyszczu bogatą zdobycz naukową. Przedmioty znalezione tu pochodzą wszakże z epok rozmaitych. Najpierw, po rozkopaniu zamczyszcza do głębokości 2ch arszynów, dobył pan Kibalczyc sporo monet polskich z XVII w. od 1627 1634; tu też i inne przedmioty zarówno zostały dobyte, jako to 22 srebrnych guzików, niżej nieco jeleni róg, 17 kawałków zardzewiałego żela stwa, kawałki szklannych bransolet, ostrza żelaznych strzał, dwie osełki kamienne, mno gość wielką kości ludzkich, zwierzęcych i pta sich; jeszcze głębiej, bo już na cztery arszyny głębokości, wychyliły się z pod ziemi ślady zgliszcza pogańskiego, a jeszcze głębiej na czynia gliniane, po których mnóstwo pozosta ło okruchów, lepione ręką ludzką, bez pomocy koła garncarskiego, niemniej też i ziarna spa lonego wiele, t. j. pszenicy, żyta, prosa i ko nopnego nasienia; fragment bronzowej figurki, w kształcie nogi jakiegoś czworonoga, kamie nie od żarn, głaz ofiarniczy źertwienny i nóż używany prawdopodobnie dla sprawowania ofiar. P. Kibalczyc przypuszcza, że miejsce to mogło być poświęcone na bałwochwalskie obrzędy religijne. Edward Rulikowski Niechworoszcz al. Nechworoszcz, rzeczka w pow. kaniowskim, bierze początek w po bliżu wsi Janówki, przepływa przez wsie Pieszki, Niechworoszcz i uchodzi od lew. brz. do rz. Rosi, pomiędzy rz. Horochowatką i Korsunką. E. R. Niechworoszcz, Nechworoszcz, wś nad rzką t. n. , pow. kaniowski, przy dr. poczt. do Bohusławia, o 5 w. od wsi Wyhrajewki par. prawosł. , ma 308 mk. pł. ob. W zeszłym wieku we wsi tej znajdowała się cerkiew, która Niechworoszcz Niechworoszcz Nieciki Nieci w krótce po kolijszczyźnie, t. j. po 1768 r. , zawaliła się ze starości. N. należy do klucza korsuńskiego ks. Łopuchina. Niechworoszcz, ob. Nieforoszcza, w gub. połtawskiej Nieci al. Niecy, wś, pow. kowelski, w 2 okr. Pol. , gm. Wielimie, a 8 w. na płn. zach. od Niesuchojż a o 19 w. od Myzowa, w pobliżu Milec; ob. Arch. J. Z. R. cz. I, t. 1 370, 376. Niecicie, wś, pow. rossieński, par. retowska. Nicciece, wś szlach. nad rz. Narwią, pow. mazowiecki, gm. Stelmachowo. par. Tykocin. Dawna osada w ziemi bialskiej, wspominana w dokument. z XV w. Gloger. Ziem. bialska. W 1827 r. było 17 dm. , 107 mk. Nieciecz, rzeka bierze początek w pow. noworadomskim, pod Dworszewicami, płynie ku zach. pod Suchą Wolą, poczem wchodzi w pow. częstochowski pod Kiełczygłowem, ztąd ku północy płynie pod Gliną, wchodzi w pow. łaski, płynie przez Rusiec, Dąbrowę, Chrósty. Zborów, Widawę i o 2 wiorsty za tą osa dą wpada od lew. brzegu do Widawki. Długa 32 wiorsty. J. Bliz. Nieciecz 1. wś nad Wieprzem, paw. nowoaleksandryjski, gm. i par. Gołąb. Ma 6 osad; należała do dóbr Dęblin. W 1827 r. było 8 dm. , 51 mk. 2. N. , wś i fol. , pow. nowoaleksandryjski, gm, Szczekarków, par. Opole. W 1827 r. było dm. 2, mk. 17. 3. N. , wś włośc. , pow. garwoliński, gm. Wilga, par. Goźlin. Ma 16 dm. , 88 mk. , ziemi 175 mórg. 4. N. , wś, pow. sokołowski, gm. Sabnie, par. Nieciecz. Posiada kościół par. drewniany, założony w 1457 r. przez Stanisława z Wierowa. Obecny pochodzi z 1713 r. N. ma 42 dm. , 557 mk, , 1182 mr. ziemi włośc. W 1827 r. było 25 dm. , 208 mk. N. par. , dek, sokołowski dawniej węgrowski. . Nieciecz 1. al. Nieciecza, rzeczka w pow. lidzkim, lew. dopł. Dzitwy. 2. N. al. Nieciecza, ob, Netecza. Nieciecz 1. wś rząd. nad strugą Niecieczą, pow. lidzki, w 1 okr. pol. , gm. Lida, okr. wiejski Dąbrówka, o 8 w. od Lidy, przy dr. ku Lipniszkom, 17 dm. , 181 mk. 87 dusz rewiz. . 2. N. , okolica szlach. nad strugą Niecieczą, tamże, 2 dm. , 33 mk. 3. N. al. Zadworczany, fol. i wś, tamże, gm. Bielica, okr. wiejski Tobola, o 9 w. od gminy a 27 od Lidy, przy drodze do Słonima, 21 dm. , 275 mk. W N. jest kościół par. kat. , pod wezw. Jezusa Ch. , z drzewa wzniesiony w 1715 r. przez łowczego Kołuszewskiego, odnowiony w 1837 r. Par. kat. , dek. lidzkiego, ma 1701 wiernych. Dawniej była kaplica na cmentarzu grzebalnym. Dobra N. należą do Świeżyńskich. Nieciecz al. Nieciecza, potok, wypływa na granicy Uhełny i Bereźnicy, w pow. stryjskim, w lesie Wiedernicy; płynie na wsch. krętym biegiem, zrazu granicą tychże gmin, potem przez obszar Siechowa, Balicz Podróż nych, a na płd. od wsi Sulatycz zlewa swe wody do Świcy od lew. brz. Długość biegn 15 klm. Wody bagniste. Br. O. Nieciecza, wś, wchodząca w skład starostwa czerskiego. Ob. Czersk. Nieciecza 1. wś, pow. tarnowski, leży na prawym brzegu Dunajca, w dolinie nadrzecz nej, na wznies. 186 m. npm. Kręto koryto rzeki w tem miejscu sprostowano. Należy do par. rzym. kat, w Otwinowie, st, poczt. Żabno 0, 4 klm. . Ma szkołę ludową i kasę pożyczk. gm. z kapitałem 1397 zł. w. a. Dawniej była tu prebenda św. Tomasza. Wś ma 541 mk. rz. kat. i 782 mr. , z których pos. więk. 126 mr. ; mn. pos. 655 mr. , w tem podmokłe pastwiska zajmują 137 morgów. Według Lib. Ban. Długosza I, 9 N. była w XV w. własnością Jana Rabsztyńskiego z Kraśnika. 2. N. , przys. , na prawym brzegu Dunajca, przy gościńcu z Wojnicza do Rudki, leży między wsiami Ko morowem, Ostrowem i Wierzchosławicami, w pow. tarnowskim. Mac. Niecieczka, rzeczka w gub. mińskiej, dopływ Pereczutej, przepływa pod Kojdanowem. Niecieplin, wś, pow. garwoliński, gm. Wola Rębkowska, par. Garwolin. Ma 32 dm. , 200 mk. , 507 mr. ziemi. Podług lustracyi z 1664 r. N. należał do starostwa garwolińskiego. W 1827 r. było 20 dm. , 123 mk. Nieciesławice, w dok. Naczasslawicze, wś, pow. stopnicki, gm. i par. Tuczępy. Leży na lewo od drogi bitej ze Stopnicy do Staszowa, o 8 w. od Stopnicy. Tu urodził się w 1750 roku Hugo Kołłątaj, znakomity mąż stanu i publicysta z epoki sejmu czteroletniego i powstania z 1794 r. W 1827 r. było dm. 23, mk. 207. Według Lib. Ben. Długosza II, 447 były tu łany kmiece i folwark, dające dziesięcinę do Tucząp. Obecnie fol. i wś N. rozl. mr. 625 gr. or. i ogr. mr. 303, łąk mr. 56, past. mr. 67, lasu mr. 144, nieuż. i place mr. 55; bud. z drzewa 13; płodozmian 6 i 8 polowy. Wś N. 08. 34, z gr. mr. 132. Br. Ch. Nieciki, wś szlachecka i fol, pow. szczuczyński, gm. Wąsocz, par. Słucz. Posiada ziemi 2400 mr. , głównie dworskiej. W 1827 r. było tu 25 dm. , 136 mk. Niecin, niem. Niethen, wś serbska, na sas kich Łużycach, w pow. lubinskim. W 1880 r. ma 22 dm, , 115 mk. . 114 ewang. , 1 katol. , 83 Serbów. A. P. J. Nieciszewo, w dok. Niesciszewo i Nieczyschewo, wś, dom. i gm. , pow. bydgoski, 3 miejsc a wś, b dom. , c ob. stróża kolejowego. Dom. ma 2267 mr. rozległości i jest własnością Stanisława Mieczkowskiego. N. ma Niechworoszcz Niecy Nieciszewo Niecin Niechworoszcz Nieciesławice Niecicie Nieciecz Nieciecza Niecieczka Niecieplin Nieciosy Nieciosy Nieczajna Nieczaj Niecponie Niecława Nieckowo Niecko Nieckie Niecki Nieciuny 14 dm. , 198 mk. , 8 ew. , 190 kat. , 70 analf. Poczta, tel. , st. kol. żel. Prust o 3 klm. ; gośc. o 4 klm. ; st. kol. żel. Kotomierz o 4 klm. Według regestr. pobor. pow. bydgoskiego z 1583 r. wś N. , w par. Dobrcz, była własnością Trzebieńskiego, miała 17 łanów kmiecych i 6 zagrodn. Pawiński, Wielkop. , I, 256. Nieciosy, urząd Netesy, fol. , wś włośc. i szlach. pod Niemnem, pow. trocki, w 4 okr. pol. , gm. Merecz, okręg wiejski N. , o 6 w. od gminy a 91 w. od Trok. Fol. ma 1 dm. , 7 mk. kat. , własność Karczewskich; wś włośc. 7 dusz rewiz. ; szlach, zaś 5 dusz rew. W 1850 wś N. miała 100 dzies. gr. dworskich i nale żała do Elsnerów. W skład okr. wiejskiego wchodzą wsie N. , Rudnia, Ryliszki, Samuliszki i zaśc. Pilakiszki, Dziełginie i Absyngi, razem 80 dusz rew. włośc. uwłaszcz. i 27 włośc. skarbowych. J. Krz. Nieciuny, fol. , pow. sejneński, gm. i par. Mirosław. Odl. od Sejn w. 47. Dm. 1, mk. 20. W 1827 r. było dm. 2, mk. 24. Fol. N. al. Poniemoń, rozl. mr. 151 gr. or. i ogr. mr. 76, łąk mr. 21, lasu mr. 32, zarośli mr. 10, nieuż. i place mr. 12; bud. z drzewa 8; są po kłady torfu. Br. Ch. Niecki 1. fol. , pow. warszawski, gm. Prusz ków, par. Pęcice. Odl. 8 w. od Warszawy. Należał do dóbr Gołąbki. Ma 15 mk. , 74 mr. obszaru. W 1827 r. było dm. 2, mk. 19. 2. N. , wś włośc, pow. gostyński, gm. Ra taje, par. Sokołów, ma 186 mk. i 50 mr. zie mi. W 1827 r. było dm. 13, mk. 107. 3. N. , wś, pow. brzeziński, gm. Dobra, par. Skoszewy. Ma 3 dm. , 23 mk. , ziemi włośc. 121 mr. W 1827 r. było dm. 5, mk. 52. 4. N. , wś, pow. konstantynowski, ob. Kamionka Lacka 25. Br. Ch. Niecki, wś włośc, pow. białostocki, par. niewodnicka, o 12 w. od Białegostoku, o 12 od Suraża, o 10 od Starosiela, o 8 od Lewic kiego, o 5 od rz. Narwi. Józ. Lew. Nieckie. Jestto pasmo wyniosłości, cią gnących się od wsi Niedziałek, w pow. mławskim, i otaczających lewy i prawy brzeg rzeczki Przylepnicy, pomiędzy Sarnowem i Nidzgorą. Wzgórza te dochodzą na gruntach Sarnowskich największej wysokości 50 do 100 stóp nad poziom wyżyny służącej za ich podstawę a stanowiącej jeden z tarasów wielkiego wału, ciągnącego się równolegle od Baltyku i przerzynającego gubernię suwalską i najdalej na północ wysuniętą część pow. mławskiego, gdzie dochodzi od 1000 do 1150 stóp wznies. npm. Nazwę swoją zawdzięczają kształtowi, przypominającemu niecki naczynia do ciasta; składają się z ziarnistego piasku, z wapnem pod spodem, które wypalał dziedzic Tarnowa. Długosz pomiędzy górami Mazowsza, wylicza górę Niecko, leżącą pomiędzy Sarnowem i Radza nowem, niedaleko od Działdówki; prawdopo dobnie będą to Nieckie wzgórki. Ze źródłosłowem tej samej nazwy spotykamy się w mławskiem kilkakrotnie. Niedaleko od Sar nowa, w pośród Nieckich wzgórz, leży wio ska Nidzgora właściwie Nieckogora, jak po dają dawniejsze mapy; w gminie Zieluń znajduje się wieś Nick al. Nieck, również oto czona wzgórzami, przypominającemi kształtem Nieckie góry. Lu. Krz. Niecko, góra, ob. Niecicie, Niecko, ob. Kozłówka, w pow. konstanty nowskim. Nieckowo, wś i fol. , pow. szczuczyński, gm. Szczuczyn, par. Wąsosz. Posiada gorzelnią i pokłady torfu. W 1827 r. było 19 dm. , 105 mk. Fol. N. z wsią t. n. , Milewo i NowoLipnik, rozl. mr. 1168 gr. or. i ogr. mr. 560, łąk mr. 162, lasu mr. 175, past. mr. 130, nieuż. mr. 37, przestrzenie sporne mr. 104; bud. mur. 15, z drzewa 16; płodozmian 8 polowy. Wś N. os. 35, z gr. mr. 398; wś Milewo os. 27, z gr. mr. 123; wś NowoLipnik os. 33, z gr. mr. 130. Nieckowo, niem. Neizkow, dobra ryc. w Pomeranii, pow. słupski, st. p. , tel. i kol. Potęgowo, 5 klm. odl. , okr. urz. stanu cywil. Skórzewo. Mają obszaru 627 ha roli orn. i ogr. , 155 łąk, 138 past. , 114 lasu, razem 1034 ha; czysty dochód z gruntu 6258 mrk. ; hodowla bydła holend. rasy. Kś. Fr. Niecława, ob. Niczława. Niecponie al. Nicponie, dom. i gm. , pow. bydgoski, 2 miejsc a N. , dom. , b Miedzyn Wielki, dom. ; 5 dm. , 87 mk. , 31 ew. , 56 kat. , 37 analf. Poczta w Fordonie o 3 klm. , st. kol. żel. i tel. w Czersku o 7 klm. Nieczaj, wś, pow. święciański, w 4 okr. pol. , gm. Wojstom, okr. wiejski Hanuta, o 8 w. od gminy, 36 dusz rewiz. ; własność Kociełłów. Nieczajna, rzeczka, powstaje we wsi Nie czaj nie, w pow. dąbrowskim, płynie na płn. , tworzy granicę między gra. Smęgorzowem a Radgoszczą, wreszcie przechodzi na obszar Radwania, gdzie zlewa się do Brenia ob. t. I, 358, nr. 2. Długość biegu 11 1 2 klm. Dno namuliste, wody błotne. Br. G. Nieczajna, wś, pow. dąbrowski, nad strum. t. n. , wzniesiona 207 m. npm. Odl. 2, 2 klm. na wschód od Dąbrowy. Ma 1199 mk. , mianowicie 1123 rzym. kat. i 76 izraelitów. Z tych 31 mk. na obszarze więk. pos. , mającej obszaru 295 mr. roli, 23 mr. łąk i ogr, , 11 mr. past. i 41 mr. lasu; pos. mn. ma 2011 mr. roli, 285 mr. łąk, 145 mr. past. i 2 mr. lasu. Szkoła ludowa była w r. 1884 nieobsadzoną. N. należy do par. rzym. kat. w Dąbrowy. Graniczy na zachód z Gruszowem Wielkim i m. Nieczeryco Nieczława Nieczuj Nieczujów Nieczulice Nieczuny Nieda Niedabyl Niedamowo Nieczany Dąbrową, na południe z Szarwarkiem, na wschód z Luszowicami, Smykowem w. i m. , Żdżarami i Radogoszczą a na północ z fol. Banaszówką. Mac. Nieczajno dok. Nieczaina, wś i dobra, pow. obornicki. Wś ma 9 dm. , 82 mk. , wszy scy kat. , 25 analf Poczta, tel. , st. kol. żel. w Szamotułach o 12 klm. , gośc. o 7 klm. N. , dobra, 3595 mr. rozl. ; 3 miejsc a N. , dom. ; folwarki b Przemysł, c Sepno; 17 dm, 307 mk. , wszyscy kat. , 129 analf. Właścicielem jest Hipolit Turno z Obiezierza. Według regestr. pob. z 1580 r. wieś N. , w par. Obiezierze, własność Andrzeja Sobeckiego, miała 3 łany i 4 zagrod. Pawiński, Wielk. , I, 25. M. St. Nieczańce, wś nad rz. Szyrwinczą, pow. wileński, w 2 okr. pol. , gm. Szyrwinty, okr. wiejski Poszyrwińcie, o 6 w. od gminy a 52 w. od Wilna, 8 dm. , 71 mk. kat. 28 dusz rewiz. ; należy do dóbr Poszyrwińcie hr. Leduchowskich. Młyn wodny. Nieczany, wś uwłaszczona, pow. wiłkomierski, par. Swiadorka; należała do dóbr Drabczuny. Nieczatów, wś, pow. radomski, gm. Zakrzew Kościelny, par. Cerekiew. Odl. od Radomia 8 w. Dm. 8, mk. 86, ziemi dworsk. 232 mr. , włośc. 11 mr. W 1827 r. było dm. 4, mk. 38. Nieczatow, wś nad rz. Stubłą, pr. dopł. Prypeci, pow. piński, na odludnem Polesiu, w stronie zwanej Zarzecze, w 3 okr. pol. płotnickim, gm. Raczysk, ma 24 osad pełnonadziałowych i 104 mk. Własność br. Hartynga. Nieczeć, mylnie zamiast Nieciecz t. II, 18. Nieczeroco al. Nieczeryco, jezioro w płd. str. pow. siebieskiego, blisko granicy drysieńskiego; 7 w. długie, 2 1 2 w. szerokie, 10, 8 w. kw. rozległe, otoczone lasem sosnowym. Na zachód zatoka, zwana jez. Berezwica Bereżawica. Południowy jego odpływ rz. Swołna al. Swołka, pr. dopł. Dryssy. Spływa do niego jez. Mociaż za pomocą strugi t. n. Wy pływa nadto z niego rzka Nieczeryca, ucho dząca do jez. Lisno. J. Krz. Nieczeryco, ob. Nieczeroco. Nieczława, ob. Niczława. Nieczuj, wś i fol. , pow. sieradzki, gm. Majaczewice, par. Burzenin, odl. 18 w. od Sieradza. Wś ma 8 dm. , 98 mk. , 60 mr. roli, 11 mr. łąk; fol. ma 260 mr. roli, 55 mr. łąk. W 1880 r. oddzielony został od dóbr Niemi rów. J. K. Nieczujów, wś, pow, czerkaski, ob. Neczajówka. Nieczulice, wś, pow. iłżecki, gm. i par. Chybice. Odl. od Iłży 31 w. Ma 21 dm. , 173 mk. , ziemi fol. 268, włośc. 257 mr. W 1827 r. było dra. 11, mk. 77. Fol. N. wchodził w skład dóbr Chybice. Nieczuny, wś rząd. nad Niemnem, pow. trocki, w 3 okr. pol. , gm. Jezno, okr. wiejski Wieżany, o 8 w. od gminy a 63 w. od Trok, 14 dm. , 97 mk. katol. 39 dusz rewiz. . Nieda, wś i dobra, pow. zgorzelicki. Do 1815 r. należała do saskich Łużyc. Posiada kościół par. ewangielicki i szkołę. Niedabyl, wś, pow. radomski, gm. i par. Stromiec. Odl. od Radomia 32 w. , ma 48 dm. , 293 mk. , ziemi dworskiej 660 mr. , włośc. 139 mr. w 25 osadach. W 1827 r. było dm. 10, mk. 115. Do dóbr N. należała Stara Wieś. Niedamowo 1. al. Jadamowo, dok. Nedemio 1295, dobra ryc. i wś szlach. , z kat. kośc. par. , pow. kościerski. Do wsi należą wyb. Niedźwiedź niem. Barenberg, Hammerberg i Smolniki, niem. Theerofen, z 16 włośc. osadami i 3 zagrodami. Cały ten obszar obejmuje 5345 mórg, dobra ryc. zaś 948, 04 ha l to 607, 9 ha roli orn. i ogr. , 48 łąk, 51, 5 Past. , 26, 5 boru, 1014 nieuż. , 196 wody; czysty dochód z gruntu 4158 mrk. W 1868 r było 362 mk. , 81 kat. , 281 ew. , 41 dm. Stp. i tel. i par. ew. Nowe Polaszki, 6 klm. odl Tutejszy okr. urz. stanu cywilu, miał w 1880 r 1146 dusz. Szkoła ewang. w miejscu, do niej uczęszczają i dzieci katol. z N. i Dębogóry Eichenberg. Z zakładów przemysłowych jest tu gorzelnia, karczma, cegielnia i młyn. Tutejszy kościół kat. , tytułu św. Mikołaja, patronatu prywatnego, został nowo zbudowany r. 1818. Przy kościele jest bractwo trzeźwości, założone r. 1860. Do parafii są przyłączone Niedamowo 56 dusz r. 1867, Dębogóry 31, Smolniki, niem. Theerofen 7, Hammerberg 12, Stawiska 176, W. Podlesie 119, M. Podlesie 78, N. Podlesie 78, Lubań 191, razem 764 dusz. Komunikantów 456. Parafia tutejsza należy do dekanatu tczewskiego Niedamowo leży nad małą, do Kamionki a z nią do Wierzycy uchodzącą strugą, istniało już r. 1295, w którym Mestwin potwierdza cystersom w Byszewie darowiznę Marsuwiusza z N. nobilis vir comes Marscuvius de Nedemio, tenże bowiem nadał był klasztorowi połowę jez. Sitna dimidium lacum, qui vulgariter Sitno dicitur. Dan w świeciu w dzień św. ap. Piotra i Pawła ob. Perlbach, Pom. Urk. B. , str. 468 469. . Dokument ten nie jest autentyczny ale darowizny nie zaprzeczają historycy ob. Zeitsch. d. Westpr. Gesch. Ter. , X, str. 96. W XVI w. napotykamy Jerzego z N. , pochodzącego z fam. Klińskich. Z wizytacyi Rozdrażewskiego, spisanej r. 1583, dowiadujemy 8ię, że Jadamowo było wtedy własnością Achacego Jackowskiego; wizytator zowie go za Nieczajno Nieczańce Nieczatów Nieczatow Nieczeć Nieczajno Nieczeroco twardziałym heretykiem haereticissimus, trzymał tu dawniej predykanta, wizytacyi nic dopuszczono ob. str. 37, i drudzy mieszkańcy byli tu wszyscy lutrami omnia haeretica, str. 101. Dominus misereatur vineae suae, tak kończy wizytator str. 214. Wizytacya Gniewosza z r. 1649 donosi, że Jadamowo, majątek szlachecki, ma kościół drewniany tytułu św. Mikołaja. Proboszcz posiadał 4 włoki, które uprawiali poddani, pro quarto manipulo. W skład parafii wchodziły następ. wsie 1. Jadamowo, majątek szlachecki, znajdujący się w ręku trzech właścicieli, z których Arciszewski daje mesznego 2 korce żyta i tyleż owsa; z drugiej cząstki daje Przeworski 1 k. żyta i tyleż owsa; z trzeciej Wościkorski 2 k. żyta i tyleż owsa; 4 poddanych daje po 1 k. żyta i tyleż owsa, młynarz zaś 1 k. żyta. 2. Wielkie Polesie, własność Thesmera, daje 8 kor. żyta i tyleż owsa; poddanych jest tu 8. 3. Lubanie; tudaje dwór, należący do Lubańskich, 4 kor. żyta; cała wś 16 kor. żyta. 4. Stawiska Dzięcioł 1 kor. żyta i tyleż owsa; Błaszk Stawicki 1 k. żyta i tyleż owsa; Słożyński 1 k. żyta i tyleż owsa; Mączka Walenty i Mączka Szymon, jako i Kunica Szymon i Kunicza sic Marcin nie dają nic. 5. Polesie Małe, własność siedmiu szlacheckich właścicieli, każdy ma płacić 1 k. żyta i tyleż owsa ob. str. 35b. 36a. . Z wizytacyi Madalińskiego z roku 1686 dowiadujemy się, iż Jadamowo posiadał wówczas Kliński. Kościół nowo zbudowany, niebył jeszcze konsekrowany. obok kościoła stała dawniej kostnica, ale obecnie zapadła się całkiem. Meszne płacą Jadamowo, Podlesie Wielkie i Małe, Stawiska i Luboń; w tych wsiach było kat. mk. tylko 215, bo większą część stanowili luteranie. Plebanii nie było żadnej, prob. mieszkał w małym dla nauczyciela przeznaczonym domku; do probostwa należała także łąka, położona w lesie Dąbrową zwanym. Bakałarz pobierał od parafian, także od szlachty, po ćwierci korca żyta. Proboszczem był Albert Złotowicz ob. str. 73b 74a. Do N. należy jezioro Przywidz, różne od jez. t. n. w pow. kartuskim. Z tego jeziora wypływa rzeczka, uchodząca do Kamionki, Kamionka zaś płynie potem na południe przez jezioro Wierzchołek, dalej przez Średnik i Gatno. Inne jez. niedamowskie są Sitno, Gubel i Brużo. R. 1476 skarżył opat pelpliński Paweł de Zullen przez przeora Piotra szlachcica Mikołaja z N. Nedemaw przed królem Kazimierzem, bawiącym właśnie w Malborku, o nieprawne przywłaszczenie jeziora i rzeki Sitna. W zastępstwie powołanego stanął syn jego Fryderyk z N. i przyznał zakonnikom słuszność, przepraszając za wyrządzone szkody ob. Kujot; Opactwo Pelplińskie, str. 409. Cudowny obraz Matki Boskiej znajduje się tu we wielkim ołtarzu za zasuwą. Jest, jak powiada ks. Fankidejski Cudowne obrazy i miejsca, str. 127, cały na płótnie malowany, wysoki 3 stopy, dwie szeroki i przedstawia N. M. P. Częstochowską. W 1727 r. , według wizytacyi Narzymskiego, był już bardzo stary. Opowiadania ludowe o dawności i cudowności obrazu stwierdzają dawniejsze wizytacye. I tak wizytacya biskupa Ostrowskiego z r. 1765 wyraźnie pisze, że ten obraz był ku większej czci wstawiony w główny ołtarz, gdyż Matka B. wiele łask ludziom wyświadczała. Za te łaski sprawili wierni jej i Panu Jezusowi srebrną sukienkę i koronę i liczne wota 33. W podobny sposób wyraża się też wizytacya Klińskiego i Rybińskiego. Bractwo różańcowe ufundowała r. 1741 Anna z Moczarskich Klińska, dziedziczka N. Obecnie bractwo to podupadło; obraz sam pozbawiony został wszystkich dawniejszych ozdób, jako sukienki, korony i wotów. Teraźniejszy właściciel dóbr ryc. zapłacił za nie 270, 000 mrk. Wś N. zaś kupiła r. 1884 na subhaście spółka zabezpieczenia życia i pensyi Janus za 191, 000 mrk. Według taryfy z r. 1648, którą uchwalono pobór podwójny i akcyzę potrójną, płacił w N. Kliński w ogóle 12 flor. ob. Rocz. Tow. Przyj. nauk w Poznaniu, 1871, str. 172. Taryfa zaś z r. 1717 na symplę wyrachowana wykazuje, że N. płaciły 1 zł. 14 gr. ob. Codex Belnensis, w Pelplinie, str. 82. 2. N. , ob, Niedanowo. Kś. Fr. Niedana, 1416 Nedan, 1532 Nedane, wś, pow. raciborski, odl. pół mili od Raciborza. Dwa młyny wodne, hodowla koni i owiec na folwarku. W 1843 r. 63 dm. , 416 mk. 2 ew. ; par. kat. Starawieś. NledanowaWola, dawna nazwa wsi Pcim, w pow. myślenickim. Niedanowo al. Niedamowo, niem. Niedenau, dok. Neydan, Nedanowo al. Działdówka, wś nad Nidą, na pol. prusk. Mazurach, pow. niborski, st. p. Kozłówko, okr. urz, stanu cywilu. Sarnowo. W 1383 r. nadaje w. m. Zollner Piotrowi, Janowi, Tomaszowi i Szczepanowi, braciom, 40 wł. chełm. w Niedanowie nad Działdówką. Dan w Lidzbarku w poniedziałek po niedzieli głuchej. Po pokoju toruńskim ponieśli szkodę od Polaków Jurga Jorgen, Nicz, Piwoda, każdy po 3, Jan zaś, syn Bałda, 2 koni; poświadczają to Fryderyk, Stefan, Jan Jon, Filip i Tomasz. N. ma r. 1542 tylko pol. mieszk. R. 1654 mieszkał tu Stanisław Olszewski, r. 1660 zaś Hanusz Bartkowski, Zygmunt Wilamowski, Kacper Kamiński, Samuel Żakobielski i in. ob. Kętrz. , O ludn. pol. , str. 319. Z rodzin szlacheckich mieszkali tu w XVII i XVIII w. Kamińscy Kacper Niedana Niedana Niedanowo Niedasewicze Niedary Niedaszewo Niedaszki Niedary-Stare 1660, Olszewscy Stanisław 1654, Wilamowscy Zygmunt 1615, ob. tamże str. 327, 328, 330. Kś. Fr. NiedaryStare i Nowe z Podlesiem, wś, pow. bocheński, leży w nizinie nadwiślańskiej, w po bliżu ujścia Raby. Nowe N. , na wznies. 190 m. npm. , leżą na lew. brzegu Raby, na nie wielkim wzgórzu, przy gościńcu oddzielającym się od drogi z Bochni do Sierosławic w Mikluszowicach, i mają od wschodu las, od płn. roz ległe podmokłe łąki, a od płd. Wolę Drwińską; N. Stare leżą na praw. brz. rzeki, na płn. od Uścia Solnego, 185 m. npm. ; mają na płn. podmokłe łąki a na wsch. stykają się z Popędryną i Starem Uściem. Na zach. od N. No wych, za lasem a nad potokiem Drwinką leży przys. Podlesie. Obie części obejmuje pogra niczny cłowy pas i należą do par. rzym. kat. w Uściu Solnem 0, 7 klm. Jest tu szkoła lu dowa filialna. Z 437 mk. rz. kat. przebywa 64 na obszarze większ. pos. , mającym obszaru 408 mr. roli, 122 mr. łąk i ogr. , 142 mr. pastw. i 148 mr. lasu; pos. mn. 254 mr. roli, 133 mr. łąk, 18 mr. pastw. i 29 mr. lasu. Gleba bardzo urodzajna ale dla częstych wy lewów Raby, Wisły i Drwinki uprawa roli przynosi małe korzyści. Mac. Niedarczów 1. Górny, wś, pow. iłżecki, gm. Miechów, par. Odechów, odl. od Iłży 10 w. Ma 37 dm. , 252 mk. , ziemi dwor. 513 mr. , włośc. 395 mr. W 1827 r. dm. 35, mk. 195. 2. N. Dolny, wś i fol. nad rz. Chotczanką, pow. iłżecki, gm. Miechów, par. Odechów, odl. 18 w. od Iłży. Posiada młyn wodny, pokła dy torfu, 23 dm. , 84 mk. , ziemi dwors. 710 mr. , włośc. 347 mr. , Br. Ch. Niedarzyn, wś nad rz. Rokietnicą, pow. płoński, gm. Dziektarzewo, par. Gralewo, odl. o 17 w. od Płońska. Ma wiatrak, 14 dm. , 216 mk W 1827 r. 11 dm. , 87 mk. Rozl. mr. 542 gr. orn. i ogr. mr. 342, łąk mr. 84, pastw. mr. 76, wody mr. 2, lasu mr. 21, nieuż, i place mr. 17; bud. z drzewa 11. Wś N. os. 22, z gr. mr. 142. Niedarzyn, w dok. Nyedarzyno, wś, pow. wągrowiecki, 4 dm. , 40 mk. , wszyscy ew. , 13 analf. Poczta, gośc. i tel. w Skokach, o 6 klm. , st. kol. żel. Rogoźno, o 25 klm. Według Lib. Ben. Łask. I, 74 75 już w pczątku XVI w. należała do par. Raczkowo. Łany kmiece dawały proboszczowi meszne jedynie po dwie miary owsa i pszenicy. M. St. Niedarzyno, Niedarzyn al. Maderzyn, niem. Meddersin, dok. Medarsyn, dobra na Pomorzu niem. , pow. bytowski, st. p. Borzetuchomie, par. kat. Bytowo, 3 4 mili odl. ; ma szkołę ew. W 1867 r. było tylko 7 kat. Dobra tutejsze obejmują 137, 87 ha roli orn. i ogr. , 31, 66 łąk, 67, 4 pastw. ; czysty dochód wynosi 1467 mrk. Tutejszy okr. urz. stanu cywiln. liczył w 1880 r. 1493 dusz. R. 1354 nadaje Nicol t. j. Mi kołaj von der Frantz, komtur bytowski, wier nemu Nitzalken i Toman, braciom, i ich spad kobiercom młyn w Meddersin i 2 mr. roli; mleć ma tu tylko Niedarzyno i Wosiek Wusseken. Za to będą do naszego zamku w By towie rocznie płacili 4 grzywny wendischer Pfennige na św. Marcin. W stawie młyń skim mogą łowić ryby, ale dla własnego sto łu. Czynsz teraźniejszy niema być podwyż szony. świadkowie Idelko von dem Borne, Schade i Jan, prob, w Ugoszczu. Dan w By towie, w wilją św. Barbary 3 grud. ; ob. Gramer. Gesch der Lande Lauenburg und Buetow, II, str. 192. R. 1419 dodaje wójt bytowski Łukasz v. Lichtenstein młynarzowi w N. jeszcze włókę roli przy borze w Wosicku prawem dziedzicznem, za jednę grzywnę zwyczajnej monety. Dan w Bytowie, w dzień Wszystkich świętych. Dok. powyższe potwierdza książe Kazimierz w Ruegenwalde d. 22 marca 1604 r. książe Franciszek w Kosza linie d. 3 czerwca 1607 r. , ks. Bogusław w Bytowie d. 5 czerwca 1621 r. , król Władysław IV w Warszawie d. 30 czer. 1637 r. ob. tamże, str. 193. R. 1355 nadaje Nicol von der Franz, komtur w Bytowie, wiernemu Woyrach i jego spadkobiercom wś N. , obejmującą 30 włók na prawie chełm. Z tych ma W. po siadać 2 wolne i 2 czynszowe włóki i 3 mr. łąk; od owych 2 włók czynszowych nie będzie służył, tylko od 2 wolnych, jak inni sołtysi; dajemy mu także trzeci fenig kar sądowych, ale sądownictwo drożne sobie zastrzegamy; jeżeli założy ogrody, będzie 1 jemu zawsze należał, a dwa nam. Osadnicy będą dawali co rok na św. Marcin od każdej włóki pół grzywny i 2 kury i od każdej włóki powinni skosić pół morgi łąki i siano zwieść na nasz zamek, albo mają zamiast tego dać łót prus kiej monety. Sołtys i jego spadkobiercy ma ją mieć wolne rybołówstwo w jez. Włochow Vlochow i w stawie młyńskiem, małemi narzędziami, dla własnego stołu. Dan w By towie. List niniejszy potwierdza książe Bar nim w Szczecinie r. 1544 tamże, str. 193. Krzyżackie księgi czynszowe z r. 1437 dono szą, że w N. było 28 wł. czynszowych, od każdej płacono pół grzywny. Kś. Fr. Niedasewicze, mała wś, pow. nowogródzki, w 1 okr. pol. niechniewickim, na pół drogi o kilka wiorst w bok od gośc. z Nowogród ka do miasteczka Wsielubia, ma 3 osady; grunta wyborne, miejscowość wzgórkowata dość leśna. . A. Jel. Niedaszewo, fol, pow. czauski; gorzelnia, zatrudnia 8 ludzi i produkuje rocznie 210580 spirytusu. Niedaszki, wś u źródeł rz. Zwizdal, dopł. Użu, pow. owrucki, na wschd. od Ksawerowa; Niedarczów Niedarzyn Niedarzyno ob. Arch. J. Z. R. , cz. III, t. 2 324; cz. IV, t. l 103, 386, 387. Niedat al. Niedatz niem. , jezioro, ob. Miedack. Niedau niem. , ob. Nidowo. Niedawik, jezioro w pow. rzeczyckim, uformowane w kotlinie Prypeci, naprzeciwko wsi Krasnosielje, ma około 20 morgów rozle głości. A. Jel. Niedbalica, grupa domów w Nowem Siole, pow. cieszanowski. Niedeck al. Adl. Kamnitza niem. , ob. Kamienica, pow. kartuski. Dobra te obejmują 629, 07 ha roli orn. i ogr. , 24, 05 łąk, 16814 pastw. , 0, 8 boru, 10 nieuż. , 5, 32 wody, razem 837, 38 ha; czysty dochód z gruntu 3215 mrk. Właściciel Bolesław Gruchałła na N. Glińczu. Kś. Fr. Niedelberze, wś, pow. maryampolski, gm. Antonowo, par. Pilwiszki, odl. od Maryampola 16 w. , ma 15 dm. , 127 mk. W 1827 r. było dm. 3, mk. 31. Niedenau niem. , ob. Niedanowo. Nieder niem. , znaczy dolny. Nazw tak zaczynających się a ta nie pomieszczonych, szukać należy pod głównym wyrazem. Niederbartau, st. poczt. w pow. grobińskim gub. kurlandzkiej, na trakcie z Libawy do Połongi. NiederBielau, ob. Bjelawa, NiederBogatz, ob. Bogacz. NiederBriesen, dziś Birkenau, po polsku Brzezinko. NiederCzartowitz niem. , ob. Czartowice. Niederdorf niem. , wś, pow. pleszewski, ma 30 dm. , 303 mk. , 277 ew. , 26 kat. , 45 analf. Poczta, gośc. i tel. w Jaraczewie, st. kol. żel. w Jarocinie. Niederdorf, pow. rybnicki, ob. Dolna wieś. NiederDremling, ob. Jakubowice 8. . Niederfeld niem. , wyb. do Oruni należące, pow. gdański, st. p. Orunia. Niederforst niem. , dwa przysiołki gminy Soergsdorf, pow. jawornicki, na Szląsku austr. dolnym a N. Dreschgaertner, ma 79 mk. , b N. Priebnerleiten z 214 mk. 1880 r. ; ob. Soergsdorf, Br. G. NiederFluss i NiederSee niem. , ob. Niska i Niskie, NiederGarbussen, ob. Garbas. Nieder Gebelzig, ob. Delny Hbelsk. Nieder Goldmansdorf, ob Bzy dolne. Niedergrossen Bohrau, ob. Borowo I, 323. Niedergrund, wś, pow. cukmantelski, w ks. opawskiem, na Szląsku austr. dolnym, na płd, zach. od Cukmantla, w okolicy podgórskiej, nad pot. Goldbach, przy gościńcu z Hermanic Hermannstadt do Cukmantla. Ma 542 mk. 1880 r. , szkoła ludowa; kaplica ś. Achacego. Par. łac, sąd pow. , st. p. w Cukmantlu. Niedergurig, ob. Hórka. Niederhaide niem, po pol. Kosowa niwa ob. , mylnie nazwana Friedenthal Niederhain, pow. bydgoski, ob. Łoskoń. NiederHoelle niem. , ob. Dolne Piekło. Niederhof, fol. do dóbr Rauden, w okr. , pow. i par. tukumskiej, w Kurlandyi. Niederhof 1. al. Dolny folwark, zabudo wania gospodarskie, w obr. gm. Komorowic, w pow. bialskim. 2. N. al. Dolny dwór, dwór, w obr. gm. Kóz, pow. bialski. 3. N. al. Dolny dwór, fol. w Bulowicach, pow. bial ski. 4. N. al. Niżny dwór, fol. w Okocimie, pow. brzeski. 3. N. al. Dolny folwark, fol. w Nidku, pow. wadowicki. Br. G. Niederhof, 1253 Mocronoz, 1345 Nieder Mokirnoz, 1449 Niderhoff, 1530 Mochirniz, wś, pow. wrocławski; od 1386 do 1810 r. wś duchowna. Par. ewang. we Wrocławiu. Niederhof 1. fol. , pow. bytomski. Należy do Bujakowa. 2. N, fol. do Dittmannsdorf, pow. ząbkowicki. 3. N. , zamek w Giessmannsdorf, pow. bolesławski. 4. N. , fol. do Pyszkowic, pow. kładzki. 5. N. , fol. do Seitendorf, pow. wojerecki, 6. N. , fol. do Bierawy, pow. kozielski. 7. N. , fol. do Knepper. pow. lubański. 8. N. , fol. do Fellendorf, pow. lignicki. 9. N. , fol. i fryszerka w Boronowie, pow. lubliniecki. 10. N. , fol. do DuerrKunzendorf, pow. nissański. 11. N. , fol. do Bodland, pow. olesiński. 12. N, fol. do Liska, pow. rybnicki. 13. N. , fol. do Zalesia, pow. wielkostrzelecki. 14. N. , fol. do Thomaswaldau, pow. strzygłowski. Niederhof niem. , 1. ob. Księży dwór. Tu tejszy okr. urz. stanu cywil. liczył 1880 r. 300 dusz. Bo dóbr tych należy i Prusinowo. Oba dobra ryc. obejmują razem 794 ha roli or. i ogr. , 424 łąk, 208 pastw. , 47 boru, 27 nieuż. , razem 1500 ha; czysty dochód z grun tu 11346 mrk. ; st. p. , tel. i kol. Działdowo, 3 klm. odl; gorzelnia parowa produkuje codzien nie 11000 litrów; hodowla krów 180 sztuk i owiec. 2. N. , dobra rycerskie na Warmii, pow. reszelski, st. poczt. i kol. Bischdorf, 2 klm odl. , okr. urz. stanu cywil. Santoppen, zawierają 114 ha roli or. i ogr. , 45 łąk, 33 past. , 56 boru, 8 nieuż. , razem 286 ha; czysty dochód z gruntu 6177 mrk. ; hodowla bydła holenderskiej rasy. 3. N. , folw. i młyn, pow. wałecki, st. p. Wielboki, par. kat. Sy pniewo, ew. Brocz, szkoła Machliny. W 1868 r. 10 bud. , 3 dm. , 19 mk. ew. ; osady te nale żą do dóbr ryc. Wallbruch. Kś. Fr. Niederhof, ob. Księży dwór. Niederhof, ob. Dolna wieś. NiederHuette niem. , Dolna huta, wś wło ściańska, pow. kartuski, st. p. Przywidz, tam Niedat Niedau Niedawik Niedbalica Niedelberze Niedenau Nieder Niederbartau Niederdorf Niederdorf Niederfeld Niederforst Niedergurig Niederhaide Niederhain Niederhof Niedat Niedobczyce Niedobnek Niederwald że ew. kościół paraf. , par. kat. Prągowo, 1 3 8 mili odl. . Ma szkołę ew. ; odl. od Kartuz 2 1 2 mk. Razem z wyb. Neuhoeferfeld zawiera ta wś 4 gburskie posiadłości i 20 zagród, ma 289 mr. , 21 dm. , 146 mk. , 130 ew. , 16 kat. Niederkaina, ob. Kina. NiederKatschitz niem. , ob. Kaczyce dolne. Niederkrug niem. , wś nad rz. Brdą, pow. tucholski, st. p. Rytel, par. kat. i okr. urz. stanu cywil. Raciąż, par. ew. Tuchola, szkoła Lutomski Most. Razem z os. młynarską Nadolnikiem obejmuje ta wś 1507 mr. obszaru, 38 bud. , 18 dm. , 150 mk. , 101 kat. , 38 ew. N. leży 3 4 mili na płn. wschód od Raciąża, tuż nad granicą pow. chojnickiego. Kś. Fr. Niederkrug, ob. Eberspark. NiederKunzendorf, ob. Kujakowice dolne. NiederKurzwald, ob. Międzyrzecze 1. . NiederLindewiese niem. , ob. Lipowa dolna, Niederlande niem. . Tak nazywali Krzy żacy swoje terytoria po prawej stronie Pasaryi, podczas kiedy ziemię między Pasaryą a Wisłą położoną zwali w przeciwstawieniu Oberland. Już Dusburg zna te nazwy III, c. 34, 35, wymieniając w rozdziale 31, . par tes inferiores sc. terrae Prussiae, a w rozdz. 35, , partes superiores scilicet terram Pomesaniae et Colmensem. Tak samo używa ich Jan z Pozylii, który o morowem powietrzu, strożącem się r. 1383, powiada, że przez nie zostały nawiedzone i Niederlande, mianowicie Natangia, Sambia, Warmia, ziemia barcka i Nadrowia ob. Toeppen, Hist. comp. Geogr. , str. 194. Kś. Fr. NiederMarklowitz niem. , ob. Marklowice Dolne. Niedermuehl niem. , ob. Nadolnik Niedermuehle niem. 1. pol. Dolny Młyn, os. młyńska nad Wisłą, pow. grudziądzki, st. p. Cierpice, par. kat. Podgórz, ew. Toruń, szkoła Nieszawa, ma 261 mr. , 8 bud. , 4 dm. , 49 mk. , 3 kat. , 46 ew. 1868 r. . 2. N. , młyn nad rz. Rynem, pow. reszelski, st. p. Bischdorf. 3. N. Bukowitzer al. Hasenmuehle, ob. Zając. Niedermuehle 1. ob. Dolny Młyn. 2. N. , ob. Nadolnik. Niedermuehle, ob. Dolna Wieś. NiederOhlisch, część wsi Mikuszowic Nikelsdorf, w pow. bielskim, na Szląsku austr. , ma 271 mk. 1880 r. ; ob. Nikelsdorf. Br. G. NiederRotwasser niem. , al. Czerwona Woda Dolna, przysiołek gm. Czerwonej Wody niem. AltRotwasser, pow. widnawski, na Szląsku austr. dolnym, przy gościńcu do Widnawy Weidenau, u zach. stóp Owczej góry Śchafberg, 326 m. npm. . Ma 111 mk. 1880 r. . Ob. Rotwaaser. Br. G. NiederSee al. Mokre, jezioro, część jeziora Sniardwy ob. . NiederSeibersdorf niem. ob. Zebrzydowice Dolne. NiederSuchau niem. , ob. Sucha Dolna. Niedertauer niem. , ob. Rogowo. Niederuhna, ob. Hunjow. NiederungBruchsche niem. , ob. Bruk. Niederwald, leśniczówka w obr. gm. Okocima, w pow. brzeskim. Br. G. Niederwald niem. , przys. gm. Wilczyc Wildschuetz, w pow. jawornickim, na Szląsku austr. dolnym, nad granicą Bernacie Barzdorf, między pot. Kaltwasser a Hutwasser; rozległy staw; wzniesienie 338 m. npm. , ma 219 mk. 1880 r. . Ob. Wilczyce. Niederwald niem. , leśn. , pow. brunsberski, st. p. Gr. Rautenberg. NiederWiegstein, attyn. do dóbr Lhotki, w pow. sąd. Witkowskim, na Szląsku. Niederwitz niem. , dobra, pow. gołdapski, st. p. Gołdap. Niederwolla al. NiederWolla, niem, ob. Wola Dolna. Niedervorwerk, fol. , pow. wschowski, 1 dm. , 33 mk. ; nal. do dom. Dębowej Łęki ob. . Niedervorwerk, ob. Dolna Wieś. Niederzehren al. NiederZehren niem. , Kętrz. pisze mylnie Tscheren, ob. Czarne Dolne. Okr. urz. stanu cywil. Czarne Górne. Na terytoryum wsi tutejszej znajdują się 2 jeziora jez. Zamkowe i Glisno. Niedeżów, wś, pow tomaszowski, ob. Nedezów. W uzupełnieniu dodajemy, że N. ma 37 dm. , 373 mk. , w tem 236 rz. kat. ; ziemi właśc. 497 mr, , lasu 80 mr. Gleba żyzna. Ludność rolnicza tkaczy 4, kołodziei 6, kowali 2. Niedobczyce al. Niedobcice, niem. Niedobschuetz, 1228 Niedobcici, 1531 Niedobtzitze, 1581 Nedobschiz, wś, pow. rybnicki, par. Rybnik, szkoła wiejska, młyn wodny; w 1861 r. 61 dm. , 694 mk. Ludność katolicka. Wieś leży w dolinie Olsy, ma 1710 mr. obszaru. W oko licy liczne kopalnie węgla. Br. Ch. Niedobnek, nieistniejące dziś mko około Starokonstantynowa, wspomniane w Pamiat, Kij. Arch. Kom. , t. I, cz. 3 65 i Michałowskiego, Księga Pamiętnicza, str. 91. Niedobor, u Echarda Niedobur, dawniejsza nazwa gór Miodoborskich, ob. Miodobory. Niedobowce mołd, Niedobaucy, wś, pow. chocimski, par. Chocim, cerkiew, 253 dm. Niedoharki wś nad rz. Hordiejką, pow. kremienczucki gub. połtawskiej, o 17 w, od m. pow. , 397 dm. , 3270 mk. Niedoje, wś, pow. rossieński, par. żwingowska. Niedojka, wś cerkiewna, pow, rohaczewski, gm. w miejscu, 90 dm. , 680 mk. Niedojska gmina ma 3578 mk. 1692 męż. , 1686 Nieder Niederkrug Niedermuehl Niedermuehle Niedertauer Niederuhna Niederung Niederkaina Niedervorwerk Niedobor Niedobowce Niedoharki Niedoje Niedojka Niedeżów Niedomice Niedola Niedołek Niedomek Niedoń Niedośpielin Niedoukis Niedowiarka Niedra Niedreski Niedrewo Niedróz Niedola kob. i 200 dzieci, z których 500 zajmuje się scinaniem, obróbką i zwózką drzewa, przy pomocy 425 koni; w gminie znajduje się 11772 dzies. lasów pryw. i 2825 włośc. Niedola, folw. , pow. bydgoski, 1 dm. , 6 mk. , nal. do dom. i gm. Potulic ob. . Niedołek, przylgł. dóbr Mała Wieś, w pow. grójeckim. Niedomek, leśniczówka w Wierzchosławicach, pow. tarnowski. Br. G. Niedomice z Głowami, wś, pow. tarnowski, leży w równinie, 192 m. npm. , na praw. brzegu Dunajca, przy gościńcu z Tarnowa do Żabna 0, 4 klm. , należy do par. rz. kat. w Jurkowie. Ma trzy stawy i 435 mk. rz. kat, z których 40 na obszarze więk. pos, ks. Sanguszków, mającej 435 mr. a w tem 313 mr. roli, 14 łąk i ogr. , 77 past. i 31 lasu; pos. mn. ma 498 mr. , w tem 411 roli, 24 łąk, 59 past. i 4 mr. lasu. Przys. Głowy mieści się na lew. brzegu Dunajca. N. graniczą na płd. z Zabnem, na wsch. z północną częścią Łęgu i folw. i chorążeckim Pogwizdowem a na płd. Ilkowicami. W XV w. N. należały do par. Jurków i były własnością Stanisława Marchowskiego h. Półkozic Dług. , I, 12. W XVIII w. należały do Adama Podoskiego, podkomorzego różańskiego. Ob. Lenarczyce. Mac. Niedoń, dok. Niedanye, wś i os. karcz. , pow. sieradzki, gm. Gruszczyce, par Wójków, odl. od Sieradza 22 w. Wś ma dm. 13, wraz z pust. Dworek i Wiercin 224 mk. ; os. karcz. dm. 2. Folw. N. nosi nazwę Emilianów i należy do dóbr Gruszczyce ob. . Według Lib. Ben. Łask. istniały jakoby dwie wsie a raczej może dwie części jednej wsi. W opisie parafii Gruszczyce I, 373 wymieniona jest wś Nyedanye, mająca tylko kmiece łany, zaś w opisie par. Wojków II, 55 wspomniana jest w wyliczeniu wsi taż sama wś pod nazwą Nyedany, Według regestru pobor. z 1553 r. wś Niedanye miała 8 łanów, a 1576 r. 6 łanów Pawiński, Wielkop. , II, 217. Niedośpielin, w dok. Nyedospyelyn, wś, fol. , os. młyn. , pow. noworadomski, gm. Wielgomłyny, par. Niedośpielin, odl. 21 w. od Radomska. Posiada kościół par. drewniany, fabrykę papieru grubego, z produkcyą na 1600 rs. i młyn wodny. Wś ma 28 dm. , 225 mk. , ziemi włość. 357 mr. ; os. prob. 2 dm. , 5 mk. i 6 mr. ; młyn. os. dm. , 5 mk. ; fol. 7 dm. , 2 mk. i 872 mr. W 1827 r. było dm. 38, mk. 208. Dobra N. składają się z folw. N. i Władysławów, wsi N. ; rozl. mr. 914 folw. N. gr. or. i ogr. mr. 283, łąk mr. 54, pastw. mr. 34, wody mr. 10, nieuż. i place mr. 12, razem mr. 393; bud. z drzewa 7; płodozmian 8polowy; folw. Władysławów gr. or. i ogr. mr. 177, łąk mr. 34, pastw. mr. 48, wody mr. 14, lasu mr. 199, nieuż. i place mr. 11, razem mr. 483; bud. z drzewa 13; płodozmian 8polowy. Oprócz tego w wieczystej dzierżawie i pastwiskach wspólnych mr. 38. Wś N. os. 18, z gr. mr. 218. Według regestr. pobor. z 1552 r. wśN. miała 11 kolonist. , a 1553 r. 3 łany kmiece Pawiński, Wielkop. , II, 286. Kościól par. tutejszy już w początkach XVI w. był uważany za dawny. W skład parafii zdawna wchodziły wsie N. , Silniczka, Koźniewska Wola, Ruszkowska Wola i Karczew. Uposażenie proboszcza składał plac z ogrodem, pole zwane niwka, rola zagrodnicza al. karczemna, dająca czynsz, łąka, kawałek brzegu rzeki ze sadzawką, połowa dochodów z młyna, kawał łąki leśnej, zwanej Radzynya i ogród przy sadzawce dworskiej, wreszcie dziesięcina od kmieci, z wyjątkiem czterech łanów zwanych Pieczkowskye, Kapyczynskye i Ribuldowskye i czwartego pustego, które płacą dziesięcinę na stół arcybiskupi. Z innych wsi i z N. także pobierał pleban kolędę po groszu z łanu lub po miarze zboża miary przedborskiej. Tylko folwarki szlacheckie z Koźniewskiej Woli i Silniczki dawały dziesięcinę. W połowie zeszłego wieku na miejsce spalonego kościoła dziedzic N. Kazimierz Czaplicki wzniósł w 1773 r. nowy modrzewiowy kościół, obecnie z gruntu odnowiony Lib. Ben. Łask. , II, 212 214. N. par. , dek. noworadomski, 1200 dusz. Br. Ch. Niedoukis zaśc, pow. szawelski. Niedowiarka wodospad w Łuce, wsi pow. złoczowskiego. Tworzy go mały strumyk, płynący przez niwę zwaną Monasterskiem. Nazwę tę nadał mu wedle podania król Jan III. Ob. Łuka. Niedra al. Nedra, rzeka w gub. czernihowskiej i połtawskej, wypływa w pow. kozieleckim pod Ozieriami, płynie podmokłą doliną w kierunku płd. wsch. , następn. w płd. , w końcu płd. wsch. , mija Szczasnówkę, Brigance, Nowy Basan, Krupol, Wojtowo, Pilipczyny, Lechnowką, Niedrą, Bereżan i na wprost Bereżanki uchodzi od lew. brz. do Trubieży, lew, dopł. Dniepru. Niedreski al. Nadrezki, wś i folw. nad rz. Moczyną, dopł. Swisłoczy, pow. miński, o 4 w. od st. dr. żel. lipaworomeńskiej Zasław, Wś ma 20 osad pełnonadziałowych. Folwark, w 1869 r. oddany w nagrodę wdowie po gen. Rejchnau, ma około 9 włók obszaru; gr. szczer kowe, mocno faliste, łąki wyborne, miejsco wość mało leśna. A. Jel. Niedrewo, błota w pow. wiłkomierskiem, na płd. wsch, od m. Pogiry, 3 w. dł. mające, głębokie, Niedróz 1. Młody, wś, pow. sierpecki, gm. i par. Koziebrody, odl. o 18 w. od Sierpca. Ma 8 dm. , 134 mk. , cegielnię. Folw. i wś N. Młody rozl. mr. 599 gr. or. i ogr. mr. 499, łąk mr. 30, pastw. mr. 46, lasu mr. 3, nieuż, Niedrzew Niedrzwice Nieduchowski las Niedułów Niedwied Niedry Niedzbórz Niedyszyna i place mr. 21; bud. mur. 7, z drzewa 12. płodozmian 13polowy. Wś N. Młody os. 17, z gr. mr 20. 2. N. Stary, wś, pow. sierpecki, gm, Raciąż, par. Krajkowo, odl. o 24 w. od Sierpca, ma 12 dm. , 87 mk, 360 mr. gr. dobr. , 3 nieuż. Mieszka tu drobna szlachta. Br. Ch. Niedry, niewielkie błoto w pow. poniewieskim w dorzeczu Niewiaży i Ławeny. Niedrygajłów, mto w pow. lebiedyńskim, ob. Nedrygajłow, Niedrzaków, wś włośc. , pow. kutnoski, gm Sójki, par. Strzelec. Ma 19 dm. , 181 mk. , 138 mr. W 1827 r. było dm. 23, mk. 144. Niedrzakówek, wś włośc. , pow. kutnoski, gm. Sójki, par. Strzelce, Ma 7 dm. , 77 mk. , 148 mr. W 1827 r. było dm. 7, mk. 51. Niedrzew al. Niedrzewie w dok. Miedzydrzewie, wś i folw. , pow. kutnoski, gm. Kutno, par. Głogowiec, odl. 10 w. od Kutna. Należy do dóbr Kutno, posiada gorzelnię, z produkcyą roczną na 54, 000 rs. , i wiatrak. Ma 18 dm. , 323 mk. , 1565 mr. obszaru, w tem 126 m. włośc. , 215 mr. lasu i 1129 mr. ziemi ornej dworskiej. W 1827 r. było dm. 19, mk. 120. Wś tę wspomina dokument z 1462 r. ob. t. V, 190. Br. Ch. Niedrzwica 1. Wielka al. Duża, wś i fol. nad rz. Bystrzycą, pow. lubelski, gm. i par. Niedrzwica. Leży w dolinie rz. Bystrzycy, przy trakcie z Lublina do Kraśnika, o 19 w. na płd. od Lublina, o 23 w. od Kraśnika a 8 w. od st. dr. żel. Nadwiślańskiej w Konopnicy. Posiada st. poczt. , otworzoną w 1881 r. , urząd gminny, l18 dm. , młyn wodny i pokłady kamienia wapiennego. W 1827 r. było tu 80 dm. , 674 mk Fol. i wś N. Wielka, rozl. mr. 1882 gr. or. i ogr. mr. 1176, łąk mr. 54, lasu i zarośli mr. 594, nieuż. i place mr. 58; bud. mur. 8, z drz. 30; płodozmian 4, 10 i 12polowy. Wś N. Wielka os. 111, z grun. mr. 2054. 2. N. Mała al. Kościelna, wś folw. nad rz. Bystrzycą, pow. lubelski, gm. i par. Niedrzwica. Leży o kilka wiorst na płd. od wsi N. Duża, śród jaru nad brzegami rzeki. Posiada kościół par. mur. fundacyi Rybkowskich i Górskich. Istniał już w drugiej połowie XVI w. Obecny wystawił w 1797 r. Tomasz Dłuski a konsekrował w 1806 r. Wojciech Skarszewski. Wś ma 56 dm. , młyn wodny, cegielnią, piec wapienny i pokłady kamienia wapiennego. W 1827 r. było tu 36 dm. i 318 mk. N. par. , dek. lubelski, 2145 dusz. Fol. N. Mała al. Kościelna, z przyległ. Ludwinów i wsią N. Małą rozl. mr. 1337 gr. or. i ogr. mr. 938, łąk mr. 81, past. mr. 31, lasu i zarośli mr. 240, wody mr. 13, nieuż. i place mr. 33; bud. mur. 8, z drz. 22; płodozmian 10 i 14polowy. Wś N. Mała os. 38, z gr. mr. 880. N. gmina należy da sądu gm. okr. I w Bełżycach, urząd gm. i st, poczt. w miejscu. W skład gminy wchodzą Borzechów z fol. , Borzechowski Majdan, Kozubizna fol. , Krężnica Jara z fol. , Leśniczówka al. Dębina osada, Maryanówka fol. , N. Duża z fol, N, Kościelna z fol. , Radawczyk z fol. , Strzeszkowice Duże z fol. , Strzeszkowice Małe, Sobieszczany z fol, Sobieszczański Majdan, Strzeszkowicka Wola, Tumaszówka fol. Br. Ch. Niedrzwice, w dok. Nyedrwycza, wś nad rz. Koprzywianką, paw. sandomierski, gm. i par. Koprzywnica, odl. od Sandomierza 14 w. Ma młyn wodny, 30 dm. , 200 mk. , ziemi dwors. 366 mr. , włość 138 mr. w 21 osadach. W 1827 r. było 31 dm. , 127 mk. Według Lib. Ben. Długosza II, 320 N. należała w XV w. do par. Koprzywnica, dziedzicem jej był Jan Nyedrwyczky h. Powała al. Ogony. Był tu fol. szlachecki, dający dziesięcinę pro boszczowi w Koprzywnicy, tudzież osada mły narska, dwa i pół łanów kmiecych, karczma i trzech zagrodników dające dziesięcinę biskupowi krakowskiemu. Br. Ch. Nieduchowski las, pokrywa w części wzgórza otaczające dolinę Zelwianki. Niedułów, os. leśna, wchodzi w skład dóbr Gidle ob. . Niedwied. .. ., ob. Niedzwiedz. .. ., Miedwied. .. ., Medwed. .. ., i Miedwiedz. .. . Niedyszyna, w dok. Nyedyschyna wś i fol. , pow. piotrkowski, gm. Bełchatówek, par. Bog danów, odl. 14 w. od Piotrkowa. Wś 23 dm, , 267 mk. , ziemi włośc, w 28 osadach, 306 mr. ; fol. 3 dm. , 7 mk. , ziemi dwor. 571 mr. , w tem 288 ornej i 189 mr. lasu. W 1827 r. było U dra. , il8 mk. Według Lib. Ben. Łaskiego II, 220 N. płaciła dziesięciny na stół arcy biskupi w Gnieźnie, proboszczowi miejscowe mu zaś dawała tylko kolędę. Według rege strów pobor. z 1552 r. wś N. , w par. Bogda nów, była własnością Zacharyasza Sucheckie go i Stanisława Garnkowskiego, z których każdy miał po 7 kolonistów Pawiński, Wielkop. , II, 257. Br. Ch. Niedzbórz, właściwie Międzybórz, wś i dobra nad jeziorem, pow. ciachanowski, gm. Regimin, par. Niedzborz, odl 14 w. od Ciechanowa. Posiada kościół par. mur. , 26 dm. , 310 mk. , szkołę początkową ogólną, Jestto starożytna osada, stolica jednego z trzech powiatów ziemi zawskrzyńskiej Święcicki, Opis Mazowsza. Słownik Echarda nazywa N. miastem powiatowem. W 1827 r. było tu 29 dm. , 209 mk. Data erekcyi kościoła nieznana. Dotąd istniejący drewniany pochodził z 1633 r. Obecnie wznosi się nowy murowany kościół, w stylu ostrołukowym, którego ukończenie nastąpi w 1886 r. Dobra N. składają się z fol. N. , Józefowo, Drogiszki, Gatka. Aleksandrowo z attyn. Kościołek i Janikowo, wsi N. , Niedry Niedrygajłów Niedrzaków Niedrzakówek Niedrzwica Pokrzyszki, Drogiszki, Ignacewo i Baraki Drogiszkowskie, rozl. mr. 2398 fol. N. gr. or. i ogr. mr. 576, łąk mr. 85, past. mr. 17, lasu mr. 63, nieuż. mr. 38, razem mr. 775; bud. mur. 5, z drz. 17; płodozmian 13polowy; fol. Drogiszki gr. or. i ogr. mr. 468, łąk mr. 70, past. mr. 37, nieuż. mr. 25, razem mr. 600; bud. mur. 1, z drz. 8; płodozmian 7 i 11polo wy; fol. Józefowo gr. or. i ogr. mr. 205, łąk mr. 85, past. mr. 02, lasu mr. 5, nieuż. mr. 10, razem mr. 407; bud. z drz. 9; fol. Gatka ma mr. 124; fol. Aleksandrowo mr. 534; las Drogiski mr. 958. Wś N. os. 43, z gr. mr. 39; wś Pokrzyszki os. 27, z gr. mr. 454; wś Dro giszki os. 36, z gr. mr. 78; wś Ignacewo os. 6, z gr. mr. 156; wś Baraki Drogiszkowskie os. 9, z gr. mr. 13. Dobra N. były własnością gen. Zielińskiego, następnie Szteinkelerów, wreszcie Kisielnickich. N. par. , dek. ciecha nowski, 2030 dusz. Br. Ch. Niedziałka, wś i fol. , pow. nowomiński, gm. i par. Mińsk, posiada krochmalnią i olejarnią. Fol. N. ma 85 mk. W 1827 r. było dm. 27, mk. 232. Fol. N. rozl. mr. 1270 gr. or. i ogr. mr. 631, łąk mr. 94, past. mr. 4, wody mr. 3. lasu mr. 521, nieuż. i place mr. 17; bud. mur. 4, z drz. 10; fol. ten w r. 1868 oddzielony od dóbr Mińsk. Niedziałki 1. wś nad rz. Czarną, pow, sandomierski, gm. Rytwiany, par. Połaniec, odl. od Sandomierza 42 w. Posiada młyn wo dny i olejarnię, 33 dm. , 217 mk. , ziemi dwors. 24 mr. , włośc. 419 mr. W 1827 r. było 33 dm. , 206 mk. 2. N. Kęczewskie, Fabryczne i Nowopolne, wś, fol. i os. , pow. mławski, gm. Turza, par. Lipowiec, odl. 15 w. od Mławy, składają się z 3ch części 1. N. Kęczewskie al. Dolne, należą do dóbr Kęczew i zawierają 139 mr. ornej ziemi, wykarczowanej z pod la su; cegielnia dworska. 2 N. Fabryczne, skła dają się z fol. na Niedziałkach i małego fol. z cegielnią, w odl. 1 w. od dworu. Dwór po siada około 20 włók z tej liczby w spisach urzędowych wymieniono 179 mr, ornej ziemi i 107 mr. lasu; resztę pominięto, jako nieu żytki. 3 N. Nowopolne, złożone z chat osa dników, rozrzuconych po nowinach i wzgó rzach, zawierają 96 mr ornego gruntu i kilka mr. lasu; cegielnia. Grunt na N. żytni, pa górkowaty, większość ziemi stanowią nowiny po dębowych i sosnowych lasach. Ludność wynosi 125 głów. Lu. Krz. Niedziałowice, wś i fol. , pow. chełmski, gm. Rejowiec, par. rus. Depułtycze, odl. 15 w. od Chełma. Wś ma 1010 mr. ziemi dwor. i 81 mr. włośc. Kol. N. zamieszkują Niemcy, ewangielicy, W 1827 r. wś rząd. , par. Krasnystaw, 20 dm. , 130 mk. N. wchodziły w skład dóbr Starostwa krasnostawskiego ob. t. IV, 6431. Fol. N. z przyl. Wańkowszczyzna, z wsią N. , kol. N. , Aleksandrya, Wańkowszczyzna i Budki, rozl. mr. 1001 gr. or. i ogr. mr. 596, łąk mr. 69, past. mr. 1, lasu mr. 317, nieuż. i place mr. 18; bud. z drz. 21; płodozmian 5 i 9 polowy; są pokłady kamienia wapiennego, budowlanego i torfu. Wś N. os. 23, z gr. mr. 195; kol. N. os. 7, z gr. mr. 82; kol. Aleksandrya os. 13, z gr. mr. 185; kol. Wańkowszczyzna os, 13, z gr. mr. 217; kol. Budki os. 14, z gr. mr. 149. Niedzica, niem. Netzdorf, węgier. Nedec, w dok. Nisitz, Nyznecz, w hr. spiskiem Węg. , w pow. magórzańskim, w okr. niednickim, na pograniczu Spiża z Galicyą, w dorzeczu Dunajca, nad Kacwińską rzeką. Od płn. wsch. i samego wschodu oddziela Dunajec gm. N. od Czorsztyna i Sromowiec Wyźnich, następnie na wschód od N. leżą Kahlenberg i Starawieś Altendorf, od płd. Kacwin, od zach. Łapsze Niźnie, a od płn. zach. Falsztyn. Obszar cały rozdziela się na posiadłość wiejską i zamkową, t. j. na wś N. i zamek Dunajec albo Niedzicki NedecVáralja, NedecVaz, SubArx, Unterschloss. Wś legła w dolinie Kacwińskiej rzeki, po obu jej brzegach, na wys. 511 m. npm. Zamek Dunajec, od wsi Nmylnie nazwany, legł na płnwsch. od wsi, na stromej górze, 566 m. wys. , spadającej od strony płn. dosyć stromo do doliny Dunajca, którego zwierciadło pod mostem, łączącym gościniec galicyjski z węgierskim, leży 478 m. npm. Wś N. ma 162 dm. , 1188 mk. a obszaru 4506 sążni kw. katastr. ; zamek Dunajec zaś 20 dm. , 172 mk. , obszaru 3358 sąż. kw. katastr. 1880 r. . Na płd. od wsi wznosi się góra Sendraś 709 m, , a na zach. Złatna 738 m. , należące do systemu Magóry spiskiej. Płd. zachodni kąt obszaru N. , od zach. ku wsch. , przerzyna potok Łapszanka, wpadająca do Kacwińskiej rzeki. Odtąd też ta rzeka zowie się Niedzickim potokiem. W miejscu jest kościół łac. p. w. ś. Bartłomieja apost. , który pochodzić ma z 1278 r. Metryki zaczynają się od 1687 r. Według szem. dyec. duch. spiskiej było w r. 1878 rz. kat. 1088, nieun. 216, ew. 9, żyd. 117, w ogóle 1430. We wsi znajdują się trzy kaplice p, w. Matki Boskiej Bolesnej, ś. Michała arch. i ś. Rozalii; w zamku jest kaplica ś. Andrzeja apost. St. poczt. Starawieś, Okrąg niedzicki, którego dziekanem i zarazem inspektorem szkół jest proboszcz niedzicki, obejmuje dziewięć parafij Frankowę Wielką, Frydman, Jurgów, Kacwin, Krempach, Łapsze wyżnie, Łapsze Niźnie, Niedzicę, Trypsz i Nową Białą. Mieszka tu rz. kat. 10983, gr. kat. 9, ew. 23, nieun. 1517, żyd. 319, razem 12851. Aczkolwiek kościół ma pochodzić z r. 1278, coby świadczyło, że wś istniała w drugiej połowie XIII w. , przecież pierwszą pewną wiadomość o istnieniu tej Niedziałka Niedziałka Niedziałowice Niedzica Niedziałki osady napotykamy na początku XIV wieku. W tymto czasie niejaki mistrz Kokosz z Brzozowicy, posiadał prawie cały obszar od Magóry spiskiej po Dunajec. Był on synem Rykolfa z Łomnicy, żupana spiskiego, a wnukiem Rudgera czyli Rudygera, który podług podania z Tyrolu pochodził. Zona jego była damą nadworną Giertrudy, małżonki Andrzeja II, króla węgierskiego 1205 1236. Miała ona dwóch braci, Adolfa i Ekberta. Tamten był proboszczem spiskim, ten zaś biskupem bamberskim. W r. 1209 darował Andrzej II proboszczowi Adolfowi i jego siostrze obszar ziemi, leżący nad Popradem i u stóp Tatr, Tutaj też wtedy powstać miały za jego staraniem wsie WielkaŁomnica, Huncowce i Stara Leśna. Nadanie to Andrzeja II stwierdził później Bela IV r. 1249. Tenże comes Rudigerus miał dwóch synów Hermana Polana i Rykolfa. Obaj walczyli w sprawie króla Władysława syna Szczepana IV w wojnie przeciwko czeskiemu Otokarowi i w oblężeniu Raby Raab ponieśli ciężkie rany; również wypędzili buntownika Loranda z spiskiego zamku. W uznaniu zasług, które około dobra kraju położyli, otrzymali od tegoż Władysława r. 1278 wsie Farkaszowce Farksdorf i Pokój dzisiejsze Pikowce, Pikócz. Ten to Rykolf, który od króla Władysława r. 1288 otrzymał w posiadanie Tarczę z prawem dziedzictwa, miał czterech synów Jana z Łomnicy, Rykolfa z Tarko, Kokosza i Henryka. Nosili oni miano mistrzów magistri. Tytuł mistrza magister, meister był tak duchownym jak świeckim udzielany i znaczył tyle co pan, rycerz. Jan, prawdopodobnie najstarszy z nich, w r. 1317 zaludnił przestrzeń zwaną Gruenwald, prawdopodobnie dzisiejsze Błażowce Blasiudorf. W tym też roku istniała już Brzozowica Berzeviczy. Syn jego Michał r. 1350 zbudował w Brzozowicy zamek. Stąd też linia ta otrzymała miano swoje Berzewickich Berzeviczy. Ten zatem Jan jest protoplastą rodziny panów na Brzozowicy. Brat jego Rykolf z Tarko, brał udział w wojnie przeciwko Mateuszowi Csakyemu, żupanowi trenczyńskiemu. Brat jego Kokosz, także Kakas, Kokus i Gallus zwany, r. 1320 sprzedał bratu swemu Janowi i tegoż synowi, a swemu bratankowi Michałowi, za sto grzywien ziemię Frydman, wsie Niedzicę, Kacwin i Frankową nad potokiem Niedzicą, wreszcie las po obu brzegach Białki od Dunajca aż do zródlisk tej rzeki, więc aż wgłąb Tatr. W dokumencie, który przytacza Fejer w swoim dyplomataryuszu węgierskim, nie ma wcale wzmianki o zamku; mowa jest tylko o wsi villam Nisitz circa aquam Nisitz. Zamek więc według wszelkiego prawdopodobieństwa zbudowali panowie na Brzozowicy. To pewna, że w r. 1325 posiadali go Jan i Rykolf, bracia Kokosza. Po nich posiadał zamek dunajecki Wilhelm Villermus Drugeth, żupan spiski i ujwarski, palatyn i wójt Kumanów. W r. 1330 zapisał on testamentem zamki Pławiec, Lubownia i novum castrum de Dunajecz, t. j. nowy zamek dunajecki, i inne bratu swemu Mikołajowi. W testamencie tym, podanym przez Fejera, czytamy, , novum castrum de Dunajecz, co dowodzi, że zamek ten niedawno dopiero powstał, Jan z Łomnicy brat Kokosza, miał czterech synów Rykolfa, Henryka, Michała i Jana. Henryk miał syna Piotra, który się zwał Piotrem Schwarcem z Łomnicy. Był on podskarbim magister tavernicorum Zygmunta króla. Kilka lat spędził w niewoli tureckiej. Król Zygmunt podarował mu Jamnik. R. 1425 był on panem zamku dunajeckiego. W r. 1429 posiadał go syn jego Jan, także Schwarzem przezwany. Umarł on bezdzietnie r. 1470. Tutaj w tym zamku, podług ugody w Lubowni zawartej, zostały dla Zygmunta przez Władysława Jagiełłę wypłacone pieniądze, za które Zygmunt zastawił był Polsce Spiż. Po śmierci Jana Schwarza z Brzozowicy, r. 1470 zajął zamek przemocą w swoje posiadanie Emeryk Zapolya, żupan spiski i namiestnik węgierski. On to zamek należycie wzmocnił i obwarował. Emeryk Zapolya umarł r. 1487, a syn jego Szczepan 1499. Szczepan zostawił syna Jana i córkę Barbarę, zaślubioną Zygmuntowi I, królowi polskiemu, r. 1515. W r. 1526 d. 29 sierpnia poległ Władysław II pod Mohaczem w bitwie z Turkami. Po jego śmierci kraj uległ rozdwojeniu; jedna część obrała Jana Zapolyę, żupana spiskiego i wojewodę siedmiogrodzkiego, d. 10 listopada 1525 r. królem węgierskim, a dnia następującego ukoronowała; druga zaś część, stronnictwo rakuskie, ogłosiła królem Ferdynanda, brata cesarza Karola V, d. 24 października tegoż roku 1526, także królem czeskim obranego. Skutkiem takiego rozdwojenia nieuniknioną była wojna domowa. Tymczasem Jan Zapolya zapoznał się z Jaroszem czyli Hieronimem Łaskim. Ambitny i zdolny ten człowiek nieznajdując dla siebie dogodnej widowni w Polsce, udał się do Węgier i tu zawiązał stosunki z Janem Zapolyą. Na prośbę jego przyrzekł Jarosz Łaski wyjednać pomoc u Turków. Łaski popierany u dworu sułtana Solimana przez Wenecyą i Francyą, czynności swoje, rozpoczęte 22 grudnia 1527 r. , dnia 29 lutego 1528 r. pomyślnie ukończył. Turcy przyrzekli wspierać Jana Zapolyę przeciw Ferdynandowi. Węgry ustąpił mu sułtan jako kraj zdobyty. Tymczasem atoli Jan Zapolya zebrawszy wojsko z Węgrów i polskich żołnierzy, dnia 6 marca zwiódł u brzegów Cisy bitwę z Niemcami, na czele których Niedzica Niedzica stał Jan Katzianer, wódz Ferdynanda. Zapolya porażony uchylił się do Polski, naprzód na Kamieniec, zamek niedaleko Krosna, teraz Odrzykoniem lub Korczyńskim zwany, gdzie go Marcin Kamieniecki, wojewoda podolski, gościnnie przyjął; potem bawił u swego przyjaciela Jana Tarnowskiego, natenczas wojewody ruskiego i hetmana wielkiego koronnego. Jarosz Łaski z poselstwa swego z Carogrodu był już z powrotem w Bukareszcie na początku kwietnia i wkrótce potem podążył za Zapolyą do Polski. Tutaj król Jan za wierne usługi nadeł Łaskiemu w Tarnowie żupaństwo spiskie, zamek spiski, Kieżmarek, Gielnicę, Rychnawę i Niedzicę czyli zamek dunajecki 1528 r. . Wtedy dzierżył zamek dunajecki niejaki Szczepan Poturniański, podstarości spiski. Jan Zapolya uwiadomiony o bliskiem wtargnieniu Turków a od stronników swoich zapewniony, że go zbrojno oczekiwać będą na granicy państwa, z końcem października tegoż roku 1528 wraz z Łaskim powrócił do Węgier. Jarosz Łaski prócz szlachty zbierał także zaciężnych pieszych pomiędzy Wołochami, zamieszkującymi góry, i powierzył niejakiemu Piotrowi Kostce z Siedlec czeskich. Wołosi pod jego wodzą przedarli się przez Pieniny i ścieżkami nad Dunajcem nocą, omyliwszy straże czorsztyńskiego zamku, podeszli niespodzianie pod zamek dunajecki i z końcem r. 1528 zajęli go. Z Niedzicy, którą obwarował Zapolya, obiegł Kostka Kieżmark. Odpędził go jednak od tego miasta Kasper Seredy z Makowicy, nieopodal Bardyjowa położonej, stronnik cesarza Ferdynanda, i za sprawą Poturniańskiego, ktory czem prędzej sprowadził na odsiecz zaciężnych od Lewoczy, Preszowa i okolicy, Niemców i 100 huzarów, obiegł Niedzicę, ale jej nie wziął. Poturniańskiego za zdradę kazał Kostka ściąć i na pal wbić. W r. 1530 w lutym odbył się sejm w Budzynie. Na tym sejmie Jan Zapolya uczynił Łaskiego wojewodą siedmiogrodzkim i żupanem wieczystym ziemi spiskiej. Cesarz Ferdynand atoli, jako król węgierski, podarował zamek kieżmarski hrabi Franciszkowi Batthyany emu, który z narażeniem życia własnego wszedł do obozu Zapolyi, w celu poznania sił jego. Batthyany wysłał swoich hetmanów Mikołaja Sonko i Franciszka Nis do zajęcia zamku. Pobił ich atoli Piotr Kostka i dnia 20 listopada 1530 zbrojno zajął zamek i miasto Keżmark i Łaskiemu oddał. Ponieważ Zapolya nie miał pieniędzy, zastawił więc Łaski Keżmark niejakiemu Mikołajowi Minkowiczowi, z Niemiec rodem, za 6000 złr. Łaski atoli nie oddał mu zamku kieżmarskiego, tylko zamek dunajecki. Przez zemstę Minkowicz począł uciskać Kieżmarczan tak, iż ci byli zmuszeni zaciągnąć przeciwko niemu 400 Kozaków z Polski. W sprawie tej wziął udział także Zygmunt I, król polski, wziął Kieżmark i oddał go pod opiekę niejakiegoSmolichowskiego. Tenże Smolichowski i inni komendanci Łaskiego, jak Zebrzydowski, Łobocki, Horchowski, niemiłosiernie plądrowali okolice spiskie, przedewszystkiem probostwa nad Popradem położone. Zrabowali oni przeszło 160 dzwonów. Ponieważ Ferdynand nie był w stanie silniej wystąpić przeciw Zapolyi, za pośrednictwem Zygmunta I, króla polskiego, 21 stycznia 1531 r. nastąpiło zawieszenie broni na trzy miesiące, które 27 kwietnia przedłużono do końca kwietnia 1532 r. Pełnomocnikiem Zapolyi do tej sprawy był Łaski. W skutek tych rozruchów i niezgody między dwoma panami, o koronę ubiegającymi się, włóczyły się liczne bandy po kraju i łupiły go, mimo zawieszenia broni między oboma królami. Tak w okolicy Paloty rozbijał Władysław Morć, podstoli królewski, przeciwko któremu 1532 r. , z wiedzą i przyzwoleniem Ferdynanda, król Jan wysłał Łaskiego. Na Spiżu przedewszystkiem graniczny nasz zamek dunajecki stał się ogniskiem rozbójników. Tegoż bowiem czasu 1533, pisze Marcin Bielski, rozbójnicy otrzymali zamek Niedziecza pod Michałem ze Spiża, mieszczaninem z Krakowa. Byli między nimi Kauffang, Erasmus Pflug, Jerzy Vitztumb i Ratzenberger Bielski ma Kafunk, Opel, Sirton, Fluk, Minkwic Niemiec. Oni to rabowali okolice spiskiej Nowej Wsi Igló; napadali najbogatszych złotników, porywali jeńców i odstawiali wraz z skarbami na zamek dunajecki. O tych rozbójnikach Marcin Bielski pisze, że byli to Czechowie, którym król Ferdynand zabrał mienie, dawszy im winę o to, jakoby fałszywe talery kowali. Nanosili na ten zamek ludzi z Czech, z Szląska, z gór tarnowickich bardzo wiele, które szacowali. Pobrali też i Bytomiany, ale wyskakowali oknem i połamali szyje. Potem Kafunkę Kauffang poimano i upieczono na żelaznym koniu, drudzy się rozbieżeli, tylko sam Minkwic Minkowicz został na zamku Niedzieczy Marcin Bielski, II, 1063, wyd. sanockie. R. 1535 na wiosnę Łaski, zerwawszy stosunki z Zapolyą, powrócił do Polski, a dobra na Śpiżu, jakie miał od Zapolyi, t. j. Kieżmarek, Szczawnik, zamek dunajecki i inne, zdał na żonę, gdyż je tak długo miał trzymać, ażby je spłacono. Ponieważ w zamku dunajeckim siedział Minkowicz, sprzyjający Zapolyi, przeto go usunął, a dowództwo w nim oddał Boboli. Na skutek tego Minkowicz kusił się kilkakrotnie, ale nadaremnie, zamek odbić. I tak w kwietniu 1535 uderzył na N. , wziął ją szturmem, ale wkrótce odparty, wezwał pomocy z Koszyc, Preszowa, Sabinowa, Bardyowa i Lewoczy. Ale i te posiłki rozgromił Bobola. Niedobitki zamknęły się w Czerwonym Klasztorze. Minkowicz idąc z tyłu od Lewoczy, nic nie wiedząc, wpadł Wołoszy w ręce i został uwięzion w N. , a jego oddział uchodząc z Czerwonego Klasztoru pod Podolińcem zbity, poddał się na łaskę. Na pobojowisku obok potoku niedzickiego wzniesiono później dwie kapliczki obok dwóch wielkich mogił, w których spoczywają polegli. Uwięzionego Minkowicza obdarzył później Łaski wolnością. W Polsce Łaski długo nie bawił, udał się bowiem wkrótce do Wiednia, gdzie otrzymał 21 sierpnia 1535 roku od Ferdynanda zatwierdzenie nadań Zapolyi. Ferdynand wysyłał go kilkakrotnie do Carogrodu; ale ostatnie poselstwo w r. 1540 po śmierci Jana Zapolyi 21 lipca 1540, w celu pozyskania sułtana dla Ferdynanda, źle mu się udało, gdyż go uwięziono. Uwolniony r. 1541 z nadwerężonem zdrowiem, z zadanej mu podobno trucizny, powrócił do ojczyzny, gdzie roku 1542 życia dokonał. Z przywileju Ferdynanda, zatwierdzającego Łaskiemu nadania Zapolyi 21 sierpnia 1535, później potwierdzonego przez Maksymiliana II cesarza I kwietnia 1573, dowiadujemy się, że Łascy, Hieronim czyli Jarosz i syn jego Wojciech, posiadali zamek i miasto Kieżmarek zamek Dunajec w ziemi spiskiej, dobra Bartoszowce w Szaryskiem, dobra po Janie Brzozowickim Berzeviczy w ziemi spiskiej i w Szaryskiem, a prawem zastawu miasto Debrecyn i opactwo szczawnickie na Spiżu. Jakkolwiek zamek niedzicki był własnością Jarosza Łaskiego, a później jak już wiemy, przeszedł na żonę jego Annę z Kurozwęk, która znowu puściła go synowi swojemu Wojciechowi, wojewodzie sieradzkiemu, jakkolwiek więc był w rękach rodziny Łaskich, to począwszy od r. 1538, z powodu zastawów, przechodził chwilowo w obce ręce. Jarosz Łaski, potrzebując pieniędzy, postanowił puścić zamek spiskiemu prałatowi i oficyałowi Janowi Horváthowi, który już w r. 1529 pożyczył Jaroszowi 500 złr. Wreszcie odstąpił mu zamek za 4000 złr. , które Łaskiemu do końca stycznia 1538 r. do Krakowa prałat Horváth przesłać zobowiązał się. Około r. 1540 nasz prałat Jan Horváth, podejrzany katolik, przeszedł na protestantyzm i ożenił się z córką mieszczanina lewockiego Anną Zipserówną, z którą miał syna Jerzego Horvátha, urodzonego r. 1540. Ci Horwatowie od zamku rodzinnego Pławca Palocsa Paloczajami się nazwali. Jerzy urodził się w Pławcu. Po śmierci Jana Horvátha zamek miał podobno kilku jeszcze posiadaczy. Między nimi byt także Kaspar Serédy, którego żona Anna Meréj 8000 złr, jako wyprawę córce swej Zuzannie, żonie Janusza, księcia Ostrogskiego, zabezpieczyła, a ta w tej cenie ów zamek u Jerzego Horvátha z Pławiec zastawiła. R. 1589 Wojciech Łaski potrzebując pieniędzy na wykupno dóbr swych w Polsce, podczas bezkrólewia dla wsparcia strony Maksymiliana zastawionych, do reszty sprzedał zamek dunajecki z wszystkiemi doń przynależnościami, wolnościami i prawem dziedziczenia temuż Jerzemu Horváthowi, z tem jednak zastrzeżeniem, aby zamek przechodził w posiadanie nasamprzód męzkich potomków, a gdyby tychże nie było, dopiero linia żeńska posiąść go może. Tenże Horváth zamek odbudował, rozszerzył i upiększył, jak świadczy napis łaciński nad bramą na płycie marmurowej r. 1601. Przez przeszło pół wieku zamek dunajecki używał pokoju. W r. 1683 zastawili go Horwatowie baronom Joanellim do Telvana, którzy go dzierżyli aż do r. 1701. W czasie powstania Emeryka Tökölego w r. 1683 zamek niemało ucierpiał, podobnie jak cały Spiż. W r. 1683 4 maja Tököly podstąpił pod mury zamku, ostrzeliwał go i wreszcie zdobył, a Sylwestra Joanellego, summum rei metalicae in Hungaria praefectum, który zamek wtedy dzierżył, jako jeńca do Koszyc odwiózł. Po kilku tygodniach, po złożeniu okupu, wydostał się znowu na wolność. W tymże roku 1683 rozbójnicy Salantsego wdarli się do zamku i złupili go do szczętu. Emeryk Tökölyi umarł 17 września 1705 r. w pobliżu Nikopolu. Od tego czasu nad N. zapanował pokój; zamek pozostawał wyłącznie w posiadaniu rodziny Paloczajów, aż do jej wygaśnięcia w linii męskiej 1857 r. Wchodząc obszerną od południowego zachodu aleją do zamku, spostrzegamy nad bramą, na płycie z czerwonego marmuru, herb, a pod nim napis Georgius Horvat in Palocza, Dunagecz et Landok, dominus ac haeres, hoc castrum virtute sua acvisivit, exornavit et ampliavit. Anno dni MDCI. Przybudowana w trójkąt do starego zamku część, jest jeszcze zamieszkaną. W tej części zamku znajduje się izba jadalna z trzema oknami, wychodzącymi na dziedziniec zamkowy, ze stropem drewnianym i galeryą dla muzyki naprzeciwko, z kilku staremi krzesłami i trzynastu lichymi portretami Horwatów i Poloczajów. Izby niższego zamku służą bądź na mieszkanie, bądź na rozmaite składy. Sam stary zamek jest prawie zupełnem zwaliskiem. Po lewej ręce wnijścia do niego znajdują się dosyć obszerne sklepienia, z maleńkim okienkiem; były to więzienia. Nieco wyżej podwórko, w którym znajdowała się studnia, w skale kuta. Ostatnia z Paloczajów, Kornelia, wyszła za Salomona, magnata węgierskiego który zamierza zamek odnowić i uczynić go mieszkalnym. Czyt. Łucya z ks. Giedrojców Ra Niedzica Niedzielańce Niedzicki potok Niedziecha Niedziednia Niedziela Niedzielczyna Niedzieliska Niedzielna utenstrauchowa Miasta, góry, doliny, Po znań, 1844; Pietrusiński Lud. Podróże, przejażdżki i przechadzki po Europie t. IV. , Warszawa, 1845; Goszczyński, Dziennik po dróży do Tatr, Petersburg, 1853; Gustawicz, Einiges übes das Dunajecer Schloss. Ei ne Reiseerinnerung w Zipser Bote, 1881, Nr. 22; Gustawicz, U stóp Pienin w Bibl. Warsz. , 1882, Czerw. Lip. . Br. G. Niedzichów, łuż. Nedzichow niem. Bernsdorf, 1310 Bernhardt villa, wś i dobra, pow. wojerecki. Do 1815 r. leżały na Saskich Łużycach. W 1843 r. 52 dm. , 354 mk. 3 kat. . Kościół ewang. , przerobiony z domu urzędu celnego w 1842 r. Odlewnie żelaza i huty szklane. Śród ludności na wsi jest tu wielu Serbów. Z nich składa się prawie cała czeladź folwarczna. Niedzicki potok, ob. Kacwińska rzeka. Niedziecha, wzgórze ob. III, 7892. . Niedziednia, przyległość wsi Derewnia w pow. żółkiewskim. Niedziela, fol. plebański, pow. grudziądzki, st. p. Rogoziński zamek, 1 8 mili od wsi Ro góźna, do której należy; ma blisko 2 włók, lecz znaczną część obszaru zajmują romanty czne parowy nad Jardęgą, uchodzącą do Osy. Są tu 2 bud. , 6 mk. 1885 r. . W pobliżu leżą osady Piątek i Sobota. Kś. Fr. Niedzielańce, przys. do Brzeszcza al. Brze ścia, w pow. bialskim, leży na granicy szląskiej, 11, 3 klm. od par. kościoła w Oświęcimie, nad pot. Nałęcz, dopływem Soły. Brzeski las i tory kolei północnej Ces. Ferdynanda oddzielają N. od Brzeszcza. Mac. Niedzielczyna al. Młynówka, potok w pow. lwowskim, płynie koło wzgórza Klin ob. Niedzieliska 1. wś włośc. , pow. sochaczewski, gm. Iłów, par. Jamno. Ma 132 mk. , 321 mr. , posiada szkołę początkową ogólną. W 1827 r. było 28 dm. , 222 mk. W 1845 roku zostały dobra N. zakupione i włączone do księstwa łowickiego. 2. N. , wś i fol. , pow. zamojski, gm. Mokre, par. Wielącza, odl. o 15 w. na płd. od Zamościa, 11 od gm. , a 12 w. od s. gm. 1 okr. w Zdanowie. Leżą na południowej krawędzi rozległej doliny, stanowiącej widocznie dno jeziora dawnego. Północny brzeg tej doliny zajmują wsie Bodaczew, Wielącza i Zawada, tworzące jedną wielką wieś, mającą 7 w. długości. N. ma 8 dm. dwor. , 102 włośc, 860 mk. kat. , 2054 mr. ziemi włośc. i 2 mr. kol. W 1827 r. było tu 95 dm. , 617 mk. Fol. należy do dóbr ordynacyi Zamoyskich Białowola Kąty. Gleba ziemi ciężka, borowina na pokładzie kamiennym. W górach tej wsi wydobywają glinę, odznaczającą się kredową białością. Jest tu znaczna ilość skamieniałości, zwanych strzałkami piorunowymi. Szkoła w Wielączy. Niedzieliska 1. przys. do Jaworzna, przy drodze z tego mtka do Dąbrowy i przy linii kolei żelaznej do Szczakowy. Leżą w piaszczystej równinie, 3l9 m. npm. ; mają 550 mk. Jestto przeważnie osada fabryczna, powstała przy hucie cynkowej, w której z popiołów węgla użytego do wypalania galmanu, wytapiają także ałun, Od wschodu i zachodu otaczają tę osadę szpilkowe lasy, na północ graniczy z Chropaczówką a na południe z Jaworznem, mianowicie szybem Leopolda. 2. N. al. Niedzielisko, wś, w okręgu granicznym cłowym pow. brzeskiego. Sąd pow. w Radłowie, par. rzym. kat. i urz poczt. w Szczurowy 4, 5 klm. . Ma 994 mk. rzym. kat. Jest tu kaplica drewniana. Kasa pożyczk. gminna z kapitałem 4140 zł. w. a. Wś rozsiadła się w równinie nadwiślańskiej na małem wzniesieniu, zabezpieczającem ją od wylewów, 183 m. npm. , mając w południowowschodniej stronie niżej położone podmokłe grunta, z których spływająca woda zasila trzy obok siebie położone stawy, w miejscu zwanem Nabłonicami. Prócz tych, znajdują się jeszcze dwa mniejsze stawy w stronie południowozachodniej. Grunta są piaszczyste a lasy szpilkowe, przeważnie sosnowe. Przez wieś prowadzi droga gminna z Bochni do Szczurowy. Wś graniczy na południe z kameralnym bartucickim lasem a mianowicie jego częścią północną, zwana Niedźwiadką, na zachód z Rajskiem, na północ z Podrytową a na wschód z Rytową. Niedzieliska z Buczaczem, wś, pow. przemyślański, odl. o 5, 3 klm. na płd. wschód od Świrza, przy trakcie bóbreckobrzuchowickim, w lesistej i górzystej okolicy. Graniczy od wsch. z Uszkowicami i Meryszczowem, od płd. z Ostałowicami i Chlebowicami Świrskiemi, od zachodu ze Swirzem, od płn. z Kimirzem. Obszar dwor. gr. or. , łąki i past. 300 mr. , lasu 335; włośc. 471 mr. ; ludn. rzymkat. 142, par. Świrz, gr. kat. 262, par. Chlebowice Świrskie. Na obszarze N. wznosi się wzgórze Kruhle ob. . Wedle aktów grodzkich w Świerzu 16 stycznia 1758 r. Dominik z Czertwic, na Świerzu, Kniehinicach, Raysku i Rychcicach Cetner, star. słucki, uposaża cerkiew grecką unicką w Niedzieliskach. B. R. Niedzielna, rus. Nedilna, wś, pow. staromiejski, 16 klm, na płd. wsch. od sądu pow. w Starem Mieście, 7 klm. na płn. od urz. poczt. w Turzem. Na płn. zach. leży Łużek Górny, na zach. Topolnica, na płd. zach. i płd. Topolnica i Turze, na płd. wsch. Zdzianna, na płn. wsch. Stronna w pow. drohobyckim, Sprynia i Zwór obie w pow. Samborskim. Wody uchodzą do Dniestru przez pot. Niedzielna al. Niedzielnanka. W dolinie potoku leżą zabudowania wiejskie; na płd. zach. , blisko granicy Topolnicy, grupa domów Sychółka. Na Niedzichów lew. brzegu potoku, w płd. stronie wsi, wznosi się na granicy Turzego Ostry Wierch do 787 m. znak tryang. ; na praw. brz. , w płd. wsch. stronie wsi, na granicy Stronnej Wierch Stronniański, 831 m. wys. , a w stronie płn. zach. lesistej Staromiejski las wznosi się na granicy Spryni, Zworu i Łużka Górnego Kilczyn horb do 819 m. Własn. więk. Towarzystwa dla prod. leśnych w Wiedniu ma roli or. 9, łąk i ogr. 8, pastw. 4, lasu 1742 mr. ; wł. mn. roli or. 1135, łąk i ogr. 135, pastw. 313, lasu 78. mr. W r. 1880 było 645 mk. w gm. , 2 na obsz. dwor. , z tych 615 obrz. gr. kat, par. gr. kat. w Topolnicy, rzym. kat. w Starem Mieście. Do gr. kat. proboszcza należy w N. 28 mr. 20 sążni roli or. , 1 mr. 392 sążni łąk. We wsi jest cerkiew pod wezw. ś. Mikołaja i kasa pożyczkowa gm. , z kapit. 1000 zł. Tutejszy tartak wodny, o jednym gatrze i jednej pile zwyczajnej, zużywa rocznie 500 metr. kub. drzawa jodłowego i świerkowego a wyrabia 310 metr. kub. deseki brusów. Za czasów Rzpltej należała wieś do dóbr koronnych, do krainy gwoździeckiej w ekonomii Samborskiej a ziemi przemyskiej. W metryce koronnej znajdują się następujące dokumenty ob. Rkp. Ossol. Nr. 2837, str. 60 A. 1553 die 12 febr. Petricoviae. Privilegium conservationis Demkonem Dziurdz Siedlecki, circa scultetiam villae Niedzielna ac omnes pertinentias juxta literas originales. A. 1564, die 8 ang. Parczoviae. Sigismundus Augustus rex Demkonem Dziurdz Siedlecki, circa possessionem Scultetiaevillae Niedzielna ac omnes ad eam spectantes attinentias ad vitae tempera conser vat. A. 1552. Varsaviae. Privilegium Bonae Reginae religioso Demkowicz Poponatum in Niedzielnae cum omnibus emolumentis, saluis censibus regalibus conferens, Quod Sig. Aug. Rex confirmat. Datum in Crasnystaw fer. 2da ipso feste Scti Petri ad vincula. A. 1558. W lustracyi z r. 1683 Rkp. Ossol, Nr. 1255, str. 217 czytamy Ta wieś ma łanów 18, kniazkich 2, popowski 1, sołtyski 1, wolniczych 3. Czynsze na s. Marcin żyrowszczyzny z łanu płacą po J zł. 10 gr. , stróżnego z łanu po gr. 10, kuchennego z chlebników po gr. 3 1 2, za wołu z łanu każdego 1 zł. , owsa z łanu każdego pół miarek jeden, gęś jednę, kur 2. Za sądy zborowe dają dwiema ratami po zł. 10. Z domu pastuchowego płacą zł. 4. Z pustych koszonych płacą z łanu zł. 6. Z wójtowstwa, pokłonu i stacyi zł. 2 gr. 24; ciż wójtowie z każdego łanu po gr. 24, ciż z dworzyszcza nad przywilej dają zł. 6, ciż z karczmy płacą zł. 5. Ferdelent płaci czynszu na rok zł. 10, wolnictwo Ąndrzejowiąt zł. 11. Wolnictwo Niedzielnickie zł. 13, wolnictwo Dybowiąt zł. 10 gr. 9. wolnicy Hrycko i Fedko płacą na rok z łanu zł 2. Pop z cerkwi płaci czynszu zł. 2 gr. 6. Czynsze na ś. Wojciech kuchennego od chlebnika płacą po gr. 8, stróżnego z łanu jednego po gr. 10, za jagnię i jarząbki gromada daje gr. 28. Owies, kury, gęsi, tak dają jako na ś. Marcin. Za owczą dziesięcinę albo dają dwudziestego barana, albo od każdej owcy po gr. 4. Bara na kuchennego dają z łanu każdego wart. zł. 3. Z pustych łanów zasianych płacą po zł. 6, z koszonego po zł. 4. Nadto gromada daje ba ranka wielkanocnego, albo za niego zł. 1 i ko pę jajec. Pług z łanu jeden, kosiarza z łanu jednego wyprawują. Cieślę i pachołka do żu py wyprawują jako inne krainy. Drew do żu py odwieść powinni z każdego łanu wozów 16. Także wozić drzewo jako Łopuszanka. W in wentarzu z r. 1760 Rkp. Ossol. , Nr. 1632, str. 234 czytamy Ta wieś osiadła na łanach 18 1 2, z osobna kniazkich łanów 2, wolniczych 3, popowski 1, sołtyski 1. Od lat kilkunastu spustoszała, tylko z innych wsiów różni ka wałkami sieją i koszą, więc rocznej podpadać ma rewizyi. Wójtowstwa w tej wsi posessorami JMPP. Bazyli Dwernicki i Franciszka z Dąbkowskich małżonkowie, na które prawo produxerunt, vigore którego płacić powinni do kasy ekonomicznej czynszu za pokłon, stacyą, z domów, dworzyszcza i karczmy zł. 17, tudzież hibernę na gardekurów JKM. i inne onera fundi tenent. Wolnictwa tej wsi pół łanu posessor JMPan Teodor Turzański, na co prawo produxit, płacić powinien czynszu zł. 7 gr. 21 1 2. Pół łanu tegoż wolnictwa zakon traktowali od skarbu uczciwi Fedio i Łesio Fi kusy. Lasy tej wsi i las od płd. , nazwany Duleszyn, smerekowy; las od zach. nazwany Roztoka; las od płn. nazwany Przysłóp; las od wsch. nazwany Terebuch, bukowy, jodło wy i inne drzewo. Gdy Turzański zmarł, dozwolono dekretem gub. z 31 stycznia 1800 r. dożywocie wójtowstwa Bazylemu Dwernickiemu. Zajęto jo w r. 1812 i przyłączono do dóbr Gwoździec. Lu. Dz. Niedzielnianka, potok, wypływa w obrębie gminy Niedzielny, w pow. staromiejskim, u północnych podnóży góry Królików 816 m. , w płd. wsch. stronie tejże gminy; płynie na płn. zach. , potom na zach. , a wreszcie na płd. zach. przez obszar Niedzielny i Topolnicy, gdzie uchodzi z praw. brz. do Topolnicy, dopływu Dniestru. Długość biegu 7 1 2 kil. Od płd. wznosi się rozłożysty Ostry wierch 782 m. , a od płn. wsch. Strouski wierch 811 m. , Wydilok 862 m. i Kilczyn Horb 819 m. . Źródła leżą 640 m. , ujście 440 m. npm. Niedzielsko, w dok. Nyedzyelsko, wś i fol. , pow. wieluński, gm. Wydrzyn, par. Wieluń, odl. 1 w. od Wielunia. Ma 19 dm. , 158 mk. i dzieli się na dwie części. Fol. ma 479 mr. 400 mr. ornej, wś 16 osad i 78 mr. Są tu Niedzielsko Niedzielnianka Niedzielnianka Niedzingi Niedziłka Niedźwiadek Niedźwiada Niedziwkino dwa piece wapienne i pokłady kamienia wa piennego. N. w początkach XV w. było wła snością przodków Długosza, którzy z tego po wodu podpisywali się z Niedzielska. Na stępnie przeszło w ręce Madalińskich, jak o tem świadczą księgi pobor. ziemi wieluń skiej z 1552 r. Posiadają wtedy Andrzej i Antoni Madalińscy część wsi, na której siedzi 3ch kolonistów, a do wójtów wieluńskich należy druga część, mająca według wykazu z 1553 r. 4 1 2 łanów kmiecych. Jest również młynarska osada opuszczona. Było i więcej łanów widocznie, lecz te wcielono do folwar ku, a może i ukryto, gdyż jak powiadają księ gi poborowe Reliquum pro praedio domino rum colitur Pawiński, Wielkop. II, 288. Według Lib. Ben. Łask. II, 94, 98, kmiecie dawali dziekanowi wieluńskiemu dziesięć miar owsa, a z gruntów folwarcznych i łanów pu stych pobierał dziesięcinę. Br. Ch. Niedziłka, rzka w pow. lidzkim, leży nad nią wś Druskieniki. Niedzingi, fol. i dobra nad jez. t. n. , pow. trocki, w 4 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Niedzingi, o 68 w. od Trok; fol. ma 5 dm. , 72 mk. , w tem 2 prawosł. , 50 kat. i 20 żyd. , sąd gminny, zarząd gm. , szkoła, gorzelnia. Kościół pod wez. Ś. Trójcy, wzniesiony z muru 1844 r. przez gen. maj. Żylińskiego, niedawno jeszcze filialny par. mereckiej. Par. kat. , dek. mereckiego, ma 2822 wiernych; kaplica na cment. grzeb. w Michniunach. Dobra składają się z fol. i 4 wsi i są w posiadaniu Żylińskich. W 1850 r. miały 1104 dzies. gruntów dwor. W N. urodził się d. 19 lut. 1803 r. Wacław Żyliński, arcyb. mohylewski i metropolita. Gmina składa się z 6 okr, wiejskich, 43 wsi i ma 368 dm. i 3489 mk. 1111 dusz rew. , mianowicie 590 włośc. uwłaszcz. , 517 włośc. b. skarb. i 4 osadników w. ross. . Okręgi włośc. są 1 Niedzingi, 2 Rymiańce, 3 Mieszkucie, 4 Hejdukany, 5 Pilwingi, 6 Massaliszki. Gmina należy do II okr. pokoju do sprawwłośc. w majątku Kowieńska Waka, oraz do 4go rewiru powołanych do służby wojskowej z pow. trockiego, w m. Mereczu. W skład okr. wiejskiego N. wchodzą wsie Sapieżyszki, Pucakiemia, Podmłyn, Wortywłoki, Łojcie i zaśc. Chorążyce i Naszkorajcie, razem 110 dusz włośc. uwłasz. i 62 włośc. b. skarbowych. Niedziwkino, wś, pow. newelski, w 1 okr. pol. , gm. trechalewska, 9 dusz rew. Niedźwiada 1. w dok. Myedzwyada, wś, pow. łowicki, gm. Bąków, par. Łowicz. Leży o 5 w. od Łowicza, na prawo od drogi bitej do Kiernozi. Posiada szkołę początkową ogólną, 43 dm. , 466 mk. W 1827 r. było 36 dm. , 264 mk. Wś ma 47 osad, 946 mr. , w tem 36 mr. nieuż. Była to pierwotnie wś książęca Ziemowit, ks. mazowiecki, przywilejem wydaSłownik geograficzny Tom VII. Zeszyt 73. nym w Płocku 1374 r. nadał Niedźwiadę i Swieryż kościołowi gnieznieńskiemu. Teodor Potocki, arcyb. gnieźnieński, przeznaczył dzie sięciny z N. dla probostwa szpitala ś. Jana w Łowiczu. W 1825 r. zamieniono N. i Klewków na Pilaszków, odstąpiony przez ks. eme rytów w Łowiczu. Na polach N. w dniu 12 kwietniu 1769 r. zaszła potyczka między kon federatami barskimi a Rossyanami. Według kroniki prowadzonej przez cechszewcki w Ło wiczu, walka trwała przez 4 godziny, poległo w niej 40 konfederatów. Do miasta wpadło 30 kul armatnich i zapaliły jedno domostwo. Na gruntach wsi N. powstała niedawno kolonia Maryjsk. 2. N. , os, pow. nieszawski, gm. Boguszyce, par. Sadlno, ma 10 mk. , 42 mr. 3. N. , wś, pow. nowoaleksandryjski, gm. Ka mień, par. Opole, Leży w nizinie nadwiślań skiej, ma 7 dm. 4. N. , wś, pow. nowoale ksandryjski, gm. Szczekarków, par. Opole. Le ży w nizinie nad wiślańskiej, ma 36 dm. 5. N. , wś i folw. , pow. lubartowski, gm. Tarło, par, Czemierniki. Leży śród lesistej i wzgórkowatej wyżyny, dzielącej dolinę Wieprza od doli ny Tyśmienicy, pomiędzy Górką Lubartowską nad Wieprzem a Tyśmienicą, w odl. 10 w, od Lubartowa. Posiada dystylarnię, produkującą rocznie za 17, 980 rubli, browar, gorzelnię, ce gielnię, dwa wiatraki, pokłady torfu. Dobra N. składają się z folw. i wsi N. i Leszkowice, rozl. m. 4029 gr. or. i ogr. mr. 1101, łąk mr. 175, past. mr. 48, wody mr. 12; lasu mr. 2664, nieuż. i place mr. 29; bud. mur. 2, z drz. 26; płod. 7 i 12 polowy. Wś N. os. 46, z grun tem mr. 921; wś Leszkowice os. 93, z gro mr. l705. R. Ocz. Br. Ch. Niedźwiada, wś, pow. ropczycki, nad potokiem t. n. , uchodzącym od lew. brzegu do Wielopolki. Na północ od zabudowań ciągną się role po wzgórze lesiste, zw. Słotwiną, 369 m. Wzniesienia na zachodniej str. , dzielące tę wś od Braciejowy, sięgają 404 mr. , granicę zaś południową od wsi Małej tworzy dział wodny pot. Niedźwiadzkiego i Maląki, który stanowi zachodnią naturalną granicę ze wsią Łączkami. Podług Siarczyńskiego Rps. bib. Ossol. , Nr. 1826 nazywała się ta wieś dawniej Raniszewem i była własnością hr. Przerębskich a je szcze pierwej włością królewską i razem ze Stasiówką i Stobierną przynosiła 1750 zł. kwarty. Właściciel więk. pos. Julian Steinborn ma 291 mr. roli, 78 mr. łąk i ogr. , 11 mr. past. i 86 mr. lasu; pos. mn. 2261 mr. roli, 117 mr. łąk, 172 mr. past. i 599 mr. lasu. Z 1793 mieszk. rzym. kat. przebywa 36 na obszarze więk. pos. N. należy do par. w Łączkach Majews kich i do urz. poczt. w Ropczycach 9 kim. Szkoła początkowa w miejscu. Mac. Niedźwiadek, 1. os. , pow. wieluński, gm. Kuźnica Grabowska, par. Kraszewice, odl. od Niedziłka Niedźwiady Niedźwiadna Niedźwiadki Niedźwiadka Niedźwiadek Niedźwiednia Niedźwiadek Wielunia 42 w. , 1 dm. , 9 mk. 2. N. , os. młyn. , pow. włoszczowski, gm. Kurzelów, młyn wodny. Niedźwiadek, nazwa górnego biegu pot. Solanki, dopływu Kłodnicy. Ob. Selanka. Niedźwiadek, niem. Niewiedziak, wyb. , pow. wejrowski, st. p. Smażyn, Niedźwiadka, wś, ob. Niedźwiedzi Kierz. Niedźwiadka, strumień w pow. owruckim, lew. dopł. Hrezli, lew. dopł. Uszy; uchodzi poniżej mka Raczy. Długa do 10 w. Niedźwiadka, lewy dopływ Wiedrycza, prawego dopł. Dniepru, płynie wśród odludnych błot przeszło 20 w. Niedźwiadka, 1. zaśc. rząd. , pow. wileński, w 4 okr. pol, o 25 w. od Wilna, 1 dm. , 19 mk. katol. 2. N. , dwie wsie i folw. nad rz. Uszą, pow. nowogródzki, o 2 m. ku zach. od st. dr. żel. moskiewskobrzeskiej Horodziej, w miejscowości bezleśnej, falistej, dość malowniczej, w glebie wybornej, łąki obfite. N. Wielka ma 31 osad pełnonadziałowych i cerkiew pounicką, fundacyi Jabłońskich. Mała N. 13 os. W dobrach N. urodził się 22 sierpnia 1801 r. Ignacy Domejko, kolega i przyjaciel Mickiewicza, b. rektor uniw. w SantJago. W 1884 r. , po pięćdziesięciokilkoletniej niebytności w miejscu rodzinnem, Domejko wróciwszy z Ameryki, bawił czas jakiś w Niedźwiadce, witany radośnie przez ziomków. Niedźwiadka, potok, wytryska z pod góry Kamieńca 460 m. , na granicy gm. Braciejowyi Niedźwiady, w pow. ropczyckim, ze źró deł leśnych, płynie na płn. wsch. przez wś Niedźwiadę, pomiędzy jej domostwami i na wsch. krańcu wsi zlewa swe wody do Wielopolki od lew. brz. Po obu brzegach N. wzno szą się wzgórza do 10 m. ponad dolinę. Dłu gość biegu 7 klm. Br. G. Niedźwiadka, w pow. bocheńskim, jestto północna część kameralnego bartucickiego lasu, stanowiącego przedłużenie Niepołomskiej puszczy; ma 4, 5 klm. długości i tyleż szero kości. Mac. Niedźwiadki, 1. zaśc, pow. wileński, w 6 okr. pol. , gm. Mickuny, okr. wiejski Ławaryszki, o 15 w. od gminy, 1 dusza rew. ; należy do dóbr skarbowych Rubienka. 2. N. , futor pryw. nad jez. t. n. , pow. dzisieński, w 1 okr. pol. , przy b. drodze pocztowej z Wilejki do Dzisny, o 66 w. od Dzisny, 1 dm. , 11 mk. prawosławnych. Niedźwiadki, wś, pow. krobski, 16 dm. , 93 mk. , wszyscy kat. , 27 analf. Poczta w Słupi o 3 klm. , gośc. , tel. i st. kol. żel. w Rawiczu o 8 klm. Niedźwiadna 1. wś, pow. skierniewicki, gm. Korabiewice, par. Mszczonów. 2. N. , wś, pow. szczuczyński, gm. Szczuczyn, par. Niedźwiadna. Leży nad samą granicą Prus. Posiada kościół par. murowany z 1537 r. , oryginalnej architektury i szkołę początkową ogólną. W 1827 r. było dm. 15, mk. 101. N. par. , dek. szczuczyński, 1360 dusz. Niedźwiady 1. os. , pow. nieszawski; ob. Niedźwiada. 2. N. , kol. , pow. turecki, gm. Skarzyn, par. Przespolew, od od Turka 15 1 2 w. ; 8 dm. 3. N. , fol, pow. kaliski, gm. Tyniec, par. Kokanin, odl. 3 w. od Kalisza. Ma 114 mr. obszaru i 3 dm. Folw. ten oddzielony został od dóbr Pawłówek. Br. Ch. Niedźwiady, rzeczka w pow. odalanowskim, dopływ Ołoboku, płynącego do Prosny. Ma źródło pod Raszkówkem, płynie naprzód ku wschodowi, mija Słaborowice, zwraca się na stępnie ku południowi, przepływa przez grun ta dom. Lewkowa i po za Czekano wem łączy się z Ołobokiem. M. St. Niedźwiady 1. pow. szamotulski, ob, Chojno, 2. N. , dom. , pow. szremski, ma 2297 mr. rozl. ; 10 dm. , 186 mk. , 23 ew. , 158 kat. , 5 żydów, 90 analf. Gorzelnia parowa z młynem. Poczta, tel. w Jaraczewie o 6 kil. , gośc. na miejscu, st. kol. żel. Chocicza o 12 klm. Dobra te, własność Jaraczewskich, kupił w ostatnich czasach Boehmer za 448, 500 talarów. 3. N. , w dok. Myedzwyada i Niedzviatt, wś i dobra, pow. wągrowiecki, par. Kołdrąb, st. pocz. Rogowo o 3 4 mili. Dobra mają 2057 mr. , w tera 1844 mr. roli, 66 mr. lasu, 62 mr. łąk i 85 mr, wody. Dobra N. wraz ze Skórkami, własność hr. Mycielskiej, mają 4358 mr. Według Lib. Ben. Łask. I, 84 były tu na początku XVI w. trzy dwory i folw. szlacheckie. Dawały one dziesięcinę plebanowi w Kądrąbiu Coldramp, łany zaś kmiece tylko meszne. Według regest. pob. z 1580 r. we wsi Niedzviatt Padniewski posiadał 1 łan i 2 zagr. oraz Zajączkowski 1 1 2 łanu Pawiński, Wielk. , t. I, str. 142. Niedźwica, szczyt górski, ob. Niedźwiedź. Niedźwieck al. Niedzwiedzk, folw. , pow. ostrołęcki, gm. Troszyn, par. Kleczków, odl. 18 w. od Ostrołęki. Ma wraz z folw. Radgoszcz 835 mr. obszaru, w tem 547 m, roli, 109 mr. łąk. , 114 mr. lasu i 40 mr. pastwisk, 5 bud. mur. , 23 drewn. , wiatrak. W 1827 r. było tu 6 dm. , 26 mk. Niedźwieckie, wś, pow. szczuczyński, gm. Szczuczyn, par. Wąsosz. Mieszka tu drobna szlachta a w części i włościanie; obszar ogólny 503 mr. W 1827 r. było dm. 17, mk. 89. Niedźwiedka, wś, należąca niegdyś do sstwa Winnickiego, ob. Medwedka al. Medwedówka, Niedźwiedna, rzka, ob. Jeziorna. Niedźwiednia, wś, pow. lipnowski, gm. i par. Spethal. Wchodziła w skład dóbr Chełmica ob. . Niedźwiednia 1. część Bojaniec, w pow. Niedźwiedna Niedźwiedka Niedźwieckie Niedźwieck Niedźwica Niedźwiedź Niedźwiedno Niedźwiednik żółkiewskim. 2. N. , al. Medwidź, Medweży, część Derewni, w pow. żółkiewskim. Niedźwiednik, wś, pow. radzymiński. Wchodziła w skład dóbr Jadów ob. . Niedźwiedno, wś na płd. krańcu pow. mozyrskiego, w pobliżu rz. Sławecznej, w 1 okr. pol. skryhałowskim, gm. Skorodno, ma 9 os. ; głuche odludne Polesie. A. Jel. Niedźwiedówka 1. wś, pow. kaniowski, ob. Medwedówka 2. Do wiadomości tam podanych należy dodać, że podług lustracyi z 1622 r. trzymał ją per modum arendy, pomiędzy innemi, żyd Kapel; w lustr. z 1765 r. wymieniona p. n. Medwedówka. 2. N. , wś, pow. rowieński, należała w XVI w. , do dóbr Hubków, Siemaszków, przez wiano Maryny Siemaszkówny przeszła do Stanisława Daniłowieza, ssty czerwonogrodzkiego; podług taryfy podymnego z 1629 r. miała 29 dm. W 1767 r. była własnością Anny z Daniłowiczów, żony Jana Cetnera, ssty lwowskiego i szczuczyńskiego. J. Krz. Niedźwiedź 1. os. , smolarnia, pow. gostyński, gm. i par. Duninów; należy do dóbr Duninów ob. . 2. N. , u Długosza Myedzwiedz, wieś, pow. miechowski, gmina i par. Niedźwiedź. Leży przy złączeniu się drogi z Olkusza na Skałę idącej z drogą bitą ze Słomnik do Proszowic, odl. 16 w. od Miechowa. Posiada kościół paraf. mur. z 1493 r. , szkołę gminną, dwa młyny wodne, tartak, cegielnię, gorzelnię i browar. Dobra N. składają się z fol. N. , Podlesie, Zaborze i Kępa; wsi. N. Brus, Wesoła, Kępa i Zaborze, rozl. mr. 1731 fol. N. gr. or. i ogr. mr. 371, łąk mr. 50, wody mr. 8, lasu mr. 770, nieuż. i place mr. 9, razem mr. 1221; bud. mur. 15, z drz. 8; płodozmian 13polowy. Fol. Podlesie gr. or. i ogr. mr. 68, nieuż. i place mr. 1, razem mr. 69; bud. mur. 2, z drz. 5; płodozmian 5polo wy. Fol. Zaborze gr. or. i ogr. mr. 189, nieużytki i place mr. 5, razem mr. 194; bud. mur. 2, z drz. 6; płodozmian 11polowy. Fol. Kępa gr. or. i ogr. mr. 203, łąk mr. 20, past. mr. 17, nieuż. i place mr. 7, razem mr. 247; bud. mur. 4, z drz. 2; płodozmian 6polowy. Wś N. os. 88, z gr. mr. 754; wś Brus os. 10, z gr. mr. 88; wś Wesoła os. 18, z gr. mr. 142; wś Kępa os. 7, z gr. mr. 57; wś Zaborze os. 4, z gr. mr. 31. W 1827 r. wś N. miała 66 dm. i 800 mk. Według Lib. Ben. Długosza II, 47 istniał tu już zapewne w XIV w. kościół par. drewn. , mający rozległą parafią. Jakkolwiek wielokrotnie wspomina tę wieś, nie podał jednak szczególowego opisu. N. par. , dek. miechowski, 1635 dusz. N. gmina, należy do sądu gm. okr. IV w Wilczkowicach, st. poczt. w Miechowie. W gminie są szkoła począt. , dystylarnia, młyn amerykański, dwa młyny wodne i tartak, dwie cegielnie i 3229 mk. 3. N. , wś i fol. , pow. opatowski, gm. Małkowice, par. Szumsko, odl. od Opatowa w. 23. Ma 13 dm. , 118 mk. , ziemi włośc. 146 mr. 411 mr. folw. W 1827 r. było 25 dm. , 89 mk. 4. N. , wś, pow. kielecki, gm. Snochowice, par. Strawczyn. W 1827 r. było dm. 21, mk. 120. 5. N. , wś, pow. łukowski, gm. Łysobyki, par. Gułowska Wola. Ma 17 dm. , 131 mk. , 234 mr. ziemi. W 1827 r. , par. Drążgów, 23 dm. , 139 mk. Wieś ta należała do dóbr Lendo. 6. N. , w dok. Niedzwiecz, wieś nad jeziorem t. n. , pow. lipnowski, gm. Ossówka, par. Czernikowo, odl. o 16 w. od Lipna, ma 12 dm. , 79 mk. , 15 mr. gr. Fol. N. z wsią t. n. i Walentowo, rozl. mr. 444 gr. or. i ogr. mr. 336, łąk mr. 24, past. mr. 2, lasu mr. 70, nieuż. i place mr. 12; bud. z drz. 7. Wś N. os. 10, z gr. mr. 16; wś Walentowo os. 39, z gr. mr. 188. Według regestr. pobor. z 1564 r. wś N. , w par. Mazowsze, miała częściowych właścicieli Bartłomieja Włodarza, Szymona Wawrowicza, Jana Szymanowicza i Erazma Łochockiego i płaciła poboru 1 zł. 24 gr. Pawiński, Wielkop. , t. I, str. 321. 7. N. , ob. LeśniewoNiedźwiedź, pow. mazowiecki, 8. N. , wś, pow. ostrołęcki, gm. i par. Myszeniec. Leży śród błot, nad rzeczką wpadającą do Skrwy, ma 38 dm. , 1490 mr. obszaru. W 1827 r. było 27 dm. , 190 mk. Br. Ch. Niedźwiedź Nedwied, wś, pow. klimowicki, gm. Rodnia, 67 dm. , 492 mk. Niedźwiedź 1. góra, wznosząca się na gra nicy trzech powiatów żydaczowskiego, bobreckiego i lwowskiego, pod 42 48 50 wsch. dłg. g. Ferro a 49 33 21 płn. sz. g. Od zach. spływają wody do Kłodnicy, dopływu Dnie stru, od płd. wytryska Tokarowa, podążająca przez Brzozdowce do Dniestru, a od wschodu spływają wody do Suchodolskiego potoku. Znaczna ta góra lesista panuje nad całą oko licą. Wznies. 397 m. npm, 2. , N. , ob. Niedźwiedzica. Br. G. Niedźwiedź z Witowem, wś, pow. limanowski. Posiada kościół par. rz. kat. , szkołę ludową 1klas. , targi tygodniowe we środy i kasę pożyczk. gminną z kapit. 346 zł. w. a. , pałac i budynki administracyjne hr. Wodzickich. Ta wś, zazwyczaj mylnie nazywana Porębą Wielką, od wsi sąsiedniej, leży na wzniesieniu 488 m. , u zlewu pot. Olszówki z Koniną, które w tem miejscu przyjmują nazwę Poręby i uchodzą do Mszany z lew. brzegu. Wś ciągnie, się wzdłuż Olszówki, a Witów wzdłuż Koniny. Nad samym zlewem potoków, na lew. brz. Olszówki stoi paraf. drewn. kościół, powyżej kościoła zabudowania więk. posiadłości. Obydwie osady tworzą półkole u stóp Gronia al. Jaciejówki 767 m. . Ku zachodowi wznosi się poziom w górze Potoczkowej do 747 m. a działy na płn. stronie sięgają do 723 m. Gleba owsiana i zimna a lasy świerkowe, Niedźwiednik Niedźwiedówka Niedźwiedź Niedzwiedź wyniszczone przez sprzedaż drzewa fabryce giętych mebli w Mszanie Górnej. Odl. 6 klm. od st. kolei transwersalnej i urzędu poczt. w Mszanie Dolnej. Więk. pos. ma obszaru 120 roli, 7 łąk i ogr. , 11 pastw. i 33 mr. past. ; mn. pos. 442 roli, 17 łąk, 96 past. i 81 mr. lasu. W N. jest 472, na obszarze więk. pos. 25, a w Witowie 229, razem 726 mk. rz. kat. N. był dawniej włością królewską a około r. 1533 zbudowali sobie tu zameczek rozbójnicy, którzy pustoszyli okolicę; musiano przeciw nim wysłać zbrojny oddział, który zamek zdobył i zniszczył. W r. 1607 sejm dał tę wieś Sebastyanowi Lubomirskiemu, hr. na Wiśniczu, kasztelanowi wojnickiemu, żupnikowi wielickiemu, za szyb solny w Lednicy Dolnej a Lubomirski erygował tutaj parafią i wybudował drewn. kościół, który spłonął 1695 r. W cztery lata później postawił proboszcz Józef Zbludzki przy pomocy parafian i Józefa Lubomirskiego nowy kościół, poświęcił go zaś biskup Kazimierz Łubieński. Murowaną kaplicę p. w. ś. Wojciecha przybudował doń w r. 1848 proboszcz kś. Wojciech Jagódka. Parafia dyec. tarnowskiej, dek. tymbarskiego obejmuje Witów, Porębę Wielką, Podobin, Koninę, Mszanę Górną i Lubomierz, z ogólną liczbą 6009 rz. kat. i 102 izrael. N. graniczy na płn. z Podobinem i Mszaną Górną, na wsch. z parowym tartakiem w Mszanie Górnej, na płd. z Porębą Wielką a na zach. z Olszówką. Mac, Niedzwiedź 1. niem. Nidwitz i Niedwitz, w dok. Meswicz i Mesewicz, wś nad Wisłą, pow, świecki, st. poczt. i par. ew. Świecie, kat. Gruczno 3 4 mili odl. , szkoła i okr. urz. stanu cywil. Kosowo; ma 1630, 7 mr. obszaru, 31 bud. , 16 dm. , 143 mk. , 119 ew. , 19 kat. N. należał za czasów krzyżackich do komturstwa popowskiego w dzisiejszym pow. chełmińskim. Tędy prowadziła stara droga do Chełmna i Starogrodu. Wizytacya Gniewosza z r. 1649 donosi, że w Miedźwiedziu domy rybaków dawały dawniej proboszczowi w Grucznie 2 korce modios soli, ale od więcej jak 20 lat już nic nie płacili str. 4. 2. N. , niem Bahrendorf, Niedzwitz, w dok. Mezuez, 1312 Mezewitz, Barwalde, wś z kat. kośc. par. i szkołą, pow. chełmiński, st. p. i par. ew. Wąbrzeźno. Obejmuje 4082 92 mr. obszaru, 157 bud. , 72 dm. , 613 mk. , 414 kat. , 182 ew. Tutejszy okr. urz. st. cywil. miał w 1882 r. 1182 dusz. Patronem kościoła, tytułu ś. Jerzego, była dawniej kapituła płocka; przy kościele jest bractwo trzeźwości, założone d. 16 stycznia 1800 r. Filia w Dębowej Łące tworzyła dawniej osobną parafią, lecz w 1756 r. została przyłączona do N. Patronat przysługuje właścicielowi dóbr tamtejszych. Do kośc. paraf. należą N. 390 dusz, Folęgi i Rutkowizna, o 1 4 mili odległe 13 dusz i Jaworze, w pow. brodnickim, 1 2 mili odl. 149 dusz. Do filii zaś są przyłączone następujące wsie Dębowa Łąka 1 2 mili odl. 221, Friesenhof 3 4 mili odl. 75, Iwanki 1 4, mili odl. 57, Melkenhof 1 4 mili odl. 36, wszystkie leżą w pow. brodnickim. W 1867 r. było 941 dusz, a 589 komunikantów, w 1884 r. zaś liczono 1061 dusz. Do tutejszej szkoły należą także Folęgi, Rutkowizna, Wymyślanka i Raeumung 50 dz. w 1867 r. ; 26 dzieci uczęszczało do ewang. szkoły w Jaworzn; 36 dzieci chodziło do ew. szkoły w Dębowej Łące. Parafia tutejsza należy do dekanatu wąbrzeskiego. N. jest starą osadą. R. 1312 ustąpił biskup płocki Jan zakonowi wsie Gordyn, Slanza i Presza, to jest Gorzędziej, Słoncę, w powiecie starogardzkim trzecia wś leżała pod Tczewem, ale dziś już nie istnieje w zamian za Niedźwiedź, wioski te były bowiem za odległe quia. .. . adeo longe a nostra distabant ecclesia, ut pote in Pomezanya sitae, quod ipsas a violentorum possessorum rabie, nobis in perceptione reddituum earundem a longo retro acto tempore resistentium. .. ., non potuimus defensare i czynsz, w kwocie 40 grzywien, miał odtąd pobierać biskup, także choćby się wykazało, że powinien być większy. Zakonowi jednak powinni mieszkańcy N. i nadal służyć przy obronie kraju, przy naprawianiu brzegów Drwęcy, winni pomagać przy strzeżeniu twierdz i przy naprawianiu tych zamków, do których w razie potrzeby się uciekać zwykli ad reformandas municiones subsidium praebeant ad quas confugere consueverunt i t. p. Gdyby gdzie w dyecezyi wznieść chciano nową warownię, są także do pomocy zobowiązani. Prawo patronatu kościoła w N. przechodzi z zakonu na biskupa. Kościół filialny we Wałyczu ma po śmierci proboszcza Henryka w N. tworzyć własną parafią, a prawo patronatu należeć będzie do zakonu. Gdyby kto obowiązków względem zakonu nie wykonał albo na drodze publicznej jaką zbrodnię popełnił, będzie go zakon karał si forte delictum seu forefactum aliquod in via regia vel strata publica fuerit ab aliquo perpetratum id magister et fratres sibi judicandum coram suo judicio reservarunt. Jak dawniej tak i teraz będą mieszkańcy płacili biskupowi po 2 kary od włóki Datum apud Ploczk sub anno domini 1312 quarto Idus Semptembris 12; ob. Urk. B. des Bist. Culm v. Woelky, Gdańsk 1884, I, str. 114 116. Ale już r. 1384 nabył w. mistrz Zoellner v. Rotenstein wś tutejszą znów dla zakonu za 800 grzywien monety pruskiej, biskup Ścibor zastrzegł sobie tylko prawo odkupienia za tę samą cenę Datum apud ecclesiam nostram Plocensem feria quinta post festum s. Laurentii mart. ; tamże, t. II, str. 287. W krzyżackich księgach szko Niedźwiedza dowych, po bitwie pod Grunwaldem zestawionych, jest N. wymieniony między wsiami wójtostwa lipińskiego Leype. Według nich obejmowała ta wś wówczas 68 włók; szkody poniosła 700 grzywien, gdyż została całkiem spalona, 15 ludzi zabito, stratę kościołowi wyrządzoną obliczono na 200 grzywien ob, Schultz, Gesch. d. Kr. Kulm, t. II, 157. Wizy; tacya Strzesza z r. 1667 nazywa N. własnością kapituły płockiej villa venerabilis Capituli Plocensis, której też przysługiwało prawo patronatu. Murowany kościół stał na wzgórzu wśród wsi. Tylko murowaną ośmioboczną wieżę mieli wznieść Krzyżacy, reszta pochodzi z późniejszych czasów. Długim był kościół ten 50 stóp, ale wąski i niski, mieścił w sobie trzy ołtarze. W czasie drugiej wojny szwedzkiej był tu proboszczem Paweł Zawicki. Gdy mu spalono plebanią i rozproszeni parafianie całkiem zubożeli, tak iż ksiądz był bez wszelkich środków subsystencyi, udał się do Wąbrzeźna, gdzie r. 1661 umarł. O nim pisze wizytacya dekanatu z r. 1640, że w pocie czoła zarabia sobie na chleb, bo 6 włók roli, należących do probostwa, leżały odłogiem nie z winy proboszcza. Meszne pobierał proboszcz z Niedźwiedzia od 24 włościan, ale wówczas nie było żadnego w skutek wojen szwedzkich; dalej z Jaworza, własności Jana Dominika Działyńskiego, posiadłość ta uległa jednak także zniszczeniu; wreszcie z Iwanek, własności oo. jezuitów w Grudziądzu, i ta posiadłość leżała odłogiem. Była tu dawniej i szkoła, do której należał ogród ob. str. 410 412. Z wizytacyi Potockiego z r. 1706 dowiadujemy się jeszcze, że w kościele, przez kapitułę płocką odnowionym, były dwa ołtarze. Ponieważ przez 44 lat nie było plebana, dla tego została rola proboszczowska do folwarku przyłączona; ogród i bakalarską łąkę na dwór odebrano. Dochody kościelne z pogrzebów i dzwonka wystarczały ledwie na wino i świece. Plebania jeszcze po spaleniu nie była odbudowana, tylko niektóre małe budynki proboszczowskie wystawił ówczesny proboszcz Jan Feliks Kobylski, obsadzony w 1694 r. Co do mesznego, to wś N. dawała korcy żyta i tyleż owsa, ale dwór nic, chociaż dawniej odstawiał rocznie 6 korcy żyta i korcy owsa. Z Jaworza pobierał proboszcz 3 korce żyta i tyleż owsa. W tej wsi było 5 kat. , reszta byli lutrami. Iwanki, własność oo. jezuitów, nic nie płaciła, prócz kolendy i akcydensu; we wsi nie było ani szkoły, ani bakalarza, bo rolę nauczycielską i łąkę dzierżył dwór ob. str. 769 770. N. jest najdalej na wschód wysuniętą wsią powiatu chełmińskiego. W 1885 r. została tu założona pomocnicza agentura pocztowa. Kś. Fr. Niedźwiedza, wś, pow. bocheński w okolicy pagórkowatej, 340 m. npm. , u źródeł potoku uchodzącego z lewego brz. do Uszwicy. Odl. 12, 8 klm. od urz. poczt. w Brzesku, należy do par. rzym. kat. w Porąbce i ma 434 mk. kat. i 18 izrael. Więk. pos. hr. Lanckorońskiego ma tu prawo propinacyi; pos. mn. 478 mr. roli, 48 mr. łąk, 43 mr. past. i 183 mr. lasu. Podług Siarczyńskiego Rps. bib. Ossol. 