na spłacenie kontrybucyi francuskiej. Wreszcie dekretem z d. 14 marca 1823. r. został klasztor pepliński zniesiony. Zakonników by ło wtedy jeszcze 16, dawniej około 50. Od pierwszego sprowadzenia się zakonników z Pogódek upłynęło blisko 565 lat. Mocą buli De salute animarum z d. 16 czerwca r. 1821 został P. stolicą biskupstwa chełmińskiego, a klasztor kościołem katedralnym. Pierwszym biskupem chełmińskim, który w Peplinie rezydował, był Ignacy Matthy 1824 32, drugim Anastazy Sedlag 1834 56, trzecim Jan Nepomucen Marwicz 1857 86, czwartym Leon Redner. Poczet opatów peplińskich stanowią 1 Werner 1276 92, 2 Jan z Byszewa 1292 95, 3 Henryk z Hadersleben 1296 1305, 4 Gotfryd z Elbląga 1305 16, 5 Henryk ze Starogardu 1317 23, 6 Jordan aż do r. 1329, 7 Albert aż do r. 1331, 8 Eberhard z Elbląga 133154, 9 Maciej 1354 68, 10 Piotr z Rogowa 1368 86, 11 Jan z Langnowa 1386 1402, 12 Piotr Honigfeld 1402 36, 13 Piotr Bielczyc 1436 40, 14 Mikołaj Engelken 1440 47, 15 Jędrzej z Rosenau 1447 62, 16 Jan Warnaw 1464 66, 17 Paweł de Zullen aż do r. 1471, 18 Sander 1471 75, po nim znów Paweł de Zullen 1475 89, 19 Michał Fischaw 1489 1502, 20 Jerzy Neuburgk 1502 1504, 21 Bartłomiej 1504 22. 22 Jędrzej Stenort 1522 42, 23 Jodok Kron 1542 55, 24 Szymon 1555 57. To byli opaci wolno obierani przez konwent. Opaci obierani pod wpływem rządu są 25 Stanisław Żelisławski 1557 1563, 26 Leonard Rembowski I aż do r. 1590 Krysztof Kliński h. Junosza, nie był prawowitym opatem i musiał się zrzec tej godności, którą w nieprawy sposób był sobie przywłaszczył, 27 Mikołaj Kostka 1592 1610, 28 Feliks Kos 1610 18, 29 Leonard Rembowski II 1618 49, 30 Jan Karol Czarliński 1649 62, 31 Jerzy Ciecholewski 166273, 32 Aleksander Wolf a Luedingshaus 1673 78, 33 Ludwik Aleksander Łoś 1679 88, 34 Jerzy Skoroszowski 1689 1702, 35 Tomasz Franciszek Czapski 1702 30, 36 Walenty Aleksander Czapski 1730 34, 37 Wojciech Stanisław Leski 1734 47, 38 Ignacy Czapski 1747 51, 39 Hieronim Turno h. Kotwice 1751 59, 40 Izydor Tokarzewski 1759 66, 41 Floryan Gotartowski. Następni byli tylko opatami tytularnymi 41 Karol książę Hohenzollern, biskup chełmiński, aż do r. 1792, 42 Franciszek Rydzyński aż do 1814 r. Po jego śmierci już rząd nie mianował opatów. Katedra peplińska z cegły, w stylu ostrołukowym zbudowana, należy do najwspanialszych świątyń dyecezyi chełmińskiej. Jej długość w świetle wynosi 80 mt. , szerokość trzech naw 25, 8 mt. , w poprzecznych ramionach 43 mt. ; wysokość zaś od posadzki aż do sklepienia wynosi w średniej 10, 3 mt, a szerokiej nawie 25, 9 mt. Nad główną bramą w zachodniej facyacie wznosi się bronzowa figura Mestwina II, założyciela klasztoru, , z XVII wieku pochodząca. Szczyt wschodni jest ozdobiony nieco ponad fryzem czterema głowami z palonej gliny. Północne ramię poprzeczne posiada bogatą zamurowaną bramę. Przypomina złotą bramę przy kościele N. M. Panny w Malborku, chociaż jej nie wyrównywa co do wielkości ornamentyki. Naprzeciw tej bramy stoi figura N. M. Panny z piaskowca, w połowie bieżącego stulecia wystawiona. Wnętrze kościoła przedstawia się wspaniale, zwłaszcza sklepienie i filary. Posadzkę z flizów sprawił r. 1687 opat Łoś własnym kosztem, ofiarując na ten cel 900 zł. pruskich. Ołtarzy jest 22; jedne pochodzą z XVII, inne z XVIII w, Większa część jest w stylu roccoco, z drzewa wykonana; jest także kilka marmurowych. Wielki ołtarz wzniesiony w r. 1623. Kosztowne pozłacane rzeźby, wznoszące się całą szerokością nawy aż pod samo sklepienie, pochodzą też z tegoż roku. Obraz malowany jest przez Bernarda Hahn z Chojnic, nadwornego malarza króla polskiego, przedstawia koronacyą Matki Boskiej. Do niej zwracają się oczy wszystkich osób umieszczonych na obrazie. Są to po części wizerunki współczesnych postaci. Jest tu papież Urban VIII, cesarz Ferdynand, Zygmunt III, opat Rembowski i inni. Na szczególną wzmiankę zasługuje ołtarz Wniebowzięcia N. M. Panny, znajdujący się w końcu prawej nawy, fundowany przez opata Rembowskiego w 1619 r. Mieści się tu obraz przedstawiający Narodzenie Chrystusa, uchodzący za najlepszy w całej katedrze. Kaplica jest tylko jedna, zwana dawniej Kosów, dziś Przenajśw. Sakramentu. Zajmuje północne, poprzeczne ramię katedry. W niej jest pomnik Jana Kosa, kasztelana elbląskiego i piękny ołtarz marmurowy. Do południowej ściany kościoła przytyka, od ramienia począwszy, wielka zakrystya, zbudowana r. 1602. Organów posiada katedra dwa stare, mniejsze, w południowem ramieniu; nowe, większe, na chórze u głównego wejścia; liczą 55 brzmiących rejestrów i kosztowały 12, 000 tal. Nad drzwiami wshodowemi do kazalnicy jest herb opata Łosia i Czapskich. Gała kazalnica jest pozłacana i spoczywa na posągu, przedstawiającym Samsona rozdzierającego paszczękę lwa. W presbyteryum stoją po obu stronach prześliczne stale, wykwintnej snycerskiej roboty, prawdopodobnie z połowy XVI w. Okna są rozmieszczone dwoma rzędami, niższe malowane, oświetlają nawy poboczne, wyższe zwyczajne, średnią. W południowej poprzecznej

Peplin