1826 była tu włość pierwotnie Toporczyków, później Stadnickich. Cichocki zapewnia, że tu Stanisław Stadnicki Dyabeł założył pierwszy zbór dysydentów, ale po jego śmierci przeszła N. w dom Lubomirskich. Sebastyan Lubomirski w 1625 r. utworzył istniejący dotąd fundusz ubogich dla trzech starców lub kalek, którego majątek składa się z 14 mr. i 942 sążni kw. roli, domu mieszkalnego i 4 krów. Tym funduszem zarządza gmina. Kasa pożyczk, gm. ma 713 zł. N. graniczy na zachód z Jaworzkiem i Gwoźdźcem, na południa ze Złotą, na wschód z Zerkowem a na płn. zachód z Łoniowym. Niedźwiedza 1. al. Niedźwiedzia, Medweża, wś, pow. drohobycki, 12 klm. na płn. zach. od sądu pow. i urz. poczt. w Drohobyczu, Na płn. leży Łużek, na płn. wsch. Bronica, na wsch. Lisznia, na płd. Uniatycze, na płd. zach. Nahujowice, na zach. Stupnica w pow. Samborskim. W płd. zach. stronie wsi powstaje pot. Brońcy i płynie zrazu na płn. wsch. , potem na wsch. , a zasilony licznymi strugami przybiera nazwę Niedźwiedzińska i opuszcza obszar podążając do Trudnicy. W dolinie tego potoku leżą zabudowania wiejskie, na płd. zach. od nich grupa domów Łan gromadzki 376 m. i Łan Sołtyski al. ,, Sołtysów 338 m. . Na granicy płd. leży Krasny las, na granicy zach. Górny lss, na granicy wsch. las Hryniowiec, a na płn. las Czertyż, ze szczytem Nad Kińskim 382 m. wys. Włas. więk. rządowa ma roli or. 20, łąk i ogr. 5, past. 4, lasu 1597; wł. mn, roli or. 1013, łąk i ogr. 379, past. 398, lasu 35 mr. W r. 1880 było 917 mk. w gm. , 9 na obsz. dwor. , między nimi 6 obrz. rzym. kat. Par. rzym. kat. w Drohobyczu, gr. kat. w miejscu, dek. drohobycki, dyec. przemyska. We wsi jest cerkiew pod wezw. św. Mikołaja i szkoła filialna. Za czasów Rzpltej należała wieś do dóbr kor. , do sstwa drohobyckiego a klucza liszniańskiego w ziemi przemyskiej. W r. 1670 potwierdził król Michał przywilej Jana Kazimierza, nadający Charewiczom kilka łanów pola, zwanych Wolniczy we wsi Niedźwiedzi, ekonomii Samborskiej ob. Arch. Bernard. we Lwowie, C. , t. 427, str. 313. W lustracyi z r. 1683 Rkp. w Bib. Ossol. , 1255, str. 69 czytamy Ta wieś osiadła na łanach 2O 1 2, co czyni ćwierci 82. To jest popowski łan 1, hajducki 1, kniazki 1, Stachórow 1, Niedźwiedza Niedźwiedzica Niedźwiedza góra Niedźwiedza góra Niedźwiedzczyzna Niedźwiedzia góra wolniczy Przyścików 1, Za potokiem głębokim łan 1, Za Kirowem l 1 2, sianokośne za rzeką pół ćwierci; zostaje ćwierci osiadłych 22. Robocizny i powinności tej wsi Ta wieś z każdej ćwierci robotnej robić powinna pługiem dwa dni do roku na wiosnę i na jesień od wschodu aż do zachodu słońca. Kosić powinni 2 dni z chleba do roku i tą trawę wysuszoną dobrze zgrabić i w kopy ułożyć, a miasto zwiezienia tych sian zboże cały dzień z poranku aż do wieczora z chleba każdy do gumna pańskiego wozić powinni, albo kosić cały dzień za wożenie. A kiedy insze zboże miasto trawy koszą, to powinni zgrabić, wiązać i w kopy ułożyć. Żąć całe dwa dni z chleba powinni do roku z ćwierci każdej. Soli beczek 6 z ćwierci wywieść powinni do brzegu, gdzie potrzeba będzie, a dwór daje im po gr. 5 od każdej beczki na myto. A kiedy soli nie wywożą, tedy od każdej beczki płacą po gr. 20. Na szarwark do młyna Liszniańskiego powinni chróstu przywieść i pieszo z rydlami i siekierami, kiedy im każą, iść. Prząść z chleba powinni po łokci dwa z pańskiego przędziwa. Czynsze Czynszu z ćwierci roboczej płacą po zł. 4. Hajduczyzny, żerowszczyzny, podymczyzny płacą po gr. 24. Owsa miary drohobyckiej oddają z ćwierci półmierek 1, gęś jedną, kur 2, jajec 4. Dziesięciny pszczelnej oddają dziesiąty ul, a kto niema tak wiele, płaci oczkowego od każdego ula po gr. 6. Czynszu z każdej ćwierci pustej płacić mają jako dawno płacywali po zł. 8. Pop daje na rok czynszu z łanu 1 zł. 10 gr. Kniaziowie z ćwierci według rewizyi płacić powinni po zł. 12. Ale że się podejmują równo z gromadą powinności odprawiać, tedy onych tak zostawujemy. Jeżeliby zaś tych powinności nie odprawiali, tedy czynsz wyżej mianowany po zł. 12 z ćwierci płacić będą powinni. Z wolniczych ćwierci tak powinności odprawiają jako i z innych gromadzkich. Wolnicza Kubrakowska ćwierć płacić czynszu powinna zł. 12. Humerowskie wolnicze ćwierci płacą czynszu z każdej ćwierci po zł. 12, uczyni wszystkiego zł. 48. Kubrakowska wolnicza ćwierć jedna, którą trzyma Josina wdowa, płaci z niej czynszu po zł. 92. Kubrakowskie dwie ćwierci, które Fed Stachira trzyma, płaci z nich czynszu z każdej ćwierci zł. 12. Wolnictwa Stachuracka ćwierci 4, ponieważ po wielkiej części pozarastałe, tedy na ten czas nie układa się czynszu na te ćwierci, tylko wedle przeszłych inwentarzów zł. 9. Wolnictwa Żydykowskiego ćwierci dwie będące, pół ćwierci włość wzięła i one obsiewa i powinności ciągłych a drugie pół ćwierci do czynszu trzymają. Druga ćwierć pusta cale zarosła, czego dwór Liszniański ma dojrzeć. Siekiernego od woza chróstu płacą na tydzień po gr. 3. Z kar czemnej ćwierci i z pola, ,Słomy nazwanego za przywilejem J. Kr. Mości Mikołaj Czmeraka, karczmarz, płacić powinien do dalszej ordynacyi na rok zł. 4. Piwo do tego i gorzałkę arendarską szynkować będzie. Poddani tej wsi sieją niwki pewne na pustyniach, z któ rych czynszu pewna kwota do folwarku Liszniańskiego należy, to jest z każdej niwki, wiele ich będzie, płacić będą po gr. 16. 2. N. , las w południowej stronie Dobrohostowa, w powiecie drohobyckim. 3. N. , ob. Niedź wiedzie. Lu. Dz. Niedźwiedza góra, szczyt na odnodze Beskidów, w pow. liskim, nad doliną Osławy, przy miasteczku Michowa Wola. Wznies. 692 metr. Niedźwiedzczyzna, fol. na obsz. dwor. Uherec Zapłatyńskich, pow. Samborski. Niedźwiedzia góra 1. wzgórze najwyższe w Zwierzyńcu Krzeszowickim, w płd. wschodniej jego części; wznosi się 379 m. npm. 2. N. góra al. Medwedzia, szczyt we wschodnich Karpatach, na obszarze dukielsko jasielskim, w Mińczolskimdziale. Wznies. 1069 m. ob. Mińczolski dział. NiedźwiedziaŁuża, struga w powiecie rzeczyckim, zatacza szerokie półkole, prze szło na 10 w. , w okolicy słobody Abramowskiej, do RudniPiaszczańskiej, gdzie się łączy z je ziorkiem i strugami, niknącemi w rozle wach błotnych. A. Jel. Niedźwiedzia Wola, wś i fol. , pow. łęczycki, gm. Gostków, par. Wartkowice, odl. 10 w. od Łęczycy. Wieś ma 2 dm. , 16 mk. ; fol. , 4 dm. , 43 mk. Niedźwiedzica, rzeczka w pow. augustow skim, wypływa z łąk na południe wsi Hołynki, płynie ku połud. pod Rygałówką i Kopczanami, i pomiędzy Rohożynem a Ponarlicą wpada z praw. brzegu do Biebrzy. Długa 7 w. Niedźwiedzica al. Medwedyca, Miedwiedica, Miadźwiedzica, mała rzeczka na płd. krańcu pow. rzeczyckiego, wypływa z moczarów wsi Barszczówki i ubiegłszy około 4 w. lesistemi błoniami, w kierunku płd. , wpada do Prypeci. A. Jel. Niedźwiedzica, urz, Miedwiedica, mko nad rz. Brodnicą, dopł. Szczary, pow. słucki, w 2 okr. pol. kleckim, o 76 w. od Słucka; ma 50 osad, 280 mk. ; kościół katolicki paraf. pod wezw. św. Piotra i Pawła, z drzewa wzniesio ny w 1645 r. przez bisk. wileńskiego ks. Ra dziwiłła; zarząd gminy. Paraf. kat. , dek. słuckiego, ma 3450 wiernych; kap. w Sawejkach. Gmina składa się z 10 starostw wiej skich, 46 wsi i liczy przeszło 1, 900 włościan pł. męz. ; miejscowość falista, dość leśna, grunta dobre. A. Jel. Niedźwiedzica, Niedźwica al. Niedźwiedź, Niedźwiedzia Niedźwiedzia Wola Niedżwiedzin Niedźwiedzińska woda Niedźwiedziów Niedźwiedzie Niedźwiedzica Niedźwiedzica Niedźwiedzicha najwyższy szczyt w paśmie Gorców, w dziale zachodnim, na granicy pow. limanowskiego i nowotarskiego. Sam szczyt leży już w pow. nowotarskim, na granicy gm. Ostrowska i Waksmundu, pod 37 47 wsch. dłg. a 49 32 40 płn. szer. Na płn. wybiegają trzy, ramiona górskie Turbacz, Turbaczyk i Mo stownica; po stronie płn. biją źródła rzek i po toków Kamienicy, Koniny, Turbacza i Olszo wego. Od płd. rozpościera się las Kluczki, z którego wypływa Łopuszna, dopływ Du najca. Wzniesienie 1311 m. npm. Miejsce znaku triang. Br. G. Niedźwiedzica al. Medwedyczy, grupa domów w Arłamowskiej Woli, pow. mościski. Niedźwiedzica, grupa zabudowań wiej skich w Ujsołach, wsi w pow. żywieckim, nad potokiem Glinką. Br. G. Niedźwiedzicha, słoboda, pow. żytomierski, fabryka świec. Niedźwiedzie 1. wś włośc. , pow. wileński, w 5 okr. pol. , o 12 w. od Wilna, 6 dm. , 43 mk. katol. 2. N. , zaśc. pryw. , pow. dzisieński, w 2 okr. pol. , o 101 w. od Dzisny, 1 dm. , 7 mk. starowierów. Niedźwiedzie, las i góra, stanowiąca płn. zach. kraniec pasma górskiego Chwaniowa, ciągnącego się na płd. wschód wzdłuż granicy pow. dobromilskiego i lisieckiego Lisko, pod 40 7 wsch. dłg. g. F. , a 49 35 35 płn. sz. g. , na płd. od wsi Kuźminy. Wody spły wają na płd. do Tarnawki, a ku płn. do znacznego potoku od Kuźminy płynącego a wpa dającego do Tyrawki. Wzniesienie 618 m. npm. Miejsce znaku triang. Br. G. Niedźwiedzie 1. gajówka na obsz. dwor. Hodowic, pow. lwowski. 2. N. al. Niedźwiedza grupa domów w zach. stronie Werchraty, pow. Rawa Ruska. 3. N. , podmokłe past wisko w płd. zach. stronie Rzyczek, pow. Rawa Ruska. Lu. Dz. Niedźwiedzie, niem. Niedzwedzen, dok. Medzewezen, wś na pol. prusk. Mazurach, pow. jańsborski, st. p. Jańsbork, okr. urz. stanu cywilu. Kałęczyn. R. 1538 d. 26 lutego odnawia ks. Olbracht Stanisławowi Miedźwiedziowi Medzewitz przywilej na 9 włók przez niego kupionych a leżących między bartnika mi piskimi, Jagodnem, Limką i Piszowodą, nadając je prawem magdeb. Dan w Piszu ob. Kętrz. O ludn. pol. , str. 444. . Kś. Fr. Niedźwiedzie Bagno, niem. Baerenbruch, os. leśna, pow. jańsborski, st. p. Dłutowo. Niedźwiedzie Łozy, ob. Medwezii Łozy i Kuruków. Niedźwiedzie Ucho, mylnie Miedźwiedzie Ucho, urzęd. Medweżie Ucho, wś, pow. Winnicki, gm. Józwin, par. Winnica, 135 osad, 1030 mk. , w tej liczbie 84 jednodw. , 1431 dzies. ziemi; cerkiew pod wezw. N. M. P, ma 747 parafian i 40 dzies. ziemi. Należała dawniej do sstwa Winnickiego, dziś rządowa. Urzędu. Chantyńskiemu dano 189 dz. ziemi. Niedźwiedzik al. Niedźwiedzi Potok, potok górski, wytryska w obr. gm. Smereka, w pow. Lisko, z pod granicznego grzbietu Karpat, w dziale dukielskoskolskim, z pod góry Feretszala 1102 m. ; płynie na płn. wsch. i we wsi Smereku zlewa swe wody do Wetliny od lew. brz. Długość biegu 3 klm. Br. G. Niedźwiedzikierz 1. wś, pow. radomski, gm. Rogów, par. Mirzec. Odl. od Radomia 34 w. Ma 55 dm. , 311 mk. , ziemi dworskiej 406 mr. , stanowiącej majorat, ziemi włośc. 674 mr. W 1827 r. było dm. 13, mk. 131. 2. N. al. Niedźwiadka, wieś i folw. , pow. łukowski, gm. i par. Tuchowicz. Odl. 20 w. od Łukowa. Fol. ma 589 mr. obszaru, w tem 281 mr. ornej ziemi, 130 mr. łąk, 66 mr, past. i 97 mr. lasu. Wś ma 15 dm. , 147 mk. , 24 osad i 146 mr. W 1827 r. było 12 dm. , 98 mieszkańców. Br. Ch. Niedźwiedzi las, w płd. wsch. stronie Rypianki, pow. kałuski ob. III, 726. Niedżwiedzin, wś, os. karcz. , zaśc, 2 folw. i kilka pojedyn. osad w jednej okolicy, pow. miński, o 3 i 4 w. ku zach. od MińskaLitew skiego położone; wś ma 18 osad; jeden z folw. , własność Brylewskich, 4 włóki. Sama nazwa wskazuje obecność tu niegdyś grubego zwierza; jakoż przed 20stu jeszcze laty od N. w stronę Rakowa na 5 mil rozlegały się dziewicze puszcze, tak zwane Starosielskie. Teraz już okoliczne lasy prawie w pień zostały wycięte i miejscowość przedstawia dość smutny widok zniszczenia. Grunta są faliste, posiadają głęboką warstwę gliny, to też w całej okolicy N. istnieje mnóstwo wielkich cegielni żydowskich, dostarczających cegły do Mińska i dalszych miejscowości. Przemysł ten, prowadzony pierwotnym sposobem, zużytkowuje niezmierną ilość drzewa. Cegła niedźwiedzińska płaci się do 12 rubli za 1000 sztuk; wyrób niektórych fabryk bardzo trwały, w ogóle jednak fabrykacya nie odznacza się sumiennością. Niedźwiedzińska woda al. Brońca, potok, ma swe źródło na łąkach w płn. stronie wsi Nahujowic, w pow. drohobyckim, u płn. wsch. stóp wzgórza Małych Horb 389 m. . Wkrótce przechodzi na obszar Niedźwiedzy i płynie wąską dolinką ku wschodowi, mija Wolą Jakóbową a w Dobrowlanach zlewa się do Trudnicy z praw. brzegu. Między Niedźwiedzą a Wolą Jakóbową tworzy granicę pomiędzy Bronicą a Lisznią i Śniatynką. Długość bie gu 10 klm. Br. G. Niedźwiedziów, mały zaśc, w płn. stronie pow. rzeczyckiego, w pobliżu rz. Żerdzianki, w 3 okr. pol kalenkowickim, o 10 w. ku płn. Niedźwiedzie Bagno Niedźwiedzie Łozy Niedźwiedzie Ucho Niedźwiedzik Niedźwiedzikierz Niedźwiedzi las Niedźwiedzka Niegibalice Niegardów Nieforoszcza Niefken Niedźwiedzkie od mka Eutuszkiewicz, ma 5 osad; miejscowość dzika, odludna, poleska. A. Jel. Niedźwiedziówka, rzeka, ob. Medwedówka. Niedźwiedziowo 1. wś, pow. dzisieński, w 1 okr, pol. , gm. Plissa, okrąg wiejski Hołubicze, o 10 w, od gminy a 10 w. od Dzisny, 23 dusz rewiz. , należy do dóbr Aloisberg, Bujnickich. 2. N. , wś, tamże, okr. wiejski Świła, o 9 w. od gminy, 11 dusz rewiz. ; należy do dóbr Świła, Mjasojedowa. 3. N. , wś nad Dzisienką, pow. dzisieński, w 1 okr. pol. , o 17 w. od Dzisny, 3 dm. , 20 mk. prawosł. Niedźwiedzi róg, niem. Baerenwinkel, wś na polskopruskich Mazurach, pow jańsborski, st. p. Rudożanny, okr. urz. stanu cyw. Snopki. Niedźwiedziszki, wś, pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Wysoka Ruda, odl. od Władysławowa 30 w. Ma 17 dm. , 87 mk. W 1827 r. było dm. 2, mk. 26. Niedźwiedziszki 1. zaśc, pow. wileński, w 2 okr. pol. , gm. Mejszagoła, okr. wiejski Bobrykowszczyzna, o 6 w. od gminy, 1 dusza rewiz. ; należy do dóbr Gładkiszki, Gedrojciów. 2. N. , zaśc, tamże, w 1 okr. pol. , gm. Rusza, okr. wiejski Suderwa, o 16 w. od gminy, 3 dusze rewiz. ; należy do dóbr Izabelin, Kotwiczów, 3. N. , wś, tamże, ob. Miedźwiedziszki. 4. N. , fol. nad strugą Prudziec, pow. oszmiański, w 3 okr. pol. , gm. Juraciszki, okr. wiejski Dowgierdziszki, o 19 w. od gminy, 45 od Oszmiany a 28 w. od Dziewieniszek, ma 1 dm. , 9 mk. kat. 2 dusze rewiz. ; należy do dóbr Tekledamów, Piotrowiczów. 5. N. , zaśc. pryw. , pow. wilejski, w 2 okr. pol. , o 8 w. od m. Wilejki, 3 dm. , 26 mk. prawosł. Niedźwiedzk, ob. Niedźwieck. Niedźwiedzka, os. karcz. , pow. lidzki, w 5 okr. pol. o 37 w. od Lidy a 27 w. od Ejszyszek, 1 dm. , 9 mk. kat. A. T. Niedźwiedzkie 1. niem. Niedzwedzken al. Niedzwetzken, dok. Medewezke, wś na polskoprus. Mazurach, pow. łecki, st. p. Prostki, okr. urz. stanu cywil. Ostrykół. N. istniały już r. 1509 ob. Kętrz. , O ludn. pol. , str. 460. Z szlachty polskiej mieszkali tu dawniej Drygalscy tamże, str. 465. 2. N. , wś, pow. oleckowski, st. p. Wieliczki, tamże urz. stanu cywil. R. 1476 nadaje Bernard v. Balzhoten, komtur brandenburski, Stańkowi Stennig na prawie magd. 15 włók nad strumykiem boro wym Heideflies, z obowiązkiem jednej służ by. R. 1558 sprzedaje Krzysztof Glaubitz, ssta straduński, Jakubowi, Janowi, Stańkowi Stanigk Pawłowiczom Paulewitz w Niedźwiedzkich 2 1 2 włóki nad granicą litewską, biorąc za włókę 50 grzywien ob. Kętrzyń. , O ludn. pol, str. 502. Kś. Fr. Niefken niem, dobra w Pomeranii, pow. Regenwalde, st. p. Labes; 148, 07 ha obszaru; 389 mrk, czystego dochodu z gruntu. Nieforoszcza, mko nad rz. Orelą, pow. konstantynogrodzki gub. połtawskiej, założone 1674 r. za hetmaństwa Skoropackiego, z chwilą utworzenia ekaterynosławskiego namiestnictwa było chwilowo powiatowem p. n. Aleksynopola. Ma 500 dm. , 4283 mk. Niegardów, wś i fol. nad rz. Szreniawą, pow. miechowski, gm. Koniusza, par. Niegardów. Leży przy drodze bitej ze Słomnik do Proszowic, w odl. 21 w. od Miechowa; posiada kościół par. murowany, dom schronienia dla starców i kalek, szkołę począt. W 1827 r. było 36 dm. , 274 mk. Fol. i wś N. rozl. mr. 368 gr. or. i ogr. mr 333, łąk mr. 13, past. mr. 4, nieuż. mr. 18; bud. mur. 4, z drz. 13; płodozmian 5 i 7polowy. Wś N. os. 40, z gr, mr. 444. Jestto starożytna osada małopolska, wspominana w dokumentach z 1243 i 1384 r. Kod. dypl. Bartosz. . Data założenia kościoła paraf. nieznana, niewątpliwie fundatorem był klasztor benedyktynek w Staniątkach, do którego N. należał. Według Długosza Lib. Ben. II 151 i III 290, 291 N. miał w XV w. kośc. par. drewniany pod wez. ś. Jakóba apostoła. We wsi było 14 łanów kmiecych, z których płacili kmiecie po grzywnie czynszu, dwa koguty, 20 jaj, dwa sery i dwie miary owsa, za miodowe po pół grosza i za oprawne pół grosza z łanu. Obok tego z każdego łanu jeden dzień robocizny z pługiem lub wozem. Wreszcie mieli dawać podwody do Krakowa i innych miejsc. Gleba i łąki były wyborne, nad rzeką stał młyn z rolą i łąką dający klasztorowi 10 grzywien czynszu i wieprzka. Był tu dwór klasztorny i wyborny folwark. Trzech zagrodników dawało ze swych ról po fertonie i jeden dzień roboty na tydzień. Pleban miał rolę i karczmę płacącą mu dwie grzywny czynszu. Patronat kościoła należał do przełożonej klasztoru. Dziesięciny kmiecie dawali częścią dla mansyonarzy w Ruszczy, częścią miejscowema proboszczowi. W 1598 stanął obecny murowany kościół, wzniesiony przez ks. Jana Rembiszewskiego. N. par. , dek. miechowski, dawniej proszowski, ma 2003 dusz. Br. Ch. Niegibalice, w dok. Noghibalice, wś i dobra, pow. nieszawski, gm. i par. Bytoń, odl. 30 w od Nieszawy. Ma wiatrak i cegielnię, 131 mk. W 1827 r. było 14 dm. , 129 mk. Na akcie z 1464 r. podpisany jest jako świadek Falisław de Noghibalicze. Według regestr. pobor. z 1557 i 1566 r. wś Niegibalicze, własność B. Niegibalskiego, w par. Bythom, miała 2 łany i 2 zagrod. Pawiński, Wielkop. , II, 32. Dobra N. składają się z fol N. , Nasiłowo, wsi N. Rozl. mr. 1327 fol N. gr. or. i ogr. mr. 654, łąk mr. 63, past. mr. 18, lasu mr. 4, nieuż. i place mr. 24, razem mr. 763; bud. mur. 14, z drz. 2; fol. Nasiłowo gr. or. i ogr. Niedźwiedzk Niedźwiedziszki Niedźwiedzi róg Niedźwiedziowo Niedźwiedziówka Niedźwiedziówka Niegłosy Niegłowice Niegieltowo Niegorełoje Niegolewo Niegin Nieglimońce mr. 445, łąk mr. 49, past. mr. 51, nieuż. i place mr. 20, razem mr. 564; bud. mur. 8, z drz. 1. Wś N. os. 18, z gr mr. 27. Br. Ch. Niegieltowo, wś na płd. krańcu pow. mińskiego, nad kotliną Niemna i rzeczką do niego wpadającą, naprzeciwko mka Mikołajewszczyzny, w 3 okr. pol. kojdanowskim, gm. Swierżeń, ma 12 osad, grunta lekkie, dobre, łąk obfitość, miejscowość falista, bezleśna; lud trudni się rolnictwem i flisactwem. A. Jel. Niegin, ob. Ustroń, w pow. borysowskim. Niegin al. Niehin, mko prywatne nad rzką Zadunką, pow. klimowicki, w 3 okr. pol. , o 27 w. od Klimowic, 17 dm. drewn. z nich 7 należy do chrześcian, 20 do żydów, 105 mk. 55 męż. i 50 kob. , w tej liczbie 51 prawosł. i 54 żyd. ; cerkiew drewniana, dom modlitwy żydowski. W opisie statystycznym gubernii z 1784 r. zamieszczone w liczbie miasteczek. Nieglimońce, wś, pow. trocki, w 1 okr. pol. , gm. Międzyrzecze, okr. wiejski Porudomino, o 31 w. od gminy, 20 dusz rewiz. włościan i 1 żyd rolnik. Niegłosy, fol. nad rz. Brzeźnicą, pow. płocki, gm. Brwilno, par. Proboszczowice, odl. o 4 w. od Płocka, ma 2 dm. , 10 mk. , 90 mr. gruntu. Stanowi posiadłość ochronki dla dzieci prawosł. w Płocku. W 1827 r. fol. rząd. , 1 dm. , 5 mk. Istniała tu szkoła rolnicza otworzona w 1859 r. w listopadzie. Niegłoszew w dok. Nyeglossewo, wś włośc, pow. kutnoski, gm. Krośniewice, par. Gro chów. Ma 3 dm. , 76 mk. , 280 mr. obszaru. W 1827 r. było 11 dm. , 108 mk. Wspomina tę wś Lib. Ben. Łask. II, 476 jako dającą dziesięciny do Grochowa Według regestr. pobor. z 1576 r. wś Nieglossevo w par. Gro chowo, włacność Adama Żeleskiego, miała 3 łany, 2 zagrod. , 1 wiatrak i 5 kolonistów Pawiński, Wielkop. , II, 82. Br. Ch. Niegłowice z Bajdami, wś, pow. jasielski, w międzyrzeczu Ropy i Wisłoki, 221 m. npm. Na obszarze N. uchodzi do Wisłoki rzka Iwina. Bajdy leżą na płd. ód wsi bliżej Dembowa. Na zach. od obu osad na małem wzniesieniu znajdują się ruiny zamku Firlejów. Siarczyński powiada rkp. Bib. Ossol. 1826 że z Niegłowic pisali się Miklaszowie. Jest tu mur. kaplica z r. 1874 p. t. Wniebowzięcia M. B. w której się niekiedy nabożeństwo odprawia. N. mają 321 mk. , Bajdy 224 mk. , 545 mk. rz. kat. 11 izrael. . Par. kat. w Jaśle 4, 4 klm. . Obszar więk. pos. Ant. Lisowieckiego ma 377 roli, 61 łąk i ogr. , 62 past. i 48 mr. lasu; pos. mn. wynosi 320 roli, 11 łąk, 55 past. i 9 mr. lasu. Ludność zajmuje się obok uprawy roli także tkactwem. N. graniczą na płn. z Gadkami, na zach. z Brzyściem; Bajdy na zach. z Osobnicą a na płd. z Dembowcem. Niegocin, jezioro w obwodzie regencyi gąbińskiej, ob. Lewientyn. Niegocin, wś, pow. mławski, gm. Turza, par. Lipowiec, odl. o 16 w. od Mławy. Leży nad prawą odnogą błót rozległych, biorących początek pod Żurominem. Posiada wiatrak i cegielnię, 42 dm. , 391 mk. W 1827 r. 26 dm. , 236 mk. Fol. i wś N. rozl. mr. 1432 gr. or. i ogr. mr. 461, łąk mr. 150, past. mr. 30, lasu mr. 759, zarośli mr. 20, nieuż. mr. 12, bud. mur. 5, z drz. 11; płodozmian 8 i 11polowy. Wś N. os. 52, z gr. mr. 655. Br. Ch. Niegolewo, wś i dom. , pow. bukowski. Wś ma 20 dm. , 114 mk. , 53 ewang. , 61 ka tol. , 41 analf. Poczta, tel. i st. kol. żelaznej w Buku o 5 klm. , gośc. o 16 klm. N. , dom. , posiada kaplicę kat. lilia par. Buk, ma 3504 mr. rozl. , 22 dm. , 355 mk. , 18 ew. , 337 kat. , 129 analf. Dawna posiadłość Niegolewskich. Obecnym właścicielem jest Zygmunt Niegolewski, najmłodszy brat Władysława, zasłu żonego posła i publicysty. N. jest bowiem minoratem ustanowionym przez pułkownika Andrzeja Niegolewskiego, legionistę. W okolicy odkopano urny, przedmioty kamienne i żela zne, złożone w muzeum Tow. Przyj, Nauk Poznańskiego. Znajdują się także szańce szwedzkie w pobliżu wsi w kształcie kręgu, opasane rowem na 155 kroków. Według regestr. po bor. z 1580 r. wś N. w par. Buk, własność Jakóba Niegolewskiego, miała 10 łanów, 8 zagrodn. , 1 komor. , 2 kolon. , 1 owczarza Pawiński, Wielkop. , I, 6. M. St. Niegorełoje, ob. Niehorełe. Niegosławice 1. wś i fol. nad rz. Mierzawą, pow. jędrzejowski, gm. i par. Nawarzyce. Leży przy trakcie z Wodzisławia do Pińczowa, posiada szkołę początkową. Lud trudni się płóciennictwem. W 1827 r. wś rząd. było dm. 40, mk. 226. W XV w. N. należały do klasztoru cystersów w Jędrzejowie. Był tu folwark klasztorny, młyn, karczmy, łany kmiece i zagrodnicy. Kmiecie dawali czynsz, jaja i robocizny, jak labor, powaba, osszyep Długosz, III, 370; por. też Kod. dypl, Małop. , str. 13. 2. N. , wś, pow. pińczowski, gm. Złota, par. Chroberz, odl. 11 w. od Pińczowa, leży w pobliżu Nidy. W 1827 r. par. Pełczyska, 30 dm. , 211 mk. Fol. i wś N. rozl. mr. 476 gr. or. i ogr. mr. 325, łąk mr. 124, past. mr. 10, lasu mr. 10, nieuż. mr. 7; bud. mur. 1, z drz. 14; płodozmian 9polowy. Wś N. os. 47, z gr. mr. 218. Według Lib. Ben. Dług. I, 409 N. wś w par. Pełczyska, własność Sędziwoja Tęczyńskiego i Mikołaja Złockiego h. Półkoza, miały łany kmiece i karczmę. Dziesięcinę z tej wsi płacono aż w cztery miejsca. Pleban w Pełczyskach pobierał z ról na których dawniej siedzieli nobiles et milites a na których już w XV w. Niegosławice Niegłoszew Niegieltowo Niegocin Niegów Niegowa Niegosy cmethones locati sunt. Z fol. Tęczyńskiego brał proboszcz w Slęcinie. Biskup krakowski i proboszcz wiślicki pobierali także każdy oddzielnych pól. 3. N. wś, pow. stopnicki, gm. i par. Pacanów. W 1827 r. ma 13 dm. , 87 mk. Według Lib. Ben. Długosza II, 423, należała w XV w. do Piotra i Floryana Pacanowskich. Było wtedy 12 łanów kmiecych dających dziesięcinę do Pacanowa. W 1827 r. było dm. 13, mk. 87. Br. Ch. Niegosy al. Cześki, niem. Niegossen, dok. Niegosch, Scheschke, Schoschko, wyb. , pow. jańsborski, st. p. Biała. R. 1471 nadaje Siegfried Flach v Schwarzburg, komtur baldzki. Nie gosowi 10 włók w Cześkach na prawie chełm. z obowiązkiem jednej służby zbrojnej. Dan w Piszu ob. Kętrz. , O ludn. pol. , str. 433. Niegoszowice z Sowiarką, wś, pow. chrza nowski, leży w równinie 252 m. npm. , nad bezimiennym dopływem Rudawy z lew. brz. na płn. od linii kolei północnej cesarza Fer dynanda. Graniczy na płn. z Brzezinką i Więckowicami, na zach. z Łąką i Zabierzo wem, na wsch. z Rudawą a na płd. z Kleszczowem, odl. 11, 4 klm. od Krzeszowic. Przys. Sowiarka zbudowany na płd. od N. graniczy na zach. z Nielepicami, od wsch. nad rzeką ma grunta niżej położone, tworzące łąki a od płd. niewielki las. N. należą do par. rz. kat, w Rudawie, mają 227 mk. rz. kat. , z których 39 na obszarze więk. posiadł. St. Chwalibogowskiego, wynoszącej 154 roli, 61 łąk, 38 past. i 44 mr. lasu; pos. mn. ma 71 roli, 24 łąk i 5 mr. past. Według Łib. Ben. Łask. II, 60 N. należały w XV w. do par. Rudawa, miały folwark szlachecki i łany kmiece dające dzie sięcinę miejscowemu proboszczowi, wartości 7 grzywien. W opisie dekanatu krakowskiego I, 8 powiada Długosz, iż w N. mieszka sama prawie szlachta in qua sunt fere omnes no bi les. Z tej drobnej szlachty pochodził głośny improwizator w XVI w. Stanisław Niegoszewski, urodzony tu w 1565 r. Mac. Niegów, wś fol. , pow. radzymiński, gm. Zabrodzie, par. Niegów, odl. 16 w. od Radzymina, leży w bliskości Bugu. Posiada kościół par. mur. , 163 mk. , gorzelnię, smolarnię, młyn wodny. W 1827 r. było 22 dm. i 187 mk. Dobra N. składają się z folw. N. , Zielinów, Mostkówka; wsi N. , Gaj, Tumanki. Wola Ślubowska, Deskurów, Lucynów i Ślubów, rozl. mr. 4966 gr. or. i ogr. mr. 778, łąk mr. 220, past. mr. 437, wody mr. 117, lasu mr. 3032, zarośli mr. 72, nieuż. i place mr. 119, w wieczystych dzierżawach mr. 189; bud. mur. 3, z drz. 3L Rzeka Bug przepływa obszar dóbr. Wś N. os. 15, z gr. mr. 43, wś Gaj os. 12, z gr. mr. 99; , wś Tumanki os. 15, z gr. mr. 289; wś Wola Ślubowska os. 8, z gr. mr. 109; wś Deskurów os. 13, z gr. mr. 371; wś Lucynów os. 28, z gr. mr. 509; wś Ślubów os. 16, z gr. mr. 109. Kościół obecny z cegły murowany, blachą żelazną kryty, zbudowany został staraniem proboszcza w 1862 r. Kościół pierwotny założony został w 1462 r. przez Fryczów, dziedziców N. Dwa razy w 1690 i 1856 r. pożar niszczył drewnianą budowlę. N. par. , dek. radzymiński, dawniej stanisła wowski, 2265 dusz. Br. Ch. Niegów, jezioro, pow. rohaczewski; rocznie poławia się około 30 pudów okoni, szczupaków, linów, płoci. Niegów, fol. , pow. klimowicki, fabr. dziegciu, zatrudnia 7 robotników i produkuje do 5000 pudów rocznie. Niegowa, wś, prob. , fol. , pow. będziński, gm. i par. Niegowa. Leży przy drodze z Ża rek do Lelowa, odl. 35 w. od Będzina, między Mirowem a Bobolicami, posiada kościół par. mur. , urząd gm. , szkołę począt. ogólną, po kłady wapienia. Wś ma 43 dm. , 358 mk. , ziemi włośc. 614 mr. ; prob. 2 dm. , 9 mk. i zie mi 6 mr. ; fol. 2 dm. , 840 mr. ziemi 340 or nej. W 1827 r. było 35 dm. , 236 mk. We dług danych Tow. Kred. Ziemskiego fol. N. z attyn. Czartków, wsiami N. , Moczydła i Lutowiec, rozl. mr. 820 gr. or. i ogr. mr. 528, łąk mr. 6, past. mr. 13, lasu mr. 267, nieuż. mr. 6; bud. mur. 9; płodozmian 8polowy. Wś N. os. 42, z gr. mr. 636; wś Moczydła os. 24, z gr. mr. 498; wś Lutowiec os. 23, z gr. mr. 620. Według Lib. Ben. Długosza II, 220 N. miała już w XV w. kościół par. mur. pod wez. ś. Mikołaja. Przy kościele istniała upo sażona prebenda. Dziedzicem wsi był Jakób Trzaska. Były tu łany kmiece, karczmy i za grodnicy dający dziesięcinę miejscowemu ko ściołowi. Por. też Kod. dypl. małop. , str. 263. N. par. , dek. będziński, 2671 dusz. N. gmina należy do sądu gm. okr. V w Żarkach, gdzie i st. poczt. , urząd gm. w miejscu. Ma 5000 mk. , szkołę począt. , gorzelnię. Br. Ch. Niegowce, rus. Nehiwci, mylnie Niegowice, wś, pow. kałuski, 12 klm. na płn. od Kałurza, 8 klm. na zach. od sądu pow. i urz. poczt. w Wojniłowie. Na płn. leży Dołhe, na wsch. i płd. wsch. Tomaszowce, na płd. zach. Humenów, na zach. Stańkowa pow. żydaczowski. środkiem wsi płynie Bołochówka, dopływ Siwki dniestrowej, od płd. zach. na płn. wsch. , i przyjmuje w obrębie wsi z lew. brz. kilka dopływów, między nimi Stankówkę. W dolinie Bołochówki 284 m. leżą zabudowania wiejskie. W płd. stronie wsi lasy Dąbrowa zagroda i Dąbrowa poorana, w stronie płn. zach. podmokłe pastwisko Łazy najwyższe wzniesienie 285 m. , w płn. wsch. stronie Międzyłówce. Własn; więk. ma roli or. 308, łąk i ogr. 287, past. 259, lasu 939, wł. mn. roli or. 735, łąk i ogr. 673, past. 71 mr. W r. Niegowce Niegosy Niegoszowice Niegowieć 1880 było 872 mk. w gminie, 45 na obsz. dwor. , wszyscy obrz. gr. kat. Par. gr. kat. w miejscu, dek. kałuski, archidyec. lwow ska. Do par. należy Humenów. We wsi cerkiew pod wezw. św. Mikołaja i szkoła filialna. Siarczyński Rkp. Ossol 1826 wspomina, że we wsi tej bierze początek pot. Nigówka, która płynie po pod Humerów, Tomaszowce i Dubowice a we wsi Serednie wpada do Siwki. Lu. Dz. Niegowiec, wś włośc. nad rz. Brok, pow. ostrowski, gm. Orło. par. Złotorya, N. wcho dził niegdyś w skład dóbr bisk. płockich. Po zabraniu tych dóbr na rzecz skarbu włączono ją do dóbr narodowych Brok. W 1823 r. było 3 rolnik. , odrabiających 317 dni sprzężaj. i 158 2 3 pieszych, płacących 14 złp. hy berny i czynszu, 17 złp. 17 gr. za naturalia i 11 złp. dziesięciny dworskiej, 1 osada rolna pusta, 4 chałupn. odrabiających z bud. po 8 dni ręcznych w żniwa. Był także młyn. Pańszczyznę odrabiano do fol. Orło. Lud ność wynosiła 39 mk. 9 męż. , 8 kob. , 12 syn. 4 córek, 3 parob. i 3 dziewek, w tej liczbie 4 żyd. na młynie. W 1827 r. 10 dm. , 50 mk. W 1851 r. urządzono wieś ko lonialnie, oddzielono pod wś 259 mr. 178 pręt. , w tej liczbie 23 mr. 207 pręt. pod osa dę młynarską; czynsz oznaczono przed upły wem lat wolnych na 87 rs. 35 kop. , po ich upływie na 98 rs. 23 kop. Lud. Krz. Niegowieć, wś, pow. wielicki, nad potokiem płynącym od Szczygłowa i uchodzącym do Raby, leży wzdłuż drogi z Marszowic do Krakuszowic. Ma okolicę falistą z glebą glinkową urodzajną. Na płn. krańcu wsi stoi kościół drewniany i zabudowania plebana, na płd. końcu obszerny dwór z zabudowaniami gospodarczemi więk. pos. Mieszkańcy prócz kilku izraelitów są rzym. kat. Obszar więk. pos. wynosi 264 mr. roli, 30 mr. łąk i ogr. i 3 mr. past. , pos. mn. 172 mr. roli, 36 mr, łąk i 3 mr. past. W każdą czwartą środę odbywają się tu targi. Par. rzym. kat. należy do najdawniejszych, albowiem została utworzoną 1049 r. a pierwotny kościół zgorzał 1761 roku i dopiero w dziesięć lat później zbudowano teraźniejszy, poświęcony 1788 r. przez bisk. Janowskiego. Metryki urodzin zachowały się od r. 1717. Według Lib. Ben. Długosza I, 115 i II, 116 N. miał kościół par. pod wezw. Wniebowzięcia N. P. Dziedzicem wsi był Jan Niewiarowski h. Półkoza. We wsi były łany kmiece i folwark dając dziesięcinę dla prebendy Rzemięcicką zwanej przy katedrze krakowskiej a właściwie na rzecz wikaryusza tejże prebendy. Jest tu szkoła ludowa filialna i zakład dla ubogich. Par. dyec. tarnowskiej, dek. Wielicki obejmuje Krakuszowice, Nieznanowice, Niewiarów, Cichawę, Liplas, Wiatrowice, Pierzchów, Pierzchowice, Dąbrowicę z Wieńcem, Pode grodzie, Jaroszówkę i Wólkę z ogólną liczbą 5010 rzym. kat. , 1 kalw. , 1 ewang. i 110 izraelitów. Stupnicki H. w Skorowidzu poczt. i Kummersberg na mapie administracyjnej 17 piszą mylnie Niegowice miasteczko. Gra niczy na płn. z Krakuszowicami, na wschód z Niewiaro wem, zachód z Bilczycami a na płd. z Liplasem i Świdówką. Mac. Niegówka, kol. , pow. będziński, gm. Niegowa, par. Staromieście, dm. 7, mk. 50, ziemi 114 mr. W 1827 r. 6 dm. , 46 mk. Niegówka, wś, pow. rochaczewski, gm. starorudniańska, 60 dm. , 240 mk. 526, z których 40 zajmuje się kołodziejstwem i wyrobem wozów, sani i t. p. , 4 wybijaniem oleju. Niegowla, wś we wsch. str. pow. bobrujskiego, przy granicy pow. rohaczewskiego, przy dr. ze wsi Skrypnicy do wsi Bereśniowki, ma 20 osad; miejscowość całkiem odludna, poleska i piaszczysta. A. Jel. Niegowonice, w dok. Nyegowonycze, w ś, prob. fol. , pow. będziński, gm. Rokitno szlacheckie, par. Niegowonice. Leży przy drodze ze Strzemieszyc do Ogrodzieńca, w odl. 15 w. od Będzina, posiada kościół par. murowany, szkołę początkową ogólną, pokłady glinki ogniotrwałej i kamienia wapiennego. Wś ma 120 dm. , 921 mk. , ziemi włośc. 1499 mr. ; prob. dm. 2, mk. 8, ziemi 6 mr. ; fol. dm. 5, mk. 24 i ziemi 686 mr. 275 ornej. W 1827 roku było HO dm. , 576 mk. Według Lib. Ben Długosza II, 196 N. należały do par. Chechło. Siedzieli tu częściowi dziedzice, szlachta, ztych najważniejszy był Przedbor Starzyński h. Hełm. Były łane kmiece uprawiane przez samych właścicieli szlacheckich, i zagrodnicy. Wartość dziesięciny dawanej do Chechła wynosiła trzy grzywny. Obecny kościół murowany i parafią założył w N. dziedzic wsi Franc. Grabiański w 1802 r. Przedtem stała tu kaplica drewniana. N. par. dek. będziński dawniej siewierski 2770 dusz. Niegowoniczki, wś, kol. i leś. os. , pow. będziński, gm. Rokitno szlachecka, par. Niegowonice. Wś ma 31 dm. , 297 mk. , ziemi włośc. 193 mr. ; kol. 28 dm. , 126 mk. , ziemi 1120 mr. 233 ornej; leś. os. dm. 1 i 18 mr. W 1827 r. było dm. 24, mk. 132. Niegowszczyzna, jezioro, powiat homelski, rocznie poławia się około 80 pudów szczupaków, leszczy, okoni i płoci. Niegrejew, zapewne to samo co Negriowo ob. . Niegryłów, potok górski, wytryska z pod granicznego grzbietu Karpat, w dziale dukielskoskolskim, w obr. gm. Beniowy, w pow. Turka, płynie leśnym parowem na płn. wsch. Niegowiec Niegryłów Niegrejew Niegowszczyzna Niegowoniczki Niegowonice Niegowla Niegówka Niegowiec Niegsen Niegrymowo Niehin Niehlubka Niehnicz Niehniewicze Niehnowicze Niehonicze Niehorełe Niehowice Niegrymowo Niehranka Niehybany Niejdzgals Niejołowicze Niekarm Niekazieck i w obr. tejże gm. uchodzi do Sanu y lew. brz. Długość biegu 4 klm. Br. G. Niegrymowo, fol. , pow. Nowogródzki, dziedzictwo polskiej rodziny Guzelfów, ma 41 włók i propinacyą. Niegsen al. Nixen, przyległ. do Polgsen, pow. wołowski. Niehin, ob. Niegin. Niehlubka, wś, pow. suraski, gub. czernihowskiej, o 85 w. od Suraża, 2144 mk. Niehnicze, wś, w pow. ihumeńskim, ob. Niehonicze. Niehniewicze, wś z zarządem gminnym, mko z zarządem policyjnym i piękne dobra, pow. nowogródzki, o 15 w. od Nowogródka, przy gościńcu, napół odległości pomiędzy mkmi Korelicze i Lubcz, w miejscowości pięknej, bezleśnej wprawdzie, ale nadzwyczaj dobre mającej grunta. Niegdyś własność radziwiłłowska, następnie Chreptowiczów, należy do do dom. Szczorse ob. . Ze śmiercią ostatniego Chreptowicza Michała, syna Irenego, a wnuka sławnego Joachima, przechodzi przez wiano Chreptowiczówny do rodziny rosyjskiej Buteńjewych. W miasteczku był przed 1868, kościół parafialny fundacyi Radziwiłłów, z muru wzniesiony, odtąd zamieniony na kaplicę par. Nowogródek. Cerkiew drewniana paraf. , ma około 2700 parafian pł. ob. , uposażona 3 1 4 włókami ziemi. Miasteczko ma około 49 osad, wieś 23. Dobra mają w ogóle 10, 696 dzies. ziemi dworskiej. W 1706 r. Szwedzi w perzynę obrócili N. jednocześnie z Koreliczami. Gmina niehniewicka składa się z 3 starostw wiejskich, 33 wsi i liczy około 2, 850 włościan pł. męz. Okr. pol. 1y Niehniewicki tworzą gminy Niehniewicka, Szczorsowska, Horodecka, Wereskowska, Lubczańska i Wsielubska. O 4 w. ku płd. od N. leży niewielka osada pierwotna, Niehniewicze Stare, nad rzką Wołowicz. A. Jel. Niehnowicze al. Niehłowicze Wielkie i Małe, dwie wsie nad rz. Mieżanką al. Możanką lew. dopł. Berezyny, pow. borysowski, w 1 okr. pol. chołopienickim, gm. łosznicka, o 8 w. od st. dr. żel. mosk. brz. Bojary. Małe N. mają 41 osad pełnonadziałowych, Wielkie N. 53 osad; miejscowość poleska, grunta lekkie, łąk dostatek. Al. Jel. Niehonicze al. Niehnicze, wś i dobra, przy ujściu rzki Popławki do Berezyny, pow. ihumeński, w 3 okr. pol. berezyńskim, przy gośc. z Bożyna, do mka Berezyny, par. kat. Berezyna, wieś ma 46 osad pełnonadziałowych; cerkiew pounicka fundacyi Łukaszewiczów, filia parochii Bożyńskiej. Dobra, dawne dziedzictwo Łukaszewiczów, mają 62 wł. obszaru, dochód znaczny z propinacyi i młynów do 1500 r. wynoszący. Grunta lekkie ale dobrze uprawne, łąk wielka obfitość; lud trudni się rolnictwem i flisactwem; mała przystań na Berezynie. A. Jel. Niehorełe, dobra, pow. miński, nad rzką Piereczutą, pr. dopł. Usy, przy ujściu do Piereczutej rzki Komylanki, o kilka wiorst od st. dr. żel. MoskiewskoBrzeskiej t. n. , o 45 w. od Mińska koleją żel. , w 3 okr. pol. Kojdanowskim, par. kat. Kojdanów, niegdyś radziwiłłowskie, należały do hrabstwa Kojdanowskiego ob. Kojdanow. . Po wyjściu hrab stwa z rąk Radziwiłłów miały kilku właści cieli; w pierwszej połowie bieżącego stulecia nabył je Józef Abłamowicz. W posiadaniu Abłamowiczów N. przetrwało aż do 1879 r. , w którem nabył je Emeryk Czapski, znany numizmatyk, i przyłączył do dominium swe go Stańków. N. , wraz z fol. LisiUhoł i Mikulicze mają około 144 włók obszaru, w gle bie znakomitej; łąk wyborowych i pastwisk wielka obfitość; zabudowania gospodarskie piękne, sady fruktowe; dwa młyny, propinacye i ogrody od drobnych dzierżawców przy noszą do 2000 rubli. Gospodarstwo oddawna prowadzi się porządnie; racyonalne gosp. mleczne i fabryka serów, do której dostarcza mleka do 300 krów. Blizkość kolei żelaz nej nadzwyczaj ułatwia zbyt produktów, zwłaszcza iż o jedną stacyą leży mko Stołpce z przystanią na Niemnie. Miejscowość dość leśna, wzgórkowata i dość malownicza. St. dr. żel. MoskiewskoBrzeskiej N. , druga z rzędu od Mińska Litewskiego w str. Brześcia, pomiędzy stacyami Tanipol o 25 w. i Stoł pce o 25 w położona, o 45 w. od Mińska a 276 w. od Brześcia, punkt ważny dla okolicz nych zamożnych gospodarstw; to też z N. du żo się wysyła zboża. Obok stacyi znajduje się hotel dla przyjezdnych i poczta konna dla wygody publicznej, gdzie o każdej porze można wynająć konie chociażby na najdalszą odległość. Dogodności te są urządzone sta raniem właściciela dóbr N. Poprzednio przechodził tędy trakt poczt. z Mińska przez Koj danów do Nowogródka. A. Jel. Niehowice, ob. Nichowice. Niehranka, ob. Owsianica. Niehybany, wś włośc. , pow. wileński, w 5 okr. pol. , gm. Ilino, okr. wiejski Puzyryszki, o 5 w. od gminy, 34 dusz rewiz. ; należących do dóbr skarb. Jankuny. Niejdzgals, ob. Nidzgal. Niejołowicze, wś, pow. kobryński, nadana przez kasztelana Nestorowicza kościołowi w Krupczycach. Niekarm, wś i dobra, pow. toszyckogliwi cki. Ludność katolicka, par. Poniszowice. Dwa folw. i dwie os. zagrodników zw. Utrata. Dobra N. wraz z Poniszowicami i Niewieściem były od 1850 r. , własnością Zawadzkiego. Niekazieck, zaśc. rząd. nad strumieniem, Niekmirów Niekisiałka Nieklucz Niekludowo Nieklań wielki i N Niekłuż Niekrasa Niekrasów Niekisiałka pow, wilejski, w 3 okr. pol. , gm. Miadzioł, okr. wiejski N. , o 54 w. od Wilejki, 2 dm. , 14 mk. prawosł. 8 dusz rewiz. ; zarząd gminny. W skład okr. wiejskiego wchodzi mko Miadzioł; wsie Studzienica, Nowosiołki; zaść. Wołoczek, Sobolewszczyzna, Justynowo, Zanie, Kaśkowszczyzna, Szałkowszczyzna, Przegrodzie, Rosochy, Podkoczergi i Niekazieck, w ogóle 609 dusz rew. włośc. uwłaszczonych. Niekisiałka, Bum i Mała, Nikisiałka, Niksiałka, w dok. Nyekyszyałka, wś, fol. , pow. opa towski, gm. Opatów, par. Malice, odl. od Opatowa 6 w. N. Duża ma 24 dm. , 196 mk. , ziemi fol. 330 mr. , ziemi włośc. 299 mr. W 1827 r. 14 dm. , 83 mk. N. Mała ma 15 dm. , 162 mk. , ziemi fol, 350 mr. , ziemi włośc. 299 mr. W 1827 r. U dm. , 88 mk. N. Mała fol. , z wś Niekisiałka Mała, Żołczyce i Dzierzązna. Rozl. m. 734; gr. or. i ogr. m. 530, łąk m. 34, pastw. m. 91, lasu m. 53, nieuż. i placu m. 27. Bud. mur. 7, z drzewa 17. Wś N. Mała os. 9, z gruntem m. 113. Wś Żółczyce os. 6, z gr. m. 77. Wś Dzierzązna os. 6, z gr. m. 125. Według Długosza Lib. Ben. II, 368 wś N. była własnością Andrzeja z Sienna h. Dębno. Miała folwark praedium militare da jący dziesięciny kościołowi we wsi Wrzawy, a łany kmiece, zagrodnicy i karczmy płaciły biskup. krakowskiemu. Br. Ch. Nieklucz, jezioro w pow. newolskim; jedno z grupy jezior, z których wypływa rz. Połota, pr. dopływ Dźwiny. Niekludowo, wś cerkiewna, pow. sieński, gm. Riama, 23 dm. , 185 mk. Nieklań wielki i N. mały w dok. Nyeklan, dwie wś przyległe nad rz. Czarną, pow. konecki, gm. i par. Niekłań. Leżą przy drodze bitej, łączącej Końskie z Szydłowcem w odl. 19 w. od Końskich. Jest tu stacya dr. żel. Dąbro wieckiej, odl. 23 w. od Bzina i 13 w. od Końskich. N. Wielki posiada kościół par. murow. szkołę począt. , urząd gminny, 81 dm. , 629 mk. , ziemi dwor. 11760 mr. i włość. 282 mr. W 1827 r. było to 18 dm. , 145 mk. N. Mały posiada wielki piec, na miejscu dawnego, zbudowany w 1878 r. , który w ciągu 1878 79 r. , wyprodukował 150, 000 pud. surowcu i fryszerki, które w 1875 r. wydały 5, 200 pud. kutego żelaza; ma 38 dm. , 276 mk. , 1 mr. ziemi dwor. i 300 mr. włośc. Rz. Czerna przepływając przez te dobra, tworzy tu 7 stawów dostarczających siły wodnej fabrykom i trzem młynom. Dobra N. Wielki składają się z fol. N. Wielki; os. Sobczyk i Stasinów; wsi N. Wielki, N. Mały, Furmanów, Lelitków, Wąglów, Wielka Wieś, Wolka Źychowa, Boków, Koprusa, Zdunów, Nadzieja, Miła i Pociecha. Rozl. mr. 11, 953; gr. or. i ogr. mr. 206, łąk mr. 93, past. mr. 56, wody mr. 78, lasu mr. 11, 377, zarośli mr. 13, nieuż. i place mr. 130. Bud. mur. 14, z drzewa 72. Wś N. Wielki os. 51, z gr. mr. 290, wś N. Mały os. 25, z gr. mr. 301, wś Furmanów os. 23, z gr. mr. 95, wś Lelitków os. 11, z gr. mr. 63, wś Wąglów os. 16, z gr. mr. 56, wś Wielka Wieś os. 40, z gr. mr. 465, wś Wólka Żychowa os. 34, z gr. mr. 280, wś Boków os. 17, z gr. mr. 182, wś Koprusa os. 17, z gr. mr. 65, wś Zdunów os. 5, z gr. mr. 25, wś Nadzieja os. 32, z gr. mr. 175, wś. Miła os. 7, z gr. mr. 23, wś Po ciecha os. 7, z gr. mr. 10. Według Lib. Ben, Łaskiego I 698, 99, N. Mały leżał w par. Odrowąż i dawał tamże dziesięcinę wikaryuszowi wartości trzech grzywien i dziesięciny konopnej po groszu z łana. Obie zaś wsie utraque Nyeklan po półgrosza z łanu kolę dy i po denarze świętopiętrza od głowy co sta nowiło półtrzecia skota rocznie i szósty grosz zbierającemu za kwit. N. Wielki Nyeklan major należał według Lib. Ben. Długosza II, 519, do par. Chlewiska i tam dawał dzie sięcinę z łanów kmiecych. Kościół par. we wsi N. Wielki erygował w 1835 r. hr. Onu fry Małachowski, właściciel tych dóbr. N. par. , dek. Konecki, 2, 315 dusz. N. gm. , ma 5, 079 mk. , 754 dm. , 22 murow. , rozl. 21, 567 mr. , w tem ziemi dwor. 16, 914 mr. , s. gm. , okr. I i st. poczt. w m. Końskie. W gminie rozwinięty przemysł żelazny, reprezentowany przez 10 zakładów fabrycznych. W skład gm. wchodzą Aleksandrodar, Błaszków, Bo ków, Gołysa, Kamionka, Koprusa, Kopytków, Lelitków, Miła, Murawka, Nadzieja, Niebo rów, Niekłań, N. Mały, Nowki, Odrowąż, Pardołów. Pięty, PlebańskaWólka, Płaczków, Pociecha, Sobczyk, Swierczów, Stasinow, Wę glów, WielkaWieś, Wołów, Zdunów i Żychowa Wólka. Br. Ch. Niekłuż, pstrągarnia, w pow. chrzanowskim, obok Dubia, własność hr. Potockich z Krzeszowic; w okolicy górzystej i malowniczej. Niekmirów, ob. Niechmirów. Niekrasa, al. Niekrasy, wś, pow. łecki, st poczt. Baitkowen. Niekrasów, w dok. Nyekrassów, wś, pow. sandomierski, gm. Tursko, par Niekrasów. Odl. od Sandomierza w. 33, posiada kościół par. drewn. i dom schron. dla ubogich, 43 dm. , 201 mk. , ziemi dwor. 25 mr. , ziemi włość. 399 mr. W 1827 r. było tu 27 dm. , 221 mk. Według Długosza Lib. Ben. II 323, 324, N. miał kościół drewn. pod wezw. Nawiedzenia N. P. M. Dziedzicami wsi byli Wierzbięta i Leonard, bracia h. Gryf; Tomasz Kołaczkowski h. Janina. Było wtedy 7 łanów kmiecych, dających dziesięcinę wartości 6 grzywien wiceprepozyturze sandomierskiej, karczma na roli kościelnej, mająca monopol na całą wieś, dwa folwarki szlacheckie militaria dające dziesięcinę miejscowemu kościołowi, młyn bez Niekruniszki Niekruny Nielbark Niekurza Niekryszki Niekrasze roli. Do proboszcza należał folwark, lasu obszar, łąka jedna w lesie, druga wielka łąka przy drodze do Niekurzy, trzecia przy koście le z dwoma ogrodami i sadzawką, młyn na rz. Ossolii, jezioro zwane Popowe, pod Niekurzą, i drugi pod wsią Łukowe, wolność wrębu i kolędę w owsie i pieniądzach. Obecny ko ściół, drewniany, modrzewiowy, pochodzi z 1661 r. N. , par. , dek. sandomierski dawniej staszowski 2, 230 dusz. Br. Ch. Niekrasse, 1. wś włośc. , pow. oszmiański, w 3 okr. pol. , gm. Lipniszki, okr. wiejski Werchań, o 6 w od gminy, 54 w. od Oszmiany a 22 od Dziewieniszek, 17 dm. , 108 mk. katol. , 63 dusz rewiz. ; należy do dóbr Lipniszki, Wolskich. 2. N. , dobra, pow. nowoaleksan drowski, 322 dz. ziem. dworskiej, niegdyś własność Adolfa Łopacińskiego, przeszło sukcesyjnie do Bortkiewiczowej. A. K. Ł. Niekraszewicze, 1. wś, pow. nowogródzki, o 1 m. ku zachd. , od mka. Turca, nad błoniami, w glebie znakomitej, w miejscowości bezleśnej; 49 os. pełnonadziałowych. 2. N. , zaśc, nad rz. Czercień, lew. dopł. Sławecznej, w odludnej płd. str. pow. mozyrskiego, w 1 okr. pol. skryhałowskim, w pobliżu gośc. poczt. OwruckoMozyrskiego, pomiędzy stac. Kuźmicze i Jelsk, ma 5 os. , odludne, nizinne Polesie. Niekraszunce, wś, pow. lidzki, w 4 okr. pol. , gm. Radzin, o Ś6 w. od Lidy, 16 w. od Ejszyszek; 6 dm. , 42 mk. katol. , 25 machom. , którzy tu mają swój meczet. A. T. Niekraszuny, 1, wś włośc, pow. wileński, w 4 okr. pol. , gm. Bystrzyca, okr. wiejski i dobra skarbowe Rytenie, o 12 w. od gminy, 45 dusz rewiz. 2. N. , wś rząd. , pow. święciański, w 1 okr. pol. , o 36 w. od Święcian, 11 dm. , 5 mk. praw. i 113 katol. Niekraszy, 1, wś, pow. nowogródzki, w pobliżu gośc, z mka Kraszyna do mka Horodyszcza, ma 16 os. pełnonadziałowych; należała do dom. Stajki; miejscowość bezleśna, grunta dobre. 2. N. , al. Niekrasze, dobra, pow. słucki, w 1 okr. pol. starobińskim, w okolicy pomiędzy Śliwą i Urzeczem. Niegdyś dziedzictwo Radziwiłłów, przez wiano ks. Ste fanii Radziwiłłówny, córki Dominika, prze szły na ks. Wittgensteinów; mają około 124 1 4 włók; miejscowość odludna, poleska, wśród ostępów leśnych. Al. Jel. Niekraszyszki, 1, dwór, pow. rossieński, par. rossieńska, własność Wojtkiewicza 2. N. , wś, pow. rossieński, par. girtakolska. Niekrosze, al. Niekrasze, wś, nad jez. Miadzioł, pow. święciański. w 3 okr. pol, , gm. Kobylniki, okr. wiejski Chomejki, o 10 w. od gminy a 52 w. od Święcia; 28 dusz rewiz. ; należy do dóbr Chomejki, Dowojna. Niekruniszki, fol. , pow. sejneński, gm. Motele, par, Sereje; odl. od Sejn 43 w. ; dm. 9, mk 66, ob. Metele. Niekruny, fol, pow. sejneński, gm. Hołny Wolmera, par. Łozdzieje; odl. od Sejn 20 w. , dm. 4, mk. 49. W 1827 r. było dm. 2, mk. 7. Fol. N. z nomenkl. Kłopotka i wś Połozdzieje, rozl. mr. 205; gr. or. i ogr. mr. 145, łąk mr. 40. past. mr. 10, nieuż. mr. 10, bud. mur. 1, z drzewa 7; są pokłady torfu, nomenk. Kłopotka ma mr. 40 i os. karczemna mr. 39, fol. Nierawszczyzna rozl, mr. 231, w r. 1880 został oddzielony od dóbr tych. Wś Połozdzieje os. 16 z gr. mr. 686. Niekryszki, futor szl. , pow. oszmiański, w i okr. pol. , o 8 w. od Oszmiany, 1dm, . 14 mk. katol. Niekurza, wś, nad rz. Wisłą, paw. sando mierski, gm. Tursko, par. Niekrasów, odl. od Sandomierza w. 36; dm. 57, mk. 330, ziemi fol. 2 mr. , ziemi włość. 421 mr. W 1827 r. było dm. 47, mk. 297. Według Lib. Ben. Dłu gosza II 451, N. wś, w par. Gawłuszowice, należała do dóbr bisk. krakowskich. Niebyło tu ni folwarku, ni karczmy, ni zagrodników, tylko 6 1 2 łanów kmiecych, dających dziesię cinę do Połańca. Br. Ch. Nielbark, niem. Nelberg, Nelborsk, Nielborg, dok. 1361 Molberge, 1667 Nelbarg, wś, niedaleko Drwęcy nad rz. Strugą zwaną, pow. lubawski, paraf. kat. i okr. urz. stanu cywilu. Niem. Brzozie1 3 m. odl. par. ew. NoweMiasto Neumark; szkoła kat. w miejscu. Ma 2800, 97 mr. obszaru, 80 bud. , 35 dm. , 261 mk, 1868 r. 244 kat. , 17 ew. W 1367 r, potwierdza Wikbold Wicboldus bisk chełm. , przywilej poprzednika swego Ottona, ,, de locatione villae nostrae Molberg, w którym tenże nadał sołtysowi wolnych włók 3 1 2 i 1 3 kar sądowych. Prócz tego podaje, że cała wś włącznie z owemi 3 1 2 włókami sołeckiemi zawiera 37 włók, że wszyscy posiedziciele drugich włók byli zobowiązani do płacenia 1 2 grzywny zwyczajnej monety od włóki, po 2 kury na Oczyszczenie N. M. P. Ten termin przenosi teraz biskup na Boże Narodz. Świadkowie Jan, kasztelan w Kurzętniku, kanonik naszego kościoła, Gotbold, wójt nasz w Lubawie, Hermann, prob. w Lubawie, Jan prob. w Brzoziu. Datum in villa nostra Erosa. Ob. Woelky Urk. Buch des Bisthums Culm. I, str. 243. Z wizytacyi Strzesza z r. 1667 dowiadujemy się iż sołtys posiadał 4 włóki, karczmarz 1 wł. nad Drwęcą, młynarz dwie. Gburami byli Andrzej Miś, Jan Olchak, Stanisław Korpoń, Maciej Fox. Potem leżały posiadła spustoszało; dalej Miszowski, ab antiquo ita dictus, Gleniowski, Soohowski, Białuchowski, Ochlakowski, Przystawowskl, Grzeskowski i Korponiowski str. 306. Wś zwie się w tej wizytacyi capitularis, należała więc do Niekrasse Niekraszewicze Niekraszunce Niekraszuny Niekraszy Niekraszyszki Niekrosze Nieledów kapituły str. 306. Według krzyżackich ksiąg szkodowych z r. 1414 poniósł N. Tylberg 2, 000 grzywien szkody, gdyż 35 zabudowań spalono i proboszczowi także nie małą wyrządzono szkodę. Ob. Schultz Gesch des Kreis und d. Stadt Culm II, str. 156. Nieledów, wś, pow. hrubieszowski, gm. Moniatycze, par. Nieledów rus. . Leży o 6 w. na lewo od drogi z Hrubieszowa do Krasnegostawu, śród wyżyny, w błotnistej dolinie rzeczki, dopływu Huczwy, między Zadubiem a Obrowem. Posiada cerkiew pounicką paraf. drewnianą, szkołę początkową i 55 dm. W 1827 r. należy do par. Trzeszczany ma 55 dm. , 301 mk. , wś sama nazwana w spisie ówczesnym Nieledno. Cerkiew tutejsza, niewiadomej erekcyi, istniała już w 1740 r. Nieledwia, potok górski, wypływa w obr. gm. t. n. , w pow. żywieckim, w płd. zach. stronie gminy, od której nosi nazwę, płynie przez wieś, pomiędzy domostwami na płn. , potem, przeszedłszy na obszar Milówki, na płn. wsch. Tutaj uchodzi do Soły z lew. brz. Przyjmuje z lew. brz. potok Suchą. Długość biegu 4 1 2 kil. Opływa zachodnie stopy góry Zabawy, a płd. wsch. podnóże. Suchej góry. Nieledwia, wś, pow. żywiecki, nad pot. t. n. , zabudowania leżą w dolinie potoku; są rozrzucone po stokach gór, wśród polan leśnych. Po wsch. stronie potoku wznosi się góra Zabawa 824 m. , na płd. jej stokach legły chaty Ziętkowice, Darzak i Szczotkowe; wzach. zaś Poprzeczynka 783 m. Tn leżą grupy chat zwane Pietraszka, Tarliczno. Karczmarka, Madejka i Pietraszyna, W płd. zakącie wznosi się Kiczora 709 m. . Na jej stokach grupy chat Kiczorka, Kocierzy, Czerna Mała, Spaki. Wzdłuż zachodniej granicy płynie z płn. na płd. potok Czerna, uchodzący do Słonnicy. Na płn. granicy płynie potok Sucha od zach. ku wsch. i uchodzi w obr. gm. N. do pot. Nieledwi. Obszar gminny przypiera od płn. do Kamesznicy, od wsch. do Milówki i Rajczy, od zach. do Soli i Kamesznicy. Większa posiadłość ma roli orn. i pastw. po 1, lasu 267, mniejsza posiadłość roli orn. 811, łąk i ogr. 102, pastw. 1219, lasu 24 mr. austr. Należy do dóbr arcyksięcia Albrechta. W r. 1870 było 1075 mk. mężcz. 514, kob. 561, w r. 1880 zaś 1175. Chat 202. Należy do par. łac. w Milówce. Według szem. dyec. duch. z r. 1885 dusz rz. kat. 1292. St. p. Milówka. Według dziej opisu Komonieckiego na tem miejscu lasy były wielkie, z których niegdy potazie warzono. Tam zbojcy niejakiego Wrześca szlachcica, który, dozorcą był tych potaziów, do kotła wrzucili i warzyli. Br. G. Nielepice z Młynkami, wś, pow. chrzanowski, leży nad małym dopływem Krzeszówki z praw. brzegu po płd. stronie gościńca z Krakowa do Krzeszowic 4, 6 klm. , w okolicy podgórskiej i lesistej 317 m. npm. Od zach. i wsch. otaczają N. szpilkowe lasy. Poziom obniża się w kierunku płd. ku Wiśle. Ku płn. zach. jest zbudowana przy gościńcu karczma zwana Werbownicą a dalej nad Krzeszówką przys. Młynki, graniczący z Nawojową Nowej ową Górą. Najwyższe wzniesienie Chełm zwane wynosi 374 m. N. należą do par. rz. kat. w Rudawie 2 kim. i mają 480 mk. rz. kat. Większa pos. hr. Potockich 14 mr. łąk i 316 mr. lasu, mn. pos. 488 mr. roli, 41 mr. łąk i ogr. , 147 mr. pastw. i 5 mr. lasu. Na północ graniczą N. z Brzoskwinią. Mac. Nielepin, pow. włodawski, gm. WolaWe reszczyńska, par. Wereszczyn. Spis miejsc. gub. siedleckiej z 1877 r. , nie podaje tej miejscowości. Nielepowo, wś w płd. str. pow. nowo grodzkiego, gm. Snowska, ma 20 osad, miej scowość bezleśna. Al. Jel. Nielęgowo, w dok. Nielengowo, wś i dom, pow. kościański, 2056 mr. rozl. , 9 dm. , 133 mk. , należy do gm. Osieka, ob. Osiek. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Kościanie, o 6 klm. , gośc. o 5 klm. Według regestr. pobor, z 1580 1581 r. wś Nielengowo w par. Gryżyna miała 6 łanów i 2 komorn. Pawiński, Wielkop. , I, 68. Nielichowice, wś, pow. jarosławski, mylnie podana t. VI, 90 za. ielipkowice, Nielidki, wś włośc. , pow. oszmiański, w 2 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Bienica, o 2 w. od gm. a 53 w. od Oszmiany, 7 dm. , 62 mk. prawosł. 29 dusz rewiz. ; należy do dóbr Kazimierzowo, Bohdanowiczów, Nielidowicze, wś, pow. miński, w 1 okr. pol. , gm. GródekSiemkowski, o 4 w. ku płn. od Gródka Siemkowskiego, w miejscowości falistej w pobliżu bezim. rzki wpadającej do rz. Wiaczy; ma 16 osad pełnonadziałowych, grunta dobre. Niegdyś własność ks. Sołomereckich. A. Jel. Nielipkowice, wś, pow. jarosławski, 11, 5 klm. od Sieniawy, par. rz. kat. i gr. kat. w Wiązownicy, ma szkołę ludową jednoklasową. Leży w równinie piasczystej 192 m. npm. na prawym brzegu Sanu przy drodze z Jarosławia do Sieniawy. Dawniej była tutaj stacya dla spławu zboża do Gdańska i nad rzeką stał wielki murowany śpichlerz. Od wschodu otacza N. sosnowy bór a na płd. graniczy z Wiązownicą. W XVIII N. były w ręku Szymanowskich. Obecnie więk. pos. ks. Jerzego Czartoryskiego ma 483 mr. roli, 93 mr. łąk, 68 mr. pastw, i 7 mr. lasu, pos. mn. 658 mr. roli, 49 mr. łąk, 395 mr. pastw. i 12 mr. lasu. Z 554 mk. . przebywa 50 na obszarze większ. pos. , większa część są rz. kat. , mn. gr. kat. Cerkiew gr. kat. drewnia Nieledów Nieledwia Nielepice Nielepin Nielepowo Nielęgowo Nielichowice Nielidki Nielidowicze Nielipkowic na a przy niej znajduje się 37 mr. gruntu i 8, 5 sążni opałowego drzewa, któro teraz przy padają proboszczowi gr. katolickiemu w Wią zównicy. Mac. Nielipowce, mołd. Nielipoucy wś, pow. chocimski, par. Chocim, cerkiew drewniana, 26 dm. X M. O. Nieliska Wólka, wś nad rz. Łabunką, pow. zamojski, gm. i par. Nielisz. Leży w stronie płn. wsch. od Nielisza, ma 18 dm. Nielisz, rus. Nielisz, wś i dobra nad Wieprzem, pow. zamojski, gm. i par. Nielisz. Leży na wysokiej krawędzi wyżyny zamykającej dolinę Wieprza, przy ujściu Poru w stronie płn. zach. od Zamościa, w odl. 22 w. , a od st. p. Chomęciska, o 18 w. Posiada kościół par. drewniany od 1763 r. , filią par. Wielącza, obecny z 1858 r. , urząd gminny, kasę wkładowo zaliczkową, szkołę początkową. Ma 8 dm. dwor. , 64 dm. włośc, 749 mk. , 714 kat. , 22 prawosł. i 13 izrael. W 1827 r. było 71 dm. , 446 mk. N. poproboszcz. ma 5 mr. N. wś 729 mr. i N. częściowi właściciele 144 mr. Dobra N. z fol. Wirkowice i Krzak ob. , oraz kol. młynarską N. wchodzące w skład ordynacyi Zamojskich liczą ziemi ornej 739 mr. , łąk 205 mr. , lasu, past. i nieuż. 3301 mr. , razem 4245 mr. Młyn wodny o 3ch kamieniach na rz. Wieprzu, ordynacki. Kościół fil. pod wez. ś. Wojciecha niewiadomej erekcyi obecnie, należy z księgami metrykalnemi do par. Wielącza, dek. zamojskiego, liczy 3400 wiern. Gmina N. należy do sądu gm. okr. I w Udrycach, st. poczt. Chomęciska. W skład gminy wchodzą wsie Gruszka Wielka i Mała, Krzak, Kulików, Nielisz, Nawóz, Nowawieś, RuskiePiaski, Staw Ujazdowski i Noakowski, Średnie mniejsze i większe, Ujazdów, Wirkowice, Wólka Nieliska; przysiołki; Gacisko, Źródlisko, Nowiny, Sędzizna i Ferens; leśniczówki Majdan i Wolica. Gmina N. zajmuje przestrzeń 20, 141 mr. , t. j. ziemi or. 10, 475 mr. , łąk 2, 121 mr. , nieuż. 268 mr. , lasu 6, 108 mr. , pod zabudow. 342 mr. , rzeki i błota 827 mr. Gleba ziemi przeważnie gliniasta, potem popielatka, czarnoziem i piasek. Ma 2 jeziora al. stawy Krzak i Nielisz, 3 rzeki Wieprz, Pór i Łabuńka, oraz 10 błót w różnych miejscowościach. Ogół ludn. męs. 2315, kob. 2495. Nielub, dok. Nelau, Neele, Nelow, dobra ryc, pow. toruński, st. poczt. , par. kat. i ew. Wąbrzeźno, pół mili odl. , szkoła Łabędź. W 1868 r. 30 bud, 14 dm. , 261 mk, 166 kat. , 95 ew. Obszaru ma 1279, 53 ha rola or. i ogr. 693, 26, łąki 129, 59, bór 423, 76, nieuż. 18, wody 14, 92 ha; czysty dochód z gruntu 8370 mrk. Tutejszy okr. urz. stanu cywil miał w 1880 r. 274 dusz. Istnieje tu młyn parowy, fabryka krochmalu i cegielnia. N. leży we wschodniej stronie pow. i graniczy z pow. chełmińskim. W 1418 r. nadaje w. mistrz Michał Kuechmeister wiernemu Janowi Hanse Rader za liczne usługi dobra krzyżackie Nelau, zawierające 42 Włóki na prawie chełm. z jedną służbą i zwykłemi obo wiązkami. Nadajemy mu także wś Wronie Fronau, pow. chełmiński, obejmującą 60 wł. wraz z lasem i jeziorem w jej granicach leżącemi, także kościołek we Wroniu i dobra Bo rowe z 22 wł. na prawie magdeb. osadzonych. Sądownictwo drogowe jednakowoż sobie za strzegamy. Z szczególnej łaski nadajemy mu także rybołóstwo w jez. Wiecznie Wetzmann małemi narzędziami dla własnej potrzeby. Wronie i Borowo są zobowiązane każde do je dnej służby zbrojnej we wszelkich potrzebach i na każde zawołanie i do pomagania przy bu dowaniu nowych zamków. Na uznanie nasze go zwierzchnictwa zaś będzie nam rocznie od każdej służby płacił 1 funt wosku ein Crampfund i 1 fenig koloński albo 5 pruskich, a od każdego pługa 1 korzec pszenicy i 1 korzec żyta na ś. Marcin. Dan w Malborku. Między świadkami są wymienieni Mikołaj Niclas von Bergen, wójt w Lipinkach i Henryk von Rode ob. Schultz, Gesch. der Stadt und des Kr. Kulm. , II, str. 95 96. N. należał podówczas do wójtostwa lipińskiego. Borowo dziś już nie istnieje. Według wizytacyi Strzesza z r. 1667 należał N. w owym czasie do Stanisła wa Działyńskiego, woj. malborskiego i ssty tolkmickiego. Spustoszone dobra zaczęto do piero na nowo uprawiać. Meszne płaciło 12 posiedzicieli cmethones i to od każdego po siadła obejmującego 2 włóki, według starego zwyczaju, 1 korzec żyta i tyleż owsa ob. str. 401. Roku 1386 był dziedzicem N. Hanusz Roeder ob. Kętrz, O ludn. pol. , str. 115. Według krzyżackich ksiąg szkodowych z r. 1414 spalono jakiemuś Boedre jego zabudo wania w Neele, t. j. Nielubiu ob. Schultz, 1. c. II, str. 151. Kś. Fr. Nieluba, niem. Nilbau, 1323 Nyolovbe, 1352 Neluba, wś, pow. głogowski, kaplica katol. i ewang, szkoła, młyn wodny. W 1843 roku 52 dm. , 555 mk. 43 kat. . Nielubajcie, wś, pow. rossieński, par, rossieńska. Nielubańcy, wś, pow. sejneński, gm. Kopciowo, par. Lejpuny. Odl. od Sejn 35 w. Ma 8 dm. , 69 mk. Nielubiszki, fol. i wś rozkolonizowana, pow. nowoaleksandrowski, gm. i par. Jużynty o 5 w. , wraz ze wsią Girełą i Sidoryszkami mają 233, 66 dzies. ziemi dworskiej, mianowicie 0, 5 dzies. pod zabudowaniami, 2 62 ogr. , 98, 85 dz. ziemi orn. , 78, 5 dz. łąk, 36, 66 lasu, 6, 25 nieuż. i błot, 10, 18 serwit. Własność Machwiców. Ludność katolicka, jęz. litewski. Nielisz Nielub Nieluba Nielubajcie Nielubańcy Nielubiszki Nielipowce Nielipowce Nieliska Wólka Niemce Niemciw Niemcova Niemcowizna Niemcowa Niemcy Nielubowce Nieluby Nieławice Nielubowce, wś, pow. lidzki, w 4 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Pokrowo, o 1 w. od gminy, 54 w. od Lidy a 20 w. od Wasiliszek, 4 dm. , 8 mk. praw, i 36 katol. 20 dusz rewiz. ; należy do dóbr Sobakińce, Szalewiczów. Nieluby, wieś na zachodnim krańcu powia tu mińskiego, przy granicy powiatu wilejskiego, przy drożynie wiodącej z folwarku Dor do wsi Dobroch, nad rzeczułką, okr. policyjny 2 rakewski, osad pełnonadziałowych 12, miejscowość wzgórkowata, grunta szczer kowe. A. Jel. NieławiceBoleścino, wś szlach. , powiat łomżyński, gm. Borzejewo, par. Wizna. Wchodziła w skład dóbr. Drozdowo. W 1827 r. 24 dm. , 140 mk. Niemajuny, wś i os. , pow. sejneński, gm. i par. ŚwiętoJeziory. Odl. od Sejn 21 w. Ma 50 dm. , 323 mk. W 1827 r. było 30 dm. , 302 mk. Niemanica al. Niemanicynka, mała rzeczka w pow. borysowskim, zaczyna się o 1 milę na wschód od m. Borysowa w dzikich lesistych moczarach za zaśc. Lada, płynąc w kie runku płn. zach. przecina dr. żel. Moskiewsko Brzeską prawie na pół drogi pomiędzy st. Borysów i Bojary, pod wsią Niemanicą ma młynek i dostarczała wody Hucie szkla nej dziś nieczynnej. Za Niemanicą przeciąwszy dawny gościniec poczt. BorysowskoOrszański zwraca się na zachód pod wsią Seletriniki al. Selitrenniki zasila się mała bezim. rzeczką i ubiegłszy przeszło 8 w. , za wsią Uhły wpada od lew. brz. do rzeki Schy al. Chy, lew. dopł. Berezyny. A. Jel. Niemanica 1. al. Niemonica wś nad rzką t. n. , pow. borysowski, w 1 okr. pol. chołopienickiem, gm. Łosznicka, przy b. tr. poczt. BorysowskoOrszańskim, o 1 milę ku płn. od Borysowa; ma 49 osad. Cerkiew drewniana z 1816 r. uposażona przeszło 6 1 2 włókami gruntu, licząca do 1100 parafian pł. ob. Miej scowość lesista, grunta lekkie. Przez wieś tę przechodzili w 1812 r. Francuzi ku Borysowu. W pobliżu znajdowała się huta szklana rządowa. 2. N. , mały zaśc. nad rzką t. n. , pow. borysowski, w 3 okr. pol. Dokszyckim, ma 1 osadę, miejscowość odludna, nizinna i poleska. A. Jel. Niemarzyn, w dok. Niemarzino, wś, pow. krobski; 27 dm. , 230 mk. , 2 ew. , 228 kat. , 62 analf. Poczta i gośc. w Górze Miejskiej o 2 klm. , tel. i st. kol. żel. w Rawiczu o 7 klm. N. , dom. , 1304 mr. rozl. , 2 miejsc a N. , dom. , b Górka Mała KleinGoerchen, fol. , 3 dm. , 101 mk. , 22 ew. , 79 kat. , 35 analf Należy do dóbr księcia Sułkowskiego. Według regestr. pobor. z 1580 1581 r. wieś Niemarsino, w par. Górka, miała 18 łanów Słownik geograficzny Tom VII. Zeszyt 74. kmiecych i 3 zagród Pawiński, Wielkopolska, t. I, 70 M. St. Niemce 1. dwie wsie i os. karcz. , pow. będziński, gm. OlkuskoSiewierska, par. Gołonóg. Leżą śród wyżyny olkuskiej na wzniesieniu 951 stóp npm. pomiędzy Sławkowem a Modrzejowem. Posiada szkołę początkową ogólną, kopalnie węgla i rudy żelaznej. Wś 1a ma 21 dm. , 375 mk. , ziemi włośc. 364 mr. ; os. karcz. dm. 1, mk. 2, ziemi 2 mr. Druga wś ma 3 dm. , 23 mk. , ziemi włośc. 121 mr. Na gruntach tej wsi mieszczą się kopalnie Warsz. Akcyjnego Towarzystwa kopalń węgla i zakładów hutniczych. Kopalnia Feliks I w 1879 r. wydała 443, 166 korcy węgla, Feliks II dała 1, 093, 319 korcy, kop. Teodor. wydała 77, 132 korcy. Ogółem dobyto 1, 618, 267 korcy. Wartość kopalni, budynków, maszyn wynosi około 1, 200, 000 rs. 2. N. , wś, pow. lubartowski, gm. Niemce, par. Bystrzyca. Leży na połowie drogi między Lubartowem a Lublinem, ma 61 dm. , urząd gminny i szkołę początkową ogólną, gorzelnią i browar. W 1827 r. par. Krzeszów Górny, 59 dm. , 362 mk. Dobra N. składają się z fol. N. i Włóki, wsi N. , Wola Niemiecka i Zalesi. Rozl. mr. 3200 gr. or. i ogr. mr. 1640, łąk mr. 50, lasu mr. 1200, zarośli mr. 180, nieuż. mr. 130. Wś N. os. 73, z gr. mr. 911; wś Wola Niemiecka os. 41, z gr. mr. 746; wś Zalesie os. 8, z gr. mr. 127. N. gmina należy do s. gm. II okr. w Kamionce, st. poczt. Lubartów. Ma 3679 mk. W skład gm. wchodzą Baszki, Bratniak, Ciecierzyn, Dys, Elizów, Kozłowiecki Majdan, Nasutów, Niemcy, Niemiecka Wola, Rudka, Stoczek, Stróżek, Włóki i Zalesie. Niemciw, las w płn. wsch. stronie Gajów Niźnych, pow. drohobycki. Niemcova, szczyt w Beskidzie zachodnim, w dziale dunajeckopopradzkim, u źródeł Małej Roztoki, na płn. zach. granicy gm. Piwnicznej, w pow. nowosądeckim, pod 38 18 39 wsch. dłg. g. Ferro a 49 27 ptu. sz. g. Wody swe od płn. , wsch. i płd. wysyła do Popradu. Wzniesienie 1026 m. npm. Br. G. Niemcowa 1. część gm. Piwnicznej, pow. nowosądecki, na płd. pochyłości góry tejże nazwy 1026 m. , na zach. od wsi. 2. N. , część gm. Rytra, w tymże powiecie. Br. G. Niemcowizna 1. wś włośc, pow. rypiń ski, gm. Okalewo, par. Skrwilno, odl. o 16 w. od Rypina. Ma 5 dm. , 34 mk. , 156 mr. grun tu dobrego, 2 nieuż. 2. N. , wś, pow. suwal ski, gm. Kuków, par. Raczki, odl. od Suwałk 8 w. Ma 24 dm. , 175 mk. W 1827 r. było 18 dm. , 103 mk. Br. Ch. Niemcy, pięć osad nad rz. Suszenką, pow. słucki, przy dr. z Trzeciaków do Mostwiłowicz, w 2 okr. pol. kleckim. A. Jel. Niemcy, wś i fol. , pow. drysieński, 69 dz. 6 Nielubowce Niemajuny Niemanica Niemarzyn Niemczyn Niemekowo Niemen Niemcy Niemeczyńce Niemczynek Niemejtany Niemczyk Niemczewo Niemcz Niemcy Podłubieckie Niemcy ziemi dworskiej, własność Marcina Zaborowskiego; w 1811 r. 22 dusz, własność Ant. Jankowskiego. Niemcy, część gminy Wólki Tanewskiej, pow. Nisko. Br. G. Niemcy Podłubieckie, ok. Mosberg. Niemcy 1. niem. Doergenhausen, wś serb ska na pruskich górnych Łużycach, pow. wojerecki. Obie nazwy, serbska i niemiecka, wskazują, że przy założeniu, w wiekach śre dnich, była to niewielka osada, a mianowicie, jak świadczy nazwa niemiecka, kolonizacyi turyngskiej. Dziś wieś z małym wyjątkiem serbska. W 1880 r. 305 mk. , 270 Serbów, 35 Niemców; w 1884 307 r. mk. , 288 Serbów, 19 Niemców. Wś jest katolicką i należy do par. w Kulowie. 2. N. , po niem. Niemitsch, wś w zniemczonej części Łużyc, w pow. gu bińskim. A. J. P. Niemcz Wielki i Mały, niem. Nimptsch, gm. i wś, pow. bydgoski, 3 miejsc a N. Wielki, b N. Mały, c kolonia; 51 dm. , 431 mk. , 186 ew. , 239 kat. , 6 żyd. , 146 analf. Poczta, tel. i st kol. żel. w Bydgoszczy o 7 kil. , od Brdy o 3 kil, gośc. o 2 kil. M. St. Niemcz, mto powiatowe na 8zląsku pruskim. Ob. Nimptsch. Niemczewo, wś nad rz. Karszenicą, pow. płocki, gm. i par. Drobin, odl. o 30 w. od Płocka. Ma 4 dm. , 126 mk. Stanowi jedne dobra ze wsią Tupadły. W 1827 r. było tu 9 dm. , 82 mk. Fol. i wś N. rozl. mr. 525 gr. or. i ogr. mr. 382, łąk mr. 24, past. mr. 90, nieuż. mr. 29; bud. mur. 2, z drz. 6. Wś N. os. 7, z gr. mr. 15. Niemczyk w 1667 r. , pierwotnie Bartłomiejowice, niem. Bertelmitz, dobra ryc, pow. chełmiński, st. p. , tel. i kol. Kornatowo o 3, 5 klm. , par. kat. Popowo Biskupie, 1 2 mili odl, ew. Chełmża, szkoła i okr. urz. stanu cywil Dubielno. W 1868 r. 12 bud. , 6 dm. , 78 mk. , 71 kat. , 7 ew. Obszaru mają 331, 6 ha i to 313, 85 roli or. i ogr. , 4, 64 łąk, 4, 91 nieuż. , 8, 2 wody; czysty dochód z gruntu 5546 mrk. R. 1423 nadaje Paweł v. Russdorf w. mistrz, Mikołajowi Niclas v. Pfeilsdorf może z Płużnicy dla jego zasług dobra Berthelmitz, t. j. Bartłomiejowice, w wójtostwie lipińskiem, na prawie magdeb. , z jedną służbą zbrojną. Dan w Malborku ob. Schultz, Gesch. der Stadt u. d. Kreises Kulm, I, 194 i II, 100 i 117. R. 1667 należały te dobra do Mikołaja Głuchowskiego, asesora chełmińskiego sądu ziemiańskiego. Mesznego pobierał proboszcz stąd 1 korzec żyta i tyleż owsa ob. Wizytacya Strzesza, str. 146. Kś. Fr. Niemczyn, w dok. Nyemczyno major, wś i dom. , pow. wągrowiecki. Wś ma 10 dm. , 106 mk. , 1 ew. , 101 kat. , 4 żyd. , 27 analf. Poczta, gośc. i tel. w Łeknie o 6 kil. , st. kol żel w Rogoźnie o 28 kil. N. , dom. , 2861 mr. rozl, 3 miejsc a N. , dom. ; fol b Karolinowo, c Marcyanowo, 13 dm. , 269 mk. , 55 ew. , 214 kat. , 162 analf. W okolicy odkopano cmentatarzysko zapełnione urnami. Obecnie N. posiada kościół filialny, należący do par. Kozielsko a dekanatu Łekno. Według Lib. Ben. Łask. I, 106, 108 i 140 wś N. należała do par. Łekno, zaś dwór i fol. do par. Kozielsko. Kmiecie płacili proboszczowi w Łeknie po groszu z domu, karczmarze i zagrodnicy po pół grosza. Niemczynek, w dok. Nyemczynko minor, dom. , pow. wągrowiecki Ma 1505 mr. rozl, 7 dm. , 114 mk. , wszyscy kat. , 61 analf. Poczta, tel. i gośc. w Łeknie o 5 klm. , st. kol żel w Rogoźnie o 26 klm. Własność Władysława Moszczeńskiego. Według Lib. Ben. Łask, I, 108 N. wś należała do par. Łekno, której kmiecie płacili dziesięcinę i prócz tego po groszu z domu, a zagrodnicy po pół grosza. Niemeczyńce, ob. Nemeczyńce. Niemejki, wś, pow. wołkowyski, ma 392 mr, przestrzeni; należała do Leona Zwierowicza. Niemejksze, fol, pow. szawelski, do 1848 r. należał do dóbr Liżyki. Niemejtany, wś włośc, pow. trocki, w 2 okr. pol, o 35 w. od Trok, 13 dm. , 163 mk. , w tem 157 kat. , 6 żyd. Niemekowo, wś wymieniona w wizytacyi Gniewosza z r. 1649, należała do par. bysławskiej, w pow. tucholskim, i liczyła wtedy 12 gburów, każdy płacił proboszczowi 4 gr. Zdaje się, że to dzisiejsze Minikowo. Kś. Fr. Niemen, u starożytnych Chronus, Chronius, Chronon, po lit. Niemonas al Niemunas, po niem. Memel, w dok. Memole, rzeka uchodząca do morza Baltyckiego za pośrednictwem zatoki Kurońskiej. Wypływa w błotnistych lasach pow. ihumeńskiego pod wsią Doginicze al Dołhinicze, w okolicach wsi Zabołocic i Borki. Przebiegłszy w kierunku płd. zach. około 21 w. , przybiera od lew. brz, rz. Łoszę, a o 1 w. dalej, pod mkiem Piaseczną, od praw. brz. rz, Uszę. Oba te dopływy przewyższają N. przy zlaniu się z nim, zarówno długością jak i bogactwem wód i dla tego właściwie należałoby uważać Uszę za początek Niemna. Poniżej ujścia Uszy na 26 w. przyjmuje N. od lew. brz. rz. Turyą. Mija na 35 w. mko Mohylno, poczem od 38 do 54 w. biegu swego stanowi granicę pomiędzy pow. ihumeńskim a mińskim. W punkcie zetknięcia się granic pow. ihumeńskiego, słuckiego i mińskiego N. przybiera kierunek płn. zach. , w którym płynie aż do ujścia rz. Gawii. Następnie wstępuje w granice gub. wileńskiej i grodzieńskiej, przepływa w pobliżu mczek Nikołajewszczyzna, Nowy Świerżeń i Stołbce pow. mińskiego; od 73 do 89 w. stanowi granicę Niemejki Niemejksze pomiędzy pow. mińskim i nowogródzkim, od 89 do 211 w. oddziela pow. nowogródzki od oszmiańskiego, wreszcie wstępuje w pow. lidzki, przepływa go na przestrzeni 80 w. i poniżej wsi Turejki wchodzi do gub. grodzieńskiej. Pod mkiem Dokudowem pow. lidzki N. skręca się gwałtownie na płd. zachód i w tym kierunku płynie aż do mka Mosty w pow. grodzieńskim, gdzie znowu przybiera poprzedni kierunek płn. wsch. , który, poczynając od m. Grodna, zmienia się prawie zupełnie na północny z niewielkiem nachyleniem się ku wschodowi. Od kierunku tego zbacza w nagłych zwrotach ku wschodowi koło Merecza i ku zachodowi koło Puń. Od ujścia rz. Łosośny do ujścia Rotniczanki stanowi granicę pomiędzy gub. grodzieńską, a powyżej Druskienik, do ujścia Skrwy i wileńską z jednej, a suwalską z drugiej strony. Linia graniczna pomiędzy gub. wileńską a suwalską wynosi około 170 w. , ogólna zaś długość biegu rzeki w gub. wileńskiej wynosi 335 w. Niedochodząc 7 w. do m, Rumszyszek N. wstępuje w granice gub. kowieńskiej, oddziela ją w dalszym ciągu od gub. suwalskiej i przybiera kierunek prawie zupełnie zachodni. W gub. kowieńskiej N. płynie na przestrzeni około 130 w. i pod wsią Poświęte w pow. rossieńskim, o 10 w. poniżej Jurborga, uchodzi do Pras. Ogólną długość biegu N. podają zwykle na 115 mil 805 w. , wynosi ona jednak 120 mil i 1 w. 841 w. , mianowicie od źródła do m. Stołbców, część nieżeglowna, 8 mil 56 w. , od Stołbców do granicy pruskiej 104 mil 1 w. 729 w. , nakoniec w Prusach 17 mil. Dorzecze N. , które stanowią niewielka płd. zach. część gubernii mińskiej, płdzach. 1 3 część gub. grodzieńskiej, prawie cała gub. wileńska, kowieńska i suwalska, w Prusach zaś obwód reg. gąbiński, zajmuje 2011 mil kw. Cała część żeglowna od Stołbców do granicy pruskiej została zbadaną i szczegółowo opisaną przez inżyniera Lisowskiego, który wykonał projekt uregulowania N. na całej tej przestrzeni. Projekt ten jednak, podobnie jak wiele poprzednich Żelazowskiego, Falconiego i in. nie został dotychczas wykonanym. Bieg N. od Stołbców do granicy pruskiej dzielą na następujące 4 części 1 od Stołbców Nowego Świerznia do ujścia rz. Szczary, 250 w. , spadek 297, 27 stóp, t. j. 1, 19 st. na 1 w. W tej części wpadają z prawej strony spławne rzeki Berezyna al. Bereza i Gawia i niespławne Suła, Dzitwa, Droina i Turya, z lewej zaś spławne Usza, Serwecz, Mołczadź i niespławne Czarna i Izwa. Dolina N. niegłęboka, błotnista lub piaszczysta, brzegi wzniesione zaledwo na 2 5 st. , dawniej porosłe lasera, dziś ogołocone. Oprócz mnóstwa wiosek leżą miasteczka Nowy Świerżeń, Stołbce, Jeremicze, Lubcz, Delatycze, Mikołajów, Bielica i Orle, Od N. Swierznia do Delatycz rzeka ma 9 18 sążni szerokości, tworzy mnóstwo mielizn i bieg ma kręty. Ód Delatycz do wsi Dokudowa szerokość wzrasta od 18 40 sążni, rzeka ma bieg regularniejszy, głębokość 5 10 st. , mielizn nie ma. Od Dokudowa do ujścia Szczary w czasie niskich wód rzeka ma 40 60 sąż. , ale z powodu piaszczystości koryta tworzy liczne mielizny. Przy niskim stanie wód w lipcu i sierpniu głębokość 3 10 st. , na mieliznach zaś zaledwo 1, 5 2 st. Lód spływa zwykle w kwietniu n. st. , woda wzbiera na 7 14 st. Stan średni 3 4 st. nad poziomem niezbędnym dla żeglugi. Takie wody bywają od końca maja do końca czerwca, a jesienią w końcu października. 2. Od ujścia rz. Szczary do ujścia rz. Hoży. Długość tej części 107 w. , spadek 154. 24 st. , t. j. prawie 1, 5 na wiorstę, zatem większy niż na biegu górnym; spadek miejscami wzrasta do 2 a szybkość prądu od 2 10 na sekundę. Szybkość do 10 spotykamy jednak tylko na rapach powyżej i poniżej Grodna. Tak od wsi Kochanowa do Grodna na 9 w. spadek wynosi 18, 05 st. , a szybkość 10 na 1 sekundę, rzeka zwęża się do 25 30 sążni. Wart ma 6 21 głębokości, ale z powodu gwałtowności bardzo kręty. Tu przyjmuje N. od lew. brzegu Szczarę, która za pomocą kanału Ogińskiego łączy N. z Dnieprem, z mniejszych rzek spławne Zelwiankę, Roś al. Rossę, Świsłocz i niespławną Łosośnę; od praw. brz. spławną Kotrę i niespławną Hożkę. Od połączenia ze Szczarą N. znacznie wzrasta, przy niskim stanie ma 50 80 sąż. szerokości, z wyjątkiem wspomnianej powyżej Grodna 9wiorstowej przestrzeni. Od Szczary do Kotry płynie okolicą piaszczystą, częścią w niskich, częścią w wysokich żwirowych lub gliniastych brzegach; liczne mielizny tamują żeglugę. Od ujścia Kotry do Grodna dno prawie wszędzie kamieniste, usiane głazami, rzeka płynie wąskim korytem śród wysokich, stromych brzegów. Głębokość wzrasta miejscami do 14 st. Cechą charakterystyczną mnóstwo podwonych kamieni, prądowiny na zwężonych miejscach koryta; nie znajdujemy tu za to pni dębowych i raptownych zakrętów, tak licznych w górnym biegu. Od Grodna do Hoży rzeka zachowuje ten sam charakter, tylko szerokość wzrasta. Wody wiosenne wzbierają 12 20, jesienne 4 6. Wiosenne trwają do końca maja, stan średni w czerwca i na początku lipca. Niskie wody do początku września, poc25em następuje jesienny przybór wód. 3 Od Hoży do Kowna ma 268 1 2 w. długości, spadek wynosi 284, 3, t. j. na 1 w. l, 06. Cechę tej części stanowią częste prądowiny i tak zwane odyńce, t. j. pojedyncze głazy; Niemen zdarzają się też i piaszczyste ławy. Brzegi rzeki kamieniste, miejscami zarosłe łozą. Prądowiny powstają w skutek zwężenia koryta przez wały kamienne, lub żwirowogliniaste mielizny, zwane rapami, mielizny zaś kamieniste i żwirowe zowią się sały. Na tej przestrzeni od prawego brzegu wpadają Rotniczanka, Mereczanka spł. , Wiersznia wiosną spławna dla tratew, Lutejka, Strawa, Łopojna i Prawina; od lewego w obrębie Królestwa Polskiego Łosośna, Łabna, Os tasza, Czarna Hańcza, Igorka, Biała Hańcza, Białożyca, Owirnica. Brzozówka, Miklas, Pierczajka, Pobola, Świentupa, Zajście, Jesia, Dziewagoła, Judraj, Lakaj, Zegrzda; w obrębie Prus zaś Szeszupa. Przy najniższym stanie wody głębokość N. zmienia się od 3 1 4 16, wtedy odkrywają się ławy, na których woda ma zaledwo 1 4 2 1 2 stóp, a miejscami nawet wysepki. Wiosenne wody wzbierają na 12 18 a najwyższe jeszcze o 5 więcej. Po puszczeniu lodów woda szybko wzbiera i zwykle około 9go dnia dosięga najwyższego poziomu; są to tak zwane ruskie wody. Przeszkody stanowią 22 rapy, 11 sał i 64 mielizny. Pomiędzy rapami najniebezpieczniejsze są Olchówka pod wsią Miźańce na 85 wiorst od Hoży, rapa Swinia powyżej m. Olity, rapa Goga na 223 w. i rapy Biczeniata i Bicze niedaleko Rumszyszek. 4 Od Kowna do granicy pruskiej. Długość 99 w. , spadek 54, 75; t. j. na wiorstę 1, 553 stopy. Na tej przestrzeni N. przyjmuje Wilię, Niewiażę, Dubissę i Mitwę. Pomimo znacznego zasiłku, jaki rzeka otrzymuje, głębokość jej niewzrasta, ponieważ brzegi są natury piaszczystej, rzeka przeto zmienia co wiosną koryta, tworzy mielizny i wyspy, dzieląc się na ramiona. Prądów i rap na tej częściniema; przy zmianie koryta coraz to nowe odyńce pojawiają się na rzece. Przy niskim stanie wód wart ma 3, 5l4 głębokości, ale na mieliznach zaledwo, 0, 52 wody. Zwykle wody wiosenne wzbierają od 14 20 wysokie zaś wody sięgają czasem 30 stóp. Lód spływa wcześniej niż na górnym biegu. N. od granicy pruskiej do ujść, t. j. część położona w Prusach posiada tenże sam charakter co ostatnia część od Kowna od Jurborga. Dla badania stanu wód N. w granicach ces. rossyjskiego ustawiono w 1876 r. wodoskazy i od d. 1 stycznia 1877 r, rozpoczęto stałe spostrzeżenia. Stacyi obserwacyjnych ustanowiono 15 z tych 3 pierwszej klasy Stołbce, Grodno i Kowno i 12 drugiej kl wieś Kołodzino, dwór Maryno, mko. Bielica; Mosty, Radziwonowicze, Druskieniki, Niemonajcie, Balwierzyszki, Birsztany, Rumszyszki, średniki i m. Jurborg. Na stacyach 1 klasy spostrzeżenia dokonywane są przez ciąg całego roku trzy razy dziennie, zaś na st. 2 kl, tylko od lodu do lodu, raz na dzień. Wykazy stanu wody na N. pod Stołbcami, Grodnem i Kownem od 1877 r. do 1883 r. zoznaczeniem peryodów stawania i puszczania lodów zebrał i ogłosił w III t. Pamiętnika Fizyograficznego Witold Wróblewski. Podług wykazów tych średni stan wód N. w Grodnie odpowiada 51, 7 cm. , w Kownie 72, 1 cm. Rzeka była pokryta lodem w Stołbcach przez 112 dni, w Grodnie przez 74, w Kownie przez 68 dni. Żegluga na N. pomimo kilkokrotnie przedsiębranej regulacyi, poczynając od Zygmunta Augusta, za czasów którego Mikołaj Tarło z Szczekarzewic, chorąży przemyski, oczyszczał swoim kosztem rzekę z kamieni, aż do dziś dnia zawsze jest niebezpieczną z powodu wielu rap i mielizn. Na uwiecznienie czynu Tarły wydał Adam Szreter wiersz w Krakowie 1554 r. , przedrukowany w Zbiorze historyków polskich Mitzlera w 1761 r. N. zaczyna być spławym dla pojedynczych sztuk drzewa i tratew już o kilka mil od swoich źródeł pod wsią Piaseczno, żeglownym zaś staje się dopiero od mczek N. Świerznia i Stołbce. Pierwsza ta przystań na N. jest zarazem najważniejszą, gdyż z niej przed niedawnemi jeszcze czasy odbijało najwięcej statków. Głównym artykułem spławu było żyto, siemię lniane, len i konopie. Obecnie w skutek rozwoju sieci dróg żelaznych, żegluga na N. znacznie się zmniejszyła, zwłaszcza że rzeka, z powodu krętego swego koryta i niskiego stanu wody latem, niemoże unieść ciężkich i niezgrabnych statków. Idą one tylko na wiosennych wodach zaraz po puszczeniu lodów. Do żeglugi po N. używane są łodzie różnego rodzaju, barki i półbarki znoszące do 2000 pudów ładunku, baty al. galary do 2500 pudów, bajdaki do 5000 pudów, strugi do 7000 i wiciny od 9000 12000 pudów. Nadto pomiędzy Kownem a granicą pruską oraz pomiędzy Grodnem a Druskienikami kursują statki parowe. Główne przystanie w wodozbiorze N. są Kowno, Grodno, Słonim, Stołbce, Mosty, Wilno, Jurborg. W przystaniach tych 1873 r. ogółem towaru naładowano, i wyładowano za 2, 195, 300 rs. W ryby niezbyt obfituje Niemen. Z gatunków zwykłych znajdują się szczupaki, jazie okunie, sielawy, sumy i inne; około m. Wilki poławiają się także jesiotry i łososie. Podług podania nazwa N. ma pochodzić od wychodźcy włoskiego Nemona, który pierwszy puścił się od ujścia w górę biegu rzeki dla jej zbadania. Za czasów pogaństwa rzece tej oddawa no część boską i była nawet wzniesiona świątynia pomiędzy Mereczem i Olitą pod wsią Niemonajcie. W granice Prus Wschodnich N. wstępuje pod Smolnikami, nie m. Schmaleningken, dzieli się pod Schanzenkrug w powiecie tylżyckim na dwie odnogi Russ i Gilgę i wpada do zatoki Kurońskiej ośmioma dawniej 13 ujściami, z których Atmath, Pokalna, Warus i Skirwith Niemen Niemen należą do gałęzi Russ, zaś Gilga, Tawille, Inse i Loge do Gilgi. Długość Niemna w Prusach wynosi 14, 2 mil, podług innych danych 17 mil, szerokość pod Ragnetą 1008 stóp, w okolicy tylżyckiej 1 50 stóp, średnia wysokość wodostanu pod Smolnikami 27, 62 stóp np. m. , głębokość pod Smolnikami 2 1 2 3 stóp. Brzegi od Ragnety do Tylży są wysokie i piękne; leżą tam nad N. góra Rombinus, góra zamkowa, góra Engelsberg i t. d. Od Tylży począwszy i pomiędzy rozgałęzieniami, leżą urodzajne niziny składające się z łąk i pastwisk; do uprawy roli grunt w nizinach mało zdatny. Podczas wylewów stanowią niziny wielkie jezioro, 11 mil długie, 8 3 4 mil szerokie. Od ujścia dopływu Jaege do Russ prawy brzeg wprawdzie jest wysoki, nad ujściem Atmath jednak leży wielkie błoto Augstumal. Od Schanzenkrug ciągną się wzdłuż Russy i Gilgi tamy bardzo mocne i często od 30 stop wysokie, których utrzymanie jest obowiązkiem trzech towarzystw, t. zw. , Deichsocietaeten. Ogrodzenie nizin groblami zaczęto w 1716 r. a pierwszą tamę skończono I 1770 r. Dopływy są od prawego północnego brzegu Szwente, Wiszwil, Jura długość 11 mil, Jage, Weistszuk, Sziesze; od lewego zaś południowego Szeszupa i Tylża. Atmath jest połączona z rzeką Minge także do zatoki Kurońskiej płynącą przez kanał, ,Takgraben. Dawniejsza Gilga była za niebezpieczną dla żeglugi, dla tego wykopano w latach 1614 1616 prosty kanał, nową Gilgę, starą zaś zatamowano. Ta nowa Gilga połączona jest z rzeką Nemonien która wpada do południowéj części zatoki Kurońskiej przez kanał seckenburski i przez t. zw. Kleine Friedrichskanal czyli Greituschk wykopany 1689 r. , 78 stóp szeroki, 9 stóp głęboki, który ciągnie się od Petricken do Seckcnburg, a po ukończeniu jednak w 1833 r. kanału seckenburskiego został zatamowany. Nemonien zaś jest połączona z Deimą przez kanał t. zw. Grosse Friedrichsgraben, wykopany w latach 1689 1697, 2 1 2 mili długi, 50 stóp szeroki, 9 stóp głęboki. Deima jest gałęzią Pregla i wpada za Lubiawą do zatoki Kurońskiej. Z Smolnik do Królewca dostają się tratwy i wiciny przez Niemen, nową Gilgę, kanał seckenburski, Grossen Frisdrichsgraben, Deimę, Pregiel. Droga ta od granicy rossyjskiej do Królewca wynosi 26 1 3 mil. Ponieważ zaś z wyżej wymienionej rzeczki Minge prowadzi od r. 1873 kanał króla Wilhelma, KoenigWil helmsKanal blisko do Kłajpedy, więc droga do Kłajpedy jest przez Russ, Atmath, Takgraben, Mingę, KoenigWilhelm8kanal, zatokę kurońską. Nad Niemnem leżą Smolniki, Schmaleningken, Ragneta. Tylża, Lappienen, Seckenburg, Gilge nad Gilgą; Russ, nad Russ. Handel drzewem z Rossyi pochodzącem jest bardzo znaczny, tak samo rybołóstwo łososie w Skirwith. Dawniej istniał tylko jeden most pontonowy w Tylży, który w 1776 r. pierwszy raz został użyty, po 1865 r. jednak, po otwo rzeniu kolei tylżyckowystruckiej, nie mógł już wystarczyć, a w latach 1872 75 został zbudowany dzisiejszy wspaniały most kolojowy przez Niemen, tak że teraz można było miasta Tylżę i Kłajpedę połączyć koleją żelaz ną. Właściwie są to trzy mosty, ponieważ obok N. ciągną się tam łachy Uszlenkis i Kurmeszeris, stanowiące dziś łańcuch błotnistych wód i stawów. Wszystkie trzy mosty przez N. Uszlenkis i Kurmeszeris, mają długości 1350 metrów. Tylko most przez Niemen, spoczywający na ośmiu słupach, jest urządzony także dla użyt ku publiczności i dla obrony w czasach wojen nych. Koszta budowy tych trzech mostów wy nosiły 5, 6 milionów marek; użyto 5 milionów kilg. żelaza. Obecnie buduje się most przez Gilgę pod Skoepen na drodze do Kaukehmen. Oprócz wspomnionej pracy Witolda Wróblewskiego, która posłużyła za podstawę do niniejszego ar tykułu, opis N. wydał L. Kondratowicz Wł. Syrokomla p. t. N. od źródeł do ujścia, Wilno 1861 r. J. Krz. I. K. Sembrzycki. Niemen, kol, st. poczt. i telegr. przy dr. żel. wileńskorowieńskiej, pomiędzy st. Lidą o 24w. a Nowojelnią o 24 w. , o 113 w. od Wilna, 238 w. od Pińska. Niemencza, rz. wpadająca od praw. brz. do Wiili pod Niemenczynem. Niemenczyn 1. mko rząd. na praw. brz. Wilii, przy ujściu rz. Niemenczy, pow. wileński, w 1 okr. pol. , gm. i okr. Niemenczyn, o 21 3 4 w. od Wilna, 46 dm. , 471 mk. 233 męż. i 238 kob. , w tem 1 prawosł. , 130 kat. , 340 żyd. ; kościół kat. pod wez. ś. Michała, synagoga drewniana, młyn wodny na rz. Niemenczy, przewóz promem przez Wilią, st. poczt. przy trakcie święciańskim. Kościół tutejszy należy do najpierwszych świątyń kat, na Litwie, fundowany był bowiem w 1387 r. przez Władysł. Jagiełłę. Pierwotny ten kościół drewniany istniał do 1680 r. , późniejszy spłonął w 1842 r, , poczem w 1848 r. odmurowany staraniem Aleksandra Parczewskiego przy współudziale parafian. W N. był proboszczem zasłużony leksykograf Floryan Bobrowski. Dobra podług spisów podskarbińskich z 1569 r. zaliczały się do dóbr stołowych królewskich. Około 1766 r. przez oddzielenie z ciwuństwa wileńskiego mka N. i wsi N. i Giejany utworzono sstwo niegrodowe, które posiadał Tyszkiewicz, ciwun wileński, opłacając z niego wraz z całem ciwuństwem kwarty 6675 złp. 17 gr. a hyberny, tylko z sstwa, złp. 1218. Później własność ks. Massalskiego, bisk. wileńskiego. Konst. z 1775 r. zabezpieczono na dobrach tych sumę kom. edukacyjnej. W tym Niemencza Niemenczyn Niemen Niemenczyniany Niemenica czasie N. był rezydencyą sufragana bisk. wileńskiego. Ludność mówi tu i w okolicy po polsku. Trzy są N. w tej okolicy 1 zwany Podkrzyżem, Tyzenhauza; 2 inaczej Czerwo ny Dwór, dawniej Massalskich, potem Par czewskich i 3 rządowy. Par. kat. , dek. wi leńskiego zamiejskiego, ma 8825 wiernych. Kaplica na cmentarzu grzebalnym i w Lubo wie. Dawniej były też kaplice w Sużanach i Jęczmieniszkach. Gmina N. liczy 139 wsi, 379 dm. i 4606 mk. Dzieli się na 4 okręgi wiejskie N. , Podkrzyż, Padziuny i Traszkuny; należy do 2go okr. pol. do spraw włośc. w Wilnie i do 3go rewiru powołanych do służby wojskowej z pow. wileńskiego w Gedrojciach. W skład okręgu wiejskiego N. wchodzą wsie Ślusarzyszki, Okowita, Miszkińće, Strzypuny, Luciany, Tuszczewle, Sklarzyszki, Unieniszki, Waszkańce, Rudowieje, Żukańce i zaśc. Ślusarzyszki, Pokrowle, Kunciszki, Radźwaniszki, Szawdynka, Ściegale, BaranRama, Mazulaniszki, Sapieżyszki, Różyszki. Krzywicze, Placówka, Psiarnia, Miel nica, Strepa i Suntoka, w ogóle 456 dusz włościan uwłaszczonych. 2. N. , zaśc. rząd. , pow. oszmiański, w 1 okr. pol. , o 8 w. od Oszmiany, 6 dm. , 70 mk. kat. J. Krz. Niemenczynek 1. fol. nad jez. t. n. , pow. wileński, w 1 okr. pol. , gm. Rzesza, okr. wiejski N. , o 20 w. od Wilna, 1 dm, 26 mk, , w tem 5 prawosł. i 21 kat. , 460 dz. ziemi dworskiej; własność Siestrzeńcewiczów. W skład okręgu wiejskiego wchodzą wsie Tartaki, Żałosa, Ożułówka, Haukitany, Purniszki, Szołganiszki, Chmyziutka, Czykiszki, Cikiszki, Ażułówka, Czeromszyszki i zaśc. Zajeziorce i Miszkińce, razem 273 dusz rewiz. włościan uwłaszczonych. 2. N. , zaśc. , pow. wileński, w 1 okr. pol. , gm. N. , okr. wiejski Padziuny, o 1 4 w. od gminy, 14 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Giejany. 3. N. Stary, zaśc. , tamże, z zarządem gminy Nieménczyn, 34 dusz rewiz. 4. N. , zaśc, tamże, gm. Rzesza, ob. Miszkińce. 5. N. , fol. rząd. nad Wilią, pow. wileński, w 1 okr. pol. , o 21 w. od Wilna, 1 dm, 4 mk. katol. Niemenczynia, zaśc, pow. oszmiański, w 1 okr. pol, gm. Polany, okr. wiejski Oszmianka Murowana. Niemenczyniany, wś włośc. nad rz. Sorą, pow. święciański, w 1. okr. pol. , gm. Święciany, okr. wiejski Wójtostwo Sudaty, o 16 w. od gminy, 9 dm. , 75 mk. 33 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Antesary. Niemenek al. Niemuń, po lit. Nemmuns, po niem. Memel, podług W. Pola także Mümmel i Mammel rzeka w gub. kowieńskiej i Kurlandyi, bierze początek w pow. nowoaleksandrowskim, z małych jeziorek pomiędzy mkami Poniemunek i Komaje, przy drodze z Komaj do Rakiszek, w pobliża folwarku Litwiniszki. W gub. kowieńskiej płynie przeszło 150 w. , początkowo w kierunku od płd. ku płn. zacho dowi, a następnie wykręca się na zachód robiąc łuk ku południowi i mija mka Poniemunek, Poniemunie i Kwietki. Na płn. od ostatniego z nich, przyjąwszy pograniczną rzekę Neretkę, tworzy granicę pomiędzy gub. kowieńską a Kurlandyą, przepływa około m. Radziwiliszki, folw. kurlandzkiego Schoenberg, mka Brunowiszki, poczem wstępuje do Kurlandyi pod nazwą Memla i pod Bowskiem Bauskiem zlewa się z rz. Muszą, tworząc spławną rz. Aa. Długość całego biegu N. wynosi do 170 w. , szerokość 14 40 saż. w granicach gub, kowieńskiej dochodzi tylko do 30 saż. , głębokość w czasie letnim od 1 14 stóp. Bieg ma nadzwyczaj bystry, przez co nic tylko że nie jest żeglowny ale nawet utrudniony jest na nim spław drzewa. O 7 wiorst poniżej Schoenbergu N. dzieli się na wiele koryt, tworząc kilka wysp; bieg jego w tem miejscu jest spokojniejszy i podczas lata bywa bardzo płytki. Przybór wiosenny trwa do 3ch tygodni. Koryto rzeki pokryte jest kamieniami. Dawniej odbywał się znaczny spław drzewa po N. do Mitawy i Rygi, dziś bardzo zmniejszony z powodu wytrzebienia nadbrzeżnych lasów i założenia licznych młynów na rzece. Podobnie jak Musza tak i N. przybiera znaczniejsze dopływy od praw. brzegu. Od lew. brz. uchodzą do N. Poborże i Oposzcza z Roweją i Pogierwianką. Główne dopływy od praw. brz. są Łaukupa ob. Łankupa, Berżona z Węgierynką i Kardupis, Wiżunka z Szałtupką i Wałkszną, Neretka i Sussej ze Skirsą i Szkejbiną. Dawniej N. nosił także nazwę Ilgau, jak się okazuje z tego, że ks. Radziwiłł, rozgraniczając w 1473 r. Litwę od Kurlandyi, powiada, że w Litwie płynie pograniczna rzeka Ilgau. J. Krz. Niemenica, niem. Nemonien, rzeka ob. Labiawa. Tu nadmieniamy, że przez Dejmę i kanał Fryderykowski rzeka ta stoi w związku z Progiem, a przez kanał Seckenburski i Gilią z Niemnem. Miejscami ma do 40 stóp głębo kości, a przy ujściu przeszło 400 stóp szero kości ob. Glagau, Littauen und die Littauer, Tylża, 1869, str. 77. Kś. Fr. Niemenica 1. niem. Nemonien, dawniej Wiep, wś, pow. labiawski, nad ujściem Niemenicy do zatoki Kurońskiej, 19 klm. na płn. wschód od Labiawy. Niedaleko wsi łączy się tu z rzeką wielki kanał Frydrychowski z płd. strony, a z płn. Seckenburski SeckenburgerKanal. Okolica ta równa, borami i łąkami pokryta. W 1877 r. było tu 1252 mk. ew. Litwinów i Niemców, trudniących się rybołówstwem, sadzeniem jarzyn i zbieraniem siana. W pobliskiej na południe rozciągającej się Niemenczynek Niemenczynek Niemenczynia Niemenek Niemgławy puszczy Moosbruch, która dopiero w nowszym czasie osuszoną została, mieszka około 1200 familii, które tylko kartofle uprawiać mogą. Płody ziemi jako i drzewo wywożą drogą wodną do Labiawy, Królewca i Kłajpedy. Poczta jednokonna dochodzi do Labiawy, posłańcowa do Seckenburg i Gilii. Do tutejszej st. pocz. 3ej klasy nadeszło 1877 r. 28400 przesyłek listowych, wysłano zaś 24000. Tutejsza st. telegr. została otwarta w 1877 r. Okr. urz. stanu cywil. liczył 1880 r. 1949 dusz. 2. N. , leśnictwo i nadleśnictwo, tamże, okr. urz. stanu cywil. Lauknen; nadleśn. obejmuje 514, 48 ha roli or. i ogr. , 942, 3 łąk, 85, 93 past, 4324, 73 boru, 4354, 73 nieuż. , 105, 08 wody, razem 10326, 84 ha; czysty dochód 30, 723 mrk. Własność fiskalna. Niemęczyn, ob. Niemenczyn. Niemgławy, wś i fol. , pow. rawski, gm. Regnów, par. Cielądz. Wś ma 8 dm. , 65 mk. , ziemi włośc. 19 mr. ; fol. 2 dm. , 27 mk, ziemi 1380 mr. 600 mr. ornej. Fol. N. wchodzi w skład dóbr Cielądz. Niemiacz al. Nemacz, rus. Nemiacz, wś, pow. brodzki, 25 klm. na płd. wsch, od Brodów, 3 klm. na płd. wsch. od urz. pocztowego w Podkamieniu, 16 klm. na płn. od sądu pow. w Załoźcach. Na zach. i płn. zach. leży Pod kamień, na płn. wsch. Dudyń, na wsch. Panasówka i Zagórze, na płd. zach. Palikrowy. Wody płyną za pośrednictwem małych strug na płn. do Ikwy. Zabudowania wiejskie leżą prawie w środku obszaru, a na płn. od nich grupa domów Czeremcha. Na płd. od zabudowań leżą niwy Obłogi z najwyższem wzniesieniem 386 m. , a na płd. zach. od zabudowań niwy i pola Zalesie. Płn. część obszaru wznosi się nieco wyżej do 400 m. przeszło i pokryta jest t. zw. ,, Czarnym lasem, zajmującym także wsch. i płd. wsch. część obszaru. Własn. więk. ma roli or. 44, łąk i ogr. 1, lasu 14 mr. ; własn. mn. roli or. 911, łąk i ogr. 115, past. 133, lasu 25 mr. W r. 1880 było 731 mk. w gm. , między nimi 621 obrz. gr. kat. Par. rz. kat. w Podkamieniu, gr. kat. w Popowcach, dek. załoziecki, archidyec. lwowska. Cerkiew pod wez. Narodzenia N. M. P. , drewniana, dębowa, z okrągłą kopułą w środku, zbudowana jeszcze w 1459 r. według napisu. Szkoła tutejsza etatowa 1 klas. , z jęz. wykł. ruskim, istnieje od r. 1869. Nowy budynek szkolny stanął w r. 1884. Przy szkole jest ogród mający 40 arów. Gleba piaszczystogliniasta, mokra, a ponieważ położenie dość wysokie i klimat ostrzejszy, więc płody rolnicze rzadko kiedy udatne. Ludność trudni się głownie rzemiosłem tkactwem i kołodziejstwem, a kobiety wyrabiają kolorowe pasy wełniane, t. zw. krajki. Pszczelnictwo i sadownictwo przedstawiają coraz większe postępy. W czasie napadów tatarskich na Podkamień ucierpiała N. nie mało, a za wsią na zachód znajdują się okopy i jedna wielka mogiła, w której dawniej znajdywano długie, kamien ne noże i piłki. Lu. Dz. Niemianowice, wś i fol. , pow. radomski, gm. Kuczki, par. Skaryszew, odl. od Radomia w. 13. Wś ma 17 dm. , 208 mk. , ziemi włośc. 322 mr. Fol. N. miał w 1866 r. 904 mr. i należał następnie do dóbr Kuczki. W 1827 r. było w N. 14 dm. , 116 mk. Niemica, grupa domów w Werchracie, pow. Rawa Ruska. NiemieckaHuta, 15 osad, nad rz. Mołotówką, w płd. zach. str. pow. nowogródzkiego, w 5 okr. pol. snowskim; miejscowość lesista, nizinna. A. Jel. Niemiecka kolonia, os. pod m. Połtawą, 1098 mk. , głównie sukienników. NiemieckaKretynga, ob. Krotynga. Niemiecka Lutynia, ob. Lutynia Niemiecka, Niemiecka Skałka, wś, pow. włoszczowski, ob. Lasocin 5. . NiemieckaSłoboda, kol. nad rz. Bohr, na płd. kr. pow. borysowskiego, w pobliżu huty żelaznej, pomiędzy wsią Ławnica i zaśc. Czerniawka. A. Jel. Niemiecka Słobódka, ob. Szlachecka Słobódka. Niemiecka Wieś, wś i fol. , pow. kaliski, gm. i par. Iwanowice, odl. od Kalisza w. 22. Wś ma 14 dm. , 236 mk. , fol. 2 dm. , 33 mk. W 1827 r. było tu 34 dm. , 239 mk. Fol. N. wieś rozl. mr. 254 gr. or. i ogr. mr. 213, łąk mr. 23, pastwisk mr. 1, nieuż. mr. 17; bud. mur. 4, z drzewa 1. Ob. Iwanowice Niemiecka Wola, wś, pow. lubartowski, gm, Niemce, par. Dys. Leży przy wsi Niemce ob. i ma 47 dm. Niemiecki Bok, przedmieście Buska, pow. Kamionka Strumiłowa. Niemiecki futor, pow. bałcki, w 2 okr. pol. , gm. Perejma, par. kat. Bałta, praw. Borsuki, st. poczt. Krute, leży przy drodze ze wsi Borsuków do Sarażynki. X. M. O. Niemiecki potok, potok, wypływa z łąk gm. Serdycy, w pow. lwowskim, płynie na płd. wschód, tworząc granicę między gm. Ostrowem a Siemianówką. Uchodzi do Szczerka z pr. brz. Długość biegu 5 1 4 klm. Niemieckie, niem. Niemietzke, dobra ryc. w Pomeranii, pow. słupski, st. p. i okr. urz. stanu cywilnego Czarna Dąbrówka 4 klm. odl. , st. kol. Potęgowo 14 klm. odl. Ma 382 ha roli roli orn. i ogr. , 31 łąk, 20 pastw. , 282 lasu, 1 wody, razem 716 ha, czysty dochód z gruntu 2321 mrk. ; gorzelnia parowa i młyn wodny o 4 gankach. Kś. Fr. Niemieckie Kukawki, kol. , pow. radzymiński, gm, Zabrodzie, par. Kamieńczyk, ma Niemieckie Kukawki Niemieckie Niemiecki potok Niemiecki futor Niemiecki Bok Niemiecka Wola Niemiecka Wieś Niemiecka Słobódka Niemiecka Lutynia Niemiecka kolonia Niemiecka Niemica Niemianowice Niemiacz Niemgławy Niemęczyn Niemiegielka Niemieczkowo Niemieczkowo 246 Mk. , 1518 mr. W 1827 r. było tu 16 dm. , 129 mk. Niemieczkowo, niem. Niemitschkowo, dobra i młyn, pow. obornicki, os. młyn. ma 1 dm. , 12 mk. , należy do wsi i gm. Sławienka. Dobra N. mają wraz z Ossowem i Przeciwnicą 6926 mr. rozl. ; N. samo ma 10 dm. , 107 mk. , 46 ew. , 61 kat. , 45 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Szamotułach o 10 klm. , gośc. o 2 klm. Własność hr. Karola Raczyńskiego. Według regestr. pobor. z 1580 r. wś N. , w par. Obiezierze, była własnością Bartłomieja Niemieczkowskiego, miała pięć pół łanów, 14 zagrodników Pawiński, Wielkop. , I, 25. . Niemiegielka, struga bez ujścia, w lesistych moczarach pow. bobrujskiego; płynie na przestrzeni około 2 mil, począwszy od wsi Radutycze aż po za fol. Buda, w pobliżu którego, przecinając gościniec wiodący z Pasłowicz i Talicz do Mosiejewicz, ma młynek, istnieje więc spadek wody na północ ku Ptyczy, niedaleko której niknie w rozlewach. A. Jel. Niemien, niem. Niehmen, 1374 r. Nemyn, wś i dobra, pow. olawski, kaplica kat. , szkoła, młyn wodny; hodowla owiec, bydła, pszczół, uprawa lnu, obfitość zwierzyny. Ludność katolicka. Niemienice 1. wś, pow. opatowski, gm. Sadowie, par. Opatów. Odl od Opatowa 6 w. Ma 29 dm. , 153 mk. , ziemi włośc. 391 mórg. W 1827 r. było dm. 17, mk. 122. Fol. N. rozl. mr. 681 gr. or. i ogr. mr. 607, łąk mr. 21, past. mr. 26, nieuż. mr. 19; bud. mur. 5, z drzewa 5; fol. ten w r. 1873 oddzie lony od dóbr Opatów, 2. N. , wś, pow. kra snystawski, gm. i par. Krasnystaw. Posiada szkołę początkową ogólną. Wchodziła w skład starostwa krasnystawskiego ob. t. IV, 6431 według lustracyi z 1628 r. W 1827 r. było tu 21 dm. , 195 mk. Br. Ch. Niemierka, wś, pow. czauski, gm. Riasna, 19 dm. , 158 mk. Niemierki, wś, pow. sokołowski, gm. i par. Jabłonna. Ma 19 dm. , 154 mk. i 661 mr. obszaru. W 1827 r. było dm. 24, mk. 117. Niemierów, ob. Niemirów. Niemierów, grupa domów na obsz. dw. Łukawca, w pow. brodzkim. Niemierowka, Niemierowskie, mylnie, ob. Niemirówka, Niemirowskie. Niemieryczów, wś, pow. skierniewicki, gm. Korabiewice, par. Jeruzal, ma 114 mk. , 217 mr. obszaru. W 1827 r. było 15 dm. , 81 mk. Niemierzewo, wś i dom. , pow. międzychodzki, 15 dm. , 234 mk. , 36 ew. , 198 kat. , 128 analf. Poczta i tel. w Pniewach o 9 klm. , gośc. o 6 klm. , st. kol. żel. we Wronkach o 30 klm. Dom. ma 2620 mr. obszaru i stanowi jedną całość dóbr z Luborzem. Własność niegdyś Kierskich. Według regestr. pobor. z 1580 r. wś Niemierzewo, w par. Chrzypsko, była własnością Andrzeja Adamczewskiego, miała dziesięć pół łanów, 5 zagrodo. , pusty pot łanek Pawiński, Wielkop. , I, 8. Niemierzęta, ob. GrochyNiemierzęta Niemierzyce, fol. , pow. bukowski, 10 dm. , 144 mk. , nal. do gm. i dom. Granowa. Według regestr. poborow, z 1580 r. wś Niemierzyce, w par. Drosin, miała 1 łan, 1 zagrod. i 1 kolonistę Pawiński, Wielkop. , I, 65. Niemierzyn, w dok. Nyemyerzyno, wś i fol. , pow. wieluński, gm. Skrzynno, par. Rudlice, odl. od Wielunia 10 w. Fol i wś N. ma 3 dm. , 20 mk. , 664 mórg gr. or. i ogr. mr. 562, łąk mr. 61, past. mr. 25, nieuż. 17 mr, ; bud. mr. 2, z drzewa 9; wiatrak. Wś N. , os. 32, z gr. mr. 399. Według Lib. Ben. Łaskiego II. 134 N. było wsią szlachecką drobnych posiadaczy. Proboszcz pobierał z każdego łanu po 2 grosze a od karczmarzy i zagrodników po groszu. Według regestrów poborow, z 1552 r. N. należało w połowie do rodziny Skrzyńskich, w połowie zaś do innych szlacheckich właścicieli. Na części Skrzyńskich z sąsiedniego Skrzynna było 57 1 4 łanów i 5 kolonistów, na innych częściach 6 kolonistów Pawiński, Wielkop. , II, 295. Niemierzyńce, Niemieryńce al. Niemiryńce 1. wś nad rz. Skwiłą Kwiłą, dopł. Smotrycza, pow. proskurowski, w 2 okr. pol. Fulsztyn, gm. Sarnów, par. Kumanów, o 45 w. od Proskurowa a 15 w. od st. dr. żel. kij. odes. wołoczyskiej Wojtowiec, 221 osad, 1418 mk. , w tej liczbie 119 jednodworców, 1180 dzies. ziemi włośc, 1447 dz. dworskiej w dwóch folwarkach; gorzelnia parowa, młyn; cerkiew pod w. św. Koźmy i Damiana, uposażona 38 dz. ziemi. Paraf. praw. wraz z Dachnówką ma 1303 wiernych. Należała dawniej w części do hr. Karola Mniszcha i Maksymiliana Trzcielskiego, dziś Martyny z Grabianków Zaleskiej, w części Oleśniewiczów; 90 dzies. należy do Mączyńskich. 2. N. , wś nad rz. Postołową, lew. dopł. Bohu, pow. Winnicki, na granicy gub. kijowskiej, gra. Mało Kutyszcze, par. Pików, ma 81 osad, 534 rak. , w tej liczbie 17 jednodw. , 601 dzies. ziemi włośc. , 659 dz, dworskiej; cerkiew pod wezw. N. M. P. , uposażona 63 dz. ziemi. Należała do klucza glińskiego Rzewuskich, dziś Markowskich. 3. N. , wś w pobliżu źrodeł rz. Hopczycy, pow. berdyczowski, parafia Białołówka, ma 136 dm. 4. N. , wś nad rz. Żerdzią, pow. krzemieniecki, na płn. wschód od m. Białozierki, wspominana w Pamiętnikach kn. Kurbskiego t. II 129. 5. N. , wś przy ujściu rz. Szaliwki do Medwiedówki, pow. st. konstantynowski, par. Wołoczyska, 79 dm. 6. N. , wś przy źródłach rz. Ikwy, Niemierzyńce Niemierzyn Niemierzyce Niemierz ta Niemierzewo Niemieryczów Niemierowka Niemierów Niemierki Niemierka Niemienice Niemien Niemieszk Niemież Niemija Niemiha Niemieszk Niemieżka dopł. Bohu, pow. st. konstantynowski, par. StKonstantynów, 88 dm. Dr. M. i J. Krz. Niemieszk, niem. Niemtsch, wś serbska na pruskich górnych Łużycach, pow. wojerecki, par. ewang. Komoranie na dolnych Łużycach. W r. 1880 mieszkańców 324, Serbów 150, Niemców 174; w r. 1881 mieszkańców 320, Serbów 210, Niemców 110. Szkoła elementarna, w której uczą tylko po niemiecku. Rycerski majątek posiada rotmistrz v. Goetz, b. landrat i deputowany, życzliwie dla ludności serbskołużyckiej usposobiony. A. J. P. Niemież, w dok. Memeż, Memeża, w dok. krzyżackich Memtiz, fol. , wś włośc. i okolica szlach. , pow. wileński, w 6 okr. pol. , gm. Rudomino, okr. wiejski N. , o 5 i 6 w. od gminy a 7 9 w. na płd. wsch. od Wilna, przy drodze z Wilna do Oszmiany. Fol. , własność hr. Benedykta Tyszkiewicza, niegdyś dziedzictwo ks. Sapiehów, ma pałac, 1 dm. , 30 mk. 2 praw. , 25 kat. i 3 żydów i młyn wodny na stawie; wś 18 dm. , 181 mk. , w tem 13 prawosł. i 168 kat. 73 dusz rewiz. ; okolica szlach. 18 dm. , 261 mk. , w tem 16 prawosł. , 215 kat. i 30 mahometan; meczet. W pobliżu wsi wznosi się góra, 112 saż. npm. N. jestto starożytna osada, własność niegdyś w. ks. litewskich. W znajdującym się tu zamku, z którego obecnie nie pozostało śladu, przemieszkiwał latem Witold ze swą rodziną. Tutaj chorej jego żonie Juliannie przysłał w 1426 r. w. m krzyżacki lekarza, jak o tem świadczy list księżnej w d 8 lipca t. r. , pisany po niemiecku z podziękowaniem. W N. osiedlił też Witold Tatarów, pokonanych w 1397 r. nad Donem. Pod Ń. , na drodze ku Wilnu, Aleksander Jagiellończyk, wówczas jeszcze w. ks. litewski, w lutym 1496 r. spotkał jadącą z Moskwy swoją narzeczoną Helenę, córkę cara Iwana Wasilewicza. Miejsce to pamiętne jest również zawartą d. 3 listopada 1656 r. umową Jana Kazimierza, który gościł tu dni kilka, z carem Aleksym Michałowiczem, pomimo intryg i zabiegów ze strony króla szwedzkiego Karola Gustawa. Dawne ślady bytu tutejszych Tatarów zatarły się prawie zupełnie przez utratę papierów podczas najścia wojsk moskiewskich i szwedzkich za Jana Kazimierza. Najdawniejszy z zachowanych dokumentów pochodzi od Władysława IV, który nadał pewne grunta w N. Tatarzynowi Fursowi Skinie. Wszyscy niemal koloniści tutejsi służyli wojskowo w chorągwiach tatarskich. Podług rewizyi dóbr tatarskich, dopełnionej w 1628 i 1629 r. przez Jana Kierdeja, pisarza ziemskiego oszmiańskiego, 8 dm. w N. zaliczało się do chorąstwa najmańskiego ściahu wileńskiego, pod chorągwią Abrahama Kieńskiego, jeden zaś dom do chorąstwa jałoirskiego ściahu nowogródzkiego, pod chor. Helijasza Zabłockiego. W metr. litew. , w ks. zapisnej N. 24f. 36 znajduje się list danyj w Wilnie 1540 leta jula 4 d. Tatarom rudominskim i memeżskim wilenskoho powietu, wyzwolajuczy ich od posyłania z listy czerez wojewod wilenskich, odno zostawujeczy wodłuh dawnoho sposobu pry służbie ziemskoj. W skład okr. wiejskiego N. wchodzi mko Rudomino, wsie N. , Ogrodniki, Rybiszki, Góry, Woskresieńsk; przysiołki Szwajcary, Zajelniki, Szalinis, Łatoki; zaśc. Doliny, Tołkaciszki, Podlipki, Jeziorszczyzna, Krzywy Pagórek, Sołomianka, Podjelniaki i okolica N. , razem 65 włoś. skarbowych i 242 włościan uwłaszcz. Opis N. podał Syrokomla w Wycieczkach po Litwie t. II, str. 16 34. J. Krz. Niemieżka, zaść rząd. , pow. wileński, w 4 okr. pol. , o 29 w. od Wilna, 1 dm. , 11 mk. katol. Niemija al. Nemija, rzeczka w pow. mohylowskim, bierze początek po za wsią Kosarzyńce, płynie z południa ku północy koło Szczepinki, Kopajgrodu, gdzie odlewa kilka sta wów, Chrzanówki, Horajów, Łuczyńca, Wietrzynki, pod którą przybiera od pr. brz. bezim. strugę, Młynówki, Płoski, Suczaków, Krzyczanówki, Borszczowiec al Borszczowy, pod którą od pr. brz. przybiera rzkę Wendyczankę, Ozarzyniec i. ubiegłszy około 9 mil, pod wsią Niemiją wpada od lewego brz. do Dniestru. J. Krz, Niemija al. Nemija, wś przy ujściu rz. Niemii do Dniestru, pow. mohylowski, okr. pol. i gm. Jaryszów, par. Mohylów, przy trakcie poczt. z Kamieńca, o 2 w. na zach. od Mohylewa, ma 118 osad, 420 mk, 606 dzies. ziemi włośc. , 2760 dzies. dworskiej wraz z Serebryą; cerkiew pod wez. św. Paraski, uposażona 38 dz. ziemi; par. ma 999 wiernych. Przystań na Dniestrze, ruch towarów na której wynosi około 1260 rs. Wś ta należała do ks. Mikołaja Sapiehy, dziś Krasowskich. Niemiha, mała rzeczka w pow. mińskim, wypływa w płd. zach. str. Mińska, w okolicy Niedźwiedzina Medwieżyna, płynie w kierunku płn. wsch. a zbliżając się do Mińska zwraca się na wschód i przebiegłszy między wzgórzami, wpada do rz. Swisłoczy. Poprzednio N. płynęła przez mto Mińsk i uchodziła do Świsłoczy około zamku, dzieląc się na dwa koryta i oblewając go do koła. Powodem zmiany kierunku była okoliczność, że właściciel ziemski z okolic Mińska Czarnocki, przez którego posiadłość przepływała N. , przekopał niewielkie wzgórze i skierował koryto rzeki w inną stronę, w celu zapewnienia dostatecznej ilości wody do poruszania młyna, zbudowanego przy folwarku, i przeciął groblą stare koryto. Niewielka ta rzka ma historyczne znaczenie, w 1067 r. bowiem zaszłą Niemiłów Niemirów Niemiłów nad nią krwawa bitwa między ks. zasławskim Wsiesławem Wratysławowiczem, wnukiem Iziasława, syna Rogniedy, a książętami kijowskiemi Jarosławowiczami. W starożytnym poemacie ruskim Słowo o pułku Igora dwukrotnie wspomnianą jest N. Skoczy włkom do Nemihi z Dudutok, oraz na Niemizie snopy stielut hołowami. Rownież wspomina N. kronikarz Nestor, opisując bitwę Wsiesława z Jarosławiczami Jarosławiczy trije idosza na Wsesława i pridosza k Mieńsku, wziasza i pojdosza k Niemiezie, Wsesław nie bysza thda w hrade pojde protiwu. Dziś, jak wyżej wspomniano, koryto rz. N. prawie zupełnie wyschło w Mińsku, w miejscu gdzie niegdyś płynęła i gdzie zaszła krwawa bitwa książąt ruskich, ciągnie się ulica, zwana Niemihą, pod którą przeprowadzono kanał kryty, i tylko na wiosnę, gdy woda zbiera się z topniejących śniegów, przerywa się przez usypaną tamę i płynąc dawnym korytem, zalewa całą ulicę i rynek rybny, a okrążając górę, na której stał niegdyś zamek, przez tak zw. błoto tatarskie wpada do Świsłoczy. Na błocie tem, leżącem mię dzy zamkiem, dzielnicą tatarską, rzeką Świsłoczą i ulicą Zamkową, stała dawniej, jak niesie podanie, bardzo starożytna cerkiew, dziś zaś znajdują się na tem miejscu gruzy kamieni. Spotykają się, choć bardzo rzadko, na tyra miejscu, olbrzymie jaszczurki, podobne z powierzchowności do krokodylów. W kwietniu r. z. 1885 dzieci tatarskie dostrzegły podobną jaszczurkę, o czem dowiedziawszy się starsi zabili ją. Ciekawy ten okaz, długi około 11 2 stopy, został zachowany przez dyrektora szkoły real. J. Samojłę T. S. Niemiłów rus. Nemyliw, wś, pow. kamionecki, 36 klm. na płnwsch. od Kamionki Strumiłowej, 9 klm. na wsch od sądu pow. i urz. poczt. w Radziechowie. Na płn. leżą Sienków i Peratyn. na zach. Radziechów, na płdzach. Środopolce, na płd. Mukanie, na wsch. Chmielno w pow. brodzkim. Płd. zach, część wsi przepływa pot. Ostrówka 217 m. , dopływ Styru, od płn. zach. na płd. wsch. Brzegi jej zabagnione. W tej części leżą zabudowania wiejskie Niemiłowa, na płd. od nich grupa domów Miąkszyn, a na płn. grupa domów, . Chwost i leśniczówka Stawek. Płn. zach. część obszaru zajmuje la8; , Pukaczów al. Pukucze, i tu leży grupa domów z młynem parowym, leśniczówką i gajówkami, t. zw. Pukaczów po rusku Pukacziw. Na płn. wsch. leży grupa domów Nedwedyś 255 m. , na płn. wsch. od niej grupa domów Sobin z folwarkiem i gorzelnią. Tutaj wznosi się wzgórze, , Sieńków do 256 m. znak triang. . Własn. więk. ma roli or. 938, łąk i ogr. 118, past. 45, lasu 1800; wł. mn. roli or. 615, łąk i ogr. 846, past. 61, lasu 27 mr. W r. 1880 było 693 mk. w gminie, 184 na obsz. dwor. między nimi 42 obrz. łac. Par. rzym. kat. w Łopatynie, gr. kat. w Chmielnie. Cerkiew pod wezw. Zmartwych. Ch. P. , 8zk. etat. jednokl. i kasa pożyczk. gm. z kapit. 552 zł. Tartak parowy o sile 20 koni, o jednym gatrze, 6 piłach zwyczajnych i jednej cyrkularnej, zużywa rocznic 300 metr. kub. drzewa sosnowego i dębowego, a wyrabia 200 metr. kub. desek i posadzek. We wsi są pokłady torfu. W r. 1651 pozwolił Jan Kazimierz Teofili z Żurowa Daniłowiczównie, wdowie po Jakóbie Sobieskim, kasztelanie krakowskim, jej prawa do Niemiłowa al. Niemołowa i wielu innych wsi, przelać na Marka Sobieskiego, chorążego nadwornego, krasnostawskiego starostę ob. Arch. Bernard. we Lwowie, C. i 229, str. 2073 76. Niemircze, wś, pow. mohylowski gub. podolskiej, gm. Wendyczanka, par. Łuczyniec, 132 osad, 614 mk. , 534 dzies. ziemi włośc, 1322 dz. dworskiej ze Strusową, cerkiew par. , uposażona 35 dz. ziemi. Powierzchnia wzgórzysta i skalista, grunt czarnoziem, pomieszany z wapnem, piaskiem mułowym i glinką, na pokładzie łupkowym, rodzi dobrze w latach wilgotnych. Pokłady gliny, zdolnej na garnki i cegłę, oraz kamienia młyńskiego, kamienia twardego brukowego, kamienia miękkiego na płyty oraz kamienia wapiennego. Podług Marczyńskiego znajduje się tu wiele ziemi saletrzanej. Przez N. ma przechodzić budująca się droga żel. ze Żmerynki do Mohylewa. Józefowiczówna wniosła N. w dom Buszyńskich, do których dziś należy. Dr. M. Niemirów l. fol. , pow. opatowski, gm. Malkowice, par. Szumsko. Odl. 21 w. od Opatowa. Dm. 1, mk. 3, ziemi dwors. 283 mr. Fol. ten oddzielony został w 1877 r. od dóbr Niedźwiedź. 2. N. , wś, pow. zamoj ski, gm. i par. Frampol. Leży przy drodze z Frampola do Biłgoraja. Ma 7 dm. , 52 mk. rzym. kat. ; 44 mr. gruntu; ludność rolnicza. Wś założona przez Leona Niemirowskiego, byłego dziedzica. 3. N. , wś, pow. chełmski, gm. Staw, par. Chełm. Leży przy drodze z Chełmu do Łęczny, pod wsią Stołpie, ma 13 dm. Br. Ch. Niemirów al. Niemirowo, mko nad Bugiem, pow. bielski gub. grodzieńskiej, dawniej w ziemi mielnickiej wdztwa podlaskiego, o 5 w. na płd. od Bielska, ma 532 mk. , zarząd oddzielnego miasta, cerkiew praw. Była tu parafia kat. dek. bielskiego. Podług taryfy z 1775 r. znajdowało się 19 dm. miejskich i 64 włościańskich. Dziedzic Michał ks. Czartoryski, kancl. w lit. , pragnąc podzwignąć mieścinę, wyjednał u Stan. Augusta pod d. 4 stycznia 1774 r. przywilej na zaprowadzenie Niemircze Niemirów Niemirów targów we wtorki i piątki, jarmarków zaś na Zielone Świątki i nazajutrz po Trzech królach. J. Krz. Niemirów, miasto, pow. bracławski, przy trakcie poczt. z Bracławia do Winnicy, o 240 w. od Kamieńca, o 45 w. od m. Winnicy st. dr. żel. odeskokijowskiej, o 35 w. od Rachen st. dr. , żel. odeskiej, o 17 1 2 na płn. od Bracławia, o 1438 w. od Petersburga a 1141 w. od Moskwy. Miasto leży nad rz. Zamczykiem która tu rozlewa się w duży staw, dopł. Bohu, pod 49 płn. szer. i 46 26 wsch. dłg. , w pięknem położeniu na wzgórzach, otoczone wioskami i polami, ma 843 dm. , 5409 mk. stałych, w tej liczbie znaczna częśc żydów, z 2ma przedmieściami Podolem i Sztylówką, w których przeszło 1000 jodnodworców, dawnej szlachty polskiej, zamieszkuje. W N znajduje się cerkiew murowana, kościół par. kat. , w 1805 r. wymurowany przez Szczęsnego Potockiego pod wcz. Opieki ś. Józefa a w 1838 r. przez biskupa Mackiewicza konsekrowany. W 1880 r. d. 8 20 grudnia uległ on spaleniu, obecnie odnowiony ze składek pobożnych za staraniem teraźniejszego proboszcza kś. kan. Dyonizego Macińskiego. Dalej kościół ewang. , wymurowany przez Wincentego Potockiego, spalony w 1811 r. i odnowiony. Gimnazyum męskie filolog. 8mio klasowe, w którym kształci się do 500 uczniów. W 1881 r. było tu 22 nauczycieli i 444 uczniów, w tej liczbie 173 prawosł. , 193 katol. , 63 żyd. , 15 ewang. Utrzymanie gimnazyum kosztuje rocznie 38, 841 rubli, na co dawniej dziedzic N. Bolesław Potocki a obecnie jego sukcesorowie płacą 33, 000 rub. resztę dopłaca rząd. Jest tu także szkoła ewang. , progimnazyum żeńskie, pensya dla panien prywatna, urząd policyjny stan, zarząd gminy, kantor pocztowy i st. poczt konna, st. telegr. , sąd pokoju, apteka i kilku le karzy stałych. Pod względem przemysłowym znajduje się w N. , gorzelnia parowa z aparatem Blumentala, zatrudn. 26 ludzi, browar, fabryka tytoniu założona w 1863 r. , zatrudn. 20 ludzi i wyrabiająca 1790 pudów tytuniu i 233, 000 papierosów i cygar, cegielnia, fabryka świec łojowych, produk. 254 pud. za rs. 1750 rocznie i młyny; 4 jarmarki, z których odbywające się zwłaszcza 9 maja i 15 grudnia licznie przez obywateli sąsiednich są nawiedzane; targi dwutygodniowe. Do miasta należy 321 dzies i 730 sąż. kw. ziemi. Kiedy N. założony niewiadomo; według podań miasto pierwotnie położone było o 3 w. ku południowi, w miejscu gdzie dziś jeszcze znajduje się wysoki i obszerny wał ziemny i miało się nazywać Mirów. Po zupełnem onego zniszczeniu przez Tatarów, mieszkańcy mieli założyć opodal nowe miasto, dając mu, dla dochowania pamiątki pierwotnego miasta, nazwę Niemirów. Według zaś innego, wiarogodniejszego podania, w. ks. litew. Olgierd, wypędziwszy z Podola Tatarów w 1331 r. , oddał je synowcom swoim Koryatowiczom, a ci wynagradzając wierne służby niejakiego Niemiry, znaczno mu wl338 r. poczynili nadania, bez wątpienia więc on lub jego potomkowie dali początek miastu. Następnie N. należał do ks. Czetwertyńskich, posiadających w tych stronach również znaczne nadania od książąt litewskich, w liczbie których znajdował się Niemirów. Książę Teodor Iwanowicz Czetwertyński w testamencie swym, który doszedł do naszych czasów Heleniusz mówi, że dobra Żywotów, Sitkowce, Skoromoszków nad rz. Berszadką ku Dniestrowi, wysłużył. Od Żywotowa do Dniestru to mil kilkanaście kraju, to też Matwij, syn jego, ks. Światopełk Czetwertyński posiadał ogromną fortunę, oprócz bowiem Niemirowszczyzny w Bracławszczyznie, należały do niego Pohrebyszcze, Obodówka, Baszów, Kniaże, Żywotów, Kalnik i Telatyn. Z Endoksyi Wahanowskiej zostawił jedyną córkę Annę, która wniosła je w dom ks. Janusza Zbarazkiego, wdy bracławskiego. Synowie ich Krzysztof, koniuszy kor. , i Jerzy, kaszt. krakowski, umarli bezdzietnie 1631 r. a majątki ich wpłynęły w dom ks. Wiśniowieckich, jako będących jednej z nimi dzielnicy. Wtenczas to Hrehory i Stefan Czetwertyńscy wystąpili z procesem o dobra posagowe Anny z Czetwertyńskich Zbarazkiej. Proces jednak przegrali, wyrokiem bowiem trybunału w 1632 r. całą fortunę w Bracławszczyznie, wyszłą niegdyś z domu Czetwertyńskich, przyznano ks. Januszowi Wiśniowieckiemu. Po śmierci ks. Janusza 1636 dwaj jego synowie podzielili się tą prawdziwie królewską fortuną. Na część Dymitra Jerzego dostały się z dóbr ukraińskich klucz niemirowski, berszadzki i ładyżyński, w ogóle 64 miast i wsi; na część zaś Konstantego Krzysztofa klucz pohrebyski, wołodarski i daszowiecki, razem 101 wsi i miasteczek. N. wzrastał w ludność, słynął handlem i dostatkiem do chwili buntu Chmielnickiego, odkąd najsmutniejszych wraz z całym krajem, doznał przygód. Chmielnicki wyprawił 600 kozaków pod wodzą Krzywonosa dla zajęcia miasta, których ujrzawszy żydzi 20 czerwca 1648 r. , niewiedząc czy to jest wojsko polskie, czy też kozackie, zamknęli się przeto z żonami, dziećmi i majątkiem w twierdzy. Kozacy sporządzili sobie chorągwie podobne do polskich, a mieszczanie wiedząc o zdradzie, krzyczeli Otwórzcie bramę, bo wojsko polskie przyszło was bronić. Co gdy uczynili, Kozacy sprawili najokrutniejszą rzeź. Współczesny świadek opisuje nam, że znieważone niewiasty rzucały się do stawu, wielu usiło wało go przepływać, lecz wszyscy wyginęli od miecza i strzałów, woda miała przybrać kolor krwisty. Do 6000 samych żydów miało być wymordowanych w tym nieszczęśliwym dniu Pamięt. Warszawski 1823, V, 227. Od tej to strasznej dla N. chwili datuje jeden post żydowski, tu tylko istniejący, a obchodzony dotychczas w d. 24 czerwca, na pamiątkę rabina EchelMechela, który na czele kahału swego wyszedł był wówczas naprzeciw kozackiej tłuszczy, chcąc ją do litości pobudzić, ale zamiast niej znalazł tylko śmierć męczeńską. Tegoż roku zagniewany ks. Jeremi Wiśniowiecki, wda ruski, wpadł na kark Krzywonosa, zniósł jogo oddział, siłą zajął dziedziczny gród Wiśniowieckich, a mszcząc się równie okrutnie, do 3000 kozaków i własnych poddanych, którzy się z nimi połączyli, nielitościwie ukarał śmiercią. Powiadają, że sam miał być przytomny egzekucyom i wołać rób tak, aby czuli, że umierają. Zaledwie jednak wyszedł ks. Jeremi mieszkańcy wyrżnęli pozostawioną załogę z 200 dragonów. Odtąd N. z rąk do rąk przechodził; około 1670 r. zajmował go Doroszeńko, 1671 r. wyparł go stąd Sobieski, następnie opanował go znowu Doroszeńko, a w 1674 r. musiał go ustąpić. W 1678 r. silnie zniszczone zostało przez Turków. Nic więc dziwnego, że z dawnego świetnego miasta ślady zaledwie pozostały. Niespodziewanie jednak w 1685 r. szczęście zaświeciło nad tem nieszczęśliwem kresowem miasteczkiem, zostało bowiem stolicą nowo zaimprowizowanego z ramienia Turcyi księstwa. Księciem został syn starego Chmielnickiego Jerzy, Jurkiem lub Jurasiem zwany, mianujący się pompatycznie Jerzy Wężyk książę Sarmacyi, Hetman całego Wojska Zaporozkiego. Przed nim urząd ten piastował hetman Lucas z siedzibą w sąsiedniej Pieczarze. Aby godnie odpowiedzieć swemu przeznaczeniu, mko szybko zaczęło się budować i zaludniać, poczęli się zjawiać żydzi, tatarzy i kupcy Ormianie; wzniesiono duży drewniany dom, otoczony wysokim częstokołem na rezydencyą dla nowego władcy i wybudowano kilkadziesiąt domków dla starszyzny kozackiej nad stawem, w zrujnowanym rynku mieścili się żydzi. Hetman otoczył się strażą honorową z 200 spahów, danych mu przez komendanta Kamieńca Halila Baszę. Niedługie jednak było panowanie Jurasia w Niemirowie, bo niecałe dwa lata, krwawo się przytem w dziejach miasta zapisało, znęcał się bowiem dziko i zwierzęco nad okolicznym ludem a szczególnie nad miejscowemi żydami. Jeden z nich Aron w kronice Wieliczki nazwany Orunem, któremu żonę kazał Jurek żywcem ze skóry obedrzeć, zaniósł nań skargę, zapewne brzęczącym argumentem popartą, do baszy kamienieckiego, który wezwał go do Kamieńca na sąd i tu na moście, dziś zwanym Tureckim, został uduszony ob. szkic dra Antoniego J. Książę Sarmacyi. Po nim rządził w N. przez rok Drahinicz, następnie Kunicki, szlachcic z lubelskiego, z ręki już Sobieskiego, który w 1674 r. zmierzając na kresy, zdobył na Turkach N. , obozował tu czas jakiś, a osadziwszy swą załogą mko, pociągnął na zimowe leże do Bracławia i Berszady. Kunicki niedługo tu przebywał i wkrótce zamordowany został w Mohylowie nad Dniestrem. Nieliczna załoga N. nie była w stanic oprzeć się silniejszemu natarciu, liczbą przemagającego wroga. N. znów popadł w moc turecką i dopiero traktat Karłowicki 1699 r. wraz z calem Podolem i N. Polsce powrócił. Że N. po odebraniu od Turków musiał być miastem obronnem, tego dowodzi to, iż posiadał własnych swych komendantów Wilhelma Rippa około 1770 r. ; po nim, między 1707 a 1718 r. , Bartsza, późniejszego generał majora i komendanta Kamieńca, a w 1726 r. Floryana Szelinga, również stąd do Kamieńca przeniesionego. Po kilku latach spokoju znowu nowo klęski nawiedziły miasteczko. W 1702 r. zbuntowane chłopstwo ukraińskie zdobywszy N. , wymordowało szlachtę i żydów, niesłychane zadając męczarnię. W 1735 r. zbójeckie kozacze szajki Niedźwiedzia i Sawki włóczą się w okolicach N. i wraz ze zbuntowanem chłopstwem pustoszą je i niszczą, a kwaterujące tu wojsko rossyjskie pod wodzą generała Wisbacha, również najrozmaitszych dopuszcza się nadużyć. Odtąd do czasu zajęcia go przez Rossyą, rozwija się spokojnie pod rządem Polski. od Wiśniowieckich przeszedł do Potockich, którzy wielkie położyli zasługi w podniesieniu miasteczka i całego tego kraju. W 1737 r. odbył się tu pamiętny zjazd pełnomocników trzech wojujących mocarstw. Ze strony Rossyi przybyli baron Szafirow, Waliński i Neplujew; od cesarza Karola VI hr. d Ostein, baron de Thalmann i hr. dc Veldseg i od Porty Reis Effendy czyli kanclerz i 2ch wezyrów. Zaczęte 16 sierpnia układy, zerwane zostały 14 października. Taryfa z 1775 r. podaje nam liczbę domów w mieście 140, na przedmieściu 186. Największym dobrodziejem miasta i kraju w tym czasie byt Wincenty Potocki, podkomorzy w. kor. ; on to wymurował domy, sprowadził rzemieślników, założył fabryki farbiarnie, blichy, wyrabianie płócienek, perkali, sukna, skór, które znaczny miały pokup i równały się niemal zagranicznym, co podniosło ogólną pomyślność miasteczka i okolicy. Na mocy przywileju z 5 czerwca 1779 r. zaprowadzono 8 nowych jarmarków, z tych 5 tygodniowych a 3 dwuniedzielne. Dla ewangielików postawio Niemirów no murowany kościół i kosztem dziedzica założona wyższa wojskowa szkoła kadecki korpus, także ogród, pałac i biblioteka publiczna. Stanisław August wracając z Niemirowa zwiedzał te zakłady w 1787 r. Dnia 16 maja przy biciu dział wjechał do N. , gdzie był witany od korpusu kadetów, z młodzi szlacheckiej złożonego, edukacyą biorących kosztem podkomorzego, którzy ubrani w mundury czynili bronią honory monarsze. Wizytował szkołę nowo fundowaną, oglądał fabryki, składy, warsztaty, farbiarnie, blichy i garbarnię, z której skóry w gatunku od angielskich nierożniące się. Po śniadaniu w pałacu oglądał bibliotekę i ogród zakładający się, nareszcie przyzwawszy p. Luborackiego, komisarza, zalecił mu donieść podkomorzemu, podówczas nieobecnemu, wdzięczność swoją, nie tylko za wygodne przyjęcie, ale też najbardziej za utrzymanie fabryk, które dla kraju wygodę i zaletę, a dla mieszkańców zysk i sposób do życia przynoszą, Naruszewicz Dyaryusz podróży. W 1791 r. z naczelną komendą kwateruje tu gen. Kościuszko, a Wincenty Potocki dokłada wszelkich starań, aby mu pobyt w swem miasteczku uprzyjemnić. Pod koniec tegoż roku i ks. Józef Poniatowski obozuje czas jakiś w N. , dążąc na czele 14000 wojska, na trzytygodniowy kampament pod Bracław, po odbyciu którego idzie ku Lubarowi, a gen. Kościuszko znów wraca do Niemirowa, skąd dopiero w 1792 r. wyciągnął do Ulanowa. Po rozbiorze kraju, podkomorzy zniechęcony, sprzedał N. Szczęsnemu Potockiemu z Tulczyna, piękny zaś swój pałac, po ustąpieniu Suworowa, rozebrać kazał. Klucz nicmirowski składał się wtenczas z 60 wsi, Kowalówka z 5 wsi. Szczęsny jeszcze za życia wyposażył najstarszego i najukochańszego syna swego Jerzego Szczęsnego, dając mu oprócz równego działu z braćmi, wynoszącego 22, 000 dusz, jeszcze Niemirowszczyznę, Kowalówkę i klucz Mohylowski z 16 wsiami. Prędko jednak strwonił on to wszystko, Mohylów przegrał w karty i zrobił jeszcze do 30 milionów długu. Macocha jego Zofia Potocka weszła z nim w układ, została dziedziczką ocalonych resztek, zobowiązawszy się spłacić długi jego i wypłacać mu po 15, 000 dukatów do śmierci. Do tych resztek należał N. i Kowalówka, które po śmierci Zofii Potockiej utworzyły schedę najmłodszego jej syna Bolesława. Córka Boleslawa wniosła dobra te w dom Szuwałowych, a obecnie wuuka do Szczerbatowych. Co do przeszłości miasteczka, pamiętny jest wielki pożar w 1811 r. , który zniszczył większą część miasta i był powodem upadku miasta i fabryk. Wówczas uległ także pożarowi kościół ewang. , odbudowany potem kosztem Bolesława Potockiego, szkoły i wiele najprzedniejszych domów. Podkomorzy Potocki zostawił fundusz na szkoły, które powiększone zapisem Szczęsnego, trwały do 1814 r. Zofia Potocka i syn jej Bolesław starali się u rządu o założenie gimnazyum, w skutek czego w 1815 r. otworzono tu szkole powiatową 4 kla sową pod nazwą hajsyńskobracławskiej. Bu dynek odbudowała własnym kosztem Zofia Potocka, która też powiększyła bibliotekę i opatrzyła gabinet fizyczny i mineralogiczny pięknymi i kosztownymi zbiorami. Na utrzy manie tej szkoły pozostało z zapisu Szczęsne go Potockiego 780 rs. a rząd dodawał 2820 rubli assygn. Szkoła ta otwartą została d. 1 października przez dyrektora gimnazyum Winnickiego ks. Maciejowskiego, a pierwszym dozorcą był Teodor Skimborowicz. W 1820 r. było w niej 365 uczniów, w tej ilości 280 katol. , 20 prawosł. , 18 unitów i 3 protest. Ilość uczniów ciągle wzrastała i szkoła ta przetrwała do 1831 r. Staraniem tegoż Bole sława Potockiego d. 26 lipca 1834 r. otworzono znowu szkołę w Niemirowie, początkowo tyl ko 3klasową, z kursami osobnymi języka francuskiego i niemieckiego. Nosiła nazwę szkoły powiatowej szlacheckiej. Przy niej założono także elementarną szkółkę. W 1834 r. dodano 4tą klasę, a w 1836 r. , z przyczy ny wzrastającej ilości uczniów, dozwolono zaprowadzić oddziały równoległe; w tymże roku otworzono także pensyą żeńską. Począt kowo szkoła liczyła 216 uczniów, lecz liczba ta w następnych latach wzrosła do 450. W tej liczbie było tylko 24 prawosł. , do 400 katol. , reszta ewang. Kuratorem szkoły był Dyonizy opacki, dyrektorem dr. filoz. Jan Miładowski. Na utrzymanie tej szkoły rząd pobierał z ma jątku właściciela 55732 rs. , z bankow, kapita łu 5, 744 bez wątpienia z zapisów, razem 61, 476 rs. W 1838 r. szkoła niemirowska przemieniona została na gimnazyum 7klas. filolog. , a w ostatnich czasach na 8 klas. gi mnazyum filol. W październiku 1881 r. po wstało tu towarzystwo opieki nad uczącą się młodzieżą, niosące pomoc ubogim uczniom i uczennicom obu gimnazyów. Towarzystwo to liczy obecnie 208 członków i rozporządza ka pitałem 3477 rs. Gimnazyum niemirowskie oddawna słynęło z dobrego kierunku nauko wego. Z wychowańców jego zasługują na wzmiankę zwłaszcza T. T. Jeż Zygm. Miłkowski i dr Antoni J. Rolle. Obecnie do klucza niemirowskiego należy 15, 208 dzies. ziemi. O 2 w. od N. jest monaster żeński, w nim 2 murowane cerkwie jedna Wniebo wzięcia, druga ś. Mikołaja. Gmina niemirow ska składa się z 15 starostw wiejskich i liczy 1495 osad, 11, 102 mk. włościan 5465 męż. i 5637 kob. , ziemi włośc. 10, 781 dzies, w tem 5327 ornej, wypada przeto na 1 mk. 0, 97 Niemirów dzies. Oprócz tego w obrębie gminy zamie szkuje 8152 mk. innych stanów. Do gminy oprócz N. z przedmieściami, należą wsie Bajrakówka, Berezówka, Bobłów al. Bobłowo, Bondury, Buszynka, Dubowczyk, Hirenki, Hołowenki, Huńka, Jezioro, Josypenki, Józwinki al. Jazwinki, Karolino, Kozakówka, Kudłaje, Masłówka, Medweża, Monastyrska, Muchowce al. Mychowce, Sażki, Suprunówka, Szramy, Wielki Las, Wołżek i Zarudyńce. Par. kat. N. , dek. bracławskiego, ma filią w m. Peczarze, wiernych 2085 dusz 1884 r. . Dawniej była kaplica w Kowalówce. Do par. niemirowskiej, oprócz N. z przedmieściami, należy mko Peczara i wsie Antonówka, Berezówka, Buszyniecka i Muchowiecka, Bijowce, Blidki, Bobłów, Bondurówka, Budki, Buszyńce, Buszynki, Chwastowce, Cychmystry, Czekałapówka, Czepelówka, Daniłki, Dańkówka, Dubinki, Dubowczyk, Ferdynandówka, Gruszówka, Gwozdów, Hirenki, Hołoweńki, Huńka, Jary, Jazwinki, Jezioro, Josypenki, Kanawa, Karolina Zacharyaszówka, Kniaża, Korowajna, Kowalówka, Kozakówka, Krzykowce, Kudłaje, Łuka, Maryanówka, Ma słöwka, Mazurówka, Medweża, Monastyr, Monastyrek, Morozy, Muchowce, Nikiporowce, Ometyńce, Ostapkowce, Ostapy, Ostołopów, Piasoczyn, Potok, Raczki, Rubań, Sażki, Sie dliszcze, Sipaczki, Sokulec, Sołowińce, Sorokotiażyńce, Spodachy, Strzelczyńce, Suprunówka, Szczęśliwa, Szołudki, Szramki, Telegijówka. Tury, Wały, Węglarka, Wielki Las, Wojtowce, Wołowodówka, Worobijówka i Zarudyńce. Ob. Niemirów Podolski, niegdyś i dziś, przez Lucynę Stadnicką Gaz. Lubel ska z 1884 r. 219 222. Dr. M. Niemirów al. Niemierów, rus. Nemyriw, miasteczko i zakład kąpieli siarczanych w pow. Rawa Ruska, leży pod 50 5 płn. szer. i 41 3 wschdług. , 21 klm. na płchzach. od Rawy Ruskiej, 12 klm. na płd. wsch. od st. kolei jarosławsko sokalskiej w Horyńcu. Na płn. leży Wróblaczyn z Wolą Wróblaczyńską, na wsch. Przedmieście, na płd. wsch. Trościaniec, na płd. Wierzbiany i Zawadów, na zach. Szczepłoty, Płd. część miasteczka przepływa od wsch. na zach. poł. Smerdech, dopływ Zawadówki i przybiera w obrębie N. od praw. brz. pot. Czerniawkę. Wzdłuż granicy płu. zach. płynie potok Rybna. W środkowejczęści obszaru leżą zabudowania miasteczka 262 m. . Łazienki Niemirowskie 245 m. oddalone są o 3 klm. na płd. zach. od rynku, W odl. 2 klm. na płn. zach. od N. leży grupa domów Słobodiaki al. Słbudki, część mka. Wólka Niemirowska leży tuż na płd. wsch. Jedna część N. zowie się Piasek al. Femak, inna część Skalskie, jedna grupa domów Seredyna, a druga Stecy, Własn więk. ma roli or. 125, łąk i ogr. 132 pastw. 28, lasu 1086 mr. ; wł. mn. roli or. 787, i ogr, , łąk 209, pastw. 99, lasu 15 mr. W lasach tutejszych Horaj średni, Horaj zadni, Romańszczyzna, Bor. występuje świerk. W 1880 r. było 2635 mk. w gm. , 32 na obsz. dwor. między nimi 449 obrz. rz. kat. , Par. rz. kat, w miejscu, dek. lubaczowski, archidyec; lwowska. Do par. należą wsie Budomirz, Hruszow, Huta Krzyształowa, Jasionówka, Poruby, Smolińskie Szuwary, Szczepłoty, Szczerzec, Trościaniec, Wierzbiany, Wróblaczyn i Zawadów. Pierwotnie, około r. 1530, był ta kościół drewniany, wzniesiony a fundatore hujus oppidi, cubiculario regis Niemir, Rok erekcyi parafii 1636. Fundatorem był Jan Stadnicki ze Źmigrodu. Teraźniejszy kościół murowany wzniesiono w r. 1640 a konsekrowano 1680 r. pod wezw. św. Trójcy. Par. gr. kat. również w miejscu, dek. lubaczowski, dyec. przemyska. Do tej parafii należy Przedmieście i Wola Wólka Niemirowska. Jest tu cerkiew murowana wzniesiona przez Wiktora Stadnickiego ze Żmigrodu w r. 1669, ukończona kosztem hr. Piotra Moszyńskiego w r. 1852. Jest także murowana synagoga. N. jest siedzibą sądu powiat. i urz. poczt. , posiada szkołę etatową dwu klasową, aptekę, młyn i browar. Była tu dawniej papiernia i huta szklanna, ale szkło w niej wyrabiane lichego było gatunku. Obecnie kwitnie tu tkactwo. Tutejszy fundusz ubogich, założony przez Wiktora Stadnickiego w r. 1860, wcelu utrzymania trzech ubogich, ma 1237 zł. m. k. w oblig. jako majątek zakładowy. Przełożonym funduszu jest proboszcz obrz. łac. Zakład kąpielowy zaczął tu urządzać Ignacy Hilary hr. Moszęzyński, właściciel N. W r. 1815 wybudował on na ten cel dom o 8 pokojach i 10 łazienkach a 20 wannach drewniannych, W 1851 r. przybył drugi budynek, w r. 1816 trzeci, w r. 1817 osobny budynek dla żydów o 30 pokojach a 40 wannach; w 1870 r. urządzono salę zabaw i teatr. W miesiącach letnich przebywał tu sam hrabia, a jego nadworna muzyka i nadworni aktorowie uprzyjemniali gościom pobyt. W latach następnych aż do 1834, przybyło jeszcze kilka budynków. Okres ten czasu najpomyślniejszy dla zakładu. W r. 1834 przebywało tu 200 gości, jakkolwiek urządzenie łazienek pozostawiało wiele do życzenia. Tutejsze zródła siarczane zaliczano lepszych w Galicyi. Zródeł tych było cztery. Dwa dostarczały wodę do kąpieli, jedno do picia. Pierwszą analizę wody niemirowskiej robił Steiler, aptekarz z Żółkwi, w r. 1821 ob. Rozmaitości z r. 1825, 23; w latach 1829 i 1830 czynił doświadczenia u samego źródła Teodor Torosiewicz ze Lwowa ob Mnemosyne, Galizischer Abendblatt, 1832, 72 i Rozmaitości, 1832, 27; ponowną, gruntowniejszą analizę dokonał znowu Steiler Niemirów Niemirów w r. 1833 Carl Steiler Das Niemirower Bad, physikalischchemisch untersucht, Lemberg, 1833. Po wielkim pożarze, który w 1834 r. zniszczył miasteczko, zaczął i zakład kąpielowy podupadać a dotąd się nie podniósł. Bliższe szczegóły podają dziełka Ueber die kalte salinische Schwefelquelle zu Niemirów, v. dr. Seidel, Wiedeń, 1837 r. i Źródła mineralne w Galicyi na Bukowinie p. T. Torosiewicza, Lwów, 1879, str. 140. W zbiorze Pawlikowskiego we Lwowie znajduje się rycina, przedstawiająca niemirowskie zródło kąpielowe. Miasteczko N. powstało na gruntach Wróblaczyna. Stefan Batory, nagradzając zasługi Jędrzeja Fredry z Pieszowic, położone w wojnie moskiewskiej, pozwolił przywilejem, danym pod Wielkiemi Łukami w r. 1580, ażeby tenże w dobrach swych dziedzicznych Wróblaczyn nad rzekami Smerdoch i Czarna leżących, założył miasto Niemirów Erectio oppidi Niemirów ex villa Wrublaczyn ad fluvium Smerdoch et Czarna. W dalszym ciągu obdarza król osiadających prawem magdeburskiem, uwalnia od podatków i ciężarów publicznych do lat 4, od opłaty ceł, targowego i mostowego, ustanawia skład soli z żup ruskich, zaprowadza targ we wtorek i jarmarki na św. Maryą Magdalenę i św. Jadwigę. Dobra te dostały się w r. 1615 po kądzieli Janowi ze Żmigrodu Stadnickiemu, staroście nowomiejskiemu, który tu fundował kościół. W r, 1655 lub 1656 uległo mko zniszczeniu przez pożar czyt. Literaturnyj Sbornyk, Lwów, 1874, str. 123. Dnia 7 października r. 1672 odniósł Sobieski pod N. świetne zwycięstwo nad Tatarami. Rozgromiwszy dwa zagony tatarskie pod Narolem, stanął on o świcie dnia tego pod Cieszanowem i Lubaczowem, gdzie rozbił niewielki oddział i nie czekając ruszył dalej na Radruż ku N. Pod Bruśnią zebrał wiele dzieci i bydła, które Ordyńcy w ucieczce zostawili, i dopadłszy uciekających pod Horyńcem i Niemirowem, tak dzielnie na nich natarł, że nieprzyjaciel, jak oczy wybrał, na pięć albo sześć szlaków, wprzód, w zad i w poprzek rzuciwszy się, jassyr, konie zdobyczne i własne bachmaty rzucając, pieszo w las, gdzie oczy niosły uciekał. Wojsko goniło na 3 mile pierzchających, ścieląc gęstym trupem szlaki, i odbiło dzieci, kobiet i innego ludu szlacheckiego i pospolitego do 12. 000. Nazajutrz rano kazał Sobieski pozbierać dzieci, rozproszone dokoła po polach, i naznaczywszy na nie jałmużnę, odesłał je do najbliższego monasteru, a sam puścił się dalej w pogoń za nieprzyjacielem Kulczycki, Pisma do wieku i spraw Jana Sobieskiego, t. I, cz. II, str. 1803 i list Sobieskiego do króla z pod Niemirowa. Dyaryusz ekspedycyi wojska koronnego przeciwko Tatarom u Grabowskiego, Ojczyste Spominki, I, 192 tak pisze o tej potyczce, ,. .. poszliśmy prosto pod Niemirów, gdzie wszystkie ich schodziły się szlaki. Przychodząc ku Oryńcom t. j. Horyniec doszliśmy ich odwodu, za którym nie poszliśmy, aniśmy się im pokazali, żebyśmy kosza ich nie przestrzegli. Dowiedziawszy się tedy Imp. marszałek w. kor że kosz cały pod Niemirowem stał, komenderował przed wojskiem p. Linkiewicza z kilkaset ludzi, za któremi w też tropy następowało wojsko. Przypadłszy owi ludzie niespodzianie na kosz nieprzyjacielski, tak go zaraz zmięszali, że rzucając wszystko, uciekać trzema szlakami poczęli, których w też tropy przypadłszy wojsko, na trzy i lepiej mile goniło, gęstym trupem ścieląc szlaki. Żywcem pod sto ich wzięto, między którymi siła znacznych murzów. Prowadził tych Tatarów Dziambetgierej sułtan, i zagony swoje koło Krzeczowa, Przemyśla, Jarosławia, Ulanowa rozpuściwszy, wiele bardzo dusz chrześcijańskich w ciężką byli zabrali niewolę, których wszystkich pod 20. 000 ich było tu pod Niemirowem odgromiliśmy. Werdum, podróżujący po Polsce w r. 1672, był w N. d. 18 kwietnia i tak pisze o tej miejscowości Było to niegdyś wcale zgrabne I miasto, otoczone wałem z ziemi, z bramami drewnianemi. Na południe broni go jezioro, na ktorego brzegu wznosi się ładny zamek. Papieski kościół jest z kamienia, ruski z drzewa, ratusz także z drzewa. Miasto należy dziedzicznie do pana Żabnickiego Stadnickiego. Czyt. Liske, Cudzoziemcy w Polsce, str. 113. Z dokumentów, odnoszących się do N. , możemy wymienić Ustawy dla cechu tkackiego, podane w Dodatku do Gazety Lwow. z r. 1853, str. 246 i 248. Ustawy te przepisane z ustawy cechu płóciennego jaworowskiego a potwierdzone przez Andrzeja Fredrę, założyciela mka, a także przez Jana ze Źmigrodu Stadnickiego, potwierdził Aleksander Stadnicki w r. 1624, Wiktoryn Stadnicki w r. 1682 i Aleksander Stadnicki w r. 1757. Dokumentem, wydanym we Lwowie d. 10 czerwca 1643 r. Ewa z Lewca Stadnicka, na Wiechowicach dziedziczna a na N. dożywotnia pani funduje i wyposaża bractwo szkaplerza Najświętszej Panny przy kościele farnym pod wezw. Trójcy Przenajświętszej w Niemirowie Arch. Bernard we Lwowie, C. t. 134, str. 297 299. Dokumentem wydanym w N. d. 16 czerwca 1680 r. Wiktoryn ze Żmigrodu Stadnicki, kasztelan przemyski, w Niemirowie, Szczyrcu, Wankowicach, Gojsku i Podlasiu dziedzic i Teresa z Tomisławic, połową tych dóbr wyposażona a na wszystkich dożywotnia pani, a na Białobokach per jus Obligatorium na Zapaloniu per jus communicativum dziedziczka, wyposażają kościół w Niemirowie ib. , C. t. 163, str. 1290 1302 u Pamiętnik szczepłocki wspomina, że w N. istniał niegdyś klasztor bazyliań Niemirów Niemki Niemkowicze Niemiryczów Niemirowce Niemirówek Niemirowice Niemirówka Niemirowce ski Szematyzm monastyrów bazyliańskich, Lwów, 1867, str. 1879. Lu. Dz. Niemirowce, wś, pow. bałcki, gm. Korytna, 252 dusz męzkich, 1091 dz. ziemi włośc, wraz ze Słobódką Stanisławówką ma 2450 dz. ziemi dworskiej używalnej 130 nieużytków; należy do Zaleskich. Niemirówek, dwie wsie i fol. , pow. tomaszowski, gm. Krynica, par. Krasnobród odl. 14 w. od Tomaszowa, o 20 w od Zamościa, Wś. N. lit. A. ma 15 dm. , 97 mk. obrz. łac. , ludność rolnicza, 191 m. gruntu. Folwark N. lit. A. , własnoć Florentyny Głogowskiej, ma 270 m. gruntu, 100 m. lasu. Kol. N. lit. A. ma 12 dm. 250 m. gruntu, 75 m. lasu; 1878 r. założona. Wś. N. lit. B ma 8 dm. , 95 mk. obrz. łac, 56 m. gruntu. Folw. N. lit. B. ma 550 gruntu, 600 m. lasu własność Onufrego Głogowskiego W 1827 r. było tu wogóle 61 dm. , 312 mk. Niemirowice, wś i fol. , pow. skierniewic ki, gm. Grzymkowice, par. Biała. Odl. 26 w. od Skierniewic. Mają 147 mk. i 176 mr. włośc W 1827 r. było dm. 14, mk. 116. Fol. N. rozl. mr. 180 gr. or. i ogr. mr. 138, łąk mr. 2, past. mr. 14, lasu mr. 20, nieuż. mr. 5; bud. z drzewa 7; fol. ten w 1868 r. oddzielony od dóbr Podlesie. Br. Ch. Niemirówka 1. słobódka, pow. bałcki, gm. Tryduby, par. kat. Krzywejezioro, praw. Oczeretna, 8 dm. ; należała do hr. Rzewuskiej, hetm. poln. koron. 2. N. , wś, pow. starokonstantynowski, par. St. Konstantynów, 25 dm. 3. N. , wś, pow. owrucki, nad rz. Uszą Użem, przy ujściu od pr. brz. potoku Osoki, płynącego z pow. radomyskiego przez Grozin i Synhaje, odległa o 9 w. na płn. wsch. od Iskorości, na płd. wsch. od Noryńska. Znajduje się tu gnejs. W 1571 r. należała do Malina i była własnością Dymitra Jelca, miecznika kijowskiego. W widłach rz. Uszy i pot. Osoki, w uroczysku zwanem Igorówką, nieopodal od drogi ze wsi N. do Bard wiodącej, znajduje się mogiła, zwana Igorową, rozkopana w 1847 r. kosztem i staraniem Michała Piotrowskiego. Mogiła miała kształt stożkowaty, okrągły i była obrosła staremi dębami. Wysokość kopca dochodziła 40 stóp, u spodu w przecięciu miał blisko 140 stóp. Od strony pot. Osoki znajdowała się skała, na której wedle podania miejscowego miały być widne ślady kopyt konia Światosława Igorowicza. W mogile znaleziono 16 kup szarych granitów, porządnie ułożonych, na wierzchu każdej z nich węgle i kawałki czerepów z pobitych naczyń glinianych, kości ludzkich i zwierzęcych i mnóstwo żelezców strzał. Około jednej kupy kamieni były ślady kilku bierwion drewnianych ob. Kraszewski, Sztuka u Słowian; 81 82; Arch. J. Z. R. , cz. III, t. 3 474; cz. VI, t. 1, dodatki 207. J. Krz. Niemirowo 1. wś nad rz. Ładośnianką, pow. lepelski, gm. Biała, 120 dzies. ziemi; należała do dóbr Biała, Józefa Szczytta, później córki jego Maryi Korsakowej, dziś jej córki Józefy hr. Zabiełłowej. W pobliżu tej wsi, na drodze z Czereświat do Kamienia, stoi słup murowany, wystawiony w 1591 r. przez Fryderyka Szczytta na pamiątkę poległego w pojedynku przyjaciela Stelnickiego. 2. N. , wś, pow. drysieński, należała do dóbr Justynianowo Szczyttów, dziś uwłaszczona. Niemirowskie, wś nad rz. Kodymą, pow. bałcki, gra. Korytne, par. Bałta, na pogra niczu gub. chersońskiej, przy drodze z Bałty do Krzywegojeziora, 96 osad, 630 mk. , w tej liczbie 27 jednodworców, 1029 dzies. zie mi włośc, 2450 dz. dworskiej; cerkiew, upo sażona 51 dzies. Powierzchnia wyniosła. Wła sność Zaleskich. Dr. M. Niemiry 1. wś, pow. ostrowski, gm. Zaręby Kościelne, par. Zaręby. W 1827 r. było dm. 7, mk. 73. 2. N. , wś, pow. ostrowski, gm. i par. Brańszczyk. W 1827 r. było dm. 11, mk. 94. Niemiry, wś włośc, pow. dzisieński, w 4 okr. pol. , gm. Jazno, okr. wiejski Pawłowicze, o 17 w. od Dzisny, 14 mieszkańców 5 dusz rewiz. . Niemiryczów, kol. nad rz. Ilżanką, pow. iłżecki, gm. Chotcza, par. Ciepielów. Odl. od Iłży 32 w. Ma 50 dm. , 291 mk. i 809 mórg. Niemiryńce, ob. Niemierzyńce. Niemka, rz. w gub. mohylewskiej, pr. dopływ rz. Oster, lewego dopływu Soży. Niemki 1 wś i fol. nad pr. dopł. Druci, pow. bychowski, gm. Czyhrynka Czyhirinka, 40 dm. , 186 mk. , z których 40 zajmuje się wyrobem przedmiotów z łyka i kory, 1 kowalstwem; fol, własność Bułhaka, ma młyn wodny i folusz. 2. N. Wielkie, wś cerkiewna nad rz. Biesiedzią, pow. rohaczewski, gra. Pokoć, 138 dra. , 292 mk. ; folusz. 3. N. Małe, wś nad lew. dopł. Biesiedzi, tamże, gra. Stołbuny, 128 dm, 722 mk, Niemkowicze, wś, pow. rohaczewski, z kaplicą kat. parafii czeczerskiej. Niegdyś sstwo niegrodowe w pow. rzeczyckim wdztwa mińskiego. Podług metryk litewskich powstało z sstwa czeczerskiego około 1589 roku przez oddzielenie dóbr N. Wielkie i Małe i Sobuńska, które kolejno posiadali Narkowicz, Podwiński, Pierzchliński, Łaszczowie, Grabowski, Konimierowie, Krasicki, Kulewski i od 1699 r. Wiszczyńscy. Z mocy zaś przywileju króla Poniatowskiego z d. 5 stycznia 1765 r. Anna z Hłusowiczów Wiszczyńska ustąpiła to sstwo Kazimierzowi Wisz Niemirowo Niemirowskie Niemiry Niemiryńce Niemka Niemojewice czyńskiemu, rotmistrzowi pow. rzeczyckiego, który zeń opłacał kwarty złp. 908 gr. 19. Niemnowo 1. Wołowicza. 2. N. Borewicza i 3. N. , osada kanałowa, pow. augustowski, gm. Wołowiczowce, par. Teolin. Odl. 57 w. od Augustowa. Jest tu w ogóle 10 dm. i 43 mk. Tu bierze początek kanał Augustowski. Por. Jatwież. Niemodlin 1. niem. Falkenberg, miasto powiatowe na Szląsku górnym pruskim, nad rz. Stynawą. Leży na pochyłości wzgórza otoczonego zewsząd przez torfiaste łąki, w odl. 10 mil od Wrocławia, 3 mii od Opola, 2 mil od Grotkowa. Posiada kościół kat. parafialny, kościół ewang. paraf, szkołękatol. o 4 klasach, ewang. od 1858 r. W 1843 r. było tu 131 dra, 108 budynk. , 1559 mk. , w tem 1009 kat. , 496 ewang. , 54 żydów. W 1861 roku było 1967 mk. w tem 1204 kat. , 684 ewang. , 79 żydów; 137 dm. , 143 budynk. Jestto starożytna osada, w której już w X w. , wedle tradycyi, miał stać kościół. Najdawniejsze wspomnienie w dokumentach spotykamy w akcie z 1228 r. kod. dypl. Bartoszewicza. Znaczenie N. wzrosło w XIII w. , gdy Bolko II, najstarszy syn Bolka I, ks. opolskiego, obrał tu sobie siedzibę i zbudował rezydencyą, zapewne w tym miejscu gdzie dzisiejszy zamek. Po wygaśnięciu jego linii Wacław, król czeski, nadał księstwo Falkenberg w 1363 r. ks. Przemysławowi cieszyńskiemu, po którego śmierci przeszło znowu do ks. opolskich. Ks. Bolko IV w 1389 r. zamienił kościół parafialny na kolegiatę i bogato uposażył. Hussyci zniszczyli miasto w 1428 r. Po wygaśnięciu linii książąt opolskich objął to księstwo w 1532 r. w bezpośrednie posiadanie król Ferdynand I. Pożar zniszczył miasto z okręgiem w 1552 r. W tymże roku Ferdynand I zastawił miasto z okręgiem Casparowi Puecklerowi z Kantersdorf, który następnie za dopłatą stał się właścicielem zupełnym. On to wprowadził do N. reformacyą. W 1586 r. osadzono przy kaplicy zamkowej pastora Andrzeja z Freudenthalu który tu w 1615 zmarł jako Superintendent. Reformacya tak szybko się szerzyła, że w 1649 r. zastało tylko 20 rodzin mieszczańskich katolickich. Reakcya katolicka w epoce 30 letniej wojny, zakaz odprawiania nabożeństwa ewangielickiego, sprowadziły zmianę w stosunkach wyznaniowych, tak że w 1742 r. tylko 24 rodzin wyznawało protestantyzm. Niemodliński powiat leży w płn. zach. części regencyi opolskiej, między 35 7 a 35 31 wsch. dług. i 50 25 a 50 48 płn. szerok. Posiada 11, 13 mil kwadr. albo 240, 030 mr. obszaru a mianowicie 7, 348 mr. ogrodów, 102, 613 mr. roli or. , 17, 883 mr. łąk, 14, 901 mr. past. , 72, 964 mr. lasu, 24, 321 mr. wód, Słownik geograficzny Tom VII. Zeszyt 74. dróg, nieuż. i t. p. Przedstawia pofalowaną równinę, przechodzącą w pagórkowaty obszar w dolinie Nissy. Pod pagórkami tymi kryją się skały bazaltowe, występujące nawet na powierzchnią około Mullwitz. Główną rzeką powiatu jest Odra, do której wpada tu Nissa z dopływem Stynawą. Poziom wód Odry wznosi się przy wejściu w obszar powiatu pod Niewodnikiem na 464 stóp nad poziom Baltyku. Odra i część Nissy od Loewen są spławne. Największy zbiornik wód stojących są stawy hrabstw Niemodlin, Tillowitz i Friedland, mające do 800 mórg obszaru. Najżyzniejszą glebę mają doliny rzek. Na wyżynach i wzgórzach gleba piaszczystogli niasta, o wiele gorsza. Ludność powiatu w 1861 r. wynosiła 39, 152 dusz, , w tem 27, 442 kat. , 11, 551 ewang. , 159 żydów. Po polsku mówi w 1861 r. 1 6 ludności, głównie we wschodniej części powiatu, w par. Schurgast, Dąbrowa, Fyrląd i Przychód. W skład powiatu wchodzą dwa miasta Niemodlin i Schurgast, jedno mtko Fyrląd, 87 wsi, 43 fol. i posiadł. niezłączonych ze wsiami, 6 kolonii. 2. N. zamek i dobra. W obrębie terytoryum zamkowego mieści się kaplica kat. , dom dla chorych, browar, zabudowania folwarczne. W 1861 r. było 127 mk. Zamek obecny leży tuż pod miastem nad rzeką, wzniesiony został na miejscu dawniejszego grodu książęcego na początku XVII w. przez Weigharda von Promnitz, ożenionego z Polikseną Pueckler, córkę właściciela tych dóbr. Jestto budowla w stylu włoskim, z wieżą, obszerna i ozdobna. Piękny park, zwany zwierzyńcem Thiergarten, leży o 1 2 mili od miasta. Dobra N. Falkenberg miały w 1861 roku 21, 200 mr. Właścicielem był w tym czasie hr. Fryderyk Praschma, kawaler maltański. Par. N. , dek. t. n. , liczyła 1869 r. 4034 kat, , 6200 ewang. , 70 izr. Dek. niemodliński, dyec. wrocławskiej, miał 23, 229 kat. , 10165 ewang. , 123 izr. i 6 parafij Dambrau, N. , Fyrląd, Przychód, Schurgast i Tillowitz. Niemojewice 1. wś i fol. , pow. gró jecki, gmina Lechanice, par. Warka. Ma ją 305 mk. , 877 mr. ziemi dworsk. i 658 mr. włośc. W 1827 r. było 36 dm. , 216 mk. 2. N. al. Niemojowice, w dok. Nyemoyevycze, wś, pow. opoczyński, gm. Sworzyce, par Żarnów. Odl. od Opoczna 13 w. Posiada młyn wodny, pokłady rudy żelaznej i kamienia budulcowe go. Ma 30 dm. , 325 mk. W 1827 r. było dm. 17, mk. 137. Fol. N. rozl. mr. 1025 gr. or. i ogr. mr. 370, łąk mr. 79, past. mr. 140, lasu mr. 388, nieuż. mr. 48; bud. mur. 3, z drzewa 16. Wś N. os. 40, z gr. mr. 296. We dług Łask. Lib. Ben. I, 624 N. płaciły wikaryuszom w Żarnowie dziesięcinę wartości pół grzywny. Br. Ch. Niemnowo Niemodlin Niemnowo Niemokszty Niemojewko Niemojewko Niemojewo Niemojki Niemojów Niemojowice Niemojta Niemojtany Niemojewko, wś, pow. rypiński, gmina Dzierżno, par. Świedziebna, odl. o 13 w. od Rypina, ma 4 dm. , 26 mk. , 35 mr. gruntu. Niemojewko, wś i dobra, pow. inowrocławski, 1375 mr. rozl. , 10 dm. , 155 mk. , 28 ew. , 127 kat. 79 analf. Poczta w Marko wicach o 2 kil. , gośc. o 1 kil, tel. i st. kol. żel. w Inowrocławiu o 7 kil. Według regestr. pobor. z 1583 r. wś N. , w par. Ludzicko, miała 5 łanów, 3 zagrod. i 1 rzemieśl. Pawiński, Wielkop. , I, 254. Niemojewo, wś i fol. , pow. włocławski, gm. Smiłowice, par. Kruszyn, odl. 21 w. od Włocławka, ma 106 mk. , 568 mr. ziemi dwor. i 16 mr. włośc. W 1827 r. par. Kowal, 9 dm. , 47 mk. Fol. i wś N. rozl. mr. 584 gr. or. i ogr. mr. 522, łąk mr. 33, wody mr. 8, lasu mr. 7, nieuż. mr. 14; bud. mur. 3, z drz. 7; płodozmian 13 polowy; pokłady torfu. Wś N. os. 14, z gr. mr. 17. Jestto starożytna osada. W 1250 r. Kazimierz, ks. łęczycki i kujawski, dekretem wydanym w Kłobi przysądza wś N. Albertowi i Burhardowi, braciom szpitalnym ś. Jana, od których chciał ją odebrać niejaki comes Janusius Kod. dipl. Mucz. i Rzyszcz. , II, 43. Według regestrów pobor. z 1566 r. wś N. leżała w par. Choczen, była własnością Alberta Skotnickiego, miała 6 łanów i 2 zagrod. Pawiński, Wielkop. , II, 8. Niemojewo, dom. , pow. inowrocławski, 2678 mr. rozl, 8 dm. , 129 mk. , wszyscy kat. , 72 analf. Poczta w Parchaniu o 5 klm. , gośc. o 6 klm. , tel i st. kol. żel. w Inowrocławiu o 10 klm. N. należało w XV w. do rodziny Kościeleckich. W 1490 r. było przedmiotem sporu między dwoma braćmi z tej rodziny Mikołajem i Andrzejem ob. Kod. dypl. Muczk. Rzysz. , II, 959. Według regestr. pobor. z 1583 r. wś N. , w par. Parkanie, była własnością Mikołaja Niemojewskiego, miała 4 łany kmiece Pawiński, Wielkop. , I, 252. Niemojki, wś, pow. konstantynowski, gm. Łysów, par. Niemojki rus. Łysów. Posiada kościół par. mur. z XVIII w. , dom schronienia dla starców i kalek, 48 dm. , 380 mk. , 1447 mr. ziemi, W 1827 r. było 11 dm. , 258 mk. Kościół i parafią założył Piotr Kiszka, woj. drohicki, w 1448 r. ; Jakób Ciecierski dziedzic 1793 r. erekcyą odnowił i wzniósł mur. kościół. W 1657 r. podczas najścia Szwedów kościół został sprofanowany przez zabójstwo na księdzu popełniono. N. par. , dek konstantynowski, 1800 dusz. W 1861 r. było w par. 1662. rz. kat. , 1721 unitów i 32 izrael. Niemojów, w dok. Nyemogyevycze i Niemoiow, wś, os. młyn. , karcz. , fol. , pow. sieradzki, gm. Klonowa, par. Lututów, odl. od Sieradza 32 w. Wś ma 26 dm. wraz z os. Piaski i Józefin, 515 mk. ; młyn 1 dra, 4 mk. ; karcz. 1 dm, 5 mk. ; fol. 10 dm. , 95 mk. wraz z karcz. Piaski. W 1827 r. 32 dm. , 318 mk. Fol N. z wsią t. n. i wsiami Kluski, Piaski i Józefin rozl. mr. 979 gr. or. i ogr. mr. 720, łąk mr. 74, pastw. mr. 4, lasu mr, 148 nieuż. mr. 24, w wieczystej dzierżawie mr. 9; bud. mur. 10, z drz. 16; płodozmian 9 i 12polowy. Wś N. os. 47, z gr. mr. 207; wś Kluski os. 21, z gr. mr. 275; wś Piaski os. 25, z gr. mr. 140; wś Józefin 08. 12, z gr. mr. 124. Według Lib. Ben Łask. II, 157 wś N. leżała w par. Lutholtów Lututów i składała się z części szla checkich, które dawały dziesięcinę i po miar ce owsa i pszenicy jako meszne. Zagrodnicy zaś i młynarze po grosza dawali. Zakrystyana utrzymywali mieszkańcy, dając mu mieszkanie i po 6 denarów kwartalnie z osady. Według regestr. pobor. ziemi sieradzkiej wś N. , w par. Unków dziś Uników, miała w 1553 r. 4 łany a w 1576 r. 4 łany i 3 zagrod. Pa wiński, Wielkop. , II 217. Br. Ch. Niemojowice, ob. Niemojewice. Niemojta, wś, pow. sieński, gm. Pastyn, dobra położone w okolicach m. Sienna, stano wiły niegdyś część obszernego klucza smolańskiego, dziedzictwa Sanguszków, obecnie własność Teodory Żukowskiej; ziemi używal nej 2700 dzies. , nieuż. 974 dzies. Wś ma 27 dm. i 210 mk. A. Cn. Niemojtany, wś, pow. trocki, w 3 okr. pol, gm. Wysoki Dwór, okr. wiejski Scypioniszki, 83 dusz rew. Niemokszty, litew. Namakszcziu, Nemekszlaj al. Nemakszaj 1. mko, pow. rossieński, na piaszczystej równinie, o 23 w. od Rossień, na trakcie KownoMożejki, 63 dm. , 648 mk. ; kościół par. kat. pod wez. ś. Trójcy, wzniesiony z drzewa w 1636 r. przez Hieronima czyli Jarosza Wołłowicza, gen. sstę żmujdzkiego, na miejscu kaplicy, wystawionej w 1590 r. ze składek parafian. Dzisiejszy kościół zbudował w 1814 r. miejscowy pleban ks. Józef Strzelecki, gdyż poprzedni spalił się od pioruna. Jestto świątynia zwyczajnej struktury, jaka się w wielu miejscach na Żmujdzi napotyka, t. j. bez wieży, ozdobiona tylko krzyżem stojącym na przedzie wyniosłego dachu. Par. kat. , dek. botockiego, ma 3381 wiernych 1607 męż. i 1774 kob. ; filia znajduje się w Zwirzdynach. Plebania do 1832 r, posiadała 47 włók ziemi, 67 dusz męskich, 405 rs. kapitału i propinacyą z mka. W N. odbywają się 4 kiermasze końskie na rok, t. j. na 8. Trójcę, ś. Wawrzyńca, ś. Bartłomieja i ś. Szymona i Judę. Targów tygodniowych nie ma. Od 1879 r. otwartą została w N. st, poczt. na trakcie KownoMożejki, między Rossieniami a Kołtynianami, o 27 w. od tych ostatnich. W porze rozlewu rz. Okmiany z N. do Kołtynian jeżdżą na Orwidyszki. N. są prawdopodobnie starożytną osadą, sięgającą czasów po Niemonica Niemonie Niemonin Niemoniuny Niemoroż Niemorszany Niemoszczona Niemowicze Niemstów Niemonajcie Niemonajcie gańskich i wzięły nazwę od pierwszego osadnika, zwanego Nemakszas w Skarbcu Daniłowicza wspominany jest królik żmujdzki Nemeksza. 2. N. wś, tamże, par. stulgiewska. Niemonajcie al. Kirśniański Most, pow. kalwaryjski, gm. Raudań, par. Kalwarya, odl. od Kalwaryi w. 5. Ma 7 dm. , 35 mk. Niemonajcie 1. mko na pr. brz. Niemna, pow. trocki, w 4 okr. pol. , gm. Aleksandrowo dawniej Olawa, okr. wiejski N. , o 10 w. od gminy, 14 od Olity, 85 od Trok a 120 od Wilna, 122 dom. , 692 mk. , w tem 14 pra wosł. , 263 katol. i 415 żydów; podług Pamiat. Kniżki ma 504 mk. 255 męż. i 249 kob. ; podług Korejwy 69 dm. i 414 mk. ; podług zaś spisu urzęd. gmin 127 dusz rewiz. Kościół katol. paraf. drew. i szkoła żyd. drew. St. obserwacyjna na Niemnie. Podług podań miał założyć miasto w X w. wódz żeglarzy cudzoziemskich Nomon, przybyły z zamorza, który od bałwochwalców litewskich odbierał cześć boską. Około N. znajdują się ślady sta rożytnych kurhanów. Kościół katol. pod wez. Narodzenia N. M. P. wznieśli tu pierwotnie w 1626 r. Mikołaj i Kazimierz Sapiehowie, za potwierdzeniem Zygmunta III na sejmie war szawskim. Gdy kościół ten zgorzał od pioru nu, około 1829 r. wystawiony został nowy z drzewa, staraniem Wincentego Żylińskiego, przy udziale parafian. Par. katol. , dek. mereckiego, ma 2894 wiernych. Mko stanowi własność skarbu, który ziemię oddał włościa nom na wykup. O 5 w. od N. a o 100 kroków od Niemna znajduje się źródło wody mineral nej słonej, mało używane w celach leczni czych. Za czasów Rzpltej N. z przyległościa mi stanowił sstwo niegrodowe, położone w wo jewództwie i pow. trockim, które w 1766 r. posiadał Michał Wołłowicz, opłacając z niego kwarty 2169 złp. 20 gr. a hyberny 900 złp. W 1850 r. dobra skarbowe N. składały się z mka N. , fol. , 9 wsi i 8 zaśc. i miały 7370 dzies. przestrzeni. W skład okr. wiejskiego wchodzi mko N. , wsie Węgielańce, Kołniany, Kostrzyszki, Pawłówka, Grygoriewka, razem 257 dusz rew. włośc. skarb. , 34 włośc. uwła szczonych i 31 osadników w. ross. 2. N. , os. rządowa, tamże, o 80 w. od Trok, 1 dm, 8 mk. katol. J. Krz. Niemonajście, wś nad Niemnem, pow, sejneński, gm. i par. Mirosław, odl. od Sejn 50 w. , od Suwałk 86 w. Ma 32 dm. , 313 mk. Jestto starożytna osada litewska, w malowniczem położeniu nad Niemnem; stanowiła ona rezydencyą starostów trockich. Znajdują się tu liczne ślady starożytnych mogił Niemonica, rzka i wś w pow. borysowskim, ob. Niemanica. Niemonie, wś, pow. oszmiański, w 4 okr. pol. , gm. Wiszniewo, okr. wiejski Sakowszczyzna, o 9 w. od gminy a 49 w. od Oszmiany, 5 dm. , 54 mk. , w tem 44 prawosł. i 10 katol. 26 dusz rewiz. ; własność Wermanów. Niemonin, ob. Niemenica. Niemoniuny, mko nad Niemnem, pow. trocki, w 3 okr. pol. , gm. Jezno, okr. wiejski Wieżany, o 7 w. od gminy, 65 w. od Trok a 89 od Wilna, 49 dm. , 392 mk. 203 męż. i 189 kob. , w tem około 60 żyd. ; kościół paraf. kat. pod wez. ś. Piotra i Pawła, wzniesiony z drzewa w 1766 r. przez sędziego Kazanowskiego, odnowiony w 1878 r. staraniem Stanisława Morawskiego i parafian. Kaplica na cmentarzu grzeb. Par. , dek. mereckiego, ma 3033 wiernych. Mko należy do skarbu, który ziemię oddał włościanom na wykup. Niemoroż, rzeczka w pow. zwienigrodzkim, ob. Nemoroż. Niemorszany 1. okolica szlach. i dwór, własność Wysockich, pow. rossieński, par, widnklewska. 2. N. , okolica szlach. , pow. rossieński, par. rossieńska. Niemoszczona, prawy dopływ Dniepru górnego; wpada między słobodami Bułaszowa i Nikolska. Niemowicze, wś, pow. rowieński, w 1 okr. pol. Dąbrowica, gm. N. , par. kat. Bereźnica o 27 w. , o 28 w. od Stepania, 24 od Wir a 23 od Lubikowiec. Kapl. katol. , par. Bereźnica dek. łuckiego, kopia w miniaturze kościoła ś. Piotra w Rzymie, wzniesiona i ozdobiona obrazami przez Cypryana Pruszyńskiego. Niemścice, wś włośc, pow. stopnicki, gm. Oględów, par. Kurozwęki. Ma 18 osad, 372 mr. obszaru. W 1827 r. było 9 dm. , 71 mk. Wchodziła w skład dóbr Łubnice. Niemstów, po rus. Nimstiw, wś, pow. cieszanowski, 6 klm. na zach. od sądu powiat. i urz. poczt. w Cieszanowie, 10 klm. na płn. od st. kolei jarosławskosokalskiej w Oleszycach, a 4 klm. od granicy król. polskiego. Na płn. leży Lubliniec Stary, na płn. wsch. Lubliniec Nowy, na wsch. Cieszanów, na płd, Dachnów, na zach. Dzików Nowy i Ułazów. Zach. część wsi przepływa pot. Kaflowa, dopływ Wyrowej, wpadającej do Tanwi. Granicę płn. wsch. dotyka pot. Brusienka, dopływ Wyrowej. W środku obszaru leżą zabudowania wiejskie, na płn. od nich wznosi się wzgórze Niemstów do 221 m. znak triang. . Na płn. zach. , płn. i pln, wsch. leżą podmokłe niziny. Płd. strona obszaru lesista. Leży tu las Na Sucharszczyźnie. Tutaj wznosi się na granicy płd. punkt jeden do 240 m. Własn. więk. ma roli or. 298, łąk i ogr, 192, past. 320, lasu 955 mr. ; wł. mn. roli or. 836, łąk i ogr. 403, past. 90 mr. W r. 1880 było 872 mk. w gm. , 44 na obsz. dwor. , pomiędzy nimi 472 obrz. rz. katol. 381 obrz. gr. katol. Par. rz. katoli w Cieszanowie, gr. kat. w Ułazowie. We ws. Niemonajście Niemuniszki Nienacz Niemytka Niemysłów Niemylnia Niemykla Niemyje Niemyja Niemuń cerkiew pod wez. Narodz. N. M. P. Siarczyński pisze w swym Dykcyonarzu Rkp. Ossol. 1826, że w nazwie tej wsi zachowała się pamięć domu Niemstów h. Jastrzębiec. Niemszyn, w dok. Nyenczin, wś, pow. rohatyński, na lew. brz. Dniestru, o 11 klm. na płn. zach. od Halicza, graniczy od wsch. z Demeszkowcami, od zach. z Roźdwianami, od płn. Bouszów i Bołszowce. Obszaru dwors. 367 mr. , włośc. 578 mr. Ma 10 mk. rz. kat. , par. w Bołszowcu o 8 klm. , gr. katol. 694 mk. , par. w miejscu, z filią w Roźdwianach z 515 mk. , razem 1209 gr. kat. , dek. Halicz. Grunta dworskie są własnością klasztoru karmelitów w Bołszowcu. Dawna ta osada leżała w ziemi halickiej, w roku bowiem 1447 Wincenty z Nyenczina podpisał jako świadek dokument wystawiony w Haliczu d. 1 maja, mocą któ rego Ihnat z Kutyszcz, sędzia, i Ścibor z Wasiczyna, podsędek ziemscy haliccy, poświad czają układ o staw między Knyhyniczami a Wasiczynem, zawarty za pośrednictwem roz jemców pomiędzy Mikołajem z Knyhynicz a samym Ściborem z Wasiczyna Akta grodz. i ziem. , t. IV, str. 156. B. R. Niemuń, ob Niemenek. Niemuniszki, dobra, pow. wiłkomierski, par. uszpolska, własność Michała Drozdowskiego. Niemyja, rz. w pow. mohylowskim, ob. Niemija. Niemyje, błota w pow. mławskim, z których bierze początek rz. Orzyc ob. , rozciągają się między wsiami Dąbsk, GrzybowoWendyki, G. Wielkie, G. Kapustnik, Rukoły, Wąsosze, i Grzebsk. Długie na 7 wiorst, szerokie 2 1 2 w. Błota te, położone sród wyżyny sięgającej do 1200 stóp i zamknięte wysokimi krawędziami tej wyżyny, stanowią widocznie dno dawnego jeziora, którego wody spływały korytem Orzyca przy stopniowem obniżaniu się poziomu wód śród całej wyżyny ob. Mławski powiat. śród tych błot mieszczą się pokłady torfu, którego eksploatacya we wsi Dąbsk rozpoczę ła się w 1879 r. Br Ch. Niemyje, wś, pow. ciechanowski gm. i par. Grudusk, odl. o 28 w. od Ciechanowa, ma 6 dm. , 51, mk. , 256 mr. ziemi, 10 mr. nieuż. Niemykla, ob. Chałwica, Właściwie zowie się tak część rz Ch. poczynając od jez. Niemykli aż do wś. Nawołoki. Niemylnia, Niemylna al. Namylna, dwie rzeki w gub. mohylewskiej, lewe dopływy Soży; pierwsza z nich uchodzi pomiędzy Jelnią a Jakuszówką, druga zaś za Termchą Cieruchą; ostatnia powstaje z 3 rzeczek Wachołówki, Piesyczni, przepływającej koło mka. Dobrzanki, i Bykowy. Odlewa ona wraz z dopływami 5 stawów; wpada do niej Otkalnia. Niemysłów, wś. i fol. majorat, pow. turecki, gm. i par. Niemysłów, odl. od Turka 32 w. Po siada kościół parafialny, sąd gminny okr, III, urząd gminny i szkołę początkową. W 1827 r. wś. rząd. , 50 dm. , 380 mk. ; obecnie ma wś 62 dm. , 615 mk. , fol 13 dm. , 90 mk. , os. prob. 2 dm. , 20 mk. i dwie os 2 dm. 9 mk. W 1827 r. wr. rząd 50 dm. 380 mk. Dobra N. nadane na prawach majoratu w r. 1841 rz. rad. st. Massonowi, składają się z fol. N. , wsi N. , Lubiszewice, Księże Młyny i Księża Wólka, mają rozl. w gruntach dworskich roli or. , łąk, pastwisk i t, p. mr. 331 i lasu mr. 987, razem mr. 1318. Wś N. osad 81, z gr. mr. 864; wś Lubiszewice os. 20, mr. 435; wś Księże Mły ny os. 27, z gr. mr. 494; wś Księża Wólka os. 27, z gr, mr. 547. N. stanowił z dawna po siadłość arcyb. gnieznieńskich, którzy tu za łoźyli parafią i wznieśli kościół, wspomniany w aktach kapituły gniezn. w drugiej połowie XV w. Dzisiejszy kościół drewniany pocho dzi zapewne z końca XVII w. Ma dwie kapli ce murowaną i drewnianą. Przy pierwszej zaprowadzono w 1661 r. bractwo Aniołów stróżów. Do probostwa według Lib. Ben. Łask, I, 398 należał plac pod plebanią, ogród obszerny, karczma przy drodze do Unie jowa, dwa i pół łanów ziemi w polu od stro ny wsi Porczyny, naprzeciw plebanii dwa łany i w trzecim polu od strony Borzewiska jeden łan, prócz tego łąki pomiedzy tymi pola mi i na ich granicach położone. Wieś sama osa dzona była na prawie niemieckiem, miała soł tystwo. Folwarku niebyło pierwotnie, dopiero Jakób z Sienna, arcyb. gnieźnieński, kazał łany kmiece opuszczone uprawiać i założył w tym celu folwark. Z łanów kmiecych dziesięcina szła na rzecz stołu arcybiskupiego, proboszczo wi zaś dawano tylko po dwie miary pszenicy i dwie miary owsa z łanu. Folwark zaś i soł tystwo dawały proboszczowi dziesięciny. We dług rejestr. pobor. ziemi sieradzkiej z 1552 i 53 r. było w N. dwa łany karczemne, 3 łany kmiecie i 11 osadników coloni a według wy kazu z 1573 r. 8 rzemieśl. płacących 2 złote szosu Pawiński Wielkop. II, 231 i 309. N. par. dek. turecki, ma 2313 dusz. N. gmina należy do s. gm. okr. III w miejscu, st. poczt. Porczyny, ma 12677 mr. obszasu i 3381 mk. 1867 r. . Br. Ch. Niemytka, grupa chat w gm. Kościelniki, pow. krakowski. Br. G. Nienacz, 1. mała rzeczka w pow. rzeczyckim, bierze początek w bagnach o 5 w. ku północy za wsią Szyicze, płynie w kierunku płd. odludnemi lesistemi moczarami koło wsi Horbowicz młyn i Kiełbasicz; pod wsią Rudnią rozlewa się w jeziorko, obraca dwa młyny i następnie, wpłynąwszy w powiat mozyrski, łączy się z kilku jeziorkami i wpada do odnogi Prypeci naprzeciwko osady JasnaGóra. Dłu Niemszyn Niemszyn Nienaszów Nienasyciec ga około 3ch mil. 2. N. , mała rzeczka w pow. rzeczyckim, pr. dopł. Hłyboczka, zaczyna się w lesistych moczarach za wsią OsipRudnia, w Rudni ma młynek na rozlewie dalej płynie w pobliżu wsi Smolankial. Hołowicy i naprze ciwko wsi Buda ma ujście. Długość biegu oko ło 8 wiorst; kierunek zach. płd. Podług Zieleńskiego N. jest lew. dopł, Prypeci, powstaje w pow. rzeczyckim ze zlewu dwóch strug Dranijowki i Obiadówki i uchodzi w pow. mozyrskim poniżej ujścia rz. Ipy; przyjmuje od lew. brz. rz. Hłyboczek. A. Jel. Nienadowa, szczyt górski pod wsią t. n. , pow. przemyski, ob. Nienadowa wieś. Nienadowa, rus. Nenadowa, wś, pow. przemyski, 28 klm. na płn. zach. od sądu pow. w Przemyślu, 3 klm. na wsch. od urzędu pocz. w Dubiecku. Na wsch. leżą Babice, Skopów, Kramarzówka w pow. jarosławskim, na płn. wsch. Jodłówka w pow. jarosławskim, na płn. zach. Hucisko Nienadowskie, na zach. Śliwnica. Dubiecko i Buska i wieś w pow. brzozowskim, na płd. Iskań w pow. dobromilskim. Wzdłuż granicy płd. zach. i płd. płynie San, zrazu od płn. zach. na płd. wsch. , poczem skręca na płd. zach. a nakoniec na wsch. Od lew. brz. wpadają do Sanu w obrębie wsi pot. Kamieniec, płynący od płn. z Huciska Nienadowskiego, zabierający liczne strugi z obu brzegówi pot. Świnka, płynący od płn. na płd. zach. Zabudowania wiejskie leżą w dolinie Kamieńca 306 m. na płn. , 284 m. na płd. . Część płn. obszaru zajmuje las, , Jod łowski dział 378 m. , a narożnik płd. wsch. las Słoniec. Między dolnym biegiem Kamieńca a świnki wznosi się na lew. brz. Sanu Góra od Świniek; w stronie zach. na granicy Dubiecka Góra Gabińska 361 m. , a w stronie płn. wsch. na granicy Kramarzówki Nienadowa do 443 m. ; znak triang. . Przez płd. część wsi idzie gościniec wiodący z Przemyśla malowniczą doliną Śanu przez Dubiecko do Dynowa. Własn. więk. ma roli or. 675, łąk i ogr. 72, pastw. 49, lasu 818; wł. m. roli or. 1452, łąk i ogr. 153, p. 312, lasu l84 mr. W r. 1880 było 1823 mk. w gminie, 109 na obsz. dwor. między niemi 1625 o brz, rzym. kat. . Par. rzym. i gr. kat. w Dubiecku. We wsi jest szk. etat. jednokl. , dwór, folwark, gorzelnia, młyn i leśniczówka. O dawnych właścicielach wsi podaje kilka szczegółów Siarczyński Rkp. Ossol. , 1826. W r. 1588 odstąpił ją Stanisław Stadnicki w zamian za Łańcut Annie z Sienna Pileckiej, po niej prawem następstwa przeszła ona do Sienińskich; potem dzierżyli ją Derszniakowie, Krasiccy, Dembińscy. Lu. Dz. Nienadówka, potok, powstaje we wsi Nienadówce, w pow. kolbuszowskim, płynie w wschd. kierunku między domostwami N. , od wschodnich chat tejże wsi zwraca się na płn. , a połączywszy się z Trzebuśką, zlewa swe wody do Trzebośny. Długość biegu 5 1 4 klm. Br. G. Nienadówka, Dolna i Górna z Porębami, ws pow. kolbuszowski, leży na równinie piasczystej, przy gościńcu z Rzeszowa do Sokoło wa 4 klm. , zbudowana wzdłuż potoku ucho dzącego od lewego brzegu do Trzebośny. Posia da kościół paraf. drewniany, szkołę ludową i kasę pożyczk. gminną z kapitałem 2043 zł. w. a. Pos. więk. J. hr. Zamoyskiego ma 370 mr. roli, 52 m. łąk, 13 m. past. i 286 m. lasu mn. pos. 2583 m. roli, 370 m. łąk, 338 m. past i 66 m. lasu. Mieszkańcy, w liczbie 2451 osób, są wyznania rzym. kat. Kościół wystawiono w r. 1569, a parafią fundował Krzysztof z Stangenbergu Kostka. wojewoda pomorski, dziedzic Sokołowa, Łąki i t. d. , z małżonką Anną z Pilczy. Parafia dyec. przemyska, dek. leżajski obejmuje Trzebuskę z ogólna liczba 2867 rzym. kat. i 125 izraelitów. Wś graniczy na płn. z Trzebuską, na zachód z Trzebosiem a na połud nie i wschód z borami. Mac. Nienałty, okolica szlachecka, pow. ostrow ski, gm. Koty, Zaręby kościelne i Szulborze par, Zaręby i Andrzejewo. W obrębie jej mie szczą się wsie 1. N. Brewki, gm. i par. Zarę by Kościelne. W 1827 r. było dm. 13, mk. 240. 2. N. Doniczki, gm. i par. Zaręby Kościelne. W 1827 r. było dm. 4, mk. 36. 3. N. Michny, gm. i par. Zaręby Kościelne. W 1817 r. było dm. 2, mk. 19 4. N. Niestępowo, gm. i par. Za ręby Kościelne. W 1827 r. było dm. 7, mk. 33. 5. N. Szymony, gm. i par. Zaręby Kościelne. W 1827 r. było dm. 7, mk. 32. 6. N. Kuleszki, gm. Szulborze Koty, par. Andrzejewo. W 1827 r. 1 dm. , 28 mk. 7. N. Załęgi, gm. Szulborze Koty, par Andrzejewo. Br. Ch. Nienasyciec, Nienasytec al. Nienasyteczki, ósmy, najgroźniejszy poroh Dnieprowy ob. t. II 46 2. Opis podał M. Dubiecki w Kłosach 849 i następ. . Nienaszów, wś, pow. jasielski leży w okolicy górskiej i lesistej 395 m. , wznies. , przy gościńcu z Dukli do Dębowca. Posiada kościół par. , szkołę ludową i kasę pożyczkową z kapi tałem 332 zł. w. a. Z 775 mk. przebywa 82 na obszarze więk. pos. Lud. Krzystkiewicza. Ten obszar ma 403 mr. roli, 123 m. łąk i ogr. , 48 m. past. i 442 m. lasu; pos. mn. 527 m. roli, 124 łąk. 25 m. past. i 14 m. lasu. Par. należy do dyec. przemyskiej, dek. żmigrodzkiego. Erekcya nieznana a teraźniejszy murowany kościół wzniesiono w r. 1862. Do par. należą Falissówka. Grabanina, Poraj, i Sadki, z ogólną liczbą 1615 rzym. kat i 13 izraelitów. N. gra niczy od północy z Porajem, od wschodu z Kobylanami od płd. z Sulistrową, a od zachodu z Sadkami. Mac. Nienawiscz wś, w par, Szłomowo, w daw Nienadowa Nienadówka Nienałty Nienadowa Nienawiscz Nieniów Nienhagen nym pow. poznańskim. Dziś nie istnieje. Podana w regestr. pobor. pow. poznańskiego z 1580 r. jako własność Grzegorza Woj newskiego, Było we wsi 4 zagrodników Pawiński Wielkop. I, 34. Nienhagen niem, , domena fiskalna w Pomeranii pow. Franzburg, st. p. Richtenberg. Nieniów, ob. Niniów. Nienkowicze, wś. i folw. , pow. piński, w 3 okr. pol. , gm. Moroczna, na 193 mk. , cerkiew paraf. Pokrowską, gorzelnię; 3068 dzies. ziemi. Dawniej własność biskupow unickich pińsko turowskich, dziś Nielubowicza. Ks. M. Nienowice, wś, pow. jarosławski, na prawym brzegu Sanu, w równinie 191 m. wznies. przy gościncu z Medyki do Radymna odl. o 9, 2 klm. . We wsi jest cerkiew gr. kat. paraf. dyec. przem. , dek. przeworski, drewniana p. t. Oczyszczenia Bogarodzicy i szkoła ludo wa. Ludność rzym. katol. należy do par. w Michałowie. Podług spisu z 1880 r. N. mają 1321 mk. , z których 70 na obszarze więk. pos. Ludgardy hr. Stadnickiej Szematyzmy duchow ne wykazują 39 rzym. kat. 1360 gr. kat i 62 iz raelitów, t. j. o 140 osób więcej. Cały obszar wynosi 2797 mr. z których 1030, mianowicie 590 roli, 225 łąk i ogr. , 22 past. i 193 lasu ma pos. większa, 1769 a to 1102 roli, 120 łąk i ogr. i 545 pastw. pos. mn. W ostatniej cyfrze mieści się 29 m. roli stanowiącej uposażenie parocha gr. kat, , pobierającego nadto 219 zł, w. a. dodatku do kongruy. N. graniczą na zachód z Grabowcem, na płn. z Duńkowicami rok. na wschód z Chotymcami i Hruszowicami a na płd. ze Składem solnym i Stubienkiem. Mac. Nienuppa, rzeczka w pow. władysławowskim, bierze początek pod wsią Ponienupie, płynie w kierunku płnd. zachd. przez Antabudzie, Wiszpinie, Franckabudę, Gudajcie, Krykle i pod Narwojciami wpada. z praw. brz. do Szeszupy. Długa przzszło 15 wiorst. J. Bl. Niepars niem. , dobra ryc. w Pomeranii, pow. Franzburg, st. p. Cummerow. Niepart al. Nieparta, w dok. Nieparth, wś i dobra, pow. krobski. Ma 29 dm. , 202 mk. , wszyscy kat. , 24 analf. Kościół kat. parafialny należy do dekan. jutrosińskiego. Parafia obejmuje 2194 dusz 1873 r. N. dobra mają 3698 mr. rozl. ; 3 miejsc a N. , dom. ; fol. b Florynki, c Dębina; 14 dm. , 277 mk. , 10 ew. , 267 kat. , 73 analf. Poczta, i tel. w Górce Miejskiej o 7 klm. , gośc. o 4 klm. , st. kol. żel. w Rawiczu o 15 klm. Tutejszy kościół parafialny miał być założony już r. 1240 przez Pawła Grzymałę, biskupa poznańskiego zm. 1242. Jakkolwiek Łukaszewicz powątpiewa o prawdziwości tego podania, jednak w aktach kościoła znajduje się pergaminowy dokument z 1363 r. , mieszczący układ proboszcza ówczesnego z kmieciami poblizkiej wsi Woszczkowa o wyposażenie szkoły. Na wielkich drzwiach wyryty jest napis, , Renovatum 1500, pozwalający datę wzniesienia muro wanego kościoła w miejsce pierwotnego drewnianego odnieść w dalszą przeszłość. N. miał być do 1540 r. własnością jednej rodzi ny Nieparckich. Według regestr. pobor. z 1580 r. N. miał 11 łanów kmiecych, 6 zagrod. , 3 rzemieśl. i 1 łan pusty Pawiński, Wielkop. , I, 77. Po śmierci bezpotomnej Feliksa Nieparckiego wieś przeszła w ręce Rosnowskich h. Jastrzębiec, których gniazdem rodzinnem było Rosnowo pod Poznaniem. Wizyt. Wol skiego z r. 1667 wzmiankuje, że Stanisław Lipski, podstoli poznański, dziedzic N. , wy kończył wewnętrzne przyozdobienie kościoła. Od kościoła prowadzi droga, odwiecznemi lipami wysadzona, do niedalekiej ruiny, bardzo starej, na wysepce położonej. Mury i sklepienia są roboty nader pierwiastkowej. Dobra N. są własnością hr. Wiktora Czar neckiego dziedzica Gogolewa Złota Księga, I, 53. M. St. i Br. Ch Niepasice, niem, Niepaschitz, 1534 Nebazitz, wś, pow. toszyckogliwicki, par. Laband. Leży w dolinie rz. Kłodnicy, o 3 4 mili od Gliwic. Ma 273 mk. kat. i 274 mr. obszaru. Graniczy z Labandem i fol. Fortuna al. Grabowice. Niepczelong. niem. , ob Niepszczolony. Niepiekła, wś, pow. płoński, gm. Załuski, par. Kroczewo, odl. o 18 w. od Płońska, ma 3 dm. , 74 mk. , 227 mr. gr. dobr. , 6 nieuż. W 1827 r. 6 dm. , 48 mk. Niepierkowo, niem. Neipirkoff, miejscowość dziś już zaginiona, w pow. jańsborskim, na pol. prusk. Mazurach, istniała jeszcze roku 1480 ob. Kętrz. O ludn. pol. , str. 437. . Niepla, wś, pow. jasielski. Niegdyś wła sność opactwa tynieckiego a teraz funduszu religijnego. Odl. 11, 8 klm. od Jasła, leży nad potokiem, dopływem Wisłoka z praw. brzegu, w okolicy podgórskiej, podszytej la sami 292 m. wznies. . Część tej wsi należy do par. rzym. kat. w Szczebnie a część do Wa rzyc, Ma 762 mk. rzym. kat. i 2 izrael. , szko łę ludową i kasę pożyczkową z kapitałem 702 zł. w. a. Na zachód ciągną się lasy wąskim pasem po Wisłokę 13 klm. , pokrywając wzgórza, z najwyższym szczytem Pogorzały 381 m. . Obszar więk. pos. ma 15 mr. łąk i 322 mr. lasu; mn. pos. 659 mr. roli, 93 mr. łąk, 51 mr. past. i 69 mr. lasu. N. graniczy na południe z Chrząstówką i Bierówką a na płn. i zachód z Grzybówką. Mac. Nieplitz, rzeczka, lewy dopływ rz, Nuthe, lewego dopływu Sprewy, wpadającej do Haweli, prawego dopł. Elby. Nienhagen Nienkowicze Nienowice Nienuppa Niepars Niepart Niepasice Niepczelong Niepiekła Niepierkowo Niepla Nieplitz Niepoględzino Niepołomice Niepołokowce Niepokórka Niepoczołowice Niepnowo, niem. Nipnow al. Nipenow, dobra ryc. w Pomeranii, pow. słupski, st. p. , tel. i kol. Słupsk 3, 5 klm. odl. , okr. urz. stanu cywilu. Recowo. Obejmują 255 ha roli orn. i ogr. , 34 łąk, 8 past, 181 boru, 9 wody, razem 487 ha; czysty dochód z gruntu 2009 mrk. W dok. zowie się ta miejscowość Nivero, Niveron, Niverun. R. 1285 nadał N. Mestwin klasztorowi w Belbuku i kościołowi św. Mikołaja w Słupsku. Darowiznę tę potwierdza król Władysław r. 1298 ob. Perlbach P. U. B. , str. 353; Cod. dipl. Pol. 790. Niepoczołowice, niem. Niepotzlowitz, dok. Nepoczolowicz, dziś Wahlendorf, dobra ryc, pow. wejherewski, st. p. Sierakowice, par. kat. Strzepcz 1 1 2 mili odl. , ew. Bukowina w pow. lęborskim. N. leżą na samym krańcu powiatu. Szkoła ew. w miejscu, okr. urz. stanu cywilu. Okalice. Do N. należy kilka wybudowań, mianowicie Carlshof 1 dm. , 13 mk. , Ferdinandshof 1 dm. , 11 mk, Gruenhof 1 dm. , 8 mk. , Gruenelinde 1 dm. , 9 mk. , Jeanettenhoehe, fol. 5 dm. , 52 mk, Insel 1 dm. , 11 mk. Potęgowo 1 dm. , 2 mk. i Seehof 2 dm. , 23 mk; N. same zaś mają 22 dm. i 245 mk. W i868 r. obejmował cały ten klucz 189 włók i 28 morg. , mk. zaś miał 352 i to 328 ew. , 23 kat. i 31 dm. Odl. od m. pow. 5 mil. N. istniały już r. 1368, w tym bowiem roku sprzedaje Cetia, wdowa Petrucha Piotra, w porozumieniu ze synem swoim Engelbertem, Niepoczołowice jakiemuś Nepuczal, Grognife, Michałowi, Piotrowi, Marcinowi i Mikołajowi. Widzimy ztąd, że dobra lenne wówczas dzielić się mogły na ilekolwiek bądź części ob. Zeitsch. d. Westpr. Gesch. Ver. , 1882, VI, str. 52 i manuskrypt Dregera w Pelplinie, str. 62. R. 1409 występuje Michał Michel z N. jako ręczyciel za Jana z Łebna Jeske von Lebno, jak wykazują gdańskie tablice woskowe ob. tamże, r. 1884, XI, str. 17. . Według taryfy z r. 1648, gdzie uchwalono pobór podwójny i akcyzę potrójną, płacili w Niepoczołowicach possessores od 6 włók fol. i 6 ogrod. 7 flor. 18 gr. , Lewiński od 1 1 4 włók folw. 1 flor. . 7 1 2 gr. ob. Roczn. Tow. i Przyj. Nauk w Poznaniu, 1871 r. , str. 192. . N. należały wtedy do pow. mirachowskiego. Niepoględzino, niem. Nippoglense, wś i dobra ryc. w Pomeranii, pow. słupski, st. p. i tel. Wunichowo 4, 5 klm. odl. , okr. urz. st. cywilu. Budowo. Dobra obejmują 498 ha roli orn. i ogr. , 73 łąk, 190 past. , 683 lasu, 104 wody, razem 1548 ha; czysty dochód z gruntu 4505 mrk. ; wodny młyn. Kś. Fr. Niepokojczyce, wś nad Muchawcem, pow. kobryński; kośc. paraf. ewang. reform. W 1857 r. parafia miała 45 dusz. Niepokórka, grupa chat w gm. Niebylec, w pow. rzeszowskim. Niepołokowce, niem. Nepolokoutz, rus. iNepołokiwci, wś koś, pow. kocmański, na lew. brzegu Prutu. Od wsch. przytyka do obszaru gm. Żopen, od płn. wsch. do Oszechlib i Iwankowiec, od zach. do Oroszen. Od płd. tworzy Prut na przestrzeni 3 klm. granicę z gm. Berbestie. St. kolei żel. lwowskoczerniowiecko jaskiej. Obszar wsi przerzynają dwa trakty, jeden wiodący z Kocmana do Berbestie i Waszkowiec, z płn. wsch. na płd. zach; drugi ze Śniatyna przez Berhomet do Czerniowiec. Wzniesienie punktu przecięcia się obu trak tów 202 m. We wsi liczne stawy. Obszar wynosi 1156 hekt. 75 ar. , 96 m. kwadr. ; dm. 205, mk. 946, tj. 481 męźcz. , 465 kob. 1869 roku. W r. 1880 było mk 1210. W miej scu cerkiew par. greckonieunicka, drewnia na, p. w. Opieki Maryi, zbudowana w 1873 1874 r, staraniem współwłaścicieli Jana, Mi chała i Wasyla Teutulów i gminy. Gmina ma rodzin 202, czyli dusz 761, t. j. 383 m. , 378 kob. Dzieci obowiązanych do uczęszcza nia do szkoły 90, t. j. 43 chł. , 47 dz. , uczę szcza zaś do szkoły miejscowej jednoklasowej 50, t. j. 30 chł. , 20 dz. 1885 r. . Co do innych parafij, t. j. łac i gr. kat. należy do Kocmana. Dusz rz. kat. 36. St p. w miej scu. Sąd pow. i urząd podatk. w Kocmanie. Przewóz na Prucie. Własność Jana, Samuela, Michała i Wasyla Teutulów, jakoteż Olgi Hermanna. Br. G. Niepołomice, miasteczko w pow. bocheńskiem. Leży nad Wisłą, w odl. 3 4 klm. od jej koryta, w dolinie nadrzecznej, na krańcu rozległej puszczy, pokrywającej tu dolinę Wisły, o kilka klm. zaledwie od punktu, w którym Wisła staje się granicą między Galicyą a Królestwem, pod wsią Pobiednik w pow. miechowskim. Posiada kościół par. rzym. kat. , sąd pow. , urząd poczt. , administracyjny dóbr kameral. , szkołę ludową trzechklasową, aptekę, kilka sklepów idom ubogich, założony 1773 r. przez Izabelę ks. Lubomirską. Przebywa tutaj stale lekarz i odbywaja się tygodniowe targi we wtorki a nadto jedenaście dorocznych jarmarków. Ozdobą mta jest starożytny murowany kościół z dwoma bocznemi obszernemi kaplicami i dobrze zewnątrz zachowany zamek królewski, Msto składa się przeważnie z parterowych, częściowo drewnianych dworków, zabudowanych w rynek i tworzących kilka ulic. Ma wiele przedmieści i przysiołków, rozproszonych dla niskiego położenia 205 m. npm. aż po brzegi Wisły, jako to Mszęcin, Malców, Sito wice, Suszówka, Grabie, Chobot, Baryszów, Błota, Grobla, Jazy, Pasternik, Piaski, Podborze, Podgrabie i Swidowa. Na zachód od mta mały pagórek Wężowa ma tylko 9 mt. względnej wysokości. Na południe ciągnie się sławna niepołomska pusz Niepnowo Niepokojczyce Niepnowo Niepołomice cza. Do mta wiodą gościńce z Wieliczki i Bochni, jako też odnoga kolei arc. Karola Ludwika ze stacyi Podłęże. Z 3756 mk. przebywa na obszarze więk. pos. , będącej własnością rządu, 109 osób. Według religii jest 3362 rzym. kat. a 394 izraelitów. Mieszkańcy chrześcianie zajmują się uprawą roli i garncarstwem, izraelici zaś drobnym handlem. Obszar więk. pos. ma 114 mr. roli, 116 mr. łąk, 298 mr. past. i 1427 mr. lasu; pos. mn. 1319 mr. roli, 982 mr. łąk, 138 mr. pastw. i 27 mr. lasu. Łąki i pastwiska rozciągają się nad Wisłą na zachód od mta i są niżej położone, lasy zaś w puszczy. Obszar N. graniczy na zach. z Grabiom i Przylaskiem Rusieckim, na południe z Chróściem i Staniątkami, na wschód z Wolą Batorską i Zabierzowem. Kościół parafialny jest poważną ostrołukową budową z XIV wieku, z osobno stojącą murowaną wieżą, dzwonnicą z zegarem. Podług napisu umieszczonego na marmurowej tablicy, wmurowanej po prawej stronie wielkich drzwi, wystawił go Kazimierz W. w roku 1358, później jednak przybudowano doń dwie boczne kaplice w stylu odrodzenia, mianowicie południową w r. 1560 p. t. Matki Boskiej wybudował Jan z Ruszczy Branicki, łowczy krakowski i starosta niepołomicki, północną p. t. św. Karola Boromeusza Stanisław Lu bomirski, wojewoda generał krakowski, starosta niepołomicki, w r. 1640. Branicki złożył tutaj w krypcie zwłoki swoich rodziców Jerzego i Katarzyny i postawił im pomnik z ciemnoczerwonego marmuru, przedstawiający rycerza w zbroi i matronę ubraną w średniowieczne szaty, klęczących naprzeciw siebie. Sam kościół uległ także w ciągu wieków przerobieniu, albowiem gdy w r. 1699 znacznie podupadł, odnowił go Józef Lubomirski ks. na Ostrowie i Wiśniowcu przy pomocy proboszcza Tomasza Glińskiego. Kościół ma tytuł dziesięciu tysięcy męczenników ukrzyżowanych na górze Ararat a jako relikwią posiada czaszkę, którą dawniej przechowywano w szczerozłotej puszce, teraz zaś w drewnianej pozłacanej, ze szklannem wierzchem. Tę relikwią obnoszą podczas uroczystych procesyj. W kaplicy św. Karola, przy której była prebenda do r. 1818, uposażona przez St. Lubomirskiego, znajduje się w ołtarzu cudowny obraz, o którym utrzymują, że jest oryginalnym portretem świętego. Przywiązana do tego obrazu legenda niesie, że go otrzymała żona Jerzego Branickiego Anna z Myszkowskich od zakonnic w Bononii. Cierpiała przez jedenaście lat na gościec w palcach i gdy się 1 listopada 1604 r. klęcząc przed nim modliła w zamku niepołomickim, została nagle uzdrowiona. Tegoż samego dnia poleciła przenieść obraz do kościoła, gdzie tak zasłynął cudami, że papież wystał legata do Niepołomic w czasie kanonizacyi św. Karola, aby zbadał te cuda, poczem zaliczono je z rozkazu stolicy apostolskiej między cuda pierwszorzędne i przedstawione w obrazie wystawiono w bazylice św. Piotra w Rzymie podczas uroczystości kanonizacyjnej. Kościół ten konsekrował arcybiskup gnieźnieński Jarosław Bogorya 1358 r. , ale parafia została już wcześniej założona, erygował ją bowiem Kazimierz W. na podziękowanie Bogu za zwycięztwo odniesione nad Krzyżakami 22 czerwca 1349 r. ; granicę jej oznaczył bisk. krak. Bodzanta 1350 r. Ód r. 1601 do 1818 istniało przy kościele bractwo św. Anny, wznowione w r. 1864. Godnemi widzenia są w kaplicy św. Karola kraty w oknach, piękna monstrancya delikatnej weneckiej roboty, kielich z XV wieku a obok tego dyplomy przechowywane w skarbcu Biskupa Bodzanty z r. 1350, dotyczący erekcyi parafii, Kazimierza W. o dotacyi kościoła z r. 1358, Bodzanty z 1360 roku, nadający probostwu dziesięciny, kardynała Jerzego Radziwiłła z r. 1598, dodający dziesięciny z Grobli, Rudny, połowy Drweni i trzeciej części Dziewina i potwierdzenia przywilejów parafialnych przez Władysława IV z r. 1644 i Jana III z r. 1692 a w końcu listy Władysława IV w sprawie dochodu proboszcza z żup solnych bocheńskich z r. 1646. Obrazy nad ławkami, z których jeden przedstawia sceny z martyrologii patronów a drugi z fundacyi kościoła, są nowszego i miernego pędzla. Oprócz parafialnego kościoła jest na cmentarzu murowana kaplica nowszej konstrukcyi, w puszczy zaś, w dzielnicy zw. Poszyński las, wybudowano w ostatnim dziesiątku lat kaplicę na miejscu dawnej, zupełnie zrujnowanej wiekiem, którą Zygmunt I w r. 1533 postawił na pamiątkę nieszczęśliwego wypadku, opisanego przez Bielskiego wyd. Turowskiego, str. 1060 temi słowy Z Krakowa ruszył się król do Niepołomic z królową Boną i ze wszystkim dworem na krotofile, gdzie tam miał niedźwiedzia nad obyczaj wielkiego, którego z Litwy przywieziono w skrzyni; gdy go wypuszczono w gaju blisko Wisły, poszczwano go Wielkiemi psy najpierwej, które on połamał i pobił i poranił ich o sto, chłopów było o trzysta z oszczepy, którzy mu nie dali do Wiały; z przodku był nie mężny, ale potem gdy się rozgniewał, oślep bieżał na ludzi. Ożarowskiego herbu Rawicz, podkomorzego królewskiego, przewrócił z koniem. Tarło, krajczy, pieszo chciał do niego z oszczepem, ale mu wydarł niedźwiedź, iż padł, ledwie go chłopi z oszczepy przypadszy ratowali i psy go w nogi wtenczas pokąsali. Puścił się potem tam, gdzie królowa stałą, która uciekając przed nim, potknął się koń Niepołomice pod nią, spadła i uraziła się, bo była brzemienna, tamże porodziła bez czasu syna, który pochowan zarazem w Niepołomicach. Stańczyka też błazna przewrócił z koniem naten czas. A tak by byli nie chłopi oszczepy ratowali, wieleby był ludzi pomordował. Król śmiał się z Stańczyka, rzekł mu Począłeś sobie nie jako rycerz, ale jako błazen, żeś przed niedźwiedziem uciekał. Rzekł Stańczyk Większy ten błazen, co mając niedźwiedzia w skrzyni puszcza go na swoją szkodę. Parafia N. dyec. tarnowskiej, dek. wielickiego obejmuje Wolę Batorską, Kłaj, Podłęże, część Chróścia, Podborze i Kółko z ogólną liczbą 8678 rzym. kat. i około 600 izraelitów. Zamek królewski miał pierwotnie zbudować Kazimierz W. , ale to był zamek drewniany, myśliwski. Teraźniejszy murowany zamek pochodzi z czasów Zygmunta Augusta, co potwierdzają wyrazy lustracyi z r. 1569 zamek dobrze wymurowany nowo kosztem wielkim i gmachy zwierzchnie, średnie i dolne z ganki w około i sklepy dolnymi, w nim izdeb 40, jako też styl włosko gotycki przypominający dziedziniec biblioteki jagiellońskiej i zamku wawelskiego. Jestto jednopiętrowa budowla, z pięknemi galeryami od strony dziedzińca, uszkodzona przez pożar, który górną część zniszczył przed r. 1875. Najbardziej zajmuje zwiedzających duża akastycznie sklepiona sala, prawdopodobnie dawniej biesiadna lub przeznaczona dla obrad, w której wymówione po cichu słowo w jednym rogu słychać wyraźnie w przeciwnym i dolny sklep, którego sklepienie wspiera się na jednym filarze. Teraz służy za skład i kancelarye ekonomii skarbowej. N. miały być pierwotnie własnością niejakiego Wojsława Ośmioroga, jak twierdzi Okolski, który w miejscu zwanem Groblą założył twierdzę, ale dla bliskości Krakowa zamienił je z królem na inne dobra, jakkolwiek i później Gerardo wie Ośmiorogowie mieli prawo podawania proboszczów w tem miejscu. Kazimierz W. ufundował miasto, zbudował kościół i łowiecki zamek, w którym chętnie i często przebywał. Jeszcze częściej nawiedzał Niepołomice wielki miłośnik lasów i polowania Władysław Jagiełło, który tutaj częste zjazdy odbywał 1408, 1410, 1412, 1418, 1430 i 1432 a w r. 1411 dni 15 bawił, poczem odbył pieszą pielgrzymkę do Krakowa, gdzie kazał u grobu ś. Stanisława zawiesić 50 chorągwi zdobytych na Krzyżakach. Ztąd datuje 16 marca 1405 r. przywilej dla mieszczan sądeckich a 1422 d. 28 listop. przywilej normujący monetę oba w Aktach grodzkich, t. IX, Lwów 1838. W r. 1420 przyjmował tu Jagiełło posłów czeskich, ofiarujących mu koronę ś. Wacława której w skutek wpływu Zbigniewa Oleśnickiego nie przyjął, a 1433 wzywał w tem mieście pomocy króla polskiego hospodar wołoski Ilia Eliasz w celu od. zyskania tronu. Jak długo królowie rezydowali w Krakowie, przybywali często do N. dla łowów i bawili w zamku po kilka dni. Zygmunt I w r. 1533 wyprawia nieszcześnie zakończone łowy z niedźwiedziem, w skutek których Bonu poroniwszy syna, obłożnie dłuższy czas w zamku choruje, Zygmunt August wywozi tu umierającą już Barbarę, której jednak powietrze puszczy pomódz nie może i zdala od zgiełku stolicy życie kończy 1551 r. Tenże król w 1554 r. łagodzi surowe prawa karzące śmiercią kłusowników pochwyconych w królewskiej kniei, bo Lutomirski, podskarbi niepołomicki król. , nie oddaje ich sądom mówiąc, że król nie chce aby na gardle karano za zabicie jelenia, skoro głowę człowieka okupić można Czacki, O Lit. i Pol. , pr. II, 257, Po przeniesieniu stolicy do Warszawy zaniedbują królowie Niepołomice i tylko wrazie dłuższego pobytu w Krakowie odwiedzają puszczę. Zygmunt III chroni się tutaj w 1591 przed zarazą w Krakowie i ugaszcza teściowę arcyksiężnę rakuską; potem Jan Zamoyski wita i podejmuje w zamku królewską oblubienicę Gryzeldę Batorównę 1583 i ztąd prowadzi na ślubny kobierzec do Krakowa. Lubomirski, ssta niepołomicki gości przez miesiąc 1644 r. a od 17 lipca do 17 sierpnia 1646 Władysław IV; bawi tu jeszcze Jan III w r. 1692 i poluje August II 1730 r. 27 września. Blisko kaplicy zbudowanej przez Zygmunta I, stał do 1875 r. zmurszały pień starego dębu, pod którego konarami biesiadował i nocował August II. Na suchym pniu umieszczono na pamiątkę krzyż a pod nim tablicę z wyliczeniem ubitego zwierza w czasie trzechdniowych łowów. Pomimo częstego pobytu krolów z całym dworem, nie podniosły się N. nigdy do znaczenia miasta, chociaż tworzyły sstwo niegrodowe. Najdawniejsza lustracya z r. 1562 powiada W tem starostwie jest zamek, do którego jest wsi 16 a folwarków 4. We wsi Niepołomicach jest kmieci 11, siedzą na rolach, z których płacą czynszu pro anno per grosses 4. Dawa każdy per caponem et per caseum unum. Kmiecie powinni robić jeden dzień na tydzień, a gdy Król Jmć jest, powinni na każdy dzień posługi wszelakie. Są dwa sołtysi, którzy żadnych czynności nie płacą, ani robót nie czynią, tylko strzedz lasu powinni. Są też drudzy trzej, które leśnymi zowią, tylko strzedz lasu powinni. Karczmarzów jest 17 zapewne utrzymujących gospody dla gości królewskich, siedzą każdy na polanku, z których płaci czynszu marc. 1 gr. 19. Ci na pierwsze miecisko sieci mieć powinni, a przy bytności Króla Jmci w łowy na każdy dzień jechać. W tej wsi jest stawów wielkich trzy Staniątecki, Wężowy i Olszowy zwane. Lustracya z r. 1569 mówi prawie toż samo, dodając tylko o zamku nowowybudowanym. Ale 1655 r. zniszczyli N. Szwedzi. Rzadsze łowy królewskie zmniejszają liczbę gospód i zmiemiają stosunki poddańcze. Lustracya z roku 1664 wylicza kmieci jest 7 sprzężajnych, bez sprzężaju 3. Spy nie dają, tylko kura 1 i jaj 10 każdy. Robią trzy dni na tydzień bydłem, przędą oprawy po łokci 4, stróżę kolejno odprawują. Jest karczmarzów 4, powinni na pierwsze miecisko sieci nieść i przy bytności Króla Jmci na łowach trwać, płacą po fi. 2 gr. 7. Leśnych 3, nie płacą nic, są na posłudze leśnej i zwierza strzegą. Rybak 1, obroki pewne ryb daje w piątki, środy i soboty. Stawy 3 Chroyski, Wężowy i Olszowy, który przez niedostatek wody wysycha. Niepołomska puszcza jest odłamem podmokłych puszcz, które dawniej nieprzerwanym ciągiem pokrywały niziny rozdzielające wyżynę olkuskosando mierską od podgórza karpackiego, a od Dunajca zakrywają piaszczyska, ciągnące się w dorzecze Bugu i Styru aż po Brody. Prócz niepołomickiej, rozróżniano dawniej jeszcze puszczę sandomierską, pokrywającą dziś większą część powiatu niskiego. Obydwie oddzialały więcej otwarte okolice między Rabą i Dunajcem, urozmaicone borami sosnowemi i lasami brzozowemi. Puszcza niepołomska zajmuje nizinę mającą od 197 do 215 m. npm. wzniesienia i w największej rozciągłości od zachodu przys. Boryczow ku płn. wschodowi wś Dziewin ma 19 klm. długości. Z powodu że nizina Wisły rozszerza się w kierunku płn. wschodnim wciska się puszcza w kształcie klina pomiędzy podgórza i Wisłę i dla tego ma różną szerokość; w najwęższem miejscu 2 kim. , w środku, na płn. od gminy Kłaj, 6 klm. a w najszerszem 11 klm. , nie licząc już dawniej oderwanych lasów koło wsi Grobli. Świerk, buk, sosna i rzadszy dąb rosną tu przeważnie, po wyrębach zaś i na krawędziach lasu brzoza. Charakterystycznemi cechami puszczy są jeziorka i bagna, z odmienną roślinnością. Granicami puszczy są drogi żelazne z Podłęża do Niepołomic od zach. , z Bochni do Krakowa arcyks. Karola Ludwika poprowadzona brzegiem puszczy południowym i droga salinarna z Bochni do Sierosławic zbudowana na lewym brzegu Raby, od północy zaś Wisła. Dawniej obfitowała puszcza w grubego zwierza. Kazimierz IV Jagiellończyk ubił tutaj w r. 1469, jak zapewnia Długosz, tyle grubej zwierzyny, iż obdarzył nią panów, biskupów krak. , kapitułę, akademią i rajców krat. Z późniejszych polowań przechowała się pamięć łowów z r. 1644, kiedy w ciągu 5ciu dni w lipcu ubił Władysław IV 50 jeleni i z 1646 r. , gdy tenże król polował cały miesiąc od 17 lipca, a w końcu z 1730 r. Na starożytnym dębie umieszczona tablica wyliczała, że August II przez trzy dni we wrześniu ubił 3 łosie, 17 jeleni, 88 sarn, 23 dzików, 13 wilków, 32 lisów i mnóstwo drobnej zwierzyny. Dzisiaj utrzymują się tylko sarny, lisy i dziki, łosie wyginęły w końcu zeszłego wieku, wilki zaś wytępiono w pierwszej połowie naszego stulecia i rzadko już z innych puszcz przychodzą. Drzewostan zmniejszyły już oddawna żupy bocheńskie i wielickie, albowiem ta puszcza od wieków dostarcza niezliczonych pni na podstemplowanie chodników, w ostatnich jednak dwudziesta latach zbudowano w Kłaju parowy tartak a niewłaściwe warunki sprzedaży lasu sprowadziły znaczne zniszczenie, o co nawet interpelowano rząd w radzie państwa. Kilka pożarów lasu w naszym wieku, trzebienie i racyonalne gospodarstwo lasowe zmienia naturalnie charakter puszczy, jakkolwiek nie zmieniły się dotychczas jej granice. Niepołomickie sstwo niegrodowe, podług lustracyi z r. 1660, obejmowało dobra stołowe królewskie następujące zamek, wś N. , Wola Batorska, Stanisławice, Cikowce, Drwina, Wola Drwieńska, Grobla, Stare Brzesko, Mikluszowice, Gawłówek, Dziewin, Baczków, Branice, Damianice i 17 wsi do różnych opactw i klasztorów należących, obowiązanych składać daniny w naturze lub w pieniądzach. W 1771 r. opłacano z nich hyberny złp. 7640 gr. 5. W 1772 r. zajęte zostało przez rząd austryacki, który, po dołączeniu doń znacznej liczby dóbr duchownych administruje takowe przez urząd gospodarczy w Niepołomicach, spłacając fundacyom religijnym pewną corocznie sumę za użytkowanie. Do ekonomii obecnej należą Wola Batorska, Wola Zabierzowska, Grobla, Prawnik, Świniarzów, Drwina z Wolą, Dziewin, Mikluszowice, Gawłówek, Poszyna, Damianice, Stanisławice, Podgroble, Rysa, Łapczyce, Siedlec, Chełm, Moszczanice, Okulice, Bogucice, Kamionna, Pasierbice, Wyżyce, Kolanów, Kłaj, Książnico, Baryszów, Błota, Jaz, Mszęcin, Pasternik, Piaski i Świdowa. Obecny obszar puszczy wynosi 22, 000 mr. , podzielonych na 10 leśnictw. Literatura Baliński Staroż. Polska II, 187; Matakiewicz Kłosy 1875, str. 394, gdzie także umieszczono ryciny kościoła i dziedzińca zamkowego; Siarczyński Rkp. Bibl. Ossol. 1826; Szematyzm archidyec. tarnowskiej; Schwestka Statistische Beschreibung d. Niepolomicer Staatsforsten, w Jahresbericht d. westgalizischen Forstvereins Krakau 1858, Heft VIII. Mac. Nieporaź, wś, pow. chrzanowski, w okolicy pagórkowatej i lesistej, przy drodze z Alwerni 6, 8 klm. do Chrzanowa, 341 m. Nieporaż Nieporaź Nieporęt Nieprachy Nieporowa Nieporoty Nieporęt npm. Tę osadę otacza od płn. i wschodu las Bagno, będący południową częścią boru zwa nego Chechłem, a od południa mniejszy las, zwany Oblaskami. Jest tu leśniczówka i dwie węglarki. N. należy do par. rz. kat. w Regulicach odl. 1 klm. i ma 180 mk. rz. kat. i 6 izrael. Obszar więk. pos. bar. Lipowskiego ma 114 mr. roli, 50 łąk, 7 past. i 691 lasu; mn. pos. 129 mr. roli, 11 łąk i 15 pastw. Na płn. graniczy N. z Wolą Filipowską i Belęcinem, na wsch. z Rudnem, na płd. z Kaźmirówką a na zach. z Płazą. Mac. Nieporęt, wś i dobra nad rz. Długą, o kilka wiorst od jej ujścia do Narwi, pow. warszawski, gm. i par. Nieporęt. Leży śród lasów dawnej puszczy nadnarwiańskiej, w odl. 28 w. od Warszawy, na prawo od drogi bitej z Jabłonny do Serocka. Posiada kościół par. murowany, szkołę początkową, urząd gminny, 66 osad, 600 rak. ; sąd gm, st. dr. żel. i st. poczt. w Jabłonnie. W 1827 r. było tu 61 dm. , 531 mk. N. jest dawną wsią, osadzoną przez ks. mazowieckich śród wielkiej puszczy, zajmującej oba brzegi Narwi i cały klin zawarty między Wisłą i Narwią, których dorzecza zlewają się w pobliżu punktu zbiegu wód w rozległą, piaszczystą i podmokłą nizinę, na której długo bardzo przechowywała się pierwotna puszcza. Wody tej puszczy uprowadzało kilka drobnych rzeczek, nad któremi się tworzyły najdawniejsze osady. W 1484 r. Bolesław, ks. mazowiecki, sprzedaje N. dwom braciom Prażmowskim, Michałowi, archidyak. płockiemu i Wojciechowi, dworzaninowi książęcemu. Przenosi przytem mieszkańców na prawo niemieckie. Już w XVI jednak wieku N. staje się posiadłością królewską. Z przeniesieniem stolicy do Warszawy N. staje się tem dla dworu, czem były przedtem Niepołomice pod Krakowem. Zygmunt III wystawił tu drewniany zamek, obszerny i wygodny, wzniósł kaplicę i założył ogród. Władysław IV i Jan Kazimierz często tu przebywając, utrzymywali i upiększali tę letnią ulubioną siedzibę. W czasie morowej zarazy w 1652 r. przebywał tu cały dwór królewski. Tu również oczekiwał na Maryą Ludwikę, chory czy udający chorobę Władysław IV w 1646 r. Laboureur w opisie podróży królowej, podaje szczegóły o N. , w którym się zatrzymała Marya Ludwika dążąc do Warszawy. Jan Kazimierz założył i uposażył tu parafią, tudzież wzniósł w 1651 r. dotąd istniejący kościół. Składając koronę w 1658 r. darował N. jezuitom warszawskim, po których przeszedł na własność funduszu edukacyjnego, a wreszcie na własność prywatną. Za czasów królewskich jeszcze, dla osuszenia błotnistej doliny rzeczki Długiej, wykopano dla odprowadzania wód kanał zwany Królewskim. W 1882 r. wś uległa zniszczeniu przez pożar. Dobra N. mają rozl. mr. 7900, a mianowicie gr. or. i ogr. mr. 186, łąk mr. 116, past. mr. 4, lasu mr. 6583, zarośli mr. 32, wody mr, 38, nieuż. mr. 128, w osadach wieczystych czynszowych mr. . 813; bud mur. 1, z drz. 60; płodozmian 7polowy. Wś N. os. 66, z gr. mr. 1110; wś Kąty Węgierskie os. 26, z gr. mr. 329; wś Kobiałka os. 22, z gr. mr. 332; wś Białobrze gi os. 9, z gr. mr. 36; wś Stanisławów os. 45, z gr. mr. 1040; wś Wola Aleksandra os. 5, z gr. mr. 94; wś Morysin os. 2, z gr. mr. 73; wś Augustówek os. 16, z gr. mr. 318; wś Ale ksandrów os. 19, z gr. mr. 352; wś Wojdy os. 4, z gr. mr. 93; wś Kąty Grodziskie os. 19. z gr. mr. 272; wś Izabelin os. 24, z gr. mr. 380; wś Anusiu os. 4, z gr. mr. 80; wś Ruskowy Bród os. 6, z gr. mr. 97; wś Olesin os. 8, z gr. mr. 112, wś Maciki os. 6, z gr. mr. 97; wś Rembielszczyzna os. 24, z gr. mr. 451; kol. Maciki os. 2, z gr. mr. 3. Dobra te w ostatnich czasach były własnością hr. Po tockich, od których w 1881 r. nabyło je ber lińskie towarz. handlu drzewem za 600, 000 rs. N. par. , dek. warszawski, 2200 dusz. Nie poręt gmina należy do sądu gm. okr. V w Ja błonnie, ma 17240 mr. obszaru i 4000 mk. W gminie są 3 szkoły początkowe, gorzelnia, 5 młynów i wiatraków. Br. Ch. Nieporotów, ros. Neporotowo, wś przy ujściu strugi Nieporowy do Dniestru, pow. chocimski gub. bessarabskiej, par. katol. Chocim, ma cerkiew; przeprawa promem przez Dniestr. Własność Statewicza. W 1868 r. było tu 178 dm. ; plantacye tytuniu. Nieporotów, grupa domów w Sielcu, pow. sokalski. Nieporoty 1. wś i dobra, pow. witebski, 2 okr. pol. , 4 okr. sąd. , gm. leskowicka, 187 dusz rew. , własność Łagodów, dawniej Rekściów, 315 dz. ziemi. Przy wsi kościół paraf. kat. , dek. witebskiego, klasy 5ej p. w. Wniebowzięcia M. B. , wzniesiony 1777 r. przez Michała Mitkiewicza i synów jego Szymona i Bartłomieja. Par. ma dusz 804; należą do niej kaplice w Plihówce, fundacyi Teresy Kossowskiej z 1799 r. , w Mikołajowie, fund. Jak. Zabłockiego z. r. 1818 i w Pojezierzu Podozierzu, fund. Jana i Doroty Rekściów z r. 1750. 2. N. , wś, pow. siebieski, o 30 w. od Siebieża; okr. wiejski N. liczy 1559 dusz rewiz. włościan skarbowych. 3. N. , wś. pow. sieński, gm. Ostrowno, 4 dm, , 21 mk. M. K. Nieporowa, struga w pow. chocimskim gub. bessarabskiej, prawy dopł. Dniestru, do którego wpada pod wsią Nieporotowem. Od lew. brz. przyjmuje strugę Michałków. Nieprachy al. Niepracha, fol. , pow. lidzki, w 3 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Ostrzyno, Nieporotów Niepryśka Nieprześna Niepszczolony Nieraczyn o 21 w. od Szczuczyna, 47 mk. 1866 r. , wła sność Berdowskich. Nieprakszty, trzy folwarki nad jez. t. n. rozl. 46 mr. , pow. trocki, w 2 okr, pol. , o 43 w. od Trok, par. Giegużyn, 4 dm. , 77 mk. , w tem 66 kat. i 11 prawosł. Dawniej własność Kossakowskich, obecnie należą w połowie do Bądzyńskich, a w drugiej połowie do By lińskich i Kirklewskich. Obszaru około 800 mr. ; grunta i lasy rozmaitych gatunków. W 1850 r. posiadali tu Kirklewski 98 dz. , Gliszczyński 200 dz. , Kowalewski 96 dz. , Zaleski 96 dz. i Żakowicz 40 dz. Nieprasnoja, os. , pow. suwalski, gm. Kuków, par. Filipów, odl. od Suwałk 14 w. Ma 3 dm. , 5 mk. Nieprawda, jedno z rozgałęzień rz. Horynia, mianowicie począwszy od wsch. krańca pow. pińskiego i zach. krańca pow. mozyrskiego, naprzeciwko wsi Uholec w mozyrskim, aż do mka Dawidgródka, kędy się zlewa zno wu w jedno koryto z Horyniem. Długie oko ło 28 wiorst. A. Jel. Niepreniki, Nieprenniki al. Nieprzeniki, wś nad rz, Janką, pow. dzisieński, w 2 okr. pol. , gm. Ihumenowo, okr. wiejski Lońsk, o 14 w. od gminy a 58 w. od Dzisny, 17 dm. , 179 mk. 44 dusz. rew. ; należy do dóbr Szarkowszczyzna, Boguckich. Niepriaża, okr. wiejski, pow, witebski, w 3 okr. pok. do spraw włośc, gm. chrapowicka, 249 dusz rewiz. Nieproschin, fol. do Pierzowa, pow. sycowski. Nieprowice, w dok. Neprowycze, wś nad rz. Nidą, pow. pińczowski, gm. Złota, par. Chroberz, odl. 10 w. od Pińczowa. W 1827 r. by ło dm. 51, mk. 345. Fol. i wś N. rozl. mr. 630 gr. or. i ogr. mr. 340, ląk mr. 98, past. mr. 28, lasu mr. . 152, nieuż. mr. 12; bud. mur. 5, z drzewa 8; płodozmian 8polowy. Wś N. os. 70, z gr. mr. 428. Na dokumencie wyda nym w 1437 r. Kod. dypl. Mucz. i Rzysz. , II, 450 występuje jako świadek Janussius de Neprowycze. Br. Ch. Niepruszewo, w dok. Nieproszewo, wś i dobra, pow. bukowski. Wś posiada kościół par. , 22 dm. , 218 mk. , 27 ew. , 191 kat. , 16 analf. Poczta, tel. , st, kol. żel. w Otuszu o 4 kil. , gośc. o 9 kil. Według regestr. pobor. z 1580 r. wś N. miała 5 łanów, 1 zagrod. , 2 rybaków i rolę karczemną Pawiński, Wielkop. , I, 22. Dobra N. mają 3801 mr. obszaru; składają się z 4ch miejscowości a N. , dom. ; b Kalwy, fol. ; 22 dm. , 449 mk. , 100 ew. , 349 kat. , 10 analf. Własność i majorat księcia ReussSchleiz Henryka XVII. Kościół par. znajdował się pierwiastkowo we wsi Cieśle; wspomina o nim już Andrzej, biskup poznański, ustanawiając w r. 1298 archidyakonaty w swej dyecezyi. Z Cieśli do N. , zdaniem Łukaszowicza, parafia została przeniesiona w pierwszej połowie XV w. , gdyż w r. 1442 jest mowa w księgach konsystorskich o patronacie ko ścioła niepruszewskiego. Księga zaś beneficiorum r. 1510 opisuje majątek i dochody je go. N. było wtedy własnością głośnej rodzi ny wielkopolskiej Górków. Do r. 1580 kościół był drewniany, w tym zaś r. Łukasz Górka, wojewoda wówczas łęczycki, dziedzic N. , cho ciaż sam luteranin, wystawił kościół z cegły palonej i uposażył probostwo. Na nowo ko ściół już upadający dźwignął r. 1725 Ale ksander Biliński, chorąży poznański, ówcze sny dziedzic, a r. 1781 Józef Krzycki, jako nowy patron, odświeżył świątynię i wewnątrz przyozdobił. Par. N. , dek. bukowski, 2196 dusz 1873 r. . M. St. Niepryśka al. Nepryś, rzka w pow. biłgorajskim, ma początek pod wsią Nieprysz, płynie pod Józefowem w stronę płd. zachodnią i przyjąwszy pod Kozakami strumień od lewego brzegu, wpada z lewej strony do rzeki Tanwi. Długa 11 wiorst. Nieprzeniki, ob. Niepreniki. Nieprześna, wś, pow. bocheński, w okoli cy pagórkowatej, podszytej liściowemi gajami, nad górnym biegiem pot. uchodzącego do Stradomki z praw. brzegu pod Dąbrowicą. Odl. od Bochni o 91 klm. Należy do par. katol. w Sobolowie, ma 246 mk. rz. kat. Istniała już w XIII wieku, ponieważ podaje ją spis dóbr opactwa tynieckiego, potwierdzony przez Grzegorza XIII w 1229 r. , ale Długosz nie wymienia jej w liczbie dóbr kościelnych. Gle ba żytnia. Pos. więk. St. Żelechowskiego ma obszaru 203 roli, 30 łąk i ogr. , 24 past. i 147 mr. lasu; pos. mn. 109 roli, 15 łąk i ogr. i 8 mr. lasu. Graniczy na płn. z Dąbrowicą, na wsch z Pogwizdowem, na zach. z częścią Nieszkowic II i Sobolowem a na płd. z Za wadą Wielką. Mac. Niepszczolony 1. niem. Niepczelong, wyb. do Konarzyn należące, pow. człuchowski, st. p. Zielona, tamże szkoła, par. kat. Konarzyny, 1 milę odl. , ew. Sępolno; obejmuje 622, 37 mr. W 1868 r. 7 bud. , 3 dm. , 29 mk, kat. , 5 ew. 2. N. , wyb. należące do Żychc, pow. człuchowski, st. p. Zielona. Kś. Fr. Nieraczyn, ob. Mirocin. Nierada 1. al. Mazury, wś, pow. częstochowski, gm. Rększowice, par. Poczesna. Wś ma 67 dm. , 429 mk. , ziemi włościan. 1859 mr. W 1827 r. było 38 dm. , 383 mk. 2. N. , wś i fol. nad rz. Wartą, pow. będziński, gm. Włodowice, par. Mrzygłód. Wś ma 14 dm. , 158 mk. , ziemi włośc. 1859 mr. ; fol. 1 dm, 14 mk. , ziemi dwor. 300 mr. W 1827 r. 20 dm. , 139 mk. 3. N. , ob. Mazury VI, 213. Br. Ch. Nierada, wś, pow. bytomski, par. Kamie Nieprakszty Nierada Nieprakszty Nieprasnoja Nieprawda Niepreniki Niepriaża Nieproschin Nieprowice Niepruszewo Nieprzeniki Nierawszczyzna Nieradecy niec, odl. 2 3 4 mil od Bytomia. Posiada dwa wielkie piece, dwa miechy parowe, fryszerkę, 70 mr. roli, 136 mk. kat. 1861 r. . Nieradecy, niem. Klein Haehnchen, wś serb ska na saskich Łużycach, w pow. kamieniec kim. W 1880 r. 45 dm. , 229 mk. , 190 ew. , 39 kat. , 170 Serbów. A. J. P. Nieradowo 1. wś nad rz. Soną, pow. ciechanowski, gm. i par. Gołymin, odl. o 12 w. od Ciechanowa, ma 17 dm. , 153 mk. , 630 mr. gruntu dobrego, 11 nieuż. Mieszka tu drobna szlachta. W 1881 r. było tu 59 mk. 2. N. , wś, pow. mławski, gm. Dębsk, par. Szydłowo, odl. o 7 1 2 w. od Mławy, ma 5 dm. , 79 mk. , 351 mr. gruntu dobr. , w tem 27 mr. włośc. W 1827 r. 5 dm. , 38 mk. N. należało do dóbr Giednia. W 1873 r. oddzielony został od tych dóbr fol. N. , mający 291 mr. obszaru. Nieradza Niska, pow. turecki, przyległ. dóbr Gołuchy. Nieradziszki, zaśc. , pow. święciański, w 2 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Kukuciszki, o 5 w. od gminy, 7 dusz rew. Nieraszew, wś, pow. nowogrodzki, o 4 w. ku zach. od mka Turca, ma 11 osad, miejsco wość bezleśna, grunta dobre. A. Jel. Nieratówka, lewy dopływ Ptyczy, lewego dopływu Prypeci. Nierawszczyzna Nowa i Stara, os. , pow. sejneński, gm. Hołny Wolmera, par. Łozdzieje, odl. od Sejn 21 w. N. Nowa, 1 dm, 10 mk. N. Stara, 1 dm. , 3 mk. Nierawy, wś, pow. sejneński, gm. Hołny Wolmera, par. Łozdzieje, odl. od Sejn 19 w. Ma 35 dm. , 251 mk. W 1827 r. było 20 dm. , 136 mk. Nieraź al. N. Dubowa, wś, pow. bychowski, gm. Nowy Bychów, 63 dm. , 457 mk. Nierczaj, struga w pow. ihumeńskim bez wyraźnego ujścia, przecina lesiste, dzikie mo czary, od wsi Karpiłówki ku rzece Wołmie, w kierunku zaśc. Uhły al. Uhoł, naprzeciwko którego ginie w rozlewach kotliny Wołmy. W miejscu gdzie struga przecina dawny trakt pocztowy ilińskoihumeński jest karczma te goż nazwiska. Długość biegu w prostej linii około 6ciu wiorst. A. Jel. Nierejsza, rzeczka w pow. orszańskim, dopływ rz. Łuczesy. Niereśnia, ob. Uborć. Nierestna, rzeczka w pow. mozyrskim. Nierodna góra, wyniosłość na płd. od Hłuboczka Wielkiego, w pow. tarnopolskim, nad doliną Seretu, 365 m. wznies. Br. G. Nierodzim, wś nad Wisłą z lew. brzegu, pow. sądowy skoczowski, na Szląsku austr. Na płn. leżą Harbutowice i Bładnice Dolne, na zach. Godziszów, na płd. Hermanice, a na wsch. Lipowiec. Przez obszar tej gminy przechodzi gościniec z Ustronia do Skoczowa. Chaty rozrzucone w płd. zach. obszarze tworzą część wsi, zwaną Bładnicami Górnemi OberBladnitz. We wsi N. mk. 469, w Bładnicach Górnych 109, razem 578 r. 1880. We wsi kościół fil. ś. Anny, należący do par. w Skoczowie. Sąd pow. i st. p. w Skoczowie. Nieroniki, wś, pow. białostocki, niegdyś własność klaszt. dominikanów w Choroszczy. Nieropla, rz. w gub. mohylewskiej, lewy dopł. Druci, praw. dopł. Dniepru. Nierotówka, rzka w pow. bobrujskim, za czyna się w moczarach okolicy fol. KaczajBłoto, mających komunikacyą kanałem z rzką Rudzianką, dopływem Uszy. Miejscowość ta jest niejako wododziałem rzeczek płynących do Berezyny i do Ptycza; otóż gdy Rudzianka płynie stąd na wschód ku pierwszej, N. kie ruje się na płd. zach. w stronę Ptycza, około wsi Uhły, fol. Buda, wsi Szków, gdzie rozla na w jeziorko obraca trzy młyny, następnie dopłynąwszy do dóbr Rudobietka kanałami odchodzi dalej w kotlinę bagnistą Ptycza, nie mając pewnego ujścia. Długość biegu około 5ciu mil. A. Jel. Nierowce, lit. Nierawaj, wś i fol. , pow. kalwaryjski, gm. i par. Urdomin, o 21 w. od Kalwaryi; fol. ma 8 dm. , 27 mk. , wś 11 dm. , 57 mk. W 1827 r. było 8 dm. , 46 mk. W 1874 r. z dóbr urdomińskich generałowej Suchorzewskiej sprzedany Abrahamowi Burakowi. Ma włók 12, płodozmian 4polowy. Na grun tach Nierowiec i sąsiednich folwarków jest kilka płaskich kurhanów, zwanych przez lud kruszniami, które od wojen krzyżackich datują. W jednym z nich 1869 r. znaleziono węgle, kości ludzkie, parę urn glinianych bar dzo grubej roboty, a także mosiężne i żelazne szczątki zbroi. E. G. Nierowo i Nierowy, ob. Nerowo i Nerowy. Nieróża 1. al. Nieroza, Nierzeszyn, niem. Nierosen, wś, pow. wałecki, st. p. , par. ew. i urz. stanu cywil. Frydląd Marchijski, 5 klm. odl, , par. katol. Marcinkowo, szkoła Hanki. Ma 228, 6l mr. obszaru, 15 bud. , 4 dm. , 29 mk. ew. Leży nad jeziorem i bitym traktem z Wałcza do Frydlądu Marchijskiego. 2. N. , dobra, tamże, obejmują 424, 44 ha roli ornej i ogr. , 19, 06 łąk, 56, 61 past. , 14, 57 boru. 11, 55 nieuż. , 46, 37 wody, razem 572, 76 ha. W 1868 r. 17 bud. , 83 mk. , 1 kat. , 82 ew. W dok. z r. 1314 jest wymienione jezioro Nyrocze, od którego wś i dobra tutejsze wzięły swe miano ob. Cod. dipl. Pol. Dok. 967. Kś. Fr. Niertka al. Nieretka, mała rzeczka bagnista w pow. bobrujskim, ma początek w okolicy za wsią Rubieży, płynie lesistemi błotami w kierunku zachodnim około 10 w. i wpada do Pierpszy, lew. dopł. Oresy. A. Jel. Nierwanice, ob. Jerwonice. Nieryb, błoto w płd. wsch. części pow. bo Nieradecy Nieradowo Nieradza Nieradziszki Nieraszew Nieratówka Nieraw Nieraź Nierczaj Nierejsza Niereśnia Nierest Nierodna Nierodzim Nieroniki Nieropla Nierotówka Nierowce Nierowo Nieróża Niertka Nierwanice Nieryb Nierzeja Świeża Nierymdajcie Nierybno Nierychła rysowskiego, na praw. brz. rz. Plisy, pomiędzy wsiami Żabinków Zebienków i Uznaż, ma 8 w. długości a 2 w. szerokości, otoczone do koła lasami sosnowemi. Na błocie rosną rzadko karłowate sosenki a miejscami trzcina czeret. Pośrodku błota leży jezioro t. n. , z ktorego wypływa rz. Brusiata, dopływ Berezyny z lewej strony. Ma ono około 100 mr. obszaru i z powodu torfowego bagniska nie odznacza się rybnością, znajdują się w niem bowiem tylko drobne czarne okonie. T. S. Nierybno, niem. Nieribno, według wizyt. Madalińskiego z r. 1686 Nierybus, wś, pow. kościerski, st. p. , tel. i kol. Frankifeld, 6, 2 klm. odl, par, kat. Stara Kiszewa 1 2 mili odl. , ew. Nowe Polaszki; odl. od m, pow. 4 1 2 mili; obejmuje 4 posiadłości gburskie, razem 420, 46 mr. obszaru, 44 mk. , 5 dm. Według szematyzmu dyecez. z r. 1867 było tu 33 kat. mk. Wieś ta została wydana w wieczystą dzierżawę na mocy przywileju z d. 3 paździor. 1760 r. Do par. kiszewskiej należała już r. 1686. Dziś stanowi N. fol. do Bartlewa na leżący i zawiera 80, 17 ha roli or. i ogr. , 7, 66 łąk, 511 torfowisk, 7, 66 boru, 1, 53 wody. Szkoła Płociczno. Kś. Fr. Nierychła, pow. miechowski, gm. Michałowice, par. Więcławice. Nierymdajcie, wś i dwór, pow. telszewski, o 14 w. na płn. wsch. od Telsz; kościół kat. św. Bartłomieja, z muru w 1860 r. wzniesiony przez ks. Krystucia, filialny telszewski. Nierzeja Świeża al. Fryska, niem. Frische Nehrung, dok. Neringia, Nerigia, Nerya, Nerge, Neriga ob. Sł. geogr. , t. II, str. 530 i t. VI pod wyrazem Mierzeja. Tu dodajemy dla uzupełnienia jeszcze inne szczegóły. Toeppen przypuszcza, że Witland anglosaxońskiego kapitana Wulfstana z 990 r. jest właśnie Nierzeją Świeżą ob. Script rer. Prusa. , I, str. 733 i Neumann w Preus. Prov. Bl. , 1854, II, str. 323. , Co do nazwy to zamiast Mierzeja trzeba pisać Nierzeja, gdyż wyraz ten pochodzi od nierzchnąć się, we wielkopolskiem ikrzyć się; jest to prowincyonalizm pomorski, gdzieindziej nieznany. Lecz ta nazwa pomorska jest bardzo stosowna, bo ryby w czasie ikrzenia wychodzą na wierzch wody. W mowie Pomorzan przechował się oprócz tego jeszcze wyraz nierzch, tyle co wierzch czyli powierzchnia. Nierzeja znaczy więc tyle, co skrawek lądu, który się wynurzył z pod wody ob. Kujot, Opactwo pelplińskie, str. 69. Neumann Preuss. , Prov. Bl, 1854, II, str. 376 wywodzi tę nazwę z litewskiego nêrti, po pol. nurzyć, zanurzać porów. także Pamiętnik fizyograficzny, t. III, str. 506. Niemieckie wywody od Neerland, zamiast Nie derland, albo Naehren żywić, nie dadzą się uzasadnić, co nawet niemieccy autorowie przyznawają ob. Brandstaeter Land und Leute des Landkreises Danzig, 1879, str. 213. Więc już ta okoliczność, że źródłosłowu nazwy szukać należy w narzeczu słowiańskiem, dowodzi, iż tu pierwotnie mieszkali Słowianie. Ale mamy na to i inne dane, z których prócz tego wynika, że Nierzeja należała już w XIII w. do książąt pomorskich. W 1235 r. bowiem nadaje Sambor I cystersom oliwskim rybołóstwo w zatoce świeżej ob. Toeppen Hist. comp. Geogr. , str. 47. Około r. 122027 opuszcza Świętopełk kupcom z Lubeki niektóre cła prawem wybrzeżnem przepisane, mianowicie na Nierzei aż do Lipy niem. Liep, in Nereo damus eandem libertatem a portu usque ad tiliam arborem ob. Pom. Urk. B. von Perlbach, str. 30. R. 1292 nadaje książę pomorski Mestwin cystersom w Pelplinie na Świeżej Nierzei, , in Nergia wieś Wojces, t. j. Wązkie, po niem. Engewater, między Dziwięćsosnami zevantzosna i Orlem. Wreszcie jeszcze dziś istnieje na Nierzei wś Polsk al. Narmeln, gdzie według podania jakiś pogański książę Swaino miał swój zamek, który r. 1264 Krzyżacy zniszczyli. Kształt N. Świeżej nawet w historycznym już czasie znacznie się zmienił. Sięgała ona dawniej daleko na wschód po za dzisiejszą piławską cieśninę Pillauer Tief aż do cieśniny pod Lochstaedt, która dopiero między r. 1311 1395 się zamuliła. Dzisiejsza ciaśnina piławska powstała dopiero roku 1510; także wś Kamstigall, którą Gdańszczanie spalili r. 1455 ob. Script. rer. Pruss. , IT, str. 516, leżała jeszcze na Świeżej Nierzei. Istniała jeszcze naprzeciw Balgi cieśnina baldzka, ale i ta z czasem się zapiaszczyła. Trzeba jednak wiedzieć, że do tych zmian przyczyniała się i ręka ludzka. Rywalizujący z Królewcem Gdańszczanie nieraz umyślnie w tych cieśninach zatapiali okręty, by spowodować zamulenie otworów. Brandstaeter sądzi słusznie, że przed wiekami Nierzeja składała się tylko z kilku wysp okrągłych, które z czasem, wskutek nanoszonego przez Wisłę namułu, zlały się w ten wązki półwysep. Wiadomość, że powstała dopiero r. 1190 pośród długiej i okropnej burzy, którą poprzedził 12 lat trwający wiatr północny, nie jest niczem potwierdzona ob. Script rer. Pras. , IV, 516 i 606. . Osady tutejsze leżą prawie wszystkie nad brzegiem ku zatoce zwróconym, a to z tej przyczyny, że morze nanasza tylko piasek, podczas kiedy Wisła i inne rzeki osadzają tu żyzną ziemię. Ów piasek morski tworzy nad brzegiem całe ławy, które często zmieniają swe stanowisko i wzrastają z roku na rok, zasypując pola, lasy i wioski ob. Brandstaeter 1. c. , str. 215; dochodzą Nierybno Nieściery Nierzestów Niescenienta Niesadna często do stu stóp wysokości. Z tego powodu wyznaczyło r. 1767 gdańskie towarzystwo naturalistów nagrodę za najlepsze rozwiązanie zadania, jakby zapobiedz dalszemu ich wzrastaniu. Radca Sjoeren Bjoern polecał siać wydmuchrzycę piaskową Elymus arenarius; później użyto także trzciny piaskowej Amophilaarenaria i turzycy Carex arenaria. Praca ta została uwieńczoną pożądanym skutkiem. Kazimierz Jagiellończyk nadał Świeżą Nierzeję Gdańszczanom, ale polowanie w lasach królowie polscy wyraźnie sobie zastrzegali. Ze zwierzyny trafiają się tu głównie zające i prócz tego dzikie ptastwo. Dawniejsze rozległe lasy ucierpiały wiele przez orkan r. 1497 die Nerung, tak głosi kronika gdańska, schlug das wasser das meiste theil zu und wehete manch tausent beume mit wortzeln umb darinnen, ob. Script, rer. Prus, V, 447. Jak dawniej tak i dziś kwitnie tu rybołóstwo, które jest także wydzierżawione; ryby wywożą latem w beczkach wodą napełnionych do Gdańska, zimą zaś przeprawiają się rybacy na łyżwach przez zatokę, ciągnąc za sobą lekkie czółna z rybami, często do Tolkmicka, ztąd jadą najętemi podwodami na targ do Elbląga, wieczorem zaś wracają na Gdańsk do domu. Ale i rolnictwem i hodowlą bydła trudnią się tu mieszkańcy. Ich dyalekt jest dolnoniemiecki, z szeroką wymową, tak że i Niemcy ich nie łatwo rozumieją. Skróconych imion u nich bardzo wielo. Mieszkańcy tutejsi są prawie wyłącznie ewang. wyznania; część ich, to jest menonici, przybyli tu z Holandyi około r. 1567, gdy tam rządził książę Alba. Lud jest tu silny, wysokiego wzrostu. Rozróżniają gburów, zagrodników, chałupników i robotników. Domy są po większej części budowane w szachulec, aby wrazie wylewów tem prędzej wyschły; zazwyczaj są ozdobione altaną. Sołtysi noszą dla odznaki, oprócz opaski u rękawa, laskę bukową z białoczarnym kutasem i gałką z nowego srebra, na której jest wyryta nazwa wsi. Na N. istnieją dziś następne osady Bodenwinkel, w samym kącie zatoki świeżej, należy do Gdańska, w 1868 roku było tu 631 mk. i to 616 ew. , 1 kat. , 14 żydów, 52 dm. , 147, 79 mr. obszaru; Vogelsang ob. ; Neue Welt, wyb. ; Schottland; Przebrno ob. . Dalej na wschód leży osada rybacka Schallmehl, potem wś Langhacken, w jej pobliżu góra Blocksberg; Lipa ob. i Kahlberg ob. mają kąpiele morskie. Nieco dalej znajdowała się aż do r. 1824 zasypana już wś Schmeergrube na północnem wybrzeżu, gdzie też dawniej aż do r. 1200 miała być cieśnina. Potem spotykamy wś Voeglers, a za nią wś kościelną Neukrug, filią do Przebrna. Na północ spostrzegamy Frombork z pięknym tumem; na lewo zarysowuje się Brunsberg, dalej Balga na północny wschód a tuż pod horyzontem wybrzeże sambijskie. Kościół tutejszy stał dawniej pod wsią Polsk, ale został tam zasypany; r. 1743 odnowiono go, ale już r. 1825 spotkał go ten sam los, wtedy wystawiono go na dzisiejszem miejscu. Ostatnią do pow. gdańskiego należącą osadą jest wś Polsk al. Narmeln. Za wsią rozpoczyna się już pow. fiszhuski. Na tej przestrzeni są tylko 3 miejscowości Alttief, Neutief i Moewenhaken leśn. . Nad mieniamy jeszcze, że już za czasów Mestwina nazywano całą przestrzeń nizin wzdłuż morza także Nierzeją. Niemiecką nazwę Frische Nehrung wywodzi Daniel od rzeczki Frisching porów, Handbuch der Gegraphie, II, stro nica 890. Kś. Fr. Nierzestów al. Nierzestowo, dok. Nerestovo, niem. RoeskauSee al. NierrestowoSee, pow. kartuski, jest to jedna z zachod, odnóg jezio ra raduńskiego, wrzynająca się w ląd przy Łączynie, naprzeciwko wioski Przewozu. W 1283 potwierdza Mestwin nadanie tej części zakonnicom w Żukowie ob. Perlbach P. U. B. , str. 327; Fankidejski, Klasztory żeńskie, str. 60. Mapę grupy jezior raduńskich po dał program szkoły realnej ś. Jana w Gdań sku z 1869 r. Kś. Fr. Nierzeszyn, ob. Nieróża. Nierzostowo, niem. Nierostaw al. Nierostow, dawniej Nierosławy niem. Niemslaw, wś, pow. człuchowski, st. p. , okr. urz. st. cyw. i szkoła Zielona, par. kat. Konarzyny 1 1 2 mili odl. , ew. Sępolno. Obejmuje 3931, 09 mórg obszaru, 67 bud. , 23 dm. , 149 mk. 1868 r. , 130 kat, 19 ew. ; w 1856 r. 152 mk. Leży nad jeziorem, niedaleko bitego traktu z Bytowa do Chojnic. Nierzyn, wś włośc. , pow. lucyński; okr. wiejski N. liczy 1076 dusz włościan skarbowych. Niesadna, wś, pow. garwoliński, gmnina Pszonka, par. Parysew. Posiada szkołę początkową, 18 dm. , 153 mk. , ziemi 470 mr. W 1827 r. było dm. 15, mk. 86. Nieschwitz, 1400 Nebiltshicz, wś, pow. bolesławski, par. Warta Stara; posiada młyn wodny, łomy kamienia wapiennego; w 1841 roku było 50 dm. , 287 mk. U katol. . Nieściery al. Nistery, wś nad bezim. dopł. Serwecza, pow. nowogródzki, gm. horodyszczańska, o 3 w. na płd. od mka Horodysz cze, ma 15 osad; grunta wyborne, miejsco wość falista, bezleśna. A. Jel. Niescenienta, urzęd. Niestinienty, wś włośc. , pow. oszmiański, w 1 okr. pol. , gm. Soły, okr. wiejski Haucewicze, o 6 w. od gminy a 25 w. od Oszmiany, 17 dm. , 217 mk. , w tej liczbie 119 prawosł. i 100 kat. 62 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarb. Smorgonie. Nierzostowo Nierzestów Nierzyn Nieschwitz Nierzeszyn Nieseta Nieseta Niesięcin Niesin Niesiłowce Nieseta, rzeka w pow. ihumeńskim i bobrujskim, bierze początek w odludnych lesi stych moczarach za zaśc. Kucin, płynie w kierunku płn. koło zaśc. i fol. Ostrówki, tu z lew. str. zasila się rzeczką Lipnicą; za osa dami Naborki rozlewa się w jeziorka i obraca młyn, dalej płynie koło wsi Naborki i nieco niżej przyjmuje od lew. brz. rzkę Maksimówkę; na przeciwko wsi Kobylanki na przestrze ni przeszło 2 w. stanowiąc granicę pow. ihumeńskiego i bobrujskiego wpływa w pow. bobrujski; za fol. Kobylanką przyjmuje w siebie rzkę Horodecznę z lew. str. , a dalej rze ki Turczankę z lewej i Orzechówkę z pra wej; dalej płynie równolegle do gościńca z Kobylanki do wsi Niesety, tu rozlewa się w jeziorko i ma młyn; za wsią Niesetą przyj muje w siebie z lew. str. rzki Paniówkę i Baniówkę, zwraca się na płd. zach. ; pod zaśc. Zalesy i Taczenka przyjmuje dwie małe rzki i zatoczywszy półkole na wschód, poniżej wsi Ujście, na przeciwko wsi Bacewicze, wpada do Olsy z prawej strony. Koryto ma bagniste, płynąc ciągle nizinami lesistemi; długość biegu około 5 mil. A. Jel. Nieseta al. Niesiata, wś i dobra nad rz. t. n, , dopł. Osy, w płn. str. pow. bobrujskiego, przy granicy pow. ihumeńskiego, w 4 okr, pol. swisłockim; wieś ma 20 osad pełnona działowych, cerkiew par. pounicką, fundacyi Siebieniów, przeszło 1300 parafian. Uposa żenie cerkwi stanowi do 2 włók ziemi. Dobra, dawne dziedzictwo Pawlikowskich, mają prze szło 212 włók; dochód z młynów około 300 rubli, propinacye; miejscowość odludna, po leska. O N. wspomina Ewa Felińska w Pa miętnikach ob. t. II, str. 350. A. Jel. Niesięcin, w dok. Nyeschyeczyno i Niesieczino, wś, pow. łódzki, gm. Rszew, par. Kon stantynów. Dm. 25, mk. 202, ziemi 303 mr. Według Lib. Ben. Łask. II, 380 N. dawało dziesięciny kapitule łęczyckiej, proboszczowi w Kazimierzu jedynie kolędę. Według re gestr, poborow, z 1576 r. wś N. , w par. Ka zimierz, była własnością Alberta Bełdowskiego, miała 7 łanów, 1 zagrod. , karczmę, 1 rzemieśl. i 12 kolonistów Pawiński, Wielkop. , II, 64. Br. Ch. Niesiłowce al. Niesiołowce, wś, pow. lidzki, w 1 okr. pol. , gm. Bielica, okr, wiejski Zaczepicze, o 2 w. od gminy a 31 w. od Lidy, 10 dm. 113 mk. 42 dusz rewiz. ; należy do dóbr Zaczepicze ks. Wittgensteina. Niesin, folw. i dobra, pow. lepelski, w 2 okr. polic. , w 3 okr. sąd. , o 22 w. od Lepla zarząd gminy liczącej 1437 włościan pł. ob. , w 67 osiadłych miejscowościach. W starych, dokumentach pod nazwą N. obejmują się wszystkie okoliczne folwarki, stanowiące niegdyś jego atynencye. W tak rozległych granicach N. na początku XVII w. był we władania ks. Michała DruckiegoSokolińskiego, wdy połockiego, i stanowił jego rezydencyą, co poświadcza dokument odgraniczenia majętności N. od majętności Iwańska ks. jezuitów połockich d. 1 czerwca 1614 r. przyznany. Następnie przechodząc spadkiem na jego potomstwo d. 2 stycznia 1684 r. został sprzedany przez kś. Michała Brackiego Sokolińskiego, pisarza w. ks. lit. , Janowi Kulniewowi, stolnikowi smoleńskiemu, i żonie jego Annie z Bujniewskich za 20000 czerw. zł. , z ewikcyą na dobrach Świady w Orszańskiem. Kulniew d. 2 stycznia 1687 r. przekazał N. swej córce Eufrozynie Samuelowej Mokrzeckiej, skarbnikowej smoleńskiej, która wyszedłszy powtórnie zamąż za Mikołaja Rypińskiego, strażnika czernihowskiego, d. 27 kwietnia 1714 r. zrzekła się N. na rzecz męża swego Mikołaja Rypińskiego. W dalszej kolei Ignacy Rypiński d. 11 listopada 1753 r. sprzedał N. Antoniemu Stefanowskiemu, strażnikowi smoleńskiemu. Synowie jego pod d. 1 czerwca 1785 r. podzielili się majętnością N. w ten sposób, że Stanisław otrzymał folwark N. ze wsiami Bobrową i Czołnowicą, a Jerzy folw. Bychów i Hołajewszczyznę ze wsiami Hołaje, Zarażeń, Sosniaki i Ostrowy, Wincenty folw Dziemieszków, Wiły i Niekłocz ze wsiami Chalimonowo. Maźniki, Zalesie, Kabaczek i Żanowo. W następstwie folw. N. na mocy dzielczego dokumentu między synami Stanisława Stefanowskiege d. 25 kwietnia 1836 r. przeszedł na Antoniego, po którym, na mocy testamentu, d. 3 marca 1865 r. przeszedł na jego synowca Adama Stefanowskiego. Fol. stanowiące atynencye N. i w 1785 r. od niego oddzielone, pozostają dotychczas w ręku Stefanowskich, prócz fol. Wił, ktory przeszedł w obce ręce. N. z fol. miał obszaru przeszło 200 włók, dziś zaś fol. N. , oprócz ziemi nadanej w nadział włościanom, ma 528 dzies; grunt urodzajny, obfitość łak naturalnych stosunkowo wielka, las wyłącznie brzozowy. Do fol. N. należą jeziora Niesin, Ostrowno, Ujutek, Horadzionek, Zielone i Żabionek. W pobliżu dworu N. znajduje się cerkiew paraf. prawosł. , dawniej. unicka, pod wezw, Wniebow. Pańskiego, wzniesiona około 1750 r. przez Rypińskich. Cerkiew ta drewnianna, blachą kryta, zachowała swą dawną architekturę z dwoma lekkiemi wyniosłemi wieżami Przy cerkwi znajduje się szkoła parafialna. W bliskości dworu przechodzi droga poczt. łącząca Witebsk z Leplem. Przy drodze tej stoi karczma i młyn wodny. Dwór N. mieści się na wzgórzu między dwoma jeziorami. Na jednem z nich znajdują się dwie wyspy zarosłe lasem. Po nad jeziorem, w pobliżu dworu, znajdują się dwie grupy kurhanów noszących miejscową nazwę wołotówek; przy rozkopaniu Niesłucha Niesiobędy których znaleziono w każdym po jednym ko ściotrupie i wiele ozdób brązowych i szklannych. W 1812 r. N. , znajdujący się na głów nym gościńcu armii Napoleona, został spusto szony. A. S. Niesiobędy Stara wieś, wś, pow. ciechanowski, gm. Bartołdy, par. Zielona, odl. o 15 w. od Ciechanowa, ma 7 dm. , 62 mk. , 262 mr. grantu, 8 mr. nieuż. Niesiolowce, ob. Niesiłowce. Niesiołowice, niem. Niesiołowitz, Neslowtz, dobra ryc, do których należą także wyb. Kukuk, Pusta i folw. Riebenhof, pow. kartuski, st. pocz. i paraf. ew. Sulęcin, par. kat. i okr. urz. stanu cyw. Stężyca, szkoła kat. Węsiory. Odl. od Kartuz 4 1 4 mili. Cały ten klucz obejmuje 7 gburskich posiadł. i 2 zagrody, 29i0 mórg, łącznio z 109 które zajmuje jezioro. W 1860 r. było 148 tylko kat. mk. i 13 dm. N. należały za czasów krzyżackich od r. 1381 do wójtostwa mirachowskiego. Był to zaścia nek na prawie pol. osadzony, zakon pobierał ztad 1 grzywnę czynszu ob. Zeitsch. d. Westpreuss. Gesch. Ver. , 1882, VI, str. 30 i 56. Do parafii stężyckiej należały N. już r. 1583; mesznego dawał dwór 2 k. żyta i tyleż owsa ob. wizyt. Rozdrażewskiego, str. 22. We dług taryfy na symplę wyrachowanej z r. 1717 płacili w N. Gostomski i Niesiołowski 12 gr. , Marcin Bronk 4 gr. ob. manuskrypt z Belna. N. należały w zeszłym stuleciu do Marwiczów ob. Redern Zur Gesch. der Fa milio von der Marwitz, Berlin 1879, str. 69. Kś. Fr. Niesiołowo, wś, pow. płoński, gm. Stróżęcin, par Raciąż, odl. o 25 w. od. Płońska, ma 6 dm. , 51 mk. , 205 mr. W 1827 r. 5 dm. 45 mk. 2. N. , fol. , pow. przasnyski, gm. i par. Krasnosielc; posiada pokłady kamienia wapiennego i torfu. Rozl. mr. 1532 gr. or. i ogr. mr. 324, łąk. mr. 344, lasu mr. 841, nieuż. mr. 23; bud. z drzewa 10. Fol. ten w r. 1882 oddzielony od dóbr Krasnosielc. Nieskienicze, wś, pow. włodzimierski, przez Jagiełłę nadana Kisielom, z których Adam, wojewoda kijowski, zbudował tu mo naster bazylianów, w którym został pochowa ny 1653 r. Nad zwłokami tego wielkich za sług obywatela jest wzniesiony pomnik, z wy mownym napisem. Dr. F. N. Nieskucze, pow. siebieski, w 1 okr. pol. , gm. sinozierska, 23 dusz rew. Nieskuczna, ws, pow. wileński, w 6 okr. pol. , gm. Rudomino, okr. wiejski Ponary, 11 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarb. Jaczuny. Nieskuczna, st. poczt. , pow. rossieński, nad rz. Auczą, na trakcie z Mitawy do Taurogenu, między Carycynem a Taurogenem, o 22 w. od Taurogenu, o 34 w. od Rosień, tuż pod Skawdwilami. Słownik geograficzny Tom VII. Zeszyt 74. Nieskurz al. Nieskurze, wś, pow. ostrowski, gm. i par. Jasienica, ma 58 dm. , 480 rok. i 1354 mr. obszaru. W 1827 r. było tu 50 dm. , 351 mk. ; wś rządowa. Nieskurze, ob. Nieskurz. Nieskurzów al. Nieskórzów, w dok. Nyewskurzow, wś, pow. opatowski, gm. Piórków, par. Baćkowicze. Odl. 14 w. od Opatowa, leży śród Łysogór, we wschodniej ich odnodze, u zródeł rzeki Klimontówki al. Piskrzynki, w pobliżu szczytu wznoszącego się na 1417 stóp a przeszło 450 st. ponad poziom wsi. Posia da 195 dm. , 1161 mk. , ziemi włość. 2156 morg. , folw. 1577 m. W 1827 r. N. wś rządowa ma 99 dm. , 747 mk. Według Długosza Lib. Ben. , II, 622 N. , w par. Baczkowice, należał do bi skupów włocławskich, posiadał 30 łanów kmiecych, dających po 19 groszy, 3 kogutów, 30 jaj, dwa wozy siana, pół ćwierci maku lub konopi. Prócz tego obowiązany jest każdy kmieć robić jeden dzień na tydzień, zwieść trzy fury drzewa do dworu, zasiać z dworskiego ziarna trzy korce owsa i trzy pszenicy, dawać pod wody do Bodzętyna i Opatowa, da wać stacyą biskupowi; ciążyła na nich jeszcze powaba. W Lib. Ben. Łask. II, 209 czytamy, iż, , Nyeczkurzow, par. Banczkowycze jest to magna villa, w której nie ma folwarku tylko łany kmiecie i sołtysie, dające dziesięcinę ko ściołowi w Wielgomłynach. Tylko sołtys dawał do Bęczkowic. Prócz tego dawali dzie sięciny konopnej po dwie miary amphoras siemienia lub jedną maku. Br. Ch. Niesky, wś, pow. rozborski, leży na krańcu wielkiego górnołużyckiego leśnictwa, wznies. 577 st. npm. Jestto osada założona w 1742 r. przez przybyłych tu braci czeskich, którzy mają obok szkoły początkowej, zakład wychowawczy niższy i wyższy z kursem gimnazyalnym. Jest tu dom modlitwy i liczne warsztaty rzemieślnicze. W 1841 r. 71 dm. , 640 mk. 1 katol. . Niesłabin, w dok. Nyesłabino, wś, dom. i gm. , o 2 klm. od Warty, pow. szremski, dom. ma 1227 morg. rozl. ; 41 dm. , 333 mk. , 18 ew. , 345 kat. , 80 analf. Poczta i tel. w Szremie o 6 kim. ; gośc. o 3 kil. ; st. kol. zel. w Mosinie i w Czempinie o 20 klm. Według regestr. pobor. pow. pyzdrskiego z 1578 r. wś N. , w par. Rodzewo, należała do ks. Jędrzeja Czackiego, kanon. poznańskiego, miała 6 łanów kmiecych, 2 zagrod, i 1 komorn. Niesłucha, rzeczka w pow. pińskim, leży nad nią wś Ludzinowicze. Niesłuchów, rus. Nesłuchiw, wś, pow. kamionecki, 20 klm. na płd. wsch. od Kamionki Strumiłowej, 14 klm. na zach. od sądu powiat. w Busku, 5 klm. od urz. poczt. w Milatynie Nowym, 10 klm. od st. kol. w Zadworzu. Na płn leży Żelichów Wielki, na Niesłuchów Niesłabin Niesky Nieskurzów Nieskurze Nieskurz Nieskuczna Nieskucze Nieskienicze Niesiobedy Niesiołowo Niesiołowice Niesiolowce Niesłusz Niestachów Niespusza Niesłucz Niestanice Niesłuchy płn. wsch. Milatyn Stary, na płd. wsch. Lisko, na płd. Ubinie, na zchd. Banunin. Wody z całego obszaru płyną małymi strugami na wsch. do Bugu. Zabudowania wiejskie zajmują środek obszaru. Na płn. zach. od nich wznosi się na granicy Banunina wzgórze Mogiła do 271 m. znak triang, a na płd. Średnia góra do 278 m. i drugie wzgórze blisko granicy Liska i karczmy zwanej Namety Niesłuchowskie do 289 m. Własn. większa ma roli orn. 467, łąk i ogr. 73, past. 4, lasu 38; wł. mn. roli om. 520, łąk i ogr. 74, pastw. 5, lasu 55 mr. W r. 1880 było 467 mk. w gminie, 60 na obsz. dwor. prawie wszyscy obrz. gr. kat. . Parafia gr. kat. w miejscu, dek. busecki, archidyec, lwowska. We wsi jest cerkiew pod wezwaniem św. Michała, szkoła filialna, dwór i folwark. Lu. Dz. Niesłuchowo, wś, pow. płocki, gm. Ramutówko, par. Miszewo Murowane, odl. o 17 w. od Płocka, posiada szkołę początkową ogólną, karczmę, 33 dm. , 314 mk. , 770 mr. gr. dobr. , 6 nieuż. W 1827 r. 31 dm. , 236 mk. N. , las rządowy, ma wraz z osadą leśnika 1211 mr. obszaru. Niesłuchy, fol. , pow. ciechanowski, gm. i par. Sońsk, odl. o 13 m. od Ciechanowa, ma 5 dm. , 63 mk. , 158 mr. obszaru. Niesłucz 1. zaść. szl. nad jez. Narocz, pow. święciański, w 3 okr. pol. , o 61 w. od Święcian, 1 dm. , 4 mk. kat. 2. N. , os. karcz, nad jez. Narocz, tamże, 61 w. od Święcian, 1 dm. , 8 mk. żydów. 3. N. , zaśc. szl. , tamże, w 4 okr. pol. , o 60 w. od Święcian, 1 dm, 5 mk. katol. Niesłusz, wś i fol. nad jeziorem t. n. , pow. koniński, gm. Gosławice, par. Morzysław, odl. od Konina 4 w. ; wś ma 20 dm. , 218 mk. 334 mr. ziemi; os. karcz. 1 dm. , 4 mk. W 1827 r. 5 dm. , 70 mk. Fol. należy do dóbr Gosławice. Jezioro ma zaledwie kilka mr. obszaru, odl. 1 1 2 w. od rzeki Warty. Wś obfituje w łąki i pokłady torfu. Według regestr. poborow. z 1578 r. wś N. , w par. Morzysław. była włas nością St. Gosławskiego i Żychlińskiego i miała 2 1 2 łan. i 1 komom. Pawiński, Wiolkop. , I, 234. Br. Ch. Nieśmierz, dawna nazwa dzisiejszej wsi Leśmierz ob. . Według regestr. poborow. z 1557 1566 r. wś Niesmierz, w par. Góra, była własnością Jana Niesmierskiego, miała 4 łany, 4 zagrod. , 1 karczma, 1 wiatrak i 4 kolonist. Pawiński, Wielkop. , II, 56. Br. Ch. Niesnasin, niem. Niesnaschin, 1532 r. Netznaschin, wś i dobra, pow. kozielski, par. Lanów. Odl. 2 mil od Koźla, leży w głębokiej, mokrej dolinie strumienia będącego dopływem rz. Dzielniczki. Wś ma 800 mr. obszaru, mieszka w niej 18 gosp. , 3 zagrod, , 45 komorn. Fol. , zwany Jawornik, ma 390 mr. ; ludność ogólna wsi i folw. 518 mk. katol. Niesnersberg niem. , przysiołek gm. Żygartyc Setzdorf, w pow. sąd widnawskim, na Szląsku austr. dolnym, nad pot. Schwarz grund, dopływem Widnawki; ma 319 mk. i szkołę ludową. Ob. Żygartyce. Br. G. Niesob, os. młyn, pow. ostrzeszowski; należy do wsi i gm, Danoborowa ob. . Niesolowitz niem. , ob. Niesiołowice. Niespiża, jez. w pow. nowoaleksandrowskim gub. kowieńskiej, 3 w. odl. , około 2 1 2 w. szer. , z 2 wyspami Świętą i Długą; łączy się z jez. Bolejcie przez jez. Wojsa. Niespodzianka, os. , pow. grójecki, gm. Komorniki, par. Rembertów. Niespodzianka, karczma w Sierakowicach, pow. przemyski. Niespotem niem. , ob. Niepotem. Niespusza al. Niespuszcza, w dok. iNyespuscha, wś i fol. , pow. łowicki, gm. Jeziorko, par Złaków Kościelny, odl. 15 w. od Łowicza. Ma 27 dm. , 214 mk. , 326 mr. ziemi fol. i 582 mr. ziemi włośc. N. wchodziła w skład dóbr Jeziorko ob. . W 1827 r. było, 20 dm. , 143 mk. Według Lib. Ben. Łaskiego II, 259 i 260 było w N. sołtystwo, dające proboszczowi w Złakowie w miejsce dziesięciny 14 1 2 groszy, a kmiecie dawali dziesięcinę i kolędę po mierze owsa z łanu. Niestachów, wś i leśnictwo, pow. kielecki, gm. i par. Daleszyce. Leży śród podgórza łysogórskiego, między Mojczą a Daleszycami, odl. 8 w. od Kielc, ma 58 dm. W 1827 r. było 51 dm. , 293 mk. Według Lib. Ben. Długosza II, 458 N. był własnością biskupów krakowskich, należał do par. Daleszyce, miał 7 łanów kmiecych i 2 łany sołtysie, wszystkie dawały dziesięcinę wartości 14 grzywien biskupom krakowskim. Po przejściu dóbr biskupich na własność rządową, N. należał do ekonomii kieleckiej. Lasy niestachowskie stanowią osobne leśnictwo rządowe. Br. Ch. Niestanice, rus. Nestanyczi, wś, pow. kamionecki, 21 klm. na płnwsch. od Kamionki Strumiłowej, 14 klm. od sądu powiat, w Radziechowie, 5 klm. od urz. poczt. w Chołojowie. Na płn. wsch. leży Pawłów, na płd. wsch. Chołojów, na płd. Sielec Bieńków, na płd. zach. Dobrotwór, na zach. Tyszyca, na płn. zach. Radwańce obie w pow. sokalskim. Wzdłuż granicy płd. i płd. zach. płynie pot. Chołojówka, dopływ Bugu, od wsch. na zach. środkiem obszaru zaś płynie pot. Kijowski, również dopływ Bugu. Powstaje on we wsch. części wsi, a płynie na zach. , potem na płn. zach. do Tyszycy. Zabudowania wiejskie leżą w płn. wsch. stronie obszaru 223 m. , na płd. od nich grupy domów Budki Niestanieckie i Zalesie, na zach. od Zalesia przys. Teresia, na płn. zach. od niego grupa domów Grabina al. Grabińscy, a dalej na płn. grupa domów, Niesłuchowo Niesłuchowo Nieśmierz Niesnasin Niesnersberg Niesob Niesolowitz Niespiża Niespodzianka Niespotem Niestaniszki Niestanowicze Niestaniszki folwark, leśniczówka i młyn, objęte nazwą Kije. Płd. stronę obszaru między potokami Chołojówką a Kijowskim, leżą lasy Zalesie, Koszerki, Potaż, Lipniki 222 m. , Kijowska góra 228 m. , znak triang. . W płn. stronie, na praw. brzegu pot. Kijowskiego, lasy Horbki wąskie i las Surzeński. Własn. więk. ma roli or. 235, łąk i ogr. 316, pastw. 59, lasu 4034 mr. ; wł. mn. roli or. 1015, łąk i ogr. 1072, past. 67, lasu 2 mr. W r. 1880 było w gminie 1176, na obsz. dwor. 111 mk. mię dzy nimi 159 obrządku rz. kat. . Par. rz. kat. w Dobrotworze, gr. kat. w miejscu, dek. chołojowski, archidyec. lwowska. We wsi jest cerkiew pod wez. Narodzenia N. M. P. , szkoła etat. lklas. , kasa pożycz. gminna z kapit. 299 zł. i gorzelnia. Dokumentem wystawionym w Grabowcu d. 23 maja r. 1552 odstępuje Mikołaj Lissakowski, poborca chełmski i bełzki, Stanisławowi Żółkiewskiemu wszelkie swe prawa do wsi Sossno dziś zwana Suszno i Nyestanycze, które posiadał tytułem pożyczki 3000 zł. , udzielonej Stanisławowi Lipskiemu ob. Arch. Bernard. , C. t. 29, str. 384. Później należała ta wieś do Jakóba Komorowskiego h. Korczak, ojca Gertrudy. Tu odbył się w dzień ś. Szczepana, 26 grudnia 1770 r. ślub Szczęsnego Potockiego z Gertrudą Komorow ską, w unickiej cerkwi, jak opowiadał stary kozak, świadek naoczny. Błogosławił związkowi kś. Dłużniewski, pleban dobrotworski, jako proboszcz, do którego parafii Niestanice należały ob. Kraszewski, Starościna Bełzka, t. I. Lu. Dz. Niestaniszki 1. mko i dobra, pow. święciański, w 4 okr. pol. , gm. i okr. wiejski N. , w pobliżu Wilii, przy dr. komun. ze Święcian do Oszmiany, o 52 w. Swięcian a 130 w. od Wilna, 51 mk. 27 męż. i 24 kob. ; należy w części do generała Chomińskiego, dawniej gubern. kowieńskiego, później wołogodzkiego, w części zaś skarbowe. W N. znajduje się kościół par. kat. drewniany, na fundamentach murowanych, pod wez. Ś. Trójcy, fundowany w 1497 r. przez Bohdana Andrzejowicza de Poniżany, niegdyś dziedzica majątku Poniżany, o 1 milę od N. odległego. W lat kilkadziesiąt po fundacyi kościoła, , kiedy obywatele litewscy i sąsiedztwo niestaniskie zheretyczało, pozabierano dobra funduszowe, jak się wyrażają księgi kościelne. W 1604 r. kś. Wojciech Kólczyński, pleban świrski, odebrał zabrane fundusze i do plebanii świrskiej przyłączył. W 1616 r. tenże kś Kólczyński odnowił kościół w N. W 1749 r. kś. Paweł Jedliński odbudował na nowo kościół i plebanią. Obecnie wznowiona parafia liczy 4415 wiernych. W kościele znajduje się ołtarz ś. Izydora, wzniesiony kosztem Matyldy Baczyńskiej. Kaplica w Wyholeniętach. Dobra N. al. Potulin były własnością ks. Gabryeli z hr. Guentherów Puzyniny, obecnie należą do gon. St. Chomińskiego i mają przeszło 50 włók li tew. obszaru. W N. przeprawiła się przez Wilią w 1812 r. część armii francuskiej, co fając się z Potocka na Świr do mka Smorgonie. W 1831 r. przeprawił się tamże generał Dembiński w pamiętnym odwrocie z pod Wil na. Przewóz przez Wilią znajduje się we wsi Rymszenięta. 2. N, dobra, tamże, własność dawniej Hajków, którzy w 1779 r. sprzeda ją Franciszkowi Święcickiemu, rotmistrzowi mścisławskiemu, później własność Adolfa Święcickiego, po śmierci którego dostały się drogą sukcesyi jego synowcowi Janowi Na poleonowi Święcickiemu około 1850 r. należał do niego także fol. Miłaniszki. Około 1867 r. przeszły w obce ręce; dziś Michała Kulwińskiego. 3. N. , wś dawniej szlach. a te raz włośc, tamże, o 5 w. od gminy, 19 dm. , 183 mk kat. 63 dusz rew. . Włościanie za ziemię zapłacili 3256 rs. 78 kop. sumy wykupnej. 4. N. , dwa fol. , tamże, z których jeden ma 1 dm i 5 mk. kat. , drugi zaś 1 dm. i 21 mk. kat. Gmina N. należy do 3 okr. pok. do spraw włośc. w Święcianach oraz do 3 rewiru powoł. do służby wojskowej z pow. święciańskiego w Wiszniewie; składa się z 2ch okręgów wiejskich Dubrowlany i Niestaniszki i liczy 41 wsi, 433 dm. i 4472 włościan płci obojga 1668 dusz rewiz. włośc. uwłasz. , 81 włośc. skarbowych i 8 osadników w. ross. . Podług Pamiat. Kniżki wileń. gub. z 1882 r. było w gminie tylko 3551 mk. 1752 męż. i 1799 kob. . Zarząd gminy we wsi Zawidziniętach. W skład okręgu wiejskiego N. wcho dzą wsie N. , Stanczynięta, Korobki, Sieliszcze, Łyłojcie, Marcyaniszki, Zenowiszki, Dę bina, Chajecowszczyzna, Bujaki, Szymanele, Surgowce, Budziłki, Wyholenięta, Chociławicze, Horodźki, Polany, Koźliszki, w ogóle 767 dusz rew. włośc. uwłaszcz. , 81 b. włośc. skarb. i 8 osadników w. ross. J. Krz. Niestanowicze, trzy wsie i dwa fol. , w zach. str. pow. borysowskiego, w jednej okolicy, w 2 okr. pol. łohojskim, par. kat. Chotajewicze. 1. N. , wś, najbardziej na płn. posunięta, ma 25 osad pełnonadziałowych i cerkiewkę. 2. N. Małe, nad bezim. dopływ. Dzwonki, ma 25 osad i cerkiew par. , liczącą przeszło 900 wiernych, uposażoną włóką gr. i oprócz pensyi parocha według 7 klasy, rząd wypłaca 140 rubli rocznie. Filia tej cerkwi w Horowcu od 1753 r. 3 N. Wielkie, nad rzką Dzwonką, dopływem Dzwinosy, ma 12 osad, młyny; gm. pleszczenicka. 4. Fol. N. lenny, we władaniu Jesmanów, za czasów poddaństwa miał dwie wsie i 154 poddanych płci męz. , teraz około 8 1 2 włók ziemi. 5. N. , fol. , niegdyś Oświecimskich, za poddaństwa Niestuszewo w 3 wsiach liczył 105 poddanych pł. męz. , od 1868 r. należy do urzędnika Szulgina, ma obszaru około 195 1 2 włók, dochody z młyna i propinacyi; grunta lekko wzgórkówate, pia szczyste, miejscowość lesista, siana dostatek. Niestanowickie starostwo niegrodowe, było położone w wdztwie mińskiem, pow. mozyrskim. Podług spisów podskarbińskich z 1771 r. by ło w posiadaniu Michała Jeleńskiego, podsto lego mozyrskiego, który zeń opłacał kwarty złp. 266 gr. 21, a hyberny złp. 105. 6. N. , własność ziemska na płd. odludnym krańcu polesia Bobrujskiego, na granicy pow. rze czyckiego, w pobliża rz. Tremli, ma 5 osad; w 1840 r. oddana w nagrodę urzędnikowi Jelnickiemu, ma około 6 włók. A Jel. Niestępowo, wś nad rzką Niestępówką, pow. pułtuski, gm. Gzowo, par. Pokrzywnica. Odl. 7 w. od Pułtuska. Posiada gorzelnią i młyn wodny. W 1827 r. było dm. 16, mk. 104. Fol. N. z wsią N. , Obrębek i Witki al. Łempice Małe, rozl. mr. 1535 gr. or. i ogr. mr. 660, łąk mr. 61, past. mr. 7, lasu mr. 770, nieużytki mr. 37; bud. mur. 12, z drzewa 27. Wś N. os. 34, z gr. mr. 215; wś Obrębek os. 11, z gr. mr. 17; wś Witki al. Łempice Małe os. 8, z gr. mr. 15. Niestępowo, niem. Nestempohl, według Kętrz. Nestenpohl, dawniej Lichtenfeld, dok, Nestempol, dobra ryc. nad rz. Radunią. pow, kartuski, st. p. i tel. Lubiewo, 5 klm. odl. , st. kol. Przyjaźń 3, 5 klm. odl. , od Gdańska 13 klm, kościół par. ew. Przyjaźń, par. kat, Żukowo 3 4 mili odl. , szkoła ew. Sulmin, odl. od Kartuz 2 5 8 mili. Wzniesienie 321 stóp npm. Razem z wyb. Rychtowem ma obszaru 2563 morg. i obejmuje dobra ryc, 5 gburskich posiadł. i 1 zagrodę. Według najnowszych pomiarów zawierają te dobra 432, 38 ha roli orn. i ogr. , 93, 41 łąk, 13, 16 past. , 36, 36 lasu, 12, 56 nieuż. , 9, 14 wody, razem 597, 01 ha; czysty dochód z gruntu 4131 mrk. W 1868 r. było 2 i6 mk. , 118 kat. i tyleż ew. , 22 dm, , cegielnia i wodny młyn o 3 gankach nad Radunią. Okr. urz. stanu cyw. Kolbudy, N. jest starą osadą czego dowodem znalezione tu groby starożytne ob. Zeitsch, d. Westpreus. Gesch. Ver. , VI, str. 7. . Została założoną na nowo wykarczowanem polu r. 1338 przez niem. osadników. Lokator dostał dziesiątą włokę wolną i kary pieniężne, posiedziciele zaś płacą od włóki 15 lub 16 skojców i po 2 kury; sołtys jest zobowiązany do służby wojennej, a wś dostawia konia jucznego 1 seymer. Młynarz tutejszy płaci 12 grzywien i daje 60 kur str. 42 i 44. R. 1457 d. 24 maja nadaje król Kazimierz, za zezwoleniem Gdańska, któremu ta okolica była w zastaw dana, N, Gdańszczaninowi Reinoldowi Niederhoff tamże, str. 112; ob. także Script Rer. Prusa. , IV, 435. Dawniej należało N. do kościoła w Przy jaźni ob. Fankidejski Utracone kościoły, str. 194. Według taryfy na simple z r. 1717 płaciło N. 3 złote ob. Cod. Belnensis w Pel plinie, str. 82. Kś. Fr. Niestinienty, ob. Niescenienta. Niestkowice, tak nazywano w XVI w. wś Mistkowice, w pow. Samborskim. Ob. Rkp. w Bib. Ossol. 2837, str. 31 i 61, Słownik geogr. , t. VI, str. 503. Niestoja, niem. Niostoy al. Nyostoy, dok. Nestoy, Anastoy, wś na pol. prusk. Mazurach, pow. niborski, st. p. Działdowo, okr. urz. stanu cywilu. Burkarty. Wś ta istniała już r. 1350. R. 1525 nadał tu książę Albrecht 20 włók pustych jakiemuś Melchiorowi Libenauer ob. Kętrz. O ludu. pol. , str. 314. Niestr, dawna forma nazwy rz. Dniestr. Niestronno, w dok. Nyesthronno, wś i gm. , pow. mogilnicki, 4 miejsc a N. , wś, b Morhardsberg, kolonia, młyny c Nagórnik, d Grabina; 37 dra. , 348 mk. , 111 ew. , 231 kat. , 6 żydów, 143 analf. Kościół kat. paraf. , należący do dekan. w Rogowie. Parafia obej muje 785 dusz 1873 r. . Poczta w Józefo wie o 5 klm. , gośc o 7 klm. , st. kol. żel. i tel. w Mogilnie o 10 klm. N. przeszło w 1335 roku na własność kapituły gnieźnieńskiej w skutek zamiany z dziedzicem N. , niejakim Kiełczonem, na wieś Podolin, odstąpioną mu przez kapitułę. Kazimierz W. potwierdził tę zamianę przywilejem wydan, w Poznaniu w 1335 r. kod. Wielk. , II, 470. Bronisław archidyak. wybudował tu kościół drewniany i uposażył go rolą a Bodzanta arcybiskup zatwierdził erekcyą parafii w 1385 r. Akt erek cyi przechowała Lib. Ben. Łaskiego I, 331. W XVI w. kapituła zwiększyła uposażenie plebana. Obecny kościół drewniany pocho dzi z 1742 r. ; został on w ostatnich czasach wyrestaurowany i dachówką pokryty. Pro boszcz miał w XVI w. dwa łany roli, jezioro zwane Głęboczek, karczmę z rolą. Przy plebanii była szkoła, budynek szkolny przynaj mniej ob. Lib. Ben. Łask. , I, 170. Według regestr. poborow. z 1579 r. N. miało 9 łanów, 2 zagrodn. , 2 komorn. i 1 rybaka ob. Pawiński, Wielkop. , I, 151. . Br. Ch. Niestuchów, mylnie, zamiast Niestachów ob. Grabków. Niestum al. Niestumnie, wś i fol. nad rz. Łydynią, pow. ciechanowski, gm. Nużewo, par. Ciechanów, odl. o 5 w. od Ciechanowa, ma 8 dm. , 120 mk. W 1827 r. 12 dm. , 84 rak. Fol. i wś N. , rozl. mr. 693 gr. or. i ogr. mr. 473, łąk mr. 73, past. mr. 129, nieuż, mr. 19; bud. z drzewa 10; płodozmian 8 i 9 polowy. Wś N. os. 17, z gr. mr. 14. Niestuszewo mylnie Niesluszewo zwane, Niestępowo Niestępowo Niestinienty Niestkowice Niestoja Niestr Niestronno Niestuchów Niestum Niesuchojeże Nieświastów Niesułowo Niesułowice Niesułów Niesółków Niesuchojeże Nieświacza Nieswacidło w dok. Nestoschewo, wś, pow. nieszawski, gm. j i par. Raciążek, ma 141 mk. , 561 mr. obszaru. W 1827 r. wś rząd. , 9 dm. , 60 mk. Według regestr. pobor. , pow. włocławskiego z 1583 r. wś N. , w par. Raciąż, była własnością bisku pów włocławskich i prócz tego była tu część szlachecka. Obie części miały 5 ła nów i 1 zagrodnika Pawiński, Wielk. , I, 249. Na dokumencie wydanym w Kruszwicy 1444, podpisany jest. , Mathias Bratosii de Nestoschewo, notaryusz i kleryk włocław ski Kod. dypl. Mucz. Rz. , II, 497. Wy dawcy mylnie objaśniają, jakoby nazwa ta miała oznaczać wś Nestachowo w Kieleckiem, gdy jestto niewątpliwie kujawskie Niestuszewo. Br. Ch. Niesuchojeże, mstko nad Turyą, pow. kowelski, gm. Niesucbojeże, okr. pol. maciejowski, o 18 w. od Kowla a 21 od Myzowa; w 1870 r. było 99 dm. , 729 mk. , w tem 62 żydów, cerkiew, synagoga, browar, gorzelnia, 4 jarmarki. Należało do ks. Sanguszków, z których Roman, wojewoda bracławski, pisał się ks. na Niesuchojeżach i Łokaczach. Niesółków, w dok. Nyesulkow i Nyeschulkowo, wś, os. , prob. , fol. i karcz. nad rz. Mrożycą, pow. brzeziński, gm. i par. Niesułków. Leży przy drodze bitej ze Strykowa do Jeżowa, posiada kościół par. drewniany i szkołę początkową ogólną. Wś ma 30 dm. , 177 mk. , ziemi włośc. 744 mr; os. dm. 1, mk. 25, ziemi włośc. 6 mr. ; prob. 2 dm. , 4 mk. i ziemi 9 mr; fol. 8 dm, 69 mk. , ziemi 643 mórg; karcz. 1 dm. , 5 mk. , ziemi 2 mórg. W 1827 roku było dm. 29, mk. 221. Wś N. należała zdawna do biskupów kujawskich, którzy tu około połowy XIV w. zbudowali kościół i założyli parafią. Do uposażenia kościoła przyczynił się Jarosław Bogorya Skotnicki, arcybiskup gniezn. , nadając mu dziesięciny stołu arcybiskupiego z Dalkowa Długosz. Lib. Ben. , I, 288. Parafia ta utworzoną została z części par. brzezińskiej. Uposażenie proboszcza w ziemi było świetne. Miał on w N. półtora łana, na którym siedziało trzech kmieci czynsze dających i rozmaite posługi, czynsze z karczmy i zagrodnika, zaś wo wsi Nowestawy połowę jej obszaru, t. j. 10 łanów, pięć osadzonych i pięć pustych, dziesięcinę z fol. w N. i Nowychstawach, tudzież z wójtostwa w Nowychstawaoh, łąki nadrzeczne, młyn i inne korzyści ob. Łask. Lib. Bon. , II, 403. . Według regestrów poborow, z 1576 r. wś N. miała 12 1 2 łanów, 1 karcz. , 1 wiatrak, 1 2 pustych łan. , 1 1 2 łan. należących do plebanii, 5 zagrodnik. , 1 rzemieśl. , 22 kolon. Pawiński, Wielkop. , t. II, 90. . N. par. , dek. brzeziński, 1540 dusz. N. gmina należy do sądu gm. okr. II w Cyrusowej Woli, st. poczt. Brzeziny, odl. 11 wiorst; ma 7407 morg. obszaru i 2607 mk. Br. Cl. Niesułów, wś i os. leśna, pow. noworadomski, gm. i par. Gidle. Wś ma 5 dm. , 77 mk. , ziemi włośc. 81 mr. ; leś. os. 4 dm. , 31 mk. , lasu rządowego 1500 mr. W 1827 r. było dm. 4, mk. 43. Niesułowice Miejskie i N, Szlacheckiej wś, pow. olkuski, gm. Bolesław, par. Gorenice. Leżą przy drodze bitej z Olkusza do Lgoty w Galicyi, na samej granicy od Galicyi. Jest tu przykomorek, przez który wywieziono w 1881 r. różnych produktów za 8295 rs. W XV w. N. należały do par. Trzebinia, były własnością Jana Balińskiego Dług. Lib. Ben. , II, 45. . Fol. i wś N. miał w 1866 r. rozl. mr. 928 gr. or. i ogr. mr. 216, lasu mr. 437, zarośli mr. 200, nieuż. mr. 75. Wś N. os. 26, z gr. mr. 203. Br. Ch. Niesułowo, wś i fol. , pow. makowski, gm. i par. Krasnosielc. Fol. N. wchodził w skład dóbr Krasnosielc ob. . W 1827 r. było dm. 10, mk. 89. Niesutycze, wś i dobra, pow. nowogródz ki, przy gośc. z Nowogródka do mka Lubcza, prawie na pół odległości, w 1 okr. pol. niehniewickim. Wś ma 40 osad pełnonadziało wych; miejscowość mocno wzgórzysta, bez leśna, grunta wyborne. Dobra od 1874 r. należą do urzędnika Gassa, mają obszaru przeszło 36 włók. A. Jel. Nieswacidło, niem. Neschwitz, wś serbska na Saskich Łużycach, nad Czornicą, pow. budyszyński. W 1880 r. 77 dm. , 523 mk. , ewang. 507, kat. 16 serbów 335 urzędownie, w rzeczywistości dużo więcej. Kościół par. , ewang. z nabożeństwem serbskiem. Szko ła elementarna. A. J. P. Nieświacza al. Nieświaczka, bagnista rze czka w pow. ihumeńskim, wypływa z jez. Sierhiejowickicgo, zwanego Mucha, i kieru jąc się na wschód, pod fol. Uborek wpada od pr. brz. do Ptycza. Długość biegu przeszło 5 w. W czasie wiosennych rozlewów masa ryb z Ptycza napływa przez N. do jez. Sierhiejewickiego, mającego widocznie wyborny żer. Nad brzegami N. znajdują się ostępy dogodne dla stanowisk łosi. A. Jel. Nieświastów al. Niezwiastów, w dok. Nyedzwyasthowo, wś i fol. , pow. słupecki, gm. i par. Kazimierz, odl. od Słupcy w. 20; wś ma 40 dm. , 340 mk. ; fol. 269 mk. N. jest obecnie własnością hr. Mielżyńskiego. Tutejsza gorzelnia, największa w całej gubernii, używała w 1878 r. do jednego zacieru 409 pud. kartofli. Jest tu także cegielnia i młyn parowy. W 1827 r. było 28 dm. i 272 mk. Ob. Kazimierz t. III, 924, Według Lib. Ben. Łask. I, 234 N. była wsią na prawie niemieckim osadzoną, sołtys i kmiecie dawali proboszczo Niesutycze Nieświatowice Nieśwież wi w Kazimierzu jedynie kolędę, po miarze pszenicy i owsa. W regestr. pobor. pow. konińskiego z 1579 r. wś Nieswiastowo w 1507 r. N. major i minor miała w należących do mieszczan z Kazimierza 9 łanów i 3 zagrod. , na wójtostwie było 3 łany kmie ce a Jerzy z Kretkowa miał 1 osad. Pawiński, Wielk. I, 229. Br. Ch. Nieświastowice, w dok. Nyeszfaszthowycze, wś i dobra, pow. wągrowiecki, ma 2035 mr. rozl. ; 15 dm. , 235 mk. , wszyscy kat. , 63 analf Par. , i st. poczt. w Popowie Kościelnem o 3 klm. , gośc. o 4 klm. , od Mieści ska, gdzie tel, 6 klm. , st. kol. żel. w Gnieź nie o 28 klm. , w Rogóźnie o 26 klm. Wła ścicielem jest Władysław Brodnicki. Wed ług Lib. Ben. Łask. I, 77 w początku XVI wieku były tu drobne części szlacheckie a mianowicie aż cztery dwory i folwarki, dają ce dziesięcinę miejs. proboszczowi w Popowie. Kmiocie dawali tylko meszne, po mierze owsa i pszenicy, zagrodnicy po mierze owsa a mły narz miarę mąki pszennej. Regestra, pobor, z 1580 r. Pawiński, Wielkop. , I, 153 świad czą, iż N. , w par. Popowo, składały się z czę ści należących do Wojciecha Nieświastowskiego 1 łan, 2 zagr. i Mikołaja Chlebowskiego 1 2 łana i 3. M. St. i Br. Ch. Nieświcz 1. rzeczka, ob Neswicza, Wiadomości tam zagrod. podane uzupełniamy, że wypływa w pow. rzeczyckim z jez. t. n. , zasilonego niezmiernemi moczarami, rozciągającemi się za wsią Kałużyn. Lud i jezioro nazywa rzeką, bo ma ono prąd na południe, lecz od wsi Michałówki zaczyna się właściwe koryto rzeki, która płynie początkowo w kierunku południowym, następnie zwraca się na wschód. 2. N. , jezioro w pow. rzeczyckim, z którego wypływa rz. Nieświcz, prawy dopływ Brahinki. Jezioro prawie na 1 milę długie i przeszło 1 2 w. szerokie, rozciąga od się Kałużyn do wsi Michałówki; bardzo rybne. A. Jel. Nieświcz, wś, pow. łucki, ob. Neswicz, Wiadomości tam podane uzupełniamy, że w N. znajduje się kośc. par. murowany p. wez. św. Macieja, wzniesiony w 1612 r. , odnowiony i powiększony w 1802 r. przez Sobolewskiego i Majewskiego. Kaplice na cmentarzu grzebalnym, w Ławrowie i Rykanicach. Par. kat. , dek. łuckiego, ma 1266 wiernych. Ob. monografią Przeździeckiego, N. i Omelanik Ateneum, 1844 r. , zesz. 1. 24 48. Nieśwież, mto nad rz. Uszą, pow. słucki. Leży pod 53 13 płn. szer. i 44 21 wsch. dług. , o 103 w. na płd. zach. od Mińska, o 84 w. od. Słucka, o 13 w. od st. Horodziej, dr. żel. moskiewskobrzeskiej, w 3 okr. pol. kopylskim. Posiada starożytny zamek, położony między dwoma jeziorami Panieńskiem i Pionierskim, będący rezydencyą ks. Radziwiłłów, ordynatów nieświeskich, kość. parafialny pojezuicki, z grobami Radziwiłłów, cztery cerkwie z kościołów przerobione, kaplicę kat. w zamku, około 60 domów murowanych i 700 drewnianych, do 50 sklepów murowanych i 40 drewnian. , 5 ważniejszych magazynów, 2 domy zajezdne, około 20 szynków, 8177 mk. , w tem przeszło 5000 żydów i około 1000 Polaków katolików; reszta przypada na inne wyznania. Niegdyś sławne jarmarki Święto Michalskie, obecnie nie mają znaczenia, przywóz wprawdzie towarów, szczególnie ryby suszonej z Polesia, jest dość znaczny, zbyt jednak dochodzi zaledwo do 1000 rs. Rzemiosła dawniej wstawiały N. , obecnie ostatnie wykazy statystyczno wymienia ją 40 osób produkujących przedmioty spożywcze, 34 przedmioty do ubrania i 30 do gospodarstwa. Mieszczanie zajmują się przeważnie rolnictwem, żydzi zaś handlem i faktorstwem. Od 1869 r. istnieje tu seminaryum nauczycielskie, na 150 uczniów, w murach po klasztornych, przygotowujące nauczycieli do szkółek gminnych; jest i szkółka miejska dwuklasowa, do której uczęszcza około 100 dzieci płci obojga. Do miasta należy około 86 włók ziemi ogrodowej, łąk i pola, tudzież około 6 1 2 włók gruntów w uroczyskach Wojtawszczyzna i Pisarewszczyzna. Również własnością miasta jest gmach ratuszowy ze sklepami. Ponieważ w N. konsystuje oddawna kawalerya, przeto rząd pobudował tu z muru koszary dla wojska i maneż czyli ujeżdżalnię. N. pomimo świetnej historycznej przeszłości jest dziś smutną mieściną i coraz bardziej upadającą. W zamku mieści się zarząd ordynacyi, a rodzina książęca zjeżdza tu z Berlina na lato. Sławne archiwum zamkowe zachowało się prawie całe i przed 1873 r. zostało uporządkowane przez Michała Bohusza Szyszkę. Biblioteka, składająca się z 20, 000 tomów, zabraną została do Petersburga. Pierwotne dzieje ukazują nam jako początek N. gród Krywiczan, który jeszcze przed XIII wieku był stolicą osobnej książęcej dzielnicy, hołdującej na przemian księstwom wołyńskiemu, kijowskiemu, halickiemu lub połockiemu przez kniaziów mińskich. Kronikarze nadmieniają, iż ks. Jurii według innych Feodor Nieświeski walczył, wespół z innymi kniaziami Rusi, 1224 roku nad rzeką Kałką przeciw Tatarom. W połowie XIII w. dzielnicę nieświeską widzimy już w posiadaniu Litwy, dynastya jednak książąt dawnych władała nią bodaj na prawie lennem, skoro w 1388 r. kniaziowie nieświescy Hrehory i Iwan składali hołd na wierność Jagielle i Jadwidze. Dokument ten przytoczony w Skarbcu Daniłowicza pod 555. Ale musiał ród kniaziów tych wy Nieświastowice Nieświcz gasnąć w początku XV w. , kiedy na Nieświeżu w 1430 r. panuje już Fedko Korybutowicz, z książąt brańskich, wnuk w. ks. lit. Olgerda, a następnie są tu potomkowie Fedka Daszko, Wasil i inni. Ciemną w ogóle jest w tych czasach historya dzielnicy nieświeskiej, trudno doszukać się spadkobierstwa owych kniaziów krwi litewskiej i chwili ich wygaśnięcia, atoli pod koniec XV w. musiał chyba N. być wolnym od dynastyi lenniczej, skoro król Aleksander oddaje go w 1492 roku za usługi Piotrowi Janowi z Ciechanowca Kiszce wraz z dobrami okolicznemi i poleskiemi, mianowicie Czuczewicze na Polesiu, a w Mińskiem KrutyBreh, w okolicy teraźniejszych Nowosad. Wprawdzie autor broszury p. t. Aleksander Sołtan, szambelan Karola Zuchwałego 1862 r. twierdzi. iż istnieją ślady posiadania Nieświeża przed Kiszkami przez Sołtanów Piereswietów, o czem ma jakoby świadczyć fol. w okolicy N. Sołtanowszczyzna i grobla SołtanowaHać str. 15. Domniemanie to wydaje się jednak nieprawdopodobnem, gdyż nigdzie niema wzmianki naprowadzającej na ten domysł. Kiszkowie fundowali w N. pierwszy kościół par. pod wezwaniem św. Ducha, cerkiew zaś, nieznanej fundacyi, pod wezwaniem Narodzenia N. P. , była od niepamiętnych czasów. Niedługo wszakże trwa posiadanie Kiszkow, albowiem ostatnia z rodu Anna Kiszczanka, córka Stanisława Kiszki, marszałka w. ks. lii, będąc poślubioną w 1513 r. Janowi II Mikołajewiczowi Radziwiłłowi, zwanemu Brodaczem, kasztelanowi połockiemu, wniosła mu N. w posagu, wraz z Ołyką i połową Łachwy. Wiano to po śmierci Anny Radziwiłłowej, przypadłej w 1533 r. , stało się własnością domu Radziwiłłów, ks. bowiem zostawiła dwóch synów Jana IV i Mikołaja VI, głośnego w dziejach rodu i kraju, przezwanego później Czarnym. Mikołaj ów, wyjednawszy w 1547 r. u cesarza Karola V tytuł książęcy św. państwa Rzymskiego, jakowy król Zygmunt August na sejmie 1549 r. potwierdził, zaczął się pierwszy pisać ks. na Ołyce i N. Za jego czasów N. zasłynął szeroko, ponieważ ks. Mikołaj będąc spokrewnionym z królem przez małżeństwo króla z jego siostrą Barbarą, i dostąpiwszy godności wojewody wileńskiego, marszałka i kanclerza w. ks. lit. , łatwo wyjednywał dla miasta przywileje. Gorący przeciwnik unii Litwy z Polską, dla politycznych przekonań około 1554 r. otwarcie odstąpił kościoła katolickiego i przyjął wyznanie helweckie. Poprzednio w 1551 r. dał mu król przywilej przechowywania w archiwum nieswieskim wszystkich dokumentów, dotyczących w. ks. lit. , chciał je bowiem książe w celach seperatystycznych i dynastycznych zawsze mieć pod ręką swoją. Usposobienie to ks. kanclerza wywarło wpływ na losy kraju, a szczególnie na dziedziczną dzielnicę, jakoż odbierał wszędy kościoły katolikom i oddawał je sprowadzanym przez siebie ministrom protestanckim. Kościół parafialny fundacyi Kiszków został oddany wtedy nowemu wyznaniu, a od 1553 roku jego ministrem został Wawrzyniec Krzyżkowski, według Łukaszewicza Wielkopolanin. W tym czasie w N. , jako w ognisku ruchu reformacyjnego, zjawia się drukarnia pod kierunkiem Daniela w Łęczycy, w której Krzyżkowski wraz z Maciejem Kawieczyńskim wydają w narzeczu ludo wem białoruskiem katechizm Szymona Budnego w 1562 r. i inne rzeczy dla ludu w duchu nowej nauki, a w latach 1570 i 1572 biblią polską przekładu Budnego. N. stał się ogniskiem nowatorstwa, które przechodząc różne fazy przechyliło się w końcu ku nauce Socyna. Socynianie litewscy mieli tu tak ważny punkt oparcia jak polscy w Rakowie. Wszakże wszystko to w krótce ustało. Mikołaj Radziwiłł umarł w 1565 r. w Wilnie, a synowie jego Mikołaj Krzysztof, Jerzy, Albrecht i Stanisław, chociaż wychowani w wyznaniu ojca, mniej jednak okazywali żarliwości do nowego kultu; to toż gdy ks. Mikołaj Krzysztof, przezwany Sierotką, zachorował śmiertelnie w Stężycy 1570 r. , łatwo było Piotrowi Skardze skłonić go do powrotu na łono kościoła katolickiego. Skutkiem tego nawrócenia się ks. Sierotki było pociągnięcie do wiary katolickiej trzech młodszych braci jego i odbycie pielgrzymki pieszo do ziemi Świętej w r. 1582 i 1583, którą sam następnie opisał. Książe Sierotka wróciwszy z pielgrzymki w 1584 r. zamieszkał stale w N. i gorliwie wziął się do przetwarzania całej roboty reformatorskiej ojca swego. Nowowiercy zostali przez niego zewsząd wyparci, kościół farny oddano razem z drukarnią pod dozór sprowadzanych tu jezuitów, którym ks. Sierotka w ciągu lat 1586 1588 wybudował wielkie kolegium na 200 osób i takowe zapisem majętności Lipska z ośmiu wsiami Tuchowice, Święcice, Nowosiołki, Radziałowice, Zalipienie, Załuże, Uszanka i Rudawa, hojnie obdarzył. Za to jezuici szczerze dopomagali księciu, wytępiając zacięcie nawet ślady różnowierstwa; jakoż palano publicznie na rynku w N. i w Wilnie wszystkie księgi przeciwne wierze katolickiej, wydane pod protekcyą ks. Mikołaja Czarnego jak Biblią Brzeską i Nieswieską, białoruskie dzieła Budnego i innych. W 1584 r. 8 maja książe Mikołaj Krzysztof założył fundamenta pod wspaniały obecny zamek i jednocześnie przy kolegium jezuickiem otwrzono początkową szkołę Nieśwież Nieśwież gramatyki. W 1589 r. poświęcono węgielny kamień pod wspaniałą bazylikę jezuicką, w podziemiach której miały spocząć prochy książęce wielu pokoleń. W 1593 r. nastąpiło poświęcenie tej świątyni, która do dziś dnia przetrwała i jest prawdziwą ozdobą miasta i skarbnicą wspomnień historycznej siedziby radziwiłłowskiej. Miasto w tym czasie było drewniane i ubogie, więc ks. Sierotka dźwigał je starannie przez sprowadzanie z zagranicy wybornych rzemieślników, kupców i przemysłowców. W 1586 r. wyjednał u króla Stefana Batorego przywilej, porównywający w swobodach mieszczan nieświeskich z mieszczanami innych grodów Litwy i Polski. Przytem ustanowione były targi co niedzielę i dwa jarmarki doroczne, mianowicie na Zielone święta i przed Bożem Narodz. Przywilej ten został potwierdzony przez Zygmunta III w 1595r. ob. Vol. Leg. t. II, fol. 1426. Ks. Sie rotka był prawdziwym fundatorem świetności N. , obwarował zamek, uposażył szkołę i szpital, założył bractwo dobroczynne pod nazwą Miłosierdzia; d. 18 czerwca 1586 r. wydał przywilej od siebie miastu, zapewniając mieszczanom na zawsze bez wszelkiej opłaty grunta miejskie, oddając im też na własność wszystkie browary, słodownie, gorzelnie, łaźnie, kramy, jatki, postrzygalnie, woskobnie, z warunkiem uiszczania co rok na szpital miejski 40 kóp groszy litew. , na szkołę 24 kóp i na organistę 8 kóp. Nadto ks. Sierotka postanowił, aby mieszczanie rządzili się tak zwanem prawem saskiem i wydał w 1581 r. ustawę zatytułowaną, , Zwierciadło Saskie, dla żydów zaś w 1589 r. obmyślił też niektóre prawidła zachowywania się wobec chrześcian, obowiązując mieszczaństwo za te wszystkie ulgi i przywileje do wymurowania ratusza z kramami i dwu bram wjazdowych. Dawne tłoki żniwne zniesiono, ale mieszczanie musieli z każdego placu osiadłego usypać po jednym pręcie wału w około miasta. Miasto się wtedy prędko podniosło i otrzymało przez nadanie króla Stefana Batorego herb, wyobrażający z jednej strony połowę orła czarnego na tarczy, z drugiej dziesięć zrębów, błękitną, czerwoną i żółtą farbą naprzemian malowanych. Gdy w skutek prawa z 1566 r. lenność na Litwie upadła i szlachta mogła swobodnie rozporządzać się dobrami swemi i rozdrabiać je w podziałach lub wyprzedażach, ks. Sierotka przewidując z tego powodu rozproszenie się fortuny Radziwiłłowskiej, a zatem i upadek wpływu rodziny na losy kraju, porozumiawszy się z braćmi Stanisławem i Albertem, wyjednał u króla Stefana Batorego w dniu 16 sierpnia 1586 r. przywilej na ustanowienie na wieczne czasy trzech ordynacyj nieświeskiej, ołyckiej i kleckiej, z tem, że po wygaśnięciu którejkolwiek linii, dobra miały się zlewać w jedne ordynacyą. Ołycka ordynacya trwała nie długo, po śmierci bowiem ks. Stanisława Alberta, syna ustanowicielą, mianowicie w 1614 r. , spadła na ks. Michała Kazimierza, ordynata nieświeskiego. ostatnim ordynatem nieświeskim w prostej linii był ks. Dominik Radziwiłł, syn ks. Hieronima, przyrodniego brata ks. Radziwiłła Panie Kochanku, z księżniczki Thurn i Taxis. Ks. Dominik walcząc na czele własnego pułku w armii Napoleońskiej zmarł we Francyi 1813 r. Po jego zgonie obie ordynacye przeszły na ks. Antoniego Radziwiłła z linii ordynatów kleckich, namiestnika poznańskiego, syna ks. Michała, ostatniego wojewody wileńskiego, a w 1874 r. nastąpił układ pomiędzy ks. Antonim, synem Wilhelma, ordynatem nieświeskim i stryjem jego ks. Leonem, synem Ludwika, ordynatem kleckim, na mocy którego ordynacya kiecka weszła do nieświeskiej. Tak więc po upływie 288 lat prawie cała spuścizna ks. Sierotki i dwóch braci jego, oprócz dóbr alodyalnych, zlała się w jedne ordynacyą nieświeską. Masa ta dóbr w jednej tylko gubernii mińskiej posiada dziś około 7600 włók obszaru, 8 miasteczek, mianowicie Nieśwież, Dawidgródek, Kłeck, Siniawka, Cimkowicze, Siemieżewo, Stary i Nowy Swierżeń; około 128 folwarków lub zaścianków, przeszło 8 leśnictw, obejmujących około 2400 włók lasów. W 1590 r. książę Radziwiłł Sierotka wespół ze swą małżonką Eufemią z Wiśniowieckich fundował pierwszy klasztor żeński na Litwie, panien benedyktynek, zapisując mu dobra Howieznę, nabyte od ks. Słuckich Olelkowiczów. W lat ośm później założył klasztor ks. bernardynów i na plebanią nieświeską zapisał folwarki Nowosiołki i Omułyńce. Ks, Sierotka, czynny do ostatniej chwili życia, zmarł w N. 1616 r. Następcą Sierotki był syn jego Jan Jerzy Radziwiłł, kasztelan trocki. Wspaniale przyjmował on w 1617 r. w N. królewicza Władysława IV ciągnącego na Moskwę, który przez wdzięczność, wstąpiwszy na tron potwierdzie w 1633 r. bratu Jana, ks. Albertowi wszystkie dawniejsze przywileje miasta z dodatkiem nowych, tem bardziej, iż miasto podupadło nieco w skutek morowego powietrza, grasującego w 1625 r. Ks. Albert, następca Jana, fundował cerkiew unicką na placu obok bernardynów, lecz świątynia ta z czasem upadła. Następcą Alberta był młodszy brat jego Aleksander, powolno narzędzie jezuitów; on to zgromadzał do N. najcelniejszych członków tego zakonu. W epoce wojen Jana Kazimierza i N. nawiedziła nawała nieprzyjacielska, poprzedzona w 1651 r. zarazą morową. Zamek stał w obronnej sile, więc w popłochu wojny Nieśwież 1654 r. gromadziła się tu szlachta nawet ze stron dalszych; wtedy to właśnie umarł za granicą ordynat Aleksander a Rossyanie nie mogąc zdobyć twierdzy, spustoszyli miasto do szczętu, przyczem zginęło dużo ludu prostego, szukającego schronienia w kościołach. Po przejściu tych klęsk N. zaraz otrzymał przywilej Jana Kazimierza, oswobadzający od wszelkich podatków i stanowisk żołnierskich na lat cztery Vol. Leg. t. IV, fol. 474. Ale niedługo cieszyło się miasto pokojem, bowiem 1659 r. oddział Rossyan z armii kniazia Chowańskiego operującej pod Lachowiczami, znowu szturmował zamek napróżno, wszakże miasto bezbronno uległo powtórnemu zniszczeniu i wiele ludu wybito. Za staraniem ordynata ks. Michała Kazimierza, hetmana litew. , na sejmie 1661 r. przyznano nowe ulgi dla miasta i zwrot kosztów za obwarowanie zamku w czasie wojny Vol. Leg. , t, IV, fol. 822. W 1670 r. stanęła konstytucya oswobadzająca mieszczan nieświeskich od myta, zarówno w Koronie jak i Litwie na lat dwadzieścia Vol. Leg. , t. V, fol. 54 w wyd. Ohryzki. Następnie w latach 1673 i 1676 aprobowano tę konstytucyą Vol. Leg. t. V, fol. 158 i 434. W 1672 r. Bazyli Bakanowski, podstoli smoleński, fundował tu dominikanów, a w roku następnym ks. Michał Kazimierz za miastem fundował opactwo benedyktynów pod wez. ś. Krzyża. Fundacyą zatwierdził sejm w 1690 r. Ks. Michał Kazimierz będąc żonatym z Katarzyną Sobieską, siostrą króla Jana III, wyjednywa coraz to nowe ulgi dla swojego grodu dziedzicznego, zaś po jego zgonie żona rządząc ordynacyą, ułożyła bardzo korzystną ustawę dla stanu kupieckiego, którą król Jan III zatwierdził na sejmie 1681 r. Na mocy takowej zaczęły się tu odbywać doroczne czteroniedzielne jarmarki, zwane Święto Michalskiemi, gdyż trwały od 25 sierpnia do ś. Michała. Syn ks. Katarzyny Karol Stanisław objąwszy rządy w 1692 r. , uwolnił włościan w mieście osiadłych i porównał ich z mieszczanami. Książę będąc stronnikiem króla Augusta II w czasie zatargu jego z Leszczyńskim o koronę polską, naraził się Karolowi XII. Jakoż w 1706 r. Szwedzi pod dowództwem króla zdobyli N. i w perzynę go obrócili wraz z zamkiem i okopami, zaoszczędziwszy tylko kościoły. Miasto wśród ciągłych wojen krajowych nie mogło się rychło odbudować i świeciło wciąż ruiną aż do śmierci ks. Karola Stanisława 1719 r. Około 1720 r. objął ordynacyą nieświeską starszy syn ks. Karola Stanisława, ks. Michał Kazimierz, przezwany. , Rybeńku. On to dźwigał N. z ruiny przez ulgi dawane mieszczanom i budowanie; sypał wały, podnosił kościoły. Jezuici w tym czasie zbudowali za miastem kolegium ze świątynią p. wez. ś. Michała; powstała też i fabryka sukna na habity w niedalekiej Połośnej, założona przez ks. bernardynów w 1736 r. Żona ks. Rybeńko Urszula z Wiśniowieckich urządziła teatr w N. i pisała sama dzieła sceniczne. Księżna pomnażała bibliotekę; za jej powodem wznowiono drukarnię leżącą w zapomnieniu, na co uzyskano osobny przywilej Augusta III 1750 r. Ks. Michał umarł 1762 r. Po nim wziął ordynacyą Karol Stanisław II Panie Kochanku. Po śmierci Augusta III, trzymając stronę rodziny saskiej, stanął on zbrojne przeciwko frakcyi Poniatowskiego i naraziwszy się tem Rossyi i pretendentowi, po fatalnym napadzie na Wilno, skazany dekretem 1764 r. na baniecyą, musiał uciekać za granicę a dobra zostały zasekwestrowane. Ułaskawiony w 1767 r. , wrócił do kraju i stanął na czele konfederacyi Radomskiej, z powodu sprawy dysydentów wynikłej, Sekwestr zdjęto z dóbr książęcych, lecz fortuna w czasie nieobecności dziedzica została nadrujnowaną, a z nią i N. Do takich pustek wrócił ks. Karol w 1768 r. , lecz krótko trwała ta bytność, nastała bowiem konfederacya Barska, w której Radziwiłł wziąwszy czynny udział, naraził się powtórnie stronnictwu rossyjskiemu. Jakoż N. został zdobyty przez Rossyan, wojsko radziwiłłowskie rozpuszczone, stronnicy ks. Karola rozpierzchli się, a sam on z małą garstką wiernych uchodzi za granicę do Cieszyna. Emigracya księcia znowu sprowadziła sekwestr na dobra jego, które łupiono kwaterunkami wojskowemi. W zamku gościł generał Tottleben, rozpraszano skarbiec Radziwiłłowski, do czego się i miejscowi niestety przyczyniali. Powtórny powrót do kraju ks. Karola nastąpił w 1777 r. po otrzymaniu amnestyi i złożeniu hołdu królowi i aliantce jego; atoli do N. zawitał książę dopiero w lipcu 1778 r. i uporządkowawszy takowy, rozpoczął tu życie świetne, o którem tradycya żyje dotychczas. Jednym z donioślejszych faktów jego działalności było założenie w N. szkoły artyleryi na 30 biednych uczniów ob. Atheneum Kraszewskiego, 1845 r. . Nadto książę założył huty szklanne w Nalibokach i Urzeczu, porządkował fabrykę pasów i dywanów w Slucku, zakładał ogrody w N. i żył z bracią szlachtą w pełni książęcego blasku. To też 1783 r. odbył się w N. legendowy festyn z powodu stuletniej rocznicy zwycięstwa pod Wiedniem. Dora Radziwiłłowski, spokrewniony z Sobieskiemi, przechował wiele pamiątek po królu Janie i te dały możność w czasie festynu okazać cały przepych rodu. Opis tej uroczystości znajduje się w Gazecie Warszawskiej 1783 r. , 85. W tymże roku miał miejsce świetny bankiet z powodu imienin ks. Hieronima, którego brat przyrodni ks. Karol nadzwyczaj miłował Gaz. Warsz. 85, w Suplemencie. Ale wszystkie te festyny zostały zaćmione przyjęciem króla Stanisława Augusta w 1785 r. , który jadąc na sejm do Grodna, odwiedził ks. Karola w N. Byłto ostatni wesoły festyn ks. Karola, gdyż w 1787 r. umarł brat jego ks. Hieronim, któremu Panic Kochanku sprawił królewski pogrzeb. Niedługo potem zmarł i książę Karol w Białej 1790 r. Ciało jego przywiezione do N. , umieszczono w małej kapliczce na przedmieściu, gdzie, z powodu zamieszek krajowych, stało w zapomnieniu do 1820 r. , w którym przenie siono je do grobów Radziwiłłowskich. Wkrótce po zgonie ks. Karola nastąpiły znane wypadki krajowe. Ordynacya spadła na małoletniego ks. Dominika, synowca zmarłego, lecz N. zajęły w 1792 r. wojska rossyjskie, które znalazły tu 42 dział. Namiestnik cesarzowej Tutolmin, zamieszkawszy w zamku nieświeskim, dawał świetne bale, otaczał się młodzieżą szlachecką i werbował ją do szeregów wojskowych. Po dojściu do pełnoletności, ks. Dominik, dziewiąty ordynat z rzędu, osiadł w N. i pędził życie świetne, tak że N. przozwano wtedy małą Warszawą. Garnęła się szlachta do wielkiego pana, a zamek roił się gośćmi. To wszystko zapomagało rzemieślników i kupców, jakoż wzniosły się w środku rynku na gruzach dawnych zbytkowne nawet sklepy, wyborni rzemieślnicy osiadali chętnie w N. dla wielkiego zarobku; odnowiono teatr pałacowy, powstały restauracye i zajazdy, wspaniała stacya pocztowa, a nawet założono lożę masońską, a hojny książę zapisał na gimnazyum pojezuickie, znajdujące się w ręku dominikanów, wś Skabin. Całą tę świetność zamroczył rok 1812. bowiem ks. Dominik na czele pułku swego przyjął udział w kampanii francuskiej, co sprowadziło smutne skutki dla jego majątku. Sławny skarbiec został spustoszony. Książę zmarł w 1813 r. na obczyznie, a w 1814 r. , za zezwoleniem cesarza Aleksandra, ordynacyą nieświeską oddano linii tak zwanej Pruskich Radziwiłłów, w osobie ks. Antoniego, ponieważ Dominik miał tylko córkę Stefanią, wydaną następnie za ks. Ludwika Wittgensteina. Na rzecz księżniczki Stefanii wydzielono dobra niezaliczone do ordynacyi, nad czem, równie jak i nad spłaceniem olbrzymich długów ks. Dominika, pracowała osobna komisya, która dopełniła swą czynność w 18. 39 r. Czynności tej komisyi zostały streszczone w wielu drukach, wymienionych w Bibliografii Estreichera t. VII, str. 77. W 1835 r. skasowano szkołę dominikanów, w której pobierał nauki Syrokomla, a dwa pożary w 1836 i 1843 dokonały takiego zniszczenia, że odtąd N. już nie powstał. Po ks. Antonim, namiestniku poznańskim, wziął ordynacyą syn jego Wilhelm, a po nim na stąpił dziś żyjący ks. Antoni, generał pruski i ulubieniec cesarza Wilhelma. Jest on z rzę du dwunastym ordynatem. W ostatnich la tach zamek został odnowiony i doprowa dzony do możebnej świetności. Starożytne obrazy, leżące pierwej na składach, dziś wyrestaurowane, zdobią ściany sal zamkowych. Oprócz kościoła parafialnego nie ma już in nych świątyń katolickich w N. Kościół ten pod wez. Bożego Ciała posiada piękne malo widła i nieco ciekawych sprzętów kościelnych. Parafia, dekan. słuckiego, liczy około 7000 wiernych i trzy kaplice w Połośnej, w No wem Mieście i na Słuckich Wrotach. W końcu należy wspomnieć, iż N. był miejscem uro dzenia Hirsza Lejbowicza sztycharza, i Salo mona Majmona, filozofa. Około 1840 r. praco wali ta w archiwum Malinowski Mikołaj i Władysław Syrokomla, zostający natenczas w zarządzie dóbr ks. Wittgensteina. Około 1870 r. był tu kustoszem biblioteki i archi wum Michał Bohusz Szyszko. Źródła doty czące Radziwiłłów i N. można znaleść w Bi bliografii Estrejchera t. I, str. 135, pod sło wem Borejsza i t. IV, str. 16 16, pod sło wem Radziwiłł. Najobszerniejszą monografią źródłową N. skreślił Syrokomla w dziełku p. t. Wędrówki po moich okolicach 1853. Drugiem poważnem dziełem jest Galerya Nieświeska p. Edwarda Kotłubaja 1857 r. . Dużo wiadomości o N. znajduje się w Pamięt nikach Marcina Matuszewicza. Nieświeski po wiat, jeden z 13stu powiatów na które dzie liło się namiestnictwo mińskie, ustanowiona na mocy ukazu cesarzowej Katarzyny II z d. 3 maja 1793 r. pod władzą generała Tutolmina ob. Mińska gubernia, W 1795 r. pod czas ogłoszenia w dniu 27 września mińskiej gubernii ob. Mińska gub. marszałkiem po wiatu nieświeskiego jednogłośnie obrano Mi chała Rejtana, bliskiego krewnego Tadeusza. Krótko jednak trwał ten powiat, gdyż na mocy ukazu cesarza Pawła z dnia 12 grudnia 1796 r. z większej części onego utworzono pow. słucki, inno zaś odeszły do pow. miń skiego i nowogródzkiego gub. litewskiej ob. gubernie litewskie pod wyrazem Litwa, t. V, str. 343. Aleksander Jelski Nieświn, Nieświenia, w dok. Nyeswyenie, wś i dobra, pow. konecki, gm. Gowarczów, par. Końskie, odl od Końskich 7 w. W 1846 r. wzniesiono tu wielki piec do wytapiania żelaza. N. ma 46 dm. , 314 mk, ziemi fol 93 mr. Jestto starożytna osada, wspominana w dokumentach z XIII w. jako należaca do Iwona Odrowąża ob. Kacice i Mogiła VI, 588. Dobra N. w 1866 r. składały się z fol N. , Paruchy, attyn. Fidor, wsi N. , Paruchy, Stara Kuźnica, Baczyna, Głęboka Droga, Młynek Nieświn Nieświn Nieswojowice Nieswoi Nieszarka Nieszarda Nieświński Młynek Nieszawa Nieświński, Czysta, Chełb, Drutarnia, Szczerbarcka, rozl. ogólna wynosiła 4599 mr. grun. or. mr. 311, łąk mr. 9, lasu mr. 4002, zarośli mr. 40, nieuż. i place mr. 237. Wś N. os. 39, z gr. mr. 729; wś Paruchy os. 7, z gr. mr. 30; wś Stara Kuźnica os. 17, z gr. mr. 138; wś Baczyna os. 32, z gr. mr. 136; wś Głęboka Droga 03. 17, z gr. mr. 114; wś Młynek Nieświński os. 4, z gr. mr. 32; wś Czysta os. 3, z gr. mr. 23; wś Drutarnia os. 6, z gr. mr. 42; wś Szczerbarcka os. 24, z gr. mr. 208. W dobrach tych znajdują się kuźnice w Starej Kuźni, Chełbie, Czystej, Młynku Nieświńskim i Drutarni. Produkują one około 15, 000 centn. żelaza i 500 centn. drutu; nadto drutarnia w Baczynie wydać może rocznie przeszło 700 centn. gwoździ. Nieświński Młynek, os. , pow. konecki, gra. Duraczów, par. Końskie, odl. od Końskich w. 6; ma 5 dm. , 40 mk, ziemi fol. 12 mr. , włośc. 30 mr. Należy do dóbr Końskie ob. . W 1827 r. było 3 dm. , 24 mk. Nieswoi al. Nieswoja, wś, pow. chocimski gub. besarabskiej, par. Chocim, cerkiew drewniana. W 1868 r. było tu 156 dm. Nieswojowice, ob. Niezwojowice. Nieszarda, ob. Drysa i Nieszczorda. Nieszarka, rzeka, lewy dopływ Lusznicy, prawego dopływu Mołdawy. Nieszawa, właściwie Nowa Nieszawa, w do kum. Nowa Nieschewa i Nieschowa, miasto powiatowe gub. warszawskiej, nad Wisłą, z lewego brzegu, w nizinie nadrzecznej. Leży pod 52 50 szer. półn. i 38 36 5 dług. wsch. , odl. 190 w. od Warszawy, 26 w. od Włocławka, 6 w. od st. dr. żel. warsz. bydg. Nieszawa. Posiada kościół paraf. murowany, kościół pofranciszkański, kościół ewang. mur. , synagogę mur. , szkołę początkową ogólną 2klas. i drugą lklas. , dwa domy przytułku, każdy na 6 osób, sąd pokoju okr. V, należący do zjazdu sędziów we Włocławku, urząd powiat. , urząd miejski, komorę celną wodną, przystań statków, st. poczt. , telegr. , st. dr. żel. warsz. bydg. na obszarze wsi Waganiec, 46 dm. mur. , 171 dm. drewn. , 2827 mk. Z zakładów fabrycznych browar z produkcyą na 3000 rs, dystylarnia z prod. 6500 rs. i fabryka octu z prod. na 2000 rs. Dochody miasta wynosiły w 1881 r. 3380 rs. , rozchody tyleż. Handel zbożowy stanowi zdawna podstawę pomyślności N. Zatrzymuje się tu rocznie 3000 do 3300 berlinek i statków ze zbożem i tyleż wracających napo wrót, próżnych zwykle. W śpichlerzach nieszawskich składane bywa zwykle na wywóz do Gdańska zboże z pow. lipnowskiego i nieszawskiego. Około 1862 r. średnia wartość wywożonego stąd zboża wynosiła do 1, 500, 000 rs. Początkowe dzieje N. przedstawiają nam pewne wątpliwości z powodu splątania danych odnoszących się do tej osady, ze szczegółami tyczącemi się N. pod Toruniem położonej, której dzieje się łączą znowu z histaryą Dybowa ob. . Ponieważ na naleganie Torunian król kilkakrotnie zobowiązywał się piśmiennie znieść rywalizujace w handlu zbożowym miasto, przeto ostatecznie w 1460 r. przenosi Kazimierz Jagiellończyk mieszczan ze Starej Nieszawy i osadziwszy ich na obszarze wsi i fol. królewskim Roskydalino nad Wisłą, dał początek dzisiejszej Nieszawie. Otóż, pominąwszy watpliwą, źle odczytaną zapewne nazwę wsi Roskydalino, fakt że już w 1428 r. wzniesiony tu został kościół paraf. murowany, w stylu ostrołukowym krzyżackim, pod wezwaniem ś. Jadwigi, i to podobno przez Władysława Jagiełłę, wskazuje iż już przed 1460 r. była tu ludna osada, tak, że biskup kujawski przeniósł tu podobno na jakiś czas kolegiatę z Kruszwicy w 1427 r. Czy osada ta mieściła się na obszarze tej wsi Roskydalino, czy może na gruntach wsi Przypust, gdzie pobierano cło wodne, o tom nie wiemy, bardzo być może iż nosiła ona także nazwę Nieszawy Nieszawa tyle co Nieżewa, Niżewa, w dok. Nieschewa, od niżu, niziny nadrzecznej. Owe Roskydalino było wsią królewską, trzymaną w zastawie przez Mikołaja Kościeleckiego, woj. brzeskiego. Król w nadaniu swem przyłącza do nowego miasta wsie Przypust i Dymice, nadaje mieszkańcom prawo chełmińskie, pozwalając im rządzić się zwyczajami Torunia, nadaje wolny wręb i pastwiska w rozległych lasach królewskich bobrownickiego starostwa, uwalnia od danin, robocizn i podwód, nadaje targi i jarmarki. Że istniejąca tu osada musiała już zdawna prowadzić handel zbożem, a rywalizujący z Toruniem kupcy osiadali tu by mieć powyżej Torunia punkt dogodniejszy dla. ubiegania Toruńczyków w tranzakcyach zbożowych, świadczy wydane na korzyść Torunian rozporządzenie królewskie, ograniczające liczbę statków ze zbożem, jakie N. może wyprawiać do Prus do 7 na wiosnę i 7 w jesieni. Otóż rozporządzenie to, jako szkodliwe dla Torunia, odwołuje król w 1479 r. i poleca aby jedynie w Toruniu handlujący zbożem nabywali takowe. Trudno przypuścić by w ciągu 14 lat po założeniu miasta, tak szybko się handel rozwinął, iżby wywołał potrzebę naprzód ograniczenia, następnie zakazu zupełnego. Handel ten miał tu widocznie dawno już swoje ognisko a korzyści jego ściagnęły tu mieszkańców toruńskiej Nieszawy. W 1559 r. Zygmunt August zabronił żydom osiadać w mieście i na przedmieściach i nabywać domy. Według regestrów poborczych ziemi dobrzyńskiej z 1564 r. , oppidum Nieschewa nowa, w powiecie lipnowskim, wnio Nieświński Nieszawa sła 589 fl. 20 gr. a mianowicie, , proconsul ot consules civitatis 76 fi. 24 gr. , rzemieślnicy 11 fl. 26 gr. , od osadników, włóczęgów, niestałej ludności 33 fl. 6 gr. , żydzi 6 fl. , szkoci Schotowie 2 fl. Od przywozu wódki Ducillorum w czterech ratach kwartalnych 343 fi. 10 gr. Ogółem 589 fl. 24 gr. , a więc dwa razy tyle co płacił Dobrzyń a trzecią część opłaty Poznania. Sama gorzałczana opłata, przy stopie 3 denary od kwarty, wykazuje iż wprowadzano 61, 775 kwart wódki rocznie, co w rzeczywistości wynosiło wielekroć więcej, gdyż do podatku naturalnie wykazywano minimum. O zamożności N. świadczy charakterystyka miasta we Flisie Klonowicza Ujrzysz Nieszawę czerwoną, Szpichlerzów długim rzędom obsadzoną, Swiecą się w lewo skorupiane dachy, I insze gmachy. Obfite żniwa i gumna kujawskie, Tam się ściągają w szpichlerze nieszawskie. Tam swe nadzieje ładuje ziemianin, Tam i mieszczanin. Według lustracyi z 1564 r. Mieszczanie wyprawują na pospolite ruszenie Królowi JM. wóz skarbny nakryty, we cztery konie, spiżowany dostatecznie wszelaką żywnością i przy nim dwu pieszych zbrojnych. O zamożności mieszczan świadczą różne pobożne fundacye. Jan i Ewa Krzywdowie wznieśli w 1637 r. przy tutejszym kościele kaplicę Scięcia Jana Chrzciciela i zapisali 100, 000 złp. na kościół i utrzymanie dwóch dotąd istniejących szpitali. Jeden z nich dotąd nosi nazwę Krzywdów, drugi zaś Bonków, Kapitał żelazny, stanowiący uposażenie, wynosi 9299 rs. Inny mieszczanin Andrzej Śmiałek przyłożył się do wzniesienia kościoła i klasztoru franciszkanów, którzy pierwotnie osadzeni w Starej Nieszawie w XIII w. przez Krzyżaków, przenieśli się tu w 1467 r. Kościół klasztorny, po dwukrotnem spaleniu w 1729 i 1841 r. i trzykrotnej przeróbce i odbudowie w 1635, 1763 i 1849 r. stracił swe pierwotne cechy, jedno tylko presbiteryum się przechowało. O zamożności i upodobaniach artystycznych mieszczan świadczy korzystnie kościół parafialny. Zbudowany z cegły, bez tynku, z wyniosłą wieżą na froncie, pokryty dachówką, mimo przerobienia szczytów i sklepienia przechował wiele cech pierwotnych. Jan Szafraniec, bisk. włocławski, przeniósł tu w 1427 r. kolegiatę z Kruszwicy, lecz trwała tu ona tylko trzy lata. Ze istniał zamiar wznowienia takowej, świadczą stalle bogato rzeźbione, urządzone w 1655 r. Obrazy pochodzą z XVI w. prawdopodobnie. W wielkim ołtarzu ciekawym jest bardzo Sąd ostateczny. Freski ścienne przedstawiają sceny z życia ś. Jadwigi. Wraz z zubożeniem kraju w drugiej połowie XVII w. zaczyna upadać i zamożność N. Według lustracyi z 1765 r. dochód cały ze starostwa niegrodowego wynosił 1590 złp. Lustracya z 1789 r. powiada iż starostwo jest w dzierżawie JW. Serafina Sokołowskiego, posła inowłocławskiego. Budowla miasta drewniana, częścią dachówką, częścią gontami, częścią słomą kryta, kamienica tylko jedna mieszkalna a druga pusta i ratusz, murowane, nadpustoszałe. Komora ceł takoż murowana. Obywatelów 80 prócz komorników. Rzeźnicy łopatkowe, mieszczanie od przywożu wódek płacą 550 złp. , cech zduński 40 złp. , sukienników 6, każdy od folusza opłaca złp 10 a z przewozu złp. 200 płaci przewoźnik. Suma całorocznego prowentu 1920 złp. Miasto posiada wsie Przypust, Dymiec zaś wraz z Gąsieńcem w 1788 r. przez miasto jest sprzedany JW. staroście Sokołowskiemu. Stanisław August ustanowił w 1790 r. 11 jarmarków. W 1827 r. N. miała 156 dm. i 1397 mk. ; w 1862 r. było 172 dm. 35 mur. i 1880 mk. 333 żyd. . Po utworzeniu powiatu nieszawskiego i wprowadzeniu władz powiatowych miasto ożywiło się więcej i ludność wzrosła, W 1849 r. wystawiono tu piękną synagogę a w 1881 r. rozpoczęto budowę nowego kościoła ewangielickiego. Miasto całe brukowane. Co do źródeł, to cały szereg dokumentów i sam akt fundacyjny miasta pomieszczony jest w Kod. dypl. Muczk. i Rzyszcz. t. IV; inne szczegóły podaje Starożytna Polska 2gie wydanie, I, 399; tudzież Wielkopolska Źródła dziej. , Pawiński I, 320. Opis i widok M. podat Tyg. Ilustr. z 1884 r. 88. Nieszawskie starostwo niegrodowe, leżało w wdztwie inowrocławskiem, w ziemi dobrzyńskiej. Podług lustracyi z r. 1662 powstało z dawniejszego starostwa kowalskiego, przez odłączenie zeń miasta N. , z przewozem na Wiśle, i wsi Czarnocice, Przypust i Dymiec. Po r. 1736 sstwo to było zaliczone do wdztwa brzeskokujawskiego. W r. 1771 posiadał je Ignacy Mogilnicki, a w końcu zeszłego stulecia Serafin Sokołowski, poseł inowrocławski, którzy zoń opłacali kwarty złp. 412, a hyberny złp. 480. Nieszawski powiat gub. warszawskiej, utworzony w 1867 r. z części dawnego włocławskiego i zwany początkowo radziejowskim, leży na samym krańcu gubernii, między Wisłą a granicą pruską od strony w. ks. poznańskiego, od wschodu i płd. wschodu przytyka do pow. włocławskiego, od płd. graniczy z kolskim, a częścią zach. granicy przytyka do pow. słupeckiego. Obszar powiatu obejmuje 21, 8 mil kwadr. Przedstawia równinę o średniem wzniesieniu 300 do 400 stóp i obniżająca się tarasowate ku Wiśle, której poziom wznosi się w obrębie powiatu pod Gombinkiem 146 stóp, pod Nieszawa Starkowiec 134 stóp a sięga do 132 po za Nieszawą. Pomiędzy Włocławkiem a Nieszawą obniżanie się środkowej wyżyny odbywa się stopniowo, ostatnie jej tarasy sięgają często koryta rzeki. Właściwa nadrzeczna nizina występuje wyraźniej dopiero pomiędzy Chorobnikami, Birkowem, Gombinkiem. Po za Nieszawą w dół rzeki, kontrast staje się wydatniejszym. Wyniosła krawędź wyżyny ciągnie się od N. przez Raciążek do Aleksandrowa pogranicznego, górując 280 do 300 stóp po nad rozległą niziną nadwiślańską, sięgającą do 6 wiorst szerokości, przy wzniesieniu 160 do 180 stóp npm. a 25 do 48 nad poziom Wisty. Śród tej niziny leży Ciechocinek, warzelnia soli i zakład kąpielowy. W śródku powiatu spotykamy śród wyżyny dolinę błotnistą, ciągnącą się od brzegów Gopła w w. ks. poznańskiem aż do Brześcia Kujawskiego. Tworzy ona łuk wygięty ku płn. wschodowi, długa około 24 w. a szeroka około wiorsty. Dolino, ta znana pod nazwą Bachorzy, jest łożyskiem rzeki czy też jeziora, które dawniej łączyło Gopło z Wisłą. Na płn. i płn. wsch. brzegu tej doliny, na wzniesieniu 330 do 340 stóp npm. ; leżą wsie Kobielice, Sędzin, Sędzinek, Kuczkowo, Bachorza Wola, Gosławice, Siniarzewo i szereg świeżych kolonij Siniarzewo, Ujma, Słupy, wreszcie Wysocinek i Kałęczyn. Dolina sama tworząca dziś bujną wielką łąkę, zwaną Bachorza, osuszoną przez wykopany na niej kanał, wznosi się do 280 stóp npm. Południowy i płd. wschodni brzeg zajmują wsie Smarglin, Krzywosądz, Czołpin, Adolfin, Bilno, Mała Ujma, Ruszki, Krotoszyn, Kopanica. Wody tej łąki spływają pod Brześciem do Zgłowiączki. Prawdopodobnie było tu pierwotnie jezioro, stanowiące odnogę Gopła. Gdy przy obniżeniu poziomu wód spłynęło ono stopniowo do Wisły, pozostało w zmniejszonych rozmiarach w postaci rzeki. jak jeszcze zwie Bachorzę przywilej Łokietka z 1297 r. Mucz. i Rzysz. IV, 142, w którym powiedziano, że fluvius Bachorza intrat fluvium Sgowentkam Zgłowiączka. Obszar powiatu obniża się w miarę przybliżania ku Wiśle. Podczas gdy koto Radziejowa wzniesienie dochodzi 420 stóp, Brześć Kujawski wzniesiony jest tylko 294 stóp, a poziom Wisły około Włocławka 146 stóp. Południowa część powiatu, wchodząca klinem pomiędzy powiat kolski a słupecki, przedstawia dość znaczne urozmaicenie w układzie powierzchni skutkiem nagromadzenia jezior, błotnych nizin i wzgórkowatych obszarów, stanowiących wydatną cechę Kujaw, których częścią jest pow. nieszawski. Centrem niejako tej części powiatu jest grupa jezior, które stanowiły kiedyś jedną rozległą sieć wodną. Dziś głównem jeziorem tu jest Orle al. Głuszyńskie, nazywane rozmaicie od wsi które się rozsiadły nad jego brzegami. Tworzy ono swemi ramionami figurę zbliżoną do litery k. Długość odnóg jego dochodzi 12 wiorst a szerokość średnia od 1 2 do 1 wiorsty. Skutkiem obniżenia poziomu wód utworzyła się rozległa wyspa błotnista i lesista, na której się mieszczą osady Wincentowo i Stawiska; od suchego lądu dzieli ją dotąd błotnista nizina. Z niewyschniętych głębszych części pierwotnego jeziora utworzyły się obecnie poblizkie jeziora we wsiach Chalno, Kamieniec, Wymysłów. Na północ od środkowego jeziora pod Powołkowicami grapa wzgorków sięga 426 stóp; na południe znowu wzgórze nad błotami koto Kamieńca ma 400 stóp. Obszar powiatu stanowi część dawnych Kujaw, zaludnionych już w przeddziejowej epoce. Wyniszczenie lasów jest wynikiem wczesnego tak zaludnienia i rozwiniętego zdawna rolnictwa. W 1881 r. powiat N. miał 10, 569 morg, lasów prywatnych nieurz. , 2177 mr. urządzonych, 1422 mr. zasianych po wycięciu, 991 mr. wyciętych a nie zadrzewionych, 63 mr. lasów włościańskich. Pod względem gleby powiat N. należy do hojnie uposażonych przez przyrodę. Szczątki roślinne, osadzone przez wody, utworzyły około Radziejowa glebę czarnoziemną, wydającą obficie pszenicę i buraki, dostawiane do cukrowni w Kruszwicy. Dolina Bachorzy, niziny nad Wisłą i Notecią mieszczą rozległe i bujne łąki sama Bachorza do 4000 mr. . Nietylko więksi właściciele ale i koloniści, włościanie, zwłaszcza w dobrach dawniej duchownych i królewszczyznach, wreszcie uwłaszczeni w 1869 r. komornicy, cieszą się dobrobytem, widocznym z pięknych domów mieszkalnych, murowanych zabudowań folwarcznych, ogrodów otaczających każdą siedzibę. Z dobrej gleby słyną dobra Smiłowice, Dobre, Osięciny, Płowce. Wieniec i Brzezie posiadają, obok pięknie urządzonych lasów i starannego gospodarstwa, stadninę koni wyścigowych. Hodowla owiec jest tu bardzo rozpowszechniona i do wysokiej doskonałości doprowadzona. Przemysł fabryczny z powodu bliskości granicy i łatwej konkurencyi produktów pruskich słabo rozwinięty. W 1870 r. była w powiecie 1 odlewnia żelaza z prod. 6100 rs. , 4 gorzelnio 40784 rs, 2 browary 1500 rs. , 3 dystylarnie 19500 rs. , 1 fabr. octu 1600 rs. , warzelnia soli 17567 rs. , olejarnia 3126 rs. , 2 młyny parowe 18500 rs. , 145 młyn. wodnych 223109 rs. , 9 cegielni 9305 rs. . Główną linią komunikacyjną jest dr. żel. warsz. bydg. , przerzynająca powiat N. w jego wschodnim krańcu, w niewielkiej odległości od Wisły, stanowiącej drugą drogę handlową. Na obszarze powiatu mieszczą się stacye Nieszawa, Ciechocinek i Aleksandrów st. pogranicza i komora; Droga bita łączy Nieszawę z Włocławkiem. Środko wa i południowa część powiatu pozbawione są Nieszawa Nieszawka dogodnych środków komunikacyjnych. Lud ność powiatu w 1876 r. wynosiła 68482 głów 337. 58 m. i 34724 k. . Oświata, dzięki za możności mieszkańców, przedstawia stan pomyślnieszy niż można by wnosić z ilości szkół, których w powiecie jest 30. W samej Nieszawie dwie, po jednej we wsiach Osięci ny, KościelnaWieś, Piotrkowo, Radziejewo, Bronisław, Raciąż, CiechocinekStary, Ciecho cinekNowy, Słońsk, Witów, Radziejowo Sta re, Czarnocice, Służewo, Zakrzew, Byczyn, Straszewo, Brzeźno, Orle, Krzywosądz, Sinogać, PrzewózMały, Bądkowo, Lubań, Sadlno, Bycz, Aleksandrów i Sędzin. Pod względem kościelnym powiat N. stanowi nieszawski de kanat dyec. włocławskiej, składający się z 28 parafii Bądkowo, Broniewo, Bronisław, Broniszewo, Byczyna, Bytoń, Koneck, Kościelna Wieś, Krzywosądz, Lubanie, Łowiozek, Mąkoszyn, Nieszawa, Orle, Osięciny, Ostrowąs, Piotrkowo, Połajewo, Raciążek, Radziejów, Sadlno, Siniarzewo, Służewo, Straszewo, Świerczyn, Witowo i Zbrachlin. Pod względem są dowym powiat N. tworzy jeden okrąg sądów pokoju dla Nieszawy i cztery okręgi sądów gminnych Nieszawa, Osięciny, Radziejów i Boguszyce. Pod względem administracyjnym składa się powiat z 1 miasta, 5 osad miejskich miasteczek Radziejów, Osięciny, Piotrków, Służewo, Raciążek, i 14 gmin wiejskich Bąd kowo, Boguszyce, Bytoń, Czamanin, Luba nie, Osięciny, Piotrków, Raciążek, Radzie jów, Ruszkowo, Sędziny, Służewo, Straszewo, Wierzbie. Br. Ch. Nieszawa, wś i folw. nad rz. Wisłą, pow. nowoaleksandryjski, gm. Józefów, par. Rybitwy. Leży w nizinie nadwiślańskiej, nad łachą wiślaną, ma 179 mk. N. z attyn. Poczesnic, Studzinko i Maryampol, wchodziło w skład dóbr Józefów. Spis wsi z 1827 r. podaje pod tą wsią 221 dra. i 1371 mk. , jestto widocznie omyłka. Nieszawa, wś i dobra, o 6 klm. od Warty, pow. obornicki, 2 miejsc. a N. , wś, b Nieszawskie olędry; 22 dm. , 230 mk. , 56 ew. , 174 kat. , 72 analf. Poczta i gośc. w Długiej Goślinie o 4 klm. , st. kol. żel. i tel. w Rogoźnie o 13 klm. , w Obornikach o 12 klm. W 1879 r. nabył te dobra Treskow z Owińsk za 397, 500 mrk. Poprzednio należała do Mielęckich. Nieszawa, niem. Nessau, al. Niszewken, dok. Nessovia, Nessow, Nessouwe, Niesowa, Nyeschovia, dwie miejscowości w nizinach toruńskich, po lewym brzegu Wisły, pow. toruński. 1. N. , niem. Schloss Nessau al. Niszewken, folw. , st. p. i par. kat. Podgórz, ew, Toruń, szkoła Kozibór, 1 dra. , 10 ew. mk. 1868 r. ; ma 27, 16 ha roli or. i ogr. , 2, 27 łąk, 3, 64 boru, 0, 52 nieuż. 2. N. , niem. Gross Nessau al. Gross Niszewken dok. 1414 Nieder Nessau, ma szkołę, st. p. Cierpice. Jest tu 3232, 69 mr. obszaru, 129 bud. , 47 dm. , 380 mk. ; 360 ew. 3 kat. ; podatek od gruntu 305 tal. , od bud. 52 tal. Historya sławnego nie gdyś zamku nieszawskiego została już podaną pod Dybowem ob. Kś. Fr. Nieszawka, niem. Klein Nessau i Niszewken al. Ober Nessau, wś, pow. toruński, st. p. Pod górz, szkoła Kozibór, obejmuje 2762, 75 mr. obszaru, 99 bud. , 30 dm, 257 mk. , 186 ew. , 10 kat. Nieszawski okr. urz. stanu cywiln. miał w 1880 r. 1644 dusz. Kś. Fr. Nieszcza, rzeka i jezioro, ob. Dryssa i Niszcza. Nieszczedro, ob. Nieszczorda. Nieszczery, wś, pow. dzisieński, należała niegdyś do Justynianowa i była własnością Szczyttów. Nieszczewy, ob. Niszczewy. Nieszczorda, Nieszczerda, Nieszczedro, u W. Pola Nieszarda, jezioro w pow. połockim, o 10 w. od granicy pow. siebieskiego i newelskiego, jedno z większych w gub. witebskiej. Największa długość 11 w. i 270 sąż. , największa szer. 3 w. i 100 saż. Powierzchnia 24 w. kw. podług Strelbickiego tylko 22 w. kw. . W płd. zach. stronie wypływa z N. rz. Ujście, 155 w. długa, dopływ Dryssy. Głębokość N. nie przechodzi 5 saż. Od płn. brzegi są wyniosłe, z innych stron błotniste, pokryte niewielkiemi zaroślami. Jezioro w połowie należy do dóbr skarbowych Obitoki, w połowie zaś stanowi własność prywatną. Rybołówstwo rozwinięto; łowią tu zwłaszcza wielkie leszcze. W historyi jez. N. pamiętne jest tem, że na jednym z jego półwyspów wzniesiony był przez Rosyan zamek, zburzony d. 13 grudnia 1578 r. przez wdę połockiego Dorohostajskiego. J. Krz. Nieszczorda, wś i dobra skarbowe nad jez. t. n. , pow. siebieski. Dobra N. , Zabielskich Szczyttów, nazwane później Horbaczewem od garbatego dziedzica Szczytta, Jerzy Szczytt zapisał dominikanom zabialskim. Nieszewice, dobra, pow. toropecki gub. pskowskiej, własność KorwinKrukowskiego, 1487 dzies. rozl. Nieszewice, w dok. Misczewice, niem. Nischwitz, wś i dobra rząd. , pow, inowrocławski. Wś ma 43 dm. , 485 mk. , 68 ew. , 407 kat. , 124 analf. Poczta, gość. , tel. i st. kol. żel. w Złotnikach o 3 klm. Pod cmentarzem protestanckim w N. odkryto pokład grobów pogańskich; w sklepieniu dobrze zbudowanem z wygładzonych kamieni znaleziono 7 urn z pokrywami, obok garnczek o uchu wielkości filiżanki, w tymże znajdowały się pierścienie metalowe, po części podobne do zausznic, i kamień piorunowy; nadto znaleziono Nieszawa Nieszcza Nieszczedro Nieszczery Nieszczewy Nieszczorda Nieszewice Nieszawa Nieszkodna Nieszkowice Nieszki dwa dość wielkie młotki kamienne, jeden łupkowy, drugi bazaltowy. N. , królewszczyzna ma 3211 mr. rozl; 12 dm. , 218 mk. , 105 ew. , 113 kat. , 95 analf. Według regestr. pobor. pow. inowrocławskiego z 1583 r. wś królewska Misczewice, w par. Liskowo, ma 19 łanów kmiecych, 6 zagrod. , 8 osadnik. , 1 rzemieślnika Pawiński, Wielk. , I, 247. Niszczewickie starostwo niegrodowe leżało w wdztwie inowrocławskim, pow. bydgoskim. Podług spisów podskarbińskich z r. 1771 obejmowało wsie. N. al. Miszczewice i Broniewo z przyległościami, które wówczas posiadał Prusimski, opłacając zeń kwarty złp. 700, a hyberny złp. 306 gr. 5. Na sejmie z r. 1773 1775 Stany Rzpltej nadały to sstwo Prusimskiemu w emfiteutyczne posiadanie. Na tymże sejmie wyznaczono aż cztery komisye oddzielne do załatwienia sporów, jakie rzeczony ssta prowadził od wielu lat z spadkobiercami swej żony Katarzyny z Rozdrażewskich. Od r. 1772 przeszło pod panowanie pruskie Nieszki, wś i fol. , pow. suwalski, gm. Wólka, par. Raczki. Odl. od Suwałk 22 w. Wś ma 17 dm. , 130 mk W 1827 r. było 11 dm, 62 mk. Nieszkodna, wś śród błota Żurawiniec pow. kaliski, gm. Ostrów kalis. , par. Giżyce, odl. od Kalisza w. 33. Wchodziła w skład dóbr Giżyce ob. . Nieszków, wś nad rz. Nidzicą, pow. miechowski, gm. Nieszków, par. Słaboszów. Leży przy drodze bitej z Miechowa do Działoszyc, odl. 14 w. od Miechowa. Posiada młyn wodny amerykański, tartak, pokłady kamienia ciosowego i wapiennego i torfu. W 1827 r. było 16 dm. , 84 mk W XV w. N. należał do par. Słaboszów i stanowił dziedzictwo Janusza Długosza h. Wieniawa. Wś miała 8 łanów kmiecych i folwark praedium militare. Folw. dawał dziesięcinę do Sancygniowa, łany kmiece zaś w połowie dawały prebendzie Nazowskiej przy katedrze krakowskiej, w części do Bodzanowa. Wartość dziesięciny wynosiła 6 grzywien, z dwóch łanów brały po połowie prebenda Bodzowska i Bodzanów Długosz Lib. Ben. , II, 74. W N. istnieje fundacya dla włościan z N. , Słaboszewa, Wymysłowa i Kropidła, uczyniona przez dziedzica tych wsi Wiktora Komorowskiego w 1811 r. w Krakowie. Umierając bezpotomnie zapisał i zabezpieczył na swych dobrach 66, 000 złp. , od których procent miał być użyty na utrzymanie stałego doktora i apteki dla włościan wymienionych wsi. Oprócz tego część kapitału miała być użytą na założenie magazynu zbożowego, mającego dostarczać ziarna na zasiew dotkniętym pożarem, nieurodzajem i t. p. klęskami. Fundacya ta weszła w życie i trwa podobno dotychczas. Dobra N. składają się z folw. N. , Słaboszew, Wymysłów i Kropidło; wsi N. , Słaboszew i Kropidło, rozl. mr. 2017; fol. N. gr. or. i ogr. mr. 437, łąk mr. 64, wody mr. 4, zarośli mr. nieuż. mr. 15, razem mr. 522; płodozmian 4 i 9 polowy; bud. mur. 4, z drzewa 13; fol. Słaboszew gr. or. i ogr. mr. 224, łąk mr, , 1, lasu mr. 8 zarośli mr. 13, past. mr. 43, w osadach mr. 14, nieuż. mr. 15, razem mr. 318; bud. mur. 2, z drzewa 1; płodozmian 4 i 10 polowy; fol. Wymysłów gr. or. i ogr. mr. 211, lasu mr, 372, zarośli mr. 2, nieuż. mr. 5; bud. mur. 4, z drzewa 5; fol. Kropidło gr. or. i ogr. mr. 224, past. mr. 2, wody mórg 1, lasu mórg 343, zarośli mr. nieuż. mórg 18, razem mórg 591; bud. z drzewa 9. Wś N. osad 12, z gr. mr. 60; wś Słaboszew os. 29, z gr. mr. 265; wś Kropidło os. 17, z gr. mr. 99. N. gmina należy do s. gm. okr. II w Książu Wielkim, st. poczt. Działoszyce. Gmina ma 9427 mr. obszaru i 2458 mk 1867 r. . Br. Ch. Nieszkowa, z Szymanowicami, w dok. Nyeszkowo, wś, pow. nowosądecki, leży w doli nie sądeckiej, nad pot. Trzetrzewińskim, lewym dopływem Dunajca. Odl. o 5, 3 klm. od Sącza, należy do par. rzym. kat. w Podegrodziu, ma 274 mk. rzym. kat. Posiadłość większa, rządowa, ma jodynie prawo propinacyi; pos. mn. 363 mr. roli, 16 mr. łąk i ogrodów, 79 mr. pastwisk i 60 mr. lasu. Na zachód gra niczy z Wolą Brzezińską, na północ z Krasnem Biczyskiem, na płd. z Chochorowicami a na wschód z kolonią niemiecką Hutweide, przysiołkiem Świniarska Posiada pokłady węgla brunatnego. Według Lib. Ben. Dłu gosza I, 554 N. należała do klasztoru Bo żogrobców w Miechowie, miała 7 łanów kmie cych lanei alemanici. .. largos campos habentes, dających dziesięcinę drugiej prebendzie sądeckiej. wartości około 15 grzywien. Nie było tu folwarku, ni karczem, ni zagrodni ków, prebenda tylko pasiadała swój plac i dom na cmentarzu sądeckim. W drugim opi sie Lib. Ben. , III, 11 podaje Długosz, iż nie jaki miles Michor nadał tę wieś klaszto rowi, co według Nakielskiego Miechovia miało miejsce w 1190 r. Mac. Nieszkowice Małe i Wielkie, właściwie Mniszkowice, u Długosza Mnyszkowicze al. Mniskowa Wolya, dwie wsie w pow. bocheńskim. N. Małe należą do par. w Chełmie i mają 331 mk. rzym. kat. , N. Wielkie do par. w Pogwizdowie i mają 584 mk. Obie wsie leżą po prawym brzegu Raby, mianowicie N. Małe w samej dolinie rzeki, w glebie namulistej, bliżej Gierczyc. Poziom podnosi się w pagórki ku zachodowi najwyżej we wzgórzu Wołoszycach. Od zachodu graniczą z Gierczycami i Kopalinami, od płd. z Nieszkowica Nieszki Nieszkowa Nieszków Nietecza Nietiahy Nietoczka Nietoperek Nieszkowizna Nieszokocie Nieszowice Nieszub Nieszydowice Nietachy Nietąszkowo Nietcza Nietecz Nietesy mi Wielkiemi. Obszar więk pos. izraelity Monderera ma 206 mr. roli, 14 mr. łąk, 17 mr. past. i 20 mr. lasu; pos. mn. 223 mr. roli, 37 mr. łąk i ogr. i 41 mr. past. N. Wielkie, położone bliżej ujścia Stradomki do Raby, składają się z czterech grup chat, z których najbardziej na wschód wysunięta leży śród lasów i nazywa się także Dąbiem a od innych jest przedzieloną wsią Buczyną. Pierwsze dwie części graniczą na północ z N. Małemi, na wschód z Dąbrowicką i Buczyną, na połud nie z lasem Działem Małachowcem 322 m. i Dąbrowicą drugą; cz. II N. Wielkich graniczy na zachód z Buczyną, na północ z Dąbrowicą, na południe z Nieprześnią a na wschód z Pogwizdowem; część IV, 239 m. npm. wzniesiona, leży na zachód od Leksandrowy, na wschód od Zawady Wielkiej, na pół nocy styka się z Pogwizdowem a na południe z Wolą Nieszkowską. Ta część ma położenie wzgórzyste i przeważnie bukowe lasy. Pos. więk. ma tu tylko 9 mr. łąk i prawo propinacyi; pos. mn. 408 mr. roli, 115 mr. łąk, 132 mr. past. i 51 mr. lasu. Według Lib. Ben. Długosza, Jan Grotko, bisk. krakowski, w 1335 r. nadał za zgodą kapituły dziesięci ny z Mniszkowie i Dobroniowskiej Woli na uposażenie altaryi św. Kosmy i Damiana, fun dowanej przez magistra Marcina, kantora i kanonika krakowsk. , a zarazem i fizyka leka rza jak się domyśla Długosz Lib. Ben. , I, 270. Wś sama w XV w. należała do kla sztoru tynieckiego. Był tu folwark klasztor ny, założony na gruntach kmiecych i siedzia ło tu dziesięciu kmieci nie mających oddziel nych łanów lecz wspólne role agros indistinctos. Był także młyn z rolą i karczma. Wartość dziesięciny wynosiła od 4 do 5 grzy wien. W drugim opisie tej wsi Lib. Ben. , III, 196 podaje Długosz, iż należała do par. Biskupice, kmiecie płacili klasztorowi czynsz, dawali po 2 koguty, 30 jaj, 2 sery obowiąza ni byli do powabu, młynarz, prócz czynszu, dawał osep. Folwark klasztorny dawał tak że dziesięcinę dla altaryi św. Kosray i Da miana. Mac. Nieszkowizna, os, włośc, pow. rypiński, gm. Wąpielsk, par. Radziki, odl. o 15 w. od Rypina, 1 dm. , 7 mk, 55 mr. gr. dobr. i 1 nieużytków. Nieszkowo, według Kętrzyńskiego miejscowość w pow. wejherowskim, której w spisach urzędowych nie podano, Nieszkowska Wola, wś, pow. bocheński, leży w okolicy pagórkowatej, lesistej, na płd. zachód od Nieszkowic Wielkich. Poziom podnosi się w stronie zachodniej z 338 m. do 419 m. npm. i te nieurodzajne wzgórza pokrywa las, podobnie jak wzgórza na południe od wsi ciągnące się, wane lasem Wielwaszem, sięgające w najwyższym punkcie 388 m. N. Wola graniczy na wschód z Królówką a na południe z Leszczynami. Ma 301 mk. rzym. kat. par. w Pogwizdowie, od urzędu poczt, w Bochni odl. 11, 3 kim. Pos. więk. ma 178 mr. roli, 17 mr. łąk, 31 mr. past. i 144 mr. lasu; pos. mn. 226 mr. roli, 30 mr. łąk, 27 mr. past. i 23 mr. lasu. Lasy przeważnie liściaste, mianowicie bukowe. Mac. Nieszokocie, dwór i wś, pow. rossieński, par rossieńska; dwór należy do Mikuckiego. Nieszowice, mylnie za Nienowice podano w opisie wsi Michałówka, w pow. jarosławskim. Nieszub, lewy dopływ Prosny. Nieszydowice, niem. Nuessdorf, wś i fol. , pow. niemodliński, par. Friedland. W 1841 roku 37 dm. , 289 mk. 4 ewang. Nietachy, ob. Nietiachy. Nietąszkowo 1. w dok. Niethąszkowo i Nietaskowo, niem. Nitoche, wś i fol. , pow. kościański, ma 27 dra. , 255 mk. , 147 ew. , 108 kat. , 74 analf. Poczta, tel. , gośc. i st. kol. żel. w Starem Bojanowie. N. , fol. , 12 dm. , 146 mk. , nal. do gm. i dom. Stare Bojanowo. Według regestr. poborow. z 1580 r. wś N. w par. Smigiel, miała 4 łany, 2 zagrod. , 2 kolon. i owczarz z 24 owcami Pawiński, Wielkop. , I, 86. 2. N. , w dok. Niethąskowo, wś w parafii Uście. Wymieniona w regestrach pobor. , pow. keynskiego, z 1577 i 79 r. Miała wtedy 5 łanów i 5 zagrod. Pawiński, Wielkop. , I, 190. Nietcza, zaśc. przy ujściu rzki Zawiszynki do Swisłoczy, na płd. wsch. krańcu pow. ihumeńskiego, w 3 okr. pol. berezyńskim, przy gośc. z Wiaz do mka Chołuja, ma 3 osa dy; miejscowość odludna ale bogata w łąki, lasy, rybę i zwierzynę. A. Jel. Nietecz, Nietecza, rzeczka w pow. lidzkim, ob. Nieciecz. Nietecza, rzeczka, ob. Netecza. Nietesy, Netesy, ob. Nieciosy. Nietiahy al. Nietahy, wś i fol. , pow. włodawski, gm. Krzywowierzba, par. Parczew. Ma 28 dm. , 179 mk. , ziemi 732 mr. Wchodziło w skład dóbr Lubiczyn. W 1827 r. było dm. 14, mk. 38. Nietoczka, rzka, prawy dopływ Warty, płynie i wpada do Warty z praw. brzegu w obrębie gm. Kramsk, w pow, konińskim. Nietoperek, niem. Nipter, wś, pow. międzyrzecki; 51 dm. , 410 mk. , 355 ew. , 54 kat. , 1 żyd, 61 analf. Poczta, gośc. , tel. i st. kol. żel. w Międzyrzeczu o 5 klm. Według regestr. pobor. , pow. poznańskiego z 1580 r. wś N. stanowiła oddzielną parafią, należała do starosty międzyrzeckiego, miała 6 łanów, 3 zagrod. , 5 osadnik. , 1 rzemiośln. , 1 owczarza z 60 owcami. Później N. stanowił lilią Nieszkowizna Nieszkowo Nieszkowska Nietuja par. Kęsice i w 1691 r. wraz z Kęsicami wcielony został do par. szpitalnej w Międzyrzeczu. Nietoperzowa grota, ob. Jerzmanowice. Nietreba, stacya pocztowa, dziś zniesiona, na trakcie mińskoihumeńskim, pomiędzy st. Ihumeń o 14 w. i Smiłowicze, w miejsco wości lesistej, należącej do dóbr Buda, dzie dzictwa Homolickich. A. Jel Nietrzanowo, wś i dobra nad rz. Maskową, pow. średzki. Ma 2778 mr. rozl. , 2 miejsc a N. , dom. ; b Grójec, fol. , 11 dm. , 178 mk. , 1 ew. , 177 kat. , 73 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Środzie o 7 klm. , gośc. o 2 klm. Właścicielką jest Kazimira Stablewska. Tutejszy kościół kat. par. należy do dek. średskiego. Parafia obejmuje 2129 dusz 1873 r. . Niewiadomo kiedy kościół wystawiono, istniał już w XVI w. ; do połowy XVII w. był z drzewa. Dopiero r. 1662 proboszcz miejscowy Tomasz Depius wystawił murowany, który w czasie wizyty z r. 1784 wymagał już znacznej reparacyi. Według regestr. poborow. z 1578 r. wś N. , w par. Nietrzanowo, była własnością Wojciecha Łyczławskiego albo Kaczanowskiego, miała 9 łanów i 2 zagrod. Pawiński, Wielkop. , 1, 207. Nietrzeba 1. przyległ, pow. nowoale ksandryjski, gm. Józefów, par. Rybitwy. Jestto przyległość fol. Kołczyn, wchodzącego w skład dóbr Józefów. 2. N. , przysioł, pow. tomaszowski, gm. Poturzyn, par. Rzeplin. 3. N. , os. młyn, pow, rypiński, gm. i par. Chrostkowo, odl. o 14 w. od Rypina, ma 1 dm. , 8 mk. , 45 mr. gr. W 1789 r. młyn płacił czynszu 190 złp. Br. Ch. Nietrzyca, rzka, ob. Goręcin, pow. kartuski. Nietuja, wś, pow. sandomierski, gm. Łoniów, par. Sulisławice. Odl. od Sandomierza 23 w. Ma 8 dm. , 66 mk. , ziemi włośc. 107 mr. W 1827 r. było dm. 7, mk. 32. Nietulisko, w dok. Nyetoliczsko, dziś N. Duże, N. Małe, N. Nowe i N. Fabrycznej dwie wsie i os. fabr. nad rz. Kamienną, przy ujściu Swiśliny do Kamienny, pow. opatowski, gm. i par. Kunów. Odl. 25 w. od Opatowa a 2 w. od Kunowa. N. Duże leży na wyniosłym brzegu wyżyny panującej nad doliną Kamienny, na górze; N. Małe zaś w dolinie o 2 w. na płn. wschód nad samą rzeką, tamże i N. Fabryczne. N. Duże posiada szkołę początkową, 72 dm. , 482 mk. , 1 mr. ziemi dworsk. i 988 mr. włośc, N. Małe 37 dm. , 323 mk. , 404 mr. fol. i 292 mr. włośc; N. Nowe 6 dm. , 73 mk. , 3 mr. W 1827 r. N. Duże 35 dm. , 242 mk. i N. Małe 33 dm. , 187 mk. Jestto starożytna osada. Tutejsze cmentarzysko badał w 1851 r. i opisał Fr. M. Sobieszczański Wycieczka Archeol. , str. 33. Według Długosza Lib. Ben. , I, 643 leżało N. o trzy Słownik geograficzny Tom VII Zeszyt 74. mile tria miliaria od Opatowa. Stanowiło posiadłość biskupów lubuskich i krakowskich. Na części biskupów lubuskich było w XV w. 5 łanów, płacących po fertonie czynszu, dwie karczmy, z których pierwsza płaciła 18 skotów, druga grzywnę, 1 zagrod, dawał 8 groszy. Dziesięcinę, wartości 4 grzywien, pobierał biskup. Młyn na rzecze Swislina Slbyslina dawał trzy grzywny. Było tu także kamienne grodzisko nad rz. Kamionna, ,, mons lapideus pro castro super fluvio Kamyon. Biskup lubuski miał tu obszerne łąki i gaje graniczące z posiadłościami bisk. krakowsk. Kmiecie posiadali pasieki, z ktorych płacili biskupowi. Dawali oni też wieprzowe po 2 grosze z łanu, kozłowe pro haedo po pół grosza, za stacyą królewską po 6 groszy i trzy miary owsa, sepu trzy miary owsa i trzy pszenicy, wreszcie dwie kury, dwa sery i 20 jaj z łanu; karczmarze płacili toż samo co i kmiecie. Na części biskupów krakowskich było 8 łanów kmiecych, 1 zagrodn. , 4 karczmy i młyn na Swislinie bez roli. Folwarku nie było. Dziesięcinę, wartości 8 grzywien, pobierali biskupi krakowscy Lib. Ben. , II, 476. Pod samą górą Nietulisko, na obszarze należącym do biskupów krakowskich, Zbigniew Oleśnicki założył wielki staw pis cina insignis na rzece Kamiennej, który podczas przyboru wód zalewał pola i łąki biskupa lubuskiego i wsi Nietuliska. Gdy sprawa poszła na drogę sądową, następca Zbigniewa, Tomasz ze Strzepna, ażeby zgodnie załatwić, oddał jako wynagrodzenie szkód dziesięcinę ze wsi Rzuchowa biskupowi lubuskiemu, którą tenże, potrzebując pieniędzy, zbył na wieczne czasy Janowi Bonikowskiemu, kantorowi, i Jakobi z Bodzętyna, kanonik. opatowskiemu, za 50 florenów. Ci zaś ofiarowali tę dziesięcinę na uposażenie wikaryuszów opatowskich Długosz Lib. Ben. , I, 590. Po przejściu dóbr kościelnych na własność rządu N. należało do dóbr rządowych Kunów. N. Fabryczne, wś i os. fabr. nad rz. Kamienną, przy drodze bitej bzińskozawichoskicj, o 10 w. od Ostrowca, o 52 od Radomia, ma 44 dm. , 650 mk. , 130 mr. ziemi dworsk. i 202 mr. włośc Posiada dwie walcownie, dużą i małą, z siedmiu piecami szwejsowemi. Zakład poruszany siłą wody, wyrabia żelaza walcowanego do 120 tys. cnt. , zatrudnia 150 robotników, z płacą od 50 kop. do 1 rs. 50 kop. W 1883 roku wyprodukowano 350, 000 pudów. Początkowo był urządzony do wyrobu żelaza walcowanego tylko sztabowego oraz blachy a następnie, po przejściu wraz innemi zakładami starachowickiemi na własność prywatną, urządzono drugą walcownią dla wyrobu drobnych gatunków. Por. Michałów. Urządzono tu zbiornik wody, łączący kanały zasilają Nietoperzowa Nietulisko Nietrzyca Nietoperzowa grota Nietrzeba Nietrzanowo Nietreba Niewęgłosz Niewerder Niewcyrka Niewaszka Niewachlów Nieuparta Nieudałoje ce okoliczne zakłady fabryczne. Zbiornik ten ma 2250 sążni obszaru i do 7 stóp głębo kości. Na środku mieści się pozostawiona przy kopaniu wysepka. Br. Ch. Nietupa 1. rzeczka, lewy dopływ Rosi Niemnowej, ma ujście pod wsią Katowce; przyjmuje Hnieznę. 2. N. , rzeczka w parafii wołkowyskiej, lewy dopł. Swisłoczy; przyjmuje Krynkę. Nietuszkowo, niem. Nikelskowo, wś i dobra, o 2 klm. od Noteci, pow. chodzieski. Wś ma 37 dm. , 443 mk. , 134 ew. , 309 kat. Poczta i tel. w Uściu o 7 klm. , gośc. o 3 klm, st. kol. żel, w Chodzieżu o 7 klm. Dobra N. , 2656 mr. rozl. , 2 miejsc a N. , dom. ; b Buchy, karczma; 7 dm. , 144 mk. , 83 ew. , 61 kat. , 56 analf. Nietuszyna 1. al. Niedźwiedź, wś, pow. wieluński, gm. Skrzynno, par. Czarnożyły, odl. od Wielunia w. 10; ma dm. 23, mk. 151; fol. dm. 2, mk. 20. Wchodził w skład dóbr Czarnożyły. Rozl. mr. 559 gr. or. i ogr. mr. 163, łąk mr. 32, past. mr. 18, lasu mr. 273, zarośli mr. 34, w osadach mr. 11, nieuż. mr. 28; bud. mur. 1, z drzewa 9. Wś N. os. 31, z gr. mr. 326. 2. N. al. Gromadki, wś, pow. wieluński, gm. Skrzynno, par. Rudlice, odl. od Wielunia 9 1 2 w. Ma 24 dm. Nietyczkampie, wś, pow. maryampolski, gm. Kwieciszki, par. Maryampol. Odl. od Maryampola 6 w. , ma 41 dm. , 355 mk. W 1827 r. wś rząd. , 33 dm. , 289 mk. Nieudałoje Żytje, os. nad rz. Pilicą, pow. konecki, gm. i par. Skotniki. Odl. od Końskich w. 35. Jest tu 1 dm. , 69 mr. Osada utworzona przy stosowaniu ukazu z 1864 r. Nieuparta, grupa chat w gm. Sucha, pow. żywiecki. Niewachlów, w dok. Nyewachlow, wś, pow. kielecki, gm. Niewachlów, par. Kielce. Leży przy drodze bitej z Kielc na Mniów, do Piotrkowa, odl. 5 w. od Kielc w stronie płn. zach. , posiada szkołę początkową. Leży śród obszernych lasów, pod górą zwaną Machnówka. Wś porządnie zabudowana. W 1827 r. wś rząd. górnicza, miała 110 dm. , 589 mk. Według Lib, Ben. Długosza I, 476 była to wieś biskupów krakowskich, na prawie niemieckiem osadzona. Z dwóch łanów soł tysich brali dziesięcinę wikaryusze kieleccy. Stanisław August wystawił tu mały piec do topienia miedzi i galmanu. Z miedzi tej wy bijano zdawkową monetę. N. , wieś królewska było tu sołtystwo, wchodził w skład ekono mii kieleckiej dóbr rządowych. N. gmina należy do s. gm. okr. V w Samsonowie, st. poczt. Kielce, ma 9141 mr. obszaru i 4720 mk. 1867 r. . Br. Ch. Niewaszka, przys, do Manasterza w pow. łańcuckim, 8 klm. od Kańczugi, leży na wschodnich stokach lesistego Zapustu 407 m. , roz ciągając się wzdłuż bezimiennego dopływu Hussowskiego potoku, wpadającego pod Manasterzem z lew. brzegu do Mleczki. Od pół nocy i zachodu otacza ten mały przysiołek las, od południa odgranicza go Hussowski potok od Rzyk, na wschód zaś graniczy z Manasterzem. Mac. Niewcyrka al. Newcyrka, Newcerka, Nekcyrka, Nechcerka, niem. Neftzer Thal, dolina tatrzańska, w Tatrach liptowskich, u północnych stóp Krywania, uchodząca do doliny Koprowej. Północnowschodni narożnik tejże doliny tworzy szczyt Furkota 2437 m. szt. gen. . Od tegoż szczytu ku północnemuzachodowi wybiega potężna odnoga górska, Hruby wierch, tworząca ścianę między tąż doliną a dol. Hlińską. Na południowy zaś wschód wysyła Furkota drugą odnogę, zwaną Soliskiem, jako ścianę graniczną od dol. Młynicy, Od tej odnogi ku płd. zach. aż po Ostrą 2318 m. szt. gen. biegnie grzbiet górski, oddzielający dol. N. od doliny Furkockiej. Od szczytu Ostrej ku zach. zwraca się to ramię górskie przez szczyt Krótką 2374 m. szt. gen. aż po Krywań 2496 m. szt. gen. , oddzielając dol. N. od dol. Suchej czyli Złomiska. Od Krywania ku dolinie Koprowej odrywa się ramię górskie, ze szczytami 1993 m. i 1852 m. , które tworzy południową ścianę doliny, zwanej Kotlinami, zwartej od północny i oddzielonej od dol. N. płn. zach. ramieniem Krywania. W tem ramieniu są szczyty 2397 m. , 2213 m. , 1895 m. W dolinie tej, nader dzikiej, legły trzy stawki Teryańskie; najwyższy pod Krywaniem 2200 m. , pośredni 2150 m. , najniższy, ale zarazem największy, 1947 m. npm. Z doliny Koprowy przez dol. N. przejście przez grzbiet między Krótką a Krywaniem, do dol. Suchej, w której legł Zielony Staw, a stąd do Szczyrbskiego stawu. Górny koniec doliny legł 2200, dolny ujście 1561 m. npm. Niewerder, os. karcz. i leśnictwo, pow. czamkowski. Os. karcz. ma 1 dm. , 5 mk. ; nal. do gm. i wsi Stradunia. N. , leśn. , 1 dm. , 7 mk. , należy do nadleśnictwa Rychlika. Niewęgłosz 1. wś i fol. nad rz. Tyśmienicą, pow. radzyński, gm. Biała, par. Radzyń, odl. 10 w. od Radzynia, leży na samej granicy od gub. lubelskiej. Posiada młyn wodny, wiatrak, pokłady torfu. Ma 35 dm. , 394 mk. W 1827 r. było dm. 32, mk. 257. Dobra N. składają się z fol. N. , Antonin, osady młyn. Bramka; wsi N. , Branica, Zbulitów, Siedlanów, Ustaszów i Lichty. Rozl. mr. 1375 gr. or. i ogr. mr. 836, łąk mr. 203, past. mr. 22, lasu mr. 244, nieuż. mr. 70; bud. mur. 12, z drzewa 24; płodozmian 8 polowy. Wś N. os. 48, z gr. mr. 588; wś Branica os. 62, Nietupa Nietuszkowo Nietuszyna Nietyczkampie Nietupa Niewiarów Niewiadomszczyzna Niewiadom Niewiadom Niewiarowszczyzna Niewiarowo Niewiarowicze Niewiadoma Niewiadów Niewiadomcy z gr. mr. 677; wś Zbulitów os. 43, z gr. mr. 675; wś Siedlanów os. 38, z gr. mr. 524; wś Ustaszów 08. 44, z gr. mr. 28; wś Lichty os. 8, z gr. mr. 51. 2. N. , os. nad rz. Tyśmienicą, pow. lubartowski, gm. i par. Czemierniki. Leży naprzeciw wsi t. n. w pow. radzyńskim; jest tu przewóz przez rzekę. Niewiadom Górny, Dolny i Średni, dwie wsie, pow. rybnicki, par. Rybnik. N. Górny, wś i dobra, leży o 3 4 m. od Rybnika, w dolinie Rybnickiej Wody, ma łomy piaskowca i ko palnie węgla kamiennego. W 1861 r. 245 mk. 16 ew. . N. Dolny i Średni, wś i dobra, ma 168 mk. 4 ew. , kopalnie węgla i pia skowca. Obszar dworski ma 845 mr. 580 mr. roli, 220 mr. lasu, do gminy należy 224 mr. Ludność uboga, utrzymuje się z pracy w kopalniach. Br. Ch. Niewiadoma, wś nad rz. Cetynią, pow. sokołowski, gm. Sabnie, par. Sokołów. Leży o 1 1 2 mili od Czekanowa; ma 18 dm. , 139 mk. i 396 mr. W 1827 r. było 14 dm. , 90 mk. Pozycya falista, ziemia żytnia, lu dność składa się z samej drobnej szlachty. Obok wsi, w stronie wsi Grodziska ob. , wzno szą się nad rzeczką potężne okopy z ziemi i kamieni usypane grodzisko, odległej sięga jące starożytności. O kilkadziesiąt sążni od grodziska znajdują się groby z epoki ka miennej ob. Opis w Pamiętniku Fizyograficznym przez Tym. Łuniewskiego, t. III, 477. T. Ł. Niewiadomcy, ob. Niewiadomszczyzna, Niewiadomszczyzna, Niewiadomcy, wś, pow. dzisieński, w okr. pol. , gm. Postawy, okr. wiejski Połow, o 29 w. od gminy, 16 dusz rewiz. Niewiadów, w dok. Nyewyadowo, wś i fol. nad rzeczką bez nazwy, pow. brzeziński, gm. Ciosny, par. Ujazd. Leży na prawo od drogi bitej z Rokicin do Ujazdu, w odl. 21 w. od Brzezin. Wś ma 12 dm. , 131 mk. fol. 3 dm. , 45 mk. Znaleziono tu grobowisko pogańskie. którego opis podał, , Zeitschrift fuer Etnologie z 1879 r. W 1827 r. było 12 dm. , 110 mk. Wś ta odznaczała się tą szczególnością, iż należała poniekąd do czterech parafii Ujazd, Małecz, Niesułków i Chorzęcin. Lib. Ben. Łask. raz ją zalicza do par. Małcz, drugi raz do Ujazdu II, 181, 320, 323, 404. Proboszcz w Małczu pobierał tylko kolędę po groszu z łanu, dziesięcinę od kmieci brał proboszcz z Niesułkowa, część dziesięciny z folwarku szła do Chorzęcina a część do Ujazdu, a mianowicie z pola zwanego Zarośle nad Kołkową rzeką. Dobra N. składały się w 1873 roku z fol. N. i Zaosie; wsi Niewiadówek, Wykno, Lipianki, Szymonów, Zaosie i Władysławów; rozl. mr. 1094 gr. or. i ogr. mr, 472, łąk mr. 48, past. mr. 79, wody mr. 3, lasu mr. 435, w osadach mr. 12, nieuż. mr. 45; bud. mur. 12, z drzewa 6. Wś Niewia dówek ma gr. mr. 79; wś Wykno gr. mr. 437; wś Lipianki gr. mr. 714; wś Szymonów gr. mr. 133; wś Zaosie gr. mr. 328; wś Władysławów gr. mr. 115. Br. Ch. Niewiarów, wś, pow. wielicki z przys. Swidówką, Zieloną, Podgrodziem i Jaroszówką, Osadzona przez Jana Ligięzę, wdę. łęczyckiego, w r. 1389, składa się z dwóch części po obydwóch brzegach Raby. Część północna, oznaczona cyfrą I, jest zabudowana nad Surowieckim potokiem, wpadającym pod Pierzchowicami z lewego brzegu do Raby, przysiołki zaś Swidówka i Zielona przypierają z płn. strony do gościńca z Myślenic do Bochni. Ta część, odl. 7, 6 klm. od Gdowa, ma położenie faliste a grunta glinkowe urodzajne. Część II, po prawym brzegu Raby, 220 m. npm. , oddalona od części I w linii prostej o 3 klm. a nadto od niej przedzielona przez Nieznanowice, leży także w dolinie Raby, ale przysiołki Swidowka cz. 2 i Jaroszówka są wysunięte dalej na południe, na wzgórzach lesistych, 355 metr. npm. wzniesionych. Na zachód od wsi w dolinie rzeki mieści się przysiołek Podgrodzie. Obie części należą do par. rzym. kat. w Niegowcu, mają 390 mk. rzym. kat. , z których 37 na obszarze więk. pos. Julii Dobrzańskiej, mającej 321 mr. roli, 28 mr. łąk i ogrodów, 27 mr. past. i 148 mr. lasu. Posiadł. mn. wynosi 347 mr. roli, 34 mr łąk, 35 mr. past. i 57 mr. lasu. Część na lewym brzegu Raby graniczy na wschód z Pierzchowicami, na północ z Cichową, na zachód z Niegowiecią a na południe z Nieznanowicami; część na prawym brzegu tejże rzeki, t. j. II, styka się na zachód z Klęczanami a na wschód z Dąbrowicą. Od Zagórzan, t. j. na południe, oddzielają Niewiarów cz. II lasy i góry. Według Lib. Ben Długosza I, 115 N. należał w połowie XV w. do Jana Niewiarowskiego, dziedzica Niegowca; był tu dwór curia militaris z rolą, dający dziesięcinę do Jaworznika, młyn i czterech zagrodników, dających dziesięcinę dla wikaryusza prebendy Rzemiędzickiej przy katedrze krakowskiej, wreszcie jeden łan kmiecy uprawiany na rzecz dworu. Niewiarowicze, wś, pow. święciański, w 4 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Szemiotowo, o 4 w. od gminy a 53 w. od Święcian, 13 dm. , 126 mk. , w tej liczbie 11 prawosł. i 115 kat. 53 dusz rewiz. ; należy do dóbr Szemiotowszczyzna, dawniej Sulistrowskich, dziś Skirmuntów. Niewiarowo, wś, w płn. cz. pow. białostockiego, niedaleko Goniądza. Niewiarowszczyzna al. Niewierowszczyzna, rzeczka w pow. borysowskim, dopływ prawy rz. Naczy, płynie około zaśc, tegoż nazwiska, Niewiary Niewiary mającego 1 osadę; miejscowość poleska, ni zinna. A. Jel. Niewiary 1. podług spisów urzęd. Niewiery, podług karty Chrzanowskiego Newiory, dwie wsie, pow. wilejski, w 2 okr. pol. , gm. Krzywicze, okr. wiejski Słobódka, o 5 w. od gminy, jedna z nich ma 8 a druga 10 dusz rewiz. ; należą do dóbr Słobódka, Bohdanowiczów. 2. N. , wś, tamże, okr. wiejski Ustroń, 11 dusz rewiz; należy do dóbr Ustroń Tomaszewskich. 3. N. , zaśc, tamże, gm. okr. wiejski i dobra skarbowe Wilejka, o 28 w. od gminy, 2 dusze rewiz. 4. N. , wś, tamże, w 3 okr. pol. , gm. Miadzioł, okr. wiejski miadzielskiuzlański, o 21 w. od gminy a 63 w. od Wilejki, 8 dm. , 71 mk. , w tem 70 kat. i 1 prawosł. 34 dusz rewiz. ; należy do dóbr Miadzioł, Koziełłów. 5. N. , fol. szlach. , tamże, ma 1 dm. i 6 mk. katol. Niewiarzyszki 1. zaśc, pow. lidzki, w 1 okr. pol. , gm. Lida, okr. wiejski Pierepieczyca, o 5 w. od gminy, 4 dusze rewiz. 2. N. al. Hołoszyszki, Gołyszyszki, wś włośc, pow. swięciański, w 1 okr. pol. , gra. Święciany, okr. wiejski Mile, o 9 w. od gminy, 15 mk. kat. i 41 starow. 11 dusz rewiz. włośc. skarbowych i 8 osadników w. ros. ; należy do dóbr skarbowych Mile. 3. N. , wś, tamże, gm. Michałów, okr. wiejski Święcianki, o 11 w. od gminy, 8 dm. , 50 mk. kat. i 8 starow. 27 dusz rewiz. ; należy do dóbr Święcianki Czechowiczów. 4. N. , wś włośc, pow. święciański, w 3 okr. pol. , gm. Jasiewo, okr. wiejski Nowydwór, o 5 1 2 w. od gminy, 14 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Zahacz. 5. N. al. Szabuny, zaśc. rząd. , tamże, o 1 okr. pol. , 3 dm. , 33 mk. kat. 6. N. , wś włośc. , pow. wileński, w 6 okr. pol. , gm. Mickuny, okr. wiejski Ławaryszki, o 11 w. od gminy a 27 w. od Wilna, 7 dm. , 86 mk. kat. 34 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Ławaryszki. 7. N. , fol. rząd. , pow. oszmiański, w 2 okr. pol. , o 31 w. od Oszmiany, 1 dm. , 13 mk. prawosł. J. Krz. Niewiatrowice, wś i fol. , pow. pińczowski, gm. Sancygniów, par. Działoszyce. Fol. N. należy do dóbr Chmielów. W 1827 r. było 18 dm. , 157 mk. Zawisza z Kurozwęk. bisk. krakowski, fundując przy katedrze krakowskiej kolegium mansyonarzy w 1379 r. , na uposażenie takowego przeznaczył dziesięciny stołu biskupiego z kilkunastu wsi a między niemi i z Niewiatrowic. W połowie XV w. N. należały do par. Działoszyce, dziedzicem wsi był Jan z Czyżowa h. Półkoza. Wś miała 12 łanów kmiecych, z 8 łanów brali dziesięcinę mansyonarze, którzy tu mieli własny spichrz, oni też brali dziesięcinę konopną. Z 4 łanów dawniej folwarcznych, szlacheckich militares et praediales brał dziesięcinę miejscowy proboszcz. Karczma zaś pła ciła mansyonarzom Długosz Lib. Ben. , I 263 i 7. Br. Ch. Niewiaża, rzeka w gub. kowieńskiej, do pływ Niemna cd prawego brzegu; wypływa w pow. wiłkomierskim, na płd. od mka Traszkun z przepaścistych błot, trzciną i lasem zarosłych. Pierwotnie płynie w kierunku zachodnim i ubiegłszy 8 w. śród lasów, zwraca się na płd. do mka Troupe, gdzie, przyjąwszy rzeczki Troupiankę i Pienię, zwraca się na płn. zach. do mka Rogowa i ubiegłszy w pow. wiłkomierskim około 50 w. wchodzi w pow. poniewieski, przez który płynie miejscowościami lesistemi i błotnistemi. Przy wsi Welżach przybiera kierunek płn, , który po połączeniu się z Jostą zmienia na zachodni, przepływa około Poniewieża, poczem przerznąwszy drogę pocztową, płynie w kierunku płd. zach. przez mka Nowemiasto, Surwiliszki, Kiejdany, Bobty, o 2 w, od których znajduje się przystań Stabnowica, dalej Czerwony Dwór i Słomianki, u których zwraca się nagle na zachód i pod wsią Borki uchodzi do Niemna. Długość biegu N. wynosi około 190 w. , z czego 50 w. przypada na pow. wiłkomierski, 60 na poniewieski i około 80 na kowieński. Szerokość N. w pobliżu źródeł wynosi zuledwie 2 sąż. , przy mku Kiejdanach od 15 20 sąż. , a przy ujściu dochodzi do 30 sąż. Zwykła głębokość rzeki od 1 7 stóp a przy ujściu do 12 stóp. Nie ma w niej ani kamieni podwodnych ani wirów; spadek umiarkowany, bieg spokojny. Koryto rzeki piaszczyste; brzegi w górnym biegu błotniste i pokryte lasem, wznoszą się dalej stopniowo i są w części pokryte lasem, w części zaś tworzą odznaczające się urodzajnością pola. N. pokrywa się zwykle lodem w początkach grudnia i puszcza około połowy marca. Wiosenny przybór wód trwa około tygodnia i w tym czasie szerokość rzeki w niektórych miejscach dochodzi do 4 w. , głębokość i bystrość biegu również znacznie się zwiększają. N. mając dostateczną głębokość, mogłaby oddać ważne usługi w stosunkach handlowych, gdyby była połączona z rz. Ławeną, dopł. Muszy. Obecnie jest ona żeglowną i spławną tylko do dworu Bobcyna, leżącego poniżej mka Bobt, urządzony bowiem przy dworze młyn tamuje dalszą żeglugę. W czasie przyboru wód statki dochodzą do miasta Kiejdan. Do czasów Stanisława Augusta N. była żeglowną do miasta Poniewieża i już konstytucya z 1589 r. waruje jej spław wolny. Za Rzpltej N. oddzielała Żmujdź od Litwy wdztwa trockiego. Do N. uchodzą od praw. brz. Dorpis, Josta, Sestrowta, Sonżyła, Sidortira, Szoja, Landa, Krojupis Kraujupis, Krosta, Datnówka, Smiłga, Szuszwa, Straba, Struna i Wiejona; od lew, zaś brz. Troupianka, Piena, Niewiaża Niewiatrowice Niewiarzyszki Niewiedranka Niewice Niewiażniki Niewiaża Niewie Inszys, Dubis, Joda, Malunka, Upita, Linkówka, Abela, Barupie Berupie i Hinia. Nazwę N. Bohusz wyprowadza od wyrazów litew. ne veżis, t. j. nie ma śladu; inni zaś uważają nazwę tę za skróconą z ne ira veżis, t. j. nie ma raka, i rzeczywiście w N. znajdu je się bardzo mało raków a prawie wcale nie ma ryb. Porów. Buszyńskiego Brzegi Niewiaży Wilno 1873. J. Krz. Niewiaża, jezioro w pow. wiłkomierskim. Niewiażniki, wś nad Niewiażą, pow. poniewieski, między Poniewieżem a Nowem Miastem, własność Jasińskiego Jana spadkobierców. Niewice al. Niwice, ob. Majdan Stary t. V, str. 915. Niewie al. Niwie, wś, pow. bydgoski, 47 dm. , 327 mk, 108 ew. , 219 kat. , 117 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Bydgoszczy o 8 klm. , gośc. o 7 klm. Niewiedranka, rzeka w pow. siebieskim, wypływa z jez, Niewiedro, przechodzi przez jez Sutoki, Mogilno, płynie w kierunku płn. wschodnim i wpada do rz. Wielikiej przy wsi Osinówce. Długa 48 w. , bieg ma bysty. Najwieksza szerokość koryta pod wsią Mogilno nie przechodzi 10 saż. , głębokość nieznaczna, dno twarde, kamieniste. Drewniane mosty znajdują się pod wsią Złydnią, przy wyjściu rzeki z jeziora Sutoki i pod wsią Mogilno, Rubieżniki i Niewiedrany. M. K. Niewiedrany, gmina. pow. newelski, w 2 okr. pok. do spraw włośc, składa się z 7 okr. wiejskich i liczy 746 dusz rew. w 1863 r. . Niewiedro, jez. na granicy pow. siebieskiego i newelskiego, 6 w. długie, 3 w. szerokie, 6, 5 w. kw. rozl. , leży na wyżynie dzielącej wodozbiory Dźwiny i Wielikiej. Brzegi odkryte. Wypływa z niego rz. Niewiedranka. Niewielicze, fol. pryw. , pow. dzisieński, w 2 okr. pol. , o 83 w. od Dzisny, 1 dm. , 10 mk. katol. 2. N. , wś nad rz. Usą, pow. miński, okr. pol. i gm. Kojdanów, , o 6 w. ku płn. od Kojdanowa, ma 11 osad, łąki wyborne, gleba dobra, miejscowość mało leśna, wzgórzysta; własność Matuszewiczów. A. Jel. Niewieliszki, zaśc. rząd. nad rzką Dumsią, pow. trocki, w 2 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Żośle, o 3 w. od gminy a 34 w. od Trok, 1 dm. , 18 mk. kat. 7 dusz rewiz. . Niewienice, niem. Niefnig, wś i dobra, pow. olawski, par. Hennersdorf. Należały dawniej do kapituły wrocławskiej. Kaplica, szkołą kat. , ludność katolicka. Uprawa tytoniu i lnu, hodowla pszczół. Niewieniszki, zaśc. włośc, pow. trocki, w 2 okr. pol. , gm. Żośle, okr. wiejski Pojaciszki, o 3 w. od gminy, 20 dusz rewiz. Niewier al. Niewierz, wś nad Prypecią, pow. kowelski, blisko płn. wsch. granicy powiatu, o 8 w. od Wielkiej Hłuszy, na płn. od mka Kamień Koszyrski; ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, i 1, dodatki 30, 32. Niewierańce, ob. Niewierzańce. Niewierany, mko w pow. telszewskim, oh. Nieworany. Niewierków, ob. Niewirków. Niewierowo, jez. na granicy pow. siebie skiego i newelskiego, 6, 5 w. kw. rozległe. Niewierście, wś włośc, nad jez. Kociarzyn, pow. święciański, w 3 okr. pol. , o 14 w. od Swięcian, 8 dm. , 39 mk. katol. Niewierszyn, w dok. Nyevyerschyn, wś nad rz. Pilicą, przy ujściu rz. Czarnej, pow. opo czyński, gmina Niewierszyn, par. Dąbrowa, odl. od Opoczna 28 w. Ma 36 dm. , 357 mk. W 1827 r. było 23 dm. , 184 mk. Fol, N. , z wsią N. , Ostrów, Kamocka Wola i Zalesie rozl. mr. 1448 gr. or. i ogr. mr. 672, łąk mr. 52, past. mr. 77, lasu mr. 607, nieuż. mr. 40; bud. mur. 1, z drz. 17. Wś N. os. 42, z gr. mr. 597; wś Ostrów os. 17, z gr. mr. 389; wś Kamocka Wola os. 16, z gr. mr. 228; wś Za lesie os. 9, z gr. mr. 136. Według Lib. Ben. Łask. I, 630 dziesięcina z folw. i od jednego kmiecia, siedzącego na karczmie, zwanego Cwik, szła do Dąbrowy i miała do 2ch grzy wien wartości. N. gmina ma 2368 mk. , roz ległości 9499 mr. , w tem ziemi folw. 4802 mr. ; sąd gm. okr. V w Wójcinie, st. poczt. Sulejów. W skład gminy wchodzą Aleksan drów, Borowiec, Ciechomin, Dębowa Góra, Janikowice, Kalinków, Kamocka Wola, Ka węczyn, Kotuszów, Maryanów, Niewierszyn al. Wężykowola, Ostrów, Rożenek, Ruda, Ste fanów, Wiatka, Zalesie. Urząd gminny we wsi Aleksandrów. Br. Ch. Niewierz, ob. Niewier. Niewierz, wś i dobra, pow. szamotulski. Wś ma 40 dm. , 371 mk. , 17 ew. , 354 kat, 80 analf. Poczta w Brodach o 5 kil. , gośc. o 6 kil, tel. w Pniewach o 9 kil. , st. kol. żel. w Buku o 15 klm. N. , dobra z Zakrzewkiem mają 4758 mv. rozl. , bez Zakrzewka N. ma 18 dm. , 224 mk. , 24 ew. , 200 kat. , 81 analf. Własność hrabiny Izabeli Tyszkiewiczowej. W okolicy znajduje się grodzisko, z wałem pierścieniowym i fosą; kocioł wału ma około 30 kroków średnicy. Według regesr. pobor. 1580 r. wś N. , w par. Brody, była własnością Anny Zilickiej, miała 15 półłanków, 4 zagrod. , 2 komorn. Pawiński, Wielkop. , I, 6. Niewierz, dok. r. 1222 Neuyr, Nevir, Nefer, wś i dobra ryc, pow. brodnicki, st. p. i tel. i urz. st. cywil. Brodnica, 7, 5 klm. odl. , st. kol. Jabłonowo 20 klm. odl. , par. kat. i szkoła Mszano, par. ew. Brodnica. W 1868 r. w obu razem 17 bud. , 8 dm. , 134 mk. , 131 kat. , 3 ew. Majętność ta obejmuje 357, 45 ha roli or. i ogr. , 84, 26 łąk, 6, 66 nieuż. , 17, 87 wody, Niewiaża Niewierz Niewierszyn Niewierście Niewierowo Niewierków Niewierany Niewierańce Niewier Niewieniszki Niewienice Niewieliszki Niewielicze Niewiedro Niewiedrany Niewierzańce Niewierzańce Niewieście Niewieścin razem 467, 24 ha; czysty dochód z gruntu 3462 mrk. Właściciel Michał Wybicki. Lu dność włościańska polska. N. leży przy bitym trakcie z Torunia do Brodnicy prowadzącym. Nazwa pochodzi od imienia osobowego Niewir. Dowodem starożytności tej osady jest okop, po części już nieco rozorany, leżący w południowej stronie jeziorek niewierskich, tuż przy siedzibie dworskiej. Szaniec ten przedhistoryczny leży na samym rozdziale wód, spadających w jednę stronę z rzeczułką Małą Osą do rz. Osy i Wisły, a w drugą do pobliskiej Drwęcy ob. Objaśn. do mapy archeol. Prus Zach. Ossowskiego, str. 7; por. też Lembark, t. V, 138. Przywilej łowicki z r. 1222, zalicza Niewierz do starych gro dów Kętrz. , O ludn. pols. , str. 56. W cza sie wojny r. 1414 poniosła wś Nevir, t. j. Niewierz, szkodę wynoszącą 300 grzywien, tak że posiedziciel Pielgrzym Pilgrim z Niewierza znaczną poniósł stratę ob. Schultz, Gesch. d. Stadt u. d. Kr. Kulm, II, str. 159 i 162. Podług wizytacyi Strzesza z r. 1667 dawał Niewierz mesznego 2 korce żyta i tyleż owsa str. 325. Kś. Fr. Niewierzańce Niewierańce, wś włośc. nad jez. t. n. , pow. wileński, w 2 okr. pol. , gm. Giełwany, okr. wiejski Giełwanki, o 4 w. od gminy a 62 w. od Wilna, 12 dm. , 102 mk. katol. 51 dusz rewiz. ; należy do dóbr Przemysłowo, Horodeńskich. Niewieście, niem. Niewiesche, wś i dobra, pow. toszyckogliwicki, par. Poniszowice. Ludność katolicka. Są tu 2 folwarki i młyn wodny. Około 1860 r. właścicielem obszaru dwors. , mającego 782 mr. , był von Zawadzki, do którego należały też przyległe Poniszowice i Niekarm. Niewieścin al. Niewieszin, Niewieszczyn, dok. Newischin, Nyvescino, 1349 Nebescyn, Newissen, dobra ryc. i wś szlach. z kat. kościołem paraf. , pow. świecki, st. p. i kol. Pruszcz 3 1 2 klm. odl. , par. ew. Świecie, szkoła ew. w miejscu. Tutejszy okr. urz. stanu cywil. miał 1880 r. 1065 dusz. Dobra ryc. obejmują 536, 53 ha roli or. i ogr. , 55, 71 łąk, 7, 08 past. , 14, 27 lasu, 19, 43 nieuż. , 20, 95 wody, razem 653, 97 ha; czysty dochód gruntu około 6760 mrk. Jest gorzelnia parowa, cegielnia, wiatrak i młyn parowy; hodowla koni, co rok sprzedaje się do 100 sztuk tuczonego bydła. Właściciel niemiec. Do tych dóbr należy także folw. Józefowo, mający 189, 59 ha i to 142, 98 roli or. i ogr. , 13, 73 łąk, 10, 72 past. , 19, 48 lasu, 2, 67 nieużyt. Dobra ryc. i wś miały w 1868 r. 46 bud. , 27 dm. , 322 mk. i to 168 kat, , 154 ew. Kościół tutejszy pod wez. ś. Jakóba apostoła został na nowo zbudowany r. 1865 6; nie jest jeszcze konsekrowany, patronat przysługuje właścicielowi dóbr ryc. W skład parafii wchodzą Niewieścin, Zębowo 17 dusz r. 1865, Zawada 46 dusz, Berlincek 19, Józefowo 9, Zbrachlin 89, Pruszcz z attynencyami 94, Wałdowo 116, Soponin 86, Kozielec 83, Soponinek 20, Cieleszyn 14, Cieleszynek 49 i Mruczyn al. Mroczno już w Poznańskiem 71. Szkoły katolickiej nic było w parafii 1867 r. , tak że dzieci musiały uczęszczać do szkół ewang. Komunikantów liczyła wówczas parafia 528, dusz 890; w 1884 r. zaś 1210 dusz. Par. należy do dekan. świeckiego. N. jest starą osadą. Już pod r. 1302 wymieniona w dokumencie, w którym Bolesław z Niewieścina zrzeka się prawa swego do dobr Świnicy Sunymcze pod Wtelnem na korzyść klasztoru w Koronowie ob. Perlbach, P. U. B. , str. 538. W traktacie Kaliskim z r. 1343 wyliczony jest N. jako wś graniczna ob. Cod. dipl. Pól. , 1286. W przywileju wystawionym r. 1390 na Cieleszynek nakłada nadawca na Szymona z C. obowiązek płacenia proboszczowi w N. 1 wiardunku Jako dziesięcinę ob. Wegner, Bin Pom. Herzogthum, II, 46. R. 1412 napotykamy jako świadka Jana z N. de Newesz; ob. tamże, str. 404. Według regestr. krzyżackich był właściciel dóbr niewieścińskich zobowiązany do zbrojnej służby tamże, str. 53. Około r. 1451 posiadał te dobra Kropotzin, jak wynika z listu komtura świeckiego do w. mistrza tamże, str. 187. Najstarsza wizytacya Rozdrażewskiego z r. 1583 donosi, że wś tutejszą szlach. posiadali wtedy Wawrzyniec Mruczyński i Albert Niewieściński, kościół drewniany nie był jeszcze konsekrowany, należały do niego dawniej 3 włóki, ale podówczas tylko jeden mórg obejmujący ogród obok plebanii. Proboszczem był Stanisław Rogowski. Mesznego płaciło Mruczino 24 gr. , Pruscze 4 k. żyta i tyleż owsa, Wałdowo 1 1 2 k. żyta i 3 k. owsa, Zbrachlino 4 k. żyta i tyleż owsa, Czieleszino 8 k. żyta, 16 k. owsa, Czielaszinko 4 k. żyta i tyleż owsa, Zembowo 1 k. i 1 1 2 wiertla żyta i 1 1 2 wiertla owsa, Sapomino, t. j. Soponin, 10 k. żyta i 20 k. owsa, Niewiesczino 4 k. żyta i tyleż owsa i Kozielec 48 gr. str. 66. Prócz tego pobierał ksiądz t. z. stołowego na Wielkanoc od Niewieścińskiego 15 gr. , od Zebowskiego 15 gr. , od Mruczyńskiego 10 gr. , od Wałdowskiego 10 gr. , od Knibawskiego 15 gr. , od Lisewskiego 20 gr. , od Kosowskiego 10 gr. i od Cieleskiego 10 gr. Proboszcz skarżył się, że mu ksieni w Chełmnie zabrała łąkę Grabowo. Była tu i szkoła. Nauczyciel pobierał od kmieci i od szlachty za każdego ucznia po groszu. Parafianie byli wszyscy katolikami, tylko Wałdowski był kalwinem str. 120. Z wizytacyi Gniewosza r. 1649 widzimy, że liczba wsi parafialnych uszczupliła się przez to, że Cieleszyn i młyn Grabowo przy łączono do Topolna; pomimo to płacił za nic właściciel rocznic 18 flor. do Niewieścina ob. str. 56. W wizyt. Madalińskiego z r. 1686 czytamy, że kościół tutejszy został poświęco ny d. 10 sierpnia 1686 r. przez bisk. Rozdrażewskicgo. Proboszcz nie posiadał żadnej roli; stołował się na dworze u Niewieścińskich. Pobierał tylko 60 flor. procentu od 1000 flor. kapitału, zahypotekowanych na Niewieścinie; 20 flor. zaś wpływało do kasy kościelnej. Właściciel Grabowa i Cieleszyna wzbraniał się płacić to, co jego poprzednik. Dasz liczy ła cała parafia około 500. Dla nauczyciela był osobny dom i ogród; pobierał dochód z ka sy kościelnej i od szlacheckich dworów po pól korca żyta i po 4 gr. na Wielkanoc, wieś N. zaś dawała mu tylko 2 korce żyta; patronat posiadał dwór. Komendarzem był wówczas od 3ch lat Jakób Dunarski str. 128 129. We dług taryfy z r, 1648, gdzie uchwalono po dwójny pobór a potrójną akcyzę, płacił w N. Niewieściński 6 flor. 24 gr. ob. Roczn. Tow. Przyj. nauk w Poznaniu 1871, str. 180. We dług taryfy na symplę z r. 1717 płacił N. . należący do powiatu świeckiego, 1 zł. 24 gr. ob. Codex Belnensis. R. 1765 był tu prob. kś. Walenty Kostrzyński ob. Borek, Echo sepulchralis, II, str. 289. Do niedawna od bywały się w N. co rok dwa jarmarki, teraz jo zniesiono, za co mają być zaprowadzone jarmarki w Bukowcu. Kś. Fr. Niewiesz, wś, fol. i trzy os. , pow. turecki, gm. i par. Niewiesz, odl. od Turka w. 27. Posiada kościół par. murowany. Wś ma 17 dm. , 307 mk. ; fol. 9 dm. , 92 mk. ; trzy os. 3 dm. , 21 mk. N. stanowił jedne dobra z wsią Karnice ob. . Dobra N. składają się z fol. N. , Sempułki, Karnice i Wilczków, wsi N. , Wilczków, Grocholice, Boczki i Karnice. Rozl. m. 3548; fol. N. gr. or. i ogr. mr. 406, łąk mr. HO, pastw. mr. 80, lasu mr. 1379, nieuż. mr. 47, razem mr. 2023; płodozmian 11polowy; fol. Sempułki gr. or. i ogr. mr. 263, łąk mr. 40, pastw. mr. 29, nieuż. mr. 16, razem mr. 348; płodozmian 8polowy; fol. Karnice gr. or. i ogr. mr. 407, łąk mr. 80, pastw. mr. 116, nieuż. mr. 34, razem mr. 638; płodozmian 7 i 8polowy; fol. Wilczków gr. or. i ogr. mr. 278, łąk mr. 21, past. mr. 192, lasu mr. 11, nieuż. mr. 36, razem mr. 539; płodozmian 8 polowy; bud. we wszystkich fol. mur. 15, ż drzewa 45. Wś N. os. 43, z gr. mr. 213; wś Wilczków os. 25, z gr. mr. 190; wś Grocholice os. 16, z gr. mr. 198; wś Boczki osad 11, z gruntem mórg 41; wś Karnice osad 45, z gruntem mr. 172. N. jest starożytną osadą, gniazdem rodziny Chebdów Niewieskich. Na początku XV w. spotykamy Jana Chebdę z Niewiesza, dziekana gnieźn. , protonotaryusza apostolskiego, archydyak. kujawskiego, kan. krakowskiego, który w 1440 r. zabity został przez własnego brata Lastka Chebdę z Grabia Paprocki Herby, 538. Będzie to zapewne ten, który jako kanonik włocław. występuje w liczbie świadków na kilku aktach z początków XV w. Kod. dypl M. Rz. II, 368, 379, 387. Rodzina ta miała upodobanie do stanu duchownego. Jan Chebda zwany Pełka jest prob. gnieźn. w 1428 r. , Mikołaj Chebda z N. prob. krusz. i kau. gnieźn. Rzecz naturalna iż Chebdowie wznieśli w swej siedzibie kościół i ufundowali parafię, istniejącą już zapewne w początku XV w. , skoro w 1455 r. Jan ze Sprowy, arcyb. gnieźń. , tworzy przy tym kościele altaryą z funduszu zostawionego przez zmarłego Jana Chebdę. Na uposażenie tej altaryi zapisał on 200 grzywien na N. i Grocholicach, od których 8 grzyw, procentu pobierał altarysta, tudzież plac zwany Krawcowskie a na nim dom z ogrodem i łąkę, tudzież wolny wręb w lesie w miejscach przeznaczonych dla kmieciProboszcz zaś posiadał dziesięciny z fol. i łanów kmiecych w N. , dziesięcinę lnianą po 2 grosze z łanu, i w Biessynowicach nieznana dziś miejscowość miał rolę podzieloną na trzy pola pod oziminę, jarzynę i na ugor, tudzież przyległe z polem łąki. Według regestr. pobor. z 1552 i 53 r. N. , w okr. Szadkowskim, miał 4 łany kmiece i 12 osadników. W 1734 wś cała została zniszczoną przez partyzantów Augusta III. Nowy kośściół murowany, ozdobny, z wieżą, został wzniesiony w 1874 r. staraniem proboszcza, przy udziale parafian Łaski, Lib. Ben, I, 369. N. par. , dek. turecki, 1631 dusz. N. gm. należy do s. gm. okr. III w Niemysłowie, st. poczt. w Uniejowie, urząd gm. w Dominikowie, ma 12076 mr. obszaru i 3920 mk. Br. Ch. Niewieszczyn, ob. Niewieścin. Niewietka, os. , pow. sejneński, gm. i par. Kopciowo. odl. od Sejn 31 w. Ma 2 dm. , 21 mk. Niewieża, rzeczka w pow. wilejskim, lewy dopływ Uszy, długa około 9 w. ; u źródeł jej leży Lebiedziów. . Niewikła, wś i fol. , pow. płoński, gm. Kuchary, par. Sochocin, odl. 6 w. od Płońska, ma 6 dm. , 8 mk. N. należy do dóbr Drożdżyn ob. . W 1827 r. wś N. , par. Królewo, miała 9 dra. , 98 mk. Fol. N. z wsią N. i Ślepowrony, rozl. mr. 1007 gr. or. i ogr. mr. 559, łąk mr. 90, pastw. mr. 8, lasu mr. 324, zarośli mr. 14, nieuż. mr. 12; bud. mur. 2, z drzewa 5. Wś N. os. 18, z gr. mr. 27; wś Ślepowrony os. 7, z gr. 15. Niewimko, wś i gm. nad jeziorem t. n. , pow. chodzieski, 2 miejsc a N. , wś, b Szklana Huta, wś; 26 dm. , 217 mk. , 216 ew. , 1 kat. Poczta w Gębicach o 3 klm. , gośc. i tel. o 10 klm. , st. kol. żel. w Budzyniu o 12 klm. Niewimko Niewikła Niewieża Niewietka Niewieszczyn Niewiesz Niewiesz Niewiniany Niewiniany Niewirków Niewinność Niewiniany, wś, pow. wilejski, w 2 okr. pol. , gm. Dołhinów, okr. wiejski Izabelin, o 4 w. od gminy a 48 w. od m. Wilejki, przy b. dr. poczt. z Dołhinowa do Dzisny, 11 dm. , 82 mk. 35 dusz rewiz. ; należy do dóbr Karolin, Kamieńskich. Niewinność, os. , pow. siedlecki. gm. Niwiska, par. Skurzec. Spis miejsc. gub. siedlec, z 1877 r. nic podaje tej nazwy. W 1827 r. było tu dm. 2, mk. 6. Niewirków, wś, i N. Majdan, fol. , pow. to maszowski, gm. Kotlice, par. Dub, odl. 14 w. od Zamościa, o 28 w. od Tomaszowa. Posia da szkołę początkową, cerkiew parafialną, mały browar. Wś ma 78 dm. , 730 mk. , z nich 400 rz. kat. , 13 izr. Gruntu 583 mr. , łąk 171 mr. Fol. ma 4 dm. , 44 mk. , z tych 17 rzym. kat. , 6 żydów. W 1827 r. N. na leży do par. Gródek, ma 59 dm. i 448 mk. Na łące zwianej Mogiła znajduje się wielki kopiec, nazywany Szwedzkim. Dobra N, , wła sność Bolesława Sierakowskiego, składają się w 1884 r. z fol. N. i Jadwisin, wsi N. , rozl. mr. 2222 fol. N. gr. or. i ogr. mr. 766, łąk mr. 293, lasu mr. 873, nieuż. mr. 46, razem mr. 1978; bud. mur. 2, z drzewa 23; płodo zmian 7 i 9 polowy; fol. Jadwisin gr. or. i ogr. mr. 149, łąk mr. 94, nieuż. mr. 1, razem mr. 244; bud. z drzewa 7. Wś N. os. 63, z gr. mr. 773. X. S. S. i A. Pal. Niewirków al. Niewierków, wś, pow. rówieński, w stepowej i żyznej okolicy, nieopodal Międzyrzecza Koreckiego, z którym w początkach jeszcze b, wieku jedno państwo stanowiła. W środku wsi, otoczony pięknym ogrodem, wznosi się dom mieszkalny, niegdyś wiejska siedziba tutejszych właścicieli ks. Józefa Lubomirskiego, senatora państwa rossyjskiego, i żony jego Doroty ze Steckich. Dom ten, również jako domki rozrzucone po ogrodzie grożą ruiną. Również i ogród pozostaje w największym opuszczeniu. Jedyną budową, jako tako jeszcze utrzymaną w dzisiejszym N. , jest kościół katolicki i stojąca obok niego plebania, reszta pustką i ruiną razi. N. należy do bardzo dawnych osad wołyńskich, już jako sioło i folwark wymieniony w liście dzielczym między ks. Ostrogskiemi 15 maja 1603 r. W tym podziale przypadł on na schedę ks. Aleksandra. Od Ostrogskich przeszedł N. wraz z okolicznemi dobrami w 1620 r. drogą spadku przez Katarzynę Ostrogską, zaślubioną Tomaszowi Zamoyskiemu, wówczas wojewodzie kijowskiemu, potem kanclerzowi, do Zamoyskich, od tych do Koniecpolskich. Dziedzicem N. w 1677 r. był Stanisław Koniecpolski, kasztelan krakowski. Po Koniecpolskich. objęli na krótko spadek Walewscy, a potem Lubomirscy, na mocy kupna. Jak widać z dokumentów, mo żni właściciele nigdy nie mieszkali w N. , ale dobra te zwyczajem owczesnym drobnej szlachcie oddawane były w zastaw. I tak, N. wraz z sąsiednią wsią Lipki, około 1660 r. przez Jana Zamoyskiego, wojewodę sandomierskiego, syna Tomasza, zastawiony był Mikołajowi Rokszyckiemu i żonie jego Anastazyi z Kosińskich. Ci Rokszyccy rozgospodarowali się tu na dobre, jakby na własnem dziedzictwie i przez długie lat dziesiątki nic wypuszczali N. ze swojego władania. Nowozałożonej przez siebie osadzie w N. nadali na wet nazwisko Roksowoli lub Rokszyokiej Woli, zastawę tylko Lipek ustąpili od siebie Pawłowi i Dorocie z Sebastyanowiczów Zającom, od nich przeszła ta wieś wo władanie zastawne Gawareckich, N. zaś pozostawał we władaniu Rokszyckich. W 1698 r. Mikołaj Rokszycki, podstoli trocki, wybudował w N. kościół drewniany z takimże przy nim drewnianym klasztorem, w którym dominikanów osadził, a jakby prawdziwy dziedzic uposażył swoją fundacyą hojnie, nadając do niej poddanych, grunta i lasu kawałek. Kościół ozdobił i umieścił w nim stary obraz, w rodzinie przechowujący się, M. B. Bolesnej, który wkrótce cudami zasłynął. W rodzinie Lubomirskich pozostawał N. przeszło wiek cały, i ci już większe o tem miejscu, zwłaszcza o kościele tutejszym mieli staranie. W drugiej połowie XVIII wieku przeszedł N. w posiadanie rodziny Wyleżyńskich, z tych Ignacy Wyleżyński, rotmistrz kaw. narod. , wyrobił sobie nawet przywilej, dany 27 listopada 1773 r. , na podniesienie dziedzicznej swojej wsi N. na stopień miasta, do czego jednak nigdy nie doszło, zapewne z powodu zbyt wielkiej bliskości Równego i Międzyrzecza. Wkrótce potem w nocy z 30 na 31 marca 1789 r. Wyleźyński wraz z żoną Anną z Bierzyńskich, oraz pięciu innemi osobami w usługach pozostającemi, zamordowany został przez własnych poddanych z N. Zaraz po śmierci Ignacego Wyleżyńskiego objął całą po nim majętność, składającą się z wsi N. , Pohoryłówka, Hruszówka, Charucza Wielka, Sołpa Mała, Lipki, Wołkoszów i Zabora, brat młodszy zmarłego, Kajetan, regent w. koronny, który żył aż do 1810 r. Przykre mu jednak przywodził wspomnienie N. , więc sprzedał całą majętność około 1790 r. Janowi Steckiemu z Międzyrzecza, chorążemu w. kor. , za 1, 436, 837 złp. 28 gr. Stecki oddał N. z okolicznemi włościami w posagu córce swej Dorocie, wydanej za ks. Józefa Lubomirskiego, senatora państwa rossyjskiego. Tym sposobem, po latach wielu przeszedł na nowo N. w ręce Lubomirskich, choć z innej gałęzi. Wtedy dopiero nastała świetna epoka dla N. Księztwo oboje tu zamieszkali. W 1850 r. Niewoczyn Niewistka Niewirów Niewirów ks. Lubomirscy, którzy już przedtem zamieszkali w Paryżu, sprzedali Niewirkowszczyznę Józefowi Małyńskiemu, marszałkowi pow. zwiahelskiego, po którym objął ją syn jego młodszy Jan, dzisiejszy tej majętności wła ściciel, pisujący romanse francuskie pod pseud. hr. de Miramolin. Kościół istniejący dziś w N. , murowany, wzniesiony na miejscu da wnego drewnianego, w 1807 r. kosztem Jana Steckiego, chor. w. koron. , i Barbary z Rojewskich Olizarowej, stoln. kijowskiej, która na dewocyi przy nim życie zakończyła, po chowana pod jednym z bocznych ołtarzy. Sercc chorążego Steckiego, w złotej zawarte puszce, także się tu przechowuje. Kościół ten ma obszerną nawę, oświetloną kwadratowo podłużnemi oknami, do której z obu stron przypierają niższe przybudowania. Zewnątrz ozdobiony gankiem o 4 kolumnach, dźwigających na sobie fasadę wyciętą w wielki trój kąt, i czterema narożnemi murami, w kształ cie kwadratowych wieżyc, dochodzącemi szczy tem do wysokości nawy. Wnętrze jego ubo gie, gzyms pospolitej roboty, gładkie słupy dźwigające chór, cztery filary dzielące koś ciół na trzy części i siedem ubogich ołtarzy. Dominikanie przy nim oddawna suprymowani, kościół pozostał parafialną świątynią. Paraf. kat. , dekan. rówieńskiego, ma 2272 wiernych. Kaplice w Bystrzycach i Siedliszczu czyli Ludwipolu. Widok kościoła wraz z opisem N. Romanii Bielskiej podał Tygodnik Ilustro wany 197 z 1871 r. . Dokładny opis N. , którego skróceniem jest niniejszy artykuł, podał Tadeusz Jerzy Stecki Wiek 184 z 1884 r. . T. J. Stecki. Niewirów, podmokłe pastwisko w płd. stronie Sielca, w pow. sokalskim, nad Błotnią. Niewistka, wś, pow. brzozowski. Leży na lewym brz. Sanu u ujścia małego potoku, przy gościńcu z Dynowa do Sanoka. Silne zagięcie Sanu na obszarze tej wsi najprzód ku płn. wschodowi a następnie ku zachodowi tworzy naturalne granice. Sama osada jest wzniesiona 296 m. npm. ale ze wszystkich stron podnosi się poziom, mianowicie na północ w lesie, Pod Sokolem do 389 m. na granicy zachod, od wsi Izdebek w Lesie Dolnym do 416 m. a na płd. od wsi Obarzyna do 409 m. Znajduje się tu szkoła początkowa, urz. pocztowy i kaplica rzym. kat. N. należy do par. rzym. kat. w Nozdrzcu a gr. kat. w Izdebkach; ma podług spisu z 1880 r. 330 mk. , ale szemat. duchowne podają 210 rzym. kat. i 139 gr. kat. Na obszarze więk. pos. , Jana Bobczyńskiego, przebywa 60 mk. Ten obszar ma 236 mr. roli, 12 mr. łąk i ogrodów, 39 mr. pastw. i 291 mr. lasu; pos. mn. liczy 183 mr. roli, 18 mr. łąk i 14 mr, past. N. graniczy na północ z Warą a na wschód przez San z Wołodzem. Mac. Niewisza, Niwisza al. Niewiszka, rzeczka w pow. lidzkim, wypływa w pobliżu wsi Kronki, płynie początkowo w kierunku płn. zach. , następnie około fol. Rajkowszczyzna przybiera kierunek prawie zupełnie płn. , w któ rym płynie aż do wsi Prudziany, poczem zwraca się na płn. zach. , mija wsio Uhły, Rewiatycze, Krasną, Lachowce i po za wsią Jakudowicze skręca się nagle ku połud niowi, poczem za wsią Piłownią i Golijowcami zatacza okrąg ku zachodowi, i zrobiwszy jeszcze jeden zakręt kn płn. , wpada do rz. Kotry. Długa przeszło 32 w. J. Krz. Niewisza, fol. pryw. nad rz. t. n. , pow. lidzki, w 3 okr. pol. , o 24 w, od Szczuczyna, 13 mk. Niewiszka, ob. Niewisza. Niewitrowice, mylnie I, 591 zamiast Niewiatrowice ob. . Niewocin, jezioro, ob. Lewientyn. Niewoczyn, wś, pow. bohorodczański. Odl. 9, 7 klm. na płn. zach. od Bohorodczan, nad pot. Łukawicą, należącym do zlewu Bystrzy cy. Na płn. wschód leży Stary Łysiec, na płd. wsch. Stare Bohorodczany, na płd. zach. Hryniówka, na zachód góry porosłe lasami Trusków, Czernej, Las czarny, Kryniów, na płn. potok Kliticzny i wś Posiecz. Ob szar dwor. gr. or. , łąk i past. 67, lasu 3956; włość. gr. or. 595, łąk i ogr. 1069, past, 341, lasu 47 mr. Ludn. gr. kat. 1076, parafia w miejscu, dek. bohorodczański, szkoła niezorganizowana o 1 naucz. , kasa pożyczk. z kap. 1024 zł. a. w. Właśc. pos. więk. Adolf hr. Stadion. B. R. Niewodna Dolna i Górna, wś, pow. jasielskim. Leży w okolicy podgórskiej i lesistej nad bezim. potokiem, dopływem Wisłoka, popółnocnej stronie gościńca z Frysztaku 8 klm. do Strzyżowa. Od wschodu zasłania ją las zwany Góry, ze szczytem Kąt 373 m. npm. , znak triang; ma grunta płonne, górzyste. Posiada kościół par. rzym. kat. i szkołę ludową jednoklasową, 682 mk. rzymkat. Obszar więk. pos. Fr. hr. Mycielskiego ma 248 mr. roli, 9 mr. łąk, 20 mr. past. i 114 mr. lasu; pos. mn. 583 mr. roli, 2 mr. łąk, 90 mr. past. i 130 mr. lasu. Podług Siarczyńskiego erygował tu parafią Firlej w r. 1313 Rps. bibl. Ossol. , 1826 ale brak obecnie dokumentów, któreby to stwierdzały. Pewną jest rzeczą że przed r. 1655 był tu parafialny kościół, albowiem wymienia go Starowolski w spisie par. dyecezyi krakowskiej. Istniejący teraz drewniany kościół zbudowano w r. 1672 p. t. św. Anny. Ta par. należy do dyec. przemyskiej, dek. frysztackiego i obejmuje Jazową, Różankę, Szufnarową i Wiśniową, z ogólną Niewodna Niewisza Niewiszka Niewitrowice Niewocin Niewołoże Nieworany Niewosza Niewotyńskie Niewrzonka Niezabitów Niewolnica Niewodne Niewodnica Niewodnicze Niewodnik Niewodowo Niewojce Niewojniańce Niewojście Niewojszany Niewola Niewolewo Niewolin Niewólka Niewolno liczbą 3943 rzym. kat. i 60 izraelitów. Wieś N. graniczy na południe z Wiśniową, na zach. z Pstrągówką a na północ z Szufnarową i Ró żanką. Mac. Niewodne, jezioro, pow. czerykowski; roczny połów ryb wynosi do 40 pudów. Niewodnica, rzeczka, lewy dopływ Białej, lew. dopł. Supraśli praw. dopł. Narwi. Niewodnica 1. Korycka, wś i fol. , pow. białostocki, odległa 9 w. od msta Białegosto ku, 7 w. od st. dr. żel. brzeskograj. Staro sielce, 5 w. od st. tejże dr. Lewickie, 8 w. od st. dr. żel. warszaw. petersb. Białystok, 8 w. od rz. Narwi, poczta w Białymtsoku. Fol. należy do Witolda Łyszczyńskiego. 2. N. Kościelna, fol. prywatny, tamże, o 8 w. od msta Białegostoku. Urządzone są tu cztery ka nały, w których prowadzoną jest hodowla karpi. Fol. należy do Witolda Łyszczyńskie go. obok wznosi się par. kościół pod wezw. św. Trójcy, zbudowany z drzewa sosnowego w r. 1596 przez Andrzeja i Elżbietę z Karpiów Koryckich. Parafia, dek. białostockiego, ma 2700 dusz, posiada kaplicę na cmentarzu grzebalnym. Józ. Lew. Niewodnicze, wś, pow, orszański, gm. Wysocka, 7 dm. , 35 mk. Niewodnik, 1223 Nevodnizi, wś i dobra, pow. niemodliński, par. Żelazno. W 1843 r. było tu 74 dm. , 487 mk. 19 ewang. Bo N. należały Waldhaueser, os. , i Heinrichshof, fol. Niewodowo, wś nad rz. Narwią, pow. łomżyński, gm. i par. Drozdowo. Mieszka tu w części drobna szlachta, w części włościanie. N. wchodziło w skład dóbr Drozdowo ob. , W 1827 r. było tu 12 dm. , 109 mk. Niewojce, wś rząd. , pow. rossieński, o 77 w, od Rossien. Niewojniańce, szlach. okolica nad rz. Kukawką, pow, lidzki. w 2 okr. pol. , gm. Ejszyszki, okr. wiejski Podborze, o 53 w. od Lidy, 5 dusz rewiz. Niewojście, wś, pow. rossieński, par. szyłelska. Niewojszany, wś włośc. , pow, święciański, w 3 okr. pol. , o 19 w. od Święcian, 5 dm. , 43 mk. katol. Niewola al. Łęg Lank, wś podana w opisie par. Fałków przez Lib. Ben. Łask. I, 600. Obecnie nie istnieje. Niewolewo, niem. Niewolowen, wyb. , pow. ządzborski, st. p. Ządzbork. Niewolin al. Niebolin, jezioro, ob. Mamry. Niewólka, w XVI w. Nyewolya al. Poliessyn Bolków, wś i fol. , pow. łaski, gm. Wymysłów, par. Łask, odl. 6 w. od Łasku, Wś ma 6 dm. , 62 mk. , ziemi włośc. 45 mr. ; fol. 2 dm. , 13 mk. , ziemi dwor, 437 mr. Według regestr. pobor, ziemi sieradzkiej, pow. Szadkowskiego, z 1553 r. wś Poliessyn Bolkow dicta Nyewolya należała do dwóch Szczerbów i miała l 1 2 łana Pawiński, Wielkop. , II, 247. Niewolnica, potok podgórski, wypływa w obrębie gm. Mołodii, w pow. czorniowieckim, z lasu Trzy Potoki. Płynie na płn. krętym biegiem i w zachodniej stronie wsi wpada do Dereluja z pr. brz. Zabiera wody z zach. obszaru tej gm. Mołodii, między nimi potok Rakowiec. Przy ujściu leżą chaty i młyny, Niewolnicą zwane. Długość biegu 6 klm. Niewolnica 1. al. Newolnica, niem. Molodiaer Muehlen, młyny na obszarze gm, Moło dii i Franztalu, w pow. czerniowieckim, nad rz. Niewolnicą. 2. N. , gajówka w Franztalu, w pow. czerniowieckim. Br. G. Niewolno, wś i gm. , pow. mogilnicki, 3 miejsc a N. , wś; b dworzec kolei żelaznej; c Folusz, młyn i fol; 30 dm. , 269 mk. , 121 ew. , 142 kat. , 6 żyd. , 84 analf. Poczta, gośc, tel. w Trzemesznie o 2 klm. , st. kolei żel. na miejscu. Według regestrów pobor, z 1580 r. wś N. należała do klasztoru benedyktynów w Trzemesznie i miała 3 łany, 4 zagrodników Pawiński, Wielkop. , I, 163. Niewołoże, wś, pow. słucki, na granicy pow. bobrujskiego, przy dr. z mka Pohosta do Smolkowa, w 1 okr. pol, starobińskim, gm. Pohost, ma 35 osad pełnonadziałowych; miejsce urodzenia Syrokomli; miejscowość bardzo odludna. A. Jel. Nieworany, lit. Nieworeniaj, mko pryw. nad rz. Burbessus, pow. telszewski, o 13 w. od Telsz, 444 mk. w 1859 r. było 16 dm. i 169 mk. Kościół katol. pod wez. Zbawiciela, 1602 r. wzniesiony z drzewa przez hr. Zabiełłę, filialny telszewski. Niewosza, wś włośc. nad rz. Kamionką, pow. lidzki, w 1 okr. pol, gm. Żyrmuny, okr. wiejski Grodzienko, o 10 w. od gminy a 24 w. od Lidy, 6 dm. , 81 mk. 35 dm. rewiz. . Niewotyńskie, jezioro, ob. Lewientyn. Niewrzonka, pustkowie, pow. ostrzeszowski, 1 dm, 13 mk. ; należy do gm. i wsi Kotłowa ob. . Niezabitów, w dok. Niezabythow, wś i fol. , pow. nowoaleksandryjski, gm. Karczmiska, par. Wąwolnica, odl. 21 w. od Puław, 28 w. od Nałęczowa a 7 w. od Klementowic, ma 37 dm. , 378 mk. W 1827 r. było 52 dm. , 348 mk. Są tu bogate pokłady żwiru pod warstwą ziemi rodzajnej, na przestrzeni kilkudziesięciu morgów. Według Lib. Ben. Długosza III, 256 N. , wś w par. Wąwolnica, miała 6 łanów kmiecych i 30 folwarków triginta praedia. Dziesięcina szła do Wąwolnicy i miała do 20 grzywien wartości. Dziedzicami wsi byli współcześnie Bodzanta h. Wieniawa, Jan Głowacz h. Nowina i Mikołaj Kurek h. Nieczuja. W powtórnej wzmiance o tej wsi II, 569 Niewodne Niezabud powiada Długosz cujus haeredes multi, nullus cmetho. Wartość dziesięciny oznacza na 18 grzywien. Byli to więc widocznie częścio wi posiadacze, drobna szlachta małopolska. Obszar folwarczny ulegał w ostatnich czasach ciągłemu rozdrabnianiu, stąd utworzyło się kilka oddzielnych posiadłości. Fol. N. lit. AB, z wsiami N. , Obliźniak, Nowa Osada i Zgórzynszczyzna miał w 1874 r. rozl. mr 578 gr. or. i ogr. mr. 459, łąk mr. 6, lasu mr. 97, nieuż. mr. 16; bud. z drz. 14; płodozmian 10polowy. Wś N. os. 25, z gr. mr. 108; wś Obli źniak os. 8, z gr. mr. 128; wś Nowa Osada 03. 4, z gr. mr. 60; wś Zgorzynszczyzna os. 2, z gr. mr. 13. Fol. N. Zagody w 1878 r. miał mr. 156 gr. or. i ogr. mr. 120, lasu mr. 30, nieuż. mr. 6; bud. z drz. 14; płodozmian 7polowy. Fol. N. lit. F 1 4, z wsią Ludwin rozl. w 1880 r. mr. 138 gr. or. i ogr. mr. 130, past. mr. 1, lasu mr. 1, nieuż. mr. 6; budowli z drz, 7; wś Ludwin os. 5, z gr. mr. 39. Fol. N. rozl. mr. 841 gr. or. i ogr. mr. 566, łąk mr. 37, lasu mr. 229, nieuż. mr. 9; bud. mur. 2, z drz. 6; płodozmian 15polowy; w 1878 r. odprzedano częściowym nabywcom mr. 179 z ogólnej przestrzeni. Fol. ten w r. 1872 od dzielony od dóbr Kowala. Br. Ch. Niezabitowskie Uherce, ob. Uherce Niezabitowskie. Niezabud dobro, kol. , pow. konecki, gm. Grodzisko, par. Radoszyce, odl. od Końskich 16 w. , 32 dm. , 102 mk. , ziemi włośc. 210 mr. ; utworzona przy stosowaniu ukazu z 1864 r, Niezabyszewo, niem. Damsdorf, dok. 1393 Damesdorf, 1437 Damessdorff, wś z kat. kościołem paraf. , w Pomeranii, pow. bytowski, st. p. Bytowo. Tutejszy okr. urz. stanu cywil. miał w 1880 r. 2432 mk. Kościół par. pod wez. ś. Mikołaja bisk. został nowo zbudowany 1857 r. Proboszcza prezentuje naczelny prezes Pomeranii, przyczem, według warunków traktatu welawskiego, zawartego przez Jana Kazimierza z elektorem brandenburskim, rząd wybiera jednego z trzech kandydatów, których mu przedstawia kapituła. Szpitalu nic ma przy kościele, ale istnieje bractwo trzeźwości, założone w 1851 r. W skład tutejszej par. wchodzą Niezabyszewo 1866 r. 137 dusz, Sierzno 27, Rekowo 568, Płotowo 117, Płotówko 161, leśnictwo Borre 3 i Dąbrówka 19. Do filial. kościoła w Tuchomiu należą Tuchomie 56, Tuchomek 14, Tągomie 11, Modrzewo 8, Piasnowo 154, Ciemno 87, Trzebiatkowy 162 i Masłowice 11. Szkoły katol. istniały 1866 r. tylko w Rekowie 63 dzieci, w Płotowie 47 i w Trzebiatkowach 24. Wszystkich dusz było w 1866 r. 1526, komunikantów 906. W 1884 było 1721 dusz. Par. tutejsza należy do dek. lęborskiego. Aż do niedawna był proboszcz bytowski zarazem proboszczem w N. Część parafian mówi jeszcze narzeczem kaszubskiem. W 1393 r. nadaje Syvert Gross, wójt w Bytowie, wiernemu Hermanowi i jego spadkobiercom sołectwo w N. wraz z 6 wolnemi włókami na prawie chełm. i 1 3 kar sądowych, wyjąwszy sądownictwo drogowe i kryminały sonder die Landstrasse und Todschlaege; dołączamy 1 3 czynszu karczemnego i 6 mr. łąk i jeziorko Czarne, oprócz tego dajemy jemu i proboszczowi wolne rybołóstwo w naszem jeziorze małemi narzędziami dla własnego stołu. Za to będzie nam służył jak inni sołtysi. Proboszcz dostaje 4 wł, od reszty 30 wł. będą osadnicy płacili po pół grzywny od włóki na ś. Marcin. Wś będzie zobowiązana do podwód i do żęcia oraz siania na pół morgu; następuje opis granic. Dan w Bytowie w dzień ś. Michała; między świadkami jest wymieniony Nitza Mikołaj von Pomisko ob. Cramer, Gesch. d. Lande Lauenburg und Buetow, Koenigsberg, II, str. 195 196. Przywilej ten potwierdzili ks. Barnim starszy r. 1544, ks. Barnim młodszy w Bytowie d. 31 paździor. 1580 r. i król Władysław IV w Warszawie d. 8 lipca 1637 r. Te trzy dokumenty przechowują się jeszcze na sołectwie w N. Księga czynszowa z 1437 wykazuje, że w N. było 50 wł. czynszowych, za które płacono po pół grzywny i po 2 kury; za nadmiarek płaciła cała gmina jeszcze 5 grzywien; z tych 30 wł. było 6 pustych; karczmarz dawał 16 skojców czynszu, młynarz 20 korcy żyta, tyleż jęczmienia i tyleż owsa; we wsi jest 18 ogrodu. , od nich pobiera sołtys 1 3; od każdego ogrodu płacą 1 korzec żyta, tyleż owsa i jęczmienia i 10 kur; z tych 18 ogrodów było 11 pustych a 7 osadzonych. Suma czynszu wynosi 18 grzywien i 4 skojce; suma zboża 24 korcy żyta i tyleż jęczmienia i owsa, kur 1 kopa i 18 tamże, str. 297 298. W wizytacyi Madalińskiego czytamy, że N. należało wtedy do pow. bytowskiego. Kościół tytułu ś. Mikołaja znajdował się w opłakanym stanie. W kościele był mały ołtarz, bez cyboryum i sprzęty ubogie. Mieszkańcy wsi skłaniali się wszyscy do nowej wiary. W skład par. wchodziły N. , Rekowo i Sierzno, które płaciły meszne; wszystkich parafian razem było 160. Proboszcz posiadał 4 wł. i posiadło pół włóki obejmujące; tu stał dom, za który dzierżawca płacił kościołowi czynsz i czynił tłokę; do tego posiadła należała łąka, za którą tenże chałupnik także mały czynsz dawał. Zabudowania proboszczowskie były w dobrym stanie; proboszczowi przysługiwało także wolne rybołóstwo. Nauczyciel posiadał domek z ogrodem na roli dworskiej, pobierał z wsi parafialnych po 1 4 korca żyta, z kasy kościelnej zaś na duże święta po 6 gr. Proboszczem był wówczas Jerzy Braun str. 29. Kś. Fr. Niezabitowskie Uherce Niezabitowskie Niezabyszewo Nieziołek Niezachówka, ob. Nieżuchówka. Niezadowszczyzna, dobra, pow. wilejski, wchodziły niegdyś w skład sstwa markowskiego; ob. Marków, Niezamyśl, wś nad jeziorem, pow. średzki. Posiada kościół paraf. , 12 dm. , 142 mk. , 13 ew. , 129 kat. , 25 analf. Poczta, tel. i gośc. w Zaniemyślu o 3 klm. , st. kol. żel. w Środzie o 10 klm. Jestto miejscowość pamiętna walką z Krzyżakami w 1331 r. Miejscowa ludność stawiała im wtedy zacięty opór i zatopiła wodą, puszczoną z jeziora, rozległy obszar. Według regestr. pobor, z 1578 r. wś N. była własnością Macieja Zadorskiego, mającego 1 zagrod. , oraz Prokopa Wrzesieńskiego, mającego 1 komorn. i 1 rybaka Pawiński, Wielkop. , I, 207. Niezbrody, pow. buczacki, ob. Żnibrody. Niezbudek, wś na praw. brz. Supraśli, pow. białostocki, majątek Seweryna Michałowskiego w r. 1860, który tu założył fabrykę sukna i flaneli, obok której powstała z biegiem czasu osada Michałowo przeważnie niemiecka. Niezdara, wś, fol. i urząd celny nad rzeką Brynicą, pow. będziński, gm. Ożarowice, par. Sączew. Leży na samej granicy od Szląska pruskiego, przy drodze z Siewierza do Tarnowic, st. kolei pruskiej. Posiada urząd celny i młyn wodny z produkcyą na 1700 rs. Wś ma 39 dm. , 289 mk. , ziemi włośc. 252 mr. ; fol. 8 dm. , 15 mk. , 265 mr. , należy do dóbr Tąbkowice. W 1827 r. było tu 29 dm. , 137 mk. Niezdaszecy, po niem. Nedaschuetz, wś serbska na saskich Łużycach, w pow budy szyńskim. W r. 1880 r. 40 dm. , 229 mk. , 223 ew. , 6 kat, 154 Serbów. A. J. P. Niezdów, wś, fol. i dobra nad Wisłą, pow. nowoaleksandryjski, gm. i par. Opole, odl. 45 w. od lublina. Posiada piękną rezydencyą, z ogrodem, cieplarniami, młyn wodny, folusz, tartak, młyn do mielenia gipsu, olejarnię. Tu mieścił się zarząd dóbr Opole. W 1827 r. było 42 dm. , 156 mk. Dobra N. należały dawniej do hr. Rzewuskich, od 1853 r. do Wydrychewicza. Dobra N. w 1874 r. składały się z fol. N. , Elżbieta i Ożarów; nomenklatur. Ciepielówka, Jankowy i Pomorze; wsi N. , Wrzelowice, Jankowa, Niedźwiada, Trzcinice, Kaliszany, Grobla, Ciepielówka. Dobra te poprzednio wchodziły w skład dóbr Opole; rozl. mr. 5348 fol. N. gr. or. i ogr. mr. 545, łąk mr. 437, wody mr. 36, lasu mr. 3243, nieuż. mr. 141, razem mr. 4402; bud. mur. 14, z drz. 48; płodozmian 7polowy. Fol. Elżbieta gr. or. i ogr. mr. 506, past. mr. 12, nieuż. i place mr. 29, razem mr. 547; bud. z drz. 7, mur. 4; płodozmian l0polowy. Fol. Ożarów gr. or. i ogr. mr. 374, past. mr. 17, nieuż. mr. 8, razem mr. 399; bud. mur. 2, z drz. 7; płodozmian 10polowy. Wś N. os. 41, z gr. mr. 956; wś Wrzelowice os. 50, z gr. mr. 603; wś Janko wa os. 7, z gr. mr. 71 wś Niedźwiada os. 35, z gr. mr. 628; wś Trzciniec os. 27, z. gr. mr. 741; wś Kaliszany os. 12, z gr. mr. 194; wś Grobla os. 5, z gr. mr. 64; wś Ciepielówka os. 3, z gr. mr. 80. Br. Ch. Niezdów, wś w pow. wielickim, na pr. brz. Raby, 232 m. npm. , 2, 3 klm. na płn. zach. od Dobczyc, z któremi graniczy. Wś ma glebę napływową i urodzajną, jest jednak narażona na częste wylewy. Posiada 153 mk. rz. kat. , należących do par. w Dziekanowicach na lewym brz. Raby. Więk. pos. Flor. bar. Gostkowskiego ma 88 mr. roli, 26 łąk, 14 past. i 26 mr. lasu; mn. pos. 31 roli i 4 mr, łąk. Niezdraków, w dok. , ob. Niedrzaków. Niezdrowice, niem. Niesdrowitz, 1534 Nestrowitze, wś, pow. wielkostrzelecki, par. Ujazd. Ma 9 gospod. , 10 zagrod. , 48 komorn. , 748 mr. obszaru, 592 mk. , w tem 13 ewang. Niezdzil, zaśc. szl. , pow. lidzki, w 2 okr. pol. , o 44 w. od Lidy a 8 w. od Ejszyszek, 1 dm. , 7 mk. kat. A. T. Niezgoda 1. wś, pow. sochaczewski, gm. i par Kozłów Biskupi, ma 49 mk. i 120 mr. obszaru. Wchodziła w skład dóbr Kozłów Biskupi. 2. N, wś, pow. słupecki, gm. Młodojewo, par. Słupca, odl. od Słupcy w. 9. Ma 21 dm. , 99 mk. W 1827 r. 21 dm. , 141 mk. Należała do dóbr Piotrowice. Niezgoda, niem. Nesigode, wś i fol. , pow. mielicki, par. ew, Trachenberg; szkoła ewang. W 1843 r. 56 dm. , 397 mk. 153 kat. . Nieziołek, niem. Nieziolkermuehle, os. młyn. , pow. międzychodzki, 1 dm, 10 mk. , 8 ew. , 2 kat. , 2 analf. Poczta i gośc. w Sierakowie, st. kol. żel. we Wronkach. Nieznachowo, niem. Nesnachow, dobra ryc, pow. lęborski, st. p. Wiek, 6, 5 klm. odl. , st. kol. Lębork 19, 5 klm odl. , okr. urz. stanu cy wil. Rościec. Mają 188, 95 ha roli or. i ogr. , 22, 73 łąk, 39, 25 past. , 215, 45 boru, razem 466 38 ha, czysty dochód z gruntu 180375 mrk. N. było pierwotnie osadzone na prawie pomorskopolskiem, jeszcze krótko przed r. 1437 dostawiali osadnicy na zamek świnie na ś. Mikołaj, krowy na ś. Jan, przewód na M. B. Gromniczną i kozy na ś. Dominik ob. Gra mer, Gesch. d. Lande Lauenburg u. Buetow, Koenigsberg 1858, II, str. 292, Około r. 1401 wymieniają woskowe tablice w Kopenhadze jakiegoś Jeczke z N. , który zapłacił karę za zabójstwo; r. 1401 d. 8 lipca podpisuje się ja ko świadek Tretzke z N. ob. Zeitsch. des Westpr. Gesch. Ver. , 1880, IV, str. 73. Roku 1601 trzyma te dobra Tadden, zaś 1648 po siada część tego majątku Krokowski ob. ta ryfę z r. 1648 w Rocz. Towarz. Nauk. w Po znaniu, 1871, str. 195. Kś. Fr. Nieznajowa, rus. Nieznajewa, wś, pow. gor Niezachówka Nieznajowa Niezdaszecy Niezdów Niezdraków Niezdrowice Niezdzil Niezgoda Niezamyśl Niezbudek Niezbrody Niezdara Nieznachowo Niezadowszczyzna Niezachówka Nieznanice licki. Leży u ujścia pot. Zawoi do Wisłoki, 482 m. npm. Zajmuje dolinę górską, ścieśnioną od zach. górami dochodzącemi na obszarze wsi do 687 m. a pokrytemi lasem Spełzne, od wsch. zaś zboczami góry Oherec 706 m. . Ma cer kiew gr. kat. drewnianą należącą do parafii w Czarnem. Par. rz. kat. w Żmigrodzie Nowym, urz. poczt. , odległy o 8, 1 klm. , w Grabie. Ma 332 mk. gr. kat. Odbywają się tu cztery jarmarki na Wniebowstąpienie, 13 sierpnia, 10 września i 30 października. Głównym ar tykułem handlu są woły. Obszar więk. pos. ma 7 mr. łąk i 282 lasu; mn. pos. 519 mr. roli, 144 łąk, 250 past. i 251 lasu. N. graniczy na płn. z Wołowcem, na wsch. z Świadkową a na płd. z Czarnem. Mac. Nieznań, wś, pow. klimowicki, gm. Chotowiż, 60 dm. , 387 mk. Nieznamierowice, w dok. Nyesnarnirowicze, dwie wsie, fol. i os. młyn. nad rz. Drzewiczką, pow. opoczyński, gm. Rusinów, par. Nieznamierowice, odl. od Opoczna 21 w. Posiada kościół paraf. drewn, i browar. 1sza wś ma 45 dm. , 435 mk. , ziemi folw. 1520 mr. ; 2ga wś 9 dm. , 16 mk. , ziemi folw. 99 mr. , ziemi włośc. 12 mr. W 1827 r. było 33 dm. , 334 mk. N. należały do dóbr Drzewica ob. i Rusinów. Według danych Tow. Kred. Ziem. w 1881 r. fol. N. rozl. mr. 377 gr. or. i ogr. mr. 171, łąk mr. 47, past. mr. 37, lasu mr. 50, nieuż. mr. 22; bud. mur. 6, z drz. 3; płodozmian 5 i 9polowy; fol. ten w r. 1880 oddzielony od dóbr Rusinów. Os. młyn. N. rozl. mr. 99 gr. or. i ogr. mr. 70, łąk mr. 19, nieuż. mr. 10, bud. z drz. 4; osada ta w r. 1877 oddzielona od dóbr Rusinów. Do osady tej należą mosty na Drzewiczce i pobór opłaty za przejazd. Tu również istniała dawniej fryszerka. Według Lib. Ben. Łask. I, 652 655 N. były w XVI w, miasteczkiem oppidum. Przedtem należały one do par. we wsi Gałki al. Andrzejów, lecz po wyniesieniu N. na miasto przeniesiono tu parafią i wzniesiono kościół drewn. p. wez. ś. Andrzeja; kościół zaś w Gałkach został filialnym. Mieszczanie dawali proboszczowi dziesięcinę, toż i dwór, wartości do 6 grzywien; prócz tego dziesięcinę konopną po 2 gr. z łanu. Dziesięcina z fol. dziedzica był nim w początku XVI w. Wylkoczsky szła do wikarego. Proboszcz ze swej dziesięciny dawał plebanowi w Drzewicy 2 grzywny i 3 gr. rocznie. Prócz tego mieszczanie dawali kolędę po groszu z danin i świętopietrze po denarze od osoby i za pokwitowanie zbierającemu 2 skoty i grosz. Miasteczko samo nie mogło się rozwinąć i straciło prawo i miano miasta. Na miejsce starego kościoła wzniesiono nowy w 1782 r. Kościół w Gałkach przestał dawno istnieć. N. par. , dek. opoczyński, dawniej skrzyński, 1916 dusz. Br. Ch. Nieznamirowice, pow. sądecki, ob. Lipie i Znamirowice. Nieznanice, w dok. Nyeznanycze, wś, fol. i karczma, pow. noworadomski, gm. Rzeki, par. Kłomnice. Leży na zachód od linii dr. żel. warszwiedeń. , odl. 2 w. od st. kol. Kłomnic i 20 w. od Radomska. Wś ma 43 dm. , 28 mk. ; fol. 7 dm. , 12 mk. ; karcz. 2 dm. , 5 mk. W 1827 r. , par. Borowno, 28 dm. , 301 mk. Fol. i wś N. miał w 1876 r. rozl. mr. 767 gr. or. i ogr. mr. 530, łąk mr. 38, past. mr. 1, lasu mr. 171, nieuż. mr. 27; bud. mur. 6, z drz. 13; płodozmian 5, 13 i 15polowy. Wś N. os. 58, z gr. mr. 480. W początkach XVI w. Lib. Ben. Łask. , I, 519 i 521 obszar dworski wsi należal do par. Kłomnice Clomice, kmiece role zaś do Borowna, dziesięcinę jednak z całego obszaru brał proboszcz w Kłomnicach. Prob. w Borownie brał tylko kolędę po groszu z łanu. Według regestr. pobor, ziemi wieluńskiej z 1552 i 1553 r. wś N. w par. Borowno, miała dwóch właścicieli. Mikołaj Nieznański miał 9 osad. i 5 łanów kmiecych, zaś Jan Nieznański tylko 7 osad. Pawiń. , Wielkop. , II, 300. Nieznanki, wś, pow. konstantynowski, gm. i par. Huszlew, 7 dm. , 40 mk. W 1827 r. było 7 dm. , 29 mk. Nieznankiewice, dok. Nesnaugewiz al. Nesnangewiz, wś zaginiona w ziemi chełmińskiej. Wymienia ją przywilej t. z. łowicki z r. 1222 ob. Kętrz. O ludn. pol. , str. 57. Kś. Fr. Nieznanów, rus. Neznaniw, wś w pow. kamioneckim, 17 klm. na płn. wsch. od Kamionki Strumiłowej, 24 klm. na płn. płn. zach. od sądu pow. w Busku, 7 klm. od ucz. poczt. w Chołojowie. Na płn. leżą Chołojów i Dmytrów, na wsch. Połoniczna, na płd. Maziarnia Wawrzkowa i Sokola, na zach. Berbeki miejscowość należąca do gm. Sokola i zajmująca płn. jej część i Budki Nieznanowskie. Wody z przeważnej zach. części wsi uchodzą do Bugu, za pośrednictwem powstającej tutaj w stronie płn. zach. Bobrówki ob. i kilku strug małych, płynących z obszaru płd. zach. do Jazienicy ob. . Wody ze wsch. strony obszaru uchodzą do Styru za pośrednictwem Berezówki, dopływu Baczki, płynącego wzdłuż granicy płn. wsch. , a zbierającego wody z rozległych moczarów, zajmujących tę część obszaru. Zabudowania wiejskie zajmują płn. stronę obszaru i tworzą następujące grupy domów Czerniechówka al. Czernachówka, Grabina, Gliniska al. Gliniany, Grzęda, Karanie, Maziarnia Karańska, Pod lasem, Pinków i Żubiki. Płd. część obszaru zajmują przeważnie lasy Moczary, Rzepiska, Perechody, Sokół, las Oleśka, Mały Pohar, Wielki Pohar, Pohrebenne i inne. Najwyższe wzniesienie obszaru wynosi 228 m. Wśród lasów są miejsca moczarzyste, jak np. Wilcze stawki i Wielkie ba Nieznań Nieznamierowice Nieznamirowice Nieznanki Nieznankiewice Nieznanów Nieznań Nieznanowo Nieznanowski Nieznarowy Nieznanowice Niezówka Niezwiastów Niezwiszcze IT gno na płd. zach. Na moczarzystych prze strzeniach występują torfy. Własn. więk. ma roli or. 206, łąk i ogr. 653, past. 59, lasu 4834 mr. ; wł. mn. roli or. 589, łąk i ogr. 1334, past. 116, lasu 3 mr. W 1880 r. było 1239 mk. w gminie, 55 na obsz. dwor. między nimi 73 obrz. rz. kat. . Par. rz. kat. w Toporowie, gr. kat. w miejscu, dek. busecki, archidyec. lwowska. We wsi jest cerkiew pod wez. św. Paraskewii, szkoła etat. lklas. i kasa pożycz. gm. z kapit. 2123 zł. W lesie tutejszym Hunczynhorod znajdują się według Schneidera ob. Muzeum Ossol. ślady dawnego grodu, a w lesie Pohrebenne ślady uroczyska pogań skiego. Znać tu mogiłki, po części drzewem porosłe. Lu. Dz. Nieznanowice, wś, fol. i dobra, pow. wło szczowski, gm. Włoszczowa, par. Konieczno, odl. 3 w. od Włoszczowy. Jest tu gorzelnia, trzy młyny wodne i cegielnia. W 1827 r. było 28 dm. , 260 mk. Według Lib. Ben. Łask. I, 572. N. należały w początku XVI w. do par. Konieczno. Łany kmiece, opustoszałe wtedy, dawały dziesięcinę wartości ledwie pół grzywny, z folwarków zaś płacono do Goleniowy i Chrząstowa. Dobra N. w 1874 r. składały się z fol. N. , Przygradów, Marty nik, Ostrów, Dołowatka; osad młyn. Bolina, Feliksów i na Cegielni, rozl. mr. 7636 fol. N. gr. or. i ogr. mr. 554, łąk mr. 148, past. mr. 118, lasu mr. 5839; bud. mur. 12, z drze wa 24; płodozmian 16 polowy; las w r. 1863 urządzony; fol. Przygradów gr. or. i ogr. mr. 590, łąk mr. 130, past. mr. 135, nieuż. mr. 20, razem mr. 875; bud. mur. 4, z drzewa 9; płodozmian 14 polowy; fol. Martynik gr. or. i ogr. mr. 401, past. mr. 12, nieuż. i place mr. 8, razem mr. 421; bud. mur. 1, z drzewa 3; płodozmian 11 polowy fol. Ostrów gr. or. i ogr. mr. 224, łąk mr. 51, past. mr. 65, nieuż. mr. 15, razem mr. 355; bud. z drzewa 9; płodozmian 10 polowy; fol. Dołowatka gr. or. i ogr. mr. 108, pastwisk mr. 33, nieuż. mr. 5, razem mr. 146; bud. z drzewa 6; pło dozmian 9 polowy. W skład tych dóbr wchodziły dawniej wsie N. os. 23, z grmr. 278; Przygradów os. 20, z gr. mr. 186; Da łowatka 08. 10, z gr. mr. 126; Ostrów os. 22, z gr. mr. 401; Wola Wiszniowa os. 39, z gr. mr. 686; Borowisko v. Swinki os. 15, z gr. mr. 264; Rząbiec os. 14, z gr. mr. 418, Po raj os. 10, z gr. mr. 90; Wymysłów os. 20, z gr. mr. 250; Michałów os. 27, z gr. mr. 267. Br. Ch. i A. Pal. Nieznanowice, w dok. Nyesznanowycze, wś, pow. wielicki, leży na lewym brz. Raby i na południowej stronie gościńca z Bochni do Myślenic, 5, 3 klm. od Gdowa, w urodzajnej glebie, przy gościńcu zaś samym stoi karczma murowana. N. mają 431 mk. rzym. kat. , należących do par. w Niegowieci, z których 37 na, obszarze więk. pos. spadk. Henr. Kępińskiego, mającej obszaru 264 mr. roli, 5 mr, łąk i ogrodów, 12 mr. past. i 14 mr. lasu; pos. mn. ma 201 mr. roli, 26 mr. łąk, 93 mr. past. i 6 mr. lasu. W XV wieku była ta włośc własnością Ligienzów, gdyż Ligienza, podpisany na dyplomie wydanym w Czchowie 1450 r. Morawski Sądeczyzna, II, 206 z tąd się pisze. Według Lib. Ben. Długosza II, 25 dziedzicem N. był Jan h. Półkoza. Wś miała 9 i pół łanów, dwie karczmy z rolami, dwóch zagrodników, młyn z rolą. Dziesięcina z tych ról miała do 20 grzyw. wartości. Niebyło dworu ni folwarku. Potem N. był własnością probostwa Bożego ciała w Krakowie. Pisali się z tej wsi Nieznanowscy. Graniczy na zachód z Marszowicami, na północ z przysiołkami Niewiarowa, Zielona i Świdówka a na wschód z Pierzchowicami. Mac. Nieznanowo, wś nad rz. Newdą, pow. nowogrródzki, o 3 w. na płn. zach. od mka Walówki, ma 13 osad. A. Jel. Nieznanowski Kąt, las zajmujący płn. zach. część Budek Nieznanowskich i wsch. część SielcaBieńkowa, pow. Kamionka Strumiłowa. Nieznarowy, niem, Eiserode, wś serbska, na Saskich Łużycach, w pow. lubijskim. W 1880 r. 25 dm. , 173 rak. ewang. , w tem 104 Serbów. Rodzinne miejsce czynnego w młodych swych latach dla sprawy odrodzenia łużyckiego, Mosaka Kłosopolskiego A. J. P. Niezówka, wś, pow. bychowski, gm. głaska. 40 dm. , 242 mk. Niezwiastów, ob. Nieświastów. Niezwiska al. Niezwiszcze, z Woronowem, wś, pow. horodeński. Odl, 20 klm. na płn. zach. od Horodenki, 10 klm. na płn. wsch. od Obertyna. Leży przy drodze z Kołomyi do Buczacza, na prawym brzegu Dniestru. Na wschód leży Semenówka, na płd. Harasymów, na płn. zachód Podberezce. Obszar dw. gr. or. 681 mr. , łąk 13, past. 166, lasu 136; włość. gr. or. 2271, łąk i ogr. 99, past. 55 mr. ; ludn. rz. kat. 63, par. Obertyn, gr. kat. 1546, par. w miejscu, dek. żukowski. Szkoła etat. o 1 naucz. , kasa pożyczk. z 1011 zł. a. w. Sąd pow. , notar. Obertyn, urząd poczt. w miejscu. Włość. pos. więk. Marceli Zacharyasiewicz. W zbiorze Aktów grodz. i ziemskich Arch. Bernard. we Lwowie, t. IT, str. 189 podpisał Klemens z Nyerzwyescz jako świadek dokument wystawiony w Haliczu 30 stycznia 1470 r. , którym Ihnat z Kutyszcz, sędzia, i Mikołaj Sieniawski, podsędek haliccy, poświadczają, że Elżbieta ze Źmigroda, córka Teodoryka z Jazłowoa, starosty kamienieckiego, zamężna Masłowska, sprzedała Janowi Kole z Dalej owa, podkomorzemu ha Nieznanowice Nieżency Nieżerówka Nieżewszczyzna Nieżkówka Nieżkowo Niezwojowice Nieżórawa lickiemu, dwie części działu swego na Martynowie i przynależytościach, a trzecią część mu darowała. B. R. Niezwojowice, w dok. Nyezwoyowycze, wś, pow. miechowski, gm. i par. Pałecznica. Leży pod Skalbmierzem. W 1827 r. 28 dm. , 194 mk. Według Lib. Ben. Długosza II, 17 dziedzicami tej wsi byli w połowie XV w. Jan i Jakób Niezwojowscy h. Ołobok. Folw. dawał dziesięcinę do kościoła w Pałecznicy. Sześć łanów kmiecych, karczma z rolą, dwóch zagrodników dawali dziesięcinę kościołowi św. Stefana w Krakowie, Wartość jej wynosiła 4 do 6 marek. Obecnie dobra N. składały się W 1874 r. z fol. i wsi N. , Solcza i Rynek, rozl. mr. 832; fol. N. gr. or. i ogr. mr. 294, łąk mr. 30, past. mr. 47, lasu mr. 82, nieuż. mr. 12, razem mr. 465; bud. mur. 5, z drzewa 13; fol. Solcza gr. or. i ogr. mr. 260, łąk mr. 24, nieuż. mr. 12, razem mr. 296; bud. mur. 2, z drzewa 3; fol. Rynek gr. or. i ogr. mr. 64, łąk mr. 6, nieuż. mr. 1, razem mr. 71; bud. z drzewa 3; płodozmian na wszystkich folwarkach 4 polowy. Wś N. os. 25, z gr. mr. 105; wś Solcza os. 10, z gr. mr. 82; wś Rynek os. 3, z gr. mr. 15. Br. Ch. Nieżatka, mała rzeczka w pow. nowogródz kim, bierze początek w lesistych moczarach za wsią Mokrec, płynie w kierunku płd. zach. koło wsi Stancewicz i tu ma młynek, za Stancewiczami płynie równolegle do gościńca wiodącego przez lasy do wsi Buhajek w Lidzkim, i przekroczywszy granicę wpada do Izwy w pow. lidzkim. Długość biegu około 2 mil. A. Jel. Nieżeliszki, fol. i okolica szlach. , pow. święciański, w 1 okr. pol. , 3 dm. , 21 mk. kat. , 22 żydów. Nieżency, fol. , pow. borysowski, nad rz. Naczą, lew. dopł. Berezyny i jej kotliną leśną, w 1 okr. pol. chołopienieckim; miejscowość odludna, nizinna, grunta lekkie. A. Jel. Nieżerówka, rzeczka w pow. słuckim i bobrujskim, bierze początek w odludnych ba gnach na wschodnim krańcu pow. słuckiego; ubiegłszy w kierunku wschodnim około 3 w. wpływa w pow. bobruj ski, przecina drogi z Urzecza do Derasina, Mordwiłowicz i Tali i zasiliwszy się małą rzeczką od pr. brzegu wpada do rz. Tali, dopływu Oresy. Długość biegu wśród niedostępnych moczarów około 10 wiorst. A. Jel. Nieżewszczyzna, zaśc. poleski w płn. str. pow. borysowskiego, par. kat. dokszycka, w 3 okr. pol. dokszyckim, przy drodze z Odwałki do Szyłogór i do Bykowszczyzny; na południe leżą obszerne bagna; ma 2 osady; grunta lekkie. A. Jel. Nieżkówka, wś, pow. czerykowski, gm. Bielica, 48 dm. , 173 mk. Nieżkowo, wś cerkiewna, pow. mohylewski, gm. w miejscu, 28 dm. , 161 mk. , z których 20 zajmuje się wyrobem obodów, obrę czy, desek, gontów, dranic, klepek i t. d. a 28 kob. wyrobem płótna; folusz, 2 kowali. Nieżkowska gmina, ma4814 mk. 1600 męż. , 1696 kob. i 1545 dzieci, z ktorych 460 zajmuje się zcinaniem, obróbką i zwózką drzewa, przy po mocy 760 koni; w gminie jest 8844 dzies. la sów prywat. i 470 włośc. J. Krz. Nieżórawa, struga w pow. chojnickim, nazwę swą otrzymała zapewne od wsi t. n. Ob. Lasek i Łosiny. Nieżórawa al. Nieżorawa, niem. Iserau, dobra ryc, pow. chojnicki, st. p. i kol. , par. kat. i okr. urz. stanu cywil. Czersk, 3 klm. odl. , paraf. ewan. Mokre, szkoła Kłodnia, W 1868 r. 25 bud. , 11 dm. , 120 mk. kat. Ma 180, 29 ha roli or. i ogr. , 15, 83 łąk, 223, 66 pastw. , 74, 75 lasu, 13, 15 nieuż. , 1, 84 wody, razem 509, 52 ha; czysty dochód z gruntu 737 mrk. Własność skarbowa. W 1403 r. nadaje w. m. Konrad v. Jungingen wiernym braciom Wojciechowi, Mikołajowi i Andrzejowi z Rosławek i Jenkowi z Nieżorawy 23 włók na polu Nieżorawskiem na prawie magdeb. Część tych 23 włók, t. j. 7 mr. łąk. , lasów i błot leży po za granicami, na dwu miejscach. Z szczególnej łaski dajemy im i ich dziedzicom w borach naszych wolne leżące drzewo na opał i wolne drzewo budulcowe, dla własnej potrzeby nie na sprzedaż i wolne pastwisko w borach naszych. Za to są zobowiązani do zbrojnej służby według zwyczaju i do pomagania przy budowaniu i naprawianiu zamków, kiedy, jak często i gdzie im od braci naszych będzie nakazane. Oprócz tego będą co rok na ś. Marcin płacili 1 grzywnę zwyczajnej monety pruskiej do naszego zamku tucholskiego za krowy i świnie, które przedtem w ziemi pomorskiej zwykle dawano. Dan na zamku naszym tucholskim, w czwartek po Laetare. Świadkowie Wilhelm v. Helfenstein, wielki komtur, hr. Olbracht y. Schwarzenburg, komtur gdański, Jan V. Streifen, komtur tucholski i t. d. ob. Codex Belnensis, str. 68. W 1526 r. feria 5 a Nativ. Joannis Bapt. stanął w Gdańsku przed królem Zygmuntem Jerzy Konopacki, wojewoda pomorski i ssta świecki, z Jerzym i Erazmem braćmi de Malchyn dziś Malechin i poświadczył, że Malchyn i Niezor awa należą do tych braci już od przodków. Przywileje poprzedników zaginęły w wojnach, posiadają te dobra jure hereditario et perpetuo secundum consuetudinem Terrae Prussiae; sądownictwo drożne jednak nie przysługiwało im, byli zaś zobowiązani do służby zbrojnej. R. 1753 przedłożył ten dok. na żądanie sędzica Franciszka Klińskiego, Józef Kowalski sądowi chojnickiemu wyjęte z zapisków ks. Kujota. Według Niezwojowice Nieżatka Nieżeliszki Nieżuchówka Nieżyn Nieżychowo Nieżychówko Nieżuchowo Nieżówka Nieżów Nieżuchów taryfy z r. 1648, gdzie uchwalono podwójny pobór i potrójną akcyzę, płaciła pani Tokarska z Nieżorawy 10 fl. 16 gr. ob. Roczn. Tow. Przyj. Nauk w Poznaniu, 1871 r. , str. 182. Podług taryfy na symplę z r. 1717 płaciła Nieżorawa 15 gr. R. 1807 oszacowało ziemstwo dobra tutejsze, będące wówczas w ręku Klińskich, na 3666 tal. ob. Holsche Geographie und Statistik von West, Sued und NeuOstpreussen, str. 53. R. 1856 posiadał N. Dóbrski; było wtedy 119 mk. Kś. Fr. Nieżów, Nieżyn al. Drożdzienicze, wś w byłem wdztwie mścisławskiem, wchodziła niegdyś w skład sstwa łaryanowskiego; ob. Łaryanów. Nieżówka, wś u źródeł rz. Hać, dopływu Wołmy, pow. ihumeński, w 2 okr. pol. śmiłowickim, gm. i par. prawosł. Hrebionka, ma 20 osad pełnonadziałowych. Przechodzi tędy droga z Budy i Karpiłówki do Białej Łuży. Miejscowość odludna, dzika, nizinna, poleska, grunta lekkie. A. Jel. Nieżuchów, rus. Neżuchiw, wś, pow. stryjski, odl. 5 klm. od sądu pow. , urzędu poczt. , st. kol. i tel. w Stryju. Na płn. zach. leży Brigidau, na płnwsch. i wsch. Stryj, na płn. wsch. Grabowiec, na płd. zach. i zach. Zawadów. Płn. zach. część wsi przepływa pot. Kłodnica od płd. zach. z Zawadowa na płn. wsch. do Stryja. Przez wsch. część płynie dopływ Kłodnicy, pot. Święty. Płn. zach. granicę dotyka na małej przestrzeni Łomnica, dopływ Kłodnicy. Zabudowania wiejskie leżą w płd. stronie obszaru. W stronie płn. leży las Widernik szczyt 292 m. i Młyn na Świętym. Przez płd. część wsi idzie gościniec stryjskodrohobycki i kolej arcyks. Albrechta. Własn. więk. ma roli or. 522, łąk i ogr. 325, past. 25, lasu 464 mr. ; wł. mn. roli or. 488, łąk i ogr. 433, past. 150 mr. W r. 1880 było 513 mk. w gm. , 77 na obsz. dwor. między nimi 3 obrz. rz. kat. . Par. rz. kat. w Stryju, gr. kat. w Hołobutowie. We wsi jest cerkiew. W r. 1508 rozgraniczono dobra królewskie Stryj, Duliby i Zawadów od dóbr Nieżuchów i Hołobutów Jerzego Juchna ze Stankowa, chorążego lwowskiego ob. Arch. Bernar. we Lwowie, T. t. 134, str. 680 685. Lu. Dz. Nieżuchówka al. Niezachówka, tak się zowie Kłodnica od wsi Nieżuchowa aż po ujście do Dniestru. Ob. Kłodnica t. IV, 184. Nieżuchowo, ob. Nieżychowo, Nieżychówko, w dok. Niezuchowko, wś i dobra, pow. wyrzyski. Wś ma 11 dm. , 102 mk. , 58 ew. , 44 kat. , 23 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Białośliwiu, gośc. o 1 klm. N. , dobra, 4 dm. , 109 mk. , wszyscy kat. , 40 analf. Według regestr. pobor. z 1578 r. wś N. , w par. Kossuthowo, była własnością Kościeleckich, miała 4 łany, 6 zagrodn. i 3 komorn. Pawiński, Wielkop. , 1, 169. Nieżychowo, w dok, Niezuchowo, niem. Seeheim, wś i dobra, pow. wyrzyski. Wś ma 20 dm. , 233 mk, 74 ew. , 159 kat. , 65 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Białośliwiu o 7 klm. , gośc. o 1 klm. N. , dobra, 4033 mr. rozl. , 10 dm. , 200 mk. , wszyscy kat. , 57 analf. Własność Romana Komierowskiego. N. na początku XVI w. należało do rodziny Danoborskich; ostatnia z tego rodu Gertruda wnio sła w posagu N. wraz z innemi dobrami Ja nowi Kościeleckiemu, woj. sieradzkiemu ob. Krajenka, IV, 581. Według regestr. pobor. z 1578 r. wś N. miała 26 łanów i 4 zagrod. Pawiński, Wielkop, , I, 169. M. St. Nieżyn, w dok. Niżyn, mto pow. gub. czernihowskiej, nad rz. Osterą, o 75 w. od Czernihowa, ma 21590 mk. , l3 cerkwi, 2 monastery, kościół katol. pod wez. ś. Piotra i Pawła, synagogę, 5 szkół żydowskich, liceum ks. Bezborodki, założone w 1820 r. , zamienione w 1875 r. na instytut historycznofilologicz ny, ze znaczną biblioteką i zbiorami naukowemi, gimnazyum, szkołę powiatową. szkoły prywatne męskie i żeńskie. Niegdyś bardzo ożywiony handel, od czasu pobudowania dróg żelaznych znacznie podupadł, dziś znajduje się w mieście 227 sklepów, fabryki tytuniu, mydła i wyrobów miedzianych. Odbywają się tu 3 jarmarki rocznie. Mieszkańcy zajmują się głównie uprawą tytuniu, którego sprzedają rocznie około pot miliona pudów, oraz ogrodnictwem. W 1876 r. dochody miasta wynosiły 24985 rs. , rozchody zaś 27494 r. W N. znajduje się nadto st. poczt. , telegr. i dr. żel. o 3 w. od mta kurskokijowskiej, pomiędzy st. Nosówką a Krutami, o 118 w. od Kijowa. Jestto miasto bardzo starożytne, założone prawdopodobnie jeszcze za czasów Jarosława I, zostało zburzono podczas walk Monomachowiczów z Olgowiczami, poczem przez długi czas nie znajdujemy o niem żadnych wzmianek w kronikach, i dopiero w początkach XVI w. występuje N jako jedno z ważniejszych miast hetmańszczyzny. W 1514 r. zostaje N. miastem pułkowem, nazwanego od niego pułku kozackiego. Następnie N. jest mtem królewskiem i jako takie w 1618 r. otrzymało prawo miejskie. Przechował się dokument króla Jana Kazimierza, nadający N. prawo magdeburskie, będący potwierdzeniem poprzednich przywilejów Zygmunta III i Władysława IV. Zygmunt III założył tu klasztor dominikanów, zburzony następnie w czasie wojen kozackich. Po wcieleniu do Rossyi w 1664 r. car Aleksy Michałowicz i cesarz Piotr I potwierdzili mieszkańcom dawne przywileje, przyczem N. pozostało mstem pułkowem do 1712 r. , w którym zamienionym był Nieżów Nieżytowce Nieżywięć na msto powiatowe. Od czasu ostatecznego za wojowania półwyspu Bałkańskiego przez Turków, w okolicah tutejszych poczęła się osie dlać znaczna liczba wychodźców greckich. Bohdan Chmielnicki uniwersałem z 1657 r. nadał osiadłym tu Grekom bardzo rozległe prawa i przywileje, które potwierdził Piotr I w 1710 r. , przez co przyciągnął nowych osa dników z Bułgaryi, Wołoszczyzny i innych posiadłości tureckich. Osadnicy ci podnieśli handel do tego stopnia, że N. wkrótce został głównym składem towarów i na jarmarki tu tejsze zjeżdżali się kupcy z Polski, Niemiec, Turcyi i Grecyi. Po rozszerzeniu granic Rossyi do morza Czarnego handel znacznie podupadł, a jeszcze bardziej po zbudowaniu sieci dróg że laznych. W liceum nieżyńskiem kształciło się wielu zasłużonych w nauce i literaturze lu dzi, tu uczył się Mikołaj Gogol. Opis N. podał Tygodnik Ilustr. 112 z 1861 r. . historyą zaś mta Srebnicki we wstępie do historyi liceum nieżyńskiego Gerbela. O N. znajdujemy także liczne wzmianki w Pamiat. Kij. Arch. Kom. , Arch. J. Z. R. , oraz w kro nikarzach małoruskich Wieliczce, Grabiance i t. z. Samowidcu. Parafia kat. , dekanatu ho melskiego al. bielskiego archid. mohylewskiej, ma 129 wiernych. Nieżyński powiat ma na przestrzeni 2522, 3 w. kw. około 123, 000 mk. ; powierzchnia równa, stepowa, grunt urodzaj ny, czarnoziem, zraszają go dopływy Desny i Suty, z których znaczniejszy Oster; obfitość bagien ale nieznacznych, lasy zajmują 12 powierzchni. Mieszkańcy zajmują się głównie rolnictwem i uprawą tytuniu. J. Krz. Nieżytowce al. Neżitovce, Nesitovce, węg. Nezsidháza, Nezaiihdmj Nezsétháza, wś w hr. liptowskiem Węg. , w pow. św. mikulaskim, a w dystrykcie średnioliptowskim, tworzy wraz ze wsią Bobrownikiem jednę gminę katastralną. N. legły przy ujściu pot. Malacińskiego do Kwaczanki. dopływu Wagu, między Malacińskim pot. a Kwaczanką, na wsch, od Bobrownika, a na płn. od drogi kol. żel. bo gumińskokoszyckiej. Obszar N. wraz z Bobrownikiem obejmuje 1179 sążni kw. kat. 1880 r. . W N. 11 dm. , 89 mk 1880 r. . Parafia łac. w Św. Maryi. Według szem. dyec. spiskiej z r. 1878 było tu dusz rz. kat. 26, ew. 24, żyd. 14, razem 64. Ewangielicy, których liczba w r. 1880 wynosiła 35, mają swą par. w Sielnicy. Do N. należy młyn i karczma Sestrecz. Sąd pow. i urząd podatk. w św. Mikulaszu, st. p. Sielnica. Br. G. Nieżywięć 1. mylnie Nieżywięc Kętrz. , niem. Niezywienc, dok. Nezewancz, Neschewitz Krzyżacy sądząc, że ta nazwa pochodzi od niedźwiedzia, zrobili stąd Berwold i Baerenwalde, wś gburska, pow. brodnicki, st. poczt. Wrocki. Posiada kościół par. i szkołę kat. , Słownik geograficzny Tom VII. Zeszyt 74. par. ew. Kawki. Razem z kol. nieżywiecką niem. N. Raeumung obejmuje 5015, 27 mr. ; ma 230 bud. , 119 dm. , 862 mk 1868 r. , 762 kat. , 100 ew. Tutejszy okr. urz. stanu cywil. liczył w 1880 roku 1396 mk. Przy kościele jest bractwo trzeźwości, założone w 1855 r. W Osieczku jest kościół filialny. Prawo patronatu posiadały dawniej panny benedyktynki w Grudziądzu, do których ta wś należała. Do kościoła paraf. są przyłączone Nieżywięć 804 dusz 1867 r. , Buczek 57, Dąbrówka 93, Grabowiec 85, Kawki 122, Tylice 183; do filii zaś Osieczek 280 i Piwnice 340. Cała parafia liczyła 1857 r. 1964 dusz, a 1194 komunikantów, r. 1884 zaś 2605 dusz. Do kat. szkoły w N. uczęszczają dzieci z Kawek, Buczka, Dąbrówki i Pustkowia 180 äz, 1867 r. , do Osieczka z Piwnic 85 dz. . N. leży nad drogą z Wąbrzeźna do Brodnicy prowadzącą; należał za czasów krzyżackich do komturstwa brodnickiego. Według ksiąg czynszowych zawierał 57 włók, z każdej pobierał zakon około r. 1415 po jednej grzywnie od włóki, od karczmy 7 wiardunków; 1 włóka była pusta i nieobsadzona ob. Gesch. d. Stadt Culm von Schultz, II, str. 113. Szkodę którą poniosła wś około 1414 r. oszacowano na 3000 grzywien ob. tamże, str. 159. Na synod dyecezyalny dla laików, który tu się miał odbyć r. 1447, mieli się dotąd zejść i parafianie z Niedźwiedzia ob, Urk. B. des Bist. Culm, von Woelky, II, str. 462. Z wizytacyi Strzesza z r. 1667 dowiadujemy się, że kościół tutejszy, tytułu ś. Jana Chrzciciela, był wraz z wieżą po krzyżacku w cegłę murowany. Ucierpiał wiele w czasie reformacyi, dopiero za czasów Stefana Batorego został odnowiony, do czego się znacznie przyczynił proboszcz Mateusz Zielona r. 1609. W dużym ołtarzu stała rzeźbiona figura M. B. , z jednej strony ś. Jana Ew. , z drugiej ś. Wawrzyńca, oprócz tego było 12 apostołów z drzewa rzeźbionych. Do probostwa należały 4 włóki w 3ch polach. Proboszczem był Jakób Klarkowski, przed nim Piotr Durzic. Mesznego pobierał od 31 gburów w N. po korcu żyta i tyleż owsa. W Kawkach, gdzie dawniej był kościół, posiadał proboszcz 4 włóki, ale sołtys zabrał je i wydał tylko 3 dopiero r. 1755. W czasie wizytacyi pobierał proboszcz stąd od 20stu gburstw po 1 korcu żyta i tyleż pszenicy, tyleż od 2ch lemanów, od sołtysa zaś 3 korce żyta i tyleż owsa. Tylice liczyły dawniej 7 włościan, każdy dawał 1 korzec żyta i tyleż owsa. Z Dąbrówki, dóbr starościńskich, pobierał proboszcz 3 korce żyta i tyleż owsa; z Buczka, własności Macieja Rebelińskiego, 5 korcy żyta i tyleż owsa; prócz tego należał do prob. ogród warzywny i małe łąki. Parafian I było 120; we wsi szkoła z ogrodem. W 1700 10 Nieżytowce Nika Nigówka Nikicka Nikicińskie Nikiały Nikeltaafe Nikelskowo Nikelsdorf Nikasanice Nikaperowo Nikaje r. probosz. był Paweł Malewicki, obsadzony w 1683 r. ; parafian było 220 str. 560 562. 2. N. , niem. Niesewanz, Netzewantz, wś, pow. człuchowski, st. p. , par. kat. i ew. Chojnice 1 2 mili odl. , szkoła kat. w miejscu, okr. urz stanu cywil. Lichtenhagen. Ma 3758, 23 mr. obszaru, 141 bud. , 67 dm. , 501 mk. , 370 kat. , 131 ew. 1868 r. . Leży tuż nad granicą pow. chojnickiego, nad szosą z Chojnic do Człuchowa prowadzącą. W 1373 r. nadaje w. mistrz Winrych Kniprode Mikołajowi z N. Claws von Netzewantz i Mikołajowi Trebenitz 50 włók w N. dziedzicznie, każdemu połowę, za to będą czynili jedną służbę zbrojną i będą dawali 1 korzec owsa od każdej obsadzonej włóki i 1 funt wosku i 1 fen. koloński ob. odpisy Dregera w Pelplinie, str. 23. Później był N. własnością jezuitów w Chojnicach, którzy tu osiedli w 1620 r. Najprzód posiadali ojcowie tylko 27 włók, potem całą wieś. Według regestru pobor. z r. 1648 płacili w N. Niędzwięc PP. Convenses Soc. Jesu od 2ch włók osiad. , 20 folw. i 5 ogrodników 25 flor. 10 gr. , p. Lubanka od 3 1 2 włók folw. i pół ogrod. 3 flor. 19 gr. , p. Rzeszocina od 6 1 2 włók folw. i pół ogr. 6 flor. 19 gr. ob. Rocz niki Towarz. Przyjaciół Nauk w Poznaniu, 1871 str. 189. Kś. Fr. Nigówka, rzka, ob. Bołochówka. Nigranden łot. Nigrande, dobra pryw. , w okr. i pow. hazenpockim, par. amboteńska. W pobliżu dóbr NT. znajdują się pokłady węgla brunatnego, szerokość słojów którego dochodzi zaledwo do pół stopy. Nigriliasa, ob. Negrylassa. Nigut 1. al. Nygut, niem. Neugut al. Neuguth, dobra, pow. kościerski, st. poczt. , parafia katol. i ewang. Skarszewy 2, 5 klm. odl. , szkoła Chamirowo. Obejmują 2816, 27 mr. obszaru, 222 mk. , 134 katol. , 88 ewang. , 11 dm. ; odl. od miasta. powiat. 5 mil. Wy dane na własność 1782 r. Wspominane w wizytacyi Madalińskiego z 1686 r. 2. N. , par cela leśna, tamże, wydana na własność 1832 r. , ma 237, 07 mr. , 18 mk. , 7 kat. , U ew. , 2 dm. Bobra te należały do majora Knoblocha; niedawno kupił je na subhaście bank ber liński CentralBodenkredit Gesellschaft za 170, 000 mrk. To samo towarzystwo nabyło także parcelę leśną za 11, 000 mrk. Przez Nigut prowadzi stara droga z Dęblina na Jaroszewy do Pogotek. Kś. Fr. Nigwacz, ob. Niechwarcz. Nihawa, ob. Nihowa. Nihin, ross. Niegin, wś, pow. kamieniecki, w górach Miodoborskich, w 4 okr. pol. Szatawa, gm. Cyków o 10 w. , par. kat. Czercza, prawosł. w miejscu, o 18 1 4 w. od Kamieńca a 18 1 2 w. od Dunaj owiec st. telegr. . Ma 228 dm. , 840 mk. , w tem 42 jednodworców, 717 dzies. ziemi włośc, 1451 dz. dwors. wraz z Załuczem; st. poczt. pomiędzy Kamień cem a Tynną. Cerkiew pod wez. N. P. Maryi, uposażona 49 dz. ziemi. Par. prawosł, ma 1103 wiernych. Od Czercza do N. ciągną się pieczary, w których lud w czasie napadów tatarskich szukał schronienia. N. należał do dóbr stołowych biskupów kamienieckich, któ re cesarzowa Katarzyna w 1795 r. darowała dwom siostrom hetmanowej hr. Branickiej i Littowej, z domu Engelhardt. Następnie N. nabyli Sarneccy i do ostatnich czasów władali nim, obecnie trzyma go prawem zastawu Eu geniusz Żurowski. Dr. M. Nijaków, wś, pow. kozienicki, gra. Bobrowniki, par. Głowaczów, odl. od Kozienic 30 w, , ma 8 dm. , 52 mk. , ziemi włośc. 196 mr. Nika al. Nica, młyn w obrębie gm. Boszaniec, w pow. suczawskim. Br. O. Nikaje, zaśc, pow. wileński, w 3 okr. pol. , gm. Giedrojcie, okr. wiejski Dubinki, o 19 w. od gminy, 4 dusze rewiz. należy do dóbr Dubinki, hr. Tyszkiewiczów. Nikaperowo, wś, pow. dyneburski, w 3 okr. pok. do spraw włośc, gm. Zamszany, 45 dusz rewiz. Nikasanice, niem, Osterwitz, 1361 Kehazanicz, wś, pow. głupczycki, par. kat. Nassiedel. W 1842 r. 107 dm. , 548 mk. kat. Szkoła kat. od 1786 r. Nikelsdorf al. Mikuszowice, wś, pow. sądowy bielski, na Szląsku austr. , na granicy Galicyi, naprzeciw wsi Mikuszowic w pow. bielskim, w odl. 2 klm. od Bielska, na lew. brz. Białej, która od ujścia pot. Skleńca aż do ujścia pot. Straconki, oddziela N. od Mikuszowic. Zabudowania legły przeważnie w dolinie rz. Białej i w dolinie potoku, przepływającego północny obszar N. Obszar płd. zachodni spiętrzony i lesisty; tu się wznosi pasmo wzgórzyste VorderGebirg, z szczytem Ziegenbock 686 m. i Rasenplan. Płn. wsch narożnik obszar, tuż nad ujściem powyżej wspomnianego bezimiennego potoku leży 338 m. npm. Część wsi leżąca w dolinie tego potoku zowie się NiederOhlisch. Liczne młyny i tracze wodne l parowe nad Białą. Na obszarze N. 538 mk. , w NiederOhlisch 271 mk, , razem 809 mk. 1880 r. . Par. łac w Bielsku; st. p. i sąd pow. w Bielsku. Por. Mikuszowice t. V. 415. Nikelskowo, wś i dobra, pow. chodzieski, st. p. Chodzież odl. 1 milę. Dobra mają 2656 mr. obszaru, w. tem 2013 mr. roli, 361 mr. łąk, 282 mr, lasu. Jest gorzelnia i młyn wodny. Właściciel niemiec. Nikeltaafe, Nikeltaff niem. , ob. Neudorf. Nikiały, wś, pow. rossieński, par. szwekszniańska. Nikicińskie, jezioro, ob. Toropa. Nikicka, sicz zaporoska, ob. Nikopol. Nijaków Nihin Nihawa Nigwacz Nigut Nigriliasa Nigranden Nigówka Nikielkowo Nikiełpa Nikiforowce Nikis Nikisiałka Nikiszki Nikiteńki Nikitinicze Nikitino Nikitki Nikitowka Nikitskoje Nikitycze Nikityńce Nikizeńki Niklas Nikielkowo, niem. Nickelsdorf, dawniej Michelsdorff, dobra rycer. na Warmii pols. , pow. olsztyński, par. kat. i ew. , st. p. , tel. i kol. Olsztyn, 7 klm. odl, 8 dm. , 140 mk. 1863 r. , 121 kat. , 19 ew. , 4 Polaków, 136 Niemców; obszaru mają 497 ha i to roli or. i ogr. 302, łąk 55, past. 10, boru 123, nieuż. 6, wody 1; czysty dochód z gruntu 3828 mrk. Majątek ten posiada oddawna szlachecka rodzina von Hoverbeck ob. Gesch. d. Kr. Allenstein 1864 r. , Grunenberg, str. 54. Lustracya z r. 1656 donosi, że N. obejmowało 30 włók, trzymali je Jerzy Nitschen i Grzymaltówna; nadto było we wsi 2 wolnych, którzy czynili 1 służbę i płacili 7 1 2 korcy pszenicy, tyleż żyta, 1 funt wosku i 1 fen. chełm. ob. Zeitsch. fuer d. Gesch. Ermlands 1880, str. 248. Kś. Fr. Nikiełpa, rzeczka w gub. kowieńskiej, lewy dopływ rz. Laudy dopł. Niewiaży. Nikiforowce al. Nikiporowce, ob. Nykiporowce. Nikis, rzeczka w gub. kowieńskiej, prawy dopływ rz. Laudy dopł. Niewiaży. Nikisiałka, ob. Niekisiołka. Nikiszki, zaśc, pow. wileński, w 3 okr. pol. , gm. Malaty, okr. wiejski Inkietry, o 9 w. od gminy, 11 dusz rewiz. Nikiteńki 1. w spisie urzęd. gmin Nikizeńhi, wś, pow. dzisieński, w 4 okr. pol. , gm. Stefanpol, okr. wiejski Józefowo, o 19 w. od gminy, 76 dusz rew. ; należy do dóbr Józefowo, Szyrynów. 2. N. , zaśc, tamże, 16 dusz rewiz; należy do dóbr Białydwór, Szyrynów. Nikitinicze, wś, pow. borecki, gm. Lubinicze, 62 dm. , 302 mk. , z których 10 zajmuje się kołodziejstwem i wyrobem wozów, sań i t. p. , 42 zaś bednarstwem. Nikitino, wś, pow. proński gub. riazańskiej, st. poczt. , tel. i dr. żel. riazańskoko złowskiej, pomiędzy st. Chruszczewo o 8 w. a Filatowo o 9 w. , o 65 w. od Riazania a 123 od Kozłowa. Nikitki, ob. Mikitki. Nikitowka rossyj. , ob. Mykitowka. Nikitskoje, os. w pow. bogorodzickim gub. tulskiej, nad rz. Niepriadwą, niedaleko Kulikowskiego pola, 5140 mk. , st. poczt. o 8 w, od st. Malewki dr. żel. chruszczewojeleckiej. W pobliżu znajdują się ogromne pokłady torfu. Nikitycze, zaśc, pow. mozyrski, ob. Kurytycze. Nikityńce, ob. Mykityńce. Nikizeńki, ob. Nikiteńki. Niklas, os. młyn. nad strum. Pokrzywnicą, pow. koniński, gm. Staremiasto, par. Lisiec Wielki, odl. od Konina 11 w. Ma 3 dm. , 7 mk. Niklasdorf niem. al. Mikułowice, wieś, w pow. sąd. i polit. frywałdowskim, na Szląsku austr. dolnym, nad rz. Bielą Białą, dopływem Nisy Kładzkiej, nieopodal granicy Szląska pruskiego; ma na zach. Kunietyce Wielkie niem. GrossKunzendorf i Hradec niem. Groeditz, od płd. Szeroki Bród niem. Breitenfurth, od płn. Kolnowice niem. Kohlsdorf, a od wsch. przytyka do obszaru Szląska pruskiego. Obszar wsi przerzyna rz. Biela i zraszają pot. Schmiede bach i Olśnica Elsnitzbach, prawe dopływy Bieli. Wzniesienie do liny rz. Bieli czyni 331 m. npm. W płn. zach. stronie wznosi się wzgórze Kreczam a. Zácherberg 409 m. , w płd. wsch. zaś rozpo ścierają się rozległe lasy bukowe. Kilka mły nów wodnych i traczów. Ma szkołę 4klas. i st. p. W miejscu kościół p. wez. ś Mikołaja. Parafia tutejsza obejmuje Szeroki Bród, Hra dec z przys. Neudorf i Kolnowice z przys. Theresienfeld i Rennertsfeld; obejmuje 5570 rz. kat. , 5 protest. i 9 żyd. Szem. dyec. duch. z r. 1885. Do obszaru M. należy przys. Buchberg, leżący na prawym brzegu rz. Bieli. We wsi M. było 2324 mk. , w Buchberg 394, ra zem w całej gminie 2718 1880 r. . Sąd pow. w Frywałdowie. Br. G. Niklasdorf 1. 1373 Nicolai villa, wś, pow. wielkostrzelecki. Ludność ewang. , szkoła. 2. N. , 1399 Niclasdorff, wieś i dobra, pow. strzygłowski. 3. N. , wś, pow. ząbkowicki, par. kat. Briesnitz, szkoła katol. w miejscu. 4. N. , 1373 r. Nicolai Villa, 1382 Nicklosdorff, wś i fol. , pow. grotkowski, par. HohenGiers dorf, młyn wodny, gorzelnia, browar, owczarnia, ludność katolicka. Niklasdorf, ob. Mikołajki. Niklauszen al. Adl. i Klein Krottingen al. Crottingen niem. , dobra ryc, pow. kłajpedzki, st. p. i okr. urz. stanu cywil. Krotynga Nie miecka, obejmują 343, 4 ha roli or. i ogr. , 95, 8 łąk, 23 pastw. , 23 boru, 7, 7 nieuż. , 1, 3 wody, razem 494 2 ha; czysty dochód z gruntu 5514 mrk. Kś. Fr. Niklowa, wś w hr. szaryskiem Węg. . Ma kościół paraf. katol. , zdrój szczawiowy, lasy, 466 mk. Niklowitz niem. al. Mikołajce, wś w pow, sąd. i polit. opawskim, na Szląsku austr. dol nym, przy gościńcu z Opawy do Witkowa, 10 klm. od Opawy na płd. zach. , w okolicy pod górskiej, lesistej; graniczy od wsch. z obsza rem Stablowic, od płn. z Żywocicami Dolnymi niem. Schoenstein, od zach. z Lhotką Oelhuetten, a od płd. z Melczem i Lipiną. Część zachodnią i płd. wsch. zajmują obszerne lasy. Wznies. 412 m. Kamieniołomy w płn. stronie wsi. W 1880 r. 426 mk. Należy do par. łac w Stablowicach. St. poczt. Stablowice, sąd pow. Opawa. Br. G. Nikława, ob. Niczława. Nikłowice, rus. Nykłowyczi, wś, pow. mościski, 21 klm. na płd. wsch. od Mościsk, 7 klm. od sądu pow. , urz. poczt. , st. kol. i tel. Nikielkowo Nikława Nikłowice Niklasdorf Niklauszen Niklowa Niklowitz Nikolce Nikocze Nikocze Nikolstadt Nikolskoje Nikolskie Nikolsk Nikolausdorf Nikolaiken Nikodemowo Nikodemów w Sądowej Wiszni. Na płn. leżą Dołhomościska, na zach, Dmytrowice, na płd. Hołodówka i Orchowice, na wsch, Milczyce i Putiatycze, wś pow. gródeckiego. Przez wś płynie Wisznia, dopływ Sanu. Wchodzi ona z Milczyc, a płynie na zach. , potem na płn. zach. do Dmytrowic. W dolinie Wiszni 239 m. przy wnijściu, 233 m przy wyjściu ze wsi leżą zabudowania wiejskie; na płn. wsch. od nich folw. Wilhelmówka i grupa domów Owczarnia. Tu wznosi się wzgórze Serwaczanka do 309 m. znak triang. . Na granicy płn. dochodzi wzgórze Czerniczyna 320 m. znak triang. . W lesistej płd. zach. stronie obszaru najwyższe wzniesienie 267 m. Własn. więk. ma roli or. 589, łąk i ogr. 76, past 9, lasu 683 mr. ; wł. mn. roli or. 822, łąk i ogr. 166, past. 6, lasu 7 mr. W r. 1880 było 1214 mk. w gminie, 194 na obsz. dwor. między nimi 272 obrz. rz. kat. . Par. rz. kat. w Milczycach, gr. kat. w miejscu, dek. sądowowiszeń ski, dyec. przemyska. We wsi jest cerkiew pod wez. Uśpienia N. M. P. Do par. tej należą Hołodówka z Kocierzynem, Orchowice i Milczyce. W r. 1361 zatwierdził Kazimierz W. przedłożone sobie przez Chotka Bybelskiego nadania księcia Lwa i innych dawnych książąt, na sioło Bybel z przysiołkami Niekłowice i t. d. dla niego i jego dzieci ob. A. G. Z, t. I, str. 6 i 7, dokument ruski. Później dziedziczyli tę wś Wesslowie, Jaksmaniccy i Fredrowie ob. Siarczyńskiego rkp. w Bib. Ossol. , 1826. Jest tu szkoła etat. 1kl. Lu. Dz. Nikocze, strumień w pow. telszewskim, uchodzi od płd. do jez. Birżule, dającego początek rz. Wyrwicie. Nikodemów Nikodimow, wś, pow. czauski, folusz, zatrudniający 1 robotnika. Nikodemowo 1. wś nad Niemnom, pow trocki, w 2 okr. pol. , gm. Kronie, okr. wiejski N. , o 53 w. od Trok, 10 dm. , 95 mk. 25 dusz rew. . W skład okr. wiejskiego N. wchodzą wsie N. , Wójtowo, Wiekany, Prodkuny, Grabowszczyzna, Strawka, Grażeniszki, Surgonciszki, Mojsieniuny, razem 277 dusz rewiz. 2. N. , fol. należący do Narbutta, pow. lidzki, w 4 okr. pol. , o 50 w. od Lidy a 12 w. od Wasiliszek, 11 mk. katol. Nikolaiken niem. , pols. Mikołajki, wś, pow. tucholski, st. p. M. Gacno, par. kat. Pol. Cekcyn, ew. Tuchola, szkoła W. Budziska, okr. urz. cywil. Suminy. W 1868 r. 21 bud. , 9 dm. , 68 mk. , 54 kat. , 14 ew. M. leżą w kli nie zachodzącym w pow. świecki, 1 1 4 mili na zach. od Pol. Cekcyna. Kś. Fr. Nikolausdorf al. Nicolausdorf niem. , pol. Mikołajki, kol, pow. świecki, st. p. Łowin, par. kat. Gruczno 1 1 4 mili odl. , ew. Bukowiec, szkoła Bagniewo; ma 435, 95 mr. W 1868 r. 34 bud. , 28 dm. , 182 mk. , 31 kat. , 151 ew. Nikolausdorf Nieder i Ober, wś i dobra, pow. lubański. Do 1815 r. w pow. zgorzelickim, na saskich Łużycach. Nieder N. należy do szpitala ś. Ducha w Zgorzelcu, Ober N. ma zamek z wsią, młyn wodny. Ludność ewang. Nikolce, wś nad jeziorem Narocz i Miastro, ob. Mikolce, Nikolschmiede Szląska i Łużycka Schlesisch i Oberlausitzisch, dwie wsie i dobra, pow. żegański. N. Szląska, wś i zamek. Obszar dworski do dóbr żegańskich należący. N. Łużycka, od 1815 r. wcielona do Szląska. Par. ewang. Żegań. Ma walcownie i kuźnice miedzi, młyn wodny, warsztaty tkackie. Ludność ewangielicka. Nikolsk 1. wś, pow. czauski, gm. horodecka, 52 dm. , 318 mk. 2. N. , dobra, pow. siebieski, w 2 okr. pok. do spraw włośc, gm. Przychaby, 90 dusz rewiz. Nikolsk, miasto pow. gub. wołogodzkiej, nad rz. Jugą, o 616 w. od m. gubern. ; 1771 mk. , 2 cerkwie, st. poczt. Nikolski powiat ma na przestrzeni 30, 689, 5 w. kw. 126, 900 mk, trudniących się rolnictwem i chowem bydła. Powierzchnia równa, grunt piaszczysty i gliniasty, główna rzeka Juga z wielu dopływami; obszerne i liczne bagna, lasy zajmują 90 przestrzeni. Nikolskie, jezioro w pow. bielskim, gub. smoleńskiej. Nikolskie, wś włośc, pow. wileński, w 3 okr. pol. , gm. Janiszki, okr. wiejski Goćkiszki, o 7 w, od gminy, 34 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Inturskich. Nikolskoje, mko nad rz. Klazmą, pow. pokrowski gub. włodzimierskiej, o 1 4 w. od st. Orjechowskiej dr. żel. niżegorodzkiej, 2500 mk. , szpital, apteka, fabryka przędzy bawełnianej i perkalików, zatrudniająca 3500 ludzi i produkująca za 3, 493, 500 rs. ; st. pocztowa. Nikolstadt, 1345 Nicclosdorff, 1348 Nyclosdorph, wś i dobra, pow. lignicki. Już w XIII wieku istniał tu kościół parafialny, obecny ewangielicki, odbudowany w 1782 r. Poło żona śród gór osada między Rothen Steingalgen, Selig i Spitzberge zawdzięczało swe dawne znaczenie kopalniom złota, odkrytym w 1345 r. Początkowo dostarczały podobno do 160 fantów tygodniowo, lecz wkrótce się wyczerpały i napływ wody uniemożliwił dal sze roboty około 1. 364 r. . Chwilowy na pływ ludności, spowodował nadanie osadzie prawa miejskiego i zmianę nazwy na Nikolstadt. Jednocześnie ks. Wacław zastawił ko palnie miastu Lignicy za 700 grzywien. Z upadkiem kopalni rozpierzchła się ludność i osada została napowrót wsią. Pamiątką prze szłości pozostało tylko nazwisko. W 1843 r. było tu 71 dm. , 612 mk. 11 kat. . Szkoła ewang. ; łomy bazaltu. Br. Ch. Nikołajki Nikołajów Nikonkowice Nikołajew Nikołajew, mto portowe w gub. chersońskiej, przy ujściu rz. Ingułu do Bohu, o 62 w. od m. guber. , ma 73681 mk. , 8 cerkwi, z których odznacza się zwłaszcza sobór św. Grzegorza, z pięknemi obrazami włoskimi, kośc. katol. , ewangielicki, 2 synagogi talmudystów i karaimów, meczet. W N. znajduje się gimnazyum, szkoła realna, 2 gimn. żeńskie, szkoła dla poglądowego nauczania dzieci pł. ob. , słynna w Rossyi z bogactwa środków pomocy naukowej i wzorowego kierunku, dalej szkoła morska, 4 biblioteki, obserwatoryum, zakład geograficzny. Rezydencya gubernatora wojennego i dowódzcy floty czarnomorskiej; port wojenny i handlowy, komora celna, przez którą w 1876 r. wywieziono towarów za 11, 673, 833 rs. , przywieziono zaś za 3, 071, 530 ós. Handel głównie zbożem 1, 700, 000 rs. , wyrobami rękodzielnemi, budulcem, bydłem, łojem, skórami i t. d. Pod względem handlowym i przemysłowym znajduje się w mieście 84 składów, 107 sklepów, 71 młynów, 42 fabryki; dalej bank miejski, 2 warsztaty okrętowe; st. poczt. , dr. żelaznej i przystań statków parowych. Miasto posiada 17337 dzies. ziemi, samo zaś zajmuje 20 w. kw. przestrzeni; ulice niezwykle szerokie, błoto niesłychane. Miejsce przechadzki stanowią bulwary z pięknym widokiem i t. z. Spaskie uroczyszcze, niedaleko przystani. N. założony wstał w 1789 r. przez Potemkina na pamiątkę zdobycia Oczakowa w dzień św. Mikołaja. Paraf. kat. , dek. landanskiego, dyec. tyraspolskiej, ma 3050 wiernych, w tem blisko 2, 500 polaków. Kościołek kat. par. jest najstarszą ze świątyń miasta, wybudowany bowiem został w 1794 roku staraniem admirałowej Grejg, odnowiony w 1823 r. kosztem parafian, grozi ruiną, w skutek czego miejscowy proboszcz ks. Nikodem Czerniachowicz zamierza przystąpić do budowy nowej świątyni ze składek publicznych. Niedaleko N. leżą trzy wioski, zamieszkałe wyłącznie przez katolików, przesiedlonych tu w skutek rozporządzenia władzy z Litwy i Wołynia około 1864 r. J. Krz. Nikołajew, obacz Mikołajew i Mikołajów. Nikołajewicze al. Mikołajewicze, wś w płd. zach. str. pow. borysowskiego, o 4 w. od st. dr. żel. moskiewskobrzeskiej Wittgensztejnowskiej, w pobliżu dawnego traktu poczt. mińsko borysowskiego, w 2 okr. pol. łohojskim, gm. smolewicka, ma 14 osad pełnonadziałowych. A. Jel. Nikołajewka, wś włośc, pow. trocki, w 4 okr. pol. , gm. aleksandrowska dawniej Olowa, okr. wiejski Demontańcie, 31 dusz rew. , osadników w. ross. Nikołajewka, wś, pow. homelski, gmina Krasna Buda, 88 dm. , 683 mk, z których 24 zajmuje się wyrobem obodów, obręczy, klepek, gontów, dranic, desek i t. d. We wsi znajduje się cegielnia, wyrabiająca rocznie do 30000 sztuk cegieł, oraz fabryka oleju, produkująca rocznie około 100 pudów. Nikołajewka 1. mko nad rz. Zołotonoszą, pow. zołotonoski gub. połtawskiej, o 16 w. od m. pow. , 16 dm, 180 mk. 2. N. al. Nikolskoje, sioło nad rz. Wszywą, pow. konstantynogradzki tejże gub. , o 25 w. od m. pow. , 243 dm. , 1993 mk. Nikołajewka, ob. Mikołajewka i Mikołajewka. Nikołajewo al. Mikołajowo, dawniej Kamienki, mko nad rz. Dźwiną, wprost Dzisny, pow. drysieński, ma 75 dm. i 547 mieszk. w 1867 r. , cerkiew. Należy do dóbr Kamionka, dawniej Sulistrowskich, obecnie Bergengruena Nikołajewsk, wś, pow. sejneński, gmina Krasnopol, par. Pokrowsk. Odl. od Sejn 13 w. Ma 39 dm. , 400 mk. Nikołajewsk, mto pow. gub. samarskiej, na pr. brz. rz. Irgiza, o 165 w. od Samary, 9794 mk. , 2 cerkwie prawosł. , 2 starow. , 2 meczety, 4 szkoły, kilka fabryk, znaczny handel zbożem; targi i jarmarki; bank miejski, st. pocztowa. Pierwotnie wś Meczetno, zamieniona w 1835 r. na mto, nazwane N. na cześć cesar. Mikołaja I. Nikołajewski powiat ma na przestrzeni 29302 w. kw. 308050 mk. , trudniących się głównie rolnictwem. Powierzchnia wzgórkowata, grunt urodzajny, lasy zajmują 3 Zroszony przez dopł. Wołgi, z których ważniejsze Mocza i Irgiz. Nikołajewska, kol. nad rz. Prosną, pow. wieluński, gm. i par. Dietrzkowice, odl. od Wielunia w. 17; ma 3 dm. , 18 mk. Utworzona przy stosowaniu ukazu z 1864 r. Nikołajewska, st. poczt. w pow. wetługskim gub. kostromskiej, punt rozdzielenia się traktów z Makarowa i Wetługi do Nikolska i Orłowa. Nikołajki, ob. Mikołajki, pow. sztumski. Nikołajów, dobra, pow. newelski, w 4 okr. pok. do spraw włośc, gm. Seruty, 93 dusz rewiz. Nikołajówka, ob. Mikołajówka, Nikołtów, nazwę tę nadano w początkach XVII w. miastu Obertynowi. Lu. Dz. Nikonion, starożytna osada grecka na brzegu m. Czarnego, założona na 6 wieków przed Chr. w miejscu gdzie dzisiaj stoi Owidyopol, ob. Chersoń, I, 571. Nikonkowice, rus. Nykonkowyczi, w dok. Nykunkowycze, wś, pow. lwowski, 30 klm. na płd. zach. od Lwowa, 3 klm. od sądu pow. , urz. poczt. , st. kol. i tel. w Szczercu. Na płn. i płn. wsch. leży Seredyca, na wsch. Nikołtów Nikołajówka Nikołajew Nikołajewicze Nikołajewka Nikołajewo Nikołajewsk Nikołajewska Nikonowce Rosenberg i Łany, na płd. Humieniec, na zach. Falkenstein. Płn. wsch. część wsi prze pływa mały potok, dopływ Szczerka, od płn. zach. na płd. wsch. do Rosenbergu. Brze gi potoku moczarzyste. Zabudowania wiej skie leżą w stronie płd. wsch. , na płn. od nich grupa domów Zagoda. Własn. więk. br. Brunickiego ma roli or. 8, łąk i ogr. 48, pastw. 4, lasu 207; wł. mn. roli or. 532, łąk i ogr. 169, past. 28 mr. W r. 1880 było 443 mk w gminie między nimi 58 obrz. rzym. kat. . Par. rzym. kat. Szczercu, gr. kat. w Srokach. We wsi jest cerkiew pod wezw św. Michała, szk. etat. jednoklasowa i kasa po życz. gm. z kapit. 389 zł. W r. 1544 zapi sał wieś tę Marcin Pyrsznicki Annie, wdo wie Stanisława Pyrsznickiego a matce swo jej Archiw. Bernard. we Lwowie, C. t. 26, str. 928. W tymże roku pozwala Zygmunt August mieszkańcom wsi, , Nikunkowycze paść trzodę chlewną w lasach na żołędziach i bydło na pastwiskach królewskich ib. C. S. 32, str. 26 30. Lu. Dz. Nikonowce, dobra, pow. żytomierski, własność Piątkowskiego, wzorowa pasieka. Nikonowicze, wś cerkiewna, pow. bychowski, gm. Bachań, 114 dm. , 714 mk. , cegielnia, produkująca rocznie 20000 sztuk cegły. Nikonowka, rz. w gub. mohylewskiej, lewy dopł Dniepru. Nikonówka, wś, nad rz. Pustochą, pow. żytomierski, między Kodnią a Czernową, na trakcie z Żubrzyniec do Lachowiec, par. kat. Berdyczów, ma cerkiew drewnianą; własność Pieńkowskich. Nikopol, wś, pow. horodecki, w 2 okr. pok. do spraw włośc; gm. Dołhopol, 26 dusz rewiz. Nikopol, w kron. małor. Mikitin Rog ob. , mto w pow. i gub. ekaterynosławskiej, na pr. brz. Dniepru, o 115 w. od Ekaterynosławia, 9700 mk. , 2 cerkwie, 2 synagogi, szkoła, znaczny handel. Była tu nikicka sicz zaporoska, z której Bohdan Chmielnicki wyruszył na wojnę 1648 r. W cerkwi miejscowej znajduje się wiele pamiątek po Zaporożcach. Nikorsk 1. niem. Nickosken, wś blisko Trzcianki, dopływu Noteci, pow. czamkowski, 2 miejsc N. , wś, i N. , os. młyn. We wsi są dwa folwarki 1y ma 950 mr. rozl. , 2i ma 769 mr. Wś ma 105 dm. , 962 mk. , 600 ew. , 357 kat. , 5 żydów, 185 analf. Jest tu kościół filial. par. Człopa, do którego należy 380 dusz 1873 r. . Poczta i gośc. na miejscu, tel. i st. kol. żel. w Trzciance. 2. N. , leśnictwo, pow. czamkowski, 1 dm. , 8 mk. Należy do nadleśnictwa i gm. Rychlika. Nikorskie, błota w puszczy Białowieskiej, z których wypływa rz. Narewka. Nikoszowce, nieistniejąca wś w gm. zasławskiej, t. j. w dzisiejszym pow. zasławskim, wzmiankowana w Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 1, str. 292. Nikrany al Nikrony 1. wś włośc nad jez. Kieppą, pow. trocki, w 3 okr. pol, gm. Wysoki Dwór, okr. wiejski władysławski, o 28 w. od Trok, 5 dm. , 71 mk kat. 45 dusz rewiz. . 2. N. , os. młyn. , tamże, 2 dm. , 5 mk. żydów. Nikrazen 1. Gross Wielkie, dobra pryw. , w okr. i pow. hazenpockim, par. amboteńska. 2. N. Klein Małe fol do dóbr Brinkenhof, tamże. Nikrony, ob. Nikrany. Niksowizna, wś nad rz. Skrodą, pow. kolneński, gm. Czerwone, par. Mały Płock. Ma 884 mr. obszaru. W 1827 r. wś rząd. , 25. dm. , 124 mk Nikuda, rzeczka w pow. czerkaskim, ob. Nekuda. Nikulicze, okolica szlach. , pow. nowo gródzki, w 2 okr. pol. horodyszczańskim, przy gośc. z mka Poruczyna do mka Walówki, ma 16 osad; miejscowość dość leśna, grun ta dobre. A. Jel. Nikulina al. Nickulina, potok górski, wypływa w lesie Nikulinie, w obr. gra. Milówki, w pow. żywieckim, u wschodnich podnóży Suchej góry 1042 m. ; płynie na płd. zachód leśnym parowem przez obszar Milówki, a potem Rajczy, gdzie zwraca się na zachód, uchodząc pod Kukułowem do Soły z pr. brz. Długość biegu 6 klm. Od wsch. i płd. opływa Suchą górę. Wody bystre. Źródła 750 m. , ujście 500 m. npm. Pędzi kilka młynów. Nikulino, mko, pow orszański, ob. Mikulin. Nikulińskie al. Rutowiecz, jezioro w pow. orszańskim, pod m. Nikuliszem; ma formą podłużną. Największa długość wynosi do 6 w. , szerokość około 1. , zajmuje do 400 dzies przestrzeni. Głębokość dochodzi do 7 saż. Brzegi wysokie, miejscami nawet górzyste, pokryte drobnemi zaroślami i lasem. Wypływa z niego rz. Rutowiecza, wpada zaś rz. Czarna i strumień Winohożka Nikutowo, niem. Nikutowen al. Nickutowen, dobra na pol. prusk. Mazurach, pow. ządzborski, st. p. Ządzbork. Nil, rzeczka, wytryska w Woli Domatkowskiej, w pow. kolbuszowskim, w lesie, płyna płn. , potem na płn. wsch. przez obszar Brzozówki i Kolbuszowej, gdzie od lew. brz. uchodzi do Kolbuszówki ob. . Długość bie gu 6 3 4 klm. Wody namuliste. Br. G. Nilbau niem. , ob. Nieluba. Niłuki, ob. Miłuki. Nimbsch, wś i dobra, pow. żegański, par. Żegan. Ludność ewangielicka. Nimeckoje Dolne i Wyżnie, węg. Also, Felsö Nikonowicze Nikonowka Nikonówka Nikopol Nikorsk Nikorskie Nikoszowce Nikrany Nikrazen Nikrony Niksowizna Nikuda Nikulicze Nikulina Nikulino Nikulińskie Nikutowo Nil Nilbau Niłuki Nimbsch Nimeckoje Nikonowce Nimichów Nimstiw Niniacy Nimichow Nemethi, dwie obok siebie leżące wsie w hr. ungwarskiem. Kościół paraf. gr. katol. , 343 i 275 mieszkańców. Nimichow al. Nemichovo, Nemikovo, Ninechov dok. , wś nieistniejąca obecnie pod Oksywiem, pow. wejherowski. W 1224 r. nadaje ją Świętopełk cystersom w Oliwie ob. Perlbach, P. U. B. , str. 21. . R. 1245 nadaje bisk. kujawski Michał pannom w Żukowie dziesięciny w Nemichovo. Wynika ztąd, że już wtedy wś ta należała do klasztoru żukowskiego. Fankidejski pisze też w swoich Klasztorach źeńskich str. 55, że ją już roku 1210 księżniczka Świnisława była nadała pannom norbertankom. R. 1249 potwierdza Świętopełk pannom ich posiadłości, także i Nemikowo Perlbach, tamże str. 110. W 1253 r. oznacza bisk. kujawski Wolimir wsie mające należeć do parafii oksywskiej, między niemi jest i Nemicouo tamże, str. 132. . R. 1281 rozstrzyga dziekan włocławski Liphard spór między klasztorem oliwskim i żukowskim i przyznaje Nimichov i inne cystersom tamże, str. 280. . Układ ten potwierdza r. 1282 legat papieski Filip str. 289; cystersi zobowiązali się zapłacić klasztorowi w Żukowie 30 grzywien raz i 2 grzywny co rok, później podwyższyli cystersi to wynagrodzenie. R. 1295 jednak potwierdza Przemysław pannom ich posiadłości, między któremi znów jest Nemicovo str. 475. . R. 1316 ustępują panny wś tę ponownie cystersom Fankidejski, 1. 1. , str. 55. . Kś. Fr. Nimiriczeny, ob. Nemeryczeny. Nimiry al. Niwiry, wś, pow. władysławowski, gm. i par. Tomaszbuda. Odl. od Władysławowa 23 w. , ma 3 dm. , 26 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Leśnictwo. Nimkau, 1315 Nymkynne, 1549 Ninke polsk. Niemkini, wś i dobra, pow. nowotarski na Szląsku. Do 1787 r. N. należało do jezuitów wrocławskich. Posiada kościół kat. parafialny od 1353 r. , szkołę kat. , stacyą dr. żel. wrocławskolignickiej, nadleśnictwo rządowe. Na folwarku browar, gorzelnia, cegielnia, kopalnie torfu, wielka owczarnia, hodowla bydła, dwa młyny wodne. W 1843 roku 95 dm. , zamek, 826 mk. 196 ew. . Do dóbr należy Neuvorwerk i Briegsche Muehle. Nimkowitz, często Minkwitz, 1383 Nimbhowitz, 1499 Nynckowitcz, wś i fol. , pow. stynawski, par. Stynawa. Nimmerfried al. Nimmerfriede niem. , wś na Litwie pruskiej, pow. wystrucki, st. p. Jodlauken, okr. urz. stanu cywiln. Blockinnen. Nimmersatt niem. , wś na Litwie prusk. , pow. kłajpedzki, st. p. Immersatt, okr. urz. stanu cywilu. Krotynga; leży w płn. części pow. , niedaleko zatoki kurońskiej. Kś. Fr. Nimmersatt, 1472 Nymmarsat, wś i zamek, pow. bolkowski. W malowniczem położeniu u stóp góry, na której sterczą ruiny starożytnego grodu. Drugi zamek, już w 1545 r. wzniesiony przez Jerzego Zedlitza Opitz z wieżą, zastał w 1780 r. z ruiny przerobiony na mieszkalną siedzibę. Wieżę ozdobiono zegarem. W 1843 r. było tu 99 dm. , 686 mk. 66 kat. . Do N. należy kol. Bettelfichte i Hartan. Nimmschuetz niem. , wś łuż. , ob. Hniewsecy. Nimptsch, pol. Niemcz, 1230 Nemchi, Nimz, Nempt, Nemch, mto powiatowe na Szląsku pruskim, pod 34 30 57 dług. i 50 42 49 szerok. , na lewym brzegu rz. Lohe Slęza, w odl. 6 1 2 mil od Wrocławia, na wznies. 810 stóp npm. ratusz miejski a 64 st. nad poziom rzeki. W malowniczem położeniu rozłożone na górze, śród ogrodów, opasane murem z dwoma bramami. Posiada kościół par. ew. , pierwotnie katolicki, ratusz z wieżą, kościół par. katolicki, zbudowany przez cesarza Józefa I w 1 708 r. na zamku, szkołę ewang. , szk. kat. , szpital, browar, cztery młyny, 106 dm. w mieście, 108 za murami, 2112 mk. 1 3 część kat. W 999 r. istniała już w N. kaplica ew. Wojciecha. W 1017 r. Henryk II cesarz oblega daremnie gród tutejszy. W 1152 r. przebywa tu czas jakiś wygnany z Polski książe Władysław II. W 1213 do 1216 księżna Jadwiga Szląska zakłada kościół i rozszerza miasto. Hussyci zdobywają N. w 1428 i do 1434 r. utrzymują tu swą załogę. Zburzony po ich ustąpieniu zamek, odbudował w 1585 r. Jerzy ks. na Brzegu. Pożar w 1500 roku, Szwedzi w 1633 i 1642, morowa zaraza i wojska cesarskie w 1634, r. oto największe klęski późniejszych stuleci. Powiat niemczyński ma 6 3 4 mil. kwadr. i przeszło 30000 mk. , przeważnie ewangielików. Zajmuje on dorzecze rz. Lohe Slęza, pagórkowate przy źródłach, w innych częściach równe. Gleba żyzna, rodzi zboże, owoce, sprzyja hodowli owiec cienkowełnistych. Z płodów mineralnych znajdują się węgle kamienne, granit, marmur i źródła siarczane w Dirsdorf. Nimstiw, ob. Niemstów. Niniacy al. Kabatkowie, al. Karwatkowie, są to Kaszubi luteranie, mieszkający w Pomeranii, w pow. słupskim, lęborskim i bytowskim. Niniakami nazywają ich Kaszubi od wyrazu ninia al. ninja, ; t. j. teraz albo oto, którego co drugie słowo używają ninia bracie zostań z Bogiem, ninia idźta; por. także epopeę Derdowskiego o PanuCzorlińskim, str. 71 i 72, Kabatkami, zaś i Karwatkami od kabatów i karwatek, t. j. długich prawie do kolan sięgających kaftanów, jakie noszą kaszubscy rybacy w Pomeranii, zwłaszcza mię Nimiriczeny Nimiry Nimkau Nimkowitz Nimmerfried Nimmersatt Nimmschuetz Nimptsch dzy jez. Łebskiem i Garneńskiem. Sami Kaszubi w Pomeranii tak się nie nazywają. Od reszty Kaszubów, mieszkających dalej na wschód, są Niniacy odłączeni czteromilową zupełnie już zniemczoną przestrzenią. Osady ich tworzą więc słowiańską wyspę etnograficzną. Tych, którzy mówią swym językiem, będącym narzeczem języka polskiego, jest jeszcze około 8000, lecz zaledwie 3000 używa w domu tylko narzecza kaszubskiego, reszta zaś, mianowicie młodsze pokolenie, już lepiej wysławia się w języku niemieckim aniżeli polskim. Wsie, w których jeszcze małe dzieci mówią po polsku, są Małe Garno, Szło, Wysokie, Kleki, Izbice, Gace i Babidół; kilkadziesiąt rodzin mieszka też jeszcze we wsiach parafii łebskiej, charbrowskiej i osieckiej, w pow. lęborskim. Ale ninja mowa naszo coraz barży dzinie, Dzys ju le sę utrzemała w barzo małym klinie; W szterech wsach le po Kaszubsku mowią małe dzece, Te są okrąm Jizbic, Gace, Klucie i Głowczece, Starzy ledze po Kaszebsku mowią jeszcz w Smołdzenie, W obu Gornach, w Cecenowie, Łebie i Stujcenie; Mówią też jesz po naszemu do koła Charbrowa Tam, ciej wemrzą oni starzy, zdzinie naszo mowa ob. O Panu Czorlińscim przez Derdowskiego, str. 71. Jeżeli się stosunki nie zmienią ku lepszemu, to Niniacy polski język utracą do reszty; tymczasem jeszcze silnio się opierają zniemczeniu. Na targu w Słupsku jeszcze dzisiaj napotkać można młode rybaczki, nie umiejące ani słowa po niemiecku. Język polski u Niniaków podtrzymują jeszcze jakotako wysłużeni żołnierze, którzy w garnizonach poznańskich, gdzie pułki pomorskie stoją załogą, znajdują sposobność wyuczenia się dobrze po polsku. Do zniemczenia Niniaków przyczynia się wielce ich wyznanie. Systematyczne wypieranie języka polskiego z kościoła rozpoczęło się za czasów Fryderyka Wielkiego. Najprzód rozkazano pastorom, których tu zowią ksydzami albo predyszami, miewać na przemian jedno kazanie po polsku, drugie po niemiecku, potem pozwolono kazać po polsku tylko raz na miesiąc i tak zostało aż do śmierci pastora, który jeszcze umiał po polsku. Na następcę po nim przysyłano pastora z głębokich Niemiec, a dla zadowolenia potrzeb religijnych resztki sierot słowiańskich, dojeżdżał z jakiej sąsiedniej parafii parę razy do roku pastor polski, aż i tego zabrała śmierć z tego świata, tak że lud kaszubski musiał się poddać konieczności słuchania kazań tylko niemieckich. W tento sposób ustadły w 1832 r. kazania polskie w kościele ewangielickokaszubskim w Bytowie. W parafii wielkotuchowskiej, w pow. bytowskim, umarł ostatni pastor, który umiał po polsku, w 1830 r. W 1814 r. w pow. bytowskim wszystka ludność ewangielicka po wsiach mówiła jeszcze po polsku dziś może już niema w tym powiecie ani jednego protestanta któryby język ten nazywał swym ojczystym. Dzieci uczono w kościele katechizmu i pieśni kościelnych już tylko po niemiecku, a od dzieci zaczęli się uczyć i rodzice. Przed pięćdziesięciu laty, tak skarżyła się niedawno kobieta z Garna Derdowskiemu, gdy zwiedzał tamtejsze okolice, to tu beła wszęde kaszubsko mowa i kozania w cerkwi bełe polskie, ninja teraz le me starzy chodyme na obrząd polski do Głowczec, a cy młodzy sę z naju weszczerzają. Moje dzece ju ni mogą po kaszubsku weknąc. Mój chłop jesz godo po kaszubsku, ale Bożego słowa nie rozumieje. Oni chcą tu koniecznie naszą starą polską wiarę zatopic, a ga gdy to sę stanie, to będze kuńc swiata, tak skazuje pismo. Przywiązanie Niniaków do swej mowy ojczystej jest rzeczywiście wielkie. Skoro na targach w Lęborku, w Bytowie lub Słupsku usłyszą Kaszubów katolików, zaraz się do nich zbliżają, aby się nagadać do syta po kaszubsku. Jak szybko giermanizacya tu postępuje o tem można się przekonać ze statystyki komunikantów parafii głowczyckiej w pow. słupskim. W r. 1829 by ło 3297 komunikantów polskich a 1551 niemieckich, w 2lat później zaś w r. 1850 liczono pol. kom. już tylko 1370 a niem. 3752, W r. 1879 było pol. kom. nawet już tylko 125, a niem. 5256. Parafia głowczycka jest jeszcze jedyną, która posiada pastora umiejącego po polsku. Dojeżdża on jeszcze po trzy razy do roku do parafii osieckiej i charbrowskiej, gdzie się na nabożeństwo polskie zgromadza może po 100 Kaszubów. Po innych kościołach ew. nabożeństwa dla polskich Kaszubów już zupełnie ustały. Na te nabożeństwa polskie uczęszczają zresztą tylko starzy ludzie, bo młodzież, chociaż w domu mówi tylko po kaszubsku, już nie umie śpiewać pieśni kościelnych, a u ewangielików nie uchodzi siedzieć milczkiem w ławce, gdy inni śpiewają. Starzy niezniemczeni Niniacy nazywają język polski świętym i u każdego z nich znajdziesz biblią polską, śpiewniki polskie, kazania księdza Dąbrowskiego. Gdy już nie mają nikogo w rodzinie, któryby umiał czytać z książek polskich, każą je sobie włożyć w trumnę. Do kościoła przychodzą najprzód ci, którzy po niemiecku nie rozumieją lub chcą iść za dawnym zwyczajem. Z tych mężczyzni nie różnią się ubiorem od innych już zniemczonych. ; białki, t. j. kobiety, noszą się także jak inne, a odmienny strój mają tylko wtedy, gdy idą do obrzędu, t. j. do komunii, lub gdy je do żargu, t. j. do trumny, kładą. Wtedy mają na głowie myckę, t. j. głęboki płócienny czepeczek, z denarkiem okrągłym na czep Niniacy ku, obońce płachtę jak śnieg białą, spiętą pod brodą i okrywającą całą figurę aż do kolan; pod płachtą mają kabot kaftan aż do pasa, ściągnięty grubemi okrajkami, dalej kedel spódnicę; na nogach zimą i latem wełniane nogawice pończochy i bóty trzewiki. U Kabatków przechowało się jeszcze wiele starych baśni, wspólnych poozęści i Kaszubom katolikom, oraz innym szczepom polskim. Kobiety, przędąc konopie na sieci, opowiadają dzieciom o Madeju, który w tamtejszych okolicach zowie się Remianem, o stolemach czyli wielkoludach, kraśniętach czyli małoludkach, o morach, o wieszczych czyli upiorach i o czarownicach. Stolemowie u nich kładą ludzi w duży palec od rękawicy, z piasku morskiego usypują wysokie góry, całe lasy z korzeniami wyrywają. Stolem nie może człowiekowi szkodzić, gdy się nad nim zrobi trzy krzyże, staje się niewidzialnym dla ludzi za ukazaniem się pierwszej gwiazdy na niebie. Bajki o stolemach przypominają podania duńskie, w języku duńskim wyraz stolem także oznacza wielkoluda. Kraśnięta, których Niniacy nazywają także drewniami, robią gospodarzom psoty w rozmaity sposób, splatają n. p. koniom grzywy. Mieszkają pod podłogą, w nocy tańczą po izbie; gospodarz winien w takim razie porwać jednemu z nich czerwoną czapeczkę i trzymać póty, aż mu krasnię pieniądz pod poduszkę położy; wtedy czapeczkę zabiera i ucieka. Mory duszą śpiących ludzi. Kogo mora trapi ustawicznie, ten winien miewać przy łóżku stróża, aby między godziną 11 a 12 opasał ją uzdą. Mora zacznie prosić, wtedy trzeba ją puścić, a ona się więcej w tym samym domu nie pokaże. Zjawia się to w postaci kota, to wrony, to komara. Mora opuszcza także człowieka, skoro tenże ruszy wielkim palcem u nogi. Takiemi dręczycielkami ludzi są zwykle kobiety, nie wiedząc wcale o tem, że stworzone są ludziom na utrapienie. Jest podanie o trzech córkach młynarskich, które wszystkie były morami. Młynarz długo o tem nie wiedział, a gdy się przekonał o swem nieszczęściu, doradziła mu mądra baba postarać się o innych chrzestnych rodziców i kazać córki jeszcze raz ochrzcić. Postąpił podług tej rady i pozbawił córki niemiłych przymiotów. Upiory rodzą się z błonką na głowie, a po śmierci dzwonią we dzwony. Kto głos dzwonów usłyszy, musi umrzeć. Aby ochronić okolicę od pomoru, trzeba, tak mylnie są dzą, upiora odkopać i uciąć mu głowę. Czarownice na łopatach wyjeżdżają na Łysą górę pod Kościerzyną Poznać je po tem, że wypuszczają z ust opłatek podany im przy komunii ś. , lub że nie chcą przestąpić przez próg, przed którym leży miotła. Lud prześladuje je dla tego, że zadają zwierzętom uroki, ludziom kołtuny i zaśpiewują dzieci śpiewaniem psalmów. Dawniej czarownice były tu pra wdziwą plagą dla ludu i do dzisiaj niektórzy jeszcze wierzą, że istnieją takie narzędzia złego ducha, pomimo pouczania ze strony duchowieństwa. Król Fryderyk Wielki na prośbę chłopka ze Somnic, w pow. bytowskim, zesłał do tej wsi osobną komisyą, aby się przekona ła, czy baby posądzone o czary rzeczywiście są czarownicami. W Trzebiatkowie, także w pow. bytowskim, jest jezioro, zwane jeziorem czarownic. Kobieta, która się w niem wyką pie staje się, tak sądzą, czarownicą. W niniackiej wsi Izbicach zamykają w wigilią nowe go roku chlewy na kłódkę dla tego, że w tym dniu czarownice nadzwyczajną siłę posiadają. Pozostaje nam jeszcze wspomnieć w krótkości o literaturze dotyczącej Niniaków. R. 1856 zwiedził prof. Papłoński, rybackie osady Kabatków nad jez. Łebskiem i Garneńskiem; spostrzeżenia swoje skreślił w kilku listach, umieszczonych w Gazecie Warszawskiej, prze powiadając zupełny upadek języka polskiego w tamtejszych okolicach wciągu 20 lat. Hil ferding z Petersburga, który tu był razem z Papłońskim r. 1856, a później r. 1862 sam, potwierdził ten wyrok w dziele swojem Resztki Słowian na południowym brzegu Baltyckiego morza. Pierwsza przepowiednia się jednak nie spełniła. Spis kaszubskich nazw geograficznych pow. lęborskiego i słupskiego podał Ceynowa. Kilka szczegółów o Niniakach zawiera także epopeja Derdowskiego, p. t. O Panu Czorlińścim, ob. 8tr. 71 72 który w swej ciekawej rozprawie o Kaszubach, umie szczonej w Przeglądzie Polskim 1883, zesz. IX, str. 362 374, opisuje także i Niniaków, Kilka notatek wreszcie zawdzięczam ks. Gu stawowi Pobłockiemu z Chełmna, który obe cnie pracuje nad słownikiem wyrazów kaszub skich. Kś. Fr. Niniatyn, kol. niem. należąca do dóbr Mokwin ob. , Niniew, w dok. Niniewo, wś i fol. , pow. ka liski, gm. i par. Chocz, odl. 34 1 2 w od Kali sza. Wś ma 19 dm. , 180 mk. ; fol. 3 dm. , 44 mk. W 1827 r. 14 dm. , 145 mk. Według regest. pobor. pow. kaliskiego z 1579 r. wś N. , w par. Chodecz, należała do czterech częścio wych właścicieli Niniewskich. Dwaj, bracia zapewne, Andrzej i Jakób Niniewscy Pzeniczowie mieli 1 łan kmiecy i 1 osadn. , Stanisław Niniewski miał 1 2 łanu i 1 zagrodn. i Andrzej Niniewski 1 2 łanu i 2 zagrodn. Pawiński Wielkop. , I, 113. Br. Ch. Ninino, niem. Ninchen, kol. i dobra, pow. obornicki; kol. ma 2 dm. , 16 mk. , wszyscy kat. , 6 analf. Poczta i tel. w Ryczywole o 3 klm. , gośc. na miejscu, st. kol. żel. w Rogoźnie o 10 klm. N, dobra mają 2548 mr. , 8 dm. . Niniatyn Niniew Niniatyn Ninino Niniów Niniów Niniudki Niniszki Ninków Ninkowo Ninowo Niny Niparowa Nipenow Niperowo Nipkau Nipken Nipkowie Nipkówko Nipmerow Nippen Nippern 214 mk. , wszyscy kat. Do N. należało Nininko, własność Radońskich, później Lehmanów. Według regestr, pobor. z 1580 r. we wsi N. , w par. Rogoźno, była część Jana Strusińskiego, mającego 1 2 łanu i zagrodn. , Andrzeja Rosnowskiego, mającego 1 2 łanu i 6 zagrodn. , Alberta Zebrzydowskiego, posiadacza zagr. i 1 2 łan pustego. Wreszcie trzy części Ninińskicb Andrzeja, z przezwiskiem Dela, 1 3 łanu i 3 zagr. , Andrzeja Garnek 1 2 łanu i zagr. , Jana Kulia 1 2 łanu i 1 zagr. Pawiński Wielkop. , I, 30. Br. Ch. Niniów al. Nieniów, Dolny i Górny rusk. Nyniew Dolisznyj i Horisznyj, wsie w pow. doliniańskim, 27 klm. na płn. zach. od Doliny, 11 klm. od sądu pow. , urz. poczt. , i st. kol. w Bolecho wie. Na płd. wsch. leżą Lisowice i Wołoska wieś na płd. zach. i zach. Łukawica Górna, na płn. zach. Żulin, na płn. Łukawica Niżna, na płn. wsch. Dołhe i Morszyn stacya kolei, pięć ostatnich w pow. stryjskim. Wzdłuż gra nicy płn. wsch. od Lisowie płynie pot. Bereźnica i zabiera w obrębie wsi małe dopły wy. Część zachodnią przepływa Żyżawka od płd. na płn. , potem na płn. wsch. i wchodzi do Łukowicy Niżnej. Z płd. zach. części ob szaru płynie mały dopływ Żyżawki na płn. wsch. do Łukawicy Niżnej i przyjmuje małe strugi. W dolinie tego potoku leżą zabudo wania wiejskie N. Górnego na płn. , a N. Dolnego na płd. Wsch. część obszaru zajmują la sy Dubrawa ze szczytem Niniów 385 m. wys. , Czeresz i Grabnik. Na płd. od la sów leżą pastwiska Pomiarki. Płd. kraniec obszaru zajmuje kol. niemiecka Poechersdorf. Własn. większa ma roli or. 33, łąk i ogr. 37, pastw. 61, lasu 1354mr. ; wł. mn. roli or. 658, łąk i ogr. 1502, pastw. 937, lasu 2 mr. Gleba jest wilgotna. W lata suche bywa urodzaj średni na żyto i owies. W r. 1880 było w N. G. 298, w N. D. 678, w Poechersdorfie 120 mk. obrz. gr. kat. ; tylko ludność Poechersdorfu jest obrz. rzym. kat. . Par. rzym, kat. w Bolechowie, gr. kat. w Niniowie Dolnym, dek. bolechowski. Cerkwie są dwie w N. Górnym pod wezw. ś. Jana Ewangielisty, a w N. Dolnym p. w. Narodzenia N. M. P. Stara cerkie. N. Dolnego spaliła się w r. 1827. Nabo żeństwo odprawiano następnie aż do r. 1849 w pozostałej dzwonnicy. W tymże roku stanęła cerkiew nowa, drewn. Dla tej cerkwi nabyto od żydów stryjskich stare, pięknie rzeźbione car skie wrota i przydano do nich 2 ikony pocho dzące z dawnej cerkwi bazyliańskiej w Stryju. Wewnętrzne upiększenie cerkwi skończono w r. 1864. W N. dolnym jest szkoła filial. , od r. 1863. Za czasów Rzpltej należały te wsie do dzierżawy lisowickiej. W r. 1787 przyłączono je do dóbr bolechowskich i dotąd pozostają w administracyi rządowej. Lu. Dz. Niniudki, zaginiona wś w gm. konstantynowskiej, t. j. w dzisiejszym pow. st. konstan tynowskim lob w sąsiednich okolicach pow. zasławskiego al. nowogradwołyńskiego; ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t 1 290. Niniszki, mylnie, ob. Naniszki i Naliszki. Ninków, wś i fol. , pow. konecki, gm. i par. Borkowice, odl. od Końskich 30 w. Dm. 53, mk. 550, ziemi folw. 1083 mr. , ziemi włośc. 465 mr. Jest tu wielki piec do wytapiania surowcu, zatrudnia 75 rob. W 1875 r. wytopiono 10000 pudów. W 1828 r. było dm. 27, mk. 188. Ninkowo, wś, pow. poznański, par. Głuszyna. Według regestr. pobor. z 1580 r. własność Michała Sławińskiego, mającego tu 6 połłanów i 2 zagrodn. Pawiński, Wielkop. , I, 13. Obecnie, o ile wiadomo, nie istnieje. Ninowo, zaśc. pryw. , pow. dzisieński, w 2 okr. pol. , o 58 w. od Dzisny, 1 dm. , 4 mk. katol. Niny, przyl. , pow. lubelski, ob. Jakubowice 6. . Niparowa, ob, Niperowa. Nipenow niem. , ob. Niepnowo. Niperowo, po łotew. Niparowa, wś, pow. rzeżycki, w 4 okr. pok. do spraw włość. , gm. Rozenmujża, par. Duksztygał Szadurski, własność Stabrowskiego; w 1863 r. dobra miały 79 dusz rewiz. Nipkau Gross i Klein niem. , ob. Nipkowie i Nipkówko, Nipken niem. , fol. na Rugii, st. p. Bergen. Nipkowie, niem. Gross Nipkau, dok. z r. 1361 Nypkau, dobra ryc, pow. suski, st. p. , tel. i kol. Susz, 1, 8 klm. odl. , par. kat. Iława, ew. Susz, szkoła ew. w miejscu. Tutejszy okr. urz. stanu cywiln. miał w 1880 r. 454 dusz. Dobra N, obejmują 450, 97 ha roli orn. i ogr. , 105, 15 łąk, 7212 pastw. , 99, 55 lasu, 18, 08 nieuż. , 0 4 wody, razem 746, 27 ha, czysty dochód z gruntu 7356 mrk; 22 bud. , 8 dm. , 3 mk. kat, , 164ew. 1864r. . Osada tutejsza ucier piała wiele przez wojny w XV i XVI w. , tak że w środku w. XVI była bez właściciela ob. Kętrz. O ludn. pol, str. 194. Kś. Fr. Nipkówko, niem. Klein Nipkau, fol. do dóbr Jawty należący, pow. suski, st. p. , tel. i kol. Susz, tamże par. kośc. ew. , par. kat. Iława, szkoła ew. w Nipkowie. W 1868 r. 8 bud. , 3 dm. , 55 mk. ew. Kś. Fr. Nipmerow niem. , wś ze st. p. na Rugii, na półwyspie Jasmund, 1, 5 klm, od morza. Ma 201 mk. ew. , trudniących się rolnictwem. Nippen niem, ob. Nipy. Nippern, 1319 Nippern, 1360 Nyperin, wś i dobra, pow. nowotarski, na Szlązku. Dawniej własność klasztoru klarysek we Wrocławiu, następnie dobra rządowe. Posiada kościół par. katolicki od 1353 r. , szkołę katol. , Nipperwiesse młyn wodny wspomniany już w 1353 r. , podleśnictwo rządowe, stawy, kopalnie torfu, gorzelnią. W 1843 r. 73 dm dwór, 547 mk. 28 ew. . Do N. należy fol. Lungschuetz. Nipperwiesse, niem. , wś ze st. p. w Po meranii, pow. Greifenhagen, na prawym brze gu Odry, 11 klm. na płn. wschód od Schwedt. Gleba żyzna; na płd. wznoszą się wzgórza, po niem. Sonnenberge zwane, na płd, wschód cią gną się znaczne pokłady torfowe, na płn. lasy, W 1878 r. 1631 ew. mk. Kartofle uprawiane tu rozsyłają w dalekie strony nad Ren, do Szwecyi i Rossyi. Kwitnie tu rybołówstwo, łowią mianowicie węgorze. Jest tu tartak pa rowy, cegielnia, dwa warsztaty gdzie budują łodzie. W pobliżu płynie rz. Roehrchen, two rząca granicę między Pomeranią a Brandeburgią. Kś. Fr. Nippoglense niem. , ob. Niepoględzino. Nippsches Gebiet niem. , t. j. Niemiecka ziemia, tak nazywają Niemcy okolicę około Tuczna Tuetz, w pow. wałeckim. Stolicą tej ziemi jest Tuczno, małe, 2045 mk. liczące miasteczko, którego główną ozdobą jest stary zamek krzyżacki. Terra Tucznoviensis jest wymienioną już w dok. z r. 1390 ob. Cod. dipl. Pol. , 1899. Parafii kat. obejmuje cały ten obwód cztery Tuczno, Mielęcin, Marcinkowe i Nakielno ob. Dodatek do Westpreussisches Volksblatt 16, r. 1873; czasopismo to wychodzi w Gdańsku. Według innych jednak ob. pracę W. Schmidta w Zeits. d. hist. Vereins fuer den Reg. Bez. Marienwerder, r. 1876 obejmuje ta ziemia daleko większy obszar, którego granice tworzą rzeki Noteć, Głda i Drawa, tak że w jej obręb wchodziłby cały pow. wałecki, część pow. czarnkowskiego na płn. od Noteci i część pow szczecińskiego. Okolica ta, dawniej przez Słowian zamieszkała, należała z wyjątkiem wsi Tenzig, dzisiejszego Tuczna, do jakiegoś władzcy pomorskiego, mającego swą siedzibę na półwyspie jez, Bytyńskiego, dokąd się można było dostać tylko za pomocą wąskiej ławy chróścianej. Po stuletniej walce z Polakami zostali mieszkańcy tutejszej okolicy podbici, zamek zaś zburzył wódz polski Skarbimir. Po zaprowadzeniu chrześciaństwa w pierwszej połowie XII w. osiedli się tu Templaryusze i pobudowali zamek warowny Drahim i miasto Czaplinek niem. Tempelburg; ztąd rozszerzali swoje posiadłości coraz dalej na płd. zachód, a więc w dzisiejszym pow. wałeckim. W 1249 r. nabyli od Piotra y. Lang al. Lanck zamek Dobrzycę na płn. od Wałcza. Później darowali Templaryusze swoje tutejsze posiadłości zamożnej familii Golców Goltz, którzy odtąd przemieszkiwali w Klaudynowie. Po zamordowaniu Przemysława d. 6 lutego 1296 r. zajęli tutejszą okolicę margrabiowie brandenburscy, którzy tu zaczęli osadzać szlachtę nie miecką z Nowej Marchii. Do niej należą mię dzy innymi UIryk v. Schoening i Rudolf v. Liebenthal, którzy r. 1303 założyli m. Wałcz, dalej bracia Stanisław i Krzysztof v. Wedel ze Santowa pod Landsbergiem, ktorzy dotąd przybyli r. 1306, a r. 1333 założyli m. Tuczno. Ztąd to pochodzi, że pow. wałecki ma po większej części ludność niem. Sąsiedni Polacy nazwali zatem słusznie tę okolicę niemiecką. Niemcy zaś, którzy tu dawniej używali tyl ko narzecza dolnoniemieckiego, zrobili z tego nimmsch, wreszcie, , nippsch Kś. Fr. Nipy, niem. Nippen, wś na pol. prusk. Mazurach, pow. jańsborski, st. p. Kwik. R. 1483 nadaje Jerzy Ramung v. Ramek, komtur ryński, Stanisławowi Nipie na prawie magd. 5 wł. nad Kotłówką i Szwejkówką. Dan w Orzyszu 1483 r. Tenże nadaje Stańkowi Stanck Nipie na prawie magd. 10 wł. między strugą Grądówką a jez. Szwejkówkiem, między Kotłówką a Igelsdorf. Dan w Ełku r. 1485 ob. Kętrz. O ludn. polsk. , str. 475. Kś. Fr. Niry, wś, pow. włodzimierski, na płd. zachód od Ozieran; ob. Pamiat. Kij. Arch. Kom. , t. IV, cz. 2 85. Nisdorf niem. , dobra ryc. w Pomeranii, pow. Franzburg, sc. p. Gr. Mohrdorf. Nisgowe, Ober i Nieder, 1466 r. Nigesitaw, 1474 Nistigau, wś i dobra, pow. wołowski, par. ew. Wersingowe. Ludność ewangielicka. Nisimkowicka Rudnia, wś, pow. rohaczewski, gm. pokocka, 76 dm. , 176 mk. . Nisimkowicze, wś cerkiewna, pow. rohaczewski, gm. pokocka, 182 dm. , 251 mk. , z których 4 zajmuje się kowalstwem; folusz. Niska, niem. NiederFluss, rzeka w płd. części pow. jańsborskiego, wypływa z jez. Niskiego, jest nieomal 1 milę długa i uchodzi do Beldana, płd. części dużego jez. Śniardwami zwane go ob. t. III, 439. Kś. Fr. Niskie, Kętrz. Nidzkie, dok. Nede, niem. NiederSee, jezioro, leży w płd. części pow. jań sborskiego, ma kształt podkowy i jest 3 1 4 mili długie. Z niego wypływa rzka Niska. Nad brzegiem tego jeziora leżą Nida, Piecek al. Krzyże, WielkaKurwia, Wielkilas, Wejsuny i Kowalik ob. t. III, str. 439. Kś. Fr. NiskieBrodno, jezioro w pow. brodnickim, odl. 1 4 mili od Brodnicy. Położenie jeziora malownicze, zaraz za młynem podnoszą się wzgórza, przechodząc w góry dosyć wyniosłe i zarosłe ogromnemi drzewami. Śród nich znajduje się wąwóz, otoczony ścianami wysokiemi przeszło na 100 stóp, drzewami obrosły; miejsce to nazywa się Wilcza jama Wolfsohlucht. Stanowi ona cel letnich wycieczek dla mieszkańców Brodnicy. Rósł tu dąb olbrzymi, mający 12 stóp obwodu. Jezioro jest dość rybne, a woda w niem tak przezroczysta, Nipperwiesse Nippoglense Nippsches Nipy Niry Nisdorf Nisgowe Nisimkowicka Nisimkowicze Niska Niskie Niskienicze Niskie Nisko Niski Niskie-Brodno że przez lód, jeżeli nie jest śniegiem pokryty, widać wybornie dno. Pokryte w niektórych miejscach przez zielone porosty, wygląda jak łąka. W jeziorze tem istnieją dwa prądy, od siebie znacznie oddalone; jeden bardzo zimny, drugi ma o wiele cieplejszą wodę. O milę da lej jest jezioro Bachotek, połączone z NiskiemBrodnem przez strumień. F. N. NiskieBrodno, os. młyńska nad jez. t. n. , pow. brodnicki, st. p. i tel. , par. kat. i ew. Brodnica, tamże szkoła; 20 bud. , 7 dm. , 141 mk. , 116 kat. , 25 ew. 1868 r. . Szematyzm dyecezyalny z r. 1867 podaje tylko 43 dusz. W wizytacyi Strzesza z r. 1667 zowie się ta osada molendinum na niskimBrodzie; była wtedy własnością msta Brodnicy str. 314 b. . Dziś pod względem administracyjnym należy do Karbowa. Kś. Fr. NiskieWielkie, wś nad rz. Orzyc, pow. przasnyski, gm. KrzynowłogaWielka, par. Chorzele, odl. o 26 w. od Przasnysza. Posia da wiatrak, ma 18 dm. , 122 mk. , 616 mr. gr. dob. , 24 mr. nieuż. , w tem do drobnej szlachty 106 osób należy 181 mr. Wś włościańska stanowi całość ze wsią BagieniceWielkie. W 1827 r. , par. Krzynowłoga Wielka, 16 dm. , 93 mk. Br. Ch. Niskienicze, w dok. Nizkinicze, wś, pow. włodzimierski, par. Litowierz, o 2 m. na płd. wschód od Włodzimierza, przy drodze z Tysz kiewicz do Droginiczek; była tu kapl. kat. dek. włodzimierskiego. Wś tę Niskinice u Nie sieckiego zwaną, Jagiełło nadał na wieczne czasy w nagrodę zasług Kisielom. Z tych Adam, wda kijowski, zbudował tu w stylu byzantyjskim monaster bazylianów, w którym zwłoki jego złożone zostały w cynowej tru mnie. Około 1859 r. N, należały do Modze lewskiej. Ob. Arch. J. Z. R. , oz. I, t. 1 373. X. M. O. NiskiWierch, szczyt na Podtatrzu nowotarskiem, w obr. gm. Bukowiny, w pow. nowo tarskim, na płd. wsch. od wsi, nad pot. Koziń cem, pod 38 47 25 wsch. dłg. geogr. Ferro a 49 20 8 płn. sz. g. Wzniesienie 896 m. npm. Br. Gr. Nisko, w dok. Nysko, mto powiatowe na lewym brzegu Sanu, w równinie piaszczystej, pokrytej sosnowymi borami, stanowiącymi część dawnej puszczy sandomierskiej; wznies. 164 m. npm. , leży pod 39 49 wsch. dług. i 50 32 płn. szerokości. Miasto ubogie, raczej włość podniesiona do godności miasta dla znajdujących się w niej urzędów, składa się z rynku, zabudowanego przeważnie drewnianemi dworkami i trzech ulic z niego wychodzących, mianowicie w stronę płn. zach. wzdłuż gościńca do Rozwadowa, w płd. wsch. wdłuż gościńca do Rudnika i w stronę płn. wsch. nad San. Dokoła okrążają mto przysiołki, z których najbardziej ku północy wysunięty nad NowymKanałem nazywa się Swoły, na wschód od nich fol. Malec nad Sanem, od tego zaś na południu fol. Sopot; o 1 klm. od mta na północ, blisko gościńca, jest rozłożony przys. Moskale a na płd. od mta, nad kanałem, Warchoły skupione pod lasem, na wschód od nich między Racławicami, Woliną i Sanem stoi fol. Zaracławice odl. 3 klm. Dalej zaś przy gościńcu do Rudnika a blisko wsi Wolini przys. Pod wolinie. Mto od zachodu otacza duży sosnowy bór. Niema tu parafii, tylko w płd. stronie mta jest kaplica przyłączona do par. rz. kat. w Racławicach. Z 3361 mk. przebywa 315 na obszarze więk. pos. hr. Eugen. Kinskiego, mianowicie urzędnicy tego skarbu i państwowi, 2906 wyznaje religią rz. kat. , 32 protest. i 423 izraelicką. Pos. więk. ma 460 mr. roli, 375 mr. łąk i ogr. , 125 mr. pastwisk i piaszczysk i 5869 sosnowego boru; pos. mn. 1858 mr. roli, 381 mr. łąk, 573 mr. pastw. i 84 mr. lasu. Jest tutaj starostwo z, oddziałem budowniczym, urzędem podatkowym i oddziałem podatkowym, rada powiatowa, rada szkolna okręgowa dla pow. nisieckiego i tarnobrzeskiego, szkoła ludowa czteroklasowa, apteka, wydział okręgowy towarzystwa kredytowego ziemskiego lwowskiego dla tego powiatu i tarnobrzeskiego, fabryka świec parafinowych i zapałek, wreszcie przebywa tu stale dwóch lekarzy i weterynarz. Według Lib. Ben. Długosza II, 365 N. było wsią królewską, należało do par. Bieliny. Był tu fol. królewski, dający dziesięcinę do Racławic, zaś łany kmiece zagrodnicy i karczmy dawały dziesięcinę do Bielin. Następnie wchodził w skład dóbr kapituły sandomierskiej. Dobra te obejmowały także Malec, Warchoły, Podwolin, Pławę, Kamień, Jattę, Zalesie, Sojkową, Bo janów, Korabinę, Laszki, Burdzę, Przyszów, Jeżowe, Pogoń, Sopot, Swoły i Zaracławice. Po rozbiorze Rzplitej przeszły te dobra na własność funduszu religijnego. Rząd podjął się dobywania darniowej rudy żelaznej i ulepszenia huty szklanej w celu spieniężenia drzewa, które tutaj małą miało wartość. Bredetzky Briefe aus einer Reise rokował tej hucie w r. 1806 świetną przyszłość dla tego, że nią rząd zawiadywał. Istotnie sprowadzono hutników ze Skolego i wyrabiano dobre szkło, ale dla złych środków komunikacyjnych i braku odbytu zamknięto ją w r. 1823 por. Siarczyński, Rps. bib. Ossol. , 1826. Niedługo potem sprzedał rząd te dobra hr. Eug. Kinskiemu, który znowu hutę podniósł i o umieszczenie urzędów powiatowych w N. się wystarał. Z przeszłości tego miasta należy jeszcze wspomnieć, że w r. 1656 napadł Stefan Czarniecki pod N. na ustępującego ku Wiśle Karola Gustawa. Wojsko szwedzkie posuwało Niskowicze się zwolna dla złej drogi i niespodzianym atakiem zostało bardzo zagrożone. Sam król szwedzki dał z armaty dwa razy ognia, co jednak nieuchroniło go od porażki. Puffendorf Res gestae Caroli Gustavi przyznaje, że poległo 200 Szwedów ale Polacy nieosiągnęli tego, czego się spodziewali. Mimo to zwycięztwo przyniosło Czarnieckiemu bezpośrednią korzyść, bo zaraz potem odstąpił króla szwedzkiego Paweł Sapieha, wojewoda wileński, i z 3000 żołnierzy kwarcianych złączył się z jego wojskiem Baliński, Staroż. Polska, II, 470. Powiat niski zajmuje obszaru 9, 9613 miriamet. kw. 17. 31 mil kw. , ma 55891 mk. , osiedlonych w 60 osadach i 41 gminach katastralnych. Na tym obszarze są dwa sądy powiatowe w Nisku dla 35 gmin i 21 obszarów dworskich, z ludnością 36929 mieszk. i w Ulanowie dla 25 gmin i 12 obszarów dworskich, z ludnością 18962 mieszk. Ten powiat należy do najmniej zaludnionych a także do najuboższych. Powodem tego jest jego położenie w piaszczystych podmokłych nizinach dorzecza Sanu i Wisły, poszytych sosnowymi borami i brak środków komunikacyjnych. Jedyną drogą ułatwiającą zbyt najważniejszego tutejszego artykułu, t. j. drzewa, jest San, przepływający prawie przez środek powiatu, bo gościniec poprowadzony z Rzeszowa przez Sokołów, Nisko i Rozwadów do Zalesia nad Wisłą, z odnogą do Ulanowa z Rudnika, ciągnie się brzegiem tej rzeki i z powodu piasków nie ułatwia przewozu ciężkiego towaru. Dla tego głównie wytapiają tutaj smołę i terpentynę. Powiat niski graniczy na wschód z królestwem polskiem, na północ z pow. tarnobrzeskim, na południe z pow. łańcuckim a na zachód z pow. kolbuszowskim. Najlepiej okazuje stopień zamożności powiatu rozdział gruntów roli orn. jest 59726 mr. więk. pos. 5250 mr. , mn. pos. 53476 mr. , łąk i ogr. 18058 mr. więk. pos. 3395 mr. , mn. pos. 14653 mr. , pastwisk i lotnych piasków 13917 mr. więk. pos. 2520 mr. , mn. pos. 11397 mr. , lasów 68067 mr. więk. pos. 65829 mr. , mn. pos. 2238 mr. , zatem lasów więcej jak ról i łąk razem. Lepiej gospodarujący właściciele większych obszarów uprawiają tylko małą cząstkę wraz z łąkami i pastwiskami 8165 mr. , resztę zaś zachowują na lasy; czyli na obszar dworski wypada przeciętnie 247 mr. roli, łąk i pastw. i 1995 mr. lasu. Pod względem oświaty należy powiat niski do najmniej uposażonych. Niema żadnego zakładu średniego naukowego a tylko 1 szkoła ludowa czteroklasowa, 4 szkoły dwuklasowe, 7 szkół jednoklasowych etatowych, 4 jednoklasowe filialne, . 2 jednoklasowe niezorganizowane i 1 wyznaniowa, to znaczy 19 szkół w całym powiecie; zatem trzecia tylko część gmin ma szkoły, z których w 1885 r. dla braku nauczycieli i uposażenia 4 były nieobsadzone. Mac. Niskodworzec, wś i fol. , pow. trocki, w 3 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Jezno, o 3 w. od gminy a 40 w. od Trok, 6 dm. , 30 mk. kat. 18 dusz rewiz. ; własność Wiszniewskich. Niskołyzy, wś, pow. buczacki, nad Złotą Lipą, odl. 26 klm. na zach. od Buczacza a 6, 5 klm na wschód od Uścia Zielonego. Na wschód leży Komarówka, na płd. Ladzkie, na zach. Uście Zielone, na płn. Zadarów i Lazarówka. Obszar pos. więk. gr. or. 149, łąk i ogr. 107, past. 28, lasu 394; włośc. gr. or. 327, łąk i ogr. 19, past. 33 mr. Ludn. rz. kat. 240, par. Uście Ziel. , gr. kat. 273, par. Ladzkie. Sąd pow. i notar. Monasterzyska, urz. poczt. Uście Zielone. Właściciel pos. więk. Władysław Zarewicz Niskowicze, wś, zaśc. i fol. nad bezim. dopł. Wyni, w płn. str. pow. słuckiego, w 3 okr. pol. kopylskim, par. kat. Kopyl, przy dr. z mka Kopyla do mka Bobowni. Wś ma 39 osad pałnonadziałowych, zaśc. zaś 4 osady. Miejscowość dość leśna, pochylona ku północy, w gruntach dobrych. Fol. , dziedzic two Zahorskich, ma około 75 włók obszaru. W 1879 r. pułkownik inżyn. Konstanty Za horski, umierając w Wiedniu, testamentem zapisał N. na szkołę agronomiczną, z wyraźnem życzeniem, aby tu stanęła. Atoli pozo stała familia dalsza użyła wszelkich starań celem uchylenia zapisu. A. Jel. Niskówka, st. dr. żel. landw. rom. , na przestrzeni RomnyHomel, między Mieną o 17 w. i Snowską o 18 w. , o 145 w. od Romn, a 112 w. od Homla. Niskulina, przysiołek gm. Rajczy, w pow, żywieckim. Nissa 1. Szląska al. Kładzka, niem. Neisse, zwana także Pierwsza N. , rzeka, lewy dopływ Odry, zbiera swoje wody pod głównym grzbietem Sudetów, niedaleko mka Mittelwalde, aż do mka Warty płynie ku północy a o półmili poniżej Szurgastu uchodzi do Odry. Długość 26 mii. Dopływy z praw. brz. Woelfel, Landecka Biela, Freiwaldzka Biela, Niemodlińska Stynawa; z lew. brz. Reinercka Weistritz, Kładzka Stynawa, Pausebach. Płynie pod miastami Mittelwalde, Bystrzyca, Kładzko, Warta, Patschkau, Ottmachów, Nissa, Loewen, Schurgast. 2. N. Łużycka, rzka, lewy dopływ Odry, bierze początek na wysokości 2000 stóp, uchodzi do Odry z lew. brzegu poniżej Krosna, przy wznies. 110 stóp. Długość biegu 30 mil. Dopływy z praw. brz. Wittig i Lubst, z lew. brzegu w Saksonii przyjmuje Montau i Pliesnitz. 3. N. Szalona, niem. Wuethende Neisse, rzka, prawy dopływ Kacbachy, lewego dopływu Odry. Niskodworzec Niskulina Nissa Niskodworzec Niskówka Niskołyzy Nissa, niem. Neisse, w dok. Nisa, Nissa, mto powiatowe i forteca nad rz. Nissą, na Szląsku pruskim. Leży pod 35 0 10 wsch. dług. a 50 28 23 płn. szer. , wzniesiona 570 stóp, par. nad p. m. Odl. 11 mil od Wrocławia, stanowi krańcową stacyą drogi żel. z Brzegu do Nissy. Składa się z trzech części właściwego miasta na prawym brz. Nissy, przerzniętego dwukrotnie kanałem rz. Bieli, której dwa ramiona tu się łączą i uchodzą do Nissy. Część ta do 1810 r. stanowiła miasto biskupie. Druga część, założona na lewym brz. rzeki przez Fryderyka II i ztąd Friedrichstadt zwana i stanowiąca do 1810 r. oddzielną gminę miejską i forteca Preussen, na wzniesieniu położona. Obecnie dzieli się N. na 9 okręgów, posiada siedm kościołów katolickich famy z 1198 r. , dwa kościoły ewangielickie, synagogę, gimnazyum katolickie, wyższą szkołę realną, szkołę wojenną, szkołę rzemiosł, szkołę dla dziewcząt, szkolę handlową, prócz tego kilka katolickich i ewangielickich szkół miejskich. Gimnazyum tutejsze powstało z kolegium jezuickiego, założonego w 1622 r. Biblioteka gimnazyalna liczy 22170 tomów 1860 r. , biblioteka szkoły realnej 7583 tomów, szkoły wojskowej 6000 tom. Przy kościele paraf. jest 2000 tom. a przy domu dla kapłanów emerytów 2800 tom. Archiwum miejskie ma 881 dokumentów a biblioteka miejska 675 tomów. Z dawnych pamiątek przechowały się stare bramy miejskie wrocławska, minsterberska berlińska i celna, przebudowano w 1650 r. , ratusz, wieża ratuszowa z 1499 r. , okazała rezydencya biskupia z XVII w. Teatr miejski wzniesiono 1852 r. , zakład gazowy 1860 r. ; w tym czasie powstały okazałe gmachy szkolne przez miasto wzniesione. Ludność N. wynosiła 1872 roku 19376 mk. w tem 5000 wojska. W 1828 r. było 10178 mk. , w 1848 r. 11968 mk. a w 1858 r. 13117 mk. W 1861 r. było 639 domów, 13 świątyń, 8 gmachów szkolnych, 22 innych publicznych budowli, 104 wojennych budynków, 11 fabryk i młynów. Fortyfikacye ogradzają obręb miasta i niedopuszczając wznoszenia budowli w promieniu fortecznym, tamują wzrost przemysłu i ludności. N. jest najstarszą niemiecką osadą miejską w Górnym Szląsku. Według Długosza miał tu Bolesław Krzywousty wznieść na miejscu ubogiej wioski warownią murowaną i przytem nadał osadzie prawo miejskie między 1133 a 1135 r. . Według starych ksiąg kościelnych już w 1015 r. istniała tu kaplica pod wezw. św. Jakóba. Zdaje się że ks. szląski Henryk I dał N. prawo niemieckie. Już w 1240 r. istniało obok starego i nowe miasto antiqua et nora civitas. W końcu XIII w, N. staje się stolicą księstwa t. n. , należącego do biskupów wrocławskich. W XVI w. obok starego miasta istnieją cztery nowe dzielnice i cztery przedmieścia. Na obszarach wsi Kohlsdorf, nabytej przez miasto w początku XVII w. , założył Fryderyk Wielki w 1743 r. nowe miasto Friedrichstadt. W 1807 r. wojska francuskie zajęły N. ; w 1809 roku, po powrocie rządu pruskiego, wprowadzono nową organizacyą miejską a w 1810 r. nastąpiła sekularyzacya duchownych dóbr i instytucyi. W 1813 r. królewska rodzina pruska zamieszkała pałac arcybiskupi. Miasto posiadało 11 sąsiednich wiosek, nabytych w różnych epokach i mających kilka tysięcy morgów obszaru. Kilka z nich wykupiło obciążające je względem miasta powinności drogą częściowej spłaty. Powiat Nissański ma obszaru 13, 29 mil kwadr. albo 286, 613 morgów. Pierwotnie obszar ten stanowił posiadłość biskupów wrocławskich i od Ottmachau, siedziby starosty grodowego, nosił miano Districtus castellaniae Ottmuchoviensis w 1238. Później utworzyły się dwa obwody Ottmachau i Nissa. Po zajęciu Szląska przez Prusaków część zachodnią księstwa nissańskiego Weidenau, Jauernig i obszar górski przeszły do Austryi, z reszty zaś w połączeniu z obwodem Ottmachau utworzono powiat nissański, którego obszar zmniejszono w 1817 roku przez oddzielenie pewnych części do pow. grotkowskiego i niemodlińskiego. Obecny obszar powiatu składa się z części górzystej i pagórkowatej równiny. Najwyższe wzniesienie 2751 stóp ma tak zwana Biskupia kopa Bischofskoppe w pobliżu Arnolsdorf. Najniższy punkt, wystąpienie rz. Nissy poniżej Lasot, ma 500 stóp. Średnie wzniesienie 837 stóp. Prawym brzegiem Nissy ciągnie się równina, przerwana w kilku miejscach przez występujące na niej góry, z lewego brzegu mamy faliste płasko wzgórze. W górzystej części znajduje się łupek gliniasty, szara waka, gneis, piaskowiec łupkowy i marmur w Kunzendorf. Gleba gliniasta, ciężka, żyzna ale o spodzie nieprzepuszczalnym. W 1864 r. było 207, 970 mr. roli, 22, 525 mr. łąk i 35, 486 mr. lasu. Obszar powiatu stanowi dorzecze Nissy. Górskie dopływy tej rzeki sprowadzają częste i groźne powodzie. Jako posiadłość arcybiskupia, mająca żyzną glebę, obszar ten już od XII w. ściągał licznych osadników niemieckich, których przewaga wynarodowiła pierwotną ludność. Kultura rolna i zamożność przy gęstem zaludnieniu uczyniły ten obszar najbardziej kwitnącą częścią Szląska. W 1783 r. obszar ten liczył 46, 993 mk. , w 1861 r. było już 89, 557 mk, w 1870 r. 93, 312 mk. a więc blizko 7400 na milę kwadr. Według wyznań było w 1861 roku 80, 401 kat. 95, 3157 ewang. , 591 Nissa Nissa Nistery Nistery Niszkowce Nitanckowitz żydów. Rolnictwo w stanie kwitnącym, ho dowla bydła wysoko rozwinięta, uprawa wa rzyw. W przemyśle fabrycznym przeważają przędzalnie, tkackie fabryki, blicharnie. Są prócz tego olejarnie, fabryki wyrobów z glin ki i drutu. Br. Ch. Nistery, ob. Nieściery. Nistitz, wś i dobra, pow. stynawski, par. ewang. Kammel witz. Szkoła ewang. , wiatraki, cegielnia i owczarnia. Do N. należy Buschvorwerk. Nistrul, nazwa Dniestru, używana na Bukowinie. Niszcz 1. dziś Bohdanów, dobra, pow. nowoaleksandrowski, w 1678 r. własność Adama Jana Dąbrowy, miecznika brasławskiego, sprzedana później Doręgowskim, którzy zbyli hr. Manuzzim, dziś hr. Feliksa Platera. 2. N. al. Niszcza, wś i dobra, nad jez. i rz. N. , pow. siebieski, o 32 w. od Siebieża, gm. Dołoszczany, 313 dusz rewiz. w 1863 r. , 2490 dzies. ziemi dworskiej. Niegdyś własność Jesmanów, potem kolejno Ogińskich, Romerów, dziś Edw. br. Roppa. Niszcza, rzeka w gub. witebskiej, wypły wa z jeziora t. n. , płynie zrazu w kierunku płd. zach. przez wielkie błoto, lasem zarosłe, po ujściu 9 w. przyjmuje od pr. brzegu od pływy jez. Olbito i Osyna, poczem w licznych zakrętach przybiera kierunek południowy i ubiegłszy 69 1 4 w. wpada od pr. brz. do Dryssy w pobliżu fol. Sokolice, o 3 w. poniżej Siwoszyna. Bieg ma bystry, brzegi niskie. Służy niekiedy do spławu drzewa towarowe go z obszernych lasów rządowych leśnictwa albrechtowskiego w pow. połockim. Mosty znajdują się przy karczmie Mostowucha, mku Klasice i wsiach Rumiszcze i Dymałokowo, bród zaś przy wsi Koniuchowo. J. Krz. Niszcza 1. jezioro w płd. str. pow. siebieskiego, na granicy pow. połockiego, długie do 4, 5 w. , szerokie do 3 w. , ma 6, 4 w. kw. przestrzeni; największa głębokość dochodzi do 4 saż. , dno iłowate, brzegi płaskie. Od płd. wschodu przyjmuje rzki Użycę i Słynicę, od płd. zachodu zaś wypływa rz. Niszcza, dopływ rz. Dryssy. 2. N. , jezioro w dobrach Belmont, pow. nowoaleksandrowski. J. Krz. Niszcze, wś i dobra skarbowe, pow. siebieski, gm. żauwilska, 1420 dzies. ziemi. Niszczewy, w dok. Nieszczewo, wś i fol. , pow. nieszawski, gm. Bądkowo, par. Zbrachlin, odl. 5 w. od Nieszawy. W 1827 r. 20 dm. , 141 mk. Był tu podobno dawniej kościół parafialny. Według regestr. pobor. z 1557 1566 r. wś Niesczewi należała do par. Koneczko, była własnością Niesczewskich, miała 4 łany i 4 zagrodn. Pawiński, Wielkop. , II, 5. Obecnie fol. N. z nomenkl. Janów, wsiami N. , Michalin i Wiktorów rozl. mr. 1167 gr. or. i ogr. mr. 664, łąk mr. 27, past. mr. 161, lasu mr. 249, nieuż. mr. 66; bud. mur. 11, z drz. 28; płodozmian 9polowy. Wś N. os. 21, z gr. mr. 21; wś Michalin os. 15, z gr. mr. 262; wś Wiktorów os. 18, z gr. mr. 312. Niszczewice al. Miszczewice, ob. Nieszewice, Niszczyce, wś, pow. płocki, gm. Żagoty, par. Bielsk, odl. o 15 w. od Płocka, ma 12 dm. , 236 mk. W 1827 r. 19 dm. , 233 mk. Fol. i wś N. rozl mr. 891 gr. or. i ogr. mr. 677, łąk mr. 123, past. mr. 16, wody mr. 1, nieuż. mr. 20; bud. mur. 6, z drz. 11; płodozmian 11polowy; wiatrak, pokłady torfu. Wś N. os. 24, z gr. mr. 246. Niszczykowszczyzna, fol, pow. lidzki, w 1 okr. pol, gm. Lida, okr. wiejski Dąbrówka, o 5 w. od Lidy, 20 mk. ; własność Sadowskich. Niszejki, i N. poduchowne, wś pow. maryampolski, gm. i par. Balwierzyszki, odl od Maryampola 40 w. N. mają 6 dm. , 51 mk, N. poduchowne 4 dm. , 18 mk. W 1827 r. było 6 dm. , 41 mk. Niszewken Gross i Klein niem. , ob. Nieszawa i Nieszawka. Niszkowce al Niżkowce, rus. Nyżkiwci, przyśiołek Zagórza, w pow. brodzkim. W 1546 r. rozkazuje Zygmunt I komisarzom swoim, aby oddali Janowi z Kamienia dobra Nyskowcze i inne ob. Arch. Bernard. we Lwowie, C. t. 326, str. 386. Roczki sądu komisarskiego w sprawie Jana z Kamieńca, wojewodzica podolskiego, o wykupno dóbr Nyskowcze i innych w r. 1546 ib. , C. t. 326, str. 386 398. Niszowce, mylnie Niszówka, wś nad rz. Karajcem, dopł. Dniestru, pow. mohylowski, w 1 okr. pol, gm, Berezowo, par. Jaryszew. Ma 123 osad, 466 mk. , w tem 47 jednodworców, 517 dz. ziemi włośc, 1210 dz. dwors. w tem 89 nieuż. , 53 dz. cerkiewnej. Cerkiew paraf. pod wez. Ń. M. P. Grunt pagórkowaty i skalisty, ziemia czarna, kamionko wata. Na leżała do Katarzyny Kossakowskiej, kaszte lanowej kamien. , z domu Potockiej, której zo stała skonfiskowana i darowana emigrantowi węgierskiemu Esterhazemu, wysłanemu w r. 1791 r. przez hr. d Artois do cesarzowej Ka tarzyny z prośbą o pomoc. Esterhazy pozy skał jej względy, został przyjęty do służby rossyjskiej i obdarzony 1553 duszami, w licz bie których znajdowały się N. Po wstąpieniu na tron cesarza Pawła, Esterhazy usunął się, osiadł w N. , gdzie zmarł w 1815 r. Obecnie N. należą do Iżyckich. Dr. M. Niszówka, ob. Niszowce. Nitanckowitz dok. z r. 1295, wyspa na Wiśle pod Gdańskiem ob. Cod. dipl. Pol Maj. , IV, dok. 2061. Nitawa, dawna, niekiedy używana nazwa Mitawy. Niszewken Niszejki Niszczykowszczyzna Niszczyce Niszczewice Niszczewy Niszcze Niszcza Niszcz Nistrul Nistitz Niszowce Niszówka Nitawa Nitschenau Niterbach Nitenberg Nitterwitz Nitych Nitten Nituńce Nitschmanns Nitschendorf Nitenberg, os. , pow. brzeziński, gm. i par. Dmosin ob. Kamień. Niterbach, grupy chat w obr. Szczawnic, w pow. nowotarskim. Br. G. Nitki, ob. Mitki. Nitniki, przys. , ob. Magierom t V, 896. Nitra, Neustra, lewy dopływ Dunaju. Powstaje w płd. zach. połaci Beskidu zachodniego. Dolina jej zachodzi daleko w Karpaty. Nitrowa, pot. górski, wytryska w obrębie gm Morawki, w pow. cieszyńskim, w Beskidzie Jabłonkowskim, z pod góry Polki 886 m. , płynie na zachód i uchodzi po 3 kil. biegu do pot. Skałki, dopływu Morawki. Br. G. Nitrzańskie góry, ob. Fatra, Galgockie. Nitsche 1. dom, pow. szremski, ob. Iłowiec. 2. N. , wś i dom. , pow. kościański, ob. Nietąszkowo. Nitschenau niem. , Lhotka. Nitschendorf, 1369 r. Nekuschendorf, wś, pow. świdnicki, parafia Świdnica. Ludność ewangielicka. Nitschmanns, dziś Lemitten ob. . Dobra te posiada obecnie Kazimierz v. Hatten. R. 1292 nadaje biskup warm. Henryk prusakowi Tulne campum lymite na prawie chełm. Za to będzie nam służył na koniu i dostawi nam je dnego zbrojnego; a od każdego pługa będzie dawał 1 k. pszenicy i 1 k. żyta, a od każde go radła 1 k. pszenicy. Na uznanie naszej zwierzchności zaś będzie płacił 1 funt wosku i koloński denar. R, 1507 nadaje te dobra biskup Łukasz Bartłomiejowi Bartsch. Około r. 1534 utracili Marcin i Andrzej Bartsch ten majątek, który biskup Ferber nadał w owym roku Janowi Ottinghausen ob. Cod. dipl. Warm. I, str. 158 i 517. Kś. Fr. Nitten, fol. do dóbr Wormen, w okr. , pow. i par. goldyngskiej Kurlandya. Nitterwitz, wś i fol. , pow. grotkowski, par. Ottomachów. Należała dawniej do dóbr bisk. wrocławskiego, następnie rządowa. Ludność katolicka. Nittritz, wś i dobra, pow. zielonogórski, par. Deutsch Wartenberg, Ma kaplicę katol. , szkołę, warsztaty płóciennicze, owczarnia, hodowla bydła. W 1843 r. 149 dm. , 1077 mk. 55 ewang. . Nituńce, ob. Lelotka. Nitych al. Nytych, Nowystaw Staroż. Polskie, niem. Neuteich, dok. 1402 Novapiscina, Neugenteuch, Newenteich, Nuwendych, 1765 Neotychum, mto, pow. malborski, leży w środku wielkich malborskich Żuław, między Wisłą a Nogatem, 1 3 4 mili na płn. od Malborka, wśród bardzo urodzajnej okolicy, przy zbiegu rzeczek Wielkiej i Małej Świętej, które przybierają odtąd miano Tugi. Ma 133 włók i 16 mr. obszaru, 152 dm. , 1725 mk. 1868 r. , mianowicie 680 ew. , 930 kat. , 55 menon. , 59 żyd. i 1 dyssydenta. W 1877 r. było tu 1845 mk. a 1885 zaś 2110. Roki sądowe odbywają się w Nowym Dworze. Handel i przemysł dosyć ożywiony; mieszkańcy trudnią się głównie rolnictwem, handlem warzywnym i zbożowym, tudzież hodowlą tuczonego bydła, które wywożą do Berlina. W 1868 r. było tu 3 wiatraki, 2 końskie deptaki do mielenia krupy, browar, apteka, szkoła kat. i ew. , synagoga, szpital dla ubogich i zwykłe władze miejskie. Tutejszy ratusz został zbudowany w 1770 r. Jest tu i cukrownia, która w ostatniej kampanii 1884 i 1885 r. przerobiła 624, 950 centn. buraków. Tutejszy okrąg urz. stanu cywiln. miał 2145 dusz. Do tutejszej szkoły ew. jest przyłączona Nityska wieś i Dybowo, dzieci było w 1868 r. 170. Tutejsza agentura pocztowa wysyła poczty osobowe do Malborka i Nowegodworu, do Tczewa dojeżdża prywatna podwoda, a do Gr. Mausdorf poczta posłańcowa; listów, druków i t. d. nadeszło dotąd 1877 r. 58, 100, wysłano zaś 43, 400; listów i paczek z wartością deklar. na 1, 237, 800 mrk nadesłano 680. Co rok odbywają się tu 4 jarmarki. Tutejsza par. kat, należąca do dekanatu nityskiego, miała w 1884 r. 1138 komunikantów. W skład par. wchodzą wś i fol. Brodsack, Brzozki, Dybowo, Dębina, Laski, Mirowo, Nitych, NeuteicherHinterfeld, Nityska wieś, Tralewo i Trępnowo. W 1868 r. było 1937 dusz. Kościół, tytułu ś. Mateusza został wzniesiony pewnie razem z miastem przez Krzyżaków na początku XIV w. Przez jakiś czas posiadali go inowiercy; dopiero około r. 1640 odzyskał go napowrót bisk. chełmiński Działyński. N. należał wprawdzie do dyecezyi pomezańskiej, ale następnie przeszła jurysdykcya na biskupów chełmińskich. Do tutejszej parafii ew. , należącej do superintendentury malborskiej, należą te same wsie jak do parafii katol. , prócz tego jeszcze Hej budy. W 1868 było 1697 dusz. Reformacya zastała tu zaprowadzona prawie w tym samym czasie jak w Malborku, około 1526 r. ; nabożeństwo odprawiali protestanci w kościele ś. Jerzego na przedmieściu, na co im król Zygmunt August d. 27 kwiet. 1569 r. wystawił przywilej. Później 1654 r. musieli się wynieść z tego kościoła i wtedy zgromadzali się na ratuszu. R. 1745 wystawili sobie nowy kościół. Pastorami ew. byli tu 1 Jan Politzki al. Policius od r. 1600, 1627. 2 Burchard Baumann 1627 1657, pochodził z Wunstrow w Brunświku, przybył tu jako kaznodzieja wojskowy Gustawa Adolfa. 3 Wawrzyniec Fischer z Białogrodu w Pomeranii, 1657 1659, 4 Wawrzyniec Fischer, 1660 1672, syn poprzedniego, kazał jeszcze po polsku; został później do Gdańska powołany. 5 Chrystyan Stephani z Ostroda, 1672 77. 6 Izajasz Hosperus, Nitsche Nitenberg Nitrzańskie Nittritz Nitrowa Nitra Nitniki Nitki 1679 1696, urodził się w Gardei Garnsce. 7 Adam Busch al. Pusch z Pucka, 1696 99, 1734. 8 Krzysztof Jacobi z Walichnów, 16991741, l742. 9 Jan Fryderyk Sartorius z Gdańska, 1741, 1759. 10 Daniel Fryderyk Bobrick od r. 1759 ob. Preuss. Prov. Bl. 1845, str. 612619. Miasto N. zawdzięcza swój początek Krzyżakom, którzy je założyli według Toeppena Hist. comp. Geogr. , str. 228 r. 1316, według innych r. 1329 za czasów w. mistrza Wernera v. Orselen. Używano do tego jeńców litewskich, których liczbę niektórzy pisarze podają na 70, 000, co oczywiście jest przesadzone. Przywilej opiewa, że w. mistrz zakłada to miasto, aby włościanie nie potrzebowali tak daleko chodzić do miasta na targi. Do obszaru miasta należało 13 włók lasu; mogli także brać drzewo z borów krzyżackich. Ryby mogli łowić tylko w swoich rowach. W skutek tych przywilejów i korzystnego położenia, dobrobyt miasta wkrótce tak się podniósł, iż r. 1370 liczono 22 jatek rzeźnickich, płacących 30 kamieni sadła jako czynsz. W wojnie 13letniej stanęli mieszczanie po stronie sprzymierzeńców i różne przechodzili koleje. Za czasów Rzpltej należał N. do wojew. malborskiego. W 1476 r. nadaje król Kazimierz miastu przywilej łowienia ptaków dużych i małych, co za wielką uchodziło łaskę. W wojnie szwedzkiej ponieśli mieszczanie znaczne szkody. W 1626 r. zajął Gustaw Adolf miasto bez wszelkiego oporu i obwarował je palisadami, tak że Polacy daremnie kusili się o zajęcie tego miejsca. Przy okupacyi pruskiej miał N. 173 domów; ratusz był r. 1740 nowo zbudowany; dolna część służyła ewangielikom za kościół. Szpital dla 8 ubogich ew. wyznania zgorzał 1745 r. , ale odbudowano go na nowo. Większe pożary nawiedziły miasto r. 1400, 1586, 1740, 1742, 1802 i 1806, przyezem akta magistrackie zniszczone zostały. Do dekanatu nityskiego, należącego do bisk. warmińskiego, są przyłączone następujące parafie 1 Nitych, 2 Boręty 288 komunikantów, 3 Fuerstenwerder i Baerwalde 552, 4 Ladekopp i Orłowo 219, 5 Lichnowy 742, 6 Marynowy i Tuga, 7 Nowacerkiew, 8 Schoeneberg i Schoensee, 9 Tannsee, 10 Tiegenhagen i Nowydwór. Źródła 1 Gesch. d. Kr. Marienburg von Eckerdt 1868. 2 Borck, Echo Sepulchralis, II, str. 279 281; manuskrypt. 3 Kirchengesch. d. Stadt Neuteich y. Goedtke, w Preus. Prov. Blaet. 1845 str. 612 619. 4 Huellmann w Richter s Beitraege zur Kunde Preussens 1837, str. 281. 5 Script. rer. Prus. rejestr. Obecnie budują 1885 r. kolej kolej z Szymona Simonsdorf, gdzie jest st. kolei wsch. , na Nitych do Nowegodworu. Kś. Fr. Nityska Wieś al. Nytyska, niem. NeuteichsSłownik geograficzny Tom VII. Zeszyt 75. dorf, wś na Żuławach malborskich, pow. malborski, st. p. , par. kat. i ew. i szkoła Nitych; zawiera 18 większych posiadłości i 5 zagród, 135 włók i 24 mr. obszaru; 317 mk, 114 kat. , 149 ew. , 54 menon. ; 28 dm. Odl. od m. pow. 1 3 4 mili. Tutejszy okr. urz. stanu cywil. miał w 1880 r. 1030 dusz. Wś ta została założona za czasów w. mistrza Karola z Trewiru r. 1316, płaciła zakonowi 13 skojców i 4 kogu ty, albo za 1 koguta 2 stare kury. W przy wileju fundacyjnym jest po raz pierwszy wzmianka o tamach Wir goennen auch denselbigen ihren Tamm zu bessern den sie nun haben, und nicht vor weiter zu bessernde ohne unser brueder Rath und Laube pozwoleństwa. Auch goennen Wir denselbigen Leuten Erde zu nehmen baussen t. j. aussen po za ihren Garten auf unserem Theile ihren Thaemmen zu huelfe und zu bessernde also dass sie der Erde an der Swente rzeka Święta nicht nehmen ob. Eckerdt, Gesch. d. Kr. Marien burg, 1868, str. 29, przypisek. Niedawno zna leziono niedaleko Nityskiej wsi 496 dobrze za chowanych monet srebrnych z czasów pano wania zakonu krzyżackiego Kś. Fr. Nitznow niem. , dobra w Pomeranii, pow. kamieński, st. p. Zitzmar 3, 5 klm. odl. , 221 8 ha obszaru. Niukiszki, wś, pow. święciański, w 2 okr. pol. , gm. Daugieliszki, okr. wiejski Cejkin, o 4 w. od gminy a 22 od Święcian, 6 dm. , 48 mk. kat. 17 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Daugieliszki. Niuksze, po łot. Nyukszy, wś, pow. lucyński, w 2 okr. pok. do spraw włośc, gm. i par. Pyłda, właśność Witowskich; w 1863 r. było 43 dusz rewiz. Niunka, wś, pow. kalwaryjski, gm. Balkuny, par. Krakopol, odl. od Kalwaryi 41 w. , ma 11 dm. , 73 mk. Niurwiańce al. Nurwiańce, wś, pow. nowoaleksandrowski, na płd. od Dryświat, pomiędzy jeziorami Dryświaty i Obole; kaplica kat. par. Dryświaty. Niwa 1. pust. , pow. sieradzki, gm. Gruszczyce, par. Wójków, odl. od Sieradza 20 1 2 w. 2. N. , pust. , pow. częstochowski, gm. Kamyk, par. Kłobuck. 3. N. , pow. włoszczowski, gm. i par, Chrząstów. 4. N. , pow. olkuski, gm. i par. Sławków. 5. N. , kol. , pow. garwoliński, gm. Trojanów, par. Korytnica. 6. N. , wś nad rz. Żurawianką, pow. płoński, gm. Naruszewo, par. Gumino, odl. o 8 w. od Płońska. Posiada ewang. dom modlitwy, szkołę ewang. , 7 dm. , 58 mk. , 291 mr. gruntu dobrego, 1 nieuż. 7. N. Zagórzańska, wś, pow. będziński, gm. Rokitno Szlacheckie, par. Niegowonice. Posiada szkołę początkową ogólną, 2 dm. , 11 mk. , 36 mr. ziemi. Br. Ch. 11 Niuksze Nityska Wieś Niukiszki Nitznow Nityska Niwa Niurwiańce Niunka Niwino Niwiska Niwie Niwice Niwica Niwerski Niwerla Niwerka Niwa Niwa Niwa Długa, dobra, pow. połocki, w 2 okr. pol. , gm. Łowoże, 89 dusz rewiz. Niwa 1. wś, pow. nowotarski, na płn. zach. od Nowegotargu 2 klm. oddalona, przy gościńcu nowotarskim, graniczy od płn. i zach. z Laskiem, od płd. i wsch. z Nowymtargiem. Większej posiadłości nie ma. Mniejsza zaś posiadłość liczy roli or. 207, łąk i ogr. 45, past. 20 mr. austr. Lasu nie ma żadnego. W r. 1777 było dm. 27, mk. 127; w r. 1799 dm. 34, mk. 183; w r. 1824 dm. 36, mk. 190; w r. 1869 dm. 40, mk. 240 męż. 110, kob. 130; w r. 1880 mk. 247. Należy do parafii w Nowymtargu. Wchodziła w skład dóbr Klikuszowa. Właściciel Wojciech Pawlikowski. 2. N. , część gm. Gierczyc, pow. bocheński. 3. N. , część gm. Grabia Uznańskiego, pow. bocheński. 4. N. Dworaka, grupa domów w Chorzelowie, pow, mielecki. 5. N. Zarębkowa, nazwa porozrzucanych chat w obr. gm. Jeleśni, w pow. żywieckim. 6. N. Zarębkowa, przysiołek gm. Sopotni Wielkiej, w pow. żywieckim. Niwa Wygoda, mylnie Newa mapa mon. austr. węg. , pas 7, kol. 31, wzgórze na grani cy gm. Łonia i Gołogór, w pow. przemyślańskim, pod 42 22 25 wsch. dłg. g. Ferro a 49 44 płn. sz. g. Od płd. opada do dol. pot. Łoniówki, a od wsch. do doliny Złotej Lipy. Na płd. wsch. pochyłości legły chaty, Lasowe zwane, tworzące przys. Gołogór. Wznies. 426 m. npm. Miejsce znaku triang. Br. G. Niwa, przyległ. do Kochcic, w pow. lublinieckim. Niwerka, wś nad rz. Zbruczem, pow. ka mieniecki, gm. Orynin, par. Czarnokozienice, 89 osad, 412 mk. , w tej liczbie 57 jednodw. , ziemi włośc. 202 dz. , dwor. 374 dz. Wś bezle śna; pograniczny posterunek. Dawniej dobra biskupów kamienieckich, darowane hetman. z Engelhardów Branickiej, następnie Czar nowskich, dziś Orlińskiej. Dr. M. Niwerla, niem. Niwerle, wś w zniemczonej części dolnych Łużyc, w pow. żarowskim. Niwerski Kąt, wzgórze i las w gm. Wołkowiec, w pow. borszczowskim, wzniesienie 282 m. npm. Niwica, niem. Niewitz, wś w zniemczonej części dolnych Łużyc, pow. łukawski. Niwice al. Praksedów, kol. , ob. Janów, pow. kolski. Niwice 1. al. Niewice, wś, pow. kamionecki, ob. Majdan Stary. Według zapisków Schneidera Muzeum Ossol. są tu w losie Horodzenne ślady dawnego grodu, a w lesie Grzęda ślady dawnych okopów. 2. N. , las w płn, stronie Rzęsny Polskiej, w pow. lwowskim. Szczyt wznosi się do 339 m. Niwie 1. wś i fol. , pow. dzisieński, w 1 okr. pol. , gm. Plissa, okr. wiejski Swiła, o 10 w. od gminy a 70 w. od Dzisny; fol. ma 1 dm. , 15 mk. kat. , wś zaś 3 dm. , 34 mk. 10 dusz rew. ; własność Hendersonowa. 2. N. , wś rząd. , tamże, 4 dm. , 45 mk. prawosł. 3. N. , zaśc. włośc, pow. dzisieński, w 1 okr. pol. , gm. Plissa, okr. wiejski Pieredoły, o 10 w. od gm. , 1 dusza; należy do dóbr skarbowych Pieredoły. 4. N. , wś, pow. dzisieński, w 4 okr. pol. , gm. Jazno, okr. pol. Cwieciń, o 9 w. od gminy a 12 w. od Dzisny, 12 dm. , 61 mk. kat. 33 dusz rew. ; własność Dowmontów. 4. N. , zaśc, pow. święciański, w 4 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Świr, o 4 1 4 od gminy a 45 w. od Święcian, 1 dm, 8 mk. kat. 3 dusze rew. . Niwino, N. Starawieś, N. Leśna, N. Popławskie, N. Borowe, N. Kamińskie, wsie w gub. grodzieńskiej, w b. ziemi bielskiej. Niwiska 1. kol. , pow. wieluński, gm. Galewice, par. Cieszęcin, odl. od Wielunia w. 23; 20 dm. , 215 mk. Wchodziła w skład dóbr Galewice ob. . W 1827 r. 1 dra. , 13 mk. 2. N. Górne i N. Dolne, wś nad rz. Wartą, pow. wieluński, gm. i par. Działoszyn, odl. 32 w. od Wielunia. Fol. ma 3 dm. , 7 mk. ; wś 24 dm. , 310 mk. i 538 mr. ziemi. W 1827 r. było tu 18 dm. , 137 mk. Według regestr. pobor. ziemi wieluńskiej Pawiński, Wielkop. , II, 299 z 1552 i 1553 r. N. , w par. Trembaczew, należały do właściciela Trembaczewa, Krzysztofa Kobylańskiego. Było tu 9 osadn. i 5 łanów kmiecych, 1 łan sołtysi i młyn dziedziczny. Z Lib. Ben. Łask. I, 532 dowiadujemy się, że ów młyn zwał się Schmolka, że sołtys dawał mesznego po trzy miary zboża, toż samo i kmiecie, inni zaś mieszkańcy po groszu. 3. N. , wś, pow. będziński, gm. olkuskosie wierska, par. Gołonóg; ma 27 dm. , 244 mk. , 310 mr. ziemi włośc. Leży w okolicy Gołonoga. 4. N. al. Niwiski, wś i fol. nad Liwem, pow. siedlecki, gm. i par. Niwiska, odl. 10 w. od Siedlec. Posiada kościół par. murowany, szkołę początkową ogólną, urząd gminny, browar, młyn, cegielnię, 42 dm. , 420 mk. , ziemi 1600 mr. W 1827 r. było 21 dm. , 169 mk. Data założenia parafii nieznana; obecny kościół murowany gontami kryty, p. w. N. Maryi P. , wzniesiony w 1787 r. przez Kazimierza Ossolińskiego. Wś w dolinie nadrzecznej położona, ma grunta żytnie, stoczyste i znaczną ilość łąk i pastwisk. Budynki folwarczne w części murowane, browar piwa zwyczajnego. Dom mieszkalny murowany z piękną bramą wjazdową, ogród spacerowy i owocowy dobrze utrzymany. Młyn wodny dużych rozmiarów na Liwcu, zwany Koty. Gospodarstwo starannie prowadzone, płodozmienne. Na dziedzińcu, przed domem, wznosi się słup z piaskowca, na 5 łokci wysoki nad ziemią, niewiadomego przeznaczenia, sięgający odległej przeszłości. Majątek należy do Juliana Kuszla. Dnia 10 kwietnia 1831 r. toczyła się Niwiska Niwiska Niwisza Niwiszcze Niwka pod Niwiskami bitwa lewego skrzydła generała Skrzyneckiego, znana jako bitwa pod Iganiami. Dobra N. składały się w 1885 r. z fol. Niwiska i Ostrówek; nomenkl. Tymianka, Kąty al. Hulidów, Drogów, Serzmów, Biele i Suchylas; wsi N. , Wyłazy i Ziomaki, rozl. mr. 2439 fol. N. gr. or. i ogr. mr. 604, łąk mr. 202, past. mr. 107, lasu mr. 778, nieużytki mr. 43, razem mr. 1734; bud. mur. 7, z drzewa 55; płodozmian 6 i 7polowy. Folw. Ostrówek gr. or. i ogr. mr. 368, łąk mr. 130, past. mr. 55, lasu mr. 123, nieuż. mr. 12, razem mr. 688; bud. mur. 2, z drzewa 18; płodozmian 8polowy. Wś N. os. 16, z gr. mr. 224; wś Wyłazy os. 16, z gr. mr. 512; wś Ziomaki os. 27, z gr. mr. 713. N. par. , dok. siedlecki, ma 3100 dusz. N. gmina należy do sądu gminnego okr. I w Krześlinie odl. 12 w. ; ma 3545 mk. i 18023 mr. obszaru; st. p. Siedlce o 10 w. W skład gm. wchodzą Broszków. Chodów, Gręzów, łganie, Niwiska, Opole, Ostrówek, Purzyce, Strzała, Wyłazy, Ziomaki, ZaliwiePiegawki, ZaliwieSzpinki, Żuków, ŻukowskaWólka i Żytnia. Br. Ch T. Ł. Niwiska, niem. Niewisk, fol. nad Prosną, pow. odalanowski; ma 3 dm. , 60 mk. ; należy do gm. i dom. Zamościa. Niwiska z Huciskiem, wieś, pow. kolbuszowski, leży w nizinie piaszczystej 289 m. wznies. , na polanie, śród wytrzebionych borów. Przez wieś prowadzi gościniec z Kolbuszowy 11 klm. do Przecławia i płynie potok, dopływ Świerczówki, która w dalszym biegu pod nazwą Przyrwa uchodzi do Łęgu. We środku wsi stoi murowany kościół, w płn. stronie wiatrak i cegielnia, na wsch. zaś opuszczona już huta szklanna, za którą mieści się przysiołek Hucisko, powstały z osady hutników. N. mają parafią filialną, należącą do Rzochowa, szkołę ludową 1klas, kasę pożyczkową gminną z kapit. 408 zł. w. a. , 1198 mk. rz. kat. , z których 66 na obszarze więk. pos. Kazim. Hupki, mającym 615 mr. roli, 147 łąk, 112 past. i 1478 mr. lasu; pos. mn. ma 1805 roli, 291 łąk, 249 pastw. i 403 mr. lasu. Teraźniejszy kościół wzniesiono w r. 1876 na miejscu dawnego, drewnianego, pochodzącego z r. 1595. Prócz tego jest na cmentarzu kaplica murowana, zbudowana 1874 r. Parafia dyec. przemyskiej, dek. mieleckiego obejmuje Dębrzynę, Hucinę z Żabieńcem, Leszcze, Hucisko, Poręby, Trześń i Zapole, z ogólną liczbą 3512 rz. kat. i 141 izrael. Oprócz rolnictwa zajmuje się ludność stolarstwem i tokarstwem i odstawia swe wyroby do Kolbuszowy. N. należała w XVI w. do Lubomirskich i dostała się 1680 r. jezuitom sandomirskim w sumie 15, 000 złp. , którą Aleksandrowi Lubomirskiemu, wojew. krakow. , wypożyczyli z fundacyi Boboli na edukacyą 12stu szlacheckich młodzieńców. Po zniesieniu zakonu została włączoną do funduszu naukowego a następnie sprzedaną. N. graniczy na wsch. z Trześnią, na płn. z Żabieńcem i Huciną, na zach. zaś i płd, z dużemi borami. Mac. Niwisza, ob. Niewisza. Niwiszcze, wś nad bezim. dopł. Szczary, pow. słucki, w pobliżu granicy pow. nowogródzkiego, przy dawnej szosie brzeskomo skiewskiej, w 2 okr. pol. kleckim, ma 10 osad; miejscowość dość leśna, łąk dostatek. A. Jel. Niwka 1. os. , pow. łęczycki, gm. Sobótka, par. Pieczew, odl. od Łęczycy 20 w. , ma 1 dm. 2. N. Stara, wś z os. fabr. Henryków, nad rz. Czarną Przemszą, przy ujściu Białej Przemszy, pow. będziński, gm. Górnicza, par. Zagórze Niwka. Leży pomiędzy Sosnowicami a Granicą, na samej linii granicznej od Galicyi, na wzniesieniu dochodzącem 850 stóp npm. Posiada kościół filialny, stacyą drogi żelaznej warszaw. wiedeń. na odnodze bocznej od Sosnowic, kopalnie węgla i odlewnią wyrobów żelaznych, która wydała w 1875 r. 13, 616 pudów odlewów. N. ma 41 dm. , 395 mk. , 101 mr. ziemi włośc. W 1827 r. 15 dm. , 103 mk, W ostatnich czasach założono tu walcownię żelaza. Kościół tutejszy założył Józef hr. Mieroszewski, dziedzic Zagórza. Od 1826 do 1857 kościół ten był parafialnym; od 1857 parafią przeniesiono do Zagórza, gdzie wzniosła Jadwiga hr. Mieroszewska murowany kościół, N. była własnością hr. Józefa Mieroszewskiego a ostatecznie sukcesorów Gustawa v. Kramsta. Do N. należą przyległości Bor Porębski, Dandówka i Bobrek. Ta ostatnia ma 35 mr. ziemi dwor. i 35 mr. włośc, 5 dm. dwor. 3 mur. , 7 drewn. włośc; ludności stałej 149, czasowej 98, w tej liczbie 9 żydów. Posiada cienkie pokłady węgla kamiennego, nad sobą uławicowane, z wy chodem na południe, z upadem łagodnym, z których żaden 4 grubości nie dochodzi i wydają węgle miękiego gatunku. Z kilku takich pokładów dobywano węgle do r. 1832 dla miejscowej huty cynku, która skutkiem obniżenia się ceny cynku, w tymże roku zamkniętą została, a potem w lat kilkanaście na mieszkania dla robotników przerobiona. Z rozpoczęciem budowy zakładu w N. dla wyrobu żelaza, odbudowa owych pokładów była wznowiona w r. 1834 i większą ilość ich jeszcze wykryto. Kopalnie te były czynne do 1844 r. , lecz z upadkiem zakładu Henryków w Niwce, zamknięte zostały. Dla odprowadzenia wody z tych kopalń była używana maszyna parowa o sile 40 koni, podnosząca wodę do sztolni zwanej Cecylia, z ujściem do rzeczułki biegnącej od Bobrku do rz. Przemszy Białej. Wyniesienie nad poziom morza sztolni 815, odbudowy kopalń 732, a powierzchni gruntu 860 stóp. Głębiej znajdować się mo Niwki Niwkowo Niwna Niwka gące inne jeszcze pokłady węgla, bezwątpienia znacznie grubsze od dotychczas znanych i lepszego gatunku, dotąd nieśledzone. Oprócz węgla kamiennego znajduje się jeszcze ruda żelazna kamionkowa i glinka ogniotrwała, lecz ostatnia nieszczególnego gatunku. Niwka 1. wś, pow. brzeski, w piaszczystej równinie na lew. brz. Dunajca, 0, 5 klm. na płd. od Radłowa, ma kasę pożyczkową z kapi tałem 2899 zł. w. a. i 386 mk. rz. kat. Par. w Radłowie. Pos. więk. Ludw. Helcel ma 85 mr. łąk; pos. mn. 403 roli, 54 łąk i 95 mr. past. Na zach. graniczy z Bobrownikami, na płd. z Wierzchosławicami, od wsch. otacza ją bór sosnowy. 2. N. , przys. do Wołowy, pow. krakowski, leży na praw. brz. Wisły, odl. 3, 8 klm. od par. rz. kat. i urzędu poczt. w Czer nichowie, ma 36 mk. i należy do klasztoru pp. norbertanek na Zwierzyńcu pod Krakowem. Graniczy na płn. i zach. z Czernichówkiem, na wschód z Wołowicami. Mac. Niwka, wś nad Wartą, pow. szremski, ma 346 mr. rozl. , 15 dm. , 107 mk. , 89 ew. , 18 kat. , 18 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Mosinie o 3 klm. , gośc. o 6 klm. Niwki 1. wś, pow. włocławski, gm. i par. Chodecz, ma 16 mk. , 15 mr. ziemi. 2. N. , fol. , pow. kutnowski, gm. Rdutów, par. Dzierzbice, odl. 24 w. od Kutna. Ma 9 dm. , 198 mk. , 689 mr. , w tem 14 mr. włośc. W 1827 r. było 3 dm. , 22 mk. Według regestr. pobor. z 1576 r. wś N. , w par. Dzierzbicze, własność M. Niwskiego, miała 2 łany i 3 zagrod. Pawiński, Wielkop. , II, 132. Według Lib. Ben. Łask. II, 455 istniał tu zdawna fol. , dający dziesięcinę do Dzierzbic, zaś łany kmiece da wały na stół arcybiskupi a proboszczowi tyl ko kolędę. 3. N. , wś i fol. , pow. będziński, gm. Poręba Mrzygłodzka, par. Mrzygłód. Wś ma 75 dm. , 523 mk. , ziemi włośc. 651 mr, ; fol. 4 dm, , 17 mk. , ziemi 149 mr. 4. N. , wś, pow. konecki, gm. Pijanów, par, Pilczyca, odl. od Końskich w. 30; 7 dm. , 44 mk. , ziemi wło ściańskiej 78 mr. Br. Ch. Niwki 1. zaśc, pow. dzisieński, w 3 okr. pol. , gm. Miory, okr, wiejski Kamieńpol, o 6 w. od gminy a 31 w. od st. dr. żel. dyneb. witebskiej Balbinowo, 2 dm. , 34 mk. , w tem 16 męż. i 18 kob. 16 dusz rewiz. , 70, 2 mr. ziemi; należy do dóbr Kamieńpol Mirskich. 2. N. , zaśc. szlach. , pow. oszmiański, w 1 okr. pol. , o 13 w. od Oszmiany, 1 dm. , 8 mk. katol. 3. N. , wś włośc. pow. wilejski, w 3 okr. pol. , gm. Kniahynin, okr, wiejski N. , o 5 w. od gminy a 28 w. od Wilejki, 16 dm. , 217 mk. 89 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarb. Niwki. W skład okręgu wiejskiego wchodzą wsie N. , Mociasy, Piaseczno, Wyhołowicze, Koniki, Krótkie, Wasiulki, Mickiewicze i kol. Niwki, w ogóle 320 dusz rewiz. włośc skarb. 4. N. , kol. , tamże, o 5 w. od gminy, 34 dusz rew. żydów rolników. 5. N. , dobra i zaśc. nad rz. Bcrezyną, w płn. stronie pow. ihumeń skiego, w 3 okr. pol. berezyńskim. Dobra, da wne dziedzictwo rodziny Wańkowiczów, mają około 152 włók obszaru; z młynów i propinacyi przeszło 300 rubli. Zaścianek ma 4 osady. Grunta lekkie. 6. N. al. Zielina, wś nad rz. Stubłą, pr. dopływem Prypeci, na odludnym płd. krańcu pow. pińskiego, w 3 okr. polic. płotnickim, 6 osad; miejscowość zapadła, pole ska. 7. N. , wś nad rz. Nidalką, pow. borysowski, w 2 okr. pol. łohojskim, gm. Mściż, przy gośc. ze Mściża do Horełego, 25 osad pełnonadziałowych; okolica wzgórzysta, grunta lekkie. W 1709 r. Michał Bruno Ślizień nabył N. od Podboreskich. 8. N. al. Niwka, wś, pow. homelski, gm. Krasna Buda, 116 dm. , 782 mk. , z których 2 zajmuje się wyrobem filców, wojłoków i t. p. 9. N. , wś, pow. rohaczewski. 10. N. , pow. radomyski, ob. Michlewszczyzna. A. Jel. J. Krz. Niwki 1. wzgórze polne, na płd. wsch. od wsi Bieniawy, w pow. podhajeckim, na lew. brzegu Strypy; wznosi się 28 m. po nad dolinę Strypy a 346 m. npm. 2. N. , wzgórze nad Lipą Zgniłą ob. t. V, 249. Br. G. Niwki 1. przys. gm Nowejgóry i kopal nie galmanu, w gm. Nowagóra, pow. chrza nowski, 2. N. , dwór i przys. gm. Pilczy Żelichowskiej, w pow. dąbrowskim. 3. N. , grupy chat w Krościenku, nad Dunajcem w po wiecie nowotarskim. Br. G. Niwki 1. grupa domów i fol. w Lwichjamach, pow. cieszanowski. 2. N. , grupa domów w Lubaczowie, pow. cieszanowski, Niwki 1. niem. Nefe, 1530 die Nieffe, wś, pow. namysłowski, par. Przyczów. Ludność ewang. 2. N. Książęce, niem. Niefken Fuerstlich, wś, pow. sycowski par. Międzybor, ludność ewang. 3. N. Kraszowskie, niem. Niefken Kroschen, wś i fol. , pow. sycowski, ludność ewang, 4. N. Garbarskie al. Gorbierskie góry, niem. Niefken al. Gerberberge, fol. , pow. sycowski. Należy do Wojcieszkowie 5. N. , niem. Niewke, 1531 Nywky, 1534 Niwki, wś, pow. wielkostrzelecki, par. Wysoka, ludność katolicka. Niwkowo, wś nad rz. Narwią, pow. łomżyński, gm. Borzejewo, par. Wizna. Niwna, w dok. Nywna, wś i fol. , pow. rawski, gm. Wałowice, par. Kurzeszyn, odl, 4 w. od Rawy. Wś ma 8 dm. , 115 mk. , ziemi włościańs. 185 mr. ; fol. 3 dm. , ziemi 411 mr. W 1827 r. było 11 mk. , 72 mk. Wspomina tę wś Lib. Ben, Łask. II, 291 w opisie par. Kurzeszyn. Niwna, rzeka w pow. nowogradwołyńskim, poczyna się między wsią Kozary a mkiem Romanowem, płynie zrazu ku zachodowi, po Niwka Niwna Niwna Niwniki Niworoż Niwoża Niwra Niwsecy Niwy Nizałowicze Nizdzino Nizek Nizgórce czem wykręca się ku północy, od Hołobuckiego Majdanu przybiera kierunek płn. zachodni, przepływa około wsi Niwna, w końcu zatacza okrąg i od wsi Tartaki płynie w kierunku zachodnim. W pobliżu zaśc. Maj wpada od pr. brz. do Słuczy pr. dopł. Horynia, powyżej Ostróżka i Rohaczewa. Długa około 40 w. Niwna 1. al. Niwno, wś, pow. oszmiański, w 4 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Derewno, o 2 w. od gminy a 110 w. od Oszmiany, 25 dm. , 224 mk. katol. 105 dusz rewiz. ; należy do dóbr Derewno, hr. Czapskich. 2 N. , mały zaśc. na odludnym płd. krańcu pow. bobrujskiego, o 1 w. od wsi Grabio, ma 3 osady. 3. N. , ob. Mula Niwna, Niwna, wś nad rz. t. n. , dopływem Słuczy, pow. nowogradwołyński, par. Cudnów, 22 osad. Niwniki 1. wś włośc, pow. dzisieński, w 3 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Przebrodź, o 11 w. od gminy a 56 w. od Dzisny, 13 dra. , 65 mk. starowier. 28 dusz rewiz. . 2. N. , wś cerkiewna, pow. newelski, w 1 okr. pol. , zarząd asesora pol. stanowego. J. Krz. Niworoż, dobra, pow. suraski, w 2 okr. pok. do spraw włośc, gm janowicka, 99 dusz. Niwoża, mały zaśc. , pow. ihumeński, w 2 okr. pol. smiłowickim, w pobliżu dr. ze wsi Dij do Hrebionki; miejscowość dzika, odlud na, poleska. A. Jel. Niwra z Marczychą, wś leży w pasie gra nicznym, na prawym brzegu Zbrucza, po wiat borszczowski, o 16 klm. na płd. wschód od Borszczowa, na granicy gubernii podol skiej. Wschodnią granicę tworzy Zbrucz, na płd. leży Germakówka, na zach. Sapahów, na płn. Załucze. Obszar dwor. gr. or. 976, łąk i ogr. 82, past. 72, lasu 661; włośc gr. or. 1521, łąk i ogr. 109, past. 42 mr. Ludn. rzym. kat. 112, par. Krzywcze o 10, 5 klm. , gr. kat. 1280, par. w miejscu, z filią Załucze ma 1780 gr. kat. , dek. kudryniecki. Sąd pow. i notar. Mielnica, urz. poczt. Krzywcze, kasa pożycz. z kapit. 2306 zł. Należy do dóbr Germakówka, własność Władysława hr. Baworowskiego. B. R. Niwsecy, niem. Nimschitz, wś serbska na Saskich Łużycach, pow. budyszyński. W 1880 r. 25 dm. , 156 mk, 137 ewang. , 19 kat. , 125 Serbów. A. J. P. Niwy 1. os. włośc, pow. łaski, gmina Dzbanki, ma 8 dm. , 131 rak. , 77 mr. 2. N. , kol. , pow. piotrkowski, gm. Bełchatówek. Ma 8 dm. , 80 mk. , 70 mr. włośc 3. N, al. Edmundów, fol. nad rz. Łuczycą, pow. piotrkowski, powstała na gruncie dóbr Cieszanowice, ma 2 dm. , 15 mk. Ob. Edmundów. 4. N. Jutroszewskie, fol, pow. piotrkowski, gm. Grabica, par. Tuszyn, ma 4 dm. , 23 mk. , ziemi 30 morg. 5. N. , nomenkl. dóbr Lipowczyce ob. , w pow. noworadomskim. 6. N. Tychowskie, pow, iłżecki, gm. i par. Mirzec. 7. N. , wś włośc, pow. włoszczowski, gm. i par. Chrząstów. Ma 8 osad, 84 mr. Wchodziła w skład dóbr Chrząstów. Br. Ch. Niwy 1. zaśc szl. , pow. święciański, w 3 okr. pol. , o 47 w. od Święcian, dm. , 6 mk. kat. 2. N. , leśnictwo i dwór rząd, nad pot. Graużupie, pow. trocki, w 1 okr. pol. , 20 w. od Trok, 1 dom, 13 mk. praw. 3. N. , wś, pow, newelski, w 1 okr. pok. do spraw włośc, gm. trechalewska, 16 dusz rewiz. 5. N. Niwskie, wś, pow. połocki, w 1 okr, pol. , gm. Artejkowo, 61 dusz rewiz. 4. N. niwwe, wś, pow. newelski, w 1 okr. pok. do spraw włośc, gm. Korotajew, 16 dusz rewiz. 6. N. , dobra, pow. wieliski, 3396 dzies. ziemi dworskiej, własność Aleks. Gerngrosa. 7. N. , wś, pow. rohaczewski, gm. Strzeszyn, 46 dm. , 277 mk. 8. N. , wś, pow. Słonimski, w 1816 r. własność Szemiottów, za czasów Rzplitej królewszczyzna ob. Vol. leg. , t. VI, str. 364. J. Krz. NiwySzare al. NiwySieryje, mała osada nad rz. Sławeczną, na odludnym krańcu pow, mozyrskiego, na granicy gub. wołyńskiej, w 1 okr. pol. skryhałowskim, gm. Skorodno; odludne polesie. A. Jel. Niwy 1. fol. koło Leszniowa, ob. Grzymałówka, pow. brodzki. 2. N. , fol. i karczma na obsz. dwor. Brusna Starego, pow. cieszanowski. 3. N. , grupa domów w Krowicy Lasowej, w pow. cieszanowskim. 4. N. , grupa domów w Busku, w pow. kamioneckim. 5. N. , przys. Jabłonówki, pow. kamionecki. 6. N. , część Potylicza, w pow. rawskim. 7. N. Czarne, grupa domów i fol. w Łopatynie, w pow. brodzkim. 8. N. Janowskiego, fol. na obsz. dwor. Łopatyna, w pow. brodzkim. Niwy, kol. , pow. ostrzeszowski, ob. Joanka. Niwy, niem. Niewen, kol. , pow. lubliniecki, par. Boronów, ma 10 osad i 80 mr. Nizałowicze, ob. Niżyłowicze. NizdzinoDuplice, wś i fol. , pow. płocki, gm. Święcice, par. Orszymowo, odl. o 28 w. od Płocka, ma szkołę początkową ogólną, 10 dm. , 194 mk. Fol. N. należy do dóbr Ma ła Wieś, Rozl. mr. 394 gr. or. i ogr. mr. 317, łąk mr. 31, past. mr. 18, lasu mr. 15, nieuż. mr. 11; bud. mur. 1, z drzewa 6; pło dozmian 12 polowy. Wś N. os, 31, z gr. mr. 211. Br. Ch. Nizek, wś, pow. ihumeński, w 1 okr. pol. uździeńskim, gm. uździeńska, w pobliżu rze ki Usy, ma 47 osad pełnonadziałowych; grun ta dobre, łąk obfitość, pastwiska znaczne, la su dostatek. A. Jel. Nizgórce, Nizhurce 1. Wielkie, na karcie Chrzanowskiego Nizgurce Wielkie, wś, pow. Nizhurce Nizia Niziatycze Nizin Nizinny Niziny Niziolszczyzna Niziołki berdyczowski, o 8 w. na wsch. od Berdyczowa, ma 529 mk. prawosł. , 338 katol, i 285 j żydów. Cerkiew par. pod. w. św. Parascewii, drewniana, niewiadomej fundacyi, uposażona 65 dz. ziemi. Ludność kat. składa się prze ważnie z drobnej szlachty, żydzi zaś są kolo nistami rolnikami. Wś ma 3209 dzies. i po siada kilku właścicieli Elbertów, Stankie wiczów, Trzeciaków, Mizenkapfów, Klinerbergów. Jastrzębskich, Mieleniewskich, Ró życkich i Janiewiczów. Do par. praw. nale ży wś Siemizenówka. Porów. Arch. J. Z. R. , cz. TI, t. 1, dodatki 439. 2. N. Małe, w dok. Nizgórka, wś nad rzką Bystrzykiem, tam że, na granicy pow. skwirskiego, w pobliżu dr. poczt. z Różyna do Białopola o 7 w. , ma 760 mk. prawosł. , 51 kat. , 6 żydów, 1672 dzies. ziemi. Cerkiew pod w. św. Jana Złotoustego, istniała już w 1746 r. , jak widać z wizyt. dziekana Pawołockiego; kapl. kat. par. Wczorajsze Wczerasznie, dek. skwirskiego. W pobliżu wsi znajdują się dwa uroczyska; Moskiewszczyzna i Taborzyszcze, noszące ślady obwarowania. N. w początkach z. w. nale żały do dóbr ks. Józefa i Kacpra Lubomir skich; od 1797 do 1832 r. były własnością Jana Hulanickiego, cześnika smoleńskiego, i syna jego Adama, następnie Dyonizego Iwa nowskiego a od 1840 r. córki jego Konstancyi hr. Rzewuskiej. J. Krz. Nizgórka, ob. Nizgórce. Nizgurce, ob. Nizgórce. Nizhołów, wś i dobra nad rz. Ułanką, pow. lepelski, w 1 okr. pol. , 3 okr. sąd. , gm. Marcinowo, w 1863 r. 339 dusz rewiz. ; cerkiew par. N. M. P. , fundowana w 1820 r. przez Hrebnickiego; kapl. kat, par. Uła; 900 dzies. ziemi dworskiej. Byłe dziedzictwo Stabrowskich; w 1620 42 ze Szwykowskich Stabrowskiej, potem własność Hrebnickich, przez wiano przeszło na Szaumanów. Od 1864 roku w sekwestrze rządu, który je wydzierżawia. Nizhurce, ob. Nizgórce. Nizia, ob. Mogielanka. Niziatycze al. Niżatycze, wś, pow. łańcuc ki, leży w równinie 230 m. , na lew. brz. Mleczki, przy gościńcu z Kańczugi 2 klm. do Przeworska. Z 379 mk. przebywa 23 na ob szarze więk. pos. ; 245 jest wyznania rzym. kat. Rzym. kat. należą do par. w Kańczudze a gr, kat, w Krzeczowicach. Kasa pożyczko wa ma 655 zł. w. a. Cały obszar wsi wyno si 631 mr. , mianowicie obszar więk. pos. Edw. Kellermann 345 mr. 311 mr. roli, 21 mr. łąk i ogr. i 13 mr. past. , mn. pos. 286 mr. 246 mr. roli, 14 mr. łąk i 26 mr. past. . Ta wioska graniczy na południe z Kańczugą, na wschód z Żuklinem, na północ z Mikulicami a na zachód z Sieteszem. Mac. Nizin, dawniej Jakubielewszczyzna, fol. , pow. dzisieński, w 2 okr. pol, gm. Nowy Pohost, okr. wiejski Helenowo, o 60 w. od Dzisny, 1 dm. , 17 mk. kat. , 112 dzies. ziemi dworskiej. N. należał dawniej do Ikaźni; w 1777 Konoplańscy, w posiadaniu których i obecnie pozostaje, nabyli go w części od Dziechciejewskich, w części zaś w 1779 r. od Kiełpszów. Nizinny al. Nizina, niem. Niederung, powiat w okr. regencyjnym gąbińskim. Leży na nizinie tylżyckiej, ma 20 1 2 mil kwadr. i 53000 mk. , w znacznej części pochodzenia litewskiego. Władze powiatowe mieszczą się we wsi Jędrzychowo Heinrichswalde. Niziny i Rożniaty, wś i fol. w pasie granicznym cłowym, pow. mielecki, na pr. brz. Wisły, osłonięte od wylewów dużym wałem. Z podmokłych łąk i pastwisk, dzielących obie części, spływa woda do długiego ale wązkiego stawu. Niziny 165 m. wznies. są folwarkiem należącym do dóbr ks. Jadwigi de Ligne. Przy fol. jest karczma i kilka chat. Rożniaty. nieco wyżej położone są wiejską osadą. Ludność Rożniat wynosi 382, Nizin 135 mieszk. rzym. kat. , należących do par. w Gawłuszowicach. Urz. poczt. w Mielcu w odl 2 klm. Pos. więk. wynosi 421 mr. roli, 163 mr. łąk, 83 mr. past. i 112 mr lasu; pos. mn. 222 mr. roli, 38 mr. łąk i 111 mr. past. Obydwie części graniczą na zachód z Wolą Zdankowską, na południe z Krzemienicą a na zachód z Kębłowem. W 1879 r. p. Roman Rydel odkrył tu cmentarzysko pogańskie, bardzo rozległe. Niziny 1. wś i fol. nad rz. Wschodnią, pow. stopnicki, gra. Oględów, par. Tuczępy. Leży na połowie drogi bitej ze Stopnicy do Staszowa, o 12 w. od Stopnicy, posiada młyn amerykański, pokłady kamienia i torfu. W 1827 r. było 29 dm. , 276 mk. Dobra N. skła dały się w 1878 r. z fol N. , Krzczonowice, przyległ. Przemysłowo; wsi N. , Lenartowice i Krzczonowice; rozl. mr. 2042 fol. N. gr. orn. i ogr. mr. 552, łąk mr. 80, past, mr. 117, lasu mr, 610, nieuż. mr, 58, razem mr. 1417; bud. mur. 9, z drzewa 17; płodozmian 15polowy; fol. Krzczonowice gr. or. i ogr. mr. 510, łąk mr. 36, past. mr. 56, nieuż. mr. 23, razem mr. 625; bud. mur. 2, z drzewa 4; płodozmian 14polowy. Las urządzony, ko lej 50letnia. Wś N. os. 58, z gr. mr. 395; wś Lenartowice os. 10, z gr. mr. 127; wś Krzczonowice os. 20, z gr. mr. 174. 2. N. , fol. , pow. stopnicki, gm, Maleszowa, par. Lisów. 3. N. , fol. , pow. jędrzejowski, gm. Sobków, par. Korytnica. Należy do dóbr Korytnica ob. . Br. Ch. Niziolszczyzna, zaśc. szl. , pow, dzisieński, w 3 okr. pol. , o 22 1 2 w. od Dzisny, 1 dm. , 5 mk. kat. Niziołki Dobki, wś, i N. Stare, wś, pow. ma Nizgurce Nizgórka Nizgórka Nizhołów Nizkinicze Nizka Nizki Nizowce Nizowiszcze Nizówka Nizsna Nizulicze Niż Niżankowice Nizka zowiecki, gm. Chojany, par. Kulesze. Mieszka tu drobna szlachta. N. Dobki w 1827 roku miały 10 dm. , 62 mk. , zaś N. Stare 8 dm. , 59 mk. Nizka, niem. Nisky, miasto w zniemczonej części prus. górn. Łużyc, w pow. rozborskim. Stacya kolei żelaznej na linii KohlfurtFal kenberg. A. J. P. Nizki 1. wś, pow. czerykowski, ma kaplicę kat. par. krzyczewskiej; dziedzictwo Michała Czudowskiego. 2. N. , wś, pow. klimowicki, gm. Kościukowicze, 36 dm. , 197 mk. 3. N. , mały zaśc. , pow. słucki, w 2 okr. pol. kleckim, pomiędzy Sieniawką i Talminowiczami, ma 4 osady; miejscowość dość leśna. Nizkinicze, ob. Niskienicze. Nizowce, wś nad rzeczką Bieniną, pow. nowogródzki, w 1 okr. pol. niehniewickim, gm. Wsielub, ma 9 osad, grunta dobre, miej scowość wzniesiona. A. Jel. Nizowiszcze, jezioro w pow. pińskim, uformowane na rozlewach kotliny rz. Prypeci, zwanej tu Parok, mianowicie między Swałowiczami i Noblem, o 2 w. prawie od koryta rzeki z lewej strony, na 1 w. długie, 3 w. sze rokie. A. Jel. Nizówka, rzeczka w pow. kowelskim, lewy dopł. Wyżwy, przepływa około wsi Starej Wyżwy. Nizówka, fol. , pow. ihumeński, w 2 okr. pol. smiłowickim, od 1853 r. należy do dóbr Buda, Homolickich, i razem z Budą ma około A. Jel. 263 1 2 włók obszaru. Nizsna, ob. Niżna. Nizulicze, ob. Mizulicze. Niż, zwały się okolice położone na dolnym niższym biegu Dniepru i Bohu, mianowicie zaś poniżej porohów Dnieprowych, Porów, Sicz, Ukraina, Zaporoże. Niżankowice, rus. Nyżankowyczi, zwane dawniej także Krasnopol miasteczko, pow. przemyski, 14 klm. na płd. od Przemyśla, pod 49 39 20 płn. szer. i 40 26 30 wsch. dług. od F. Na wsch. leżą Borszowice, Paćkowice i Wielunice, na płn. zach. Małkowice, Zabłotce i Młodowice, na płdzach. Sierakośce, na płd. Podmojsce i Przedzielnica, wsie pow. dobromilskiego. N. leżą w dorzeczu Wisły, za pośrednictwem Wiaru, dopływu Sanu. Wiar wchodzi tu od płd. zach. ze wsi Podmojsoe i i płynie na płn. wsch. do Wielunic, a przyjmuje w obrębie miasteczka jeden znaczniejszy dopływ od praw. brz. , pot. Rybniska, płynący z Przedzielnicy w kierunku płn. Na lew. brz. Wiaru leżą zabudowania 243 m. , na płd. zach. od nich część miasteczka Wyhadów, a w płn. stronie obszaru dworzec kolejowy. Przez N. idzie gościniec, wiodący z Przemyśla do Dobromila i droga na płn. zach. do Fredropola. Przedmieście miasteczka zowie się Posada; karczmy Wygoda, Tłoka i Wydra. Własn. więk. gminy miejskiej ma roli or. 201, łąk i ogr. 9, past. 4; wł. mn. roli or. 903, łąk i ogr. 52, past. 195 mr. W 1880 r. było 1752 mk. a mianowicie 1646 w N. a 106 w Wyhadowie, między nimi 442 obrz. rzym. kat. w N. a 25 w W. , a 602 obrz. gr. kat. w N. , 40 w W. Par. rzym. kat. w miejscu, dek. i dyec. przemyska. Do par. należą Aksmanice, Berendowice, Cyków, Darowice, Fredropol, Hermanowice, Krokowice, Kniażyce, Koniuchy, Koniusza, Kormanice, Kupiatycze, Małkowice, Młodowice, Paćkowice, Podmojce, Rożubowice, Sierakośce, Stanisławczyk, Solca, Truszowice, Wielunice i Zabłotce. O początkach tej parafii niemamy dokładnych wiadomości; jest domniemanie, że jej założycielem był Kazimierz Jagiellończyk około 1450 r. Kościół pierwotny miał wznieść Jakób, pierwszy pleban. Probostwo w N. nadał Zygmunt I w r. 1511 wikaryuszom katedry przemyskiej. Kościół murowany, wystawiony w r. 1461, a konsekrowany 1730 pod wezw. św. Trójcy. W zewnętrznej ścianie kościoła znajdują się umieszczone dwie kamienne rzeźby. Jedna przedstawia głowę z koroną, twarz ciągłą i z brodą, jakoby popiersie Kazimierza Jagiellończyka, droga przedstawia głowę rycerza w hełmie, dokoła ozdobionym piórami w kształcie rozwiniętego wachlarza. Obydwie te rzeźby odczyszczono około 1874 i zdjęto z nich odlewy gipsowe, umieszczono obecnie w muzeum Ossolińskich we Lwowie. Par. gr. kat. w miejscu, dek. niżankowicki, dyec. przemyska. Do par. należą Sierakośce i Zabłotce. Obie te wsie tworzyły niegdyś osobne parafie. Sierakośce przyłączono do N. w r. 1802, a Z. w r. 1815 po śmierci proboszcza Bazylego Stojałowskiego. W N. jest cerkiew murowana, staroruska, pod wezw. św. Trójcy. Do dekanatu niżankowickiego należą parafie Borszowice, Drozdowice, Grochowo, Hermanowice, Hruszatycze, Kłokowice, Kormanice, Korytniki, Miżyniec, Olszany, Śliwnica, Cisowa i Cyków. N. są siedzibą sądu pow. dla okręgu niżankowickiego, obejmującego 18, 570 mk. 1880 r. , urz. poczt. i tel. , jest tu stacya kolei przemyskołupkow skiej, między Hermanowicami a Dobromilem i szkoła etat. dwuklasowa. Majątek miejski wynosi 72, 005 zł. W r. 1884 było 5294 zł, dochodu. W wieku XV wyrabiano tu dobre piwa i miody, a w w. XVI płótna. W roku 1408 obdarzył Władysław Jagiełło Niżankowice prawem niemieckiem, pozwolił ryby w rzece łowić, piwa, miody robić, wino i inne napoje szynkować, przywozu zaś takowych zkądinąd zabronił; podwody tylko za listem Niżborg królewskim mieszczanie odprawować mieli, a na wojnę wóz czterokonny lub wolami zaprzężony dostarczać byli obowiązani. Dokumentem, wydanym w Samborze d. 26 sierpnia 1451 r. , potwierdził Kazimierz Jagiellończyk fundacyą kościoła św. Trójcy w mieście, , Crasnepole. dodając do tego ze swej strony 20 beczek drobnej soli z żup królewskich w Soli, w obwodzie przemyskim A. G. Z. , t. VI, str. 35 i 36. Z powodu trzykrotnego zniszczenia przez Tatarów w XV i XVI w. , były Nyczankowicze uwalniane r. 1496 na lat ośm od wszelkich czynszów, pod wód. robocizn, poradlnego i wozu wojennego; r. 1502 od poborów na lat 10, a od ceł królewskich na lat 5; w r. 1527 od wszelkich podatków na lat 9, od czopowego na rok, a od pod wód na 3 lata. Przywilej z r. 1569 dla miasta Krasnopole, antea Nizankowicze appellatum, wyraża ponieważ mieszczanie zbudowali i własnym kosztem utrzymują mosty i groble, pozwalamy im przeto myto pobierać od wozów, solą lub innymi towarami naładowanych, od koni i bydła; starosta nie ma wzbraniać wolnego wrębu w lasach; pozwalamy im gorzałkę szynkować za opłatą 20 grzywien staroście; ustanawiamy jarmarki na św. Trójcę i św. Mikołaj. Gdy miasto przez napad niewiernych spustoszone, a ustawy cechowe zagładzie uległy, spisał magistrat nowe, jakoto w r. 1621 dla szewców. Początek tych ustaw brzmi Przysłuszało nam sporządzenie, w tym nieszczęsnym czasie przez nieprzyjaciela Krzyża św. tego miasteczka zniesienie uczynić, aby po każdy dzień większe rozmnożenie miało i bojaźni Pańskiej, która jest początkiem mądrości, jako i w sławie dzielnej się rozszerzało, Co do liczby majstrów chce mieć ustawa aby w liczbie pewnej jako z dawna 9 a nie więcej na tak małej osadzie ich było. Tegoż roku spisano ustawę dla kuśnierzów starsi rząd wszelaki, uczciwy, z wzorem cnot wszelakich wieść powinni, jednak co najwięcej genealogią zkąd jest, jakich rodziców, gdzie się wyzwolił przyjmować mają, a przyjęci ob tantas solennitates, contubernii achtel piwa z obiadom albo z wieczerzą i pół kamienia wosku na świece dla odprawowania chwały Bożej do kościoła uraczyć i oddać powinni. W r. 1623 spisano ustawę dla płócienników Przyjmujący cech za wyćwiczeniem 3 lat bez najmu, bo rzemiosło to potrzebuje wyćwiczenia doskonałego nie z żadnej zapłaty, tylko z wysługi, powinien takowy oddać 5 zł. do skrzynki, rusznicę, funt prochu, kopę kul i 2 funty wosku, do tego kolacyą starszym i młodszym. Uczeń u mistrza rzemiosła wyćwiczywszy, dwie koszuli zgrzebne a trzecią konopną i gr. 24 mistrzom kontenty oddać będzie powinien; po wyzwoleniu 4 niedziele u tegoż mistrza ma przerobić, a potem zaraz do ludzi wędrować dla powzięcia oby czajów cnotliwych; jeżeliby nic wędrował rocznie, tedy mistrzom achtel piwa wędrów ki ma dać. Tegoż roku spisano ustawy dla krawców Gdyby który mistrzom chciał zostać, musi przed wszystkim cechem stojąc przy stolo kredą wypisać i jako mu wymie rzono będzie wymalować albo kościelny or nat, płaszcz, albo kapę kościelną, kapicę mniską, kapę doktorską, suknią na zbroję we dług dawnego zwyczaju z szerokimi rękawami, dok ku gonitwie, namiot wielki z dwoma gałkami, tak jako w polu stać ma, namiot z jedną gałką, płaszcz doktorski okolisty. Spy tany od starszych wiele łokci do każdej sztuki uszycia są potrzebne, powinien odpowiedzieć tu wyszczególnione łokcie sukna, ma teryi, płótna. Powyższe ustawy są podano w Starożytnej Polsce Balińskiego, t. II, str. 646 i 647. Uchwała walnego sejmu kor. warszawskiego z r. 1647 naznaczyła w Niżankowicach skład win węgierskich według praw inszych składów koronnych Vol. leg. , IV, 116. W spisie dokumentów z metry ki kor. Rkp. Ossol. 2836, str. 257 czy tamy Locus desertus Wygoń dictus in oppido N. Nobili Andreae Chabrck vicario Ecclesiae parochialis confertur. A. 1621. Podług lustracyi z r. 1765 był tu ratusz 1759 r. zbudowany na środku rynku, z podsieniami w koło na słupach dla przedawających, domów w rynku 26, na przedmieściu 96. W r. 1480 byli panami N. Koniecpolscy, potem Kmitowie, potem Piaseccy ob. Rkp Ossol. , 1826. W 1880 r. pożar zni szczył miasto. W zbiorze rycin Pawliko wskiego znajduje się rysunek, przedstawiają cy cerkiew w N. ob. tekę z widokami pol skich miejscowości 4324. Lu. Dz. Niżatycze, ob. Niziatycze. Niżawa, ob. Dybowo i Nieszawa. Niża Wies, niem. Niesendorfj wś serbska na Saskich Łużycach, pow. budyszyński. W 1880 r. 13 dm. , 61 mk. , 56 ewang. , 5 kat. , 55 Serbów. A. J. P. Niżborg 1. Nowy, wś, pow. husiatynski, nad pot. Tajna, o 14 klm. na płn. zach. od Husiatyna. Graniczy na płd. wsch, z Wasylkowcami, na płd. z Krogulcem, na zachód z Kopeczyńcami, na płn. i płn. wsch. z Niżborgiem Starym. Obszar dwor. gr. or. 1554, łąk i ogr. 158, past, 30, lasu 263; włośc. gr. or. 1527, łąk i ogr, 180, past. 32, lasu 27 mr. Ludn. rzym. kat. 477, par. Kopeczyńoo, gr. kat. 974, par. w miejscu, z filią w Niżborgu Star. , z Hryńkowicami 584 dusz ma 1558 gr. kat. , dek. husiatynski, dyec, lwowska. Szkoła etat. o 1 naucz. Sąd pow. notar. , urz. poczt. i telegr. w Kopeczyńcach, odl 9, 5 klm. Niżatycze Niżatycze Niżawa Niża Niżna Niżne Niżnie Niżni Niżniedziewick Niżniów 2. N. Stary z Hryńkowcami, wś, pow. husiatyński. Leży na płn. wsch. od N. Nowego, o 1 klm. Graniczy na wschód z Liczkowcami i Trybuchowcami, na płd. z Czabarówką, Wasylkowcami i N. Now. , na zach. z Myszkowcami, na płn. z Samołuskowcami. Ob szar dwor. gr. or. 846, łąk i ogr. 117, past. 19, lasu 530; włośc. gr. or. 985, łąk i ogr. 155, past. 21 mr. ; ludn. rzym. kat. 258. par. Kopeczyńce, gr. kat. 584, szkoła etat. o 1 naucz. Właśc. więk. pos. Józef hr. Baworowski. B. R. Niżegorodzka gubernia, ob. Nowogród NiNiżna, węg. Nizsna, wieś słow. , w hr. orawskiem Węgry, w pow. warskim, w do linie rz. Orawy, na prawym jej brzegu, na płd. zachód od Twardoszyna. Graniczy od płn. z Dedyną Ziemiańską NemesDedina, od wschodu z Krasnąhorką, od płd. z Białympotokiem, od płd. zach. z Podbiciem, a od płn. zach. z Lokczą, Obszar tej wsi przerzyOrawa na dwie połaci, płn. zach. i płd. wsch. Płn. zach. połać, w której na pr. brz. Orawy legła wieś, rozpostarła się na płd. wsch. sto ku Magóry orawskiej. Toż nad granicą lokczańską wznosi się szczyt Budyn 1220 m. , najwyższy punkt tego pasma. Na płd. zach. granicy w tej połaci wznoszą się wierchy Łazy 944 m. , Czyżykowa 923 m. i Łuczywna 850 m. . Wzniesienie wsi koło ko ścioła 573 m. Na płn. od wsi stroma góra Ostrażyca 767 m. . Płd. wschodni obszar tworzy dział wodny między Orawą a jej le wym dopływem, Studenym potokiem. Tu taj wznoszą się wierchy Kraśnicki wierch 769 m. , Prasatin 855 m. . Obszar N. obejmuje 3810 kwadr. sążni katastral. 1880 roku. Jest tu 221 dm, 1118 mk. W miej scu wznosi się kościół p. w. św. Galla, fund. r. 1692. Metryki sięgają roku założenia. Według szem. dyec. spiskiej z r. 1878 było w miejscu dusz rz. kat. 1151, nieun. 142, żyd. 24, razem 1317. Do tej par. należą włości Dedyna Ziemiańska i Podbiel. Cala par. ma dusz rz. kat. 2339, ew. 6, nieun. 240, żyd. 53, razem 2638. Trzy młyny Hidoczyn, Studena i Papiernia. Sąd powiat. w Trzcianie, urząd podatk. w Trzcianie Trsztena. St. p. Podbiel. Br. G. Niżna, szczyt górski, ob. Czeremosz. Niżna Hyga, część wsi Mikuliczyn ob. . Niżna Łuka, wś, pow. krośnieński, przy gościńcu z Krosna 8, 7 klm. do Dukli a na zach. od Bóbrki. Wś leży w równinie na lewym brz. Jasiołki 310 m. , którą od zachodu i południa zamykają wzgórza ze szczytem Grodzisko 426 m. . Z tych lesistych wzgórz spływa do Jasiołki kilka potoków. Kończynę południową wsi tworzy karczma zwana Murowanką. N. Ł. należy do par. rzym. kat. w Bóbrze, ma 287 mk. Więk. pos. Karola Klobasy ma 103 mr. roli, 4 mr. łąk i 6 mr. past. ; pos. mn. 174 mr. roli, 27 mr. łąk i 24 mr. past. Najbliższą wsią na zach. jest Bóbrka a na wsch. Wrocanka. Mac. Niżne, jezioro w pow. hrubieszowskim, na obszarze dóbr Cichoborz, w gm. Mieniany, leży w dolinie Bugu, śród bagien, trzęsawisk, ma 30 mr. obsz. i do 6 stóp głębokości, obfituje w pijawki. Wody odpływają do Bugu. Niżne, wś nad rz. Wołkiem, pow. latyczowski, gm. , par. i okr. pol. Deraznia, ma 47 os. 318 mk. , 297 dz. ziem. włośc, , 477 dz. dwor. , młyn, kopalnia kamienia wapiennego. Należała do Zaleskich, prawem zakładnem Nosalewskich. Niżni Łomów, mto pow. gub. penzeńskiej, nad rz. Łomową, o 101 w. od Penzy, 7339 mk. , 6 cerkwi, szkoły, zakł. dobroczynne, 10 fabryk, znaczny handel produktami roln. , targi i wielkie jarmarki, st. poczt. Założone w 1636 r. , niegdyś warowne. Niżniełomowski powiat, ma na przestrzeni 3173, 3 w. kw. 128, 947 mk. , trudniących się głównie rolnictwem; powierzchnia równa, grunt urodzajny, lasy zajmują 32 przestrzeni. Niźni Młyn al. Nyżnyj Młyn, młyn w Brodoku, pow. kocmański. NiżniNowgorod, mto gub. , ob. Nowogród Niżni. Niżnie, sioło nad rz. Tytwą, pow. starodubski gub. czernihowskiej, o 17 w. od m. pow. , 213 dm. , 1838 mk. NiżnieCzyrska, stanica nad Donem, w ziemi wojska dońskiego, o 316 w. od m. guber. , 12978 mk. , 2 cerkwie, szkoły, przystań, jarmarki, słynne ogrody, st. pocztowa. Niżniedziewick, ros. Niżnedjewick, mto pow. gub. woroneżskiej, nad rz. Dziewicą, o 67 w. od m. gubern. , 1383 mk. , cerkiew, szkoła powiatowa i paraf. , st, poczt. Pierwotnie wś, od 1776 mto. Niżniedziewicki powiat ma na przestrzeni 3287, 6 w. kw. 129175 mk. , trudniących się przeważnie rolnictwem. Powierzchnia wzgórkowata, grunt urodzajny, lasy zajmują 6 ogólnej powierzchni. NiżnieTagilsk, mto i zakłady górnicze, nad rz. Tagilą, pow. wierchoturski gub. permskiej, własność Dawidowych, 28133 mk, ważne zakłady górnicze i hutnicze, st. poczt. i st. dr. żel. uralskiej, o 133 w. od Ekaterińburga a 335 w. od Permu. Niżnie Tatry, ob. Tatry Niżnie. Niżniów, mko, pow. tłumacki, na prawym brz. Dniestru, przy gościńcu stanisławowskopodhajecko brzeżańskolwowskim, o 11 klm. na płn. od Tłumacza, 25 klm. na płn. wsch. od Stanisławowa. Graniczy na płn. i wsch. z Dniestrem, na południe z Kutyską, na zach. Niżegorodzka Niżegorodzka Njagłuz Njamaszchlieb Njebjelczicy Njamorojce Njechorń Nobel z Bratyszowem. Obszar dwor. gr. or, 1039, łąk i ogr. 159, pastw. 925, lasu 1634; włośc. gr. or. 3441, łąk i ogr. 249, pastw. 159, lasu 9 m. Lud. rzym. kat. 552, par. w miejsca, erygowana 1740 r. przez Stanisława Wincentego Jabłonowskiego, wojew. rawskiego. Ko ściół murowany niegdyś oo. paulinów, odno wiony i poświęcony 1842 pod wezw. ś. Stani sława. Do par. należą Bratyszów 52 dusz, Kutyska 165, Oleszów 22, razem w całej par. katol. 791, izrael. 780; gr. kat. 2900, par. w miejscu, dek. Uście, szkoła etat. o 2 naucz. , sąd pow. Tłumacz, urz. poczt. w miejscu. Właściciel pos. więk. Teodor hr. Lanckoroński. Kuropatnicki w geografii Galicyi z 1786 r. , pisze Niżniów miasto J. O. księcia Imci z Prusów Jabłonowskiego, dzisiejszego kaszt. krak. Był tu bogato ufundowany klasztor i kościół ks. paulinów od ojca dzisiejszego ks. kaszt. krakowskiego, to jest od J. O. ks. woj. rawskiego, który w Częstochowie ks. pauli nom wiele funduszu przyczynił, kaplicę w marmury ozdobne wystawił, i jeden bastyon fortecy ufortyfikował. B. R. Niżowa, strumień, wypływa w gm. Chorągwicy, w pow. wielickim, z małego stawku, płynie na płd. wsch. przez pola chorągwickie, następnie przez Dobrano wice, gdzie zwraca się na płd. , mija Wolę Dobranowską, wś Niżo wą, wreszcie Kunice. Poniżej Kunic rozdzie la się na dwa ramiona, jedno wprost na płd. do Raby podąża, drugie zaś wschodnie opływa Fałkowice, poniżej których uchodzi od Raby od lew. brz. Pędzi kilka młynów wodnych. Długość biegu 10 klm. Br. G. Niżowa z Kunicami i Huciskiem, wś, pow. wielicki, par. rzym. kat. w Łazanach, 3, 8 klm. od Gdowa. Leży na prawym brzegu Raby, w okolicy podgórskiej, nad Niżowym potokiem 260 m. wznies. . Przys. Kunice dzieli się na dwie części północną nad Niżowym potokiem, na północ od wsi i południową tworzącą oso bną gminę, ob. t. IV, str. 876, nad Rabą, blis ko gościńca z Bochni do Myślenic. Hucisko leży na zach. od N. , na wzgórzu lesistem 355 m. . Wś ma 155 mk. rzym. kat. Obszar więk. pos. hr. Adolfa Lipowskiego wynosi 90 mr. roli, 11 mr. łąk, 4 mr. past. , 18 mr. lasu; pos. mn. 58 mr. roli. , 21 mr. łąk, 6 mr. past. i 5 mr. lasu. N. graniczy na płn. ze Sławkowicami, na zachód z Sierakowem a na płd. z Winiarami. Mac. Niżówka, wś i fol. nad rz. Słuczą, pow. słucki, w 1 okr. pol. starobińskim, gm. Pohost, przy gościńcu ze Słucka do Pohosta. Wś ma 10 os. ; fol. , dziedzictwo Downarowiczów, ma około 22 1 4 włók obszaru. Miejscowość odludna, poleska, grunta lekkie, łąk obfitość. Niżyłowicze, w dok. Nizałowicze, wś, pow. radomyski, o 5 w. na zachód od Naliwajkówki, śród obszernych sosnowych lasów, ma 565 mk. , w tem 9 kat. ; cerkiew drewniana pod w. Archanioła Michała, wzniesiona w 1796 r. na miejsce dawniejszej, N. położone są w nizinie od czego wzięły nazwę, przez którą płynie strumień Hulwa, uchodzący w obszerne błoto Bujan. Do 1735 należały do N. kluczaradomyskiego al. poleskiego metropolitów kijowskich unickich, następnie zajęte przez rząd. Poprzednio majętność monasteru pieczerskiego w Kijowie. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 4 248, 642. Niżyn, wś i fol. nad rz, Oresą, pr. dopływem Ptycza, na płd. krańcu pow. bobrujskiego w 3 okr. pol. hłuskim. Wś ma 16 os. pełnonadziałowych; fol. , dziedzictwo Kurnatowskich, po dzielony na dwie części, ma ogółem około 21 włók. Po parcelacyi mają tu też znaczne dzia ły włościanie. Miejscowość nizinna, obfitują ca w łąki i ryby. A. Jel. Niżyn, ob. Nieżyn. Niżyniec, ob. Miżyniec. Niżyzna, fol, pow. inowrocławski. Ma 1 dm. , 16 mk; należy do gm. i dom. Ośniszewa Njabadojce, niem. Nebendorf, wś w zniemczonej części dolnych Łużyc, w pow. kalawskim. Njabożkojce, niem. Naundorf, wś na dol nych Łużycach, pow. kalawski, par. ewang. wjetoszowska. W 1880 r. 359 mk. , wyłącznie Serbów. A. J. P. Njacyna, niem. Bibersdorf, wś w zniemczonej części dolnych Łużyc, pow. lubiński. Njagłuz, niem. Lammsfeld, wś w zniemczonej części dolnych Łużyc, pow. lubiński, par. ewang. luborazka. Njamaszchlieb, niem. Nimaschklebe, wś w zniemczonej części dolnych Łużyc, pow. gubiński. Njamorojce, niem. Ilmersdorf, wś przeważnie zniemczona, na dolnych Łużycach, pow. kalawski, par. ewang. malińska. Njebjelczicy, niem. Nebelschuetz, wś serbs ka na saskich Łużycach, pow. kamjenecki. W 1880 r. 39 dm. , 271 mk. , 237 kat. , 34 ewang. , 245 Serbów. Kościół par. katol. Fundacya istniała już przed rokiem 1346, jako filja Kamieńca. Po reformacyi urządzoną została sa modzielna parafia. Dzisiejszy kościół wybudo wany w latach 1740 3. Szkoła począt kowa. A. J. P. Njechorń, niem. Nechern, wś serbska na saskich Łużycach, pow. budyszyński. W 1880 r. 30 dm. , 191 mk. , wyłącznie ewang. , w tem 187 Serbów. A. J. P. Nob, fol. , pow. gierdawski, st. poczt. Klein Ginie. Nobel al. Nobelskie, mylnie Nowel, jezioro w pow. pińskim, oblewa mko Nobel, które leży Nob Niżowa Niżowa Niżówka Niżyłowicze Niżyn Niżyniec Niżyzna Njabadojce Njabożkojce Njacyna Nobel Nobel na półwyspie wzdzierającym się w jezioro od płn. Długie 3 1 2 w. , szerokie 2 1 2, ma 12 w. obwodu i 4, 2 w. kw. powierzchni podług Strielbickiego. Brzegi wysokie. Jezioro N. łączy się za pomocą kilku strug z odnogami Prypeci, zwanej tu Parokiem. Z N. wychodzą dwa potoki, tworzące rz. Strumień. Znajdują się na niem trzy wyspy. Jest bardzo rybne i rybołóstwo daje znaczny dochód. Nobel, starożytne mko i dobra nad jez. t. n. , pow. piński, w 2 okr. pol. lubieszewskim, 120 dm. , 1030 mk. , cerkiew paraf. , mająca do 900 wiernych i uposażona 3 włókami ziemi, synagoga; 2563 dzieś. ziemi. W 1870 r. roz dzielono N. na dwie części, z których jednę dano w nagrodę gen. Belgradowi, posiadające go wraz z Buryłówką 51 1 2 włók, drugą zaś urzędnikowi Nienarukomowi, około 129 włók wraz z rybołóstwem. Ludność trudni się ry bactwem i flisactwem. Latopiscy wspominają to miejsce już w drugiej połowie XIII w. , mianowicie, gdy za czasów Mendoga wodzo wie ko. wołyńskiego Wasila Zalislaw i Medatryk, obwarowanych w grodzie N. Litwi nów pod dowództwem Kandyzata Towdijamandowicza w pień wycięli. Ponieważ gród, na miejscu dziś istniejącego miasteczka, znaj dował się na końcu wązkiego półwyspu, głę boko w jezioro wchodzącego, przeto oddział litewski, niemając odwrotu, opadnięty przez przemagające sity nieprzyjaciela uległ. Cały obóz litewski dostał się zwycięzcom, a wy grana Rusi wywarła wielkie skutki na sto sunki obu sąsiednich narodów. O tej morder czej rozprawie kronika Ipatjewska pisze pod rokiem 1262 ob. Skarbiec Daniłowicza, t. I, str. 107, kronika zaś Wołyńska odnosi wy padek do roku 1260 Narbut Dzieje, t. IV, str. 149. A. Jel. Nobel, ob. Napole 1. . Nobel, wś włośc. nad Starą Radunią, pow. gdański, st. p. Gdańsk. Obejmuje 18 gburskich posiadłości i 2 zagrody; 899, 5 mr. roli. W 1868 r. 136 mk. , 27 kat. , 109 ew. 18 dm. ; par. kat. ś. Wojciech, ew. i okr. urz. stanu cywil. Orunia, szkoła Lipicz; odl. od Gdańska wynosi 1 milę. Dobra te były dawniej własnością familii Ferberów. Dostał je burmistz gdański Konstanty Ferber, były wtedy bardzo zniszczone. Od jego imienia zwano je żartobliwie Konstantynopolem, z czego miało powstać dzisiejsze Nobel ob. Brandstaeter Land u. Leute des Landkreises Danzig, str. 202. Nobella, w dok. Nyeubylya, fol. , pow. sieradzki, gm. Dzierzązna, par. Kamionacz. N. stanowi dziś jedną całość z fol. Kamionacz ob. . Na początku XVI w. Lib. Ben. Łask. , I, 438 N. była wsią, która z łanów kmiecych dawała dziesięciny na stół biskupi a z folwarku dla altaryi gnieźnieńskiej. Miejscowy proboszcz w Kamionaczu otrzymywał jedynie kolendę. Nobertowa niem. , ob. Norbertowo. Nobiskrug niem. , wyb. do Oruni należące, pow. gdański. Noc, wś nad rz. Noteć, pow. nieszawski, gm. Ruszkowo, par. Broniszewo, odl. 54 w. od Nieszawy. ma 90 mk. W 1827 r. było dm. 12, mk. 81. Fol. N. z nomenkl. , Rożek i wsiami N. , Obory, Holendry Nockie, Kalin al. Noteć, Mielnik i Morzyczyn, miał w 1873 r. rozl. mr. 1431 gr. or. i ogr. mr. 387, łąk mr. 136, lasu mr. 754, past. mr. 14, wody mr. 115, nieuż. mr. 25; bud. mur. 8, z drzewa 4; płodozmian 14 polowy, las nieurządzony. Wś N. os. 8, z gr. mr. 7; wś Obory os. 8, z gr. mr. 107; wś Holendry Noćkie os. 5, z gr. 127; wś Kalin al. Noteć os. 25, z gr. mr. 154; wś Mielnik, os. 7, z gr. mr. 60, wś Morzyczyn os. 40, z gr. mr. 230. Nochowo, niem. Nochau, wś i dobra rząd. , pow. szremski. Wś ma 38 dm. , 324 mk. , 17 ew. , 307 kat. , 96 analf. Poczta i gośc. w Szremie o 4 klm. , st. kol. żel. Czempin o 20 klm. Królewszczyzna N. , z Pelczynem ma 2533 mr. rozl. Bez Pelczyna ma 5 dm. , 103 mk. , 39 ew. , 64 kat. , 60 analf. W okolicy znale ziono urny. Długosz już o cmentarzysku tem wspomina ob. Przyjaciel ludu, t. V. . We dług regestr. pobor, z 1580 1581 r. wś N. , w par. Szrem, posiadała 14 łanów, 1 łan kar czemny i młyn Pawiński, Wielkop. t. I, str. 84. M. St. Nochowszczyzna 1. pow. święciański, w 3 okr. pol. , gm. i par. Komaje, fol. do Karolinowa; w 1875 r. z działu familijnego otrzymała Wanda z Sulistrowskich Alfredowa Roemerowa. 2. N. , zaśc. szlach. nad potokiem, tamże, o 36 w. od Święcian, 3 dm. , 25 mk. kat. , młyn wodny drewn. 3. N. , zaśc. szlach. nad potokiem, tamże, 2 dm. , 7 mk. kat. Nochten, ob. Wochose. Nockie Holendry, kol. , pow. nieszawski, gm. Ruszkowo, par. Broniszewo. Ma 45 mk. W 1827 r. było dm. 10, mk. 49. Ob. Noć. Nockowa, wś, pow. ropczycki, nad górnym biegiem Bystrzycy, która wypływa na północ od tej wsi z krzaków zwanych Zagrodnią 298 m. wzn. . N. jest gęsto zabudowana po obu brzegach pot. 242 m. , który zwraca się z północy na zachód aż do przyjęcia Bystrzyckiego pot. , nadającego Bystrzycy północny kierunek. U zlewu obu potoków stoi nowy murowany kościół. Ku płn. od wsi ciągną się lasy na wzgórzach, dochodzących do 358 m. wzn. Te lasy noszą nazwę Będziemyśl. Ku południowi podnosi się poziom tylko do 280 m. a położone tam grunta nazywają Obszarem. Odl. od urzędu poczt. i st. kol. arcyks. Karola Ludwika w Sędziszowie 9 klm. Z 1202 mk. Nobella Nobertowa Nobiskrug Noc Nochowo Nochowszczyzna Nochten Nockie Nockowa Nogallen Noga Nogacik Nogajsk rzym. kat. przebywa 131 na obsarze więk, pos. I Frań. Dolińskiego, mającej 646 mr. roli, 78 mr. łąk i ogr. , 26 mr. past. i 24 mr. lasu; pos. mn. 1317 mr. roli, 157 mr. łąk, 243 mr. past. i 89 mr. lasu. Teraźniejszy kościół wymuro wano w r. 1859, w miejscu drewnianego koś cioła pochodzącego z r. 1566, który w 1852 spłonął. Nowy kościół poświęcił w 1869 r. bisk. tarnowski ks. Alojzy Pukalski. Przy kościele znajduje się dom ubogich, założony w r, 1631 przez Mikołaja Spytka Ligienzę, ka sztelana sandomierskiego, mający dochodu z obligacyi i datków w naturze około 80 zł. w. a. rocznie. N. była od XIV do XIX w. w rę kach Ligienzów. Par. dyec. tarnowskiej, dek. wielopolskiego obejmuje połowę Iwierzyn, Wiercany, Wiśniowe, Bystrzycę Dolną i Bystrzycę Górną, z ogólną liczbą 3391 rzym. kat. i 108 izraelitów. N. graniczy na zach. z Iwie rzycami, na wsch. ze Zgłobieniem, na płd. z Wiercanami a na płn. z Olszową. Mac. Nocunaj, ob. Nacuny. Noczwicha, mały zaśc, pow. borysowski, w pobliżu rzki t. n. , dopł. Kogowicy, w 2 okr. pol. łohojskim, gm. pleszczenicka, ma 2 osady; miejscowość lesista. A. Jel. Nodaggen, dobra prywatne, w okr. i pow. hazenpockim, par. amboteńska Kurlandya; do dóbr należy folw. Weslaien. Nodajwoda, rzeczka w gub. chersońskiej, prawy dopływ rz. Inguł. Nodems, wś i dobra, pow. rybarski, st. poczt. German, 170 mk. 1880. Noden, fol. do dóbr. Waldegalen, w okręgu tukumskim, pow. i par. telseńska Kurlandya. Nodma, ob. Nadma. Nodolle, niem. , ob. Nadole. Noeblin niem. , dobra ryc. w Pomeranii, pow. Saazig, st. poczt, tel. i kol. Freienwalde; 476, 82 ha obszaru, 2224 mrk. dochodu. Noerenberg niem. 1. , dwa dob. ryc. na Pomeranii, pow. Saazig, st. poczt. , tel. i kol. Freienwalde. Pierwsze mają 444, 80 ha i 1838, 04 mrk. czystego doch. , drugie, 2 klm. odl. , 259 79 ha i 1102 59 mrk. czystego dochodu. 2. N. , mto w Pomeranii, pow. Saatzig, 17 klm. na wsch. od st. kol. Freienwalde, nad rybnem jez. Enzig; gleba piaszczysta, tylko na zach. żyzna. Jest tu 2776 mk. , powiększejczęści ewang. , trudniących się rolnictwem, hodowlą bydła, rybołóstwem i łowieniem raków. Noes, wś nad rz. Nissą łużycką, pow. rozborski. Do 1815 r. należała do saskich Łużyc. W 1843 r. 98 dm. , 544 mk. 1 katol. Noga, os. leś. pow. słupecki, gm. i par. Trąbczyn, odl. od Słupcy 20 w. Ma 1 dm. , 5 mk, Nogacik, niem. Klein Nogath, dobra, pow. grudziądzki, st. poczt. Łasin 6 klm. odl. , st. kol. Gardeja 8 klm. odl, par. kat. , szkoła i okr. urz. stanu cywiln. W. Szembruk 1 4 mili odl. , par. ew. Czarne Dolne. N. ma 68, 38 ha roli or. i ogr. , 3, 94 łąk, 1, 38 nieużyt. , razem 73, 7; czysty dochód z gruntu 1085 mrk. W 1868 r. 2 dm. , 19 mk. , 12 kat. , 7 ew. Właśc. Leon V. Goździejewski. 1885 r. . Osada tutejsza powstała ob. wizyt. kościoła w Szem bruku r. 1740 na obszarze do sstwa rogozińskiego przyłączonym i znajdowała się przy okupacyi pruskiej w emfiteutycznem posiada niu. W 1855 r. została nazwa Nogacik urzędowo zamieniona na Kl. Nogath. Goldbeck zowie w swej topografii z r. 1789 Nogacik emfiteutycznem mająteczkiem o 2 dymach ob. Froelich Gesch, des Graudenzer Kreises, I, str. 230 231. W 1884 r. nabyła ten folw. na subhaście Stefania Goździejewska z Nowegomiasta nad Drwęcą za 61000 mrk. Kś. Fr. Nogajsk, mto nadetatowe pow. berdziański gub. tauryckiej, , nad rz. Obitoczną, w pobliżu m. Azowskiego, ma 3022 mk. , kościół ormiańskogrygoriański, kapl. prawosł. , targi i jarmarki, st. poczt. i przystań statków parowych. Osiadłe od 1770 r. przez Tatarów Nogajskich, pierwotnie wś, od 1821 r. miasto. Nogali, część wsi Rzyczki pow. Rawa Ruska. Nogallen, dobra prywatne w Kurlandyi, w okr. tukumskim, pow. talseński, par. arlaweńska Erwalen; do dóbr należą folw. Augustenhof i Grikkliben. Nogat al, Nogata, dok, Nogadus, Nogot, Nogeth, Nogath, jestto wschodnia odnoga Wisły, odłączająca się od niej pod t. z. przylądkiem Mątawskim i uchodząca licznemi ujściami do zatoki Fryskiej. Ma przeważnie płn. wschodni bieg. Najprzód płynie N. w płn. kierunku, tworząc granicę między pow. malborskim i sztumskim. Za Piekłem przyjmuje kanał łączący ją z lewą odnogą Wisły WeichselNo gatKanal, tak że Wisła zasila tu własną wodą swą córkę Nogat. Minąwszy M. i W. Usnice, zwraca się przed Pogarzałą wsią nagle ku wschodowi, ale nieco za wsią przybiera znów płn. wschodni kierunek. Potem wije się między Szonowem a Willenberg; tu opuszcza granicę pow. sztumskiego i płynie dalej koło Malborka, gdzie przez nią prowadzi most łyżwowy, a dla kolei wschodniej tuż obok pierwszego drugi żelazny. Pod Kamionką kieruje się N. znów ku wschodowi, ale za wsią Blumenstein przybiera płn. wschodni biegi mija potem wś Schadenwalde a następnie HalbStadt. Tu po raz trzeci skręca się ku wschodowi, ale wnet płynie znów w płn. wschodnim kierunku. Minąwszy Rothebude przechodzi przy wyb. Ciementsfaehre z pow. malborskiego do elbląskiego. Potem płynie dalej przy Hoppenau i Horsterbusch, Wolfsdorf i Nogathau; od Robach aż do Hakendorf ma Nogali Nocunaj bieg płn. zachodni. Ale potem wraca do płn. wschodniego kierunku i minąwszy Wolfszagel i Einlage zaczyna się już dzielić na różne ramiona po niem. Rinnen, Graeben, Fahrten lub Zuege zwane. Za wsią Zeier odłącza się od N. Krafulski kanał ob. , ciągnący się do rzeki elbląskiej. Za śluzą Krafulską staje się system dzielących się odnóg coraz zawilszy, tak że wreszcie ta córka Wisły aż 20 ujściami wpada do zatoki Fryskiej; kilka z nich jednak w nowszym czasie zatamowano, aby zapobiedz zamuleniu zatoki. Co rok bowiem silny prąd wody tyle znosi mułu, ze przy ujścia utworzyły się liczne kępy, które wciąż się powiększają i to na milowej przestrzeni co rok po kilka prętów, tak że rocznie przyrasta tu do 100 mórg żyznej gleby. Długość N. wynosi 57 klm. , szerokość zaś jest bardzo rozmaita; przy Pogorzałej wsi wynosi ona 264 m. , przy Malborku 180, 78 m. , pod żelaznym mostem tylko 54, 83 m, przy Zeier 113 m. Spad wód jego przedstawiają następujące liczby przy Mątawskim przylądku leży zero wodoskazu o 20 stóp i 3 cale po nad poziomem morza, pod Malborkiem 9 4 i 7 5 przy domie portowym w Elblągu ob. Rhode, Der Elbinger Kreis, Danzig 1869, str. 8. Co do głębokości N. to ta dawniej dochodziła nawet 30 stóp średnio, ale po przeprowadzeniu kanału wiślańsko nogackiego, który kosztował 3, 910, 073 tal. , stan wody tak się obniżył, że łodziami biorącemi 3 do 4 stóp wody nie można żeglować. Chcąc się z Gdańska do Elbląga dostać, obierają statki drogę przez kanał gdańskoelblaski, dalej przez t. z. Westrinne, Biberzug i Breitfahrt, które ku temu zostały znacznie pogłębione, do śluzy Krafulskiej, a stąd rzeką Elbląską do Elbląga, przez co omijają zamuloną zatokę Fryską. N. jest ujęty w silne groble, które już r. 1288 mistrz ziemski Meinhard von Querfurt sypać zaczął. Do ich utrzymania przyczynia się skarb i wsio przyległe. Ale Wisła i N. wzbierają częściej i gwałtowniej niż którakolwiek z rzek w Prusiech i często występują z ciasnego łożyska, wielkie czyniąc spustoszenia. Największe wylewy następują na wiosnę, gdy kra idzie, bywają jednak i w lecie. W rocznikach zapisano następujące większe powodzie w 1414 r. na wiosnę przerwała rzeka tamy pod Ząbrowem i zalała wsie między Elblągiem a Kiszporkiem ob. Script. rer. Pruss. , III, str. 359. W 1466 r. w kwietniu zalał N. część wielkiej Żuławy malborskiej ob. Script. rer. Pruss. , IV, 629. W 1476 r. spotkało to nieszczęście małą Żuławę po prawej stronie rzeki. W 1525 r. przedarła się rzeka przez groble pod Schoeneberg, porobiwszy wyrwy 18 30 prętów długie. Niemieccy dziejopisarze wspominają, że król polski Zygmunt Stary, widząc to spustoszenie, łzy wylewał ob. Eckerdt, Gesch. d. Kr. Marienburg, 1868, str. 92. Pięć lat trzeba było na naprawę uszkodzonych grobel. W 1594 r. nastąpił wylew pod Thoerichthof, r. 1595 przy Vogelsang i Dąbrowskiej strażnicy Damerauer Wachtbude. Następnie powtarzały się powodzie w 1600, 1651, 1652, 1661, 1669, 1674, 1675, 1689, 1717, 1719, 1737, 1749. Większe wylewy nawiedziły Żuławy r 1829 pod Schadwalde i Schonowem, także r. 1845, 1846 pod Lakendorf i Babkami. Od r. 1376 do r. 1877, a więc w przeciągu 500 lat, naliczono 300 większych przerwań tamy nogackiej. Szkoda przez to wyrządzona dosięga miliona marek. Niemieccy pisarze nie szczędzą pochwał dla królów polskich, iż ze swej strony czynili wszystko, by przyjść w pomoc żuławianom. Niekiedy N. tracił prawie zupełnie wodę. W 1410 r. przeprawiali się Litwini między Malborkiem a Lasowicami wozami przez rzekę, jak świadczy kontynuator Jana z Pozylii ob. Script. rer. Pruss. , III, str. 320. W 1858 r. 27 paźdz. poziom wody obniżył się o całą stopę pod zero wodoskazu przy Wolfsdorf. Zdanie, jakoby N. pierwotnie był odrębną rzeką, jest tylko hipotezą, ale dosyć prawdopodobną. Autor rozprawy p. t. Był Nogat pierwotnie odnogą Wisty ob. Preuss. Prov. Bl. , 1855, str. 301 przytacza na poparcie tego zdania dość wymowne dowody. Gdyby zakon krzyżacki był N. zastał jako wielką rzekę, nie byłby go ujął w tak ciasne tamy, a pod Malborkiem nie byłby postawił mostu na słupach, bo ten krze oprzeć się nie może. A jednak most taki przez przeszło 500 lat tam się znajdował, który dopiero później zastąpić musiano łyżwowym. Gdyby zaś N. już pierwotnie był odnogą Wisły, byłby także od początku tak okazałą rzeką jak dziś, bo ma większy spad jak Wisła. Najważniejszym dowodem powyższej hypotezy są trzy małe rzeczki, jeszcze dziś nazwę Starego Nogatu mające. Pierwsza z nich Małym Nogatem zwana, powstaje przy Gardeji, płynie równolegle z Wisłą, przyjmuje pod Kwidzynem Liwnę i uchodzi przy Mątawskim przylądku do N. Za Malborkiem napotykamy pod Koenigsdorf znów rzeczkę tejże nazwy, wreszcie trzecią przy Nogathau i Stutthof, po za którą wsią wpada do Fiszawy. Zdaje się, że te rzeczki są staremi łożyskami pierwotnego Nogatu. Przypuszczają, że połączenie Nogatu z Wisłą uskutecznili dopiero Krzyżacy, aby przez to podnieść Elbląg i pozyskać dla Malborka wodną drogę handlową. Przewozy przez N. istniały już w XVII w. przy Rohbach, Clementfaehre, Halbstadt, Pogorzałej wsi i Ząbrowie. Woj. malborski Jerzy Kostka nadał karczmarzowi w Ząbrowie prawo trzymania przewozu, za co mieszkańcy wioski musieli Nogat Nogawki Nogat rocznie płacić 3 grzywny. Także i przewoźne uregulowano wówczas i to w ten sposób, że od wiosny po odpłynieniu kry aż do Szymona Judy płacono od konia 1 szeląg, odtąd aż do nastania mrozu 9 fen. Już od dawna istnieje zamiar uregulowania N. , ale wykonaniu tego projektu stoją na przeszkodzie trudności, pochodzące z nieiednostajnej szerokości łożyska por. t. II, 339; IV, 579; V, 956. Kś. Fr. Nogat, niem. Gross Nogath, dok. Nogoten, Negoth, dobra ryc, pow. grudziądzki, st. p. Czarne Górne 3, 7 klm. odl. , st. kol. Gardeja 8 klm. odl, par. kat. Szynwałd pół mili odl. , szkoła Wielki Szembruk, par. ew. Czarne Dolne, okr. urz. st. cywil. Wydrzno. Ma 370 ha roli or. i ogr. , 62, 55 łąk, 2, 92 nieuż. , 129, 7 wody, razem 565, 39 ha; czysty dochód z gruntu 7811 mrk. Należący do tych dóbr folwark Bożepole obejmuje 17457 ha. W 1868 r. 23 bud. , 11 dm. , 227 mk. , 120 kat. . 107 ew. Osada ta powstała prawdopodobnie na początku XIV w, gdy mistrzem ziemskim był Konrad Sack. W 1313 r. potwierdził w. m. Karol Beffart z Trewiru Reinhardowi z Nogatu nadane mu przez Konrada Sack 13 włók 7 mr. we wsi N. nad jez. Schernschen, za zwyczajnym czynszem, z obowiązkiem służenia zakonowi z zbroją i w pancerzu i z prawem rybołóstwa w wymienionem wyżej jeziorze. Roku 1315 dostaje Jan z N. Hannus v. Nogath drogą zamiany 12 włók tamże pod temi samemi warunkami. Krzyżackie dokumenty wymieniają jeszcze trzecią posiadłość, należącą do braci Henryka i Ottona, którym kapituła chełmżyńska na ich życzenie przepisuje na nowo list, nadany przez mistrza ziemskiego Henryka z Płocka v. Plocke w Nieszawie r. 1309 d. 23kwiet. ob. Woelky Urk. Buch des Bist. Culm, I, str. 1 7. Z trzech służb była tylko jedna chełmińska, dwie zaś polskie ob. Kętrz. , O ludn. pols. , str. 115. Po bitwie pod Grunwaldem oszacowano szkodę, którą wś poniosła, na 1000 grzywien. Z 1526 r. zachował się przywilej Zygmunta, w którym tenże potwierdza kanonika Nogackiego i jego spadkobierców w posiadaniu dóbr tutejszych w starych granicach i z wszelkiemi prawami i wolnem rybołóstwem. Oprócz tego nadaje mu także rybołóstwo w strugach i stawach z Nogackiego wypływających jeziora, także w jez. Kuchnią zwanem, wszelkiemi narzędziami, niewód wyjąwszy. Dan na zamku naszym w Malborku d. 5 po św. apost. Jakó bie 30 lipca 1526 r. W 1589 r. sprzedali Wawrzyniec Pieczewski i jego żona przed sądem łasińskim recedentes a jure et districtu suo proprio et huic Lasinensi jurisdictioni quo ad actum praesentem se cum bonis suis incorporantes, część swej posiadłości w N. Janowi Kostce Szembekowi za 214 grzywien prusk. , równocześnie należała inna część dóbr tutejszych do Pawła Kostki Szembeka, ssty w Wąbrzeźnie, którą r. 1559 wdowa po nim odstąpiła Fryderykowi Bilińskiemu. W 1609 r. sprzedaje Adam Pieczewski 3 wł. i 20 mr. chełm. , Waleryanowskiemi zwane, Janowi Kostce Szembekowi, tenże odstępuje takowe w 1617 r. Maciejowi Kostce, wreszcie Marcin Pieczewski sprzedaje swoje posiadło Kijanowskiemu za 1000 pols. zł. Wizytator Strzesz r. 1667 znalazł całe dobra nogackie w ręku pani Beklewskiej. R. 1682 z N. płacono poboru na symplę 1 flor. W 1720 r. posiadał N. przysiężny sądu tczewskiego Andrzej Kczewski, syn jego Franciszek sprzedał r. 1774 dobra nogackie dawniejszemu podstolemu Aleksan drowi Nostitz Jackowskiemu za 42, 500 flor. Według ksiąg hypotecznych z r. 1777 należał do dóbr tutejszych znaczny las iglasty i bu kowy, 2 jeziora Nogat i Kuchnia, karczma we wsi, kaplica i pustkowie Jędrzejewo, składa jące się z 3 chałup, których mieszkańcy panu zobowiązani byli do tłoki, wreszciefol. Boże Pole Boschpol, gdzie był rządzca, karczma i chałupa rybacka. Z praw szlacheckich przy sługiwały panu sądy, prawo łowów, warzenie piwa i pędzenia gorzałki. W 1803 r. właści cielką dóbr N. była pani Kalkstein. Kalksteinowie utrzymywali tu osobno przy dworze zbudowaną kaplicę. W 1804 r. udzielił jej biskup Rydzyński Indult do odprawiania mszy św. na trzy lata ob. Fankidejski, Utracono kościoły, str. 110. Kaplica ta dziś już nie istnieje. Kś. Fr. Nogathau al. Nogatau niem. , wś włośc. nad Starym Nogatem, pow. elbląski, st. p. , kol. i par. kat. Elbląg, l 1 4 mili odl. , par. ew. Neuheide, okr. urz. st. cywil. Neuhof, szkoła w miejscu. Ma 1888, 83 mr. czyli 28 włók 20 mr. albo 482 ha 26 arów. W 1868 r. 18 dm. , 24 dymów, 156 mk. i to 120 ew. , 11 kat. , 23 menonitów; 112 koni, 214 sztuk bydła, 4 ow ce. Wś tutejsza została założona dopiero 1602 r. na tak zwanych łąkach rzeźnickich. Łąki trzymał bowiem w dzierżawie cech rzeźnicki w Elblągu; obejmowały zaś pierwotnie 55 włók, lecz były po części jeszcze krzakami po rosłe. W 1535 r. zostały wydzierżawione ce chowi rzeźników na paszę dla bydła za 50 grzywien po 13 1 3 srebrników; r. 1563 pod wyższyła rada miejska ten czynsz na 97 grzy wien, a r. 1596 na 250. W 1602 r. odłączyła rada 25 włók i wydała ten obszar osadnikom na prawie emfiteutycznem za rocznym czyn szem, wynoszącym 120 grzywien czyli 26 2 3 tal od włóki. W 1653 r. podwyższono ten czynsz na 150 grzywien 33 1 3 tal. . Tak po wstała dzisiejsza wś ob. Rhode, Der Elbinger Kreis, str. 91. Kś. Fr. Nogawki 1. ob. Nagawki. 2. N. Mierze Nogat Nogathau Nohnkeim Nojehnen Nojewo Nojno Nolińsk Nomajliszki Nomejki Noniszki Nonne Nonnenacker Nonnenberg Nonnendorf Nogen Nonnenhausen jewo, wś szlach. nad rz. Orz, pow. ostrołęcki, gm. Czerwin, par. Goworowo. W 1827 r. 21 dm. , 115 mk. Nogen, ob. Paballen. Nogowczyce, niem. Nogowschuetz, wś, folw. i leśnictwo, pow. wielkostrzelecki. Ludność katolicka. Nogympten w Sambii ob. Istniał jeszcze quum castrum III, str. 82. Nohajew, rzeczka w pow. Dusb. , gród pod Rudawą Script. rer. Pruss. , I, str. 91. r. 1274, gdzie się zowie anti ob. Voigt, Gesch. Preussens, czerkaskim łą, pow. frylądzki, st. rastemborski, st. czy się z rz. Olszanką i za m. Mosznami obie wpadają do Dniepru. Nohnen, wś i dobra, poczt. Bartenstein Nohnkeim, folw. , pow, poczt. Korsze. Noiszew, wś, pow. węgrowski, gm. Borze, par. Pniewnik. Ma 22 dm. , 174 mk. , ziemi 698 mr. W 1827 r. było 22 dm. , 120 mk. Nojehnen, ob. Zawady Wielkie. Nojewo, wś i dobra, pow. szamotulski. Wś ma 3 dm. , 12 mk. , 3 ew. , 9 kat. , 6 analf. Poczta i gośc. na miejscu, tel. w Pniewach o 10 klm. , st. kol. żel. we Wronkach o 12 klm. N. , dobra, mają 4333 mr. rozl. , 4 miejsc a N. dom, ; folwarki b Kikowo, siedziba właściciela; c Grzywno; d Dąbrowo, leścnictwo, 32 dm. , 436 mk. , 106 ew. , 330 kat. , 225 analf. Ob. Kikowo. Według regestr, pobor. z 1580 r. wś N. , w par. Zajączkowo, była własnością Przystanowskich i Dobrogosta Kunińskiego, miała 12 łanów, 7 zagrodn. , owczarza z 30 owiec i ćwierć łanu karczemnego Pawiński, Wielkop. , t. I, str. 42. Nojno, wś, pow. kowelski, wchodziła niegdyś w skład sstwa kowelskiego. Podług lustracyi z 1628 29 r. , odbytej pod przewod nictwem kasztelana radomskiego Słupeckiego, wś N. dawała dochodu 343 fl. i 5 gr. , oddzielnie zaś folw. noiński 80 fl. 17 gr. i 9 den. Moldau, ob. Domosławice. Nolińsk, mto pow. gub. wiackiej, nad rz. Boją, o 134 w. od mta gubernialnego odległe, ma 2860 rak. , 4 cerkwie, szkołę duch. i powiat. , 7 fabryk, znaczniejsze kleju i skór, rzemiosła i ogrodnictwo rozwinięte, handel, zwłaszcza zbożowy, obszerny; bank, st. poczt. , przystań. Pierwotnie wś, wspominana w XVI w. , od 1780 r. miasto. Noliński powiat ma na przestrzeni 5571, 7 w. kw. 192, 000 mk. , trudniących się głównie rolnictwem; powierzchnia równa, grunt w niektórych tylko miejscach urodzajny, lasy zajmują zaledwie 7 Zrasza rz. Wiatka z dopływami. Nomajliszki, zaśc. mieszczański, pow. wileński, w 3 okr. pol. , o 60 w. od Wilna, 1 dm, 7 mk. katol. Nomejki, wś, pow. lidzki, w 3 okr. pol. , gm. i okr. wiejski lacki, o 8 w. od gminy a 10 od Szczuczyna, 15 dm. , 456 mk. 70 dusz rewiz. ; należy do dóbr lackich ks. Druckich Lubeckich. Noniszki, fol. i okolica pryw. nad rz. Dzitwą, pow. lidzki, w 1 okr. pol. , o 22 w. od Lidy, 4 dm. , 58 mk. Nonne niem. , znaczy zakonnica. Wyraz ten wchodzi w skład nazw wielu miejscowości, będących dawniej własnością; zakonów żeńskich. Kś. Fr. Nonnenacker niem. , wś, pow. gdański, st. p. Szydlice, dawna własność panien brygitek w Gdańsku ob. Land und Leute des Landkreises Danzig von Brandstaeter, str. 181. Nonnenberg, wś, pow. darkiejmski, st. poczt. Launingken. Nonnendorf niem. , domena fiskalna w Pomeranii, pow. gryfijski, st. poczt. i kol. Wolgast. 9, 5 klm. odl. Ma 458, 18 ha, 8828 mrk. dochodu z gruntu. Nonnenhausen, folw. , pow. licbarski, st. poczt. Cynty. Nonnenhof al. Krampkrug, wyb. do Oruni należące, pow. gdańzki, st. p. Orunia; leży nad Starą Radunią i Motławą. Dawna wła sność brygitek w Gdańsku ob. Fankidejski, Klasztory żeńskie, str. 69. Kś. Fr. Nonnenhuben niem. , wyb. do Szymona należące, pow, malborski, st. p. Szymon, za wiera jedno posiadło o 2 włókach, należy do sióstr miłosierdzia w Chełmnie, Kś. Fr. Nonnenkabelunken, ob. Kobylanka Panieńska, Nonnenkaempe niem. , ob. Panieńska Kępa. Nonnenmorgen niem. , folw. do Tczewa należący, pow. starogardzki, st. poczt. , tel. i kol. Tczew. Nopaitis, rz. w pow. władysławowskim, bierze początek pod Romaniszkami, płynie ku zach. przez Raugale, Rudzie, Usiejnie, ztąd ku płn. przez Uszpiaunie, Sodzie i pod Bukszniami uchodzi z lew. brz. do Nawy. Długa około 14 wiorst. J. Bliż. Nopiszki 1. wś rząd. , pow. trocki w 1 okr. pol. , gm. Olkieniki, okr. wiejski N, o 13 w. od Trok, 20 dm. , 245 mk. kat. 88 dusz rew. . W skład okręgu wiejskiego wchodzą wsie N. , Misztuny, Gieluńce i zaśc. Wisińcza, Humba, Nowoniańce, razem 218 dusz rew. 2. N. Nowe, wś, tamże, okr. wiejski Ogrodniki, 23 dusz rewiz. Nopkeim, dobra rycer. , pow. rybacki, st. poczt. Rybaki. Noragehlen, wś, pow. nizinny, st. poczt. Heinrichswalde, 330 mk. 1880 r. . Norbertów, kol. włośc. , pow. piotrkowski, gm. i par. Gorzkowice, ma 5 dm. , 75 mk. , 65 mr. ziemi. W 1827 r. 4 dm. , 24 mk, Ob. Gorzhowioe Nonnenhof Norbertów Nonnenhuben Nonnenkabelunken Nonnenkaempe Nonnenmorgen Nopaitis Nopiszki Nopkeim Noragehlen Nogen Nogowczyce Nogympten Nohajew Nohnen Norkaten Norbertowo Norkitten Norkino Norki Norkaiten Norigawe Norgieliszki Norgiały Norgehnen Norge Norgau Norgalwiszki Norgallen Noreitschen Norejsze Norejkiszki Norejki Nordhausen Nordenbork Nory Nordenort Nordenhaken Nordenbork Nordenberg Norbuden Norbertowo Norbertowo, ob. Krępe, pow. wejherowski, niem. Nobertowa al. Kramptz. W 1871 r. 1 dm. , 7 mk. Kś. Fr. Norbuden, wś, pow. gąbiński, st. poczt. Judtschen. Nordenberg, fol. do majątku Nory należący, pow. oleckowski, st. poczt. Wieliczki, 20 mk. 1867, z których 5 Polaków. Założony w tym wieku przez zakupno gruntów włościańskich. Nordenbork al. Nordenburg, pow. gierdawski, nad rzeczką Aschwoene, wypływającą z jeziora nordenburskiego, w stronic południowej od miasta. Ma kościół ewang. , 2515 mk. , 1880 r. , którzy trudnią się rolnictwem; 8 katol. , 59 żydów. Targi na płótno. N. istnieje jako miasto od 1368 r. W przeszłym wieku byl tu jeszcze oddzielny ksiądz dla Polaków i Litwinów; dziś wszystko niemieckie. Istniał tu zamek, założony w 1303 r. N. leży w pagórkowatej okolicyj mającej pokłady torfu, gliny i wapna, których kopalnie tu istnieją. N. posiada sąd okręgowy, st. poczt. i tel. , cztery jarmarki, głównie na płótno i konie. Nordenhaken al. Nordershaken niem. , wyb. do Sztutowa należące, pow. gdański, st. poczt. Sztutowo, leży tuż nad zatoką Świeżą. Nordenort, leśniczówka, pow. rastemborski, st. poczt. Nordenbork. Nordenthal 1. wybud. , pow. gierdawski, st. pocz. Nordenbork. 2. N. , ob. Nory. Nordhausen, wś, pow. wystrucki, st. p. Berschkallen. Norejki, wś, pow. władysławowski, gmina Światoszyn, par. Poniemoń, odl. od Władysławowa 44 w. , ma 4 dm. , 42 mk. W 1827 r. było 4 dm. , 36 mk. Norejki 1. wś włośc, pow. oszmiański, w 3 okr. pol. , gm. Juraciszki, okr. wiejski Dowgierdziski, o 47 w. od Oszmiany a 28 od Dziewieniszek, ma 9 dm. , 54 mk. prawoł, i 14 katol. wraz ze wsią Duka 47 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarb. Traby. 2. N. , mylnie Norki, wś. i fol. u źródeł rz. Ptyczy, pow. miń ski, w okolicy wzgórzystej, malowniczej; Wś ma 13 osad; fol. , zwany inaczej Ernestowszczyzna, od 1849 r. własność Kelnerów, ma 4 włóki. Jest tu kaplica kat. fil. wiazyńskiej, par. Kojdanów. Z miejscowości tej wypływa kilka rzek w różne strony, jest więc ono najwyższym punktem okolicy, posiada nadzwy czaj zdrowe i świeże powietrze. A. Jel. Norejkiszki al. Łąka Chrapicka, dwa fol. , pow. maryampolski, gm. Aleksota, par. Godlewo, odl. od Maryampola 53 w. lszy fol. ma 4 dm. , 86 mk. , 2gi 4 dm. 63 mk, Norejkiszki 1. wś, pow. trocki, w okr, pol. , gm. Jezno, okr, wiejski Piesztowiany, c 13 w. od gminy, a 44 w. od Trok, 10 dm. , 100 mk. kat. 52 dusz rew. ; należy do dóbr Piesztowiany, Kudorowskich. 2. N. , os. młyn. nad jeziorem, tamże, 1 dm. , 5 mk. katol. 3. N. wś szlach. , pow. trocki, w 3 okr. pol. , o 43 w. od Trok, 3 dm. , 27 mk. katol 4. N. , folw, szl. nad jeziorem Wasilki, pow. wileński w 3 okr. pol. , o 60 w. od Wilna, 1 dm. , 8 mk. katol. J. Krz. Norejsze, wś, pow. rossieński, par. kielmeńska. Noreitschen, wś, pow. stolupiański, st. p. Trakehnen. Norgallen al. Klein Szuskehmen, wś, pow. gąbiński, st. poczt. Nemmersdorf. Norgalwiszki, wś, pow. rossieński, par. retowska. Norgau 1. Gross, wś i wybud. , pow. rybacki, st. poczt. Thierenberg. 2. N. Klein, folw. , pow. rybacki, st. poczt. Thierenberg. Norge, folw. , pow. inowrocławski, 1 dm. , 30 mk. , nal. do gm. i dom. Polanowice. Norgehnen 1. wś, pow. królewiecki, st. poczt. Waldau. 2. N. , dobra, pow. rybacki, st. poczt. Schugsten. Norgiały, wś, pow. rossieński, par. wewirżańska. Norgieliszki 1. wś, pow. dzisieński, w 4 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Mikołajów, o i w. od gminy, 8 dusz rew. , należy do dóbr Mikołajów, Hłasków. 2. N. , wś włośc, pow. trocki, w 3 okr. pol. , gm. Butrymańce, okr. wiejki Skrejciany, o 13 w. od gminy a 67 w. od Trok, 7 dm. , 52 mk. kat. 35 dusz rew. ; należy do dóbr skarb. Punie. Norigawe, 1455 Norakau, wś i fol. , pow. wołowski, par. Piskorzyn, młyn wodny i gorzelnia. Ludność ewang. Norkaiten al. NarusTallut, NarusPo trimpene, dobra, pow. szyłokarczemski, st. poczt. Kukoreiten, 82 mk. 1880. . Norkaten, wś, pow. kłajpedzki, st. poczt. Kukoreiten, 53 mk. 1880. Norki 1. zaśc. szl. nad jeziorem Byczyskiem, pow. trocki, w 1 okr. pol. , o 7 w. od Trok, 2 dm, 23 mk. kat. 2. N. , wś, pow. czerykowski, gm. Łobanówka, o 20 w. od Czerykowa, 113 dm. , 716 mk. 3. N. , mylnie, ob. Norejki. Norkino, wś, pow. czerykowski, gm. studzieniecka, 47 dm. , 513 mk. Norkitten, wś i st. kolei wschodniej, 18 klm. od mta pow. Wystrucia, w żyznej dolinie spławnej Pregoły, do której tu wpada rzeczka Auksyna. N. mają 642 mk. ewang. , trudniących się rolnictwem, hodowlą bydła i koni, rybołóstwem i żeglugą po rzece, oprócz tego wyrabianiem batogów i biczy na wielką skalę, tak że rozchodzą się ztąd n. p. aż do Bawaryi. Masło tu wyrabiają maszynami, które wprawiają w ruch końmi i posełają do Berlina. Jest w N. kościół ewangielicki i zamek, Noruciany Norudszen Norudszuppen Norupe Norushatschen Norwieden Norwillischken Norwischeiten Nory Noryń Norkowszczyzna Norkowicze Norocz Norkwiecie Norodycze Norok Noroty Norszty Noria Norwidzie Nortoki Nortycken Norkowicze wspominany pierwszy raz w 1376 r. Do niego należały przyległe grunta, które jednak bardzo wcześnie przeszły w posiadanie prywatne, dziś należą do rodziny książęcej Anhalt Dessau i od r. 1721 połączone są z dobrami Bubainen i Schwaegerau jako majorat rodziny książęcej. W pobliżu wieś GrossJaegerndorf, przy której pruski feldmarszałek von Lehwald stoczył 30 sierpnia 1757 r. w czasie siedmioletniej wojny, bitwę z wojskami rossyjskiemi pod dowództwem Araksina. Jest tu stacya pocztowa, kolej i telegraf. Norkowicze, wś, pow. święciański, ob. Narkowicze; w 1866 r. miała 50 dm. , 390 mk. , w tej liczbie 384 kat. i 6 starowierów. Norkowszczyzna, wś, pow. rohaczewski, gra. Rassochy, 52 dm. , 230 mk. Norkuny ob. t. VI, 395 mylnie podane za Narkuny. Norkwiecie, wś nad rz. Jotyją, pow. władysławowski, gm. Kidule, par. Sudargi. Odl. od Władysławowa 30 w. ; ma 2 dm. , 24 mk. Wchodziła w skład dóbr rządowych Kidule ob. Norocz mylnie, ob. Narocz, jezioro. Norodycze, mko, w pow. owruckim, ob. Narodycze. Norok, wś i dobra, pow. niemodliński, par. Schurgast. Szkoła kat. Kaplica od 1804 roku. W 1843 r. 102 dm. , 733 mk. 60 ew. . Do N. należą Konty al. Kant i Neuvorwerk. Noroty, wś, pow. święciański, w 4 okr. pol. , gm. Niestaniszki, okr. wiejski Dobrowlany, o 7 w. od gminy, 35 dusz rewiz. ; należy do dóbr Dobrowlany, Chomińskich. Norszty, wś nad rz. Łustą al. Żygianką, pow. oszmiański, w 1 okr. pol. , gm. Holszany, okr. wiejski Rogiczynięta, o 12 w. od Oszmiany, 11 dm. , 121 mk. , w tem 38 prawosł. i 83 kat. 53 dusz rewiz. ; należy do dóbr Remejkiszki, Salmanowiczów. Noria, fol. , pow. miechowski, gra. i par. Kozłów. Należy do dóbr Wierzbica. Nortoki, fol. , pow. wileński, w 2 okr. pol. , gm. Gielwany, okr. wiejski Gielwanki, własność Stępkowskich. Nortycken, wś, pow. rybacki, st. poczt. Sanct Lorenz, 280 mk. 1880. Kopalnie bursztyna. Noruciany, wś, pow. trocki, w 1 okr. pol. , gm. Jewie, okr. wiejski Pasieki, o 3 w. od gminy, 6 dusz rewiz. ; należy do dóbr Dębino, dawniej Seweryna Romera, dziś hr. Tyszkiewicza. Norudszen al. Norutschen, wś, pow. stołupiański, st. pocz. Pillupocnen. Norudszuppen al. Noruszuppen, Śemmenu, wś, pow. stołupiański, st. poczt. Kattenau. Norupe, rzeczka w pow. szawelskim, praSłownik geograficzny Tom VII, Zeszyt 75. wy dopł. Muszy, przybiera od pr. brz. rzkę Dunaj. Norushatschen al. Norutschatschen, wś, pow. gąbiński, st. poczt. Gąbin. Ma 1045 mk. 1880 r. . Norwajsze, wś nad rz. Szeszupą, pow. władysławowski, gm. Leśnictwo, par. Władysławów, odl. od Władysławowa 6 w. , ma 26 dm. , 234 mk. NorweischenAlt, Klein i Neu niem. , trzy wsie na Litwie prusk. , pow. nizinny, st. p. i okr. urz. stanu cywiln. Lappienen. Norwertowo, wś, pow. kalwaryjski, gm. Podawinie, par. Ludwinów. Odl. od Kalwaryi 21 w. , ma 15 dm. , 49 mk. Norwidpole, dobra w płn. str. pow. borysowskiego, nad błotnistą i lesistą kotliną rz. Berezyny, w 3 okr. dokszyckim, o 8 w. ku płn. od mka Dokszyc, par. kat. Dokszyce; dawne dość dziedzictwo Węcławowiczów. Za poddaństwa do dóbr tych należały trzy wio ski i 186 włościan pł. męz. , teraz mają prze szło 62 włók obszaru 1241 dzies. ; grunta lekkie, nieco wzgórkowate, łąk błotnych i la su dostatek. A. Jel. Norwidy, wś i fol. , pow. wyłkowyski, gm. Wisztyniec, par. Grażyszki. Odl. od Wyłkowyszek 20 w. Dm. 15, mk. 120. W 1827 r. wś miała dm. 17, mk 75; fol. dm. 1, mk 5. Fol. i wś N. miał w 1881 r. rozl. mr. 722 gr. or. i ogr. mr. 300, łąk mr. 180, past. mr. 21, wody mr. 5, lasu mr. 203, nieuż. mr. 14; bud. mur. 4, z drzewa 9; płodozmian 9polowy, las urządzony. Wś N. os. 15, z gr. mr. 46. Norwidyszki, fol. , pow. nowoaleksandrowski, własność Brunona Tomaszewskiego, ma 62 dzies. ziemi. Norwidzie, wś, pow. rossieński, par. szydłowska. Norwieden, wś, pow. stołupiański, st. poczt. Pillupoenen. Norwillischken, wś, pow. ragnecki, st, poczt. Srillen, 210 mk. 1880. Norwischeiten, wś, pow. nizinny, stacya poczt. Lappienen, 210 mk. 1880. Nory, niem. Nordenthal, majątek, pow. oleckowski, st. poczt. Wieliczki, 150 mk. 1880. W 1867 r. było pomiędzy 148 mk. 66 Polaków 6 kat. . Noryń, zwana niekiedy Norzyń, rzeka, bierze początek w moczarach pow. owruckiego, w okolicach Listwina, powyżej wsi Przybytek, płynie w kierunku płd. wschd. przez wsie Krasnosiółka i Kajetanówka, w mku Noryńsku formuje dość obszerny staw i służy jako motor pytla, tartaku i zwyczajnego młynu; pocze n przechodzi koło wsi Bondar, Papierni, Zbranek, mta pow. Owrucza, dalej wsi Jackowce, Moszki, Kamień, Hunicze, Czerepówka, Kacowszczyzna, Kloczki, Łoto12 Norwajsze Norwertowo Norwidpole Norwidy Norwidyszki Norkuny Noryńsk cze, St. i N. Dorohiń i na gruntach wsi Krystynówka wpada do lew. brz. do Uszy, prawie na wprost ujścia rz. Zwizdal, wpadającej od pr. brzegu koło wsi Nowe Sarnie, pomiędzy mkami Narodyczami i Chabnem. Długość biegu wynosi do 100 wiorst. N. płynąc płytkiem korytem, co wiosnę silnie rozlewa, a rwąc groble i młyny, użyźnia jednocześnie łąki i pola sąsiednich wiosek. W N. poławiają się szczupaki, leszcze, okonie, białozor, miętusy, a przy ujściu do Uszy, sumy. Do 1840 r. jeszcze znajdywały się w N. bobrowe gony. N. jest ulubioną rzeką Owruczanów i do dziś dnia pomiędzy zagonową szlachtą istnieje przysłowie kto w Wielednikach nie chrzczony, w Noryniu nie kąpany, nie może być prawdziwym Owruczaninem nazwany. Nad brzegami N. znajdują się młotki i toporki z krzemienia lub nerkowca, świadczące o istnieniu w tych okolicach osad z epoki kamiennej. Michał z Fulsztyna. Noryńsk al. Norzyńsk, mko nad rz. t. n. , pow, owrucki, w 3 okr. pol. Sławeczno, o 12 1 2 w. od Owrucza, 22 w. od Sławeczna a 100 w. od miasta guber. Żytomierza Ma 1875 mk. , z których 630 prawosł. i 1245 żydów wpisanych do kahału norzyńskiego; zarząd gminy, cerkiew p. w. ś. Mikołaja, liczącą do 2000 parafian, zamieszkałych w mku N. i we wsiach Bondary, Papiernia, Mała Hajcza, Krasnosiołki, Kajetanówka, Moszczanica, Pełcza i okolicznych rudniach. Cerkiew niegdyś unicka, do niedawnych czasów zachowała chor z resztkami organów, obecnie przerobiona i znacznie powiększona. Miejscowy paroch oprócz 62 dzies. ziemi ornej i łąk, włada z zapisu Dymitra Zabokrzyckiego z 1685 r. tak nazwanym Popowym Ostrowem, mającym 150 dz. ziemi ornej, łąk i lasu. Właściciel i nieliczni mieszkańcy katolicy należą do par. wielednickiej, oddalonej o lekką milkę. Na rz. Noryniu znajdują się 2 młyny z pytlem i foluszami. W mku jest murowana gorzelnia, z 100 pudowym zacierem dziennym. Browar należący do właściciela miasteczka, kilka garbar ni żydowskich i woskobójnia, stanowią cały przemysł mka; handel na małą skalę bławatnemi towarami, kilka innych sklepików, zaspakajających potrzeby mieszkańców, parę domów zajezdnych i ratusz, przedstawiają obraz dokładny małej mieściny tej zapadłej części naszego kraju. Pięć jarmarków dorocznych, z których główniejsze na Trzech Króli, na Spasa i na ś. Dymitra; zjazdy bywają dość liczne i obroty pieniężne dosyć znaczne. Sprzedaż grzybów suszonych sięga do kilku tysięcy pudów jednorazowo, jak również miodu i wosku. Przed laty spędzano na jarmarki tutejsze tabuny koni tatarskich, lecz z upadkiem w ogóle jarmarków w naszym kraju, sprzedaż koni, wołów i krów odbywa się na małą skalę, w zakresie potrzeb okolicznych mieszkańców. Ziemi dworskiej wraz z lasami jest 6750 dzies. , włościańskiej 1780 dzies. Stary dwór murowany, ogród przedzielony stawem, góra ze śladami starego zamczyska, nasypy ziemne wały okalające niemal całe dzisiejsze miasteczko, nadają istnie legendową postać tej ustronnej poleskiej miejscowości. N. starożytnością swoją wyrównywa bodaj najstarszym osadom w pow. owruckim, w ziemi dawnych Drewlan. N. leży u węgła obszaru równikiem owruckim zwanego. Jestto płasko wzgórze górujące jak gdyby wyspa śród nizin lesistego przeważnie i moczarowatego owruckiego Polesia. Noryń toczy swe wody wzdłuż, , równika tego, i po brzegach swych odsłania wielką rozmaitość skał granitowych. W okolicy N. i wsi Zbranek znajdują się w nieprzebranej ilości różowe kwarcyty, łatwe do polerowania i obrabiania na kolumny, nagrobki, schody i t. p. ob. Gotf. Ossowskiego Noryńskaja kamieniołomnia, w Wołyń. gubern. wiedom. za r. 1865, 33, str. 215 6. Okolica ta wszędzie obfituje w rudę żelazną. Pokłady jej przeważnie występują nad brzegami Noryni i jej dopływów. W obrębie dóbr norzyńskich znajduje się przy rzece Moszczanicy, od 200 lat z górą istniejąca, tak zwana rudnia Moszczenicka. N. głęboko sięga w przeszłość. Niektórzy historycy wywodzą nazwę od Neurów Nurów Herodota, o których mówi Nestor, , Norci jeże sut Słowenie Ławr. , 3. O starożytności N. świadczy mnóstwo mogił i kurhanów nad rz. Norynią i koło Wielednik. Lud nazywa tę miejscowość Hulajpolem; w podaniach swoich przypisuje mu podobną ważność, jak na Ukrainie znanym mogiłom Perepiata i Perepiatychy. Mieszkańcy utrzymują, że na tych miejscach była kiedyś stoczona krwawa bitwa i według przepowiedni druga takaż równie na tem Hulaj polu odbędzie się. W samym N. jest starożytne horodyszcze, sięgające odległych czasów. Według podania horodyszcze to zamykało aż 12 bram. W temże mczku wznosi się też, niezbadanego pochodzenia, wysoko usuta mogiła. Karol Sieńkiewicz mówi Młody bardzo byłem, gdym widział N. , liche mko w zapadłem Polesiu, a pamiętam podziwienie na widok ogromnej mogiły równej a może wyższej od Soroki nad Sobem, tuż przy drodze nad stawem wznoszącej się. Mogiła ta nadaje N. cechę starożytności. W ogóle tutejsze leśne okolice musiały być dawniej zamieszkane niż stepowe, i gdy po najeździe Batego w r. 1240 z życia całej kijowskiej Rusi nie tlała nigdzie iskierka, tu przeciwnie pod opieką borów, w niedostępnem Polesiu, szczątki ludności zachować się przecież musiały. Kiedy Noryńsk w 1497 r. Tatarzy perekopscy zapuścili tu swe zagony, mnóstwo stąd zabrali jeńców. Cały ten plon odbił u Soroki nad Sobem ks. Konstanty Ostrogski Nowogr. suprasl. letop. . Ale N. według archiwalnych śladów poczyna być znanym dopiero w pierwszej połowie XVI w. Zrazu był on własnością, , hospodarską, ale już za Zygmunta I zostaje wysługą. odtąd na jednej jego połowie siedzą Aksakowie, na drugiej Kisielowie. Fedor Aksak czyli Oksak, praojciec rodu swego, już nim włada w 1517 r. Arch. Aksaków w Motowidłówce. Miał on 2 synów Hrehorego, ożenionego z Owdotją, córką Tomka na Posiahwie i Tajkurach Posiahwickiego, i Marcina, ożenionego z Apolonią Chryszczynówną. W opisie zamku owruckiego z 1545 r. czytamy A se wołosti kniazkie i pańskie i ziemiańskie, jako otczyznyje, tak i wysłuhi w p. Owruckom Hrihoria Oksakowa soło Norinskoje, dymów ośm a służb ośm, podaczki dajut połsemi kopy broszy, a kad medu; seło Putyłowiczy, służb try, podaczki dajut try kopy broszy a kad medu. Oleksandra Kisiela seło Norinskoje, służb czotyry, podaczki dajut try kopy i dwadcat broszy Arch. J. Z. R. , t. I, cz. IV, str. 49. Z tego też czasu, w archiwum Aksaków znaleźliśmy następny dokument Ja Hapon i Wasil Jermołowiczy, poddani Jmść Pana Marcina Fedorowicza Oksakowa a nie pochoże wyznawamy sami na siebie tym naszym listem. Biliśmy czołem Jmość Panu Marcinu Oksakowu, aby JM. nam ziemię Bartną na imie Putyłowszczyna za Żerewiem u otczyznę dał, y dzieciom y potomkom naszym; mamy my Jegomości na tey ziemi siedzieć y za Oyczycow niepochożych być, a JMości z tey ziemi w każdey iesieni dani dwie kadzi miodu przasnego Owruckiej miary, a po trzy kopy litewskich y wszytkie powinności pełnić i oddawać mamy co zdawna z tey ziemi chodzywało. A ieslibysmy z tey ziemi poczyniwszy szkodę poszli precz, tedy Jego Mość, gdzie Nas nalazszy z tym Naszym listem, ma JMość mocnie swoią ręką nas do siebie, bez żadnego prawa wziąc, iako Oyczyców, y czym chcąc karać. I natosmy dali Imości ten nasz List. A dla lepszego swiadomia y wszelakiey twardości tego naszego Listu o przyłozenie pieczęci biliśmy Czołem Ichm. Panu Iwanu Szyszce, a Panu Michayłu Leszczyńskiemu, Podstarosciemu Owruckiemu Kniazia Jendreia Tymofieiewicza Kapusty Jegomosci, za naszym Czołem biciem Pieczęci swe przyłozyli do tego naszego Listu. Pisan w Owruczym, pod lato Bozego narodzenia 1555 mca Decembra 29 dnia. Po Marcinie Aksaku właścicielem połowy N. był syn Jan Aksak. Okolica N. , obronna przez położenie samo, żyzna i urodzajna na swoim Równiku, w leśnych zaś częściach pełna wosku i zwierzyny, zapraszała niejako do osady. Jan Aksak wielką też rozwinął czynność, aby tę swoją posiadłość, w szerokich rozpostartą granicach, co najrychlej skolonizować. Niedługo też na niedawnych jeszcze pustkach po wyrastały mnogie wsie i osady. Do miejsc bardziej w lasy zapuszczonych zwabiał on przeważnie Mazurów, którzy od swych bud pospolicie byli, budnikami nazywani. Trudnili się oni w lasach wyrabianiem potaszów. Stary dworzec w N. przekształcił Aksak w obronne schronienie, skorzystawszy z pierwiastkowego obwarowania czyli horodyszcza Raptularzyk Marka Aksaka rkpsm. Atoli pomiędzy tymże Aksakiem a dziedzicem drugiej połowy N. ciągłe toczyły się spory o granice. Dziedzicami zaś tej drugiej połowy Noryńska byli już wówczas Wieluńscy i Ogonowscy, albowiem Fedor Kisiel, dawniejszy jej właściciel, wydał był córkę Bohdannę za Bohusza Deszkowskiego, a ci następnie jedną swą córkę wydali za Wieluńskiego, a drugą za Ogonowskiego Rapt. Marka Aksaka i Opis akt Kn. Kiew. centr. arch. 8, str. 21, 7, 8, 9. Ale Jan Aksak w końcu uprzykrzywszy sobie tak uciążliwe sąsiedztwo, wchodzi w 1588 r. w układ z Wasilem Moszczańskim i połowę swą w N. jemu zbywa. Układ ten rozchwiał się następnie, bo oto w 1602 r. d. 8 paźdz. przedaje on tęż samą połowę N. Aleksandrowi ks. Ostrogskiemu, wwdzie wołyń. , a sam przenosi już teraz swe siedlisko w głąb Ukrainy, gdzie od króla Zygmunta III jeszcze w 1595 otrzymał Hulaniki nad Stuhną, czyli Motowidłówkę Rapt. Marka Aksaka rkp. . Za ks. Aleksandra Ostrogskiego rozległe przestwory dóbr norzyńskich jeszcze bardziej w ludność i osady się wzmogły. Od imienia syna tegoż wojewody wołyńskiego Janusza, nazwał świeżo założone na wyrąbkach leśnych mczko Januszpol Rapt. M. Aksaka. Po śmierci ks. Aleksandra Norzyńszczyzna dostała się córce tegoż Zofii za Stanisławem Lubomirskim, podczaszym kor. Ten w 1620 r. sprzedaje N. z siołami Chajczą Wielką i Małą, Bondurami, Salami, m. Pełczą nazwaną Rozważ, m. Łuhinem, Żerewcami, obiema Putyłowiczami, Kremną, Krasną Włóką, Dywlinem, Jarosławką, Łuhinkiem, Hluchową, Tesnówką i m. Januszpolem za 124, 000 złp. Stefanowi Niemierzycowi, podkom. kijowsk. , sście owruckiemu Kwerenda akt tryb. wtwa kijows. , bracław. i czernich. do substancyi Niemiryczów ściągających rkpsm. Stary ród Niemiryczów wcześnie się był w Kijowszczyźnie zagnieździł i rozpostarł szeroko. Dziadem Stefana Niemirycza był Józef, sędzia ziemski kijow. , pan na Olewsku i innych włościach, który zmarłszy w 1598 r. z małżonką swoją był pochowany w Ławrze Noryńsk Pieczarskiej ob. Testament jego z 1598 r. i Arch. J. Z. R. , t. 1, cz. 6, str. 7. Ale Stefan Niemirycz, za powodem matki swojej, z domu Chreptowiczównej, socynianki, pierwszy z rodu, obrządek ojców porzucił i stał się także socynianinem. Ożeniony z Martą Wojnarowską, córkę Katarzynę wydał za Krzysztofa Pawła Sieniutę Lachowickiego, także socyniana. Synów swoich Jerzego i Władysława w tychże zasadach wychował. Był to fanatyczny krzewiciel wyznania swego; jakoż socynianizm za jego staraniem w ziemi kijowskiej szybko się szerzył. Pozaprowadzał zbory w swoich dobrach Noryńsku, Czernichowie i Horoszkach czyli Aleksandropolu, którą to ostatnią włość w r. 1626 nabył był od Rafała Leszczyńskiego, wojewody bełzkiego, za summę 200, 000 złp. Dobra jego rozpostarły się szeroko, bo oprócz świeżo nabytego N. i Horoszek, kupił w 1622 r. od Kiryka Swirskiego część w Pirochowiczach i Mojsiejkowiczach. Mienie też sobie wcale pokaźne zabiegłą pracą stworzył. N. za jego czasów inną zupełnie przybrał postać, liczne kramy wśród rynku i domy powstały, a jarmarki ściągały licznych gości. Żydzi tu się teraz osiedlili. W 1625 r. Stefan Niemirycz był wyznaczony na sejmie na komisarza do ordynacyi Kozaków Vol, Leg. , II, str. 181. Zakończył on życie r. 1630 Opis Akt. Knig. 14, str. 16. Po śmierci Stefana, wdowa, Marta z Wojnarowskich, rządy nad majątkami objęła na siebie. Już jednak w 1636 r. w N. rezyduje czasowo najstarszy z synów Jerzy. Była to wydatna a nawet i dziejowo znana postać. Ukończywszy nauki w szkole socyniańskiej w Rakowie, kilka lat spędził na obczyźnie, zwiedzając pod przewodnictwem uczonego współwyznawcy Andrzeja Rutkowskiego Francyą, Anglią, Włochy, zapoznał się tam z Grociuszem i Piotrem Gassendim. Wróciwszy do kraju wyprawił się z pocztem pod Smoleńsk, w drodze atoli otrzymał od króla rozkaz, aby się udał na Ukrainę, pod chorągiew hetmana Koniecpolskiego, Po zawarciu pokoju z 1634 pociągnął wraz z Koniecpolskim do Prus przeciw Szwedom. Porzuciwszy służbę wojskową osiadł w N. i został gorliwym krzewicielem aryanizmu. W 1638 r. posłuje na sejm, na którym protest zanosi z wielu innymi przeciw wyrokowi znoszącemu szkoły i zbór rakowski Lubieniecki, pag. 247. Ta gorliwość religijna wplątała go wszakże w długie i kłopotliwe zatargi z władzami krajowemi. Najpierw zadarł mocno z wwdą kijow, Januszem Tyszkiewiczem, który zaprotestował przeciw obiorowi jego na podkomorstwo kijowskie, jako wyznawcy socyniańskiej sekty. Ówczesny biskup kijowski Sokołowski wystąpił też przeciw niemu, z powodu, iż zakupiwszy od Jelca Toporzyszcze, zniósł tamtejszy kościół katolicki. Po nabyciu Toporzyszcz Jerzy przeniósł się do tegoż majątku, a w N. osiadł brat jego Władysław, ssta owrucki, również zagorzały aryanin. Czytamy w jednym z dokumentów domowego archiwum Niemiryczów, iż 1645 r. niejaki ksiądz Jan Rtenko, komendarz berdyczowski, pozwał tegoż Władysława o pomówienie ludzi, majstrów zajętych fabryką budującego się w Berdyczowie kościoła do N. i wielu innych, trzymając ich w wierze aryańskiej. Teodora Rudzka i Teofila pierwszego zamęzcia Hańska, powtórnego Cieklińska, córki Iwana Niemirycza a wnuki Józefa, sędziego ziems. kijow. , który też tegoż syna swego był ukrzywdził na substancyi, zaczęty prawem dochodzić część im jakoby należną z dóbr Olewskich, już wtedy posiadanych przez ich bratanka Aleksandra Niemirycza, a spadłych na tegoż po ojcu jego Matwiju. Ale obie siostry nareszcie w 1638 r. odstąpiły były tych swoich pretensyi dwom synowcom swoim, z linii czernichowskie; , Jerzemu i Władysławowi. Aleksander, ma się rozumieć, dóbr nie oddawał, a więc pomiędzy nim a synowcami jego Jerzym i Władysławem wszczyna się wojna gorsząca, z całą zaciętością z obu stron prowadzona Opis Akt. Kn. 9, str. 48, 16, str. 22. Nadszedł tymczasem straszny rok ruchu kozackiego. Bunt dosiągł i niedostępnego Polesia, i kraj ten cały stanął także w ogniach. W 1649 r. wdztwo kijowskie zwołuje pospolite ruszenie i oddaje je pod rozkazy Jerzego Niemierzyca Arch. J. Z. R. , t. I, część 2, str. 357. W 1650 r. po zawarciu pokoju bracia Niemierzyce Jerzy, Władysław i Stefan najmłodszy, który już wtedy lat był dorósł, czynią pomiędzy sobą podział dóbr. Na schedę Jerzego przypadł klucz Horoszkowski, Rafałowski, Biłkowski i Bondurowiecki; na schedę Stefana klucz Czerniechowski i Przyborski, Władysławowi zaś dostał się Norzyńsk z rudnią na rzece Moszczanicy, sioło Chajcza Wielka i Mała, Bondary Sały, Chwośnia Wielka, Potapowicze, Pełczynka z rudniami na Żerewi, mczko Pełcza, Terechy, Głuchowa, Szematyca, Łuhinki, Tesnowka, Putyłowicze, Żerew z Rudnią, Dywlin, Krasnowłoka, mko Władysławów, sioło Kałuczyńce, Międzyrzeczka, mczko Ratniszcze, części w siołach Bechach i Pohorytej, a wdztwie wołyń. mczko Niemierzyców, sioło Wygnanka, Kolmów, Wolica, Zboroszcz Kolmowski Kwerenda akt tryb. wdztwa wołyn. etc. , rkpsm. Dobra, którymi Niemierzyce się dzielili, były po większej części spustoszone ob. Arch. J. Z. R. , t. 1, część 6, str. 577. Jerzy Niemierzyc rozrzutny gonił ostatkami. Korzystając z uciszonych na chwilę bantów, obaj bracia Niemierzyc Jerzy i Władysław, mając chorągwie swe, z ochotnika najemnego złożone, bez żadnego skrupułu ratują swą podupadłą fortunę najeżdżaniem sąsiedzkich dóbr Opis akt 19, str. 15, 31 i 34. Pokój zborowski nie trwał długo. Rozpoczęły się na nowo z obu stron nieprzyjacielskie działania, i choć się one przeważnie zdala od Polesia owruckiego toczyły, ale w końcu i tu sięgły. W 1651 r. Kozacy pod wodzą Natalczyca i Sasimenka obrali sobie siedzibę dla swych wycieczek w Narodyczach, dobrach Potockiej Nadbiegł rotmistrz Pawsza z wojskiem lit. i wyparował ich z togo mczka, a następnie pod samym N. rozpoczął z nimi bitwę. Kozactwo pokonane ratowało się ucieczką. Dwie chorągwie i bębny dostały się zwycięzcom. Żołnierze litewscy nieoszczędzili N. i na pożogę i grabież go wydali Ambr. Grab. Star. pols. , I, str. 314. Horkusza i Anton plątali się atoli po Polesiu, do 8000 sztuk bydła zrabowanego wyprawili do Kijowa tamże str. 314. W 1653 r. Jerzy i Władysław od wdztwa kijow. posłowali na sejm. Władysław wracając w Lublinie życie zakończył; w chwili zgonu powrócił do katolicyzmu za wpływem ks. jezuity Kisarzewskiego Jaroszewicz Matka św. polsk. . Ożeniony był z Teofilą Czetwertyńską, z którą zostawił jedną tylko córkę Maryannę. W 1655 r. rozpoczęła się wojna ze Szwedami. Jerzy Niemierzyc, pożerany ambicyą, przytem w ciężkich bardzo pieniężnych zostający kłopotach, otwarcie przechodzi na stronę Gustawa. Przez to odstępstwo traci wszystkie dobra, a nawet i skrzynie z depozytami swoimi i Maryanny Niemierzycównej, które dla bezpieczeństwa do Zamościa odesłał. Widzimy go jak następnie wraz z wojskami szwedzkiemi i siedmiogrodz kiemi Rakoczego oblega Zamość, ale niemogąc go zdobyć, wyrusza z niemi dalej na Brześć litewski ku Warszawie. Razem z zabranemi Jerzemu Niemierzycowi dobrami, przez pomyłkę zabrano i N. , należący do Maryanny Niemierzycównej, córki Władysława. Stryj jej Stefan wstawiać się musiał o zwrot N. do króla. Król nietylko kazał oddać jej N. ale i owe depozyta przez Jerzego Niemierzyca w Zamościu złożone Kwerenda akt tryb. województwa kijow. . Tymczasem zapadł wyrok sejmowy r. 1658, wywołujący z kraju wszystkich aryanów. Jerzy Niemierzyc, niechcąc utracić dóbr na Ukrainie ani też przyjmować katolicyzmu, chroni się na Zaporoże i przyjmuje wschodni obrządek, ale pozornie tylko Bibl. antitrin. Christoph. Sandii. Kozacy zrobili go oboźnym a gdy jedna ich część pod Wyhowskim wracała pod panowanie Polski, Niemierzyc wysłanym od nich został do Warszawy, w celu zaprzysiężenia wierności królowi. Był on istotnie bohaterem chwili, bo uspokojenia kozackiego był duszą i sprawcą głównym. Jakoż od króla doznał względów, tak iż mu nietylko zwrócono odjęte dobra, ale wynagradzając nadto życzliwość i usługi położone dla komisyi Hadziackiej, wspólnie ze stanami kazał w nagrodę depozytu zabranego w Zamościu 20, 000 zł. wypłacić. Tegoż jeszcze roku 1659 wyjechawszy na Zadnieprze, gdzie miał dobra, w Swidowku kozackiej wściekłości padł ofiarą Jerlicz, II, str. 31; ob. J. Łukaszewicza Jerzy Niemierzyc Bibl. Warsz. 1860, t. II, 355 i Dr. Ant. J. Niemierzyce w Opow. hist. , t. II, 183. Stefan, brat Jerzego, szedł inną zupełnie drogą. Mąż surowej cnoty, ceniony z rozumu, zaufanie u dworu posiadał i był wziętym u szlachty. Podczas wojen szwedzkich, kiedy Jerzy przebywał w obozie nieprzyjacielskim, on przy boku królewskim się znajdował a po ustąpieniu najezdców z Krakowa, został tu na czele jazdy jako obrońca miasta. W 1660 r. brał udział w bitwie pod Cudnowem. Kochowski i Kwiatkiewicz; Przyd. roczn. dziejów, W 1661 r. rozlokowani Kozacy rabują N. , który zaledwie po ostatniej pogorzeli zaczął powstawać, a w 1662 r. zaglądają tu wojska rossyjskie i Dymki, których Piotr Wasilkowski, pułk. owrucki, do N. niedopuszcza. Karol Józef Niemierzyc korzystając z ogólnego zamętu, zajeżdza N. i dla siebie zagarnia. Przygarnąwszy synowicę sierotę wyzutą z N. , Maryannę Niemierzycównę, Stefan Niemierzyc, wraz z żoną Gryzeldą z Wilamów, i ze czterma synami, tudzież z Teodorem, synem zmarłego Jerzego, spiesznie wyjeżdza za granicę. Wyniósł się on jak się listownie tłumaczył przed królem nie dla sekty aryańskiej bo jest Christianae fidei, ani dla żadnych fakcyi, ale dla zniszczenia i spustoszenia przez nieprzyjaciela fortuny, wziąwszy z sobą starościankę, dla bezpieczeństwa wyjechał za granicę list z datą 1664 r. Żona jego była socynianką, jak o tem wyraźnie nadmienia Wacław Leszczyński, arcyb. gniezn. , w jednym ze swych listów do Stefana pisanych d. 8 Junii 1664 r. . Wskutek nalegań Jana Kazimierza Stefan wrócił do kraju w 1680. W dwa lata król zaszczycił go krzesłem wojewody kijowskiego. Maryanna Niemierzycówna zaś, jako bogata i piękna dziedziczka N. , ujrzała się otoczoną gronem młodzieży ubiegającej się o jej rękę. Ale szczęśliwszym od innych był Erazm Paweł Hulewicz, który się z nią ożenił lecz wkrótce zmarł, zostawiwszy trzech synów. Młoda wdowa weszła w powtórne śluby z Dymitrem Zabokrzyckim, podczaszym Wiłkomirskim, z tym, po dość długiem pożyciu, rozwiodłszy, po trzeci raz wydała się za Zawadzkiego. Noryńsk Noryny Norzyca Noryny Z Zabokrzyckim miała syna Benedykta Hrehorego, i córkę Aleksandrę za Stępkowskim, a z Zawadzkim córkę Maryannę za Sąpławskim. Tymczasem Dymitr Zabokrzycki, po rozwodzie z żoną, obiera stan i chleb duchowny, świeckie swe imię Dymitra na Dyonizego zamieniwszy, a szlachta dyzunicka z Wołynia, gdy w 1698 r. umarł był Atanazy Szumlański, biskup łucki i Ostrogski, wynosi go też następnie na to opróżnione władyctwo. Król Jan Sobieski zatwierdza go na tej stolicy w 1695, jako nominata i prototroniego metropolii kijowskiej. Wieliczko powiada, że Zabokrzycki, niemogąc się w Kijowie doczekać święceń, sam sprowadził do Łucka Josifa Stojkę, arcyb. maremoryjskiego z Węgier, i ten go d. 5 września na władyctwo wyświęcił. Wkrótce potem Zabokrzycki unią przyjmuje od metropolity Załęskiego 1702 r. wyświęcony i staje się stronnikiem Leszczyn skiego. Jeszcze przed rozterką z żoną, Zabokrzycki otrzymał był od niej pewne zapisy na N. , i lubo potem utrzymywała, że takowe u niej podstępnie wyłudził, pozostał przy dobrach do końca życia. Za jego rządów N. też powoli odradzać się zaczął; z jego ręki w 1692 r. przesiadywał tu niejaki Ochłopowski, który też w podźwignieniu tych dóbr zniszczonych wiele dbałości okazał. Ale N. widocznie już się niemógł doczekać lepszych czasów, odkąd Polesie tak Owruckie jak Kijowskie stało się przytułkiem Kozaków, wprowadzonych tu przez Jana III. Po kilkakroć przez tychże Kozaków był N. nawiedzony rabunkiem; w 1684 przez nakażnego Hordija, w 1692 roku przez pułk. Wasyla Iskrzyckiego, trzeci raz 1696 r. przez Timofieja Kutiskiego Barabasza Arch. J. Z. R. , t. II, cz. 3 str. 63, 259, 347. Już po wywiezieniu Zabokrzyckiego w r. 1710 na wygnanie, N. został wzięty w sekwestr przez Menżykowa. Na skargi podane o to do dworu rossyjskiego przez podkanclerza Szembeka, kanclerz hr. Gołowkin odpisał, że car Piotr ze zdziwieniem o tem się dowiedział, jakoż każe wyśledzić czy tak jest istotnie, a po wyśledzeniu winnych najsurowiej ukarać, skrzywdzonych wynagrodzić, a majątki zabrane, w tej liczbie i N. , wrócić dawniejszym właścicielom ob. Eust. Tyszkiewicza Listy o Szwecyi, tom II, stronica 188 9. Ale N. wyzwolony od sekwestru, stał się niedługo potem jabłkiem niezgody pomiędzy potomstwem Maryanny Hulewiczami, Zabokrzyckim Hrehorym Benedyktem, Aleksandrą Stępkowską i Maryanną Sąpławską. Zdaje się jednak, że ostatecznie utrzymała się przy N. Aleksandra Stępkowska. W 1750 r. władają już N. Wojciech i Antoni Leśniccy, starościce żytomierscy Arch. J. Z. R. , t. III, część 3, str. 461. W 1792 r. mko N. w połowie przechodzi do Dzierzków, w drugiej zaś do Michała Ziele niewskiego, sędziego proskirowskiego. Syno wie Michała, Kajetan i Ignacy, pułkownik wojsk polskich, marszałek powiatu owruckiego, władając lat kilkadziesiąt nierozdzielnie ojcowizną, różnemi czasy nabyli drugą połowę N. i kilkanaście okolicznych wiosek, na miejsce starego zamczyska odbudowali nową sadybę, założyli obszerny w angielskim guście ogród, a rozumną i sprawiedliwą administracyą ożywili obumarły przemysł i podnieśli dobrobyt mieszkańców, na gruntach zaś norzyńskich założyli dwie nowe osady, Kajetanówkę i Krasnosiółkę. W 1831 r. klucz norzyński był chwilowo zajęty przez rząd, z powodu, że w lasach tutejszych gromadził się oddział powstańczy, lecz wkrótce, bo w 1832 r. zwrócony prawym właścicielom, dotąd pozostaje we władaniu rodziny Zieleniewskich. Edw. Rulikowski M. z F. Noryny, część wsi Stepok, w pow. skwirskim. Norzyca, wś, zwana miasteczkiem i dobra nad rz. t. n. , pow. wilejski, w 3 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Norzyca, o 5 w. od Daniłowicz, o 20 w. od m. Głębokiego a 79 w. od Wilejki, przy b. dr. poczt. połockiej, graniczy z pow. dzisieńskim. Fol. ma 1 dm. , 22 mk. 7 prawosł. i 15 katol. . Dziedzic posiada 6000 mr. , z tych 2000 uprawnych, reszta lasu. W N. znajduje się pyszny park z długiemi alejami starych lip. Nowy pałac zbudowany został na miejscu dawnego zamku, z którego dotąd istnieją wały i fosy. Tuż za pałacem 9 obszernych zarybionych stawów, jeden wyżej drugiego z zastawami; w parku 2 młyny wodne. W dobrach N. miejscowość górzysta i malownicza. Lasy przeważnie sosnowe. Gleba w części żytnia, w części pszenna, gliniasta. Do dóbr norzyckich należą folwarki N. , Hulidów, Łasica, Nowiki i zabudowane z gruntami sadyby, po kilka we wsiach Krzywej, Stanisławicze, Dziadzionki i Drozdy. W obszarze dóbr ośm jezior. W lasach do folw. norzyckich należących znajdują się wołotówki czyli kurhany, podobno grobowce z czasów bałwochwalczych. N. , położona dawniej w pow. oszmianskim, była dziedzictwem Sulistrowskich. W połowie zeszłego wieku posiadali ją Karol i Rozalia z Paców Sulistrowscy. Syn ich Aloizy, pisarz w. ks. lit. , w 1785 r. sprzedał za 20, 000 czer. złot. Tomaszowi i Barbarze z Szadurskich Łopacińskim, wojewodzicom brzeskim, później własność Józefa Łopacińskiego, syn którego Ignacy sprzedał w 1827 r. Kazimierzowi Okuszce. W skład okręgu wiejskiego Norzyca wchodzą wsie Stanilewicze, Krzywa, Siedlarowo, Wiereceje urzęd. Wiereciejki, Rudakowo, Łapiszki, Turczyny, Nosajcie Norzyn Norzyn Nosacicy Nosaczew Nosal Nosale Nosalewice Nosalewo Nosańce Nosarzewo Nosberg Nosek Nosewitz Nosgewitz Nosielany Nosielna Nosiewicze Podlesie, Piotrowicze, Darewo, Nowosiele, Ginieczki w spisie urzęd. Ginejki, Zdany, Drozdy, Dziadzionki w spisie urzęd. Dziadejki Dolne i Górne, Husakowo, Wołki i Załawki, razem 476 dusz rewiz. Gmina N. należy do 2go okr. pok. do spraw włośc. oraz do 3go rewiru powołanych do służby wojskowej z pow. wilejskiego w m. Duniłowiczach; dzieli się na 3 okr. wiejskie N. , Michałowo i Chystowo i obejmuje 25 wsi, 168 dm. i 2152 włościan płci ob. 874 dusz rewiz. w 1865 r. . Pamiat. kniżka wileń. gub. z 1882 r. podaje w gminie norzyckiej 5 okr. wiejskich, 34 wsi, 343 dm. i 3992 włościan płci ob. Par. praw. , dek. błahoczynia miadziolskiego, ma 1637 wiernych 838 męż. i 799 kob. . Cerkiew par. pod wez. Opieki N. M. P. , fundowana przed 1830 r. przez Józefa Łopacińskiego. K. O. Norzyn, ob. Noryń. Nosacicy, niem. Nostitz, wś serbska na saskich Łużycach, pow. lubijski. W 1880 r. 50 dm. , 297 mk. , 295 ew. , 2 kat. , 206 Serbów. Kościół paraf. ewang. z nabożeństwem serbskiem; szkoła elementarna. Obecnie pastorem jest Domaszka, zasłużony pisarz i patryota łużycki, towarzysz prac Smolera. A. J. P. Nosaczew, wś nad rzką Serebrianką, pow, czerkaski, pomiędzy mkami Burtami a Rotmistrzówką i siołami Matusowem i Orłowcem, w równej prawie od nich odległości, ma 1662 mk. płci ob. ; cerkiew drewniana pod wez. Narodzenia N. M. P. , wzniesiona w 1818 r. na miejsce dawnej, jest uposażona 36 dzies. ziemi. Do właściciela należy 4400 dzies. ziemi, nadzwyczaj urodzajnego czarnoziemu. W końcu zeszłego wieku N. należał do ks. Potemkina, od którego drogą spadku wraz z Mielnikówką przeszedł do gen. Wysockiego, od tego zaś drogą kupna do Jana Morozowa, a po nim dostał się córce hr. Anastazyi Nostic. Nosajcie 1. wś, pow. rossieński, par. kołtyniańska. 2. N. , wś, tamże, par. skawdwilska. Nosal, wierch skalisty, w Reglach zako piańskich, w Tatrach nowotarskich, na straży u ujścia doliny Bystrej, między nią od zach. a doliną Olczysk od wsch. , z pięknemi, urwistemi turniami, naprzeciwko zach. , rozległej i lesistej Krokwi. U zach. stóp legły Kuźnice zakopiańskie, na płn. zach. przysiołek zako piański Bystra, a płn. wsch. cieplica Jaszczu rówka. Wapień dolomitowy. Wzniesienie 1184 m. Zejszner, 1223 m. Korzistka, 1215 m. sztab gen. . Br. G. Nosale, fol. , pow. łęczycki, gm, Gostków, par. Domaniew, odl. od Łęczycy 12 w. Ma 3 dm. , 38 mk. Nosale, wś nad bezim. dopł. Suły, pow. miński, w 3 okr. pol. kojdanowskim, o 4 w. na połd. od Rubieżewicz, w pobliżu gościńca z Zasula do Rubieżewicz, ma 7 osad; łąki do bre, grunta mierne. A. Jel. Nosale, część Sielca, w pow. sokalskim. Nosalewice, Nosołowice, w dok. Nossalevicze, wś i fol. , pow. konecki, gm. i par. Przedbórz, odl. od Końskich 35 w. , ma 95 dm. , 666 mk. , ziemi włośc. 1494 mr. , dwors. 63 mr. W 1827 r. było 41 dm. , 351 mk. Według Lib. Ben. Łask. I, 619 wś N. dawała dziesięcinę pro boszczowi w Przedborzu, wartości około 3ch grzywien i po 2 grosze z łanu dziesięciny konopnej. Br. Ch. Nosalewo, fol. , pow. szamotulski, wchodzi w skład dóbr Dobrojewo. Według regestr. pobor. z 1580 r. wś Nosalewo, w par. Biezdrowo, była własnością Jana Ratajskiego, miała 2 zagrod. , 25 owiec i pasterza Pawiński, Wielkop. , I, 5. Nosańce, wś włośc, pow. wileński, w 3 okr. pol. , gm. Malaty, okr. wiejski Kazimirowo, o 7 1 2 w. od gminy a 75 w. od Wilna, 6 dm, , 51 mk. kat. 27 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Białydwór. Nosarzewo 1. Borowe i 2. N. Polne, dwie wsie, pow. mławski, gm. Dębsk, par. Szydłowo, odl. o 10 w. od Mławy. N. Barowe ma 10 dm. , 225 mk. , 651 mr. gruntu, w tem 134 mr. włośc. W 1827 r. 15 dm. , 106 mk. N. Polne ma 24 dm. , 215 mk, 916 mr. gruntu. W 1827 r. 16 dm. , 112 mk. Nosberg, wś, pow. licbarski, st. poczt. Gutstadt, kościół kat. , 868 mk. 1880. Nosek, os. nad strum. Grabowa, pow. wieluński, gm. Kamionka, par. Pątnów, odl. od Wielunia 16 w. , ma 2 dm. Ob. Załęcze Wielkie. Nosek, niem. Nossek, os. młyn. , pow. brodnicki, st. p. , tel. i kol. Lidzbark, 7 kil. odl. , tamże par. kat. i ew. , szkoła Czarny Bryńsk; leży nad Bryńską strugą, ma 82, 78 ha roli or. i ogr. , 15, 43 łąk, 1, 16 past. , 5, 28 lasu, 2, 4 nieużytków, 0, 79 wody, razem 108, 14 ha; czysty dochód z gruntu 265 mrk. W 1868 r. 16 bud. , 4 dm. , 57 mk. , 34 kat. , 23 ew. Kś. Fr. Nosewitz Noskowice, ob. Mozgowo 2. . Nosgewitz, ob. Mozgowo 2. . Nosielany, wś, pow. święciański, w 1 okr. pol. , gm. Kiemieliszki, okr. wiejski Bojarele, o 10 w. od gminy, 33 dusze rewiz. , należy do dóbr Balinowo, Małochowcewych. Nosielna al. Nosielsk, ob. Nasielsk. Nosiewicze 1. okolica szlach. nad strum. Naczką, pow. lidzki, w 4 okr. pol. , o 36 w. od Lidy a 35 w. od Wasiliszek, 9 dm. , 118 mk. kat. 2. N. , okolica szlach. , pow. oszmiański, w 1 okr. pol. , o 24 w. od Oszmiany, 7 dm. , 40 mk. , w tej liczbie 18 katol. , 9 prawosł. , 13 starowier. 3. N. , fol. , pow. oszmiański, w 3 okr. pol. , o 65 w. od Oszmiany a 37 w. od Dziewieniszek, 8 mk. katol, własność Milewskiego. N. , w dok. Nostwicze, Nostowice, Nose Noskowce wicze, należały niegdyś do dóbr królewskich Gieranony, wraz z ktoremi w XVII w. były w ręku Paców. W 1670 r. Michał Pac, wda wileński, hetman litewski, zapisał je wraz z Gieranonami, Lipnikami, Remirowem Remizowem i Antokolem z przyległościami na dochód artyleryi. Porów. Gieranony i Lipiniszki. 4. N. , wś, pow. oszmiański, w 4 okr. pol. , gm. Wołożyn, okr. wiejski Ponizie, o 57 w. od Oszmiany, ma 5 dm. , 48 mk, , w tej liczbie 40 prawosł. i 8 katol. 19 dusz rewiz. w 1864 r. . 5. N. , wś, pow. święciański, w 4 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Szemiotowo, o 5 w. od gminy a 56 w. od Święcian, 10 dra. , J 06 mk. , w tej liczbie 8 prawosław. i 98 kat. 48 dusz rewiz, ; należy do dóbr Szemiotowszczyzna, własność dawniej Sulistrowskich, dziś Skirmuntów. J. Krz. Nosikówka, wś, pow. mohylowski, ob. Nasikówka. Nosiłowo, ob. Nasiłowo. Par. prawosł. , dek. błahoczynia mołodeczniańskiego, ma 1015 wiernych 503 męż. i 512 kob. , Noskańce, zaśc. szl. , pow. wileński, w 5 okr. pol. , o 37 w. od Wilna, 1 dm. , 7 mk. katol. Noski 1. fol. , pow. sieradzki, gm. i par. Wróblew, odl. od Sieradza 6 w. Już w początkach XVI w. Lib. Ben. Łask. , I, 417, nie było tu kmiecych ról tylko dwór, dający dziesięcinę archidyakonowi uniejowskiemu. N. już wtedy stanowiły jedne dobra ze Smarzewem Smardzew. Obecnie fol. N. ma rozl. mr. 114 gr. or. i ogr. mr. 92, łąk mr. 13, lasu mr. 2, nieuż. mr. 7; bud. z drzewa 6; płodozmian 4polowy. 2. . N. , os. , pow. sokołowski, gm. Sterdyń, par. Ceranów, ma 12 dm. , 102 mk. , ziemi 147 mr. W 1827 r. było 11 dm. , 98 mk. N. wchodziły w skład dóbr Ceranów. 3. N. , ob. KostryNoski, pow, mazowiecki. 4. N. Śnietne, wś, pow. mazowiecki, gm. i par. Sokoły. Mieszka tu drobna szlachta. N. Śnietne wspominane są w dokumentach z 1525 r. Gloger Ziemia bielska. W 1827 r. było 12 dm. , 86 mk. Br. Ch. Nosków, wś i fol, pow. kaliski, gm. Żydów, par. Kalisz. Odl. 3 w. od Kalisza. Wś posiada 36 dm. , 274 mk. i posterunek straży pogranicznej; fol. ma 7 dm. , 36 mk. W 1789 roku było tu 169 mk. , w 1827 r. 25 dm. , 186 mk. N. stanowi jedno z ulubionych miejsc letnich wycieczek dla mieszkańców Kalisza. Przemieszkiwał tu jakiś czas znany humorysta August Wilkoński. Fol. i wś N. miał w 1885 r. rozl. mr. 514 gr. or. i ogr. mr. 440, łąk mr. 49, past. mr. 5, nieuż. mr. 20; bud. mur. 19, z drzewa 9. Wś N. os. 25, z gr. mr. 510. Według regestr. pobor. z 1579 roku wieś N. , w par. Kalisz, była własnością Mikołaja Miłaczewskiego, miała 3 łany, 2 zagrod. i 1 łan sołtysi Pawiński, Wielkop, I, 121. Nosków, wieś i fol. , pow. pleszewski, fol. , należący do probostwa, ma 295 mr. rozl. , wś zaś ma 39 dm. , 411 mk. , 28 ew. , 413 kat. , 135 analf. Kościół kat. par. nal. do dek. bo reckiego. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Jaro cinie o 9 klm. , gośc. o 5 klm. N. , fol. , ma 7 dm. , 135 mk. , należy do dobr. Góra ob. Wś N. jest gniazdem Noskowskich h. Zaręba. Rodzina ta wcześnie już straciła swą posia dłość. Według regestr. pobor. , pow. pyzdrskiego z 1578 r. wś kościelna N. miała w czę ści Wojciecha Kowalewskiego 6 łanów, 2 zagrod. , 4 komor. i rzemieśln. , w części Jana Czackiego 4 łany, 1 zagr. , 1 komorn. , 2 1 4 pustki i ćwierć łana przy karczmie i Piotr Gorazdowski posiadał 1 łan sołecki Pawiński, Wielk. , I, 208. Następnie N. był własnością Dobrzyckich, Gajewskich i innych. Kościół przechował oryginalną erekcyą z 1434, w której Jakób z Noskowa Krzywosądz i brat jego, dziedzice N. , zapisali kościołowi 12 grzywien szerokich groszy pragskich roczne go dochodu na Wyciążkowie i Gosciembicach. Kościół drewniany, gdy podupadał bardzo, odbudowany został w drugiej połowic XVII wieku przez Chryzostoma Dobrzyckicgo. W roku 1749 dokonała ponownie restauracyi dziedziczka Gajewska, kaszt. nakielska. Koś ciół ten ma posiadać najdawniejsze księgi me tryczne w całej dawnej dyecezyi poznańskiej, gdyż zaczynają się od r. 1429. Łukaszewicz jednakże podnosi wątpliwość, czy proboszcz zdający sprawę konsystorzowi o swym koś ciele, dobrze przeczytał liczbę 1429 r. We wszystkich innych kościołach księgi metrycz ne zaczynają się nie wcześniej jak ze schył kiem XVI wieku. Dopiero po soborze try denckim zaprowadzono w Polsce powszechnie po kościołach parafialnych utrzymywanie ksiąg chrztów, ślubów i śmierci. N. par. , dek. borecki dawniej kośmiński, ma 541 dusz 1873 r. . M. St. Noskowce, wś nad rz. Morozową, dopł. Morachwy, pow. winnicki, w płd. wsch. części powiatu, o 50 w. od Winnicy, 30 od Baru a 12 od Żmerynki st. poczt. , telegr. i dr. żel. , gm. Stanisławczyk, par. Mołczany, ma 276 osad, 1748 mk. , 1750 dzies. ziemi włośc, 2567 dz. dworskiej. W N. znajduje się cerkiew pod wezw. N. P. M. , uposażona 50 dz. ziemi, pałac, ogród, fabryka cukru, założona w 1860 r. , zatrudniająca 165 ludzi i produkująca od 60, 000 do 100, 000 pudów mączki cukr, rocznie, oraz cegielnia, zatrudniająca 16 ludzi i wyrabiająca rocznie 100, 000 sztuk. Ziemia glinkowata. Jest to stara osada. Z lustracyi z 1545 r. okazuje się, że wieś ta należała do zamku bracławskiego, następnie była własnością Potockich. Przez wiano Nosikówka Nosikówka Nosiłowo Noska ce Noski Nosków Noskowice Nosowce przeszła w dom Bachmatiewych, później nale żała do Duchamelów, MissoriTorianich, obecnie Jazykowej. Porów. Arch. J. Z. R. , cz. VI, i 1 26. Dr. M. Noskowice, kol. , pow. lipnowski, gm. Brudzeń, par. Bątkowo Kościelne, założona na gruntach wsi Karwosiek ob. . Noskowice, ob. Nosewitz i Mozgowo. Noskowiecka Słobódka, wś nad rz. Morachwą, pow. Winnicki, gm Stanisławczyk, par. Meżyrów, o 7 w. od Żmerynki, ma 57 osad, 470 mk. , 451 dz. ziemi włośc, 658 dz. dworskiej. Cerkiew Podwyższenia, uposażo na 53 dzies. ziemi. Należała do Duchamelów, obecnie Kobielskich. Lr. M. Noskowo, fol. i dobra, pow. płoński, gm. Wychodź, par. Kamienica, odl. o 17 w. od Płońska, ma 84 mk. Dobra N, składały się w 1874 r. z fol. N. i Januszewo; wsi Dłutowo Górne, Dłutowo Dolne i Januszewo, rozl. mr. 914 gr. or i ogr. mr. 665, łąk mr. 52, past. mr. 103, lasu mr. 74, wody mr. 4, nieuż. mr. 16; bud. mur. 5, z drzewa 17. Wś Dłutowo Górne os. 8, z gr. mr. 145; wś Dłutowo Dol no os. 17, z gr. mr. 296; wś Januszewo os. 27, z gr. mr. 110. Noskowo, wś i fol. nad rz. Wrześnią pow. gnieźnieński, par. Marzeniu. Wś ma 19 dm. , 219 mk. , 5 ew. , 214 kat. Poczta, tel. i stac. kol. żel. w Czerniejewie o 5 klm. Fol. N. należy do dóbr Czerniejewo. Według Lib. Ben. Łask. I, 28 wś N. miała w początku XVI w. dwa dwory szlacheckie. Fol. i kmiece łany dawały dziesięcinę proboszczowi, wartości około 4 1 2 grzywien. Kmiecie prócz tego płacili dziesięcinę lnianą po 2 grosze z łanu i meszne po 2 miary owsa i 2 miary pszenicy. Według regestr. poborow. z 1580 r. wieś N. była własnością Zygmunta Ulanowskiego, miała 2 łany, 3 zagrod. i 2 komorn. Pawiński, Wielkop. , I, 150. Nosmice, ob. Nusmice. Nosołowice al. Nosolowice, ob. Nosalewice. Nosów 1. w dok. Nosovo 1190 i Nosszow Długosz, wś, fol. majorat i os. , pow. opatowski, gm. i par. Waśniów. Odl. od Opatowa 21 w. Wś ma 32 dm. , 331 mk. . ziemi dworsk. 448 mr. , ziemi włośc. 451 mr. ; karcz. 1 dm. , U mk. , 1 mr. W 1827 r. było 22 dra. , 163 mk. Jestto starożytna osada, sięgająca epoki przedhistorycznej zapewne. Znajduje się tu mogiła, pod którą ma być pochowany, wedle tradycyi, jakiś książę ob. Sobieszczański Wyciecz. archeol. , 51, 52. W XI wieku właścicielem N. jest niejaki Dirsco, brat Wita, bisk. płockiego, który w 1190 r. zapisuje N. wraz z Piotrowem, Tuczępami i Biezdrowem, klasztorowi augustyanów w Busku Kod. Dypl. Muczk. Rz. , I, 15 Według Lib. Ben. Długosza III, 91 N. ma 12 łanów kmiecych, z których płacą po 14 skotów, 2 koguty, 30 jaj, 2 sery i robocizny po 2 dni na tydzień od ś. Jana do ś. Michała a przez resztę roku po 1 dniu, z pługiem lub wozem. Prócz tego dają osep i powabę. Dwie karczmy dają po grzywnie czynszu. Trzech zagrodników; z tych jeden daje 10 skotów, dwaj po 10 groszy. Młyn bez roli, płaci 3 fertony. Jest także fol. klasztorny. Wszy stkie łany kmiece, zagrodnicy, karczmy, fol. dają dziesięcinę biskup. krakowskiemu war tości 14 grzywien. Przeszedłszy na własność rządu, N. należał do dóbr majoratu nadanego gener. Schwartzowi. 2 N. , wś i fol. nad rz, Kamionką, pow. konstantynowski, gm. Witulica, pocz. Biała, par. r. 1. Bordziłówka, r. g. Nosów, odl. 14 w. od Konstantynowa. Posiada cerkiew parafialną drewnianą, istnie jącą już w 1585 r. , z filią Bukowiec. Rozle głość gruntów włościańskich mr. 928, ludność 420 rusini gruntów dworskich mr. 1372, wła ściciel Wilhelm Wężyk. W 1827 r. , par. Gór ki, 36 dm. , 328 mk. Br. Ch. Nosów, wś pow. podhajecki na prawym brzegu Złotej Lipy, o 3. 7 kilometrów na płn. od Zawałowa a o 10, 5 klm. na płd. zach. od Podhajec, z pięknym ogrodem. Graniczy na wschód z Jabłonówką. na płd. z Zawałowem i Hnilczem, na zach. z Dytiatynem i Bokowem, na płn. z Łysą. Obszar dwor. gr. or. , łąk i past. 304, lasu 415; włośc. gr. or. 1267, łąk i ogr. 348, past. 220, lasu 27 mr. , lud. rzym. kat. 28, par. Zawałów, gr. kat. 936, par. w miejscu, z filią Łysa 400 dusz, razem 1336 gr. kat. , dek. podhajecki, dyec. lwowska. Kasa pożyczk. z kapit. 1003 zł. St. poczt. Zawałów. Młyn wodny na Zł. Lipie. Właśc. posiadł. więk. Skrzytuski Ed ward. B. R. Nosowa Wola, wś włośc. , pow. konecki, gm. Gowarczów, par. Końskie, odl. 8 w. od Końskich. Ma 17 dm. . 117 mk. , 183 mr. obszaru. Nosowce, mylnie Nossowce, wś u źródeł rz. Nosówki, dopł. Kunki, pow. hajsyński, na gr. pow. lipowieckiego, gm. Kropiwna Niższa, par. Kuna, ma 186 osad, 1222 mk. , w tem 23 jednodworców, 1331 dzies ziemi włościańskie, 1195 dworskiej w tom 211 nieużytków; cerkiew, uposażona 43 dzies. ziemi. Grunta górzyste; na obszarze wsi bierze początek rz. Kosynowa ob. . Jestto stara osada, dziedzictwo niegdyś ks. Korotkich a następnie Słupiczów, dawnych rodzin podolskich. Pamiętny jest proces wnuki Bohusza Korotkiego, Eudoksyi Słupiczówny, wszczęty w 1610 r. o część imienia jej w N. z dworem i uroczysko Trościaniec, przez długie lata ciągnący się pomiędzy sukcesorami. W XVIII w. N. wymienione są jako należące do dóbr dą Nosołowice Nosmice Noskowo Noskowiecka Noskowice Nosowa Nosów Nosówka Nosowicze Nosowicz Nosowska Nosowica szewskich ks. Wiśniowieckich; później należały do marszałka Teofila Rutkowskiego, w osta tnich zaś czasach w połowie do Bobra i Krasnosielskiej, dziś Rabsztyńskich. Porów. Arch. J. Z. R. cz. III, t. 3 149 151. Dr. M. Nosowe, wś pow. tarnopolski, nad pot. , dopływem Seretu. Potok ten tworzy cały szereg stawów w dejowie, Białokiernicy, Białogłowach, Neterpińcach, Nosowcach, dwa, jeden na północzachód większy, drugi na połud. wsch. mniejszy i porusza przy każ dym z tych stawów w Nosowcach po 1ym młynie. Granice na wschód Horodyszcze, na płd. Pleszkowce i Nesterowce, na zach, Neterpińce, na płn. Reniów i Wertełka. Obszar dwor. gr. or. 438, łąk i ogr. 122, past. 7, lasu 95; włośc. gr. or. , łąk, ogr. i past. 496 mr. , ludn. rz. kat. 51, par. w Załoźcach, grec. kat. 295, par. Horodyszcze, kasa pożycz. z kapit. 285 zł. Sąd pow. i notar. , urz. telegr. Tarnopol, urz. poczt. Załoźce. Właśc. pos. więk. Modesta z Czosnowska. B. R. Nosowe Małe, wś nad Jauzą, pow. gżacki gub. smoleńskiej, o 35 w. od Gżacka, 35 dm. , 208 mk. , wielka gorzelnia. Nosowica, wś, pow. dubieński, fabr. smoły. Nosowicz, ob. Mozgowo 1. Nosowicze, mko prywatne nad rz. Ucią Uf, pow. homelski, w 3 okr. pol. , o 25 w, od Homla a 6 w. od st. dr. żel. lipaworomeń skiej Ziabrowki, ma 361 dm. drewn. z nich 284 należących do chrześcian 77 do żydów, 1932 mk. 896 męż. i 1036 kob. , w tej licz bie 1281 prawosł. , 10 kat. i 641 żydów; cer kiew drewniana, murowany dom modlitwy żydowski, 12 sklepów. W N. znajduje się zarząd gminy, sąd pokoju 4 okr. , szkoła lu dowa, lecznica gminna, gorzelnia zatrud. 9 ludzi, produkująca rocznie 539191 stopni spirytusu, i dającą 6448 rs. dochodu, browar zatrud. 6 robotników i produkuje rocznie za 1700 rs. , garbarnia zatrudn. 2 robotn. i wy prawiająca rocznie około 3000 sztuk skór na kożuchy i 5 wiatraków. W ciągu roku od bywa się 7 nieznacznych jarmarków. W po łowie XVII w. N. wchodziły w skład sstwa homelskiego; mkiem zostały w końcu XVIII wieku w 1784 r. . Gmina Nosowicze ma 10374 mk. 3171 męż. . 3872 kob. i 3331 dzieci, z których 85 zajmuje slę ścinaniem, obróbką i wywozem drzewa, przy pomocy 170 koni. W gm. znajduje się 10351 dzies. lasów pry watnych i 1734 dz. włośc. J. Krz. Nosowicze, wś, pow. rzeczycki, o 2 mile na płd. wsch. od mka Domanowicz, w 3 okr. pol. kalenkowickim, ma 51 osad pełnonadzia łowych, cerkiew par. , liczącą około 1260 wiernych. Uposażenie porocha, oprócz pensyi, składa się z 8 włók ziemi. Filia w Za mościu. A. Jel. Nosówka, rzeczka w pow, hajsyńskim, bierze początek powyżej wsi Nosówki i ubiegłszy około 9 w. wpada od pr. brzegu do rz. Kunki pod wsią Kunką. Obraca kilka młynów. Nosówka, rzeczka w gub. czernihowskiej, lewy dopływ Nowego Potoku, lew. dopł. rz. Oster, płynie w kierunku płn. wschodnim około mka Nosówki; długa do 21 w. , brzegi ma bagnisto. Nosówka al. Nosówki, wś u źródeł Teterowa, pow. żytomierski, na wschód od m. Ostropola, gm. i par. Krasnopol, dawniej w gm. ostropolskiej, ma 110 dm. , cerkiew drewn. , kapl. kat. pow. Krasnopol dek. żytomirskiego. Należy do wsi Mołoczek ob. . Porów. Arch. J. Z. R. , oz. VI, t. I 291. Nosówka, mko nad rz. t. n. , pow. nieżyński gub. czernihowskiej, o 28 w. na płd. zach. od Nieżyna, niegdyś setnicze, ma 1991 dm. , 11113 mk. , 7 cerkwi, cukrownią, 2 gorzelnie, prowadzi znaczny handel bydłem. St. dr. żel. kurskokijowskiej, pomiędzy Nieżynem a Bobrownicami, o 95 w. od Kijowa a 348 w. od Kurska. O przeszłości dziejowej ob. Arch. J. Z. R. , cz. III, t. I 391 393, 396, oraz wzmianki w kronikach Grabianki i t. z. Samowidca. N. wchodziła niegdyś w skład sstwa niegrodowego nossowskiego, leżącego w wdztwie kijowskim. Podług lustracyi z 1622 r. obejmowało ono N. , Owrupice, Szołomki i Uhlenicę. Za przywilejem Jana Kazimierza z r. 1653 posiadał je Stanisław Lanckoroński, w nagrodę męstwa okazanego w bitwie pod Beresteczkiem. Na sejmie z 1659 r. zamieniono je na dobra lenne i takowe wraz z dobrami Kisielówką Stany Rzpltej nadały Hrehoremu Hulanickiemu, pułkownikowi, w nagrodę za okazane męstwo w wielu bitwach. W r. 1622 opłacono z niego kwarty złp. 61 gr. 24. Źródła małoruskie wymieniają jako starostów Adama Kisiela, Jerzego Jana Pruszyńskiego i Michała Stoińskiego. J. Krz. Nosówka, wś, pow. rzeszowski. Leży w okolicy falistej nad pot. Niechobrzką, lewym dopływem Wisłoka 283 m. wznies. . Odl. o 10 klm. od urz. poczt. i sądu pow. w Rzeszowie, należy do par. rzym. kat. w Zgłobieniu i Zabierzowie. Ma 564 mk. rzym. kat. , z których 42 na obszarze więk. pos. Jędrzejowicza Ludw. , który ma 317 mr. roli, 26 mr, łąk i ogrodów, 13 mr. past. i 51 mr. lasu; pos. mn. wynosi 502 mr. roli, 57 mr. łąk, 33 mr. past. i 2 mr. lasu. Kasa pożyczk. gminna ma 483 zł. w. a N. graniczy na północ z Bzianką, na zachód z Błędową, na południe ze Zgłobieniem a na północ z Zabierzowem. Mac. NosowskaWólka, wś. i fol. , pow. konstantynowski, gm. Zakanale, parafia Górki rit. gr. Nosów. Ma 30 dra. , 320 mk. , 1963 Nosowe Nosowe Nossalewo Nosy Nosyry Nossalewo mr. obszaru. W 1827 r. 29 dm. , 219 mk. Ob. Konstantynów str. 360 1. Nossalewo wś i fol. , pow. szamotulski. Wś ma 6 dm. , 60 mk. , wszyscy kat. , 30 analf. Poczta w Nojewie o 4 klm. , gośc. o 4 klm. , st kol. żel. i tel. we Wronkach o 10 klm. N. , fol. ma 6 dm. , 105 mk. ; nal. do dom. Dobrojewo ob. . Nossen Gross, Neu i Wenig, dawniej Nuzzin al. Osina, 1361 T. Nossiyn, wś i dobra, pow. ziębicki. N. Gross i Neu mają kościół kat. parafialny z wieżą wyniosłą, szkołę. W 1843 roku 87 dm. i 704 mk. Część wsi, 25 łanów kmiecych, należała do klasztoru Kamienieckiego. N. Wenig również były do 1810 r. własnością tegoż klasztoru. Nossendorf niem. , dobra w Pomeranii, pow. Grimmen, mają st. p. , 454, 31 ha, 13572 mrk. czystego dochodu. Własność rata Demmin. Nossin niem. , ob. Nożyno i Nożynko. Nosswitz, 1295 Nosca, 1453 Nostcz, wś i fol. , pow. głogowski, par. Głogowa. Ludność przeważnie katolicka. Nosuta al. Nossuten, fol. , pow. gołdapski, st. poczt. Grabowo. Nosy, fol. , pow. grójecki, gm. Komorniki, par. Tarczyn. Odl. 12 w. od Grojca, ma 176 mk. i 2 mr. ziemi włość. W 1827 r. było 7 dm. , 45 mk. Fol. N. miał w 1885 r. rozl. mr. 237 gr. or. i ogr. mr. 207, łąk mr. 11, lasu mr. 15, nieuż. i place mr. 4; bud. z drzewa 12; płodozmian 9polowy. Nosydłajce, niem. Nossdorf, wś w zniemczonej części dolnych Łużyc, pow. żarowski. Niektórzy starzy ludzie rozumieją jeszcze po serbsku. Kościół ewang. filialny. A. J. P. Nosy Poniatki, wś i fol. , pow. grójecki, gm. Konie, par. Lutkówka, ma 176 mk. , 785 mr. ziemi fol. i 98 mr. włośc. W 827 roku było tu 15 dm. , 106 mk. Nosyry, ob. Nasery. Noszczenice, wś, pow. siebieski, własność Szczyttów. Noszczyno, wś, pow. newelski, w 1 okr. pol. , gm. trechalewska. Noszowice, niem. Noschowitz, wś w pow. sądowym frydeckim, na Szląsku austr. , na prawym brzegu Morawki, dopływu Ostrawicy. Od zach. wś Dobra, Skalica, od płd. Lhoty Dolne, od wsch. Wojkowice, a od płn. Kocurowice i Październa. Wzdłuż zachodniej granicy rozlewa się szeroko Morawka, która z Lhot Dolnych od płd, wpływa na obszar N. i przechodzi na obszar Dobrej w kier. zachodnim. Wschodni obszar zraszają pot. Holczyna i Rzetnik, dopływ Holczyny. Okolica równa, 357 m. npm. wzniesiona. Zabu dowania legły między Morawką a gościńcem, wiodącym z Morawki do Frydka. Liczne młyny wodne. Odl. od Frydka 6 klm. Wś ma 580 mk. 1880 r. . Należy do par. łac. w Dobrej, st. p. w Dobrej, sąd pow. Frydek. W miejscu szkoła ludowa; 1125 mr. obszaru. Notangia, ob. Natangia. Noteć, u Długosza Nothesz, w Lib. Ben. Łask. I, 120 Nothesch, zwana też Noć i Montwa, niem. Netze, rzeka, której początek oznacza Długosz pod osadą t. n. w pow. nieszawskim Cujus fons circa oppidum Nothesz lacum amplisimum Goplo irrigat Hist. pol. I, 20. W rzeczywistości jednak niemoże być mowy o źródłach N. pod wsią t. n. , gdyż rzeczka wpływająca pod tą wsią do Gopła ma swój początek znacznie dalej, a mianowicie w jeziorze Brdowskim, w pow. kolskim. Wypłynąwszy z jeziora tego, biegnie w kierunku północnym, pod wsią Mchówek, na zachód od Izbicy, rozdziela się na dwie odnogi lewa zasilona dopływami z pod Goraja i Babiaku ciągnie się na Janowice i Morzyce, prawa na Sierakowy i Mąkoszyn zakreśla łuk ku północy, okrążając suche płasko wzgórze, na którego krawędziach rozmieściły się wymienione wyżej wsie. Obie odnogi schodzą się w mokrej nizinie między Morzycami i Rynem, podążając odtąd w kierunku zach. i płd. zach. pod Ignacewo, gdzie zabrawszy wody ż obszernej pojeziornej, doliny, idącej od jez. Lubiatowskiego, skręca rzeka ku zach. płn. i płn. koło wsi Noć, zabiera wody jez. Mielno i pod Notecią wchodzi z płd. brzegu do Gopła. Na karcie woj. topogr. król. polsk. XVII, c. ta część rzeki nosi nazwę Noć, zgodną z nazwą wsi nad nią położonej. Opuściwszy Gopło pod Kruszwicą w odl. 3 4 mili, podąża w kierunku północnym, już w obrębie w. ks. poznańskiego. Na tej części w 1837 do 1850 r. uregulowanem zostało koryto N. aż do jeziora w Węgiercach. Wskutek tego można było osuszyć rozległe niziny nadgoplańskie, jak i błota bachorskie, a zarazem część rzeki spławną uczynić. W tej części N. przyjmuje z prawej strony a wielki kanał Bachorski, który zaczyna się w król. polskiem pod Konarami, wstępuje do księstwa pozn. i przebiegłszy 13 klm. pod Kobelnikami uchodzi w Gopło; b mały kanał Bachorski, także Szarlejskim zwany, który poczynając się od wsi Dziewy, biegnie równolegle z kanałem poprzednim; c t. z. rów Fryderyka, który, wychodząc od Trzask, wpada w jezioro Łojewskie; z lewej zaś strony d kanał główny, który z pod Strzelna dobiega do Gopła. Tę część N. aż do jez. Skorzenińskiego nazywają Wielkopolanie Montwą, od wsi t. n. w pow. inowrocławskim. Po wyjściu z jez. Skórzenińskiego pomiędzy Powidzem a Witkowem, zasilana wodę z strum. Smierni, prowadzącego wody przez bagna Wybranowskie i jez. w Czystem, przerzyna część wscho Nossin Nossen Nosydłajce Nossendorf Noteć Nosswitz Noszczenice Noszczyno Noszowice Notangia Noteć dnią pow. mogilańskiego, wchodzi w jezioro Trlongskie, także Strzeleckiem zwane, ciągnące się nad wschodnią tegoż powiatu granicą na długości 15, 5 klm. Pod Pakością wypływa znów z tego jeziora i opuszcza niebawem powiat. W odl. 6, 5 klm. od Barcina wkracza N. do pow. szubińskiego, przepływa pod Barcinem, następnie przechodzi przez jez. Pturek aż do Łabiszyna, zkąd zwróciwszy się ku wschodowi, tworzy granicę pomiędzy tymże powiatem a bydgoskim, w kierunku Rynarzewa; poczem znów wchodzi w pow. szubiński pod młynom zaś Chobielińskim opuszcza go powtórnie a zakreśliwszy łuk ku północy aż do Nakła, oddziela pow. szubiński, na zachód od wyrzyskiego. Kanał na terytoryum dóbr Łabiszyńskich wybity, skrócił znacznie i przyspieszył bieg rzeki, pozostawiając dawne jej kolano jako zgniłą Noteć. Pod Rynarzewem wzmacnia się N. dopływem Gąsawki, prowadzącej wody z jezior pod miastem Gąsawą rozłożonych i ciągnących się środkiem pow. szubińskiego długim łańcuchem. Powyżej Rynarzewa odłącza się od N. w kierunku północnym kanał, zasilający w wodę kanał Bydgoski. Z pow. szubińskiego wkracza N. na wschód od Nakła 3, 5 klm. w pow. wyrzyski, gdzie przerzyna dawną dolinę nadwiślańską a okrążywszy miasto, biegnie ku płd, stronie pow. wyrzyskiego, by go w całej rozciągłości odgraniczyć od pow. chodzieskiego. Pod Nakłem zasila N. 4 milowy kanał Bydgoski czyli Notecki, z 12 śluzami, łączący N. z rzeką Brdą pod Bydgoszczą. Począwszy od Nakła jest N. spławną. Jej ramię uboczne tworzy tutaj t. n. rzeka zgniła, która poniżej Nakła 10 klm. od płn. przyjmuje rzeczkę Rokitkę, płynącą od Koronowa. Bezpośrednio zaś do N. wpada w tej części rz, Łobżonka, która idąc od Pruskiego Friedlandu, opłynąwszy miasta Łobżenicę i Wyrzysk, robi koło tegoż ostatniego zakręt ku płd, W dalszym biegu przepływa N. cały pow. chodzieski, w kierunku od wsch. ku zach. , zakreśliwszy poprzednio płn. granicę pow. od str. pow. wyrzyskiego. Na krótkiej zaś przestrzeni pow. chodzieskiego stanowi granicę z pow. wałeckim, już w Prusach zachodnich położonym. Tu przyjmuje rz. Kudowę, która opłynąwszy miasto Piłę, pod Uściem wpada do Noteci. Ostatnim powiatom w. ks. poznańskiego, przez który N. przepływa, jest pow. czamkowski, rozłożony po obu brzegach rzeki. Opłynąwszy miasto Trzciankę. biegnie ku pułudniowi do Czarnkowa, tu zmienia kierunek na zachodni, płynie pod Wieleniem w okolicę Draska, gdzie opuszczając granicę dawnej Polski, wchodzi na terytoryum Brandenburga. Tutaj wpada do N. strumień Hammer, przebiegający część powiatu, już po za obrębem księstwa, z prawej zaś strony łączą się z N. rzeki Bukowa i Draga Pierwsza płynie z okolicy pomiędzy Wieleniem i Draskiem, druga zaś, zasilając znacznie Noteć swą wodą, tworzy na zachód od Krzyża st. kolei żelaznej na torze Poznań Berlin, część granicy pow. czarnkowskiego z prowincyą brandenburską. Ujście N. do Warty znajduje się w prowincyi brandenburskiej pod Santokiem Zantoch, długość całego biegu wynosi 440 klm. Od Nakła, skąd już dawno dosyć jest spławną, długość wynosi 230 klm. Obecnie uspławniono ją jeszcze powyżej aż do Gopła na przestrzeni 150 klm. Szerokość pod Nakłem dochodzi 28 metrów, przy ujściu 110 metrów; wysokość poziomu wody w Gople liczy się na 77 metr. , pod Nakłem na 49 metr, , przy ujściu na 20 metrów. Aż do kanału Bydgoskiego ma N. 16, 5 mil. długości z spadkiem 1 cmt. na 100 metr. , szerokości 22, 5 metr, głębokości 1 metr. Po obu brzegach N. ciągną się obszerne smugi łąk, pastwisk, t. n. łęgi nadnoteckie, których trawa jast żyzna i bujna, w pomyślnych latach, mianowicie po wylewach, do niezwykłej, przeszło metrowej dochodzi wysokości. To też na brzegach, dość wysokich i zalewom nie ulegających, rozłożył się szereg dziś zamożnych niemieckich kolonii, których ludność trudni się hodowlą bydła i produkcyą nabiału. Kolonistów tych sprowadził rząd pruski osuszywszy pierwej moczary nadrzeczne po 1772 r. Z pomiędzy polskich większych posiadłości nad Notecią odznaczają się w pow. wyrzyskim dobra Samostrzel hr. Bnińskich, z przeszło 1600 hekt. , w pow. szubińskim Lubostroń hr. Skórzewskich, z około 2000 hekt. i w pow. czarnkowskim Lubasz Szułdrzyńskich przeszło 300 hekt. . Obecnie cała Noteć jest spławną, tak że począwszy od wyjścia z Gopła, służy do odstawy zboża i innych płodów bądź na Frankfurt i Szczecin, bądź na Gdańsk aż od morza Baltyckiego. Noteć wpada bowiem do Warty i przez nią łączy się z Odrą. W drugim zaś kierunku dochodzą statki przez kanał Bydgoski do Bdry a tą do Wisły. Na Gople i wypływającej z niej Noteci kursują obecnie zarówno żeglowe jak parostatki, które rozłożone nad Gopłem fabryki cukru, jako to w Kruszwicy, w Mątwach, w Janikowie czyli Przyjezierzu i nawet w Pakości, zaopatrują w potrzebne materyały, jak buraki, węgle kamienne, drzewo i t. p. a odwożą ich produkty, jako to cukier i wytłoki. Dla udogodnienia ruchu handlowego urządzony został port w Mątwach, do którego zawija po kilka lub kilkanaście statków berlinek. Do Mątew, gdzie się schodzi droga zwirowa z Inowrocławia do Strzelna prowadząca, z Notecią, dochodzi z Inowrocławia kolej drugorzędna, która dla potrzeb i produktów cukrowni, tudzież położonej tam fabryki potażu, stanowi Noteć dogodną komunikacyą. Dorzecze N. obejmuje 253 mil kw. Dopływy N. z prawego brzegu są a Bukno, b Młyńska struga z Warlubskiego jeziora w pow. swieckim, c Gniła pod karczmą Wygoda o klm. od Nakła, d Rokitka, e Łobżanka pod Wyrzyskami, f Gwda, Głda Kuddow pod Ujściem, g Drawa, Drwa pod wsią Nowobielicą i Drasko. Dopływy te prowadzą wody jezior z wyżyny baltyckiej. Z lewego brzegu a Mała Noteć pod Kołudą, b Gąsawka pod Rynarzewem, c Margonin pod Miasteczkiem i d Gulcz pod Roskowem. Sadowski w dziele O drogach handlowych Greków i Rzymian do morza Baltyckiego mówi o N. Przez tę rzekę, pierwotnie były tylko dwa przejścia jedno pod Turem, w pobliżu dzisiejszej Bydgoszczy, jedynem miejscu, gdzie wyższe suche brzegi dochodzą do samej rzeki, drugie poniżej ujścia Głdy Kueddow, w okolicy dzisiejszego Czarnkowa, w zagięciu N. , gdzie się z pewnością bród znajdował pomiędzy moczarami mniej szerokimi. Aż do r. 1775, w którym w czasie budowli kanału bydgoskiego usunięto wszystko, co przeszkadzało żegludze na rzece tej, była tama, która się składała z odwiecznych pni drzewnych i wielkich brył kamiennych i przez którą tylko w pobliżu Ujścia, w czasie większej wody można było się przeprawić. Zatamowanie to wody przez kilka wieków wstrzymywało odpływ wody w górnej N. i było powodem tworzenia się bagien i mielizn. Skoro zatamowanie usunięto przez szybszy odpływ wody, Gopło utraciło 1 1 2 mili długości. Z przyczyny stanu dawniejszego, pomiędzy Uściem a Czarnkowem liczne powstawały mielizny, łatwo przeto było można brody wytykać, z których w dawnych wiekach więcej korzystano jak z przeprawy czółnami. W czasach, kiedy woda notecka od ujścia aż do przeprawy pod Turem gromadziła się pod Uściem, nie było można przez moczary się przeprawić bez grobli sztucznych, a przynajmniej bez lekkich mostów, t. j. bez rzucenia drzew wdłuż bagien, jakie poczęto stawiać od czasu Leszka Czarnego, a to i z tego powodu, ponieważ do moczar ciągle dopływała woda przez Łobżonkę zasiloną Gnitą i przez Głdę, do której Piła i Pletnica uchodzi. Rzeczki te płyną z wyżyny pomorskiej, bogatej w jeziora i tem się różnią od strumyków płynących z gór i równin, że u źródeł mają niewyczerpany zbiornik wody w wielkiej ilości jeziór, które między sobą łączą się przez długie zwężania lub mało kanały, skutkiem czego wciągu całego roku równą mają obfitość wody, tak iż podczas największej posuchy letniej bez przerwy dostarczają moczarom wody. W czasie długoletniej wojny z Pomorzanami wzmianka jest tylko o następujących drogach przez Noteć 1 przy ujściu pod Zantochem, 2 bród pomiędzy Czarnkowem i Uściem, 3 przeprawa przy zagięciu N. pod Nakłem i 4 wielka brama pod Wyszogrodem. Od zagięcia N. ciągnie się ku Wiśle zagłębienie, uważane przez niektórych geologów jako dawne koryto Wisły, którem płynęła ku zachodowi, zanim przebiła się przez wzgórza baltyckie. Łączyła się naprzód z Odrą, następnie z Elbą i Renem. Depresya ta, której użyto, ażeby w niej wykopać w r. 1775 kanał bydgoski, była dawniej aż do brzegów Brdy niezgłębionem bagnem. Zanim położono fundamenta do murów kanałowych, do których szluzy są przymocowane, trzeba było przygotować fundament drzewny, wbijając po trzy i więcej sosien pionowo jednę na drugą. Ztąd wypływa jasno, że całej tej przestrzeni w dawniejszych czasach nie podobna było przebyć. Brzegi zaś Brdy od kończyn wschodnich tych bagien aż do ujścia do Wisły są suche i łatwe do przebycia i tworzą czwartą bramę komunikacyjną pomiędzy Polską a Pomorzem. Tej bramy strzegło miasto Wyszogród. Powyżej togo miasta był przejazd przez Brdę nazwany Bydgoszczą. Do tych 4ch punktów doprowadzały z południa drogi, a po za oznaczonemi okolicami szły dalej trakty aż do samego Baltyku. A. Lub. , M. St. i Br. Ch. Noteć, w dok. Nothesz, wś nad Gopłem, pow. nieszawski, gm. Ruszkowo, par. Broniszewo. Leży na wschodnim brzegu Gopła, w pobliżu ujścia Noteci do jeziora, ma 134 mk. i 152 mr. ziemi włośc. Jestto starożytna osada, zawdzięczająca zapewne swe znaczenie w przeszłości położeniu nad ważną drogą wodną. Według regestr. pobor. pow. radziejowskiego z 1557 r. N. była miastem oppidum, widocznie już wtedy upadłem. Było tu 9 łanów osiadłych, 14 pustych po spaleniu się wsi, 2 rzemieśln. , 2 rybak. Właścicielem był Stanisław Soko łowski. W wykazie miast w tych regestrach mieści się N, powtórnie, z dopiskiem villa, ale płaci czopowe od każdego waru po 8 gr. co czyniło 19 flor. 6 gr. , za czas od Maja do Września a za ostatnią ratę 9 flor. 18 gr. By ło wtedy tu 6 piwowarów Pawiński Wielkop. , II, 32 i 42. Ten szczegół przekonywa, iż N. istotnie była osadą miejską, która upadła z upadkiem ruchu handlowego na Gople i Noteci. Br. Ch. Notecki Młyn, niem. Notzmuehle, młyn, pow. czamkowski, 1 dm. , 5 mk. ; nal. do gm. i dom. Wielenia. Notera, rzeczka, w pow. wiłkomierskim, dopł. Łokii, pr. dopł. Wilii. Nothdurf Nothdurft, ob. Krugpfuelz. Nothwendig, pol. Drasko ob. , gm. i dobra, pow. czamkowski, 14 miejsc a N. , dom. , b Biankowo, młyn parowy; leśnictwa c Anna, d Biała Bialafliess, e Hamerzysko czyli Nothdurf Noteć Notecki Notera Nowacerkiew Notoki Nowa Hamerska łąka Hammerwiese, f Kaczablott, g Kierski bruch, h Maryanowo, i Miała, k Pęskowo Penskowobruch, 1 Querlug, m Smolny dół Theerofen, n Wrzeszczyzna, nadleśnictwo, o Gruenthal kol. ; 96 dm. , 863 mk. , 769 ew. , 94 kat. Posiadłość księcia Antoniego Hohenzollern Siegmaringen. Poczta, gość. , tel. i st. kol. żel. w Wieleniu. Notoki 1. osada szlach. , pow. wiłkomierski, par. Szaty. 2. N. , wś rządowa. tamże, par. Wiłkomierz. 3. N. , zaśc. rząd. , pow. trocki, w 2 okr. pol. , o 21 w. od Trok, 1 dm. , 24 mk. kat. Notyst, niem. Gross Notisten i Klein N. , wś, i Nieder N. , dobra, pow. lecki, st. poczt. Żalec. W 1444 r. nadał w, m. Konrad von Erlichshausen Pawłowi z Noltis i Piotrowi Leistener z Ządzborku 20 włók na prawie magdeburskiem z obowiązkiem dwóch służb; 1480 r. miał tam 30 włók i młyn oraz wyższe i niższe sądownictwo Burkart Pomian, r. 1522 został karczmarzowi Stańkowi odnowiony przywilej na karczmę; r. 1555 kupił karczmarz Jan w Notyście 4 włóki sołeckie za 108 grzywien celem lokacyi wsi dannickiej w Małym Notyście. W 1539 r. mieszkali tam sami Polacy. We wsi jezioro t. n. Notzendorf, niem. , wś z kat. kościołem par. , pow. malborski, st. poczt. , par. ew. i okr. urz. stanu cywiln. Stare Pole; szkoła kat. w miejscu, do niej uczęszczają dzieci ze Starego Pola, Klettendorf, Klackendorf, Parwark, Pruppendorf i Reichfelde w 1868 r. 63 dz. . Do N. należy także część wsi Thoerichthoefchen; są tu wogóle 3 chełm. majątki i 2 zagrody, 41 włók i 3 mr. roli, 205 mk. 1868 r. , 134 kat. , 71 ew. , 14 dm. N. leży na tak zw. małej malborskiej żuławie, 2 mile na wsch. od Malborka, nad koleją z tamtąd do Elblągu i Królewca prowadzącą i jest stacyą. Kościół tytułu ś. Barbary jest patronatu rządowego. W skład parafii wchodzą N. , Stare Pole, Klettendorf, Leklowy, Parwark, Pruppendorf i Reichfelde. W 1868 r. 778 dusz, komunikantów zaś było 329 1884 r. . Wś tutejsza posiada przywilej fundacyjny z r. 1476. Kś. Fr. Notzkow niem. , dobra ryc. w Pomeranii, pow. Sławiński, st. poczt. Sławno, 9 klm. odl. , 818, 36 ha, 7100 mrk. dochodu. Noudziele, ob. Naudziele. Nowa, rz. , ob. Nawa. Nowa 1. wś włośc, pow. święciański, w 2 okr. pol. , gm. Zabłociszki, okr. wiejski Cejkin, o 4 w. od gminy, 4 dusze rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Święciany. 2. N. , os. karcz. , pow. święciański, w 2 okr. pol. , o 30 w. od Święcian, 1 dm. , 6 mk. żydów. 3. N. , wś, pow. wileński, w 4 okr. pol. , gm. , okr. wiejski i dobra Worniany, o 1 4 w. od gminy, 117 dusz rewiz. ; własność Abramowiczów. 4. N. , os. karcz. nad bezim. dopł, Isłoczy pow. miński, przy gośc. z Mińska do mka Rakowa, o 4 w. od tego ostatniego, 5. N. , wś, pow. drysieński, par. Przydrujsk. J. Krz. Nowa Aleksandrya, os. miejska, ob. Puławy. Nowa Ameryka, niem. Neu Ameryka 1. karczma, pow. niborski, st. poczt. Działdowo. 2. N. A. , wyb. , pow. kartuski, st. poczt. Sierakowice. NowaBasań, mko, pow. kozielecki gub. czernihowskiej, nad rz. Niedrą, o 55 w. na płd. wschód od Kozielca, niegdyś setnicze pułku pereasławskiego; 648 dm. , 5568 mk. , 3 cerkwie, gorzelnia, 5 jarmarków. Z setników w źródłach małoruskich wymienieni są Sawa Matjaszenko i Karp Jaśkiewicz. Nowa Biała, węg Uj Bela, niem. NeuBeel, mko w hr. spiskiem Węg. , najwyżej na płn. położone nad rz. Białką, na granicy Galicy i, kościół katol. par. , obszerne lasy, jarmarki, 885 mk. Istniało już w XIII w. ob. t. IV, 45. Nowa Bekszanka, st. poczt. w pow. syzrańskim gub. symbirskiej. Nowa Brda, niem. Neubraa, maj. chełm. , pow. człuchowski, st. poczt, i tel. Przechlewo, 9, 5 klm. od. , st. kol. Reinfeld 17 klm. odl. , zawiera 249, 75 ha roli or. i ogr. , 123, 82 łąk, 764, 74 boru, 13, 77 nieuż. , 61, 92 wody, razem 1213, 7 ha; piła, młyn o 4 gankach i smolarnia. Kś. Fr. Nowa Buda 1. al. Jagodnica, wś, pow. kijowski, o 2 w. na wsch. od Zahalec, gdzie par. prawosł. , ma 116 mk. ; znajdowały się tutaj piece potażowe, założone na początku b. wieku przez właściciela Sawickiego. 2. N. B. ; wś nad rz. Woznią, pow. radomyski, par. praw. Pociejówka, o 5 w. na płn. zach. , ma 283 mk. Należy do dóbr Malin, niegdyś własność metropolii kijowskiej. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 4 643. Nowacerkiew 1. niem. Neukirch, dok. z r. 1302 Nuwekirche, wś z kat. kośc. par. i ze st. poczt. , pow. starogardzki, odl. 1 klm. na płd. zach. od Pelplina, 2 1 3 m. od m. pow. Przez wś przechodzi szosa z Pelplińskiego nadleśnictwa do Morzeszczyna, przyst. kolei wsch. Zawiera 12 gburskich posiadłości 19 zagród, 3039, 30 mr. W 1868 r. 596 mk. , 556 kat. , 28 ew. , 12 żydów. , 56 dm. ; par. ew. Gniew. Tutejszy okr. urz stanu cywiln. miał w 1880 r. 2569 mk. Tutejszy kościół kat. , tytułu Wniebowzięcia N. M. P. i ś. ap. Piotra i Pawła, został r. 1764 nowo zbudowany, stary bowiem z r. 1312 spalił się, konsekracya nastąpiła r. 1767, patronat przysługuje biskupowi. Przy kościele istnieje bractwo różańcowe, założone r. 1623, odnowione r. 1851 i bractwo trzeźwości, założone 1854 r. Do par. Nowacerkiew należy filia w Królów lesie, która w 1867 r. liczyła 335 dusz kat. Do N. zaś są przyłączone l Nowa Cerkiew, wś i folw. 687 dusz, 2 Gętomie 308, 3 Kulice 206, 4 Borkowo 210, 5 Bielawki, leśn. 3, 6 Rzeżęcin 445, 7 Rombarg 265, 8 Rożental 474, 9 Morzeszczyn 287, 10 Wolsze 36, 11 Ropuchy 50, 12 Bielawki 145, 13 Smolążek 27, 14 Brzeźno 36 i 15 Olszówka 28. Istnieje tu szpital dla 4 ubogich i dla kopacza. Kat. szkoły są w Nowej Cerkwi, dotąd uczęszczają i dzieci z Wolsza 120 dzieci, w Rombargu, wraz z Bielawskiem leśn. i Smolążkiem 38, w Rożentalu, Kulicach, Rzeżęcinie, Królówlesie, Morzeszczynie i Gętomiu. 1867 r. . Parafia, należąca do dekanatu gniez wskiego, miała w 1867 r. 3542 dusz a 2135 komunikantów, w 1884 r. było 3732 dusz. Kościół cały murowany, z kwadratową wieżą, panującą nad całe okolicą. Do probostwa należy 265 mr. roli, mesznego płacą włościanie po pół korca od włóki, razem 120 korcy; 7 osad nie dają mesznego, za to muszą własnemi końmi jechać po księdza. Do budowli przyczynia się rząd 2 3 kosztów, jeżeli kasa kościelna nie starczy. Organista ma dom i 1 8 mr. ogrodu. W filii odprawia się nabożeństwo co czwartą niedzielę. Do kościoła należy włóka roli, za którą rocznie wpływa 406 mrk. dzierżawy. Probostwo zaś ma 2 włóki roli, za które pobiera 615 mrk. dzierżawy. Cała par. wraz z filią obejmuje 9970 hekt. Mieszkańcy trudnią się głównie roln. Według wizytacyi Trochowskiego pochodzi nazwa Nowacerkiew stąd, że w r. 1290 tu zbudowano nowy kościół czyli cerkiew. Z czasów przed reformacyą to tylko wiadomo, że patronat przysługiwał opatowi z Pelplina i że kościół nosił tytuł ś. Piotra i Pawła. Wizytacya Rozdrażewskiego z r. 1583 donosi, że proboszcz, posiadał 4 włóki. Do parafii należały, prócz Nowejcerkwi, Ropuchy; tu nie płacili mesznego, bo w tej wsi mieszkali sami ogrodnicy, dalej Rozental, miał 9 gburów, płacili od każdej włóki pół korca żyta; Kulice 7 gburów, jak wyżej; Gętomie 5 gburów, jak wyżej; Rzeżęcin 10 gburów, Morzeszczyn 7, Królówlas 7, Brokowo, tu byli sami ogrodnicy nic nie płacący; w N. zaś mieszkało 14 gburów, płacili jak wyżej. Wizytacya donosi, że w parafii wszyscy prawie mieszkańcy się zlutrzyli, w N. znalazł się tylko jeden katolik. Kiedy proboszcz, na onczas dobry katolik Szymon Żelasko, chrzcił, musiał brać luteranów na chrzestnych. Obchodzono tylko jeden odpust w dzień patronów kościoła. Wszyscy mieszkańcy cmethones w N. byli zobowiązani dla proboszcza na ś. Marcin zwieść po furze drzewa. Z wizytacyi Gniewosza z r. 1649 dowiadujemy się, że tutejsze organy i zegar na wieży były darem pani Pawłowskiej. Rola plebańska była wydzierżawioną, prob. pobierał czwarty snop pro quarto manipulo. Nauczyciel dostawał w N. od każdego mieszkańca po 2 grosze i 1 4 korca żyta. Lutrów było w parafialnych wsiach tylko po kilka aliqui. Terytoryum, na którem dziś stoi N. , nabyli cystersi w Pelplinie mocą przywileju, nadanego im r. 1274 przez Mestwina II. Czy wieś wtedy już tu istniała, niewiadomo. W 1302 r. wydał tę wieś na prawie chełmińskiem opat Henryk z Haders leben. Pierwotny obszar wynosił 56 włók chełm. , z których przypadły 4 na kościół, a sołtysowi 5 1 2 włóki bez opłaty i ciężarów. Gospodarze płacili od włóki po 8 skojców denarów, chełm. tyle co 11 marek 10 fen. i jednę maldratę, która zawiera 3 miary korce czworakiego zboża, pszenicy, żyta, jęczmienia, i owsa, i dwa kurczęta na ś. Marcin, pieniądze zaś dzień po ś. Tomaszu. Stara karczma z ogrodem, tegoż pewnie roku założona, dawała dwie marki 67 mrk. 20 fen. i dwa funty pieprzu; do robocizn, bliżej nie wyłuszczonych, i do wypraw wojennych przeciw poganom miał karczmarz stawać jak włóczniak. W 1371 r. był nowym jej właścicielem Jan zwany Wunderlich. Roku 1328 dał opat Jordan gospodarzom jeszcze 3 1 3 włóki z pola borkowskiego i pozwolił na wolny wrąb w lesie tamtejszym. W 1341 r. dostali fol. Wolsze, obejmujący 16 włók 9 mr. , za roczny czynsz 13 marek i 8 skojców, płatnych od 1343 r. Do czasu mogli paść bydło nad jeziorem Brzezin Brzeźno. R. 1371 urządził opat Piotr z Rogowa nową karczmę przy kościele, dając jej pół morgi ogrodu i 8 mr. pola, w pastwiskach i wrębie, równy jej pozostawiając udział jak gospodarzom. Czynszu pobierał z niej klasztor 2 1 2 marki. W 1413 r. byli w N. gospodarzami Hanus, sołtys, Peter Lebrecht, Arnold Molknecht pewnie Mühlknecht, młynarczyk, Slichting, Gremlin, Kipping, Herward, Markwerk, Peter Ryman, Czak, Tide man, Hanusch Cornelii. W 1441 r. odnowił opat Mikołaj Engelke przywilej wszystkim gospodarzom dany roku 1302 a spalony podczas napadu husytów roku 1438. Tu się przerywa poczet zachowanych dokumentów nowocerkiewskich na półtorasta lat. W 1600 r. odebrał sługa opata Mikołaja Kostki, Henryk Wilms przywilej na sołectwo, już tylko mające cztery włóki. Tegoż roku wystawił opat Janowi Gerig przywilej na piątą włókę sołtyską. W 1613 r. obdarzył tenże opat innego sługę dożywociem na trzech włókach, od których opat pobierać miał po 2 złote. W 1663 r. chałupę Jerkową Geriga z jedną włóką dostał Jan Kamrowski na prawie sołeckiem. W 1666 r. 6 włók, które dawniej trzymał Marcin Kamrowski a ponim szlachetny Maciej Łubieński, opat Ciecholewski odebrał mu je i wydał swemu domownikowi Michałowi Paszkowskiemu. W 1682 r. wystawił opat Łoś Stanisławowi Kleinie przywilej na sołectwo większe, przypadające na niego w spadku za żoną, R. 1741 wziął Szczypiński karczmę z włoką na 3 lata za 130 zł. jednorazowej wypłaty. R. 1744 odebrał Aleksander Kaliszewski zapis na 3 włóki na 20 lat. W 1760 r. wzięła Frostowa hakbudę sklep na różne po trzeby domowe i jednę włókę na trzy lata za czynsz 23 zł. pruskich. Taksa dóbr klasztornych za króla Jana Sobieskiego r. 1682 podaje obszar N. na 100 włók mniejszych chełmińskich, statystyka obwodu regencyi gdańskie z roku 1848 na 143 wł. ob. st. 322 325. N. słynie dziś w dyec. chełmińskiej z odpustu Wniebowzięcia N. M. P. W 1623 r. założył tu opat pelpliński Leonard Rembowski bractwo różańcowe; dla promotora bractwa zapisał 1 włókę roli. Od tego czasu rozpoczyna się coraz większa cześć dla N. Maryi Panny. Członkowie bractwa ufundowali ołtarz bracki pod wez. N. M. P. Różańcowej. Obraz ten przenośny nadzwyczajnemi później zasłynął łaskami. Ponieważ sława tego obrazu szybko się wzmagała, przeniesiono go do wielkiego ołtarza, gdzie dotychczas za zasuwą się znajduje. Z tego powodu zmieniono tytuł kościoła, nadając mu za patronkę N. Maryą P. Różne wota srebrne, jako oczywisty znak łask otrzymanych, znajdowały się na cudownym obrazie już w r. 1775. Na końcu przeszłego wieku było ich wszystkich 26. I dziś jeszcze obraz Matki Boskiej Różańcowej bywa uważany za łaskawy i w odpust Wniebowz. N. Maryi P. ściąga tu ludzi z dalszych stron. Drugim godnym uwagi zabytkiem w kościele tutejszym jest figura cudowna Matki Boskiej Bolesnej, znajdująca się za zasuwą także w wielkim ołtarzu, u góry po nad obrazem Matki Boskiej Różańcowej. Jest ona cała z kamienia wykuta, nieomal 3 stopy wysoka. Pierwotnie była ta figura umieszczona w Borkowie, w murowanej Bożej męce, przy studni, we wsi nad drogą wiodącą do Grabowa. W r. 1802 objawiła się tam N. P. Marya, w skutek czego figura została przeniesiona uroczyście do N. ob. Fankidejski, 1. c. str. 170 180. 2. N. c, niem. Neukirch, wś kośc. na Żuławach, pow. malborski, st. p. Palczewo 1 2 mili odl. , od m. pow. 2 1 2 mili. Ma 16 chełmińs. posiadłości i 16 zagród, 133 wł. 24 mr. obszaru, 53 dm. , 568 mk. , 324 kat, , 212 ew. , 27 menon. , 4 bezwyzn. Wista płynie w odl. 1 4 mili; od zalewu broni wieś tama, na której stoi strażnica. Przy puszczaniu lodów lub powodzi cała ludność obowiązana bronić tamy. Najbliższa stacya kol. żel. w Tczewie. Tutejszy okrąg urz. stanu cywil. miał 1880 r. 2145 dusz. We wsi jest szkoła kat. i ew. , do której i menonici uczęszczają. Do tutejszej parafii kat. należy N. , Pręgnowo i Schoenhorst, ogółem 612 dusz 1868 r. a 361 komunikantów 1884 r. ; kościół pod wez. ś. Marcina. Parafia należy do dekan. nityskiego. Do par. ew. są przyłączone tylko N. i Schoenhorst, razem 402 dusz 1868 r. . Menonici mają za wsią na polu swoją świątynię. Luterski kościół został zbudowany przed 30 laty. Proboszcz katolicki posiada 3 wł. 10 mr. ; gburzy są lutrami. N. Cerkiew założył w. mistrz Tusmer v. Arfberg w 1351 r. ; mieszkańcy byli zobowiązani do tłoki przy sianie na 6 dni o własnym wikcie; w przywileju jest już wzmianka o proboszczu. Tutejszy kościół pochodził z r. 1366, lecz z powodu starości został rozebrany, a 1885 r. położono kamień węgielny pod nowy kościół. Gmina ew. powstała w 1618 r. ; pierwszym predykantem ew. był Melisius, który tu szerzył nową wiarę już r. 1615. 3. N. c, niem. Adelig i Koenigl. Neukirch bei Konitz, dobra ryc. i wś kośc. , pow. chojnicki, st. p. w miejscu, st. tel. i kol. Chojnice, szkoła w miejscu, par. ew. Chojnice. Okr. urz. stanu cywil. Lotyn. Dobra obejmują 273, 7 ha roli or. i ogr. , 5, 04 łąk, 68, 98 past. , 23, 55 boru, 81 nieuż. , 4, 87 wody, razem 384, 24 ha; 17 bud. , 5 dm. , 66 mk. , 43 kat. , 23 ew. Wś ma 3487, 85 mr. roli, 126 bud. , 69 dm. , 620 mk. , 395 kat. , 123 ew. Parafia tutejsza należy do dek. tucholskiego, miała w 1884 r. 1975 dusz. Kościół odnowiony w 1763 r. pod wez. Maryi Magdaleny. Przy kościele istnieje bractwo trzeźwości, założone r. 1859. W skład parafii wchodzą Nowacerkiew, Kłodawa i Kłodawka, Eulalin, Jeziorki, Kruszki, Młynek, Muehlhof, Jasno, Okole niem. Konigortek, Klonia, Parowa, Zarzecze, Suszek, Kosowaniwa, Chwarzno, Żukowo, Przyżarcz, Mrówieniec Wielki i Mały, Białebłoto Weissbruch, Techowa karczma dziś już nie istnieje, Lotyn, Jakubowo, Sternowo, Nicponia i Gramkat; do filii w Pawłowic jest przyłączone Pawłowo, Pawłówko i Lipienica. Szkoły katol. były 1867 r. tylko w Nowejcerkwi i w Kłodawie. Wieś i sołectwo tutejsze osadził na prawie niemieckiem r. 1326 komtur człuchowski Teodoryk V. Lichtenhain ob. Odpisy Dregera w Pelplinie. R. 1648 płacił Siedlecki w N. od 1 wł. osiadłej i 2 ogrodów 2 flor. 16 gr. Wizytacya Trebnica z r. 1653 donosi, że N. należała do sstwa człuchowskiego. Kościół spalił się niedawno, na jego miejsce stanął nowy drewniany. Zakrystya także z drzewa nie była jeszcze wykończona. Koto plebanii byty 2 ogrody. Do probostwa należały 4 wł. , które proboszcz po części sam obrabiał, po części wydzierżawiał. Gburów było 10, dawniej 15, mieli dawać mesznego po 2 korce żyta; dwór, na któ Nowacerkiew Nowa Nowadola Nowa Chmielówka rym siedział wówczas Korytowski w 1695 r. Osiecki, płacił 3 korce żyta. W Lotynie by ło 3 gburów, dawali po 1 korcu per semiduos modios, dwór 5. W Żukowie było 6 posiadeł, po części spustoszałych, dawali jednak 6 k. Jeziórki 1 posiadło dawały 3 k. żyta i tyleż pszenicy. Kłodawa liczyła 4 gburów, spectantes ad praedium Powałki, i 4ch ad praedium. Jeziórki, dają po 1 k. żyta i tyleż owsa, da wniej było 18 włościan; spustoszało posiadła były podzielone między gburów, a o meszne toczył się proces. Młyn do Jeziórek należący, dawał pół korca żyta, tak samo inny, zwany Szusk w 1695 Suszyk, dziś nie istnieje. Pro wizorami kościoła byli J an Boertman i Mar cin Domach; proboszczem Jan Magnuszewski. Borck wylicza w swojem Echo sepulchralis jeszcze następ. proboszczów w ciągu XVIII w. Wawrzyniec Bekierton, Wojciech Wolnicki, Andrzej Achtowicz, Andrzej Dunin, Adam Smierzycki Smierzycius, dawniej w Goręcinie, Wojciech Buława, Maciej Żaliński. W XVIII w. Stanisław Łącki z Borzyszków, Józef Michał Trzebiatowski, Szymon Mieliński, Antoni Marceli Montawski, Marcin Borck, który kościół dał odnowić, tak że go zwano drugim fundatorem. Kś. Fr. Nowa Chmielówka, wś, pow. suwalski, gm. Kuków, par. Bakałarzew, odl. od Suwałk 12 w. , ma 11 dm. , 58 mk. Nowa Czerwona Woda, niem. NeuRot wasser, część gm. Czerwonej Wody niem. AltRotwasser, w pow. sąd. widnawskim, na Szląsku austr. dolnym, zajmująca płd. obszar tejże gminy, w dolinie pot. Luckwasser, w okolicy górzystej, u wschodnich stóp góry Wenus niem. Venusberg i Silberberg 462 m. npm. . Ma 893 mk. 1880 r. . Ob. Rotwasser. Br. G. Nowa Czygła, mko w pow. bobrowskim gub. woroneskiej, 8539 mk. , st. poczt. Nowa Dąbrowa, pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Preny, odl. od Maryampola 39 w. , 1 dm. , 5 mk. Nowadola, wś i fol. , pow. wyłkowyski, gm. Kibarty, odl. 18 w. od Wyłkowyszek. Wś ma 21 dm. , 199 mk. ; fol. 5 dm. , 53 mk. Nowa Erekcya, niem. NowaErectia, os. , pow. bydgoski, 3 dm. , 36 mk. , 20 ew. , 16 kat. , 13 analf. Poczta, gośc. , tel. i st. kol. żel. w Bydgoszczy. Nowa Gąska, niem. NeuGonsken, smolarnia, pow. ostródzki, st. p. Ostród. NowaGogolina, pow. słupecki, gra. Wilcza Góra, par. Kleczew, odl. 26 w. od Słupcy, ma 7 dm. , 45 mk. Ob. Góry i Gogolina. Nowa Góra 1. os. fabr. , pow. opoczyński, gm. Machory, parafia Żarnów, odl. od Opoczna 20 w. Ma 9 dm. , 63 mk. , ziemi włośc. 28 mr. Należy do dóbr Machory. 2. N. G. , wś, pow. kozienicki, gm. Góra Puławska, par. Góra Jaroszyn, odl. od Kozienic 31 w. Ma 9 dm. , 58 mk. , ziemi 68 mr. 3. N. G. , wś, pow. nowoaleksandryjski, gm. Godów, par. Bełżyce. W 1827 r. 6 dm. , 43 mk. Nowa Góra z Łomem, u Długosza Novomencza al. Nowagora, mko w pow. chrzanowskim, pod 37 16 wsch. dłg. i 50 11 płn. szer. , o 6 klm. od Krzeszowic, na wzniesieniu 1399 st. npm. Mko jest zbudowane w rynek porosły trawą, na którym stoi czworoboczny dom dre wniany, zwany ratuszem. Nad jego drzwiami umieszczono w r. 1801 marmurową tablicę z napisem, że w owym czasie, po pożarze, ks. Izabela Lubomirska zamieniła drewniane mia sto na murowane. Przez rynek prowadzi go ściniec z Krzeszowic 6, 3 klm. do Olkusza w król. pols. Okolica jest pagórkowatą, pod noszącą się ku płn. do 449 m. Jest tu kościół paraf. murowany, zniszczony przez pożar 1875 r. i jeszcze nieodbudowany. Był tu obraz przedstawiający Zesłanie Ducha św. , podpisa ny Lucas, z datą 646 r. Łepkowski, Przegląd zabytków przeszłości Tow. Krak. nauk. 1861, t. 5, str. 129. Parafią erygowano w r. 1313, obejmuje ona Filipowice, Czerną, Miękinię i część Ostrężnicy, z ogólną liczbą 4159 rz. kat. , 1 akat. , 33 izrael. Par. należy do dyec. kra kowskiej, dek. nowogórskiego. Dekanat nowogórski dyec. krakowskiej obejmuje 12 pa rafii Babice, Bobrek, Chrzanów, Jaworzno, Jeleń, Kościelec Szląski, Libiąż Wielki, N. , Płaza, Płoki, Regulice, Trzebinia. Wiernych liczy 44, 832. Szkoła ludowa ma 1 klasę. N. Góra była miastem już w połowie XV w. Długosz Lib. Ben. , II, 202 zwie ją oppidum i powiada, że był tu kościół drewniany pod wez. św. Ducha. Osada należała do An drzeja Tęczyńskiego. Używała dawniej wię kszej sławy ponieważ wydobywano tutaj ra zem z galmanem srebro i dla tego wspomina o niej Cellarius w Descriptio Poloniarum. Obecnie zaniechano oddzielać srebra, gdyż się nakład nie wracał, istnieje jednak kopalnia galmanu hr. Artura Potockiego. Ludność składa się z 1123 mk. , mianowicie 1066 rz. kat. i 57 izrael. Pos. więk. hr. Artura Potoc kiego ma 13 roli, 12 mr. past. ; pos. mn. 1063 roli, 42 łąk i 171 mr. past. N. Góra graniczy na płd. z Miękinią, na płd. wsch. z Czerną, na płn. zach. z Ostrężnicą, na zach. z Psarami. Na płn. wsch. ciągną się lasy aż po granicę królestwa polskiego. Mac. Nowa Góra, niem. Neuberg, wś nad Ossą, pow. grudziądzki, st. p. i par. ew. Łasin, par. kat. Rogoźno 1 4 mili odl. , tamże szkoła. Ma 85, 9 mr. , 31 bud. , 18 dm. . 168 mk. , 142 kat. , 26 ew. Wś ta składa się z małych oddzielnych zagród; położenie wzgórzyste ob. Froehlich, Gesch. d. Kr. Graudenz, str. 222. Słownik geograficzny Tom VII Zeszyt 75. 13 Nowa Nowa Huta Nowa Grobelka, pow. rypiński, ob. Nowa Grobla. Nowa Grobla 1. pow. sokołowski, gm. Korczew, par. Knychówek. 2. N. G. , osada włośc, pow. rypiński, gm. i par. Skrwilno, odl. o 24 w. od Rypina, ma 1 dm. , 13 mk. , 46 mr. gruntu. Nowa Grobla al. NowaHrebla, rz. w pow. kijowskim, dopływ rz. Irpenia z praw. strony. Nowa Grobla 1. al. Nowa Hrebla, wś na lew. brzegu Desny, dopł. Bohu, pow. berdyczowski, par. kat. Samhorodek, o 2 w. od wsi Owieczacze, ma 1021 mk. prawosł. , 56 kat. i 17 żyd. , 2687 dzies. ziemi. Cerkiew ped wez. Arch. Michała, wzniesiona w 1701 r. , około 1860 r. odnowiona, uposażona 52 dzies. ziemi. Własność Madejskich. 2. N. G. , wś nad rz. Tykiczem, pow. humański, ma 993 mk. pra wosł. , 18 kat. i 19 żyd. ; 2294 dzies. ziemi. Cerkiew Pokrowska drewniana, wzniesiona w 1767 r. , uposażona jest 114 dzies. ziemi. Własność Piątkowskich. N. G. wraz z sąsie dniemi wsiami Kiślinem i Rusałówką stano wi właściwie jedne wielkie sioło, rozdzielone tylko rzeką i ulicami i należące do różnych właścicieli. 3. N. G. , wś na lewym brz. rz. Zwiża, pow. kijowski, o 16 w. od Makarowa, par. prawosł. Andrejewka, o 8 w. odległa, ma 421 mk, 1789 dz. ziemi. W XVII w. własność monasteru ś. Michała w Kijowie. W 1830 r. sprzedana przez Sokołowskich Tadeuszowi Pa szkowskiemu, po śmierci którego w 1848 r. należy do jego spadkobierców. 4. N. G. , wś nad rz. Zbruczem, pow. starokonstantynowski, par. Bazalia, ma 22 osad. 5. N. G. , wś nad rz. Słuczą, tamże, ma 43 osad. J. Krz. Nowa Grobla, wś w pow. jarosławskim. Leży w piaszczystej równinie, na granicy pow. jarosławskiego i cieszanowskiego, przy rozległym stawie, który zasilają wody potoku płynącego z lasu zwanego Lipy lub Sapińszczyzna. Potok nazywają Rowem z Lipy. Staw ma kilkaset morgów powierzchni i dziewięć wysepek. Wś dzieli się na 3 części zachodnią nazwaną Dolinki, środkową Górniak i wschodnią zwaną Ruda. Jest tu st. kol. jarosławskosokalskiej, odl. o 29 klm. od Jarosławia a 122 klm. od Sokala. Wś ma 469 mk. , 300 grkat. Rusinów par. gr. kat. w Bihalu i z 169 rz. kat. Polaków par. rz. kat. w Łukawcu. Na obszarze więk, pos. Stefana hr. Zamoyskiego przebywa 82 osób. Gleba sapowata, nieurodzajna. Pos. więk. ma 17 roli, 131 łąk, 407 mr. wydm piaszczystych i past. i 2244 mr. lasu; pos. mn. 348 mr. roli, 130 łąk, 53 past. i 134 mr. lasu. Wś otaczają od płn. i zach. sosnowe bory, na płd. graniczy z Bihalem a na zach. z Suchą Wolą. Dawniej N. była królewską włością, miała młyny i hamernie miedziane. ale w r. 1736 nadał ją sejm w wieczyste po siadanie Lipskiemu. Mac. Nowa Grobla, fol. i przys. do Potutor, pow. brzeżański, leży nad Złotą Lipą, między błotami powstałymi po spuszczonym stawie a górą Czyketany 209 m. wznies. . Sam przysiołek składa się z młyna i kilku chat, leży na lew. brz. rzeki, o 2 klm. od Potutor, na wsch. płd, końcu dawnej grobli stawowej, fol. zaś na płn. zach. końcu tejże grobli o 2 klm. od przysiołka, a o 3 klm. na płd. od Posuchowa. Należy do dóbr Brzeżany, właśc. Stanisław hr. Potocki. Zarząd tych dóbr utrzymuj na tym folwarku stadnina koni poprawnej rasy. Nowa Hrebla, wś nad rz. Holinką, pow. łochwicki gub. połtawskiej, o 20 w. na płn. od Łochwicy, na płd. zach. od Hlińska, 228 dm. , 1590 mk. Wspomina o niej Wieliczko w swej kronice t. II, 224. Nowa Hrebla, ob. Nowa Grobla. Nowa Huta 1. wś i fol. , pow. maryampolski, gm. Balwierzyszki, par. Preny, odl. od Maryampola 28 w. Wś ma 41 dm. , 138 mk. ; fol. 1 dm. , 12 mk. W 1827 r. 19 dm. , 162 mk. 2. N. H. , wś i fol. , pow. skierniewicki, gm. Korabiewice, par. Jeruzal, ma 145 mk. , 282 mr. obszaru. W 1827 r. par. Mszczonów, wś rząd. , 13 dm. , 105 mk. Nowa Huta, wś włośc. , pow. wilejski, w 1 okr. pol, , gm. Wiazyń, okr. wiejski Ilia, o 8 w. od gminy, 58 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Ilia. Nowa Huta, wś, pow. lityński, 35 dusz męz. , 73 dzies. ziemi włośc; własność hr. Kuszelewa Bezborodki. Dr. M. Nowa Huta 1. grupa domów w Wołochowie, pow. brodzki. 2 N. H. , szklana huta koło Jasienicy Sufczyńskiej, w pow. dobromilskim. Nowa Huta, niem. Neuhuette, wś, pow. storożyniecki, wraz z Starą Hutą Althuette, Krasna Althuette, tworzą jednę gminę katastralną, obejmującą 3050 ha. , 84 ar. Stara Huta legła w dolinie pot. Zubrowicy, dopływu Czudyna; N. H. zaś na płn. od Starej, w dolinie pot. Czu dyna. Istnieje tu huta szklana. W N. H. było 59 dm. , 337 mk. r. 1869. W 1880 r. było na obszarze dwors. 150 mk. , w gminie 418 m. , razem 568, w tej liczbie 257 rz. kat. , mających parafią w Starej Hucie; gr. kat. należą do pa rafii w Hliboce, wreszcie gr. nieunici do par. w Czudynie. W miejscu jest szkoła 1 klas. ludowa. Sąd pow. i urząd podatk. w Storożyńcu, st. poczt. Czudyn. Własność religijne go funduszu gr. nieunickiego. Br. G. Nowa Huta, wś włośc, pow. kartuski, st. poczt. , par. ew. , szkoła i okr. urz. stanu cywil. Mirachowo, par. kat. Strzepcz 3 4 mili odl. , od Kartuz odl. 2 1 4 mili. Obejmuje 1082 mr. , 389 mk. , 386 kat. , 3 ew. , 50 dm. Wś ta Nowa Grobelka Nowak Nowa Nowa Iwiczna Nowaki należała dawniej do sstwa mirachowskiego; uwłaszczenie nastąpiło d. 15 listop. 1820 r. Inne posiadłości powstały później na wykarczowanem polu. Obecnie jest tu 22 gburskich posiadłości i 17 zagród. Kś. Fr. Nowa Iwiczna, wś włośc, pow. warszawski, gm. Nowa Iwiczna, par. Piaseczno, odl. 18 w. od Warszawy, ma 187 mk. , 307 mr. Gmina Nowa Iwiczna należy do sądu gm. okr. III w Raszynie, st. poczt. Piaseczno, ma 7147 mr. obszaru i 3221 mk. 1867 r. . Nowa Jerozolima, kol. , pow. łęczycki, gra. Piaskowice, pnr. Parzęczew, odl. od Łęczycy 15 w. Ma 6 dm. , 57 mk. NowaJołcza, wś, pow. rzeczycki, w 1 okr. pol. brahińskim, gm. Jołcza, par. prawosł. Stara Jołcza, naprzeciwko sławnego z rybności jeziora Ihryszcze al. Ihra, uformowanego w kotlinie Dniepru. Ma 38 osad. Miejscowość bogata w rybę i łąki; ludność trudni się ry bactwem i flisactwem. A. Jel. Nowak, niem. Nowag, 1307 Novacow, wś i fol. , pow. nissański, posiada kościół kat. par. , szkołę, młyn wodny. Dawniej była ta wś posiadłością biskupów wrocławskich. W 1843 r. 71 dm. , 547 mk. ; w 1861 r. 606 mk. 3 ew. . Kościół w stylu włoskim, murowany, z 1508 r. Par. N. ma 1400 dusz. Obszar wsi składa się z sołtystwa dziedzicznego mającego 475 mr. i gm. wiejskiej mającej 3711 mr. , w tem 3291 mrroli, z dochodem 12. 653 talarów 1860 r, największym w całym powiecie. Nowa Kalejtka, niem. Neu Kaletka, wś na pols. Warmii, pow. olsztyński, st. p. i par. kat. Wutryny, ew. Olsztyn; zawiera 1744, 68 mr. , 38 dm. , 184 mk. , 171 katol. , 13 ewang. , wszyscy mówią po polsku. Nowa Karczma, pow. radzymiński, gm. Zabrodzie, par. Niegów. Nowa Karczma, pow. wągrowiecki, ob. Grzybowo. Nowa Karczma 1. we wsi Dawidów, pow. lwowski. 2. N. K. we wsi Nuszcze, pow. złoczowski. Nowa Karczma, niem. Neukrug 1. wyb. , pow. kościerski, st. p. Kościerzyna ob. Korne. 2. N. K. , karczma do Łowina należąca, pow. świecki, st, p. Brunstplatz al. Szwarzkop, par. ew. Jasieniec, 1 dm. , 16 ew. mk. 3. N. K. , karczma, pow, sztumski, st. p. Nowydwór, par. kat. i ew. Kiszpork; należy do wsi Neuhoefersfelde; 2 dm. , 30 mk. , 17 ew. , 13 kat. , należała do sstwa kiszporskiego i została wydana na prawie emfiteutycznem w 1750 r. ob. Schmitt, Gesch. d. Kreis Stuhm, 1868 r. , str. 226. 4. N. K. , wyb. do Kamionki należące, pow. wejherowski, st. p. Kielno, odl, od m. pow. 2 3 4 mili. 5 N. K. , kol. ze st. p. , należy do Lubieszyna, pow. kościerski; są tu mogiły kamienne ob. Ossowski, Objaśnienia do mapy archeol. Prus zach. , str. 24. 5. N. K. , wyb. do Pawłowa należące, pow. kościerski, st. p. Skarszewy. W dziale antrop. muz. towarz. przyrodn. w Gdańsku znajduje się urna twarzowa z grobu skrzynkowego w tej miejscowości ob. Ossowski, Objaśn. do mapy archeol. Prus zach. , str. 49 7. N. K. , al. Stary Stęgwałd, niem. Neukrug, wś włośc, pow. kartuski, st. p. i okr. urz. stanu cywil. Stęgwałd, par. kat. Prągowo, ew. Przywidz, szkoła Marschauerberg. Ma 7 gburów i 7 zagród, 410 mr. , 125 mk. , 83 kat. , 42 ew. , 15 dm, odl. od m. pow. 2 1 2 mili. Wś ta należała dawniej do jezuitów w Starym Szotlądzie. 8. N. K. , pow. kartuski, ob. Drozdowo. 9. N. K. , fol. do Żalna należący, pow. chojnicki, st. p. Silno, okr, urz. stanu cywil. Raciąż, 2 dm. , 15 mk. , 10 kat. , 5 ew. 1868 r. . 10. N. K. , szklana huta i szlifiernia, pow. człuchowski, st. p. Ciecholewy, par. kat. Przechlewo, ew. Sępolno, szkoła i okrąg urzędu stanu cywil. Nowawieś, 21 bud. , 10 dm. , 167 mk. , 37 kat. . 130 ew. Należy do dóbr ryc Nowawieś. Nowa Kazań, wś, pow. rawski, gm. i par. Czerniewice. Ma 8 dm. , 76 mk. , 61 mr. Nowa Kaźmierka, kol. i os. , pow. kaliski, gm. i par. Chocz, odl. od Kalisza 32 w. ; kol. ma 53 dm. , 538 mk. ; os. 1 dm. Nowaki, wś i fol. , pow. siedlecki, gm. par, Skurzec, odl. 14 w. od Siedlec. Ma 12 dm. 124 mk. , 793 mr. , w tem 631 mr. ziemi folw. Nowaki 1. wś nad rz. Żerewą, pow. owrucki, gm. Wieledniki, na płd. zach. od Wielednik; ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 1, dodatki, str. 197. 2. N. , wś rząd. u zbiegu strum. Humanki i Iwanki, dopł. Mostwy, w płn. zach. stronie pow. radomyskiego, na granicy pow. owruckiego, gm. Szersznie, stanowi ze wsią Chotynówką jedno sioło, rozdzielone tylko niewielką polaną na dwie części. Ma 1352 mk. płci ob. ; cerkiew Pokrowska, drewniana, w kształcie krzyża, pod jedną kopułą, wzniesiona 1824 r. na miejsce dawnej, spalonej w 1823 r. , jest uposażona 40 dz. ziemi. Do par. prawo. , oprócz N. , zaliczają się wsie Strym i Zubowszczyzna. Podług podania ludowego na miejscu Chotynówki istniało niegdyś mto Chotyn, zburzone przez Tatarów. W XVI w. N. należały do Jelców i wchodziły w skład klucza malińskiego ob. Malin, t. VI 13. W 1770 r. N. wraz z Szepieliczami należały do Dubrawskiego, któremu zostały w 1796 r. skonfiskowane przez rząd. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. III, t. 1 155; t. 2 216; t. 3 330 333, 531; cz. VI, t. I, dodatki 217. Nowaki, wś, pow. łubieński gub. połtawskiej, o 8 w. od Łubien, 312 dm. , 2351 mk. Nowaki, niem. Nowacken, wś, pow. jańsborski, st. p. Wielki Rożyńsk, Założona 1526 r. Nowamyśl Nowa Kolonia przez Piotra, Jurka, Marcina, Maćka i Wojtka, braci, oraz stryja ich Stańka i jego synów. Nowa Kolonia, fol. , ob. Golice 2. . Nowa Kolonia, niem. Neucolonie, kol. , pow. świecki, st. p. Gruczno, par. kat. Topolno, ew. świecie, szkoła Topolinek. Ma 24 dm. , 129 mk. , 5 kat. , 124 ew. 1868 r. . Wchodzi w skład wsi Topolinka. NowaKorzyść, po białorusku Nowaja Karyść, fol. , pow. słucki, przy dr. ze wsi Cieruszek do mka Pohosta, w 1 okr. pol. starobińskim; miejscowość odludna, poleska. A. Jel. Nowakówka, folw, , pow. stopnicki, gm. Kurozwęki, par. Kotuszów. Należy do dóbr Łubnice. Nowakówka, fol. , pow. sądecki. Należy do wsi Jazosko oh. . Nowakówka, góra, na płn. zach. Jazowska, w pow. nowosądeckim, na lew. brz. Dunajca, opada stromo do Dunajca, kończąc się nad nim czubkiem Pańską górą 528 m. ; na stokach jej legły części Jazowska, jak Nowakówka, Gorzków i Gruszów. Wznies. 565 m. Miej sce znaku triang. Br. G. Nowakowo, kol. , pow. obornicki, 6 dm. , 46 mk. , 42 ew. , 4 kat. , 4 analf. Poczta, gośc. , tel. i st. kol. żel. w Szamotułach. Nowalaska według Kętrz. , miejscowość w pow. człuchowskim, w spisach rządowych niepodana. Nowalczysko, wyb. należące do Kokwina; pow. kartuski, st. p. Sierakowice. NowaLeśna, niem. NeuWalddorf, węg. UjLeszna, wś w hr. spiskiem, pow. tatrzań ski, na płd. wsch. stoku Tatr spiskich, w do rzeczu Popradu, nad Nowoleśniańskim pot. , graniczy od płd. z Muehlenbachem ob. , od płn. wsch, z Stara Leśną, a od płd. zach. z Wielkim Sławkowem i Szczawami Sławkowskiemi. Zabudowania N. L. legły w dolinie pot. Nowoleśniańskiego, na wys, 746 m. Płn. wsch. obszar zrasza potok Czerwona Woda RothBach, uchodzący powyżej Muehlenbachu do Nowoleśniańskiego potoku. Obejmuje 1888 kwadr. sążni katastr. , ma 88 dm. , 509 mk. 1880 r. . Należy do sądu pow. w Spi skiej Sobocie, a urzędu podatk. w Kieżmarku. Posiada kościołek filialny par. rz. kat. w Sław kowie Wielkim. Według szem. duch. dyec. spiskiej z r. 1878 było tu dusz rz. kat. 61, prot. 478, nieun. 10, żyd. 4, razem 553. Jest tu także kościół ewang. filialny, zbudowany r. 1792. Podczas pożaru r. 1854 spłonął do szczętu; odbudowany w 1859 r. Szkoła ludo wa ewang. z r. 1792. Pszczelnictwo. St. poczt. Łomnica Wielka Br. G. Nowa Lilia, kanał u W. Pola, jestto Gilia, właściwie Gilga, dopływ Niemna. Nowa Łąka, pow. olkuski, gmina i parafia Wolbrom. Nowa Łąka, urzęd. Nowa Łuka, wś włośc. nad jez. Bohiń, pow. dzisieński, w 2 okr. pol. , gm. Bohiń, okr. wiejski Czernice, o 2 w. od gminy a 116 w. od Dzisny, 3 dm, , 26 mk. 85 dusz rewiz. w 1864 r. . Nowa Łosia, zaśc. szl. , pow. wileński, w 4 okr. pol. , o 42 w. od Wilna, 2 dm. , 25 mk. , z tego 11 katol. , 4 starow. Nowa Łuka, niem. Neuwese, wś serbska na pruskich górnych Łużycach, pow. wojerecki, W 1880 r. 250 mk. , 249 serbów, 1 niemiec. Nowa Morafa, ob. Morachwa. Nowamyśl 1. łotew. Nowomysla, wś, pow. rzeżycki, w 4 okr. pok. do spraw włośc, gm. Wajwody, 193 dasz rewiz. w 1863 r. , 1826 dzies. ziemi dwor. Leży w pobliżu jez. Esza, ma kościołek filialny par. Dagda, w 1814 r. przez J. Kolba założony. Własność Kibortów. 2. N. , fol, pow. lucyński, na płd. od Lucy na. Pomiędzy fol. N. a wsią Troksze wznoszą się wzgórza, t. z. Złote góry. J. Krz. Nowamyśl, niem. Neugedank, dom, pow. obornicki, 4766 mr. rozl. , 2 miejsc a N. , dom. , b Dołęga, fol. ; 12 dm. , 146 mk. , 70 ew. , 76 kat. , 60 analf. Poczta i tel. w Obrzycku, o 9 klm. , gośc. o 13 klm. , st. kol. żel. Oborniki o 13 klm. Na polu znaleziono przy oraniu młotek kamienny z dyorytu, 0, 10 metrów dług. i toporek kamienny z krzemienia, 0. 11 metr. , później na torfowisku jeszcze mały młotek kamienny, 0, 09 metr. dług. Ob. Kiszewo. Nowa Mysz, ob. Mysz Nowa. Nowa Njewa, niem. Neuzauche, wś w zniemczonej części dolnych Łużyc, pow. lu biński. Ma kościół paraf. ewan. Serbskie na bożeństwo ustało w 1825 r. W 1880 r. było 1047 mk. w tem przeszło 50 serbów, wyłącz nie starych ludzi. A. J. P. Nowa Niwa, wś, pow. ihumeński, w 3 okr. pol. berezyńskim, gm, jurewicka, przy gośc. z Ihumenia do Bohuszewicz, ma 31 os. pełnonadziałowych; miejscowość poleska, grunta piaszczyste. Niegdyś należała do dóbr baksztańsko ihumeńskich, biskupów wileńskich. Nowa Osada 1. al. Zagaje Małe, kol. na gruntach dóbr Niezabitów powstała, pow. nowo aleksandryjski, gm. Karczmiska, ma 8 dm. , 46 mk. W skład tej kol. wchodzi nomenklatura Zgórzyńszczyzna, 2. N. O. , przedmieście Krasnobrodu. 3. N. O. , ob. Majdan Wrotkowski i Czerniejew. Nowa Osada, Nowoosadzkie, folw. , pow. wileński, w 3 okr. pol. , gm. Podbrzeź, okr. wiejski Wiżulany, o 27 w. od Wilna, 1 dm. , 9 mk. kat. ; własność Romanowiczów. Nowa Osada Kraski, pow. kozienicki, ob. Kraski 4. . Nowa Osada Leśna, pow. piotrkowski, ob. Michałów 5. . Nowa Nowakówka Nowakowo Nowalaska Nowalczysko Nowaszki Nowa Nowa Osada, część Bryniec Cerkiewnych, w pow. bobreckim. Nowa Paprotnia al. Holendry NowoPapro ckie, kol. , pow. koniński, gm. Brzeźno, odl. 14 w. od Konina, 5 w. od rz. Warty, ma 108 mk. , 277 mr. Ludność mieszana, polskoniemiecka. Nowa Praga, ob. Praga. Nowa Przerębska Huta, niem. NeuEn glershuette, wś, pow. kościerski, st. poczt. , par. ew. i kat. Skarszewy. Obejmuje 137, 7 mr. , 15 mk. , 8 kat. , 7 ew. , 2 dm. ; szkoła Wulfen, odl. od m. pow. 4 1 4 mili. Kś. Fr. NowaRapa, zaśc. szl. nad rz. Wilią, pow. wileński, w 1 okr. pol, o 19 w. od Wilna, 1 dm. , 5 mk. Nowarola, wyb. do Kielna należące, 3 m, od Kartuz, pow. kartuski, st. poczt, Kielno. Nowa Ruda, wś kurpiowska, na lew. brz. Turośli, pow. kolneński, gm. i par. Turośl, odl. 25 w. od Kolna, 53 w. od Łomży. W 1819 r. 20 roln. i karczma; 221 mk. , 45 koni, 49 woł. , 44 krów, 30 jał. , 29 świń, 46 owiec. Włościanie płacili 351 złp. 14 gr, czynszu, 8 złp. 7 gr. dziesięciny do dworu, uiszczanej do 1799 r. do seminaryum w Pułtusku; nadto proboszczowi w Turośli rocznie 2 1 2 korcy oziminy i tyleż jarzyny. Chałupnicy płacili po 3 złp. trzydniówki. Obecnie 1878 r. 1632 mr. obszaru, wtem 789 mr. orn. Znajdowały się tu tak zwane separatne łąki, wchodzące ze wsią naprzód w skład sstwa łomżyń. , następnie dóbr narodowych Mały Płock. Łąki te ciągną się brzegiem Turośli, pomiędzy lasami, pod nazwą błot Staw; dalszym ciągiem ich są błota Kitocha. Podług pomiaru z 1800 r. błota te miały 1795 mr. łąk i 462 pastw. ; w 1818 r. łąki te razem z łąkami Lemańskiego przynosiły dochodu 3561 złp. Obecnie łąki są własnością rządu i razem z łąkami Leman mają obszaru 1359 mr. Łąki te przerznięte są szeregiem kanałów, wchodzących w sieć wodną urządzoną w celu osuszenia błot i bagien puszczy nowogrodzkiej. Kanałów, przerzynających błota około Nowej Rudy, jest pięć cztery z pomiędzy nich idą równolegle w kierunku płd. wsch. , z tych dwa na zachód od Nowej Rudy; główny z pomiędzy nich idzie korytem Turośli, drugi z 1854 r. wpada do Turośli z prawej strony; dwa pozostałe leżą na wschód od Nowej Rudy. Poprzecznie do dwóch ostatnich idzie kanał z 1854 r. i wpada do Turośli z lewej strony. Straż leśna Nowaruda stanowi część zach. płn. leśnictwa Nowogrodzkiego; straż tę ograniczają kanał Wanocki, Pisna, straż Wejdo i Gawrychy; w skład straży Nowaruda wchodzą obręby Podgórne 1171 mr. , Jemia 889 mr. , Samule 978 mr. , Leman 695 mr. , Łacha 1017 mr. , Turośl 810 mr. , Wanacya 1288 mr. , Kozioł 1460 mr. , przeważnie lasy sosnowe. L. Krz. wś NowaRudnia Karolińska, dobra i nad rz. Sławeczną, na płd. krańcu pow. mozyrskiego, przy granicy pow. rzeczyckiego, w 1 okr. pol. skryhałowskim, ma 9 osad; odludne, nizinne Polesie, znajduje się dużo rudy żelaznej, rybołóstwo i łąki obfite. Dobra, własn. Lenkiewiczów, mają wraz z dominium Saniuki 120 włók. A. Jel. Nowa Sicz al. Krasnokutowska, zwała się ostatnia stannica Zaporożców, znajdująca się nad rz. Podpilną, na pr. brz. Dniepru, obecnie w gm. i gub. ekaterynosławskiej, niedaleko wsi Pokrowska. Założona w 1784 r. , warowna, ludna, została zburzoną w 1775 r. , z rozkazu cesarzowej Katarzyny II. Ob. Skalkowskiego Istorija Nowoj Sieczy 3 tomy. NowaSłoboda 1. wś. nad rz. Możą, dopł. Bobra, we wsch. płd. str. pow. borysowskiego, w 1 okr. pol. chołopienickim, gmina uchwalska, ma 17 osad pełnonadziałowych, grunta lekkie, miejscowość nizinna, poleska, łąk dostatek. 2. N. S. al. Sierebranka, wś, pow. mozyrski, w gm. kopatkiewickiej, o 1 w. na płd. od mka Kopatkiewicz, w pobliżu kotliny rz. Ptycza, ma 2 osady, obfitość łąk; za poddaństwa dziedzictwa Jeleńskich. 3. N. S. , wś włośc, pow. oszmiański, w 1 okr. pol. , gm. Polany, okr. wiejski Sylwestrowo, należy do dóbr skarb. Daukszyszki. 4. N. S. , wś włośc, pow. trocki, w 2 okr. pol. , gm Żyżmory, okr. wiejski Dajnówka, o 6 w. od gminy, 13 dusz rew. , osadników w. ros; należy do dóbr skarbowych Strawieniki. J. Krz. Nowa Słoboda, st. poczt, w gub. niżegorodzkiej, o 43 w. na płd. wsch. od mta pow. Łukojanowa. Nowa Śnietnia, fol. , pow. słupecki, gm. i par. Szymanowice, odl. od Słupcy 38 w. Ma 2 dm. , 18 mk. Nowa Straż, os. , pow. kalwaryjski, gmina Nadniemeńska, par. Rumbowicze, odl. od Kalwaryi 62 w. , ma 3 dm. , 7 mk. Nowaszki, os. , pow. gnieźnieński, 2 dm. , 26 mk. , nal. do gm. Pustachowa ob. . Nowa Wieliczka, kol. górnicza na obszarze Jaworzna, pow. chrzanowski. Br. G. Nowa Wieś 1. wś włośc, pow. warszawski, gm. Zagoźdź, par. Zerzeń. Ma 104 mk. , 432 mr. obszaru. Dobra N. Konstanty Wolicki darował rządowi około 1820 r. na założenie w królestwie szkoły górniczej. Kapitał stąd otrzymany wynosi dziś 40, 000 rs. i znajduje się w Banku Polskim. 2. N. , wś i fol. , nad rz. Szczawnicą, pow. radzymiński, gm, Rudzienko, par. Pniewnik, odl. 21 w. od Mińska. Posiada cegielnią z produkcyą na 3, 000 rs. rocznie, młyn, 157 mk. W 1827 r. było tu 21 dm. , 153 mk. Fol. N. W. z wsiami N. W. Makowiec Mały, Sąchocin, Swidrów, Marcelin i os. Ostrowek miał w 1872 r. rozl. mr. Nowa Osada Nowarola 815 gr. or. i ogr. mr. 491, łąk mr. 39, wody mr, 9, lasu mr. 239, nieuż. mr. 37 bud. z drz. 11; płodozmian 4 polowy. Las nieurządzony. Wś N. W. os. 15, z gr. mr. 73; wś Makowiec Mały os. 11, z gr. mr. 165; wś Sąchocin os. 13, z gr. mr. 150; wś Świdrów os. 10, z gr. mr. 43; wś Marcelin os. 15, z gr. mr. 135; osada, Ostrowek gr. mr. 47. 3. N. , wś włośc, pow. błoński, gm. Guzów, par. Szymanów. Ma 272 mk. , 443 mr. obszaru. W 1827 r, 17 dm. , 124 mk. 4. N. , wś włośc, pow. błoński, gm. Młochów, par. Brwinów. Ma 240 mk. i 352 mr. obszaru. 5. N. , wś włośc, pow. błoński, gm. Helenów, par. Nadarzyn. Ma 206 mk. , 523 mr. obszaru. W 1827 r. byłu tu 19 dm. , 145 mk. N. W. , wchodziła w skład dóbr Helenów. 6. N. , folw. , pow. błoński, gm. Pass, par. Błonie, ma 25 mk. i 1 mr. ziemi włośc. W 1827 r. było 1 dra. , 4 mk. 7. N. , wś i folw. nad rzeką Czarną, pow. grójecki, gm. Nowa Wieś, par. Boglewice, odl. 8 w. od Warki a 12 w. od Grójca. Staranne gospodarstwo folwarczne, piękna obora W 1876 r. 342 mk. , wiatrak. W 1827 r. było tu 36 dm. , 223 mk. Dobra N. W. składały się w 1885 r. z fol. N. W. , Franulin i Przegonia al. Polesie oraz wsi N. Rozl. mr. 2657; fol. N. W. ma gr. or. i ogr. mr. 810, łąk mr. 134, lasu mr. 126, nieuż. i place mr. 12, razem mr. 1092; płodozmian 12 i 16 polowy; fol. Franulin gr. or. i ogr. mr. 229, łąk mr. 11, lasu mr. 9, nieuż. mr. 5, razem mr. 254; płodozmian 8 polowy; fol. Przegonia al. Polesie gr. or. i ogr. mr. 255, łąk mr. 4, lasu mr. 46, nieuż. mr. 6, razem mr. 311; płodozmian 8 polowy; we wszystkich folwarkach 11 bud. murow. , 39 z drzewa. Las nieurządzony. Z dóbr tych odłączoną została w 1885 r. nomenkl. Mieczysławów, rozl. mr. 229. Ws N. W. os. 26, z gr. mr. 104. N. W. gmina należy do sądu gm. okr. II w Warce, tamże i st. poczt. , ma 14164 mr obszaru i 3385 mk. 1867 r. . 8. N. , kol. , pow. sochaczewski, gm. Iłów, par. ew. Iłów. Wchodziła w skład dóbr Januszew, wcielonych do dóbr królewskich Iłów. Ma 188 mk. , 365 mr. obszaru. W 1827 r. było tu 22 dm. , 205 mk. 9. N. Śladów, wś, pow. sochaczewski, gm. Tułowice, par. Kamion. Ma 614 mk. 1875 r. , szkołę począt kową ogólną 10. N. , pow. sochaczewski, gm. Chodaków, par. Trojanów. 11. N. , kol. , pow. sochaczewski, gm. i par. Rybno, ma 157 mk, 247 mr. 12. N. , wś i fol. , pow. gostyński, gm. Lucień, par. Gombin. Posiada szkołę początkową murowaną, 8 dm. , 102 mk, 811 mr. , w tem 116 mr. lasu, 609 mr. or. roli i 56 mr. łąk. Do uwłaszczonych należy 30 mr. Własność hr. Littichau. W 1827 r. było tu 18 dm. , 154 mk. N. wchodziła w skład dóbr Korzeń. 13. N. , skrzany, wś i ko. , pow. gostyński, gm. Skrzany, par. Trębki. Posiada szkołę początkową, dwa wiatraki, 42 dm. , 811 mk. ewangielickiego wyznania; 560 mr. ziemi. Ludność trudni się wybijaniem oleju. W 1827 r. było tu 39 dm. , 352 mkieszkańców 14. N. , kol. , pow. gostyński, gm. i par. Duninów. Posiada kościół par. ewan. murowany, szkołę począt. ewan. , 13 dm. , 164 mk. , 106 mr ziemi. Wchodziła w skład dóbr Duninów. W 1827 r. było tu 9 dm. , 77 mk. . 15. N. , fol, pow. kutnoski, gm. i par. Rdułtów, odl 28 w, od Kutna, ma 5 dm. , 49 mk, , 293 mr. ziemi or. , 51 mr. lasu, 19 mr. łąk, 12 mr. nieuż. , 6 mr. pastw. , płodozmian 10 polowy. Fol. ten w 1877 r. oddzielony od dóbr Radzyń. W 1827 r. było tu 16 dm. , 114 mk. Według Lib. Ben. Łask. II, 461 N. dawała prob. w Rdułtowie kolędę jedynie, pół grosza, zaś dziesięcinę pieniężną na stół arcybisk. 16. N. , wś i fol. , pow. kutnoski, gm. Kutno, par. Łąkoszyn, odl. 4 w. od Kutna, ma 19 dm. , 244 mk. Według Lib. Ben. Łask. II, 483 była osadzoną na prawie niemieckiem. Trzy łany sołtysie dawały dziesięcinę do Łąkoszyna a kmiecie kanonii i prebendzie w Łęczycy. Według regestr. pobor. z 1576 r. na części Mikołaja Raczyńskiego było 3 łany, młyn i 3 kol. , a na dziale Anny Raczyńskiej 1 1 2 łana i 9 kolon. Pawiński, Wielkop. , II, 84. obecnie fol. i wś N. rozl. mr. 719 gr. or. i ogr. mr. 555, łąk mr. 20, pastw. mr. 20, lasu mr. 29, nieuż. i place mr. 25; bud. z drz. 16; płodozmian 4 i 16 polowy. Wś N. os. 24, z gr. mr. 96. 17. N. , wś, pow. kutnoski, gm. Błonie, par. Krośniewice. Ma 13 dm. , 99 mk. , 70 mr. ziemi. 18. N. , wś, pow. kutnoski, gm. Mikstal. Wchodziła w skład dóbr Kąty ob. . 19. N Wielka, wś, pow. włocławski, gra. i par. Przedecz. Posiada szkołę począt. ogólną, 27 dm. , 223 mk. , 894 mr. ziemi. W 1827 r. było tu 26 dm, 227 mk 20 N. Mała, wś, pow. włocławski, gm. i par. Przedecz, ma 4 dm. , 36 mk. i 108 mr. ziemi. Wchodziła w skład dóbr rządowych Kubłowo, oddzielonych od dóbr Przedecz. W 1827 r. było tu 4 dm. , 39 mk. 21. N. , wś i fol. , pow. włocławski, gm. Smiłowice, par. Kruszyn, ma 110 mk. , 1031 mr. ziemi dwor. i 6 mr. włośc W 1827 r. było tu 9 dm. , 76 mk. Według regestr. pobor, wojew. brzeskokujawskiego z 1557 i 1566 r. wś N. , w par. Crossino Kruszyn należała do Marcina Kaznowskiego i Jana Lasockiego. Kaznowski miał tu 4 1 2 łanów, we wsi Smolsko 6 zagrodn. , w Łączkach 1 2 łanu, Lasocki zaś 1 1 2 łanu i 2 zagrodn. Pawiński Wielkop, II, 7. Dobra N. i Michałowo składały się w 1885 r. z fol. N. , Michałowo i Utrata nomenkl. Milęcin, rozl. mr. 1370 gr. or. i ogr. mr. 666, łąk mr. 60, past. mr. 18, lasu mr. 430, nieuż. i place Nowa Wieś mr. 48, nadto kol. czynszowa Milęcin mr. 148; bud. fol. mur. 15, z drzewa 2; płodozmian 12 polowy; pokłady torfu. 22. N. , wś i folw. , pow. włocławski, gm. i par. Lubień, ma 84 mk. , 300 mr. ziemi fol. i 15 mr. włośc. W 1827 r. było tu 18 dm. , 252 mk. 23. N. , fol. i wś pow. nieszawski, gm. Ruszkowo, par. Broniszewo, ma 207 mk. , 970 mr. ziemi folw. i 27 mr. włośc. Dobra N. mają 1141 mr. obszaru. W 1827 r. było tu 13 dm. , 97 mk. 24. N. , wś, pow. nieszawski, gm Ruszkowo, pa. Połajewo, ma 36 mk. W 1827 r. było tu 4 dm. , 76 mk. Według regestr. pobor. z 1557 i 1566 r. N. , w par. Polaiewo; była własnością Jana Sokołowskiego który miał tu 5 łanów Pawiński, Wielkop. , II, 32. Obecnie fol. i wś N. z wsią Łączki i Rzepicha miały w 1878 r. rozl. mr. 1056 gr. or. i ogr. mr 947, łąk mr. 46, lasu mr. 43, nieuż. i place mr. 20; bud. mur. 16; płdozmian 16 polowy. Wś N. os. 23, z gr. mr. 27; wś Łączki os. 12 z gr. mr. 179; wś Rzepicha os. 6, z gr. mr. 132. 25 N. , wś i folw. , pow. łęczycki, gm. Gostków, par. Tur, odl. od Łęczycy 20 w. ; wś ma 9 dm. , 96 mk. ; folw. 9 dm, 59 mk. W 1827 r. 9 dm. , 90 mk. Według Lib. Ben. Łask. II, 367 łany folwarczne dawały dziesięcinę proboszczowi w Turze, zaś łany kmiece dawały po 6 groszy dziesięciny w połowie proboszczowi, w połowie zaś kolegiacie łęczyckiej. Według regest. pobor. z 1576 r. N. , w par. Thur, była własn. Andrzeja Dembowskiego, miała 9 łanów 1 pusty i 12 kolon. Pawiński, Wielkop. , II, 68 Dobra N. i Ujazd składały się w 1S71 r. z fol. i wsi N. , Ujazd, Trzeszkowice i Plewnik oraz kol. Aleksandrówka. Rozl. mr. 1668; gr. or. i ogr. mr. 1180, łąk mr. 188, pastw. mr. 39, wody mr. 6, lasu mr. 195, zarośli mr. 13, nieuż. mr. 47; bud. mur. 5, z drzewa 27; płodozmian 4 polowy. Wś N. os. 16, z gr. mr. 14; wś Plewnik os. 9, z gr. mr. 14; wś Truszkowice os. 19, z gr. mr. 110; wś Ujazd os. 17, z gr. mr. 347; kol. Aleksandrówka os. 33, z gr. mr. 66. 26. N. al. Drogomirz, wś w pow. łęczyckim, par. Bałdrzychów, Istniała w XVI w. Lib. Ben. Łask. , I, 371. 27. N. , kol, pow. kolski, gm. i par. Izbica, odl. od Koła 24 w. Ma 22 dm. , 195 mk. , 40 mr, obszaru. W 1827 roku 8 dm. , 81 mk. Według regestr. pobor. wojew. brzeskokujawskiego z 1557 i 1566 r. N. pod Izbicą miała dwa pół łanki kmiece, na których siedział Rogozek ojciec i syn, Pawiński, Wielkop. , II, 26. 28. N. , wś, pow. kolski, gm. Budzisław Kolski, par. Osiek Wielki ewang. Koło, odl. od Koła w. 9, ma 14 dm. , 107 mk. 29. N. Bierzmo, wś, pow. kolski, gm. i par. Brudzew, odl. od Koła 10 w. , ma 13 dm. , 114 mk. , 547 mr. obszaru. W 1827 r. 13 dm. , 134 mk. Według Lib. Ben. Łask. I, 254, kmiecie dawali prob. w Brudzewie jedynie kolędę po groszu z domu. 30. N. , kol. i fol. , pow. kolski, gm. i par. Brudzew par. ewang. Władysławów, odl. od Koła 16 w. ; kol. ma 9 dm. , 81 mk. , fol. 3 dm. , 17 mk. Według regestr. pobor. z 1579 roku N. , w par. Brudzew, była własnością wojew. poznańskiego Stan. Górki, miała 4 łany Pawiński, Wielkop. , I, 223. Obecnie fol. N. rozl. mr. 153 gr. or. i ogr. mr. 106, łąk mr. 2, lasu mr. 42, nieuż. i place mr. 3; bud. mur. 2, z drzewa 4; fol. ten w r. 1879 oddzielony od dóbr Brudzew. 31. N. Syców, wś, fol. i dobra, pow. kolski, gm. Sąpolno, par. Mąkolno, odl. od Koła 19 w. Wś ma 15 dm, , 202 mk. ; fol. 3 dm. , 27 mk. ; cegielnia, pokłady torfu. W 1827 r. 17 dm. , 146 mk. W początkach XVI w. Lib. Ben. Łask. , I, 213 były tu łany kmiece ale opustoszałe, które dawały dziesięcinę do Mąkolna i lnianą dziesięcinę po 2 gr. z łanu. Według regestr. pobor. z 1579 r. N. , w par. Mąkolino, była własnością Alberta Ruskowskiego, mającego 1 2 łan. i 2 zagrod. , Reginy Ruskowskiej posiadaczki l 1 2 łana, 3 zagrod. i 1 kom. i nakoniec Jana Lubstowskiego, posiadacza 3 łan. Pawiński, , Wielkop. , t. I, 234. N. stanowiło podobno jedną całość dóbr z Sycowem i do niej należała znowu wś i os. młyn. Kazubek al. Kozubek. Dobra N. Syców składały się w 1874 r. z fol. N. i Syców, wsi N. , Syców, Kociostrów, Bronisław, Czastka, Kozubek i kolonii Bielo, rozl. mr. 2199 fol. N. gr. or. i ogr. mr. 425, łąk mr. 148, past. mr. 26, lasu mr. 339, nieuż. mr. 25, razem mr. 963; bud. mur. 4, z drzewa 3; płodozmian 11polowy; fol, Syców gr. or. i ogr. mr. 525, łąk mr. 92, past. mr. 11, lasu mr. 578, nieuż. mr, 30, razem mr. 1236; bud. mur. 7, z drzewa 9; płodozmian 10polowy. Las w części urządzony. Wś N. os. 26, z gr. mr. 215; wś. Syców os. 34, z gr. mr. 349; wś Kociostrów os. 5, z gr. mr. 43; wś Bronisława os. 5, z gr. mr. 81; wś Czastka os. 3, z gr. mr. 31; wś Kozubek os. 12, z gr. mr. 106; kolonia Biele os. 8. z gr. mr. 255. 32. N. al. Nowa Wioska, w dokumentach Nowa Wiesz, Nova Villa, folwark, powiat kolski, gmina Drzewce, par. Kłodawa, odl. od Koła 21 wiorst. Ma 4 dm. , 54 mk. Wspomina ją Lib. Ben. Łask. II, 453, w opisie par. Kłodawa, pod nazwą Nova Villa. Według regestr. pobor. z 1576 r. N. była własnością Jana Puczka i miała 1 łan osiadły. 2 puste łany i 5 kolon. Pawiński, Wielkop. , II, 79. Dziś nie istnieje. Obecnie folwark Ń. rozl. w. l882r. mr. 310 gr. or. i ogr. mr. 294, nieuż. i place mr. 16; bud. mur. 1, z drzewa 10. 33. N. , wś, pow. turecki, gm. Pęcherzew, par. Turek, odl. od Turka 7 w. , ma 3 dm. 34. N. , wś, fol. i os. karcz. , pow. słupecki, gm. Kazimierz, Nowa Wieś par. Dobrosołowo, odl. od Słupcy 9 w. Wś ma 8 dm. , 105 mk. ; fol. Nowawieś Cenińska 4 dm. , 90 mk. ; os. młyn. Benignów 2 dm. , 10 mk. W 1827 r. było tu 20 dm. , 205 mk. W początkach XVI w. istniał tu Lib. Ben. Łask. , 298 9 kościół filialny, przy którym wikaryusza utrzymywał proboszcz z Dobrosołowa. Uposażenie wikaryusza stanowiły dwie morgi w każdym z łanów kmiecych i meszne po mierze pszenicy i owsa z łanu. Co było więcej nad dwa maldraty, t. j. 24 ćwiertni 12 owsa i 12 pszenicy to szło dla proboszcza. Obecnie kościół ten nie istnieje. Dobra N. Cienińska z wsią N. , Milewo i Benignowo w 1880 r. miały rozl. w dwóch fol. N. i Grzybków mr. 928 gr. or. i ogr. mr. 625, łąk mr. 110, past. mr. 30, wody mr. 2, lasu mr. 135, nieuż. i place mr. 26; budowli z drzewa 13; płodozmian 7 i 10 polowy. Wś N. Cienińska os. 21, z gr. mr. 29; wś Milewo os. 31, z gr. mr. 211; wś Benignowo os. 17, z gr. mr. 122. 35. N. , fol. , pow. słupecki, gm. i par. Trąbczyn, odl. od Słupcy 17 w. , 3 dm. , 57 mk. W 1827 r. 5 dm. , 60 mk. Według Lib. Ben. Łask. I, 282, kmiecie tutejsi płacili proboszczowi w Trąbczynie po 3 grosze z łanu mesznego. 36. N. , wś, pow. słupecki, gm. Skulska Wieś, par. Ostrowąs, odl. od Słupcy 36 w. , ma 17 dm. , 110 mk. i 109 mr. Wchodziła w skład dóbr Lisewo. 37. N. Szymanowska, wś i fol. na rz. Prosną, pow. słupecki, gm. i par. Szymanowice, odl. od Słupcy 34 1 2 w. ; wś 7 dm. , 65 mk. ; fol. 3 dm. , 18 mk. ; poster. straży pogr. 1 dm. , 5 mk. Według Lib. Ben. Łask. II, 24 folwark i łany kmiece dawały dziesięcinę do Szymanowic. Według regestr. pobor. pow. kaliskiego z 1579 r. N. , w par. Simanowicze, była własnością Piotra Złotkowskiego, miała 3 zagrod. i 2 komor. Pawiński, Wielkop. , I, 127. Ob. Czołnochów. W 1856 r. dobra N. część I i II miały ogólnej rozległości mr. 4860 i były własnością Rokossowskich, w 1868 r. dobra te były w posiadaniu 26 współ właścicieli. W skład dóbr wchodziły nastę pujące wsie; wś N. Szymanowska os. 9, z gr. mr. 21; wś Swierczyna os. 23, z gr, mr. 313; wś Czołnochów os. 10, z gr. mr. 38; wś To porów Stary os. 14, z gr. mr. 19; wś Topo rów Nowy os. 12, z gr. mr. 111; wś Wierz chy os. 4, z gr. mr. 12; wś Snietnia os. 15, z gr. mr. 196; wś Gizałki os. 35, z gr. mr. 358; kol. Toporów os. 13, z gr. mr. 152. 38. N. , wś, fol. i kol. , pow. sieradzki, gm. i par. Brzeźno, odl. od Sieradza 17 w. Wś ma 23 dm. , wraz z kol. Potok, kol. Nowawieś i os. Borowiska 581 mk. ; fol. 6 dm. , 47 mk. , gorzelnia. W 1827 r. 24 dm. , 242 mk. We dług regestr. pobor. z 1511 i 1518 r. N. w par. Brzezno, miała 7 łanów, 19 rzemieśl. i 1 łan sołtysi Pawiński, Wielkop. , II, 218 Według Lib. Ben. Łask. I, 421 2 łany sołtysie dawały dziesięcinę prob. w Brzeźnie a kmiecie kanonii i prebendzie gnieźnieńskiej proboszczowi zaś po korcu pszenicy i po groszu kolędy. Obecnie fol. N. z wsiami N. Zapole, Zgorz, Borowiska, Patoka i Proby w 1885 r. miał rozl. mr. 1424 gr. or. i ogr. mr. 584, łąk 73, past. mr. 5, lasu mr. 734, nieuż, i place mr. 28; bud. mur. 15, z drzewa 5. Las nieurządzony. Wś N. os. 46, z gr. mr, 280; wś Zapole os. 32, z gr. mr. 329; wś Zgorz os. 14, z gr. mr. 64; ws Borowiska os. 12, z gr. mr. 115; wś Patoka os. 18, z gr. mr. 495; wś Proby os. 31, z gr. mr. 229. 39. N. Szadkowska, wś, kol. i fol. , pow. sieradzki, gm. Wierzchy, par. Bałdrzychów, odl. 25 w. od Sieradza; wś ma 3 dm, , 43 mk. ; kol. 149 mk. ; fol. 2 dm. , 13 mk. Jest tu olejarnia. Fol. N. Szadkowska z wsią N. , kol. N. , Truskowice i Wylazłów w 1871 r. rozl. mr. 431 gr. or. i ogr. mr. 189, łąk mr. 26, past. mr. 36, lasu mr. 40, zarośli mr. 137, nieuż. mr, 3; bud. mur. 6, z drzewa 5. Wś N. os. 11, z gr. mr. 10; kol. Nowawieś os. 17, z gr. mr. 240; kol. Truskowice os. 12, z gr. mr. 81; kol. Wylazłów os. 20, z gr. mr. 290. 40. N. , dwie wsie nad rz. Wartą, pow. wieluński, gm. Radoszewice, par Osiaków, odl. od Wielunia 16 w. , 1a wś 17 dm. , 120 mk. ; 2a wś 3 dm. , 30 mk. W 1827 r. 17 dm. , 120 mk. Według Lib. Ben. Łask. II, 133 z łanu osiadłego de laneo possessionato brał proboszcz mesznego po korcu pszenicy i owsa. Według regestr. pobor. z 1511 1518 r. Nowawiesch, w par. Ossiaków, była własnością Bartłomieja Stawskiego i Stanisława Starzeńskiego, miała 1 3 4 łan, i 5 kolon. Pawiński, Wielkop. , II, 280. Obecnie fol. i wś N. , w 1885 r. rozl. mr. 419 gr. or. i ogr. mr. 303, łąk mr. 15, past. mr. 60, lasu mr. 32, nieuż. i place mr. 9; bud. z drzewa 13. Wś N. os. 18, z gr. mr. 216. 41. N. , kol. , pow. piotrkowski, gm. Woźniki, par. Drużbice, ma 6 dm. , 39 mk. , ziemi włośc. 76 mr. Wchodziła w skład dóbr Kącik. 42. N. , fol. i kol. nad rz. Pilicą z lew. brzegu, pow. piotrkowski, gm. Łęczno, par. Sulejów. Fol. ma 5 dm. , 43 mk. , ziemi 375 mr. ; kol. ma 4 dm. , 29 mk, 100 mr. W 1827 r. było 3 dm. , 13 mk. N. wchodziła w skład dóbr rząd. Łęczno ob. . 43. N. , wś nad rz. Grabówką, pow. piotrkowski, gm. Bujny. Ma 12 dm, 89 mk, , 49 mr. 44. N. al. Paluchowizna al. Tadzin, os. młyn, nad rz. Mrożycą, pow. brzeziński, gm. Lipiny, par. Brzeziny. Jest tu młyn, tartak i folusz. Os. młyn. 1 dm. , 8 mk. , 40 mr. ; os. tartaku 1 dm. , 6 mk. , 31 mr. ; os. folusza 1 dm. , 8 mk, 14 mr. 45. N. , wś, pow. noworadomski, gmina i parafia Sulmierzyce, Nowa Wieś Ma 16 dm. , 103 mieszk. , ziemi włośc. 265 mr. 46. N. , wś, pow. noworadomski, gm. i par. Kruszyna, 2 dm. , 6 mk. , ziemi włośc. 32 mr. W 1827 r. było dm. 5, mk. 33. N. stanowiła jednę całość dóbr ze wsią Jamno. 47. N. , wś i fol. , pow. noworadomski, gm. i par. Dąbrowa. Wś ma 30 dm. , 240 mk. , ziemi włośc. 263 mr. ; fol. 3 dm. , 4 mk. , 1098 mr. 287 mr. ornej ziemi. W 1827 r. było 23 dm. , 166 mk. N. wchodziła w skład dóbr Cielętniki. 48. N. , os. włośc, pow. noworadomski, gm. Prusiecko, par. Brzeźnica. Ma 3 dm. , 32 mk. , 43 mr. obszaru. W 1827 r. było 2 dm. , 18 mk. Należała do dóbr Wólka Prusiecka. 49. N. , wś i fol. nad rz. Wartą, pow. częstochowski, gm. Huta Stara, par. Częstochowa, Fol. ma 6 dm. , 37 mk. , ziemi 400 mr. ; wś Hutki też zwana 16 dm. , 132 mk. , 191 mr. W 1827 r. było 28 dm. , 394 mk. Por. Hutki 3. . 50 N. , kol. i karcz. nad rz Liszwartą, pow. częstochowski, gm. Popów, par. Wąsosz. Kolonia ma 32 dm. , 230 mk. , ziemi włościań. 1361 w tem 582 ornej; karczma 1 dm, ziemi mr. 4 mr. 51. N. albo Apolonka, wieś i osada leśna, pow. częstochowski, gm. Potok Złoty. Wś ma 12 dm. , 87 mk. , 210 mr. ziemi włośc; os. leś. 1 dm, 4 mk. , ziemi 6 mr. Należy do dóbr Potok Złoty. 52. N. , wś i fol. nad rz. Trzopką, pow. częstochowski, gm. Kamyk, par. Biała Górna, odl. 12 w. w stronie płn. od Częstochowy. Fol. ma 3 dm. , 5 mk. , obszaru 1595 mr. w tem 200 ziemi ornej; wś 18 dm. , 195 mk. i 152 mr. 43 mr. ornej. N. wchodziła w skład dóbr Kłobuck ob. t. IV, 178. 53. N. , wś i os. karcz. nad rz. Wartą, pow. będziński, gm. i par. Żarki. Wś ma szkołę początkową ogólną, 64 dm. , 532 mk. i 684 mr. 124 mr. roli włośc, os. 2 dm. , 4 mk. , ziemi 1 mr. Są tu pokłady żelazistego piaskowca jura brunatna, pokłady wapna i piec wapienny, z produkcyą na 8000 rs. rocznie. W 1827 r. było tu 32 dm. , 125 mk. 54. N. al. Najdyszew, wś i os. karcz. , pow. będziński, gm. Sulików, par. Sączów. Wś 69 dm. , 597 mk. i 1497 mr. ziemi włośc; karcz. 1 dm. i 2 mr. W 1827 r. było 45 dm. , 252 mk. 55. N. , wś nad rz. Wisłą, pow. kozienicki, gm. i par. Świerze Górne, odl od Kozienic 9 w. , 72 dm. , 358 mk. , ziemi włośc 1357 mr. W 1827 r. wś rząd. , par. Kozienice, 52 dm. , 722 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Kozienice, utworzonych z dawnej królewszczyzny. 56. N. , wś, pow. iłżecki, gm. i par. Sienno, odl. od Iłży 23 w. , 36 dm. , 255 mk. , ziemi włośc 762 mr. , ziemi fol. 2 mr. 57. N. , wś nad rz. Krępianką, pow. iłżecki, gm. Lipsko, par. Krępa, odl. od Iłży 24 w. , ma 16 dm. . 118 mk. , ziemi włośc 241 mr. W 1827 r. było 5 dm. , 31 mk. N. wchodziła w skład dóbr Krępa Kościelna. 58. N. , wś, pow. sandomierski, gm. Górki, par. Olbierzowice, odl. od Sandomierza 21 w. , 38 dm. , 307 mk. , ziemi 358 mr. W 1827 r. było 30 dm. , 220 mk. N. wchodziła w skład dóbr Klimontów t. IV, 151. Według Lib. Ben. Długosza II, 348 dziedzicem był Zawisza z rodu Sulima Szulima i Andrzej Ossoliński. Folwarki tutejsze praedia militaria dawały dziesięcinę plebanowi w Olbierzowicach, zaś łany kmiece, karczmy, zagrodnicy biskupowi krak. , wartości do 3ch grzywien. 59. N. , wś, pow. opatowski, gm. Grzegorzewice, par. Chybice, odl. od Opatowa 21 w. , 6 dm. , 48 mk. , ziemi 82 mr. W 1827 r. było 17 dm. , 122 mk. 60. N. , wś, pow. kielecki, gm. Cisów, par. Ociesęki. 61. N. , wś, pow. jędrzejowski, gra. i par, Małogoszcz. 62. N. , pow. jędrzejowski, gm. Nagłowice, par. Rakoszyn. W 1827 r. było 11 dm. , 132 mk. 63. N. , wś, p. włoszczowski, gm. i par. Słupia. W 1827 r. było 16 dm. , 115 mk. Według Lib. Ben Łask. II, 92 dziedzicem był Piotr Rosznyczsky h. Lis. Wś należała do par. Tarnowa, ale dziesięcinę łany kmiece dawały pleban. w Motyczowie, z dwóch zaś łanów kmiecych ustąpiona była dla kościoła w Kossowie. Wartość dzierżawy 3 do 4 grzywien. 64. N. , wś, pow. olkuski, gm. i par. Minoga. W 1827 r. było 15 dm. , 82 mk. Według Lib. Ben. Długosza II, 43 dziedzicem N. był Marek Mnynosky z Mninogi i Jakób. Był tu folwark i łany kmiece, dające dziesięcinę pleban. w Minodze. 65. N. , wś, pow. pińczowski, gm. i par. Pińczów. W 1827 r. było 16 dm. , 84 mk. 66. N. al. Stańkowa Wola, wś i fol. , pow. lubartowski, gm. i par. Syrniki, odl. 7 w. od Lubartowa. W 1827 r. było 26 dm. , 164 mk. Fol. i wś N. rozl. w 1873 r. miał 292 mr. Wieś N. os. 23, z gr. mr. 345. 67. N. , wś i fol. , pow. zamojski, gra. Nelisz, par. Stary Zamość, odl. od Zamościa na płn. o 18 w. Fol. należy do dóbr RuskiePiaski a wś ma 12 dm. , 104 mk. kat. i 116 mr. ziemi, nader urodzajnej glinki z popielatką. W 1827 r. było tu 17 dm. , 57 mk. 68 N. al. Joanówka, pow. zamojski, gm. Zamość, par. Si taniec 69. N. , wś włośc, pow. zamojski, gm. i par. Krasnobród, ma 8 dm. , 75 mk. , 76 mr. gruntu piaszczystego. 70. N. , wś, pow. biłgorajski, gm. i par. Krzeszów. 71. N. , wś, pow. krasnystawski, gm. Turobin, par. Czernięcin. 72. N. , wś, pow. krasnystawski, gm. i par. Łopiennik. W 1827 r. było 19 dm. , 99 mk. 73. N. , wś, pow konstantynowski, gm. Czuchleby, par. r. 1. Niemojki, r. gr. Chotycze, poczta i okr. sąd. Łosice. Ma 166 mr. obszaru, 7 dm. , 154 mk. 74. N. , pow. sokołowski, gm. Kudelczyn, od Siedlec 32 w. , od Sokołowa 4 w. Ma 16 dm. , 315 mk, wś ma 47 os. , 62 mr. 84 pr. ziemi włośc. Wieś założoną została przez ks. Ogińskich, którzy w r. 1812 osadzili na swych Nowa Wieś gruntach powracających z pod Moskwy Francuzów. Czy powrócili z czasem do swej ojczyzny, czy zmieszali się z miejscową ludnością, na pewno niewiadomo. Jest podanie, że wymarli wszyscy podczas cholery w 1855 r. Dziś nie ma po nich śladu, jedyną pamiątką jest dębowy krzyż stojący przy drodze z francuskim napisem, w połowie zatartym. Fol. N. wchodził dawniej w skład dóbr Sokołów, a od r. 1882 należy do dóbr Przeździatka. Obejmuje przestrzeni ogrodów warzywnych 5 mr. 185 pr. , ogr, owoc. 2 mr. 20 pr. , gruntu orn. 810 mr. 270 pr. , łąk 12 mr. 206 pr. , wód 3 mr. 287 pr. , nieuż. 276 pr. , pod zabudowaniami 6 mr. 29 pr. Płodozmian zaprowadzony od lat 40, obecnie 11polowy. Budyn. 17, z tych 3 mur. W 1827 r. było tu 17 dm. . 131 mk 75. N. , wś i fol. , pow. sokołowski, gm. i par. Kossów, odl. 24 w. od Sokołowa, ma 24 dm. , 271 mk, ziemi 1029 mr. W 1827 r. było 20 dm. , 179 mk. Fol. N. z wsiami N. , Łomna, Wola Bojarska, Olszew, Krupy, Puterki, Zawady i os. Kosów Hulidów miał w 1885 r. rozl. mr. 1466 gr. or. mr. 463, łak mr. 123, past. mr. 48, lasu mr. 783, nieuż. mr. 49; bud. mur. 1, z drz. 25; płodozmian 10polowy. Wś N, os. 28, z gr. mr. 407; wś Łomna os. 17, z gr. 459; wś Wólka Bojarska os. 9, z gr. mr. 321; wś Olszew os. 7, z gr. mr. 171; wś Krupy os. 7, z gr. mr. 186; wś Puterki os. 4, z gr. mr. 15; wś Zawady os. 11, z gr. mr. 214; os. Kossów Hulidów grun. mr. 40. 76. N. , wś, pow. płocki, gm. Staroźreby, pat. Daniszewo, odl. o 28 w. od Płocka, ma 11 dm. , 194 mk. W 1827 r. 16 dm. , 109 mk. Fol. i wś N. w 1885 r. rozl. mr. 514 gr. or. i ogr. mr. 444, łąk mr. 5, lasu mr. 52, nieuż. mr. 13; bud. mur. 4, z drz. 9; płodozmian 13polowy. Wś N. os. 28, z gr. mr. 35. 77. N. , wś, pow. płocki, gm. i par. Drobin, odl. o 28 w. od Płocka. Ma 17 dm. , 198 mk. W 1827 r. 13 dm. , 112 mk Fol. N. rozl. mr. 151 gr. or. i ogr. mr. 112, past. mr. 35, nieuż. mr. 4; bud. drewn. 5. 78. N. , wś nad rz. Omulew, pow. przasnyski, gm. i par. Zaręby, odl. o 35 w. od Przasnysza. Ma 32 dm. , 127 mk. , 268 mr. gr. dobr. , 146 nieuż. W 1827 r. 14 dm. , 68 mk. 79. N. , wś, pow. sierpecki, gm. i par. Gra dzanowo, odl. o 16 w. od Sierpca. Ma 24 dm. , 165 mk W 1827 r. 5 dm. , 36 mk. Fol. N. rozl, mr. 206; bud. mur. 5. 80. N. , wś i fol. , pow. rypiński, gm. i par. Chrostkowo, odl. o 18 w. od Rypina. Ma 15 dm. , 161 mk. , 7 nieuż. N. wraz z koloniami Podjabłonie i He lenkowo ma 31 dm. , 493 mk. W 1827 r. było tu 29 dm. , 200 mk. Według regestr. pobor. ziemi dobrzyńskiej z 1564 r. N. , w par. Chojno dziś nie istnieje tu kościół, składała się z kilku części Jan Nowomiejski miał tu 2 łany i 1 zagrod. , Dorota Grodzenska 2 łany i 1 zagrod. Na części Wawrzyńca i Marcina Nowomiejskich siedzieli kmiecie Sobiech, Paluch, Dudek, Russek, Bytho, 4 zagrod. , karczmarz, kołodziej. Na części Adama Nowomiejskiego kmiecie Prokop, Tiburci, Valent. Troyan Andr. Vassyk, Alb. Kaletha, 1 zagrod. i młynarz. Z tych wszystkich części pobór wynosił 8 zł. i 14 gr. Pawiński, Wielkop. , I, 291. W 1789 r. należała N do Adama Krzywkowskiego, który w N. i Libinkach miał wysiewu 20 kor. żyta, 2 kor. pszenicy. Obecnie fol. i N. rozl. mr. 763 gr. or. i ogr. mr. 559, łąk mr. 110, lasu mr 87, nieuż. mr. 7; bud. mur. 5, z drz. 15; płodozmian 11polowy. Wś N os. 70, z gr. mr. 356. 81. N. , wś i fol. , pow. lipnowski, gm. Oleszno, par. Wielgie, odl. o 12 w. od Lipna. Ma 33 dm. , 444 mk. , wiatrak. W 1827 r. 15 dm. , 159 mk Według regestr. pobor. ziemi dobrzyńskiej z 1564 r. N. , w par. Wielkie, należała do kilku właścicieli. Mat. Orłowski miał na swej części łany kmiece, na których siedzieli Szym. Chmiel, Piotr Czychosz, Laur. Łakomy, Błażej Savilo, Mich. Zasadzany, And. Rzeźnik, Piotr Kessy. Płacili oni jednak tyle co z półłanków wypadało. Wawrz. Wieliczki miał kmieci Konieczka, Janiecz, Kowal, karczmarza. Andrzej Wieliczki kmieci Andr. Voch, Math. Troyan. Na części Jana Witowskiego siedzieli Math. Nowak, Sim. Markowicz a na cząstce Bonawentury Wielickiego jeden kmieć Mączka na pół łanku. Poboru ogółem dawali 4 fl. 17 gr. Pawiński, Wielkop. , I, 282. W 1799 r. właścicielem był Jan Chaliński. Obecnie fol. i wś N. z attyn. Chalinek rozl. mr. 907 gr. or. i ogr. mr. 676, łąk mr. 132, lasu mr. 47, nieuż. mr. 52; bud. mur. 14, z drz. 6; płodozmian 7polo wy; wiatrak. Wś N. os. 59, z gr. mr. 217. 82. N. , kol. , pow. lipnowski, gm. Nowogród, par. Ciechocin, odl. o 20 w. od Lipna. Ma 30 dm. , 261 mk. , 840 mr. gr. dobr. , 87 nieuż. Młyn wodny i os. rząd. 36 mr. W 1827 r. wś rząd. , 17 dm. , 123 mk. Według regestr. pobor. ziemi dobrzyńskiej z 1564 r. wś N. , w par. Ciechocin, była osadzoną na prawie niemieckiem i należała do bisk. kujawskich. Ha łanach kmiecych siedzieli tu Mathias Dziadek, Jadam, Andreas Kolosho, Stanislaus Piskath, Stan. Klimek, Albert. Miessalla, Joan. Chroboth, Jacobus Karczmarz, był też karczmarz, 4 zagrodn. , kolonista, krawiec sołtys na 2 łanach. Płacili oni poboru 6 flor. 27 gr. 1 solid. Pawiński, Wielkop. , I, 331. 83. N. , wś włośc, pow. ciechanowski, gm. Zalesie, par. Krasne, odl. o 22 w. od Ciechanowa. Posiada szkołę począt. , 5 dm. , 39 mk. , 165 mr. gruntu, 3 nieuż. W 1827 r. 3 dm. , 32 mk. 84. N. , wś i fol. , pow. ciechanowski, gm. Ojrzeń, par. Łopacin, odl. o 16 w. od Ciechanowa, ma 25 dm. , 230 mk. , 447 mr. gruntu, 34 mr. nieuż. Nowa Wieś Fol. należy do dóbr ordynacyi Krasińskich. 85. N. Chotum, wś włośc, pow. ciechanowski, gm. Nużewo, par. Sulerzyż, odl. o 8 w. od Ciechanowa, ma 7 dm. , 82 mk. , 393 mr. gruntu. Wchodziła w skład dóbr Chotnm. 86. N. Mała, wś włośc. , pow. mławski, gm. Dębsk, par. Mława, odl. o 3 w. od Mławy, ma 15 dm. , 186 mk. , 523 mr. gr. dobr, 10 nieuż. W 1827 r. wś rzad. , 9 dm. , 81 mk. 87. N. Dmochy, wś, pow. mławski, gm. Szczepkowo, par. Janowiec, odl. o 25 w. od Mławy, ma 23 dm. , 186 mk. , 346 mr. gr. dobr. , 92 nieuż. Mieszka tu drobna szlachta. W 1827 r. 20 dm. , 99 mk. 88. N. , wś włośc, nad rz. Przylepnica, pow. mławski, gm. Niechłonin, par. Sarnowo, odl. o 19 w. od Mławy, posiada wiatrak, 29 dm. , 260 mk, 633 mr. gr. dobr. , 10 nieuż. 89. N. Wielka, wś, pow. mławski, gm. Mława, par. Grzebsk, odl. o 18 w. od Mławy, posiada młyn wodny, 24 dm. , 241 mk. , 848 mr. gr. dobr. , 17 nieuż. W 1827 r. wś rzad. , 15 dm. , 110 mk. 90. N, wś, pow. makowski, gm. Sypniewo, par. Nowawieś. Posiada kościół paraf. drewn. z 1756 r. Wś ta wchodziła w skład dóbr Krasne, należała do klucza przystańskiego ob. t IV, 623. W 1827 r. było tu 13 dm. , 88 mk. N. par. , dek. makowski, 2493 dusz. 91. N. , wś, pow. pułtuski, gm. Zegrze, par. Popowo. W 1827 r. było 14 dm. , 182 mk. 92. N. , wś włośc, pow. pułtuski, gm. i par. Nasielsk. Jako wś zarobna wchodziła w skład dóbr Goladkowo, stanowiacych własność bisk. płockich, a następnie ekonomia Goladkowo. Pańszczyznę włościanie odrabiali do fol. N. W 1808 r. prefektura płocka oczynszowała włościan, oznaczajac wysokość czynszu na 716 zł. W 1815 r. folwark spalił się, wtedy grunta folwarczne połączono z gruntami włościan, odseparowano od gruntów proboszcza w Nasielsku i utworzono na 1224 mr. 13 08ad l młynarska i 1 karczma z zabudowaniami w Nasielsku; czynsz oznaczono na 1664 złp. 14 gr. rocznie. W 1821 r. było 42 męż. , 55 kob. W 1827 r. 14 dm. , 133 mk. 93. N. Lubielska, wś włośc, pow, pułtuski, gm. i par. Lubiel. W 1827 r było tu 4 dm. , 18 mk. Wchodziła w skład dóbr Lubiel ob. . 94 N. , wś włośc, pow, ostrowski, gm. Brańszczyk, par. Poręby. Ma 102 dm. i 408 mk. Powstała przy urządzaniu kolonialnem wsi, wchodzących w skład dóbr Brok, mianowicie osiedlono tu zagrodników z urządzanych wsi, a szczególniej z Białobłota i Budykierza. Na 326 mr. utworzono 102 osad ogrodniczych po 3 mr. , 3 leśne po 15 mr. , karczmę, szkołę i smolarnią. Czynsz przed upływem lat wolnych oznaczono na 61 rs. 22 1 2 kop. , po ich upływie na 151 rs. 2 kop. 95. N. Przetycka, pow. ostrowski, gm. Długosiodło, par Lubiel. 96. N. , wś, pow. kolneński, gm. i par. Jedwabno 97. N. Kujawy, wś, pow. ostrołęcki, gm. i par. Rzekuń. Ma 264 mk W 1827 r. było 13 dm. , 110 mk. Dobra N. Kujawy i N. Teodorów mają w 1886 r. rozl. mr. 1099 gr. or. i ogr, mr. 239, łąk mr. 117, past. mr. 87, lasu mr. 419. zarośli mr. 27, nieuż. mr. 110. Wś N. Kujawy os. 13, z gr. mr. 18; wś N. Teodorów os. 3, z gr. mr. 18. Fol. N. został rozparcelowany w 1882 r. 98. N. , wś, pow. suwalski, gm. Wólka, par. Bakałarzewo, odl. od Suwałk 22 w. , 9 dm. , 86 mk. W 1827 r. było 6 dm. , 58 mk. 99. N. , wś, pow. suwalski, gm. Hutta, par. Wigry, odl. od Suwałk 7 w, ma 58 dm. , 460 mk. W 1827 r. było 34 dm. , 240 mk. Br. Ch. NowaWieś 1. wś rządowa, pow. dzisień ski, w 1 okr. pol. , o 24 w. od na. Dzisny, 4 dm. , 17 mk. 2. N. , wś, pow. lidzki, w 4 okr. pol. , gm. Lebioda, o 23 w. od Lidy, a 18 w. od Wisiliszek, 7 dm. , 56 mk. katol. 3. N. , wś włośc, pow. święciański, w 2 okr. pol. , o 15 w. od Święcian, 6 dm. , 40 mk. katol. 4. N. , wś szl. nad potokiem, pow. wileń ski, w 4 okr, pol. , o 33 w. od Wilna, 13 dm. , 88 mk. , z tego 1 prawosł, , 87 kat. 5. N. , wś szl. , pow. wileński, w 4 okr. pol. , o 51 w. od Wilna, 30 dm, 308 mk. , z tego 1 prawosł. , 307 katol. 6. N. , wś, pow. białostocki. 7. N. , pow. brzeski, ob, Nejdorf. 8. N. , N. , wś, pow. nowogródzki, w pobliża mka Nichniewicz, w 1 okr. pol. nichniewickim, gm. nichniewicka, ma 66 osad pełnonadzia łowych; grunta wyborne, miejscowość falista, bezleśna. 9. N. , ob. Januszew, pow, bo rysowski. J. Krz. Nowa Wieś, wś u żródeł rz. Uszycy Ma łej, pow. proskurowski, przy trakcie poczt. Jarmoliniec do Kamieńca, o 4 w. od Jarmoliniec, gdzie zarzad okr. pol. , gmina, st. poczt. i telegr. Ma 131 dm. , 952 mk. , w tej liczbie 122 jednodworców, 882 dzieś. ziemi włośc, wraz z Tomaszówką Niższą 913 dzieś. . Cer kiew murow. , nowa, pod wez. ś. Bazylego, uposażona 56 dzieś. ziemi. Do parafii należy sąsiedn. wś Tomaszówka. N. należy do klu cza jarmolińskiego Orłowskich. Dr. M. Nowawieś 1. al. Neudorf dawniej przys. i kolonia niemiecka, na początku bieżącego wieku założona przy Kańczudze, w pow. bialskim, leży na prawym brzegu Soły, przy gościńcu z Kęt 3 klm. do Oświęcima, ma 754 mk, z których 51 na obszarze więk. pos. hr. Edm. Larisa. Pod względem wyznań jest 695 rzym. kat. , 51 ewang. i 8 izraelitów, pod względem narowości są prawie wszyscy polakami, ale mówią językiem zepsutym, Wasser polnisch. Obszar więk. pos. ma 238 mr. roli, 8 mr. łąk, 139 mr. past. i 156 mr. lasu; pos. mn. na 508 mr. roli, 27 mr. łąk, 23 mr. pastw. i 1 mr. lasu. N. należy do par. rzym. kat. w Kętach i graniczy Nowa-Wieś Nowa Nowawieś Nowawieś na północ z Kańczugą, na zachód z Hermanowicami, na wsch. z Witkowicami a na płd. z Kętami. Glębę ma napływową i urodzajną. 2. N. , przys. do Woli Zabierzowskiej, pow. bocheński, na prawym brzegu Wisty, od której oddziela go wązki pas lasu i wiklin, odl. 11, 3 klm. na zach. od Niepołomic; ma nisko położone grunta 192 m. . 3. N. , przys. do Jasienia, w pow. brzeskim, leży na zach. stronie gościńca z Brzeska do Tymowy, w okolicy pagórkowatej, ma grunta iłowe i składa się z kilkanastu chat. Graniczy na płn. z Pomianową, na wsch. z Okocimem mianowicie Górnym i Niżnym Dworem, na płd. z Porębą, a na zach. z lesistemi stokami Porębskiej góry 362 m. . Ob. Grądy 2. . 4. N. , przys. do Ćwikowa, pow. dąbrowski, leży w piaszczystej równinie, blisko gościńca z Tarnowa do Szczucina. 5. N. , przys. do Ropicy Polskiej, pow. gorlicki, na płn. od Gorlic, w międzyrzeczu Ropy i Sękowy, na praw, brzegu potoku Figi, wypływającego od Siar i uchodzącego z lewego brzegu do Ropy. Wznies. 379 m. 6. N. , wś, pow. kolbuszowski, leży 3 klm. na zach. od par. , sądu pow. i urzędu poczt. w Kolbuszowy, w piaszczystej równinie. Od zach. otacza ją duży Nowowiejski las, od płn. zaś krzaki i sapy. Wzniesienie 229 m. pomiaru wojskowego. Ma 574 mk. rzym. kat. Pos. więk. Zdzisł. hr. Tyszkiewicza ma 12 mr. łąk i 943 mr. lasu; pos. mn. 627 mr. roli, 265 mr. łąk, 69 mr. pastw. i 13 mr. lasu. Jest tu kasa pożyczkowa, z kapitałem 374 zł. w. a. 7. N. Narodowa, pow. krakowski. Jestto osada ogrodników przy drodze z Krakowa 2, 3 klm. do Łobzowa, ma 957 mk. 1880 r. a 720 rzym. katol. podług szemat. z r. l885. Par. ś. Szczepana w Krakowie. Posiadłości więk. niema; pos. mn. ma 14 mr. roli, 128 mr. ogr. i 12 mr. pastw. Ludność utrzymuje się ze sprzedaży nabiału i włoszczyzn w Krakowie i z zarobku w mieście. N. graniczy na zach. z Łobzowem, na wsch. z Piaskami, przedmieściem krak. , na południe z Kawiarami a na płn. z Krowodzią. 8. N. Szlachecka, pow. krakowski, leży w równinie nadwiślańskiej 261 m. , na płd. str. gościńca z Liszek 6, 1 m. do Alwerni, wzdłuż drogi gminnej z Koszyc do Przegini Duchownej. Grunta są wyżej od wsi położone, mają glebę urodzajną. Ludność podług spisu z r. 1880 składa się z 1092 osób, podług szemat. duchow. z 1885 r. z 1200 rzym. kat. , należących do par, w Liszkach. Więk. pos ma tylko 4 mr. roli; mn. pos. 1066 mr. roli, 332 mr. łąk i ogr. , 126 mr. pastw. i 59 mr. lasu. Jest tu szkoła ludowa jednoklasowa, z nauką robót kobiecych. N. graniczy na płn. z Koszycami i Czułowem, na zach. z Przeginią Duchowną, na wsch. z Rączną a na płn. z Zagaciem. Od tej ostatniej wsi dzielą N. zarosłe pastwiska zwane Suśnią. Najwyższy punkt na zachodzie wynosi 284 mr. a na wschodzie góra Karasiówka 312 m. bezwzględnej wysokości. 9. N. , przys. do Cergowy, pow. krośnieński, 0, 6 klm. od Dukli. Leży w okolicy górzystej i lesistej 336 m. , przy gościńcu z Dukli do Węgier. Dolinę Jasiela ścieśnia w tem miejscu od zach. góra Kiczka, od wsch. Cergowa góra 718 m. . N, graniczy na płn. z Lipowicą a na płd. z Trzcianą, i ma przy gościńcu dwie karczmy. 10 N. al. Zalesie, po